Upload
others
View
28
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
KPSS Tarih Ders Notları
1
İslamiyet Öncesi Türk Devletleri
*Türk adı, güçlü kuvvetli, türeyen, çoğalan vb.
anlamlarda kullanılmıştır.
Uyarı:: Türk adını, ilk kez Göktürkler, ikinci
olarak Türkiye Cumhuriyeti kullanmıştır.
*Türklerin ilk ana yurdu, doğuda Baykal Gölü
ve Kingan Dağları, batıda Hazar Denizi ve
Ural Dağları, kuzeyde Sibirya, güneyde
Himalayalar ile çevrilidir.
Uyarı:: Orta Asya’nın iklim koşulları, Türklerin
yaşantısını ve uğraşlarını doğrudan
etkilemiştir. Bu koşullar Türklerin:
1) Göçebe (konar-göçer, yaylak-kışlak)
yaşam biçimini benimsemelerine
2) Hayvancılıkla uğraşmalarına
3) Savaşçı ve Teşkilatçı bir karakter
kazanmalarına
4) Bağımsızlık duygularının gelişmesine
Ortam hazırlamıştır.
*Türklerin ilk kültürleri, M.Ö. 4500’lere kadar
uzanır. Bu Kültürler:
Avav, Kelteminar, Afanesyova, Andronova,
Karasuk ve Tağar kültürleridir.
Yerleşik Hayatın Kanıtları
Her türlü mimari eserler (Ev, Kütüphane,
Kale, Burç, Sur, Şato, Tapınak vb.)
Tarım (tarım yapılan yerler yerleşik hayatı
benimsemiştir.)
Sulama kanalları, tohumluk buğday ambarları,
büyük değirmenler
Duvar Resmi (Fresko)
Matbaa ve basma eserler
Yerleşik Hayata Kanıt Olarak
Gösterilemeyenler
Silahçılık
Madencilik
Resim (mağara resimleri)
Halıcılık ve Dokuma
El değirmenleri
Tahıl ambarları (göçebeler de ekmek
pişirmek zorunda yanlarında taşıyabilirler)
Çanak-çömlek
Koşum takımları vb
Uyarı:: Taşınabilir türden eserler yada aletler
yerleşik hayata kanıt olarak gösterilemez.
Türk Göçleri
Göçlerin Nedenleri:
1- Köklü iklim değişiklikleri. (Kuraklık,
Otlakların azalması)
2- Nüfus artışı
3- Bulaşıcı hayvan hastalıkları
4- Türk boyları arasındaki hâkimiyet
mücadelesi
5- Çin, Moğol ve Kitan gibi komşu
devletlerin baskıları
6- Türk Töresine göre yeni yerler fethetme
arzusu. (Cihan anlayışı)
Uyarı:: Cihan anlayışı İslamiyet’ten sonra
cihad anlayışına dönüşecektir.
Uyarı:: Türklerin göç edip yerlerini
değiştirmelerinde bağımsızlıklarına düşkün
olmaları önemli rol oynamıştır.
Uyarı:: Atı ve tekerleği kullanmaları, göçebe
yaşantıya alışkın oluşları, göçleri
hızlandırmış ve kolaylaştırmıştır.
Göçlerin Sonuçları
1- Birçok bölgenin, siyasi, etnik ve kültürel
yapısında değişmeler meydana
gelmiştir.
2- Türkler göç ettikleri bölgelerin halkına,
hayvancılık ve madencilik ile ilgili
bilgilerini aktarmışlar ve bazı
toplumların çağ atlamalarında etkili
olmuşlardır.
3- Türk kültürü geniş bir alana yayılmıştır.
4- Bazı Türk toplulukları göç ettikleri
bölgelerin dini ve kültürel özelliklerini
benimsediklerinden ulusal benliklerini
kaybetmişlerdir.
İskitler (Sakalar)
*Türklerin etkin olduğu ilk siyasi topluluktur.
*Hazar Denizi ile Karedeniz arasındaki bölgede
yaşamışlardır.
*Yönetici kadrosu Türk, halk farklı
kavimlerden oluşmuştur.
* Atlı-göçebe uygarlığının kurucularıdırlar.
Tarihte ilk defa at koşum takımlarını, pantolon,
kemer ve kemer tokasını kullandılar.
Eşyalarını hayvan figürleriyle süslediklerinden,
süslemelerinde hayvan üslubu hâkimdir.
*Alp Er Tunga önemli destanlarıdır. İran Milli
destanı Şehname de adı geçer. Bu destanda
İskitler ön Asya toplumlarıyla yapmış oldukları
mücadeleleri anlatırlar.
* İskitler Falcılık, Büyücülük(hekimlik) ve
maden işletmeciliğinde ileri gitmişlerdir. Altın
ve Gümüş işletmeciliğinde oldukça ustaydılar.
Uyarı:: İskitler tarihte önemli rol oynayan ilk
Türk topluluğudur.
KPSS Tarih Ders Notları
2
İlk Türk Devletleri
Asya Hun Devleti
*Türk göçlerine katılmayan ve Orta Asya’da
kalan Türkler tarafından, Orhun ve Selenga
Irmakları çevresinde kurulmuşlardır.
Başkentleri Türklerce kutsal sayılan
Ötüken’dir.
*Yazıyı kullanmadıklarından dolayı ilk
dönemleri hakkında bilgi edinilememiştir.
Hunlarla ilgili en eski yazılı belge M.Ö. 318
tarihli Çince yazılan bir antlaşmadır.
*Bilinen ilk hükümdarları Teoman’dır.
Çinliler bu dönemde Hun saldırılarından
korunmak amacıyla Çin Seddi’ni inşa
etmişlerdir.
*En önemli hükümdarları Mete Han’dır.
Mete Han, askeri ve idari alanda güçlü bir
devlet kurup, Türk dünyasında birliği sağlamış,
Çine seferler düzenleyip vergiye bağlamış ve
İpek Yolu’nu kontrol altına almıştır.
*Mete Han askeri alanda Onlu sistem diye
bilinen alay, bölük ve tabur uygulamasının
öncüsüdür.
Uyarı:: Alay, bölük, tabur uygulaması Türkler
tarafından bulunmuş ancak bu sistem zamanla
bozulmuş ve Osmanlı devletinin gerileme
döneminde I. Mahmut zamanında Avrupa tarzı
olarak Avrupalılardan geri alınmıştır.
Devletin parçalanışı:
*Çin politikası, Çinli prensesler ve
diplomatların entrikaları
*Taht kavgaları (veraset sisteminin etkisi)
*Dış baskılar
*İpek Yolu hâkimiyetinin Çin’e kaptırılması
Kavimler Göçü (375)
*Asya’nın batısında yaşayan Hunların,
ekonomik sıkıntılar ve dış baskılar nedeniyle,
batıya doğru hareketleri sonucunda,
Karadeniz’in kuzeyindeki Ostrogot, Vizigot,
Vandal, Frank, Germen, Burgont, Sakson, Sepit
topluluklarının Hunlardan kaçmasıyla meydana
gelen büyük göç dalgasına Kavimler Göçü adı
verilmiştir.
Sonuçları:
1- Avrupa’nın etnik ve siyasi yapısı
şekillendi.
2- Bugün ki Avrupa milletlerinin temeli
atıldı.
3- Merkezi krallıkların parçalanmasıyla
Feodalite (Derebeylik) rejimi ortaya
çıktı.
4- Roma imparatorluğu 395’te Batı ve
Doğu (Bizans) olarak ikiye ayrıldı.
476’da Batı roma yıkıldı. Böylece
İlkçağ sona erdi ve Ortaçağ başladı.
5- Avrupa’daki barbar kavimler arasında
Hıristiyanlık yayıldı
6- Avrupa’ya giren Türkler çeşitli devletler
kurdular. [Avarlar, Bulgarlar, Macarlar,
Peçenekler, Uzlar (Oğuzlar) ve
Kıpçaklar (Kumanlar)]
Avrupa Hun Devleti
*Macaristan toprakları üzerinde yaşadılar.
En önemli hükümdarları Atilla’dır.
*Avrupa Hunları, Bizans ve Batı Roma ile
askeri ve siyasi ilişkilerde bulunmuşlardır.
*Atilla Bizans üzerine Balkan seferlerini
düzenlemiş ve onlarla Margos ve Anatolios
anlaşmalarını imzalamıştır.
Uyarı:: Atilla bu anlaşmalarla Bizans’a
sığınan kaçakları geri almış, Bizans ile
ekonomik ilişkileri geliştirmiş ve onları
yıllık vergiye bağlamıştır.
*Atilla Batı Roma üzerine Galya ve İtalya
seferlerini düzenlemiş ancak Roma’yı
alamamıştır. Uyarı:: Avrupa Hun devletinin yıkılmasının en önemli nedeni Türk Göçleriyle beslenememesidir.
Göktürk Devleti
*552 yılında Avar hâkimiyetinden kurtulup
Bumin Kağan zamanında bağımsızlıklarını
kazanmışlardır.
* Tarihte Türk adıyla kurulan ilk devlettir.
* Batı Türkistan’ı Türkleştirdiler.
*Göktürkler, Çin, Sasani, Bizans ve Akhun
devletleriyle siyasi, askeri ve ekonomik
ilişkilere girmişlerdir.
*İpek Yolu hâkimiyeti için Sasani ve
Bizanslılarla zaman zaman ittifaklar
kurmuşlardır.
*Göktürklerin 38 harfli ve şekil sistemine
dayanan alfabeleri vardır
*Çin hâkimiyetine girip yıkılmışlardır
Kutluk İsyanı:
*682 yılında Çin hâkimiyetindeki
Göktürkler Kutluk isyanı ile
bağımsızlıklarını kazanarak II. Göktürk
devletini kurmuşlardır.
KPSS Tarih Ders Notları
3
II. Göktürk Devleti (Kutluk Devleti)
*İlteriş ve Kutluk Kağan tarafından kuruldu.
*Bilge Kağan, kardeşi Kültigin ve Vezir
Tonyukuk zamanında en parlak dönemlerini
yaşadılar.
* Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk
adına dikilen Orhun yazıtları dönemin en
önemli kültür mirasıdır.
*Göktürkler; Karluk, Basmil, Yağma, Çiğil
Türkleri tarafından yıkıldı. Uyarı:: Göktürkler: *ulusal adımızı taşıyan ilk devletini kurmuş *Hunlardan sonra ikinci kez Türk birliğinin sağlamış *kendilerine özgü bir alfabe kullanmış *Çine karşı bağımsızlık mücadelesi vermişlerdir.
***bu durum Göktürklerin Ulusçu bir yapıya sahip olduklarının göstergesidir.
Orhun Abideleri:
*Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk
adına dikilmişlerdir.
*Türklerin ilk yazılı kaynaklarıdır.
*8. yy eserleridir
*Bugünkü Moğolistan sınırındadırlar
*Hükümdarlara ve halka öğütler içeren bir
siyasetname özelliğindedirler.
*Yollug Tigin tarafından kaleme alınmıştır. Uyarı:: Yollug Tigin Türklerin ilk yazarı ve tarihçisidir.
Uygur Devleti
*Başkenti Karabalasagun dur. Bilge Kutluk
Kağan tarafından kuruldular.
*Yerleşik hayata geçen ilk Türk Devletidir.
*Orta Asya Türk devletleri içinde Orta Asya
dışındaki bir dine inan ilk Türk devletidir.
*Manihaizm Dinini benimsemeleri savaşçılık
özelliklerini kaybetmelerine fakat mimaride ve
Kültürel alanda gelişme göstermelerinde etkili
olmuştur.
*Türk tarihinde ilk defa kent ve kasaba
kurdular.
*Kâğıt ve Matbaayı kullandılar.
*Siyasi alandan çok Kültürel alanda varlık
göstermişlerdir.
*Kendilerine özgü bir alfabeleri vardır.
*Bir kısım Moğolların Türkleşmesinde etkili
olmuşlardır
*Uygurlar hukuk kuralları olan Töreleri yazılı
hale getirmişlerdir.
*Duvar Resmi (Fresk-Fresko), Minyatür ilk
defa Uygurlarla beraber gelişme göstermiştir. Uyarı:: Duvar Resmi, İslamiyet’te yasak olduğu için, Müslüman Türk devletlerince kullanılmamıştır. Fakat
Minyatür, İslamiyet’ten sonrada varlığını devam ettirmiştir. Uyarı:: Uygurlar kabul ettikleri dinlere ait terimleri Türkçeleştirerek ulusal benliklerini korumaya çalışmışlardır.
Avarlar
*Orta Asya’da kurulup, Avrupa’da yaşayan bir
topluluktur.
*Slavları ve Rusları etkileyerek günümüz Orta
ve Doğu Avrupa’nın etnik yapısının
şekillenmesinde etkili olmuşlardır.
***Türk tarihinde ilk defa İstanbul’u kuşattılar.
*Hıristiyanlaşarak milli benliklerini kaybettiler.
Hazarlar
*Müslümanlarla mücadele ederek İslamiyet’in
Kafkaslara girmesini geciktirmişlerdir.
*yaşadıkları dönemde kurdukları otorite ile
ticari hayatta güvenliği sağlamış ve Doğu
Avrupa’da “Hazar Barış Çağı’nı”
yaşatmışlardır.
*Museviliği benimsemişlerdir. Uyarı:: Hazarların, Musevilik yanında diğer dinleri de kabul etmeleri onların dini alanda oldukça hoşgörülü olduklarının göstergesidir.
*Hazarlar, Macar devletinin de gerçek
kurucularıdır.
Türgişler
*Emevilerle şiddetle savaşarak İslamiyet’in
Orta Asya’ya girmesine engel olmuşlardır.
*Türgişler kendi adlarına para basmışlardır.
*Türgişlere ait yazı da bulunmaktadır. Uyarı:: Türgişlere ait bir yazının bulunması onların kullanmış olduğu bir alfabenin varlığını kanıtlar niteliktedir.
Karluklar
*Talas savaşında Araplarla işbirliği yapıp Orta
Asya’nın Türk hâkimiyetinde kalmasını
sağlamışlardır.
***İslamiyet’i kabul eden ilk Türk
topluluğudur.
Bulgarlar ve Macarlar
*Hıristiyanlaşarak milli benliklerini
kaybetmişlerdir.
Uzlar ve Peçenekler
*Çeşitli devletlerin ordularında ücretli askerlik
yapmışlardır
Kumanlar(Kıpçaklar)
*Ruslarla mücadeleleri İgor, Oğuzlarla
mücadeleleri Dede Korkut hikâyelerine konu
olmuştur. Uyarı:: Türgişler, Kırgızlar, Karluklar, ve Akhunlar Orta Asya’dan göç etmemişlerdir.
KPSS Tarih Ders Notları
4
Kırgızlar Moğol hakımıyetını kabul eden ılk turkler
İlk Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet
Devlet Yönetimi:
*Ülke hanedan üyelerinin ortak malı
sayılmıştır. Uyarı:: Bu durum taht kavgalarına, siyasi birliğin kurulamamasına ve merkezi otoritenin zayıf olmasına neden olmuştur.
*Türkler hükümdarlığın, Gök Tanrı tarafından
verildiğine inanmışlardır. Bu yetkiye Kut
denmiştir. Uyarı:: Kut kan yoluyla babadan oğla geçmiştir. Bu durumun olumsuz yanı taht kavgalarına neden olması olumlu yanı ise halkın hükümdarlara bağlılığını artırmıştır.
*Hükümdarlara, Hakan, Kağan, Şanyö, İdi Kut,
Han,tanyu,şanyu(ıslam oncesınde turk hakanları
padışah sultan unvanları kullanmadılar,kral
kraliçe prens unvanlarını da hakan ve tıgın
kullanmad)ı gibi unvanlar verilmiştir.
*Otağ, Tuğ, Sancak, Bayrak, Taht, Davul,
Ferman, Buyruk Hükümdarın sembolleridir. Uyarı:: İslamiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdar sembolü olarak Hutbe okutmanın olmayacağını unutmamak gerekir.
*Hükümdarların eşleri olan Hatunlar da devlet
yönetiminde etkilidirler. Hatunlar:
— Boy beylerini temsilen kurultaya katılırlardı
— Elçi kabulünde bulunurlardı
— Hakanın bulunmadığı durumlarda Kurultaya
başkanlık yaparlardı
*Devleti daha kolay idare edilebilmek için ikili
yönetim benimsenmiştir.
*İslamiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdar
çocuklarına Tekin, tigin denmiştir.
*Çinli prenseslerden doğan çocuklar hükümdar
olamazlardı.
*Kurultay (Toy, Keneş,kengeş) adı verilen
mecliste devlet yönetimiyle ilgili kararlar
alınırdı.
Kurultay:
- Kurultayda siyasi, askeri, ekonomik ve
kültürel sorunlar görüşülürdü.
- Kurultaya, Hakan, Hatun, Prensler,
Yöneticiler ve Boy beyleri katılırdı
- Hakanın olmadığı durumlarda kurultaya
hatun başkanlık ederdi, eğer hatunda
katılamıyorsa kurultaya Ayguci
(Başbakan) başkanlık ederdi.
- Genel politikayı saptamak, insan ve
hayvan sayımı yapmak, atalar
mağarasında yapılan dini törene
katılmak kurultayın görevidir
- Kurultay her toplandığında hükümdar
evini yağmalatırdı. “Hani Yağma
Geleneği”kurultayın töreleri değiştirme
yetkısı vardır bu yetkı sadece kurultaya
aıtttır Uyarı:: Kurultay da alınan kararlar hükümdar onaylarsa yürürlüğe girerdi. Bu durum kurultayın bir danışma meclisi olduğunu gösterir. Uyarı:: Kurultay da herkesin görüşünü aktarması Demokratik bir tavırdır.
*Devlet yönetiminde, Tudun (Vali, vergici),
Buyruk (Bakan), Bitikçi (Kâtip),yargan(bır nevı
polıs.zabıta) gibi görevlilerde bulunurdu.
Ordu:
*Orta Asya’da herkes asker sayılmıştır. Uyarı:: Bu durum Ordu-Millet anlayışı olarak tabir edilir. Herkesin asker olduğu bir yerde de ücretli askerlik gelişmemiştir.
*Mete Han tarafından orduda onlu sistem
uygulanmıştır. (alay, bölük, tabur)
*Türklerin göçebe bir hayat tarzını
benimsemeleri askerlik özelliklerinin
gelişmesine neden olmuştur.
*Ordu komutanlarına Tarkan ve subaşı adı
verilmiştir.
İnanış ve Din:
*Türkler tek tanrılı inanç sistemini
benimsemişlerdir. (Gök Tanrı inancı)
*Türkler Gök Tanrı inancı yanında tabiatta
bulunan gizli güçlere de inanmışlar fakat
bunlara tapmamışlardır.
*Türkler dini alanda oldukça hoşgörülü
olmuşlardır. Budizm, Maniheizm, Musevilik,
Hıristiyanlık ve İslamiyet’i benimsemişlerdir.
*Türkler öldükten sonraki hayata inanmışlar ve
Kurganlarına (Mezar) sevdikleri eşyalarıyla
beraber gömülmüşlerdir.
*Ölülerin ardından Yuğ adı verilen cenaze
törenleri yapmışlardır.
*Kurganların başlarına öldürülen asker sayısı
kadar taş heykeller Balbal dikilmiştir.
*Din adamlarına Baksı, Kam ve
Şaman(sıhırbaz hekım buyucu dıye
nıtelendırılır) denmiştir.
Sosyal ve İktisadi Hayat:
*Türklerde toprağa bağlı bir yaşantı olmadığı
ve özel mülkiyet gelişmediği için Kölecilik de
gelişmemiştir. Uyarı:: Bu durum Türklerde toplumsal alanda bir eşitliğin olduğunun göstergesidir.
KPSS Tarih Ders Notları
5
*Türk toplumu geleneklere dayanan ve herkesin
uymak zorunda olduğu Töre adı verilen hukuk
kurallarıyla yönetilmiştir. Uyarı:: Törelere hükümdarlar da dahil olmak üzere herkesin uymak zorunda olması Türklerde yasaların üstünlüğü ilkesinin benimsendiğinin göstergesidir.
*Devlete isyan, at çalmak, zina etmek, adam
öldürmek idamla cezalandırılmıştır.
*Türklerde göçebe yaşam tarzından dolayı
hapis cezaları çok fazla uygulanmamıştır.
*yargıyla ilgili görevlilere Yargucu adı
verilmiştir.
*İpek ve Kürk yolu ticareti dönemin önemli
ekonomik faaliyetlerindendir.
*Türklerde, silahçılık, madencilik, dokuma,
dericilik, demir ve tahta işlemeciliği gelişmiştir.
Bilim ve Sanat:
*Uygurlara kadar sanat eserleri daha çok
taşınabilir malzemeden yapılmış, Uygurlardan
itibaren saray, ev, tapınak yapılmış mimari
faaliyetler geliştirilmiştir.
*Süslemelerde genellikle hayvan motifleri
kullanılmıştır. Buna Hayvan Üslubu adı
verilmiştir.
*Türkler şenliklerinde Kopuz adı verilen müzik
aleti kullanırlardı.
Yazı Dil ve Edebiyat:
*Türklerle ilgili en eski bilgilere Çin, Bizans ve
İran kaynaklarından ulaşılmıştır.
*Göktürkler, Uygurlar ve Türgişler alfabe
kullanmışlardır.
*Türk kültüründe Sav, Sagu, Destan, Koşuk
gibi sözlü kaynaklar önemli yer tutmuştur
*İslamiyet’ten önce Hat ve Tezhip sanatı
gelişme göstermemiştir.
Önemli destanlar:
Ergenekon: Göktürklere ait bir destandır.
Göktürklerin savaşta yenildikleri Ergenekon
denilen yerden çıkışlarını anlatır.
Göç: Uygur destanıdır. Ortaya çıkan kıtlığı
anlatır.
Türeyiş: Uygur destanıdır. Kızlarını tanrılarla
evlendiren bir Hakan ve onların Bozkurt
ruhuyla doğan çocuklarını anlatır
Manas: Kırgızlara aittir. En uzun Türk
destanıdır.2000 yılında BM tarafından dünyaya
tanıtılmıştır.
Alper Tunga ve Şu Destanları: İskitlerin sözlü
kaynakları arasındadır.
Dede-Korkut hikâyeleri: İslami öğeler taşır
Oğuz-Kıpçak mücadelesini anlatır.
Oğuz Kağan destanı: Hun destanıdır,
Türklerin ortak destanıdır.
*Türklerin sözlü kaynakları yanında yazılı
kaynakları da vardır.
Bunlar:
Göktürkler: Orhun Abideleri
Uygurlar: Karabalasagun
Kırgızlar: Yenisey yazıtları
Bazı Terimler:
Yuğ: Cenaze töreni
Uçmağ: Cennet
Ayuki: Hükümet
Tamu: Cehennem
Kam-Şaman, Baksı: Din adamı
Kamdu: Bez parçası (Para olarak kullanılmış)
Fresk: Uygurlarda duvar resmi
Sagu: Ağıt
Bitikçi: Kâtip
Sav: Atasözü
Balbal: Mezar taşı
Tudun: Vergici
Buyruk: Bakan
Yargucu-Yargan(zabıta,polıs): Yargıçlar
Ayguci: Başbakan
İdi kut: Hükümdar unvanı
Kurgan: Mezar
Töre: Hukuk kuralı
Otağ: Ordu komutanı için kurulan çadır.
Yabgu: batıyı yoneten hukumdarın kardeşi
,yonetıcı
Kımız: at sütünden yapılan bir tür içecek
KPSS Tarih Ders Notları
6
Türk-İslam Devletleri
Orta Asya Mısır Hindistan Anadolu
*Karahanlılar
*B.Selçuklu
*Tolunoğulları
*Akşitler
*Eyyubiler
*Memlükler
*Gazneliler
*Babürlüler *İlk Beylikler
*And.Selçuklu
*İkinci
Beylikler
*Osmanlı
Devleti
*Türkiye
Cumhuriyeti
*Türkler Abbasiler döneminden itibaren
Araplarla yakınlaşmışlar ve ilişkileri
dostane olmuştur.
Talas Savaşı
*751 yılındaki Talas Savaşında Türklerle
Araplar ittifak kurdular ve Çini mağlup
ettiler. Bu savaşla birlikte Türkler kitleler
halinde Müslüman olmaya başladılar.
Karluklar İslamiyet’i kabul eden ilk Türk
boyudur.
*Savaş sonucunda Orta Asya Çinleşmekten
korundu.
*Kâğıt üretimi Çin dışında üretilmeye
başlandı.
Türklerin Müslümanlığı Seçmelerinin
Nedenleri:
1- Gök Tanrı inancı ile İslamiyet
arasındaki benzerlik
2- Töre hukuku ile Şeri hukuk arasındaki
benzerlik
3- Her iki inançta da kurban kesme
geleneğinin olması
4- Cihan hâkimiyeti düşüncesinin
İslamiyet’teki Cihat düşüncesiyle
benzeşmesi etkili olmuştur.
Türklerin İslamiyet’e Hizmetleri:
1- İslam dünyasının koruyuculuğunu
üstlenmiş ve halifeliğin devamını
sağlamışlardır.
2- İslam uygarlığıyla Türk uygarlığını
birleştirip, İslam uygarlığını
geliştirdiler.
3- İslamiyet’i, Anadolu, Balkanlar, Orta
Avrupa ve Hindistan gibi bölgelere
yaydılar.
4- Avasım, şehirlerini kurdular, Bu şehirler
koruyucu niteliğindedir. Bizanslılara
karşı savaştılar. En önemli kent
Malatya’dır. Battal Gazi destanının
kaynağı burasıdır
Tolunoğulları
* Mısırda yaklaşık bin yıl sürecek Türk
hâkimiyetinin öncüsü olmuşlardır.
*Mısırda kurulan ilk Türk devletidir.
Abbasilere karşı kurulmuş, Abbasiler tarafından
yıkılmışlardır.
* Mısırdaki Ulu Camii ve Tolunoğlu Camii en
önemli eserleridir.
***Yıkılmalarında yönetimin Türk olmasına
karşın halklarının farklı kavimlerden olması
etkili olmuştur.
Akşitler-İhşitler
* Suriye ve Filistin topraklarının yanı sıra
kutsal toprakları (Hicaz) sınırlarına dâhil eden
ilk Türk devletidir.
***Yıkılmalarında tıpkı Tolunoğullarında
olduğu gibi yönetimin Türk olmasına karşın
halklarının farklı kavimlerden olması etkili
olmuştur.
Eyyubiler
*Selahattin Eyyubi tarafından kurulmuştur.
*Hittin savaşında Haçlıları yenerek Kudüs’ü
Haçlıların elinden kurtarmışlardır.
Memlükler
*Batıniler ve Haçlılara karşı mücadele ederek
İslam dünyasını korumuşlardır.
*Ayn-ı Calut ve Elbistan savaşlarıyla Moğolları
mağlup etmişlerdir.
*Resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır.
*Halifelik Osmanlı devletine Memlüklerden
geçmiştir. Uyarı:: Memlüklülerde her Emir’in (Komutan) Hükümdar olma hakkı vardır.Bu durumun çıkardığı sonuçlar:
1- Veraset sistemi diğer Türk devletlerinden farklıdır. Yani Ülke Hanedan üyelerinin ortak malı değildir.
2- Kut anlayışı ve hükümdarlığın babadan oğula kan yoluyla geçer kuralı uygulanmamıştır.
Babürlüler
*Hindistan’da Türk siyasi birliğini
sağlamışlardır
KPSS Tarih Ders Notları
7
*Taç Mahal(mımarı adı ısa) ve Babürname en
önemli eserleridir.
Gazneli Devleti
*Alp Tigin tarafından Afganistan’ın Gazne
şehrinde kurulmuşlardır.
*En büyük hizmetleri Hindistan’a İslamiyet’i
yaymalarıdır. (Hindistan’a yapılan 17 sefer
yaptı bu en buyuk başarısıdır)
*Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarının
baskısından kurtaran Gazneli Mahmut’a Abbasi
Halifesi tarafından Sultan unvanı verilmiştir.
*1040 yılında B. Selçuklu devleti ile yaptıkları
Dandanakan savaşıyla yıkılma sürecine
girmişler ve son olarak Gurlular tarafından
yıkılmışlardır. Uyarı:: Gazneli devletinin çabuk yıkılmasında hakimiyetleri altında çok farklı ulusların yaşaması ve etnik uyumsuzluk etkili olmuştur.
Büyük Selçuklu Devleti
*Oğuzların Kınık boyundan olan Selçuklular,
Selçuk Bey tarafından kurulmuştur.
*Rey, İsfahan, Nişabur, Bağdat devletin önemli
başkentlerindendir.
*Tuğrul ve Çağrı Beyler zamanında Horasan
hâkimiyeti için Gaznelilerle Dandanakan savaşı
yapılmış, savaş sonunda Gazneliler yıkılma
sürecine girmişlerdir.
*1048 yılında Bizans’la Pasinler savaşı
yapılmış, bu savaş Anadolu hâkimiyeti için
yapılan ilk savaştır.
*1071 yılında yapılan Malazgirt savaşı ile
Anadolu kapıları Türklere açılmış ve Türkiye
Tarihi başlamıştır.
*Selçuklu devletinin yıkılmasında Batınilerin
çalışmaları (Hasan Sabbah önderliğindeki,
Sosyal, Siyasi ve ekonomik özellikli Türkmen
hareketi) önemli bir rol oynamıştır
*Selçuklu devleti 1141 yılında Karahitaylılarla
yapılan Katvan savaşını kaybederek yıkılma
sürecine girmiştir.
*Selçuklular;
İkta sistemini uyguladılar.
Nizamiye medreselerini inşa ettiler.
Resmi dil olarak Arapça ve Farsçayı kullandılar
Karahanlılar *Bilge Kül Kadir Han tarafından kuruldu.
Saltuk Buğra Han döneminde İslamiyet’i kabul
ettiler
*Başkentleri Balasagun ve Semerkant’tır
***İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devletidir.
*Türk İslam medeniyetinin temellerini
atmışlardır.
***Resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır. Uyarı:: Karahanlılar, Karamanoğulları ve Memluklular resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır.
*Türk-İslam eserlerinin ilk örneklerini
Karahanlılar vermişlerdir.
*Karahanlılar da Burslu eğitim sistemi
uygulanmıştır.
Türk – İslam Devletlerinde
Kültür ve Medeniyet
Devlet Yönetimi
*İslamiyet öncesindeki Kut anlayışı ve Ülkenin
Hanedan üyelerinin ortak malı sayılması
geleneği devam etmiştir.
*Devlet işleri Divan-ı Saltanat denilen büyük
divanda görüşülürdü.
Büyük divana bağlı ikinci derecedeki divanlar
şunlardır.
Tuğra Divanı: Yazışmalara bakılırdı.
İstifa Divanı: Maliye işlerine bakardı.
Arz Divanı: Ordunun ihtiyaçlarına bakardı.
İşraf Divanı: Askeri ve hukuk işleri hariç
devletin bütün işlerini denetleme yetkisine
sahipti.
İnşa Divanı: Atama ve tayin işlerine bakardı.
Divanin üyeleri ise;
Müstevfi: Maliyeci
Pervaneci: Dirliklerin dağıtımı
Tuğracı: Yazışma işleri
Müşrif: Askeri ve hukuk işlerinin dışında
devletin bütün işlerinin denetiminde
Ariz: Ordunun ihtiyaçlarıyla ilgilenirdi.
Kadı leşker: Askeri davalara bakar.
Emiri Dad: Adalet işlerine bakardı fakat
kararlarında bağımsız olabilmesi için divana
dâhil edilmezdi.
*Belediye işlerine Muhtesip bakar, Asayişle
subaşılar ilgilenirdi.
*Selçuklularda hükümdar çocuklarına Melik ve
Şıhne isimleri verilmiştir.
Meliklerin dışında Eyalet yöneticilerine Amid
ve Amil isimleri verilmiştir.
Atabeylik Sistemi(Osmanlı ‘da lalalık
sıstemıne benzer)
KPSS Tarih Ders Notları
8
Hükümdar çocukları devlet yönetiminde
tecrübe kazansınlar diye sancaklara atabey
denilen eğitimciler ile gönderilirlerdi. Atabeylik
sisteminin Osmanlı devletindeki karşılığı Lala
sistemidir.
Ordu
*Karahanlı ordusunu temelini Türklerin
oluşturduğu bir ordudur.
*Gazneli ordusunda savaş esirlerinden
oluşturulan Gulam askerleri, Eyalet askerleri
ve ücretli askerler görev yapmışlardır. Gazneli
ordusu Fillerle de desteklenmiştir.
*Türk – İslam devletlerinin ordularında
esirlerden oluşturulan Gulamların yanı sıra,
Türkmenler, gönüllüler, bağlı beylik ve
devletlerin askerleri de yer almıştır.
*B. Selçukluların askeri alandaki en büyük
yeniliği askeri İkta sistemidir. Uyarı:: İkta sisteminin özellikleri:
1- İktalar devlet görevlilerine maaş ve hizmet karşılığı verilen topraklardır.
2- İkta alan görevliler bu topraklarda oturur ve toprağın ekilmesini sağlarlardı
3- Topraktan elde edilen gelirle yöneticilerin maaşları ödenir bir kısmıyla da atlı asker beslenirdi
4- Devlet hazinesine yük olmadan güçlü ve büyük ordular oluşturulmuş böylece iç ve dış güvenlik sorunları çözülmüştür.
5- Göçebe halkın yerleşik unsurlara zarar vermeleri önlenmiş böylece Sosyo-Ekonomik denge sağlanmıştır.
6- Ülke bayındır hale getirilmiştir. 7- Çıkabilecek isyanlar önceden önlenmiştir.
Sosyal ve İktisadi Hayat
*İslamiyet’in kabulüyle birlikte çoğunluğu
yerleşik hayata geçip şehir ve kasabalara
yerleşen halk toplumsal dayanışmaya büyük
önem vermiştir.
*Toplumsal ihtiyaçları hazırlamak için açılan
kurumlarda din ve mezhep farkı
gözetilmemiştir.
*Ekonomi tarım ve hayvancılık ve ticaret
oluşturmuştur.
*İpek ve Baharat yollarından yararlanan Türk –
İslam toplulukları ekonomik güçlerini
artırmışlar ticareti geliştirmek amacıyla
Kervansaraylar yapmışlardır.(karahanlılarda
rıbat olarak gecer)
* Abbasilerin kurduğu Fütüvvet teşkilatı
Türklerde Ahilik teşkilatı adını almıştır
Ahilik:
*Esnaf örgütlenmesidir.
*Müslüman olmayanlar bu teşkilata
alınmamıştır.
*Mesleki dayanışmayı, üretimde kaliteyi ve
mesleki eğitimi sağlamıştır.
*Ahilik teşkilatının çarşılarına Arasta adı
verilmiştir.
Toprak
Has topraklar: Gelirleri hükümdara ve hanedan
üyelerine ayrılan topraklardır.
Mülk topraklar: Kişilere ait topraklardır.
İkta topraklar: Geliri hizmet veya maaş karşılığı
olarak komutanlara devlet adamlarına verilen
topraklardır.
Vakıf topraklar: Hayır kurumlarının
ihtiyaçlarını karşılamak amaçlıdır.
Hukuk
*Şeri ve örfi hukuk vardır. Şeri hukukun
başında kadılar, örfi hukukun başında ise Emiri
Dad bulunurdu. Şeri hukuk İslam hukuku; örfi
hukuk ise Kamu hukukudur.
*Aynı zamanda haftanın belli günlerinde
toplanan ve sultanın başkanlık ederek halkın
sorunlarını dinlediği Divanı Mezalim de
bulunurdu. Uyarı:: Yargının bağımsız olmasını isteyen Türk – İslam topluluklarında Kadılara baskı uygulanmamıştır.
Dil, Edebiyat, Bilim ve Sanat
*Farabi: İslam felsefesinin ve siyaset
kurumunun kurucusudur. Batıda Muallimi Sani
adıyla tanınır.(el medıne-tul fazıla)
*İbn-i Sina: İslam filozoflarının reisidir.(el
kanun –ı fıt tıb)
*Gazali: Tüm felsefi tartışmaları akılla
yapmıştır, sonradan tasavvufçu olmuştur(ıhya-
yı ulum-ıd dın)
*En fazla gelişme gösteren güzel sanat dalı
mimaridir. Süsleme sanatı, çinicilik, hattatlık,
minyatür sanatı da gelişmiştir.
Ömer Hayyam (Rubailer)
Enver (Kasideler)
Nizamül Mülk (Siyasetname) Uyarı:: Türk-İslam mimarisinin ilk örneklerine Türbe, Camii ve Kervansaray olarak Karahanlılar da rastlanır.
KPSS Tarih Ders Notları
9
Kutadgu Bilig:
Yusuf Has Hacib tarafından yazıldı. Türkçe ilk
siyasetnamedir. Mutlu kılıcı bilgi anlamındadır.
Hükümdara öğütleri içerir.
Divan-ı Lügati-t Türk:
Kaşgarlı Mahmut tarafından, Araplara Türkçeyi
öğretmek amacıyla yazılan ilk Türkçe
sözlüktür.
Atabetül Hakayık:
Edip Ahmet tarafından yazılan eğitici ve
öğretici bir ahlak kitabıdır.
Divanı Hikmet:(turk ıslam tasavvufunun
kurucusu)
Ahmet Yesevi tarafından tasavvufla ilgili
yazılan şiirlerdir.
Muhakemetül Lügateyn:
Ali Şir Nevai tarafından Timur devleti
zamanında yazılan Türkçe-Farsça sözlüktür
Bırunı:asar-ı bakıye adlıo eserı var
Ibn-i ruşt: batıda ronesansa etkı etmıştır.
Abdullah baranı;trıgonometrının kurucusudur.
*Sözlü Edebiyat alanında ise Karahanlıların
Müslüman oluşlarını ve mücadelelerini anlatan
Saltuk Buğra Han Destanı önemli bir yere
sahiptir.
*Bağdat’taki Nizamiye Medresesi, İsfahan’daki
Melikşah Camii, Merv’deki Sultan Sencer
türbesi bu dönemin önemli Türk-İslam eserleri
arasında yer alır
Anadolu Tarihi
İlk Türk Beylikleri Devri
Anadolu Selçukluları Devri
Anadolu Türk Beylikleri Devri
Osmanlı İmparatorluğu Devri
Türkiye Cumhuriyeti Devri
Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri
Danişmentliler
*Sivas merkezli kurulan bu beylik Sakarya
nehrinden Fırat’a kadar geniş bir alanda etkili
olmuştur.
*Anadolu’da kurulan Türk beyliklerinin en
güçlüsü sayılmaktadır.
*Haçlılar, Ermeniler ve Bizanslılarla savaştılar Uyarı:: Anadolu’daki ilk medrese sayılan Yağbasan Medresesi Danişmentliler tarafından yapılmıştır.
Saltuklular
*Erzurum merkezlidir. Haçlılar ve Gürcülerle
savaşmışlardır.
*Erzurum Ulu Cami önemli eserlerindendir.
Mengücekler
*Erzincan, Kemah ve Divriği civarında
yaşamışlar, Rumlarla ve Gürcülerle mücadele
etmişlerdir.
Artuklular
*Diyarbakır ve Mardin merkezli yaşamışlar,
Haçlılarla mücadele etmişlerdir.
*Diyarbakır Ulu Camii, Diyarbakır surları,
Hasankeyf, Malabadi Köprüsü önemli
eserleridir.
Çaka Beyliği
*Çaka Bey tarafından İzmir çevresinde
kurulmuşlardır.
*Çaka Bey ilk Türk denizcisi sayılmaktadır.
Beyliklerin Özellikleri
1- Anadolu’nun Fethedilmesinde ve
Türkleşmesinde önemli rol oynadılar
2- Bulundukları bölgelerin savunucuları
oldular
3- Anadolu’yu bayındır hale getirmişlerdir.
Anadolu Selçuklu Devleti
(Türkiye Selçukluları)
*Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik
merkezli olarak kurulmuştur.
*Anadolu Selçuklu Devletinin kuruluş
döneminin uzun sürmesinde:
—Büyük Selçuklular karşısında aldıkları
yenilgiler
—Fetret dönemleri yaşamaları
—Haçlılarla savaşmak zorunda kalmaları
Gibi nedenler etkili olmuştur.
*Haçlı Seferleri, Anadolu Selçuklu Devletinin
kuruluş yıllarında, oldukça zararlı olmuştur.
Hatta İlk sefer sonucunda Kudüs düştüğü gibi
Urfa ve Antakya’da kontluklar kurulmuştur.
*Haçlı seferleri sonunda:
—Akdeniz limanları önem kazandı.
—Feodalizm zayıfladı.
—Kilisenin etkinliği azaldı
—Kâğıt, Barut, Matbaa ve tarımsal etkinlikler
Avrupa’ya taşındı.
*1176 yılında Bizans’la Miryekefelon savaşı
yapıldı, Anadolu’nun Türk yurdu olması
kesinleşti.
*Yassı Çemen savaşıyla Harezemşahlar mağlup
edilmelerine rağmen, Moğollarla sınır komşusu
KPSS Tarih Ders Notları
10
olunması Selçuklular için dezavantaj
oluşturmuştur.
* Anadolu Selçuklu devleti Baba ishak
ayaklanmasından sonraki dönemde zayıflamış
ve 1243 yılında Moğollarla yapılan Kösedağ
savaşıyla yıkılma sürecine girmiştir.
Anadolu Selçuklu Devletinin Özellikleri:
1- Türkmenleri bir çatı altında toplayarak
Anadolu Türk Birliğini sağlamışlardır
2- Anadolu’da Türk kültürünün
gelişmesini ve devamlılığını
sağlamışlardır.
3- Anadolu’yu ve İslam dünyasını,
Haçlılara ve Bizanslılara karşı
korumuşlardır.
4- Anadolu’yu canlı bir ticaret merkezi
haline getirmişlerdir.
Anadolu Türk Beylikleri Dönemi
Osmanoğulları: Söğüt ve Domaniç
dolaylarında kuruldu
Karamanoğulları: Merkezi Koynadır.
Türkçeyi resmi dil olarak kullanmışlardır.
Osmanlı devletini en çok uğraştıran beyliktir.
Germiyanoğulları: Merkezi Kütahya’dır.
Karesioğulları: Balıkesir ve Çanakkale
dolaylarında kuruldu.
Denizci bir beyliktir. Osmanlı’ya katılan ilk
beyliktir.
Hamitoğulları: Antalya civarında
Menteşeoğulları: Muğla ve Denizli
çevresinde
Candaroğulları: Kastamonu ve Sinop
dolaylarında
Aydınoğulları: Aydın İzmir dolaylarında
Saruhanoğulları: Manisa’da
Eretnaoğulları: Sivas Kayseri dolaylarında
Dulkadiroğulları: Maraş
dolaylarında(Osmanlıya son katılan beylıktır)
Ramazanoğulları: Adana çevresinde
kuruldu.
Karakoyunlular: Azerbaycan’ı
Türkleştirdiler, Doğu Anadolu’da kurulmuştur.
Akkoyunlular: Diyarbakır’da kurulmuştur.
İkinci Beyliklerin Özellikleri:
1- Moğol baskısı nedeniyle, sınır boylarına
giden Türkmenlerin yerleşik hayata
geçmesinde etkili oldular. Böylece Batı
Anadolu’da Türkmen nüfusun
artmasında rol oynadılar
2- Anadolu Selçuklu Devletinin
yıkılmasından sonra halkın dirlik ve
düzenin sağlanmasında etkili oldular
3- Anadolu’yu toplumsal, dini, askeri, ve
kültürel eserlerle donatıp bayındır hale
getirdiler
Anadolu Selçukluları ve İkinci Beylikler
Döneminde Kültür ve Medeniyet
Devlet Yönetimi
*Anadolu Selçukluları ve İkinci Beylikler
döneminde B. Selçuklular dönemindeki devlet
yönetimi aynen devam etmiştir.
*Anadolu Selçukluları ülke bütünlüğünün
korunması için Meliklerin yetkilerini
kısıtlamışlardır.
*Türkiye Selçukluları, yönetimde kolaylık
sağlamak amacıyla ülkeyi idari birimlere
ayırmışlardır.
Bunlar subaşıların yönettiği merkeze bağlı iller,
Meliklerin yönettiği iller ve Uç Beylerinin
idaresindeki illerdir.
Ordu ve Donanma
Selçuklu ordusu, değişik milletlerden küçük
yaşta satın alınan veya toplanan Gulaman-ı
Saray, hükümdarı korumakla görevli Hassa
Ordusu, kendilerine maaş yerine ikta verilen
atlı askerlerden (Sipahiler) meydana gelen ve
ordunun asıl kısmını oluşturan İkta Askerleri,
Türkmen birlikleri, ücretli askerler ile bağlı
beylik ve hükümetlerin askerlerinden
oluşmuştur.
*Anadolu Selçuklularında, B. Selçuklu
Devletinden farklı olmak üzere Donanma ve
Ücretli askerlikte oluşturulmuştur. Uyarı:: Denizcilik alanındaki çalışmalar ülke savunmasının yanı sıra ticaretin gelişmesinde de etkili olmuştur.
Hukuk
*Anadolu Selçuklularında, diğer Türk – İslam
devletlerindeki sistemin aynısı uygulanmıştır.
Sosyal ve iktisadi hayat
*Halk, Göçebe, Şehirli ve köylü olmak üzere üç
guruba ayrılıyordu.
*Tarım ve hayvancılık köylüler ve göçebeler
tarafından yapılıyordu. Devlet köylüye tohum,
saban, öküz sağlamada yardımcı olurdu.
*Sanayi büyük ölçüde esnaf teşkilatları(Ahi)
tarafından organize ediliyordu.
Ahilik: Şehirde oturan esnafın meslek
guruplarına göre kendi arında kurdukları dini-
iktisadi bir özellik taşıyan teşkilata verilen
isimdir. Ahiliğin Avrupa’daki localardan farkı;
KPSS Tarih Ders Notları
11
localar sadece ekonomik özellik taşırken Ahilik
teşkilatı hem ekonomik hem de dini nitelik
taşımaktadır.
Ahilik 1243 Kösedağ savaşından sonra toplumu
ayakta tutmuştur.
*Dokumacılık, dericilik ilerleme göstermiştir.
Üretim küçük el tezgâhlarında yapılıyordu.
Bunun yanında boyahanelerde kurulmuştur.
Madenlerde genelde Ermeniler ve Rumlar
çalışıyordu.
*Anadolu Selçukluları izlemiş oldukları ticari
politika ile Anadolu’yu kıtalar arası transit
ticaret merkezi haline getirdiler.
Kervansaraylar kurdular, Tüccarların mallarını
sigortaladılar, Gümrük vergilerini hafiflettiler
Maliye
*Vergiler (öşür,haraç,cizye,gümrük,Pazar,
ağnam), Ganimetler 1/5, Maden gelirleri, Bağlı
beyliklerden alınan vergiler.
Bilim
*Anadolu medreseleri kendi çağdaşlarını geride
bırakacak niteliktedir. Medreselerde hem dini
hem de pozitif bilimler okutulmuştur. Mevlana,
Muhuddin Arabî, Hacı Bektaşi Veli, Yunus
Emre bu dönemde Anadolu’ya gelmişlerdir.
Sanat
*En çok mimari gelişmiştir. Güzellik kapıların
girişinde yoğunlaşır. En çok taş tuğla ve çini
kullanılmıştır. Sosyal amaçlı yapılar
yoğunluktadır. Avrupa Roman sanatını
etkilemişlerdir. Kervansaraylar devasa
yapıdadır.
Camiler
*Eserlerin çoğu dikdörtgen üstü düz, bol
sütunlu ulu camii tipindedir.
*Diyarbakır Ulu Camii Anadolu’daki ilk
camidir. (Artuklular tarafından yapılmıştır)
*Konya Alâeddin cami ilk Selçuklu camisidir.
*Asıl Selçuklu camileri ahşaptır.
*Divriği Ulu cami Mengücekler yaptırmıştır.
*Mardin ulu cami Artuklular tarafından
yapılmıştır. Uyarı:: Bursa Ulu camii Osmanlı devletine ait camidir. Diğer ulu camiler Selçuklular ve ilk beylikler dönemine aittir.
Mescitler
*Mihrabı olmayan mahalle camileridir.
Konya’daki küçük Karatay ve taş ile Sırçalı
mescitleri örnektir.
Medreseler
*Anadolu’daki ilk medrese Yağbasan
Medresesi Danişmentliler tarafından
yapılmıştır. Tokat-Niksar Medresesi yine
danişmentliler tarafından yapılmıştır.
*Erzurum ve Sivas Çifte Minareli Medrese
*Konya Karatay ve İnce Minareli Medrese
*Kayseri Huand Hatun Medresesi
*Kırşehir Cacabey (Rasathane)
***En büyüğü Erzurum Çifte minareli
Medrese; En zengin süslemeli Gök ve Karatay
Medreseleri
Hastaneler
*Daru’l Afiye, Daru’l sıhha, Darüşşifa,
Bimarhane adı da verilir di.
*Hastaneler ve Tıp okulları ücretsizdir.
*Kayseri deki Gevher Nesibe Darüşşifası ve
Keyhüsrev Darüşşifası; Sivas Keykavus en
önemlileridir. Uyarı:: Gevher Nesibe Darüşşifası tıp fakültesi niteliğindedir.dünayada ilk akıl hastahanesı dır.tarıhte ılk beyın amelıyatı yapılan hastahanedır
Kervansaraylar
*Ücretsizdirler, savaş zamanlarında orduda
faydalanır,
*En büyüğü Konya Sultan han; İlki Aksaray
kayseri yoklundaki Alay han’dır. Çevresinde
Pazar kurulur
Köprü, Liman, Tersane, Kale
*Silvan Malabadi köprüsü, Tercan Kötür
köprüsü, Alanya Tersanesi, Niğde ve Bayburt
kaleleri
Külliyeler
*Çeşitli ihtiyaçları bir arada karşılayan
komplekslerdir.(cami, medrese, hastane, imaret,
hamam bedesten gibi ana yapısı camidir.)
Hamam ve Bedesten gelir amaçlı olup diğerleri
ücretsizdir.
Kayseri: Gevher Nesibe ve Huand Hatun,
Konya Sahip ata.
Süslemeler
*Daha çok yapının dış yüzeyinde kabartmalar
halinde yer alır.
*Bitki: Palmat ve Rumiler. Hayvan: Aslan,
Boğa, Yılan, Çift başlı kartal, Grifitler
Melek: Uçan melekler. Geometrik şekiller:
Yıldızlı üçgenler, arabeskler Yazı
KPSS Tarih Ders Notları
12
*En güzel örnekler Gök medresenin portalında
yer alan 12 hayvanlı rölyef (kabartma) ve
Karatay medresesinde gökyüzünün
canlandırıldığı çinilerdir.
Edebiyat:
*Battalname, Cengizname, Danişmendname,
Felekname, Garipname önemli eserlerdir.
*Tasavvuf edebiyatında Mevlana, Yunus Emre
önemli tasavvufçulardır.
*Divan edebiyatında Hoca Dehhani, Ahmedi ve
Şeyhoğlu Mustafa önemlileridir.
Bilim
*Hacı Paşa: Tıp, Şirazi: Coğrafya Astronomi,
Mehmet Revandı: Tarih, Kadı Sicareddin:
Kelam ve Mantık alanında önemli eserler
vermişlerdir.
Mimari
Dini Sivil Askeri
Cami
Mescit
Medrese
Kümbet(Selçukluda)
Türbe(Osmanlıda)
Külliye
Tekke
Zaviye
Saray
Köşk
Kervansaray
Hamam
Köprü
Darüşşifa
Çeşme
Sebil
Kale
Sur
Burç
Kışla
Osmanlı Devleti Kültür ve Uygarlığı
Egemenlik Anlayışı
Veraset Sistemi
1- Türk devletlerinde, Ülke Hanedan üyelerinin
ortak malı sayılmıştır.
2- Hanedan üyeleri kendilerine İslamiyet’ten
önce Gök tanrı, İslamiyet’ten sonra Allah
tarafından verilen Kut yetkisine göre devlet
yönetme yetkisine sahiptiler.
*Osman Gazi ve Orhan Bey dönemlerinde
Geleneksel anlayış hâkimdir. Yani ülke
hanedan üyelerinin ortak malıdır.
*I.Murat zamanında ülke padişah ve
oğullarınındır anlayışı hâkimdir. İlk kez I.
Murat Sultan unvanını kullanmıştır.
*Fatih zamanında Ülke padişahındır. Ve
padişah ülkenin bölünmemesi için kardeşini
öldürme yetkisine sahiptir anlayışı yerleşmiştir.
Uyarı:: Tüm bu çalışmalar Merkezi Otoriteyi güçlendirmek amaçlıdır. Tüm Türk devletlerinde Merkezi Otoritenin en güçlü olduğu dönem Fatih Dönemidir.
*I.Ahmet zamanında Ekber ve Erşed (yaşlı ve
akıllı)kanunu getirilmiştir.
Kafes Usulü
*I.Ahmet zamanında getirilen bu kanuna göre
şehzadeler artık sancaklara çıkamayacaklardı.
Bu durumun oluşturmuş olduğu zararlı sonuçlar
ise: 1- Şehzadeler devlet yönetme yetkisini yaparak
ve yaşayarak öğrenememişlerdir. 2- Yönetimde kadınların baskısı giderek artmıştır 3- Padişah adayları olan şehzadeler, sarayda
delirecek duruma gelmişlerdir
*Padişahın erkek çocuklarına Şehzade veya
Çelebi kız çocuklarına sultan unvanı verilirdi.
*Kuramsal olarak Osmanlı hükümdarının
yetkileri sınırsızdır. Yetkileri ancak şeriat ve
gelenekler sınırlandırabilir.
*Yavuz Sultan Selimle beraber Halifelik
unvanını aldılar. Halifelik unvanı ilk kez
I.Abdülhamit zamanında kullanılmıştır.
Padişahın Görevleri:
Devleti yönetmek, savaşlarda ordulara
kumandanlık yapmak, yüksek devlet
memurlarını atamak ve gerektiğinde divana
başkanlık yapmaktır.
Padişah egemenliğini şu şekilde kullanır:
Yasama: Fermanlar, Kanunnameler,
Adaletnameler, Beratlar
Yürütme: Divanı Hümayun
Yargı: Kulluk hakkı, Müsadere(Devlet
yöneticilerini öldürtme mallarına el koyma)
Kulluk Hakkı: Devşirmeler padişahın kulu ve
kölesidir. Padişah bunlar üzerinde ölüm
hakkına sahiptir. Bunların mallarını müsadere
edebilir.
Divanı Hümayun
*Orhan Bey zamanında kuruldu, Devlet
sorunlarının görüşülüp karara bağlandığı en üst
yönetim organı ve en yüksek mahkemedir. Uyarı:: Son söz padişaha aittir. Bu divanın karar organı olmaktan çok danışma organı olduğunu gösterir.
Bugünkü bakanlar kuruluna benzer fakat
üyelerinin atama yoluyla belirlenmesi ve
yüksek mahkeme özelliği göstermesi nedeniyle
bakanlar kurulundan ayrılır.
*Kuruluş döneminde divan toplantılarına
padişah başkanlık ederken Fatih zamanından
KPSS Tarih Ders Notları
13
itibaren Divana sadrazamlar başkanlık etmeye
başlamıştır. Bu durum sadrazamlık makamının
öneminin ve etkinliğinin artmasına neden
olmuştur.
*Divanı hümayun II. Mahmut zamanında
kaldırılmıştır. Yerine Bakanlıklar ve Nazırlıklar
kurulmuştur.
Üyeleri:
Padişah: Fatih zamanına kadar Divan’a
başkanlık etmişler, bundan sonra bu görevi
sadrazam yürütmüştür.
Vezir-i Azam(sadrazam): Padişahın mutlak
vekilidir. İkinci derecedeki işler sadrazamın
İkindi Divanında görüşülürdü.
Vezirler: Daha çok askeri ve siyasi işlerden
sorumluydular. Vali olarak illere
atanabiliyorlardı.
Kazasker: Şeri ve Örfi hukuk uygulamalarından
sorumludurlar. Adalet ve Eğitim işlerine,
önemli davalara, Kadı ve Müderrisleri atama ve
azil işlerine bakarlardı.
Defterdar: Bütçeyi hazırlar, Gelir ve giderlerin
planlamasını yapar.
Nişancı: Tapu kadastro işleri bakar, Fethedilen
arazilerin kayıtlarını tutar, Dirlikleri dağıtır ve
Padişahın fermanlarına tuğra çekerdi.
Yeniçeri Ağası: Vezir rütbesindeyseler divanda
söz hakkına sahip olabiliyorlardı. Uyarı:: Yukarıdaki üyeler kuruluşundan itibaren Divanı Hümayunun asıl üyeleridir. Zamanla doğan ihtiyaçlardan dolayı Divanı Hümayuna bazı üyeler katılmıştır. Yeni katılan üyelerden Şeyhülislam ve Reisülküttap Divanı hümayuna çağrılıp görüşleri alındıkları halde asıl üye hüviyetinde değillerdi. Fakat yine son dönemlerde Divanı Hümayuna dahil edilen Kaptanı Derya Divanı Hümayunun asıl üyesi olmuştur.
Şeyhülislam: Divanın doğal üyesi olmamakla
beraber gerektiğinde alınan kararların İslam
dinine uygun olup olmadığını belirtmek üzere
divana çağrılırdı. Bu durum devletin Teokratik
nitelik taşıdığını gösterir. Ulema sınıfının başı
olarak Din, Hukuk, Yargı, Eğitim, alanlarını
denetim altına almıştır. En ünlüsü Ebu Suud
efendidir. (Asıl üye değil)
Reisül Küttap: Önceleri Nişancıya bağlı bir
kâtipken zamanla doğan ihtiyaçtan dolayı,
Devletin dış işlerinden sorumlu bakanı
olmuştur. (Asıl üye değil)
Kaptan-ı Derya: Donanma komutanı olarak
Divanı hümayuna katılmıştır. (Asıl Üye olarak)
Ülke Yönetimi
*Osmanlı devletinde ülke Eyaletler-Sancaklar-
Kazalar-ve Köy gibi birimlere ayrılarak idare
edilmiştir.
İdari
Birim
Yönetici Asayiş Adalet
Eyaletler Beylerbeyi Subaşı Kadı
Sancaklar Sancakbeyi Subaşı Kadı
Kazalar Kadı Subaşı Kadı
Köyler Köy
Kethüdası
Yiğitbaşı Kadı
Naibi
*Eyaletler Merkezden uzaklık, vergilendirme
şekli, etnik ve dini yapısı gibi özellikler temel
alınarak oluşturulmuştur.
Eyaletler, Merkeze bağlı, Özel
yönetimli(salyaneli), Bağlı(İmtiyazlı) olmak
üzere üç guruba ayrılmıştır.
1- Merkeze Bağlı Eyaletler:
*Tımar(Dirlik) sistemi uygulanır, salyanesiz
(bir çeşit maaş) ve yıllıksızdırlar.
2- Özel Yönetimli(Salyaneli) Eyaletler:
Mısır, Bağdat, Yemen, Cezayir gibi merkezden
uzak eyaletlerdir.
*Tımar sistemi uygulanmaz, Vergiler iltizam
yoluyla toplanır, vergi geliri her yıl yeniden
düzenlenir.
İltizam:
Bir yerin gelirini ihale yoluyla mültezimlere
verme işidir. Mültezim ihaleyi alan kişidir ve
devlete peşin ödeme yapar.
*Bu Eyaletlerin Valileri devletten Salyane
denilen maaş alırlardı.
*Bu eyaletlerden toplanan vergiler doğrudan
hazineye aktarılırdı.
3- Bağlı (İmtiyazlı) Eyaletler:
*İç işlerinde serbesttirler. Erdel, Eflak, Boğdan,
Kırım, Hicaz gibi
*Yıllık vergi verir gerektiğinde asker
yollarlardı.
*Yöneticilerine Bey, Han, Şerif ve Voyvoda
denirdi. Uyarı:: Hicaz dini bakımdan dolayı asker ve vergi vermez; Kırım asker verir vergi ödemezdi.
Osmanlı ordusu
*Orhan Bey zamanında Yaya ve Müsellem adı
verilen ilk düzenli ordu oluşturuldu.
KPSS Tarih Ders Notları
14
*I.Murat zamanında asker ihtiyacının bir kısmı
savaş esirlerinden karşılanmış(Pençik Sistemi),
yine bu dönemde Kapıkulu ve Tımar
sistemlerinin temelleri atılmıştır. Ankara
savaşından sonra Pençik sistemi etkisini
kaybetmiş bunun yerine devşirme usulüne
geçilmiştir.
Osmanlı Ordusu
Kara Kuvvetleri Deniz Kuvvetleri
1- Kapıkulu Askerleri
2- Eyalet Askerleri (Tımarlı Sipahiler)
3- Yardımcı Kuvvetler
1- Kapıkulu Askerleri
*İlk başlarda Pençik sonraları Devşirme
sistemine dayanan bu ordu merkez ve merkeze
yakın yerlerde bulunurdu.
Devşirme sistemine:
Rus, Acem, Çingene ve Türk çocukları bunun
yanında kel, köse, fodul, anne babası
olmayanlar alınmazdı.
*Üç ayda bir Ulufe denen maaş ve her padişah
değişikliğinde Cülus denilen bahşiş alıyorlardı.
*Piyadeler ve Süvariler olarak ikiye ayrılmıştır.
Piyadeler:
Yeniçeriler, Cebeciler, Topçular, Top
arabacıları, Lağımcılar, Humbaracılar,
Bostancılar
Süvariler:
Silahtar, Sipahi, Sağ ulufeciler, Sol ulufeciler,
Sağ garipler, Sol garipler Uyarı:: Kapıkulu ocağına mensup askerler devletten maaş ve bahşiş alırlardı..
Eyalet Askerleri
*Tımarlı sipahilerdir.
*Ordunun asıl kısmı Tımarlı sipahilerdir. Uyarı:: Eyalet askerleri (Tımarlı Sipahiler) devletten maaş almazlardı
Tımar(Dirlik):
Devlet mensuplarına ve bazı askerlere görevi
karşılığında maaş yerine önceden belirlenen
yerlerin toprak gelirleri verilirdi. Bu dirlik
sahipleri asker yetiştirmekle yükümlüydüler
Tımar Sisteminin uygulandığı yerlerde: 8- Tımar, devlet görevlilerine maaş ve hizmet
karşılığı verilen topraklardır. 9- Tımar alan görevliler bu topraklarda oturur ve
toprağın ekilmesini sağlarlardı 10- Topraktan elde edilen gelirle yöneticilerin
maaşları ödenir bir kısmıyla da atlı asker beslenirdi
11- Devlet hazinesine yük olmadan güçlü ve büyük ordular oluşturulmuş böylece iç ve dış güvenlik sorunları çözülmüştür.
12- Göçebe halkın yerleşik unsurlara zarar vermeleri önlenmiş böylece Sosyo-Ekonomik denge sağlanmıştır.
13- Ülke bayındır hale getirilmiştir. Çıkabilecek isyanlar önceden önlenmiştir
Yardımcı Kuvvetler:
*Bağlı beylik ve ülke kuvvetleri
*Azaplar, Akıncılar, Yayalar, Müsellemler,
Yörükler, Gönüllüler, Derbent muhafızları. Uyarı:: Devletten maaş almazlardı.
Deniz Kuvvetleri
*Osmanlı dev. İlk deniz gücüne Karesi
beyliğini alarak sahip olmuştur.
*İlk büyük gelişmeyi Fatih döneminde en
parlak dönemini kanuni döneminde yaşamıştır.
*Osmanlı donanması ilk büyük yenilgisini
İnebahtı da almıştır. Sinop’ta, Navarin’de ve
Çeşme’de Osmanlı donanması yakılmıştır.
*Kaptanı Derya: Donanma komutanı,
Kapudane: Oramiral
Patrona: Koramiral,
Piyale: Tuğamiral,
Levent: Deniz askeri
Osmanlıda Toprak sistemi
Toprak
Miri Metruk Mülk
Dirlik Boş Toprak Öşüriye
Vakıf Haraciye
Paşmaklık
Malikâne
Yurtluk
Mukataa
Miri Arazi:
*Fetihler sonucu alınan topraklar Tahrir
defterlerine kaydedilerek devletin mülkiyetine
alınırdı. Devlet bu toprakları istediği gibi
kullanır, belli bir bölümünü üretim için
çiftçilere dağıtırdı.
*Çiftçiler eğer kendilerine bu topraklardan
verilmişse bunu satamaz, devredemez ve miras
bırakamazlardı.
DİRLİK:
Vergi gelirleri hizmet karşılığı devlet
adamlarına ayrılan topraklardır.
*Dirlik sahipleri Gelirleriyle atlı asker(cebelü)
besleyip savaş zamanında orduya katmak,
KPSS Tarih Ders Notları
15
Bölgelerindeki vergileri toplamak, bölgenin
güvenliğini sağlamak ve reayanın toprağı
işlemesini sağlamak zorundadırlar.
*Dirlikler: Has Zeamet ve Tımar olarak üçe
ayrılırdı.
Has (Geliri 100 bin akçeden fazladır. Devlet
ileri gelenlerine verilir)
Zeamet (Geliri 20–100 bin akçe arasındadır.
İkinci derecedeki devlet adamlarına verilir.
Kadı, subaşı gibi)
Tımar (3-20 bin akçe arasında, devlete yararlı
olanlara verilirdi)
VAKIF:
*Geliri medrese, cami, imarethane,
kervansaray, hastane gibi toplum ihtiyaçları
karşılayan kurumların işletilmesine ayrılan
topraklardır.
PAŞMAKLIK:
*Geliri hanedan üyelerinin annesine, eşine ve
kızına bırakılan topraklardır.
MALİKÂNE:
*Üstün hizmet gösteren devlet adamlarına
verilirdi.
YURTLUK:
*Geliri sınır boylarındaki akıncılara ve askeri
yöneticilere bırakılan topraklardı
MUKATAA:
*Geliri doğrudan hazineye bırakılan
topraklardır. Uyarı:: Osmanlı toprağında kişi mülkiyeti Ev, Bağ, Bahçe ile sınırlandırılmıştır.
Osmanlıda Vergi Sistemi
*Osmanlıda Tanzimat’ın ilanına kadar İslam
hukukuna göre alınan Şeri vergiler ile Padişahın
emri ile konan örfi vergiler alınmıştır.
Tanzimat’la beraber herkesten gelirine göre
vergi alınması uygulamasına geçilmiştir.
Vergi Sistemi
Örfi Vergiler Şeri Vergiler
Avarız Aşar(Öşür)
Çiftbozan Haraç
Ağnam Cizye
İspençe
Çift Resmi
Bennak
Mücerred
Derbent Resmi
Örfi Vergiler
AVARIZ:
*Olağanüstü zamanlarda alınır ve doğrudan
hazineye aktarılırdı.
ÇİFTBOZAN:
*Toprağını ve üretimini bırakanlardan alınırdı.
AĞNAM:
* Hayvanlardan çoğalma zamanında alınırdı
(domuz dâhil)
İSPENÇE:
Gayrimüslimlerden toprağı kullanma
karşılığında alınan vergidir.
ÇİFT RESMİ:
Müslümanlardan toprağı kullanma karşılığında
alınırdı.
BENNAK:
Evliler ve yarım çift toprağı ekenler verirlerdi.
MÜCERRED:
Bekâr çiftçilerden ve 20 yaşında babasının
yanında kalanlardan alınırdı.
DERBENT RESMİ:
Köprü ve geçitlerden alınırdı.
Şeri Vergiler
AŞAR (ÖŞÜR)
*Müslüman üreticiden ürün üzerinden alınır.
*Oran bölgeden bölgeye farklılık gösterir.
*Ayni ya da nakdi olarak toplanırdı.
*1925 yılında kaldırıldı
HARAÇ
*Gayrimüslim üreticiden ürün üzerinden alınır
*Oran bölgeden bölgeye farklılık gösterir
*Ayni ya da nakdi olarak toplanırdı.
* Islahat Fermanıyla kaldırıldı
CİZYE
*Gayrimüslimlerden alınan baş vergisidir.
*Askerlik yapmaya uygun kişilerden alınırdı.
*Sakat, kadın, çocuk ve papazlardan alınmazdı.
*Devlet bu vergiyi doğrudan toplardı.
*Islahat Fermanıyla kaldırıldı.
Osmanlıda Yargı
*Osmanlıda hukukun temelini dini esaslı Şeri
hukuk ve geleneklere dayanan Örfi hukuk
şekillendirmiştir.
*Osmanlı ülkesinde yargı bağımsızdır. Çünkü
Kadıların vermiş olduğu kararlar kesindir.
*Kadıların kararlarına itiraz Divanı hümayuna
olurdu buda kadıların denetlenebildiğini
gösterir. Yine kadılar bulundukları bölgede
yöneticileri yasalara uymadıkları takdirde
denetleyebilirdi bu durum idarenin yargı
denetiminde olduğunu gösterir.
KPSS Tarih Ders Notları
16
*19. yy da II. Mahmut memurlara ceza
verilmesini öngören ceza kanunnamesini
çıkarttırmış ve müsadere usulünü kaldırmıştır.
*Tanzimat döneminde kanun üstünlüğü ilkesi
ön plana çıkmış, mahkemeler din ve millet farkı
gözetmeksizin herkese açılmıştır.
*Abdülaziz döneminde Divan-ı ahkâm-ı adliye
üyeleri yargı kararı olmadan görevlerinden
alınamamıştır.
*Ahmet Cevdet Paşa tarafından hazırlanan
Mecelle( Medeni Kanun) Meşrutiyet
döneminde uygulanmıştır. Uyarı:: Osmanlı devletinde Şeri mahkemelerin yanı sıra farklı yasaları uygulayan mahkemelerin açılması (Konsolosluk mhk. Ticaret mhk., Nizamiye mhk. Gibi.) Hukuksal alanda ikiliklere neden olmuştur.
Osmanlıda Ekonomi
*Osmanlı ekonomisi tarım, hayvancılık, ticaret
ve sanayiye dayanıyordu.
*İlk bakır para Osman Bey, İlk gümüş para
Orhan Bey, İlk Altın para Fatih, İlk kâğıt para
(kaime) Abdülmecit döneminde basıldı. 1844’te
mecidiye piyasaya sürüldü.
*İlk banka Bank-ı Dersadet 1847 yılında, Ziraat
bankası 1888 yılında açıldı.
Osmanlıda Eğitim-Öğretim Sistemi
*Sübyan Mahalle Mektepleri:
Eğitimin ilk basamağıdır belli bir süre ve sınıfı
yok, karma eğitim verilir öğreticileri
profesyonel değil.
*Medrese:
İlk Osmanlı medresesi İznik’te Orhan Bey
tarafından açıldı.
Eğitim dili Arapça, öğreticisine müderris denir.
Dini ve pozitif bilimler okutulurdu. 17. yy dan
itibaren pozitif bilimlere yer verilmemiştir.
Hariç, dâhil ve sahn olmak üzere üç bölümden
oluşmuştur. Beşik ulemalığı ve pozitif
bilimlerin terk edilmesi bozulmasına yol
açmıştır. 1924 yılında kaldırılmıştır.
*Enderun
Saray okuludur eğitim dili Türkçedir. Öğrenci
kaynağı g.müslim gençlerdir sonraları
Müslümanlarda alınmıştır. Mezunları idareci,
komutan, sanatkâr olurdu. 1909 yılında
kapatıldı
*Mesleki Eğitim:
Loncalarda iş ahlak temeli üzerine eğitim
verilir, ahilik kültürü öğretilir ve çıraklık,
kalfalık, ustalık eğitimi verilirdi.
Osmanlı Düşünce Hayatı
*Ali Kuşçu: Matematik, Astronomi
*Piri Reis: Coğrafya, dünya haritası, kitabi
bahriye
*Takiyettin Mehmet: ilk Osmanlı rasathanesi
*Koçi Bey: Devletin durumuyla ilgili rapor.
*Evliya Çelebi: Seyahatname
*Ali Süavi: Türkçülük, Türkçecilik.
*Kâtip Çelebi: Cihannüma (Dünya coğrafyası)
*Namık Kemal: Osmanlıcılık düşüncesinin
mimarı
*İbrahim Müteferrika: İlk özel matbaa, çevriler
Osmanlıda sanat
Camiiler:
Erken döneme ait camiiler
*İznik Hacı Özbek Camii İlk Osmanlı Camisi
*Bursa Ulu Camii ve yeşil camii
*Edirne Eski Camii ve üç şerefeli camii
*İstanbul Fatih Camii İstanbul’daki ilk camii
16.yy
*Mimar Sinan’ın Şehzade(çıraklık),
Süleymaniye(kalfalık), Selimiye(ustalık)
camileri 16.yy
* Sultan Ahmet, Yeni camii, 17.yy
*Geç Dönem Avrupai örnekler.
Nuru Osmaniye cami, Laleli cami
(Barok ve Rokoko Tarzı)
Nusretiye Camii, Ortaköy ve Dolmabahçe
camii, (Ampir Üslup)
Medreseler:
*Erken Dönem
İznik Süleyman Paşa Medresesi, Muradiye
medresesi, Yeşil Medresesi
Bursa Lala Şahin Medresesi, İstanbul Fatih
medresesi
*Klasik Dönem
İstanbul Şehzade Külliyesi Medresesi, İstanbul
Rüstem Paşa Medresesi
Saraylar:
*Klasik Dönem
Topkapı sarayı, Çinili Köşk, Revan Köşkü,
Bağdat Köşkü
*Genç Dönem
Dolmabahçe Sarayı,(Abdülmecit), Beylerbeyi
Sarayı, Yıldız Sarayı, Çırağan ve İshak Paşa
sarayı 19.yy Avrupai etki
Türbeler:
*Kırgızlar Türbesi, Bursa Yeşil Türbe, İstanbul
Mahmut Paşa Türbesi
Askeri Yapılar:
KPSS Tarih Ders Notları
17
*Anadoluhisarı(I. Beyazıt), Rumeli
Hisarı(Fatih), Selimiye Kışlası(3.Selim)
Anıt Çeşmeler:
*Sultan Ahmet Çeşmesi, en çok lale devrinde
yapılmıştır.
Resim:
*portresini ilk yaptıran Fatih, İtalyan ressam
Bellini’ye
*Şeker Ahmet Paşa ilk resim sergisini açtı.
*Osman Hamdi Bey, arkeoloji müzesi, sanayi
nefise mektebi asli kurucusudur. Kaplumbağa
terbiyecisi, silah satıcıları önemli eserleridir.
Minyatür:
*Gerçeğin olduğu gibi yansıtıldığı önemli
tarihsel kaynaktır.
*Minyatür kitaplarına Sürname Hünername adı
verilir.
*Matrukçu Nasuh, Nigari, Nakkaş Osman ve en
önemlisi de Levni’dir.
Hat:
*Arap harflerini malzeme olarak kullanan
yüzey sanatıdır.
*Şeyh Hamdullah ve Hafız Osman
önemlileridir.
Yazı:
*Sülüs, Reyhanî, Divani, gibi yazı şekilleri
kullanılmıştır. Uyarı:: Osmanlıda Bilginler vergi vermez ve reayadan sayılmazlardı. Saygıdan dolayı. Uyarı:: Millet ayrımında din inanç ayrımı var fakat etnik ayrım yoktur.
Osmanlı’da Sosyal Yapı
Yönetenler
Seyfiye İlmiye Kalemiye
Sadrazam
Veziriazam
Beylerbeyi
Sancakbeyi
Şeyhülislam
Kazasker
Kadı
Müderris
Defterdar
Nişancı
Reisülküttap
Yönetilenler
*Osmanlı devletinde, yönetilenler, şehirliler ve
göçebeler adıyla anılan halk reaya içinde yer
almıştır. Geçimlerini, tarım, hayvancılık, zanaat
ve ticaretle sağlamışlar ve devlete vergi
vermişlerdir.
OSMANLI DEVLETİ DURAKLAMA
DÖNEMİ
17.YY ISLAHATLARI
*Ağırlıklı olarak askerlik ve maliye alanında
yapılan ıslahatlardır.
*Avrupa örnek alınmamıştır. Otoriteyi
sağlamak için şiddet uygulanmıştır.
*Halktan kopuktur, yüzeyseldir, devlet
politikası olamamış kişilerle sınırlı kalmıştır.
*Bu dönemde:
Ağır vergiler sonucu celali isyanları
çıkmış, Devşirme ve tımar sistemi bozulmuş,
Harem(kadınlar) idareye müdahale etmeye
başlamıştır.
Beşik ulemalığı sonucu medreseler
bozulmuş, Kafes usulü, rüşvetin yaygınlık
kazanması,
Devlet adamı seçiminde liyakatin
gözetilmemesi, Devletin doğal sınırlara
ulaşması, ihracatın Gerileyip kapitülasyonların
yaygınlık kazanması; ıslahatların başlıca
nedenleridir.
1.Kuyucu Murat Paşa1603–1617: I.Ahmet
zamanında sadrazamdır. Celali isyanlarını baskı
ve şiddetle bastırmış otoriteyi sağlamaya
çalışmıştır.
2.Genç Osman(2.Osman) 1618–1622: İlk kez
saray dışından bir hatunla evlenmiş, Yeniçeri
ocağını kaldırmak istemiş fakat canından
olmuştur.
3.IV. Murat 1623–1640: Celali isyanlarını
baskı ve şiddet yoluyla bastırdı. İçki, Tütün ve
gece dışarı çıkmayı yasakladı.
***Bu dönemde Koçi Bey duraklamanın
nedenlerini ve düzelmesi gereken noktaları
gösteren bir rapor hazırlayıp sunmuşsa da
padişahın ölümü uygulanmasına imkan
vermemiştir. Bu da ıslahatların devlet politikası
olmadığını gösterir.
4.Tarhuncu Ahmet Paşa 1648: IV. Mehmet
zamanında sadrazam olmuştur. Lüks tüketimi
yasaklayıp saray masraflarını kısarak ilk kez
Denk Bütçeyi hazırlamıştır.
5.Köprülüler Devri 1656–1691: Köprülü
ailesinden dört kişi sırayla sadrazamlığa
getirilmiştir. Köprülü Mehmet paşa ıslahatları
başarıya ulaştırmak için bazı şartlar öne sürerek
sadrazamlığı kabul etmiştir.