Yaratan ve türeten Allah’ın Yaratan ve türeten Allah’ın adıyla (K.Bilig)adıyla (K.Bilig)

Afrika’da bir Afrika’da bir ceylan, aslan ceylan, aslan olmak. olmak.

KELİME BİLGİSİKELİME BİLGİSİ

Nedir bu “kelime”den çektiğimiz Nedir bu “kelime”den çektiğimiz yahu!yahu!

  Cümlenin anlamlı en küçük Cümlenin anlamlı en küçük

birimlerine ya da tek başına anlamı birimlerine ya da tek başına anlamı olmadığı hâlde cümle içinde anlam olmadığı hâlde cümle içinde anlam kazanan anlatım birimlerine kelime kazanan anlatım birimlerine kelime

denir. denir.

Kelime, insanlar arasında anlaşmayı Kelime, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan dilin anlamlı en küçük sağlayan dilin anlamlı en küçük

parçasıdır. parçasıdır.

KELİMEDE ANLAMKELİMEDE ANLAM  

Kelimeler de dil gibi Kelimeler de dil gibi canlı varlıklardırcanlı varlıklardır. Sahip . Sahip oldukları anlamların dışında zamanla yeni oldukları anlamların dışında zamanla yeni anlamlar kazanabildikleri gibi bir anlamda anlamlar kazanabildikleri gibi bir anlamda

birkaç kelime de kullanılabilir. birkaç kelime de kullanılabilir.

Burada kelimelerin anlam özelliklerinin yanı Burada kelimelerin anlam özelliklerinin yanı sıra sıra kelimeler arasındaki anlam ilişkilerikelimeler arasındaki anlam ilişkileri de de

karşımıza çıkmaktadır. Kelimeler tek başlarına karşımıza çıkmaktadır. Kelimeler tek başlarına anlamlı olabildikleri gibi cümlede veya söz anlamlı olabildikleri gibi cümlede veya söz

içinde kullanılışlarına göre içinde kullanılışlarına göre yeni anlamlaryeni anlamlar da da kazanabilirler, aralarında anlamdaşlık sesteşlik kazanabilirler, aralarında anlamdaşlık sesteşlik

vb. gibi ilişkiler de barındırabilirler.vb. gibi ilişkiler de barındırabilirler.  

A. SÖZCÜKTE ANLAM A. SÖZCÜKTE ANLAM ÇEŞİTLERİÇEŞİTLERİ

  

  1. GERÇEK ANLAM 1. GERÇEK ANLAM (çerez bunlar, (çerez bunlar,

çerez)çerez) a. TEMEL ANLAM a. TEMEL ANLAM * * Kelimelerin taşıdıkları ilk ve Kelimelerin taşıdıkları ilk ve genel anlama gerçek anlam denir. genel anlama gerçek anlam denir.

* Kelimelerin sözlükteki ilk * Kelimelerin sözlükteki ilk anlamıdır.anlamıdır.

* Kelimenin gerçek anlamı, * Kelimenin gerçek anlamı, herkesçe bilinen yaygın herkesçe bilinen yaygın anlamıdır.  anlamıdır.  

Soğuktan su boruları Soğuktan su boruları patlamış.patlamış.Ayağında Ayağında eski bir spor ayakkabı var.eski bir spor ayakkabı var.Biraz sonra toprak bir Biraz sonra toprak bir yola yola girdik.girdik.KanadıKanadı kırık bir martı gördüm. kırık bir martı gördüm.Soğuk sudan Soğuk sudan boğazıboğazı şişmişti. şişmişti.Yataktan kalkarken Yataktan kalkarken başımıbaşımı duvara duvara arptım. arptım. Dün gece erken Dün gece erken yattım. yattım.

Sıcak Sıcak çorbayı içince rahatladımçorbayı içince rahatladım..

Bunlar da örnek mi hocam! Diyenlere, “korkutmayalım” “kazıkları” sonlara sakladım derim.

Dolaptan Dolaptan temiz temiz elbiselerini elbiselerini çıkardı.çıkardı.Ahmet’in Ahmet’in burnuburnu iyi koku alır. iyi koku alır.AğzındaAğzında yaralar oluşmuştu. yaralar oluşmuştu.EliniElini hırsla masaya hırsla masaya vurdu.vurdu.İri hantal İri hantal gövdesinigövdesini zorlukla zorlukla sürüklüyor gibiydi.sürüklüyor gibiydi.Gölün kıyılarını yapraksız, Gölün kıyılarını yapraksız, bodurbodur ağaçlar kuşatmıştı.ağaçlar kuşatmıştı.

11.Sınıfları “ürkütmeyelim” değil mi? Düşük perdeden devam

1)"Avludaki taşları söküp bir kenara yığdılar." Cümlesinde "sökmek" eyleminin kullanımı

aşağıdakilerin hangisiyle özdeştir ?

A)Beytin anlamını söküp çözümlemişti.

B)Eski hırkayı söküp yenisini örecekti.

C)Tutsaklıkta tırnaklarını söküp işkence etmişlerdi.

D)Balgamı söküp rahatlayacaktı.

E)Yandaki düşman kuvvetlerini söküp atacaklardı.

b. YAN ANLAMb. YAN ANLAM* Çok güzel, faydalı bir anlamdır; her * Çok güzel, faydalı bir anlamdır; her

eve lazımdır eve lazımdır * * Temel anlamıyla Temel anlamıyla bağlantılıbağlantılı olarak olarak

zamanla ortaya çıkan değişik zamanla ortaya çıkan değişik anlamlara yan anlam denir. anlamlara yan anlam denir.

* Sözcüğün gerçek anlamının dışında, * Sözcüğün gerçek anlamının dışında, ancak gerçek anlamıyla az çok ancak gerçek anlamıyla az çok yakınlık yakınlık taşıyantaşıyan yeni anlamlar kazanması yan yeni anlamlar kazanması yan anlamı oluşturur. Bir sözcüğün yan anlamı oluşturur. Bir sözcüğün yan

anlam kazanmasında genellikle anlam kazanmasında genellikle yakıştırma ve benzerlikyakıştırma ve benzerlik ilgisi etkili ilgisi etkili

olmaktadır.olmaktadır.

Meselâ “göz” dendiğinde akla ilk Meselâ “göz” dendiğinde akla ilk gelen, kelimenin temel anlamı gelen, kelimenin temel anlamı

olan organ adıdır. Ama “olan organ adıdır. Ama “iğnenin iğnenin gözügözü”, “”, “çantanın gözü”, masanın çantanın gözü”, masanın gözügözü” tamlamalarındaki anlamlar ” tamlamalarındaki anlamlar benzetme yoluyla kazandırılmış benzetme yoluyla kazandırılmış yeni anlamlardır. Bunlara da yan yeni anlamlardır. Bunlara da yan

anlam denir.anlam denir.

Ah nerede o eski ilkokul günlerim, siyah önlüğüm, ablamın yakası Onlar yok ama ilkokul kitaplarından bilgiler var; yarar mı? Geç bunları geç.

Ama “düşmek” kelimesine Ama “düşmek” kelimesine bakalım:bakalım:

“Meyveler tek tek yere düştü” “Meyveler tek tek yere düştü”

“Çocuğun pantolonu düşüyordu”, “Çocuğun pantolonu düşüyordu”,

“Bu yılın ilk karı düştü” “Bu yılın ilk karı düştü”

“Kavakların gölgesi yola düştü”“Kavakların gölgesi yola düştü”

Beşiktaş Beşiktaş sırtlarınasırtlarına ağaç dikiyorlar. (arka ağaç dikiyorlar. (arka

taraf)taraf)

Uçağın Uçağın kanadıkanadı havada parçalanmış. havada parçalanmış.

BaşıBaşı kırık bir çiviyi sökmeye uğraşıyor. kırık bir çiviyi sökmeye uğraşıyor.

Bu Bu daldadalda başarılı olabileceğimi sanıyorum. başarılı olabileceğimi sanıyorum.

Köprünün Köprünün ayağınaayağına bomba koymuşlar. bomba koymuşlar.

Şişeyi Şişeyi boğazınaboğazına kadar doldurdu. kadar doldurdu.

Kapının Kapının kolunukolunu kırınca babamdan azar kırınca babamdan azar

işittim.işittim.

Benim Benim yetiştirdiğimyetiştirdiğim öğrenciler daha başarılı. öğrenciler daha başarılı.

Yokuşun Yokuşun başınabaşına kadar koştuk. kadar koştuk.

Yakıştırmaca Anlam da diyoruz; Yakıştırmaca Anlam da diyoruz; sahi neye diyoruz? sahi neye diyoruz?

Kendi adı olmayan ya da adı olduğu Kendi adı olmayan ya da adı olduğu

hâlde bilinmeyen varlıklar çeşitli hâlde bilinmeyen varlıklar çeşitli özellikleri nedeniyle uygun olan özellikleri nedeniyle uygun olan

kelimelerle adlandırılır. Uçağın kanadı, kelimelerle adlandırılır. Uçağın kanadı, masanın gözü, ayakkabının burnu vb…masanın gözü, ayakkabının burnu vb…

Bu da soru mu hocam?Bu da soru mu hocam?2)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "boğaz" sözcüğü

temel anlamda kullanılmıştır?

A) Çanakkale Boğazında iki yük gemisi çarpışmış

B) Boğazlarda kaza olasılığı gittikçe artıyor

C) Şişenin boğazı kırıldı.

D) Balığın kılçığı boğazıma takıldı.

E) Yıllardır boğaz tokluğuna çalışıyoruz

Salaklığın tarihini yazanlar Salaklığın tarihini yazanlar

İKİZİNİ ÖLDÜRDÜ - İKİZİNİ ÖLDÜRDÜ -

Marko ve Roberto de Solisa adlı iki kardeş, Marko ve Roberto de Solisa adlı iki kardeş, birbirleriyle pek iyi geçinemiyorlardı. birbirleriyle pek iyi geçinemiyorlardı. Roberto'nun sık sık kendisiyle dalga Roberto'nun sık sık kendisiyle dalga geçmesine dayanamayan Marko, kardeşini, geçmesine dayanamayan Marko, kardeşini, kafasına sıktığı tek kurşunla öldürdü. Bu kafasına sıktığı tek kurşunla öldürdü. Bu basit bir cinayet gibi görünebilir. Ancak basit bir cinayet gibi görünebilir. Ancak gerçek öyle değil. Çünkü Marko ile Roberto gerçek öyle değil. Çünkü Marko ile Roberto aynı dolaşım sistemini paylaşan aynı dolaşım sistemini paylaşan yapışık yapışık ikizlerdiikizlerdi. Roberto'nun ölümünden 5 dakika . Roberto'nun ölümünden 5 dakika sonra, kan dolaşımı duran Marko da öldü. sonra, kan dolaşımı duran Marko da öldü.

Bak bu anlamı çok severim işte. ÖSYM’de sever ha, Bak bu anlamı çok severim işte. ÖSYM’de sever ha,

tikkat:tikkat:

3. MECAZ ANLAM 3. MECAZ ANLAM * Hani bizim suya atılan bir taş vardı, ne oldu ona?* Hani bizim suya atılan bir taş vardı, ne oldu ona?

  * Bir sözcüğün gerçek anlamından * Bir sözcüğün gerçek anlamından bütünüyle uzaklaşarakbütünüyle uzaklaşarak kazandığı kazandığı yeni anlamayeni anlama mecaz anlam denir. mecaz anlam denir.

Bu kullanımda anlatımı Bu kullanımda anlatımı renklendirmek ve renklendirmek ve kuvvetlendirmek esastır. kuvvetlendirmek esastır.

Mecazlaşma pek çok şekilde yapılabilir: Somutlama ,istiare, benzetme, kinaye,ad aktarımı,deyim,atasözü,duyu aktarımı vb..

* Kanat:Seni her görüşümde ruhum kanatlanır. * Diş:Rakibim oldukça dişli çıktı. * Göz:Yıllardır gözümüzü boyamaya çalışıyor * Ateş:İçime bir ateş düştü. * Yanmak:Sınavı kazanamazsak yandık. * Baş:Biz bu yola baş koyduk * Düşüncelerim filizlendi. * Sen bize diş geçiremezsin.(deyim ) * Çelik irade (benzetme ) * Sende hiç kafa yokmuş. * Hamama giren terler.(kinaye) * Aslanlarımız kükredi. (açık istiare ) * Kurşun adres sormaz.(kapalı istiare )

Bu konuyu bir daha Bu konuyu bir daha açmayacağımaçmayacağım..İşsizlik sorunu hükümeti İşsizlik sorunu hükümeti terletecekterletecek..Derdim çoktur, hangisine Derdim çoktur, hangisine yanayım.yanayım.Doktora Doktora boşboş gözlerle bakıyordu. gözlerle bakıyordu.Bu şarkıya Bu şarkıya bayılıyorum.bayılıyorum.TatlıTatlı sözlerle babasının gönlünü sözlerle babasının gönlünü aldı.aldı.Yakında savaş Yakında savaş patlayacak.patlayacak.Hepimiz onun Hepimiz onun hafifhafif biri olduğunu biri olduğunu biliyorduk.biliyorduk.İnceİnce işlere aklım pek ermiyor. işlere aklım pek ermiyor.

Mecaz anlamlar, Mecaz anlamlar, benzetme ve benzetme ve ilgi yollarıylailgi yollarıyla yapılır. Benzetme yapılır. Benzetme yoluyla yapılanlar söz sanatları; yoluyla yapılanlar söz sanatları;

ilgi yoluyla yapılanlar ad ilgi yoluyla yapılanlar ad aktarmasıdır. aktarmasıdır.

•Ad aktarmasında Ad aktarmasında (mecaz-ı mürsel, (mecaz-ı mürsel,

düzdeğişmece) düzdeğişmece) benzetme benzetme amacı amacı olmazolmaz; sadece iki ; sadece iki kelimenin birbiriyle kelimenin birbiriyle ilgisiilgisi

var var . .

İç-dış, parça-bütün, neden-İç-dış, parça-bütün, neden-sonuç, sanatçı-yapıt, yer-sonuç, sanatçı-yapıt, yer-insan, yer-olay vb. ilgiler insan, yer-olay vb. ilgiler

vardır. vardır.

Hadi bakalım, örneklere Hadi bakalım, örneklere bakalım, sözler havada bakalım, sözler havada

kalmasın. kalmasın. Sana kimse “sobayı yak, tribünler Sana kimse “sobayı yak, tribünler

coştu, sınıf dışarı çıktı” vb. coştu, sınıf dışarı çıktı” vb. ilköğretimde bile sorulmayan mecaz ilköğretimde bile sorulmayan mecaz yolları sorulmayacak. yolları sorulmayacak.

Bu konuyu edebi sanatlar kısmında Bu konuyu edebi sanatlar kısmında daha detaylı işleyeceğiz. daha detaylı işleyeceğiz.

Dalgalan sen de şafaklar gibi ey nazlı Dalgalan sen de şafaklar gibi ey nazlı

hilâlhilâl

SaçınıSaçını kestir demedim mi? kestir demedim mi?

BereketBereket yağıyor; çiftçinin yüzü yağıyor; çiftçinin yüzü

gülecek.gülecek.

AyağınıAyağını çıkarmadan girebilirsin. çıkarmadan girebilirsin.

Bu olaylara Bu olaylara AnkaraAnkara sessiz kalıyor. sessiz kalıyor.

Orhan Veli’yiOrhan Veli’yi okur musun? okur musun?

"Koştu yokuş aşağı,rengi atmış bir şapka.""Koştu yokuş aşağı,rengi atmış bir şapka." Tiyatroda oynamam konusunda bütün Tiyatroda oynamam konusunda bütün

mahalle beni destekledi."mahalle beni destekledi." "Turistler bu tur için yeni lokomotifler yerine "Turistler bu tur için yeni lokomotifler yerine

buharlıyı tercih ediyorlar.buharlıyı tercih ediyorlar. Yeni alınan körüklüler daha fazla yolcu Yeni alınan körüklüler daha fazla yolcu

taşıyormuş.taşıyormuş. "Ön sokakta yer yok,arabayı arkaya "Ön sokakta yer yok,arabayı arkaya

bırakınız."bırakınız." "Çocuk kitapları birinci hamura basılmalı.""Çocuk kitapları birinci hamura basılmalı." "Türkiye,Tanzimat'la yüzünü Batı'ya "Türkiye,Tanzimat'la yüzünü Batı'ya

çevirmişti."çevirmişti."

ANADOLUAh efendi bize karşı İstanbul

Neden böyle bir sert.Yalçın taş gibi?

Taşların hayvanlık mı nasibi?(Mehmet Emin Yurdakul)

Şafaktan önce uyandım bahar odamdaydıMayıs, çiçekleri etrafa öyle bir yaydı

“Bir ruh o derin bahçede bir defa yaşarsaBoynunda onun kolları, koynunda o varsa.”

Bizden evvel buraya inen üç dört arkadaş Kurmuştular tutuşan ocağa karşı bağdaş”

"Koparıp öpmek için,basacağı toprağı Bütün şehir bekliyor onu dizler üstünde."

Şafaktan önce uyandım bahar odamdaydı

Mayıs, çiçekleri etrafa öyle bir yaydı

Kan tükürsün adını candan anan dudaklar

Sana benim gözümle bakan gözler kör olsun

Kandilli yüzerken uykularda

Mehtabı sürükledik sularda

(Heyt be! Adam amma kıskançmış. )

İşine yarayacak en önemli “püf” İşine yarayacak en önemli “püf” nokta: nokta:

BENZETME YÖNÜ’BENZETME YÖNÜ’dür. dür.

*Zihninde benzetmeyi kurman lazım *Zihninde benzetmeyi kurman lazım önce. önce.

Genç delikanlımız, masada oturan güzel bir kıza çıkma (çatıya değil) teklif edecektir.

-Daha önce tanışmış mıydık yavrum? -Sanmam hayvanat bahçesine gitmeyi sevmem -Hönk

Benzetmeleri bulmaya var Benzetmeleri bulmaya var mısın? Ama bulamazsın ki… mısın? Ama bulamazsın ki…

Dili mercan, dzi mercan, dişi mercanDili mercan, dzi mercan, dişi mercan Yoluna bir can koyduğumYoluna bir can koyduğum Bizimle oradan geçti bir rüzgarBizimle oradan geçti bir rüzgar Ürperdi bir alın gibi her kabirÜrperdi bir alın gibi her kabir

Şen bakışlı kızlar destiler eldeŞen bakışlı kızlar destiler elde Farkı yok hepsinin ürkek kuşlardanFarkı yok hepsinin ürkek kuşlardan

Niye veremli bir hasta gibisinNiye veremli bir hasta gibisin Ruhunla ıstırap yoksa kardeş miRuhunla ıstırap yoksa kardeş mi

Ufkunda açarken alevden güllerUfkunda açarken alevden güller Bir hazin inilti gibi yükselir.Bir hazin inilti gibi yükselir. Mezarda ölü gibi yalnız kaldım odamdaMezarda ölü gibi yalnız kaldım odamda Yanan alnım duvarda, sönen gözlerim Yanan alnım duvarda, sönen gözlerim

duvardaduvarda

Aşk, o bir masalmış, yalanmış meğerAşk, o bir masalmış, yalanmış meğer Seven bir kalp için sığınacak yerSeven bir kalp için sığınacak yer Yalnız o kucakmış, yalnız o dizmişYalnız o kucakmış, yalnız o dizmiş İnsanlar ne kadar merhametsizmişİnsanlar ne kadar merhametsizmiş

Yarin dudağından getirilmişYarin dudağından getirilmiş Bir katre alevdir o karanfilBir katre alevdir o karanfil

Vay be! Buldular, güzel.Vay be! Buldular, güzel.

Başım sukutu öğütenBaşım sukutu öğüten

Uçsuz bucaksız değirmenUçsuz bucaksız değirmen

Bu karanlıkta sevgilimiz ikimizBu karanlıkta sevgilimiz ikimiz

Kara bir gözde çifte yaş gibiyizKara bir gözde çifte yaş gibiyiz

Tam teşbihte (dört ögeli teşbih) mecaz yoktur. Tam teşbihte (dört ögeli teşbih) mecaz yoktur. Karşılaştırılan kavramlar ortak özellikte eşitse Karşılaştırılan kavramlar ortak özellikte eşitse benzetme mecazsızdır: Gökpınar da Çeltik gibi benzetme mecazsızdır: Gökpınar da Çeltik gibi evlerini taştan yapmıştır. evlerini taştan yapmıştır.

UYARIUYARI:Benzetme edatı olarak “gibi” den :Benzetme edatı olarak “gibi” den başka; başka; kadar, sanki, güya, nitekim, meğer ki, kadar, sanki, güya, nitekim, meğer ki, misal, andırmakmisal, andırmak… gibi sözcüklerde … gibi sözcüklerde kullanılabilir.kullanılabilir.

Taraflarından biri kaldırılmış beliğ teşbihe Taraflarından biri kaldırılmış beliğ teşbihe ((ceylan sevgilim yerine “ceylan sevgilim yerine “ceylanımceylanım” demek” demek) ) istiarediristiaredir

Gelelim “kıl”landığın Gelelim “kıl”landığın meseleyemeseleye

İstiare (Eğretileme) İstiare (Eğretileme)

BENZETMEDEN FARKI YOK! BENZETMEDEN FARKI YOK!

SADECE SADECE BENZEYEN veya BENZETİLENBENZEYEN veya BENZETİLEN YOK. YOK.

Benzetmeyi BUL, GERİSİ KOLAY. Bu arada Benzetmeyi BUL, GERİSİ KOLAY. Bu arada benzetmede GÜÇLÜ, ZAYIF olan ne demekti?benzetmede GÜÇLÜ, ZAYIF olan ne demekti?

Sen söyleSen söyle

1.Sadece benzetilen (güçlü) varsa hangi 1.Sadece benzetilen (güçlü) varsa hangi istiare?istiare?

2. Sadece benzeyen (zayıf) varsa hangi istiare?2. Sadece benzeyen (zayıf) varsa hangi istiare?

3. Teşhisin olduğu her yerde niçin kapalı istiare 3. Teşhisin olduğu her yerde niçin kapalı istiare de oluyor? Peki her kapalı istiarede teşhis de oluyor? Peki her kapalı istiarede teşhis var mı?var mı?

* Konudan korkma! * Konudan korkma! KonuKonu senden korksun! senden korksun!

Isınmak için birkaç “kek” Isınmak için birkaç “kek” örnek örnek

"Aslanlarımız Avrupa'yı dize getirdi.“

"Çocuk gülünce incileri göründü.“

"İçimde bir ateş var." "Gökyüzü kurşunla örtülü." "Deniz sanki bize küsmüştü.“ Güneş bize gülümsüyordu."

Can kafeste durmaz uçar.Can kafeste durmaz uçar.

Martılar özgürlük şiirleri okuyor.Martılar özgürlük şiirleri okuyor.

Gözlerinden uyku akıyordu.Gözlerinden uyku akıyordu.

Kurban olam kurban olam Kurban olam kurban olam

Beşikte yatan kuzuya."Beşikte yatan kuzuya."

Dağlara yaslanıp yatan güneşiDağlara yaslanıp yatan güneşi

Yaralı, hastadır, yorgundur sandım."Yaralı, hastadır, yorgundur sandım." "Gülüm beni terk edecek "Gülüm beni terk edecek

Hasretiyle öldürecekHasretiyle öldürecek

Gönül her çiçekten bal almak ister Gönül her çiçekten bal almak ister

Kırıldı kanadı uçamaz olduKırıldı kanadı uçamaz oldu

Nice dolaşık yolları çözdüm bıraktımNice dolaşık yolları çözdüm bıraktım

" Ben gidersem " Ben gidersem sazım sazım sen kal dünyadasen kal dünyada   Gizli sırlarımı âşikâr etme.“   Gizli sırlarımı âşikâr etme.“

Derinden derine ırmaklar ağlar / Uzaktan Derinden derine ırmaklar ağlar / Uzaktan uzağa çoban çeşmesiuzağa çoban çeşmesi

"Yüce dağların başında salkım salkım olan "Yüce dağların başında salkım salkım olan bulut."bulut."

"Yedi tepeli şehirde bıraktım gonca gülümü.""Yedi tepeli şehirde bıraktım gonca gülümü."

"Gökyüzü sarsılıp köpürüyor,camlara "Gökyüzü sarsılıp köpürüyor,camlara saldırıyor."saldırıyor."

Şişşt, Teslime bi bak hele kı: Şişşt, Teslime bi bak hele kı:

Tüm deyim aktarmaları istiaredir.

Nasıl? İşe yarar mı bu bilgi?

Hangi yöntemlerle istiare Hangi yöntemlerle istiare yaparız: “deyim yaparız: “deyim aktarmalarıyla”aktarmalarıyla”

Hadi bakalım türleri sen bul!Hadi bakalım türleri sen bul! Gökyüzündeki bulutlar, Gökyüzündeki bulutlar, ağlıyorduağlıyordu bu bu

ölümeölüme Deniz iyice Deniz iyice hırçınlaştı, hırçınlaştı, dalgalar adam dalgalar adam

boyu aşıyor.boyu aşıyor. HüzünlüHüzünlü ağaçlar rüzgârla ağaçlar rüzgârla konuşuyor.konuşuyor. Irmak ovayı Irmak ovayı kollarıyla sarmıştıkollarıyla sarmıştı.. Ay Ay sırasını bekliyordusırasını bekliyordu.. Sözünde durmadıSözünde durmadı mavi gökler mavi gökler

İnsan organ adlarının doğaya verilmesi de insandan doğaya bir

aktarımdır: Dağın başı kel tepe kör

kuyu ümit burnu yol ağzı…

insanlar için kullanılan hayvan adları da deyim aktarımı olarak değerlendirilmelidir:

"O domuzdan uzak dur." "o keçiyle inatlaşma."

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde insanla ilgili bir nitelik,insan dışındaki bir varlığa aktarılmıştır?

A) Yıllar yorgun ben yorgun.

B) Çatal kazık yere batmaz.

C) Bir yük gemisi yanaştı Zonguldak’a

D) Kaçan balık büyük olur.

E) Otlar sararmaya başladı artık.

Sınıfın en Sınıfın en sert sert öğrencisi bendim.öğrencisi bendim. Ne Ne pişkinpişkin adamsın sen! adamsın sen! Çok Çok hafif hafif biriymiş. biriymiş. TilkiTilki gibi kurnazdı. gibi kurnazdı. Şiirimizin Şiirimizin çınarlarındançınarlarından biri daha biri daha

hayatını kaybetti. hayatını kaybetti. Güreşçi, Güreşçi, çam yarmasıçam yarması gibi bir rakip gibi bir rakip

görünce şaşırdır. görünce şaşırdır.

Minik fare kükredi. Minik fare kükredi.

Yüce dağ başında bir top pamukYüce dağ başında bir top pamuk var var

Deniz bütün gece kudurdu Deniz bütün gece kudurdu

Nasıl unutabilirim o yumuşak konuşmayı. Nasıl unutabilirim o yumuşak konuşmayı.    Sokaktan acı bir fren sesi geldi. Sokaktan acı bir fren sesi geldi.

Onun keskin bakışları hepimizi korkuttu. Onun keskin bakışları hepimizi korkuttu.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde doğaya özgü bir özellik insana aktarılmamıştır?

A) Çiğ insanlardan uzak durmalısın.

B) Babam olanları duyunca fena köpürdü.

C) Onun kadar sulu bir çocuk görmedim.

D) Senin sert bir insan olduğunu sanıyordum.

E) Kimi insanlarla dost olmanın yararı yok.

11.Sınıflar yapar bunlarııııı11.Sınıflar yapar bunlarııııı

Sıcak bakışlarıyla ısıtırdı içimizi. Sıcak bakışlarıyla ısıtırdı içimizi. acı soğuk acı soğuk acı çığlık acı çığlık sıcak konuşma sıcak konuşma Tatlı söz Tatlı söz Keskin bir koku Keskin bir koku

Bunu Kalenderoğlu yapabilir mi, ne dersiniz?

“Bir duyu organımızla algılayabileceğimiz bir sözcüğün başka bir duyu ya aktarılmasına duyu aktarımı denir.”

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde duyu aktarımı yapılmamıştır?

A) Bize karşıdan sert bir bakış fırlattı.

B) Sıcak sözlerle bizi ikna etti.

C) İki kaptan bir gemiyi batırır.

D) Gece yarısı keskin bir çığlıkla uyandık.

E) O anda odayı tatlı bir hava doldurdu.

Şıklar birbirine yakın ha Kubilay, tikkat et!

Aşağıdakileri hangisinde kapalı istiare vardır?

A) Törpülenen duygularımız isyan ediyor.

B) Siz o karıncayla yarışamazsınız.

C) Altın sarısı saçları onun en belirgin güzelliğiydi.

D) Aslanlarımız sınırda kuş uçurtmuyor.

E) Ufak şeyler için kendini üzmemelisin.

Oğuz! Bu senin. Oğuz! Bu senin.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı Aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı bir deyim aktarması vardır?  bir deyim aktarması vardır?  

A)    Sen o tilkiyi kandıramazsın, demedim A)    Sen o tilkiyi kandıramazsın, demedim mi? mi? B)    Şu çıyanın neresini seviyorsun? B)    Şu çıyanın neresini seviyorsun? C)    O gün tepenin başında bir yılan C)    O gün tepenin başında bir yılan öldürdük öldürdük D)    Sınıfın akrebi yapacağını yine yaptı. D)    Sınıfın akrebi yapacağını yine yaptı. E)    Aslanlarımız o maçta coştukça coştu.  E)    Aslanlarımız o maçta coştukça coştu.  

Ayşe YılmazAyşe Yılmaz sever şiiri sever şiiri

(I) Sisler Bulvarı bir gece haykırmıştı. (I) Sisler Bulvarı bir gece haykırmıştı. (II) Ağaçları yatıyordu, yoksuldu. (II) Ağaçları yatıyordu, yoksuldu. (III) Bütün yapraklar sararmıştı. (III) Bütün yapraklar sararmıştı. (IV) Bütün sonbahar ağlamıştı. (IV) Bütün sonbahar ağlamıştı. (V) Ağlayan İstanbul'du. (V) Ağlayan İstanbul'du.

Yukarıdaki numaralanmış Yukarıdaki numaralanmış dizelerin hangisinde bir aktarma dizelerin hangisinde bir aktarma yapılmamıştıryapılmamıştır?  ?  

A)I.   B) II. C) III.     D) IV.  E) V. A)I.   B) II. C) III.     D) IV.  E) V.

Gamze, sana da ÖSS sorusu kaldı ya!Gamze, sana da ÖSS sorusu kaldı ya!

( I ) Sonbahar, kendisinden sonra gelecek kış ( I ) Sonbahar, kendisinden sonra gelecek kış mevsiminin gizli telaşını yaşatıyor doğaya. ( II ) mevsiminin gizli telaşını yaşatıyor doğaya. ( II ) Amasra' da bir Roma yapıtı olan Kuşyakası Yol Anıtı Amasra' da bir Roma yapıtı olan Kuşyakası Yol Anıtı sarı bir örtüyle kaplanıyor. ( III ) Hasankeyf' teki sarı bir örtüyle kaplanıyor. ( III ) Hasankeyf' teki Artukoğulları zamanından kalma cami, Artukoğulları zamanından kalma cami, minaresindeki son leyleği yolcu ediyor. ( IV ) minaresindeki son leyleği yolcu ediyor. ( IV ) Kaçkarlarda yağmur fazla mesai yapıyor. ( V ) Bolu Kaçkarlarda yağmur fazla mesai yapıyor. ( V ) Bolu Dağları'nda, Istrancalarda gezinirken yerlerde ağaç Dağları'nda, Istrancalarda gezinirken yerlerde ağaç gövdelerinin hüzünlü yüzlerini, acılı bakışlarını gövdelerinin hüzünlü yüzlerini, acılı bakışlarını görüyoruz. görüyoruz.

  Bu parçanın numaralandırılmış cümlelerin Bu parçanın numaralandırılmış cümlelerin hangisinde insana özgü bir nitelik doğaya hangisinde insana özgü bir nitelik doğaya aktarılmamıştıraktarılmamıştır? ?

      A) I      B) II     C) III     D) IV        E) VA) I      B) II     C) III     D) IV        E) V

(2001-ÖSS)(2001-ÖSS)

Şeker Dağ, ellerinden öper bu Şeker Dağ, ellerinden öper bu soru:soru:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde verilen bilgi yanlıştır?

A) Açık istiarede benzetilen öğesi kullanılır.

B) Her kişileştirmede kapalı istiare vardır.

C) Ad aktarımlarında benzetme amacı vardır.

D) Yalın benzetme iki temel öğeyle oluşturulur

E) İstiare,ad ve deyim aktarımı aynı zamanda mecaz oluşum yoludur.

İstiare de kastı be. Gülelim İstiare de kastı be. Gülelim biraz. biraz.

- Pardon tanışabilir miyiz? - Sebep? - eeöö, kem, küm- eee - güzelsiniz desem - bu benim sorunum desem? - pardon abla

Gelelim diğer bir “kıl” konuya: Gelelim diğer bir “kıl” konuya: SOMUTLAŞTIRMA SOMUTLAŞTIRMA (soyutu somuta (soyutu somuta

aktarma)aktarma)

İŞİ GÜCÜ BIRAK, BURAYI İYİ DİNLE!İŞİ GÜCÜ BIRAK, BURAYI İYİ DİNLE!

Kavramlar oldukça basit, fakat Kavramlar oldukça basit, fakat

dilbilgisi kitaplarının farklı dilbilgisi kitaplarının farklı yaklaşımları sebebiyle yaklaşımları sebebiyle karmaşıklaşıyor. karmaşıklaşıyor.

Somutlaşma ve soyutlaşma:Somutlaşma ve soyutlaşma:Dillerdeki kelimeler başlangıçta Dillerdeki kelimeler başlangıçta SOMUT anlamdadır. Zamanla SOMUT anlamdadır. Zamanla kullanıldığı yerlerde kullanıldığı yerlerde anlam anlam genişlemesi yoluylagenişlemesi yoluyla kelime soyut kelime soyut anlam kazanıyor. anlam kazanıyor.

Somut anlamıyla “geçilen yer” Somut anlamıyla “geçilen yer” demek olan “yol” kelimesi “yöntem, demek olan “yol” kelimesi “yöntem, metot” anlamına gelerek metot” anlamına gelerek soyutlaşmıştır.soyutlaşmıştır.

Onun için Onun için somutlaşma ve somutlaşma ve soyutlaşmasoyutlaşma, dilimizdeki kelimeler , dilimizdeki kelimeler için her zaman mümkündür; için her zaman mümkündür; kullanıldığı metne göre değişir. kullanıldığı metne göre değişir.

SOYUTLAŞTIRMA diye bir kural SOYUTLAŞTIRMA diye bir kural YOKTURYOKTUR! ÖSS ve ! ÖSS ve ÖYS’de ÖYS’de soyutlaştırma, soyutlaşma vb. kavramlar soyutlaştırma, soyutlaşma vb. kavramlar kullanılmamıştırkullanılmamıştır. .

Sorular hep, Sorular hep, SOMUTLAŞTIRMA’danSOMUTLAŞTIRMA’dan gelmektedir. gelmektedir.

Soyutlaştırma olarak zihin karıştıran şey, Soyutlaştırma olarak zihin karıştıran şey, somut somut sözcüğün soyut anlamda kullanılmasıdırsözcüğün soyut anlamda kullanılmasıdır. .

* Somutlaştırma olan yerde zaten “somutlaştırılan bir * Somutlaştırma olan yerde zaten “somutlaştırılan bir soyut anlam” vardır: Bu adam soyut anlam” vardır: Bu adam kafasızınkafasızın biridir. biridir.

* Somut kelimenin kullanıldığı cümlede * Somut kelimenin kullanıldığı cümlede soyut anlam soyut anlam kazanmasıkazanması sorulur. Bunu çözmek de gayet sorulur. Bunu çözmek de gayet kolaydır:kolaydır:

Bu çocukta Bu çocukta yürekyürek yok. yok.

Somut anlamlı sözcükler bazen soyut anlam Somut anlamlı sözcükler bazen soyut anlam kazanabilir.kazanabilir.

Aşağıdakilerin hangisinde buna örnek Aşağıdakilerin hangisinde buna örnek yoktur?yoktur?

A) Hiçbir olaydan ders almayan kalpsizin biridir.A) Hiçbir olaydan ders almayan kalpsizin biridir. B) Öğretmen adayları bu kurumu basamak B) Öğretmen adayları bu kurumu basamak

olarak kullandı.olarak kullandı. C) Maça gitmediğimiz için biletler yandı.C) Maça gitmediğimiz için biletler yandı. D) Bu işte de gör bak onun parmağı var.D) Bu işte de gör bak onun parmağı var. E) Duvardan atlarken kafasını tellere çarptı.E) Duvardan atlarken kafasını tellere çarptı.

Soyutlama deyip Teslime’nin kafasını bozuyorsunuz bre gafiller, desenize şöyle:

Ayşe Çetin ve Ayşegül Dağ Ayşe Çetin ve Ayşegül Dağ biraz daha aktif olurlar mı biraz daha aktif olurlar mı

acep? Bilmem. acep? Bilmem. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde Aşağıdaki cümlelerin hangisinde

““somutlaştırmasomutlaştırma” yapılmıştır?” yapılmıştır? A) Sana laleler aldım çiçek pazarından.A) Sana laleler aldım çiçek pazarından. B) Hastayım, derdime verem diyorlar.B) Hastayım, derdime verem diyorlar. C) Küçük bir ameliyatla vücudumdaki leke C) Küçük bir ameliyatla vücudumdaki leke

alındı.alındı. D) Bu türküyü okumak için aramızdan birini D) Bu türküyü okumak için aramızdan birini

çağırıyorlar.çağırıyorlar. E) Tam kurtulduk derken kader yine ağlarını E) Tam kurtulduk derken kader yine ağlarını

örmeye başlıyor.örmeye başlıyor.

* Sözcüğün soyut veya somut anlam * Sözcüğün soyut veya somut anlam özelliği özelliği kullanıldığı cümleye görekullanıldığı cümleye göre belirlenir: belirlenir:

İstanbul ticaretin kalbidir. İstanbul ticaretin kalbidir. Hiç havamda değilim. Hiç havamda değilim.

SOMUTLAŞTIRMASOMUTLAŞTIRMA

Anlaşılması güç Anlaşılması güç soyutsoyut kavramların, kavramların,

durumların durumların somutsomut anlamlı bir sözcüğe anlamlı bir sözcüğe

benzetilerek anlatılmasıdır. Amaç benzetilerek anlatılmasıdır. Amaç

anlatılmak isteneni anlatılmak isteneni belirginleştirmektirbelirginleştirmektir. .

NEYİ ANLATMAK İÇİN NE KULLANILMIŞ? NEYİ ANLATMAK İÇİN NE KULLANILMIŞ?

(Soyutu) anlatmak için (somut) kullanılmış: (Soyutu) anlatmak için (somut) kullanılmış:

SomutlaştırmaSomutlaştırma

Hadi bakalım, hangi soyut kelime hangi somut kelime Hadi bakalım, hangi soyut kelime hangi somut kelime ile ilişkilendirilmiş, (somutlaştırılmış) bulalım. ile ilişkilendirilmiş, (somutlaştırılmış) bulalım.

Hayallerime kanat takıp uçuracağım. Hayallerime kanat takıp uçuracağım. Düşüncelerime gem vurmalıyım.Düşüncelerime gem vurmalıyım. Güzelliği bana bir beden büyük geliyor.Güzelliği bana bir beden büyük geliyor. Hüzün, sonbaharda dökülen yapraktır. Hüzün, sonbaharda dökülen yapraktır. Yalnızlık, dağ başında bir kardelendir.Yalnızlık, dağ başında bir kardelendir. Arkadaşlık, kalpler arasında bir Arkadaşlık, kalpler arasında bir

köprüdür. köprüdür. Akşam, saçlarından damlıyordu. Akşam, saçlarından damlıyordu. Titreyen yapraklar, cilvedir, nazdır. Titreyen yapraklar, cilvedir, nazdır.

Kanunları çiğnemek suçtur.Kanunları çiğnemek suçtur. Komşularıyla aralarındaki buzları eritti. Komşularıyla aralarındaki buzları eritti. Bu sözlerin onu kırmışBu sözlerin onu kırmış Sanki bakışlarıyla bizi eziyorduSanki bakışlarıyla bizi eziyordu Savaşla solan umutlarımız barışla Savaşla solan umutlarımız barışla

yeniden yeşerdiyeniden yeşerdi Gençlere değişik düşünceler aşılıyorlarGençlere değişik düşünceler aşılıyorlar Bu sözleriyle hepimizin gururunu Bu sözleriyle hepimizin gururunu

yaraladılaryaraladılar Her geçen gün yalnızlık batağına Her geçen gün yalnızlık batağına

saplandımsaplandım

Gün geçtikçe ortama ısınmaya başladıGün geçtikçe ortama ısınmaya başladı Bu kanıtlarla onları yakarım, diyorduBu kanıtlarla onları yakarım, diyordu Bu işte onun parmağı varBu işte onun parmağı var Bu işte daha pişmelisinBu işte daha pişmelisin Başarılarıma sürekli dudak büküyorBaşarılarıma sürekli dudak büküyor Bu okulun çıban başını Bu okulun çıban başını

uzaklaştırmalıyızuzaklaştırmalıyız

DEYİMLERDE BİR ŞEY DEYİMLERDE BİR ŞEY GÖZÜNE ÇARPTIGÖZÜNE ÇARPTI MI?MI?

* * DeyimlerimizinDeyimlerimizin neredeyse hepsi neredeyse hepsi

somutlamayasomutlamaya örnektir. örnektir.

Öküz altında buzağı aramak Öküz altında buzağı aramak

Suyu bulandırmakSuyu bulandırmak

Karda yürüyüp izini belli etmemekKarda yürüyüp izini belli etmemek

İçim dışım somut-soyut oldu İçim dışım somut-soyut oldu diyene:diyene:

Aşağıdakilerden hangisinde somut anlamlı bir adın soyut anlam kazanarak mecaza dönüşmesi söz konusudur ?

A) Bu gördüğün bulutlar, yağmur yüklü bulutlardır.

B) Sen de pek yüzsüz çıktın.

D) Ağaçlar, baharda gelin gibi süslenir.

E) Güzel binaydı; taşlar; dantel gibi işlenmişti.

C) Bu dağlar, sarp dağlardır

Ders: Din Kültürü : Hocam bu caiz Ders: Din Kültürü : Hocam bu caiz mi? mi?

Bu sanatın adı neydi? Bu sanatın adı neydi?

İnsan dışındaki varlıklara İnsan dışındaki varlıklara insana özgü, insana özgü, insanın yapabileceği davranışları yaptırmainsanın yapabileceği davranışları yaptırma sanatıdır.sanatıdır.

Bir bulut geldi üstüne bahçeninBir bulut geldi üstüne bahçenin Bütün ağaçların Bütün ağaçların keyfi kaçtıkeyfi kaçtı Güneş Güneş gülümsedigülümsedi Ay Ay göz kırptı.göz kırptı. Akisler silinir bir bir denizdenAkisler silinir bir bir denizden Gece eşya Gece eşya uyuruyur ve ruh ve ruh uyanır.uyanır.

1. "Toplanırken göklerde bulutlar yığın yığın 1. "Toplanırken göklerde bulutlar yığın yığın Hırçın bir fırtınaya dönüşüyordu deniz."Hırçın bir fırtınaya dönüşüyordu deniz."

2. " Dans eden kelebekler,şarkı söyleyen kuşlar,2. " Dans eden kelebekler,şarkı söyleyen kuşlar, göz kırpan çiçekler vardı o yerde."göz kırpan çiçekler vardı o yerde."

3. "İçmiş gibi geceyi bir yudumda 3. "İçmiş gibi geceyi bir yudumda Göğün mağrur bakışlı bulutları."Göğün mağrur bakışlı bulutları."

4."Dinle yolcu bu su onun sesidir4."Dinle yolcu bu su onun sesidirSinsi adımlarla akşam yürüyor."Sinsi adımlarla akşam yürüyor."

5. "Rüzgâr uyumuş,ay gülüyor; her taraf ıssız."5. "Rüzgâr uyumuş,ay gülüyor; her taraf ıssız."

6. "Yeditepe üstünde zaman bir gergef işler."6. "Yeditepe üstünde zaman bir gergef işler."

7. "Çukurova bayramlığın giyerken."7. "Çukurova bayramlığın giyerken."

Kinaye (değinmece) Kinaye (değinmece) * Damlaya damlaya göl olur. * Damlaya damlaya göl olur.

* "Arkadaşın dayısı güçlüdür, halleder."* "Arkadaşın dayısı güçlüdür, halleder."* "Bırak onu, burnu büyük adamdan hayır gelmez."* "Bırak onu, burnu büyük adamdan hayır gelmez."* "Çocukların velvelesi, herkesi ayağa kaldırdı."* "Çocukların velvelesi, herkesi ayağa kaldırdı."* "Çok zahmet çektik, sonunda ayağımız düze bastı."* "Çok zahmet çektik, sonunda ayağımız düze bastı."* "Ne yapsın, ayağı kaydı bir kere." * "Ne yapsın, ayağı kaydı bir kere." * "Böyle yürürseniz mahalleye yatsıya varırsınız."* "Böyle yürürseniz mahalleye yatsıya varırsınız."* "Bu taşı bize dostumuz atıyorsa durup düşünmemiz * "Bu taşı bize dostumuz atıyorsa durup düşünmemiz gerekir."gerekir."* "Eh,bu hızla gidersek, okula belki yarın sabah varırız." ÖSS* "Eh,bu hızla gidersek, okula belki yarın sabah varırız." ÖSS* "Yokuş çıkmayı göze almayanlar hep çukurda kalır."* "Yokuş çıkmayı göze almayanlar hep çukurda kalır."* "Atılan ok geri gelmez."* "Atılan ok geri gelmez."* "Rüzgâra karşı tüküren kendi yüzüne karşı tükürür."* "Rüzgâra karşı tüküren kendi yüzüne karşı tükürür."

Atasözlerimiz ve deyimlerimizle ilgili genel bir yargıya varabilir miyiz?

Kinayeli söyleyiş diye bir şey var Kinayeli söyleyiş diye bir şey var ha!ha!

Kinayenin diğer bir biçimi de üstü kapalı, sitemli, dokunaklı söz

söylemektir. Bu açıklamaya göre aşağıdakilerin hangisinde kinayeli bir kullanım vardır?

A)Yapım eklerinin özelliklerini incelememiz gerekiyor.

B)Derse gelmeden önce hazırlık yapmalısınız.

C)Olayları kendi koşullarında değerlendirmek daha doğru olur.

D)İnsan ,yaşadığı coğrafyaya,,geçmişine sahip çıkmalı.

E)Oralara bensiz gittiniz demek aşk olsun size!

Bu sezon pençe mençe kalmadı ya Bu sezon pençe mençe kalmadı ya neyseneyse

Keşke her sanat bu kadar kolay olsa Keşke her sanat bu kadar kolay olsa Sahi neydi bunun adı: (haritaya bak) Sahi neydi bunun adı: (haritaya bak)

Bakır tencere toprağa:"Şöyle bir Bakır tencere toprağa:"Şöyle bir gezelim." dedi. Öteki özür diledi.gezelim." dedi. Öteki özür diledi.

Menekşe diyor ki: "Söyle türkümüzü Menekşe diyor ki: "Söyle türkümüzü gelincik!“gelincik!“

Dal bir gün dedi ki tomurcuğuna: Dal bir gün dedi ki tomurcuğuna: “Tenimde bir yara işler gibisin”“Tenimde bir yara işler gibisin”

UYARI UYARI Tariz ile kinayeTariz ile kinaye karıştırılmamalıdır.Tarizde sözün karıştırılmamalıdır.Tarizde sözün gerçek ya da mecaz anlamda gerçek ya da mecaz anlamda kullanılmasından çok, kullanılmasından çok, karşıt anlamıkarşıt anlamı önemlidir. Kinayede ise sözün önemlidir. Kinayede ise sözün her iki her iki anlamınınanlamının bir arada kullanılıp bir arada kullanılıp kullanılmadığına bakılır. Kinayede asıl kullanılmadığına bakılır. Kinayede asıl söylenmek istenen MECAZ anlamdır. söylenmek istenen MECAZ anlamdır.

TARİZ ( DOKUNDURMA / TARİZ ( DOKUNDURMA / SİTEM / İĞNELEME )SİTEM / İĞNELEME )

Sözcük anlamıyla Sözcük anlamıyla ""dokundurma","taşlama","taş atmadokundurma","taşlama","taş atma" " demektir. Terim olarak; bir sözün demektir. Terim olarak; bir sözün görünürdeki anlamının görünürdeki anlamının tam tersi tam tersi amaçlanarakamaçlanarak kullanılmasıyla kullanılmasıyla gerçekleştirilen mecazlı anlatımdır.gerçekleştirilen mecazlı anlatımdır.

Keskin alay ve eleştiri içerir. Keskin alay ve eleştiri içerir.

** O kadar cesurdu ki çıtırtıdan bile ürkerdi. O kadar cesurdu ki çıtırtıdan bile ürkerdi. * Çok zekidir, alfabeyi ezbere okuyabilir.* Çok zekidir, alfabeyi ezbere okuyabilir. * "Bazı sevgili dostlarımın ( ! ) benim için karpuz kabuklarının en * "Bazı sevgili dostlarımın ( ! ) benim için karpuz kabuklarının en

kayganlarını hazırladıklarını biliyorum."kayganlarını hazırladıklarını biliyorum."

* "Adamınız,Allah için, gerçekten ustaymış; onun eli değeli bizim * "Adamınız,Allah için, gerçekten ustaymış; onun eli değeli bizim makine kararsızlığı bıraktı; artık hiç çalışmıyor."makine kararsızlığı bıraktı; artık hiç çalışmıyor."

* "Kefil olduğunuz gece bekçisi hakikaten güvenilir çıktı; üç gün * "Kefil olduğunuz gece bekçisi hakikaten güvenilir çıktı; üç gün sonra bizim kasayı yüklenip kayboldu."sonra bizim kasayı yüklenip kayboldu."

* "Benim oğlum çok cesurdur canım,horozdan korktuğuna * "Benim oğlum çok cesurdur canım,horozdan korktuğuna bakmayın."bakmayın."

* "Çayın nefis olmuş,kabak suyu gibi."* "Çayın nefis olmuş,kabak suyu gibi."

* Bize kafir demiş müftü efendi * Bize kafir demiş müftü efendi Tutalım ben ona diyem müselman Tutalım ben ona diyem müselman Varıldıkta yarın ruz-ı mahşere Varıldıkta yarın ruz-ı mahşere İkimiz de çıkarız anda yalanİkimiz de çıkarız anda yalan

““Yürü be! Kim tutar seni” edebi Yürü be! Kim tutar seni” edebi sanatı sanatı

1- "Uçtuk Mohaç ufkunda görünmek hevesiyle"1- "Uçtuk Mohaç ufkunda görünmek hevesiyle"

2- "Ölüm indirmede gökler ölü püskürmede yer 2- "Ölüm indirmede gökler ölü püskürmede yer

O ne müthiş tipidir savrulur enkâz-ı beşer"O ne müthiş tipidir savrulur enkâz-ı beşer"

3- "Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ 3- "Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ

Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan şühedâ"Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan şühedâ"

4- "Âlem sele gitti gözüm yaşımdan."4- "Âlem sele gitti gözüm yaşımdan."

5- "Akdeniz'in dalgası gönlüm kadar taşmadı."5- "Akdeniz'in dalgası gönlüm kadar taşmadı."

6- "Her damlada bir umman var / Yüzdüm, yüzdüm tükenmiyor. "6- "Her damlada bir umman var / Yüzdüm, yüzdüm tükenmiyor. "

7- "Sürsün baş başa bu yolculuk / Sayıları delirtecek mesafelere."7- "Sürsün baş başa bu yolculuk / Sayıları delirtecek mesafelere."

8- "Farz et denize çıktım / Su biter,derdim bitmez."8- "Farz et denize çıktım / Su biter,derdim bitmez."

9- "Yahu, o haritadaki denizi görse boğulur."9- "Yahu, o haritadaki denizi görse boğulur."

10- "Gökte yanan güneşi; koparıp tan yerinden / Elimizde meşale 10- "Gökte yanan güneşi; koparıp tan yerinden / Elimizde meşale

gibi taşımaktayız."gibi taşımaktayız."

Edebi sanatlar bitti. Olsa tükkan senin. Şiir Edebi sanatlar bitti. Olsa tükkan senin. Şiir bilgisinde yeniden görüşmek üzere. bilgisinde yeniden görüşmek üzere.

Dalai Lama Dalai Lama

Tek bir kelimeyle karşılanabilecek Tek bir kelimeyle karşılanabilecek sözcüklerin birden fazla sözcükle sözcüklerin birden fazla sözcükle karşılanması, anlatıma güzellik, karşılanması, anlatıma güzellik, estetik katılmasına ne diyorduk? estetik katılmasına ne diyorduk?

Peki ya tersi? Peki ya tersi?

Ormanlar kralı: aslanOrmanlar kralı: aslan yedi tepeli şehir: İstanbulyedi tepeli şehir: İstanbul yavru vatan: Kıbrısyavru vatan: Kıbrıs Beyaz altın: pamukBeyaz altın: pamuk siyah inci: kömürsiyah inci: kömür Ege’nin incisi: İzmirEge’nin incisi: İzmir Derya kuzusu: balıkDerya kuzusu: balık hayat arkadaşı: eşhayat arkadaşı: eş file bekçisi: kalecifile bekçisi: kaleci Meşin yuvarlak: topMeşin yuvarlak: top Türkiye’nin kalbi: AnkaraTürkiye’nin kalbi: Ankara kasa faresi: hırsız kasa faresi: hırsız İşitme engelli: sağırİşitme engelli: sağır

Zihinde Zihinde olumsuz çağrışımolumsuz çağrışım uyandıran, uyandıran,

uğursuzlukuğursuzluk sayılan sayılan (ki kelimenin günahı olmaz, (ki kelimenin günahı olmaz,

insanın niyeti bozuk insanın niyeti bozuk )) kelimeleri söylemeyip kelimeleri söylemeyip

de yerine allı güllü, bol övgülü güzel de yerine allı güllü, bol övgülü güzel

sözler söyleyip sözler söyleyip kendimizi kendimizi

kandırıyoruzkandırıyoruz ya işte ona diyoruz. Sahi ya işte ona diyoruz. Sahi

neyden bahsediyoruz? neyden bahsediyoruz?

Cin, peri: iyi saatte olsunlarCin, peri: iyi saatte olsunlar ölüm: son yolculuk, ebediyete intikal ölüm: son yolculuk, ebediyete intikal

etmek, son yolculuğuna uğurlanmaketmek, son yolculuğuna uğurlanmak Verem: ince hastalıkVerem: ince hastalık baykuş: hayırlı kuş baykuş: hayırlı kuş (çok da severim cidden, nesi uğursuz bu (çok da severim cidden, nesi uğursuz bu

güzelliğin) güzelliğin)

Mecaz sanatları da bitti…Mecaz sanatları da bitti…Recep İvedik’in araba garajı. Recep İvedik’in araba garajı.

TERİM ANLAMTERİM ANLAM Kolay, üstünde durmaya değmez. Örneklere Kolay, üstünde durmaya değmez. Örneklere

bakalım, geçelim. bakalım, geçelim.

açı, üçgen, karekök…            Matematik açı, üçgen, karekök…            Matematik ölçü, uyak, dize, redif…         Edebiyat ölçü, uyak, dize, redif…         Edebiyat

iklim, ölçek, eşyükselti…        Coğrafya iklim, ölçek, eşyükselti…        Coğrafya hücre, fotosentez, sindirim…  Biyoloji hücre, fotosentez, sindirim…  Biyoloji

yüklem, özne, kök, zarf…        Dilbilgisi yüklem, özne, kök, zarf…        Dilbilgisi ay, güneş, dünya, mars…        ay, güneş, dünya, mars…        AstronomiAstronomi

* Bazı kelimeler sonradan * Bazı kelimeler sonradan terim özelliğiterim özelliği kazanabilirkazanabilir. Ağız: bölgesel konuşma şekli,. Ağız: bölgesel konuşma şekli,

* Terimler, genellikle * Terimler, genellikle gerçek anlamıylagerçek anlamıyla

kullanılan sözlerdir. kullanılan sözlerdir. Boğaz’ı geçip Karadeniz’e ulaştık.Boğaz’ı geçip Karadeniz’e ulaştık. Ayağı olmayan göllerde tuz oranı yüksek olur.Ayağı olmayan göllerde tuz oranı yüksek olur. Ağacın kökleri çok derinde.Ağacın kökleri çok derinde. Üçgenin iç açıları toplamı 180’dir. Üçgenin iç açıları toplamı 180’dir. Bir Bir üçgenüçgenin iç açıları toplamı kaçtı? in iç açıları toplamı kaçtı?

Bu oyunda Bu oyunda suflörsuflör kullanacağız. kullanacağız. Dilimizde Dilimizde ekekler sözcüğün sonuna gelir. ler sözcüğün sonuna gelir. 

Aha da tam buraya tikkat Aha da tam buraya tikkat edecen edecen

* Terimler * Terimler mecazlaşabilirmecazlaşabilir: : İki olay arasında İki olay arasında paralellikparalellik var. Olaya bir de şu var. Olaya bir de şu açıdanaçıdan bakalım bakalım

Rakibi tuşa getirerek güreşi kazandıRakibi tuşa getirerek güreşi kazandı Rakiplerini tuş ederek şirketi ele geçirdiRakiplerini tuş ederek şirketi ele geçirdi

UYARI UYARI   : Günlük konuşmalarımızda geçen sözcükler, terim : Günlük konuşmalarımızda geçen sözcükler, terim sayılmaz.                  sayılmaz.                  

Bu Bu dünyadünyada senden iyisi yok. da senden iyisi yok.  Dün, Dün, ayay çok parlaktı. çok parlaktı. AyAy, , DünyaDünya’nın ’nın uyduuydusudur.  sudur.   Annem Annem perdeperdeleri yıkamış yine. leri yıkamış yine. Oyuncu son Oyuncu son perdeperdede şaşırdı. de şaşırdı. Köye Köye köprüköprüden gideceksin. den gideceksin. Dişleri kurtarmak için Dişleri kurtarmak için köprüköprü yapacağız. yapacağız. Bana hikaye anlatma!Bana hikaye anlatma! Hayatımı yazsam roman olur. Hayatımı yazsam roman olur.

Soyut-Somut AnlamSoyut-Somut Anlam

Soyut ve somut kelime farkını bilmiyorsan Soyut ve somut kelime farkını bilmiyorsan bu sınava hazırlanma!bu sınava hazırlanma!

Artık sıkılmadın mı bu anlam çeşidinden. Al Artık sıkılmadın mı bu anlam çeşidinden. Al sana iki kelime : sana iki kelime : yok, maddeyok, madde

Tikkkaat, önemli. Tikkkaat, önemli. * * GözlemleyebildiğimizGözlemleyebildiğimiz eylemler somut, eylemler somut,

diğeri soyut. diğeri soyut. Vazoyu kırdın X Onu çok kırdın. Vazoyu kırdın X Onu çok kırdın.

NicelikNicelik– – niteliknitelik meselesi meselesi Bir sözcük, herhangi bir şeyin, Bir sözcük, herhangi bir şeyin,

sayılabilen, ölçülebilensayılabilen, ölçülebilen, , sayılarla ifade sayılarla ifade edilebilenedilebilen,, artıp azalabilen durumunu artıp azalabilen durumunu bildirirse bildirirse niceliknicelik anlamlı olur. anlamlı olur.

Bu işten iyi para kazandı. Bu işten iyi para kazandı. Evin geniş bir salonu vardı. Evin geniş bir salonu vardı. Bahçede büyük bir kalabalık vardı. Bahçede büyük bir kalabalık vardı. Yüzlerce görevli vardı Yüzlerce görevli vardı Yüksek dağlar karlıydı Yüksek dağlar karlıydı Dar sokaklardan geçtik. Dar sokaklardan geçtik.

Warning, achtung, hebele Warning, achtung, hebele höbüle höbüle

RReennkklleer nitel. (r nitel. (Bizim gümüş grisi küheylan bahçede yatıyor)Bizim gümüş grisi küheylan bahçede yatıyor)

Nicel anlam genelde Nicel anlam genelde somutsomut anlamdır: anlamdır: İki damla yaş olur, düşersin yüreğime gizlice.İki damla yaş olur, düşersin yüreğime gizlice.

Nitelik anlamı daha çok sıfat ve zarf (Nitelik anlamı daha çok sıfat ve zarf (nasılnasıl)tır. Nicelik ise )tır. Nicelik ise ((ne kadarne kadar?) sorusuna cevap verir. ?) sorusuna cevap verir.

Bu şehrin havası sıcak olduğu gibi, insanları da sıcaktı. Bu şehrin havası sıcak olduğu gibi, insanları da sıcaktı.

UYARIUYARI Aynı sözcük Aynı sözcük farklı cümlelerde nicelik ya da nitelik farklı cümlelerde nicelik ya da nitelik

gösterebilirgösterebilir. . Kapıyı küçük bir kız açtı. Kapıyı küçük bir kız açtı. Beni küçük düşürmekle ne kazandın? Beni küçük düşürmekle ne kazandın?

Derin bir kuyudan su çekerdik. Derin bir kuyudan su çekerdik.         Edebiyatımızın derin bir yazarıydı o. Edebiyatımızın derin bir yazarıydı o. (nitel anlamlı)(nitel anlamlı)

Merkeze yakın bir yerde oturuyordu. Merkeze yakın bir yerde oturuyordu. Yakın arkadaşlarımdan biriydi o. Yakın arkadaşlarımdan biriydi o.

GENEL VE ÖZEL ANLAM GENEL VE ÖZEL ANLAM Anlam olarak varlıkların Anlam olarak varlıkların tümünü kapsayantümünü kapsayan

sözcüklere, anlam içeriği geniş olana sözcüklere, anlam içeriği geniş olana genel genel anlamlıanlamlı sözcükler, tek bir varlığı kapsayan sözcükler, tek bir varlığı kapsayan sözcüklere, daha dar olanlara da sözcüklere, daha dar olanlara da özel anlamlıözel anlamlı sözcükler denir. sözcükler denir. (kitap gibi konuştum be, heyt)(kitap gibi konuştum be, heyt)

*Genellik ve özellik ancak bir *Genellik ve özellik ancak bir sıralamasıralama içerisinde içerisinde belirginleşir.belirginleşir.

Metin – paragraf – cümle – sözcük Metin – paragraf – cümle – sözcük

Varlık – canlı – bitki – çiçek - gülVarlık – canlı – bitki – çiçek - gül Sıra - sınıf - okul Sıra - sınıf - okul Harf – hece - sözcük Harf – hece - sözcük

Ben yoruldum, bunları da bir çözüverBen yoruldum, bunları da bir çözüver

““KelimelerinKelimelerin anlamlarını kavrayarak cümleleri, anlamlarını kavrayarak cümleleri, cümleleri cümleleri çözümleyerek çözümleyerek paragraflarıparagrafları özümseyebiliriz.”özümseyebiliriz.”

Bir kelimenin özel ya da genel anlamlı olması o Bir kelimenin özel ya da genel anlamlı olması o sözcüğün sözcüğün cümledeki anlamındancümledeki anlamından kaynaklanır. kaynaklanır.

““Genç, hayatını ideallerine göre yönlendiren Genç, hayatını ideallerine göre yönlendiren kişidir.” : “Onu dün yolda bir gençle görmüşler.”kişidir.” : “Onu dün yolda bir gençle görmüşler.”

““Karanfil, özgürlüğün ve savaşın sembolüdür.”Karanfil, özgürlüğün ve savaşın sembolüdür.” ““Bahçedeki karanfiller güneş görmediğinden Bahçedeki karanfiller güneş görmediğinden

kurumuş.”kurumuş.”

Sözcükte anlamla ilgili şu üç soru kalıbını iyi kavra!

I. ) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "durmak" sözcüğü "var olmak" anlamında kullanılmıştır?

A) Bunca sorun dururken,gereksiz işlerle uğraşıyorsunuz

B) Konuşurken sık sık duruyor,notlarına bakıyordu.

C) Senin ayakta durduğunu uzun süre fark etmedim

D) Bu konu üzerinde neden bu kadar durduğunu anlamadım

E) Otobüs durunca eşyalarımızı alıp indik.

II.Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "soğuk" sözcüğü ötekilerden farklı anlamda kullanılmıştır?

A) Soğuk havaya karşı hiç direnci yoktur.

B) Arkadaşının böyle soğuk davranmasına çok üzülmüştü.

C) Yaz kış soğuk suyla yıkanmayı alışkanlık edinmişti.

D) Artık soğuk ve yağışlı günler başladı.

E) Güneşli ama soğuk bir günde yola çıktılar.

III ” Yazar bu romanda aslan payını betimlemeye ayırmış.”

Bu cümlede altı çizili söz öbeğinin taşıdığı anlam aşağıdakilerin hangisinde vardır?

A) Son oyun diğerlerinden daha başarılı görünüyor.

B) Sanatçı, şiirlerinde evrensel değerleri savunuyor.

C) En küçük rolü bile titiz bir şekilde işlemişler.

D) İşletmede en büyük payı o alıyordu.

E) Bu başarı çizgisini sürdürmesi hepimizin dileği.

Tükkanı kapatıyoruz; Tükkanı kapatıyoruz; merakta kalın biraz uleyyyyn. merakta kalın biraz uleyyyyn.

KELİMELER ARASINDAKİ KELİMELER ARASINDAKİ

ANLAM İLİŞKİLERİANLAM İLİŞKİLERİ

1. EŞ ANLAMLI – ANLAMDAŞ 1. EŞ ANLAMLI – ANLAMDAŞ KELİMELERKELİMELER

  Yazılış ve okunuş bakımından Yazılış ve okunuş bakımından farklıfarklı

fakat anlamca aynı olan kelimelerdir. fakat anlamca aynı olan kelimelerdir. Bu tür kelimeler birbirlerinin yerini Bu tür kelimeler birbirlerinin yerini

tutabilir. tutabilir.

Anlamdaş kelimelerin birisi genelde Anlamdaş kelimelerin birisi genelde yabancıyabancı kökenlidir. kökenlidir.

  

kıymet-değer, kıymet-değer,

cevap-yanıt, cevap-yanıt, sene-yıl, sene-yıl,

medeniyet-uygarlık, medeniyet-uygarlık,

imkân-olanak, imkân-olanak,

acele-ivedi, acele-ivedi,

zelzele-deprem, zelzele-deprem,

yoksul-fakir, misafir-konuk, yoksul-fakir, misafir-konuk,

sınav-imtihan, yöntem-metot, sınav-imtihan, yöntem-metot,

mesele-sorun, fiil-eylem, mesele-sorun, fiil-eylem,

kelime-sözcük, vasıta-araç...kelime-sözcük, vasıta-araç...

Türkçe kelimeler arasında da Türkçe kelimeler arasında da eş anlamlılık olabilir:eş anlamlılık olabilir:

deprem-yer sarsıntısı-deprem-yer sarsıntısı-zelzele, zelzele,

kimi zaman-ara sıra-zaman kimi zaman-ara sıra-zaman zaman-arada bir-bazenzaman-arada bir-bazen

Konu basit görünüyor fakat Konu basit görünüyor fakat en önemli “püf noktası” ahan da en önemli “püf noktası” ahan da buradaburada

“kara bahtlı” kelime grubunda “kara bahtlı” kelime grubunda “kara” kelimesinin yerine “kara” kelimesinin yerine “siyah” kelimesini kullanabilir “siyah” kelimesini kullanabilir miyiz?miyiz?

Çünkü iki kelimenin (kökeni ne Çünkü iki kelimenin (kökeni ne olursa olsun) anlamdaş, sesteş olursa olsun) anlamdaş, sesteş olabilmesi için ikisinin de olabilmesi için ikisinin de temel temel anlamdaanlamda olması gerekir. olması gerekir.   

tikkaaattikkaaat

Anlamdaş sözcükler cümle içinde Anlamdaş sözcükler cümle içinde birlikte kullanıldığı zaman birlikte kullanıldığı zaman gereksiz gereksiz sözcük kullanımındansözcük kullanımından kaynaklanan kaynaklanan anlatım bozukluğu olur. anlatım bozukluğu olur.

Sana ne kadar değer, kıymet Sana ne kadar değer, kıymet verdiğimi biliyorsun. verdiğimi biliyorsun.

Tikkat kesildin ha! Güzel.Tikkat kesildin ha! Güzel.

2. YAKIN ANLAMLI KELİMELER2. YAKIN ANLAMLI KELİMELER  

Yazılışı ve okunuşu farklı olan, Yazılışı ve okunuşu farklı olan, anlamdaş gibi göründüğü hâlde anlamdaş gibi göründüğü hâlde

birbirinin yerini tamamen birbirinin yerini tamamen tutamayan, yani aralarında tutamayan, yani aralarında anlam anlam

ayrıntısı bulunanayrıntısı bulunan kelimelerdir. kelimelerdir. Bunlar çoğunlukla Türkçe Bunlar çoğunlukla Türkçe

kelimelerdir. kelimelerdir.   

göndermek-yollamak, göndermek-yollamak, bezmek-bıkmak-usanmak, bezmek-bıkmak-usanmak,

dilemek-istemek, dilemek-istemek, çevirmek-döndürmek, çevirmek-döndürmek,

söylemek-demek-konuşmak, söylemek-demek-konuşmak, eş-dost, hısım-akraba, eş-dost, hısım-akraba,

bakmak-seyretmek,bakmak-seyretmek,

Kardeşim sana Kardeşim sana küsmüşküsmüş..Kardeşim sana Kardeşim sana kırılmış.kırılmış.Kardeşim sana Kardeşim sana gücenmişgücenmiş..Kardeşim sana Kardeşim sana darılmışdarılmış..  BirinciBirinci cümlede bir "kesinlik ve cümlede bir "kesinlik ve aşırılık" anlamı, aşırılık" anlamı, ikinci ikinci cümlede bir "esneklik, cümlede bir "esneklik, hatta hoşgörü" anlamı, hatta hoşgörü" anlamı, üçüncüüçüncü cümlede "üzülmek" cümlede "üzülmek" anlamı, anlamı, dördüncüdördüncü cümlede cümlede "gücenip görüşmez olmak" "gücenip görüşmez olmak" anlamı vardır.anlamı vardır.

Ben her sorunla Ben her sorunla başa çıkarımbaşa çıkarım. (baş . (baş etmek)etmek)

Bu kadar Bu kadar yürektenyürekten çağırma beni. çağırma beni. (candan)(candan)

Davranışları hiçbir zaman Davranışları hiçbir zaman içtenlikliiçtenlikli değildi. (yürekten, candan)değildi. (yürekten, candan)

Yaptığı işi Yaptığı işi önemsemiyordu.önemsemiyordu. (özen (özen göstermiyordu.)göstermiyordu.)

Yakın anlamlı bazı kelimelerYakın anlamlı bazı kelimeler dalavere - desise –dolap- düzen-entrika dalavere - desise –dolap- düzen-entrika kusursuz-eksiksiz-mükemmel-şahane kusursuz-eksiksiz-mükemmel-şahane bön - aptal – budala – salak- beyinsizbön - aptal – budala – salak- beyinsiz Alınmak, kırılmak, kızmakAlınmak, kırılmak, kızmak Uğraşmak, didinmekUğraşmak, didinmek Çalışmak, çabalamakÇalışmak, çabalamak Bakmak, görmek, seyretmekBakmak, görmek, seyretmek Gürbüz, sağlıklıGürbüz, sağlıklı Sessiz, sakinSessiz, sakin Yürümek, koşmak, gitmekYürümek, koşmak, gitmek Ulaşmak, varmakUlaşmak, varmak

3. ZIT ANLAMLI KELİMELER3. ZIT ANLAMLI KELİMELER  Anlamca birbirinin karşıtı olan Anlamca birbirinin karşıtı olan kelimelerdir. kelimelerdir.

Uzun-kısa, aşağı-yukarı, ileri-geri, Uzun-kısa, aşağı-yukarı, ileri-geri, var-yok, gelmek-gitmek, var-yok, gelmek-gitmek,

Varlık----------------- yoklukVarlık----------------- yoklukCanlı------------------- ölüCanlı------------------- ölüSevinmek--------------üzülmekSevinmek--------------üzülmek

Konunun püf noktasıKonunun püf noktası

Tüm kelimelerin zıt anlamlısı yoktur. Tüm kelimelerin zıt anlamlısı yoktur. Eylemlerde de durum aynıdır. Eylemlerde de durum aynıdır. görmek - ................. uçmak - ................. görmek - ................. uçmak - .................

yeşil - ................... duygu - .................. yeşil - ................... duygu - .................. söz - ................... sevgi - ..................söz - ................... sevgi - ..................

Bir eylemin olumsuzu o eylemin karşıtı Bir eylemin olumsuzu o eylemin karşıtı sayılmaz.sayılmaz. “sevinmek” karşıtı sevinmemek değil “sevinmek” karşıtı sevinmemek değil “üzülmek”tir.“üzülmek”tir.

Kelimeler arasındaki Kelimeler arasındaki karşıtlık karşıtlık cümledeki cümledeki kullanıma görekullanıma göre değişir. değişir.

“doğru” kelimesinin zıt “doğru” kelimesinin zıt anlamlısı bir cümlede anlamlısı bir cümlede “eğri” olurken, diğerinde “eğri” olurken, diğerinde “yanlış” olabilir.“yanlış” olabilir.

En önemli bilgiyi tekrar En önemli bilgiyi tekrar edelim. edelim.

İki kelimenin (kökeni ne olursa İki kelimenin (kökeni ne olursa olsun) olsun) anlamdaş, sesteş, yakın anlamdaş, sesteş, yakın

anlamlı veya zıt anlamlıanlamlı veya zıt anlamlı olabilmesi olabilmesi için aynı anlam özelliğini için aynı anlam özelliğini

taşımaları gerekir. taşımaları gerekir.

Meselâ:Meselâ: Hafif olmayan anlamındaki “ağır” kelimesinin Hafif olmayan anlamındaki “ağır” kelimesinin “ağır olmayan” anlamındaki “hafif”le zıt anlamlı “ağır olmayan” anlamındaki “hafif”le zıt anlamlı olabilmesi için ikisinin de gerçek (temel) anlamda olabilmesi için ikisinin de gerçek (temel) anlamda kullanılması gerekir.kullanılması gerekir.

Hafif tavırlarıyla tikkat çekiyordu. Hafif tavırlarıyla tikkat çekiyordu. Okumayınca hep ağır işlerde çalışıyor insan. Okumayınca hep ağır işlerde çalışıyor insan. Bu konu bana biraz hafif geldi.Bu konu bana biraz hafif geldi. Bu çuval göründüğünden daha ağırmış. Bu çuval göründüğünden daha ağırmış. Onu gördükten sonra yüreğim hafifledi.Onu gördükten sonra yüreğim hafifledi. Yirmi kiloluk teneke bize hafif gelir.Yirmi kiloluk teneke bize hafif gelir.

Üniversite hayatı rezilliği ile de Üniversite hayatı rezilliği ile de güzel güzel

4. EŞ SESLİ (SESTEŞ) KELİMELER4. EŞ SESLİ (SESTEŞ) KELİMELER  * * Yazılışı ve okunuşu Yazılışı ve okunuşu aynıaynı olduğu olduğu hâlde hâlde anlamları farklıanlamları farklı olan olan kelimelerdir. Yani bu kelimeler “kelimelerdir. Yani bu kelimeler “çok çok anlamlıanlamlı”dır. ”dır.

* Bunlar yalın hâlde olabildikleri gibi * Bunlar yalın hâlde olabildikleri gibi ek almış hâlde deek almış hâlde de olabilirler. olabilirler.

* Şiirde cinas olarak kullanılır ve * Şiirde cinas olarak kullanılır ve cinaslı kafiyecinaslı kafiye yapılır. yapılır.

* Genelde biri isim, diğeri fiildir. * Genelde biri isim, diğeri fiildir.

Gül:Gül: 1. çiçek, 1. çiçek, 2. gülmekten emir2. gülmekten emir

Kır:Kır: 1. kırsal alan, 1. kırsal alan, 2. kırmaktan emir, 2. kırmaktan emir, 3. beyaz3. beyaz

Yazma:Yazma: 1. baş örtüsü, 1. baş örtüsü, 2. yazmaktan olumsuz emir, 2. yazmaktan olumsuz emir, 3. yazma işi3. yazma işi

Ek almış kelimelerle, ek almış ve Ek almış kelimelerle, ek almış ve almamış kelimeler arasında da eş almamış kelimeler arasında da eş seslilik söz konusudur. Bu ekler seslilik söz konusudur. Bu ekler görevce farklı ekler de olabilir: görevce farklı ekler de olabilir:

  Siyah anlamındaki “kara” ile Siyah anlamındaki “kara” ile

“kar-a” (-a: yönelme hâl eki) gibi: “kar-a” (-a: yönelme hâl eki) gibi:

KaraKara gecede bir tek yıldız bile yoktu. gecede bir tek yıldız bile yoktu.   Ayaklarım saplandı bembeyaz Ayaklarım saplandı bembeyaz karakara

Fatma Fatma GüderGüderhala” ve “hâlâ”, hala” ve “hâlâ”, “kar” ve “kâr”, “kar” ve “kâr”, “adet” ve “âdet” vb.“adet” ve “âdet” vb.

kelimeleri eş sesli kelimeleri eş sesli midir?midir?. . Okunuşları Okunuşları farklıdırfarklıdır. .

Hava soğuktu kar Hava soğuktu kar yağıyordu.yağıyordu.  Bu seneki kârımız iyi.  Bu seneki kârımız iyi.

Ş.Dağ, bu kafiyelere ne Ş.Dağ, bu kafiyelere ne deniyordu?deniyordu?

““Oyuncakları olmuş çocukların Oyuncakları olmuş çocukların kurşunlarkurşunlar””“Zalimler her saat taze fidanları “Zalimler her saat taze fidanları kurşunlarkurşunlar””

  Neden kondun a bülbül kapımdaki Neden kondun a bülbül kapımdaki asmayaasmaya

Ben yarimden vazgeçmem götürseler Ben yarimden vazgeçmem götürseler asmayaasmaya

Geçtikçe bembeyaz giyinenler üçer beşer Geçtikçe bembeyaz giyinenler üçer beşer Gördüm ki ahiret denilen yerdedir beşerGördüm ki ahiret denilen yerdedir beşer

Endam güzel, Endam güzel, yüzyüz güzel güzel

Huyun yüzde Huyun yüzde yüzyüz güzel güzel

Uzaklara açılma Uzaklara açılma

Tenhalarda Tenhalarda yüzyüz güzel güzel

Senden başka seversemSenden başka seversem

Benim derim Benim derim yüzyüz güzel güzel

““Kuleden Kuleden

Ses geliyor Ses geliyor kuledenkuleden

O kaş, o göz değil mi O kaş, o göz değil mi

Beni sana Beni sana kul edenkul eden””

Kadir de umut vadediyor…/vaat Kadir de umut vadediyor…/vaat ediyorediyor

Adam Adam tatlıtatlı elmaları sepete koydu.   elmaları sepete koydu.   Çocuk saflığıyla Çocuk saflığıyla tatlıtatlı bir uykudaydı. bir uykudaydı.

                       

Yukarıdaki sözcükler sesteş mi? Yukarıdaki sözcükler sesteş mi?

Gelelim testlerde birçok sazanı Gelelim testlerde birçok sazanı avladığımızavladığımız “püf noktaya” “püf noktaya”

Sözcükler arasındaki ilişkilerde en önemli Sözcükler arasındaki ilişkilerde en önemli kural neydi? kural neydi?

Eşanlamlı, Eşsesli, Zıt anlamlı olması için Eşanlamlı, Eşsesli, Zıt anlamlı olması için iki kelimenin de ……………………anlamda iki kelimenin de ……………………anlamda olması gerekiyordu. olması gerekiyordu.

Yani biri yan diğeri temel OLMAZ. Biri Yani biri yan diğeri temel OLMAZ. Biri mecaz diğer temel OLMAZ. mecaz diğer temel OLMAZ.

İKİSİ DE TEMEL ANLAMDA OLACAK.İKİSİ DE TEMEL ANLAMDA OLACAK.

Ümmü pek sessiz canım, olmaz Ümmü pek sessiz canım, olmaz ki!ki!

Bu sözler bazılarına çok Bu sözler bazılarına çok dokunacakdokunacak. . Omzuma bir el Omzuma bir el dokundudokundu. .

• Bu Bu yazyaz, bir mektup , bir mektup yazyaz.  .  

ElEller bu işe ne der? ler bu işe ne der? ElElim iyice şişti. im iyice şişti.

Kalem böyle çalınmıştır Kalem böyle çalınmıştır yazımayazımaYazım kışıma uymaz, kışım Yazım kışıma uymaz, kışım yazımayazıma

Sorulardan seçilmiş bazı sesteş Sorulardan seçilmiş bazı sesteş kelimelerkelimeler

Yaz Yaz

Bağ Bağ

Dil Dil

Asma Asma

Kara Kara

Öğüt Öğüt

Sır Sır

Ben Ben

El El

Çay Çay

Ocak Ocak

Yar Yar

GülGül

MilMil

paspas

EtEt

KanKan

MaskaraMaskara

ÇalÇal

DüşDüş

BoyBoy

BinBin

YüzYüz

SazSaz

BozBoz

SaçSaç

KazKaz

DonDon

TonTon

DamDam

KızKız

AtletAtlet

AçAç

Uç Uç

YanYan

yılyıl

EkEk

İçİç

KoyKoy

HayırHayır

İnİn

AtAt

DolarDolar

KaçKaç

yolyol

Tekrarda fayda varduuurTekrarda fayda varduuur Bir sözcüğün gerçek, Bir sözcüğün gerçek, mecazmecaz, yan anlamları kendi içlerinde sesteşlik , yan anlamları kendi içlerinde sesteşlik

oluşturmazlar.oluşturmazlar. Sesteşlik Sesteşlik farklı sözcüklerdekifarklı sözcüklerdeki yazım ortaklığıdır. yazım ortaklığıdır.

Bağ………..üzüm yetişen yer Bağ………..üzüm yetişen yer

Bağ………..bir şeyleri birbirine eklemek için kullanılan araç Bağ………..bir şeyleri birbirine eklemek için kullanılan araç

“ “Bu öğretmen bizi derse bağladı.” cümlesindeki “bağ” sözcüğü diğer “bağ” Bu öğretmen bizi derse bağladı.” cümlesindeki “bağ” sözcüğü diğer “bağ” sözcükleriyle sesteş midir? sözcükleriyle sesteş midir?

SORU: Aşağıdaki kelimelerden hangisinin eş seslisi yoktur? SORU: Aşağıdaki kelimelerden hangisinin eş seslisi yoktur?

A) arı C) el B) bağ D) bal E) kırA) arı C) el B) bağ D) bal E) kır

Arı…………Saf Arı…………Saf Arı…………Bal böceği Arı…………Bal böceği Bağ………..Üzüm ağacı Bağ………..Üzüm ağacı Bağ………..Bağlama gereci Bağ………..Bağlama gereci El………….İnsan vücudunun bir parçası El………….İnsan vücudunun bir parçası El………….YabancıEl………….Yabancı

Bu yol iyi asfaltlamamışlar.Bu yol iyi asfaltlamamışlar. Zararlı otları hemen yol.Zararlı otları hemen yol.   Al bir ata binmişti.Al bir ata binmişti. Bana bir kitap al.Bana bir kitap al.

Bu göl çok derin.Bu göl çok derin. Bahçeden çiçekler derin.Bahçeden çiçekler derin.

   İt ürür, kervan yürür.İt ürür, kervan yürür. Kapıyı azıcık it.Kapıyı azıcık it.

Burun kanaması tehlikeli değildir.Burun kanaması tehlikeli değildir.Anamur Burnu’ndan yola çıktık.Anamur Burnu’ndan yola çıktık.Geminin burnu şimdi göründü.Geminin burnu şimdi göründü.

KuruKuru otlar, bir kibrit değse tutuşuverecekti. otlar, bir kibrit değse tutuşuverecekti. Bu yazarın Bu yazarın kurukuru bir anlatımı var. bir anlatımı var.

Sazan sezonu açıldı mı Güleç?

İl, ilçe, burç, renk isimleri de İl, ilçe, burç, renk isimleri de sesteştir.sesteştir.

AdaklıAdaklıAdaklı(ilçe)Adaklı(ilçe)

AğrıAğrıAğrı(il)Ağrı(il)

akrep(hayvan)akrep(hayvan)Akrep(burç)Akrep(burç)

aslanaslanAslan(burç)Aslan(burç)

aslanağzı(bitki)aslanağzı(bitki)aslan ağzı(süstaşı)aslan ağzı(süstaşı)

baklaçiçeği(renkbaklaçiçeği(renk))bakla bakla çiçeği(bitki)çiçeği(bitki)

balıkbalıkBalık(burç)Balık(burç)

bandırma bandırma Bandırma(ilçe)Bandırma(ilçe)

bayatbayatBayat(ilçe,Türk Bayat(ilçe,Türk boyu)boyu)

bayındırbayındırBayındır (ilçe,Bayındır (ilçe,

Türk boyu)Türk boyu)

bor(maden)bor(maden)Bor(ilçe)Bor(ilçe)

çubukçubukÇubuk(ilçe)Çubuk(ilçe)

TİKKAT 2TİKKAT 2 Eş sesli sözcüklerle kökteş sözcükler Eş sesli sözcüklerle kökteş sözcükler

birbirine birbirine karıştırılmamalıdırkarıştırılmamalıdır. Bunlar . Bunlar niyeniye sesteş değil? sesteş değil?

ağrı-ağrı- barış-barış- Güven-Güven- Eski-Eski- Savaş-Savaş- sıva-sıva- boya-boya- güreş- güreş-

Bakalım başka “sazan” kaldı Bakalım başka “sazan” kaldı mı? mı?

Yaşı küçük olmasına rağmen okumayı çabucak Yaşı küçük olmasına rağmen okumayı çabucak söktüsöktü..

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "sökmek" Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "sökmek" sözü bu cümledekiyle eş anlamlı olarak sözü bu cümledekiyle eş anlamlı olarak kullanılmıştır?kullanılmıştır?

A) Eski kazağı söküp bana yenisini ördü.A) Eski kazağı söküp bana yenisini ördü. B) Fırtına ağaçları kökünden söktü.B) Fırtına ağaçları kökünden söktü. C) Mağaranın duvarındaki yazıyı sökemedi C) Mağaranın duvarındaki yazıyı sökemedi

arkeologlar.arkeologlar. D) Şafak sökünce yola çıkarız.D) Şafak sökünce yola çıkarız. E) Düşmanı siperlerden söküp attılar.E) Düşmanı siperlerden söküp attılar.

Ümüş ve Fatma muhabbetin yanında ders çalışma Ümüş ve Fatma muhabbetin yanında ders çalışma konusunda da kafa kafaya verseler nasıl olur? konusunda da kafa kafaya verseler nasıl olur?

Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisinin sesteşi hangisinin sesteşi yokturyoktur??

A) Borular A) Borular kurumkurum bağlamış, soba iyi yanmıyor. bağlamış, soba iyi yanmıyor. B) Eylemlerin B) Eylemlerin çatıçatı özelliklerini iyi bilmelisiniz. özelliklerini iyi bilmelisiniz. C) Hafta sonu C) Hafta sonu yatyat gezisine katılacağız. gezisine katılacağız. D) Bu eti parçalamak için D) Bu eti parçalamak için satırsatır lazım. lazım. E) Çok E) Çok uzunuzun konuşma da sıkılmasın konuklar. konuşma da sıkılmasın konuklar.

Dürüst ol, kaç kişi bu soruyu doğru yaptı?Dürüst ol, kaç kişi bu soruyu doğru yaptı?

Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcükler arasında sesteşlik ilişkisi sözcükler arasında sesteşlik ilişkisi yoktur? yoktur?

A)  A)  DoluDolu yağınca çiçekler soldu. yağınca çiçekler soldu.     Bütün sınıflar Bütün sınıflar doludolu yer yok. yer yok. B) B) YazınYazın deniz kıyısında olmak, ne güzel! deniz kıyısında olmak, ne güzel! Senin Senin yazınyazın niye okunmuyor? niye okunmuyor? C) C) GülGül ki yanağında ki yanağında gülgül açılsın. açılsın. D) İstanbul D) İstanbul BoğazıBoğazı görülmeye değer bir güzelliktir. görülmeye değer bir güzelliktir. Bu Bu boğazboğaz ağrıları bitmedi, hiç mi hiç ağrıları bitmedi, hiç mi hiç E) Bahçeler senin olsun, E) Bahçeler senin olsun, bağbağ benim olsun. benim olsun. Saçının teli gönlüme bir Saçının teli gönlüme bir bağbağ oldu. oldu.

İşte Eminelik soru buradaymııııışİşte Eminelik soru buradaymııııış. .

Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcükler Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcükler arasında arasında “sesteşlik ilişkisi”“sesteşlik ilişkisi” vardır? vardır?

A) Yemekten önce A) Yemekten önce kahvekahve içilmez. içilmez. Bu Bu kahvekahve gece yarılarına kadar açıktır. gece yarılarına kadar açıktır.

B) Bakalım B) Bakalım tarihtarih bizi nasıl anlatacak. bizi nasıl anlatacak. Verdiğiniz Verdiğiniz tarihtarih uygun değil. uygun değil.

C) O dağlarda zengin bir altın C) O dağlarda zengin bir altın damarı damarı varmış.varmış. Hemşire, Hemşire, damarıdamarı bulmakta zorlanıyor. bulmakta zorlanıyor.

D) O günden beri dostluğunuza D) O günden beri dostluğunuza gölgegölge düştü sanırım. düştü sanırım. Tarlada güneş altında yananTarlada güneş altında yanan, gölge, gölge aramaz mı? aramaz mı?

E) Atalarımız “E) Atalarımız “ElEl ile gelen, düğün bayram.” demişler. ile gelen, düğün bayram.” demişler. Halk oyunlarında Halk oyunlarında elel ve ayak hareketleri önemlidir. ve ayak hareketleri önemlidir.

““Tikkat”leri toparlayalımTikkat”leri toparlayalım ÇokanlamlılıkÇokanlamlılık ve mecaz farkı neydi? ve mecaz farkı neydi?

Ek alan kelimelerdeEk alan kelimelerde sesteşlik olur mu? sesteşlik olur mu? (yazın – yazın(=edebiyat) (yazın – yazın(=edebiyat)

Düzeltme işaretliDüzeltme işaretli sözcükler sesteş miydi? sözcükler sesteş miydi? (alem – (alem – ââlem, klem, kââr-kar) r-kar)

Bir sözcüğün Bir sözcüğün gerçek anlamıyla, mecaz, yan anlamlarıgerçek anlamıyla, mecaz, yan anlamları sesteş miydi? sesteş miydi?

İlİl, ilçe, burç, renk isimleri, ilçe, burç, renk isimleri sesteş miydi? sesteş miydi?

Şiirlerdeki Şiirlerdeki cinaslı kafiyelerincinaslı kafiyelerin tamamı neydi? tamamı neydi?

Ortak kökler (kökteş sözcükler)Ortak kökler (kökteş sözcükler) de sesteştir herhalde… de sesteştir herhalde…

Kökteş SözcüklerKökteş Sözcükler

Sesteşten farkı: Sesteşten farkı: Aralarında anlam Aralarında anlam ilişkisi var. ilişkisi var.

ağrı-ağrı- barış-barış- güvengüveneskieski savaş savaş sıva-sıva-boya-boya- güreş- güreş-

Yansıma SözcüklerYansıma Sözcükler

Tabiata, insana, insan dışındaki Tabiata, insana, insan dışındaki canlılara ve eşyaya ait canlılara ve eşyaya ait seslerin taklit seslerin taklit edilmesiedilmesi sonucu ortaya çıkan kelime sonucu ortaya çıkan kelime veya kelime gruplarıdır. veya kelime gruplarıdır.

   tık, tak, pat, çat, hışır hışır, miyav, tık, tak, pat, çat, hışır hışır, miyav,

hırr, hav, me, mee, mışıl mışıl, fıkır hırr, hav, me, mee, mışıl mışıl, fıkır fıkır, şıkır şıkır...fıkır, şıkır şıkır...

Önemli nokta 1 Önemli nokta 1

Yansımalardan isim ve fiil Yansımalardan isim ve fiil türetilebilirtüretilebilir. Kök olarak . Kök olarak isimisim sayılırlar. sayılırlar.

““miyavla-, çatırda-, şıkırda-, mele-, miyavla-, çatırda-, şıkırda-, mele-, şırılda- şırılda-

havla- havla-

kelimelerinin kökleri isim mi fiil mi? kelimelerinin kökleri isim mi fiil mi?

Önemli nokta 2Önemli nokta 2

Öt-kişne-sızla Öt-kişne-sızla

gibi sözcükler yansıma mıdır? Niçin? gibi sözcükler yansıma mıdır? Niçin?

Önemli nokta 3Önemli nokta 3Uğulda- , fısılda-, gıcırda- , zırla-Uğulda- , fısılda-, gıcırda- , zırla-, ,

vızılda-, zırıltı, fısıltı, gıcırtı vb. vızılda-, zırıltı, fısıltı, gıcırtı vb. sözcükler sözcükler

yansıma mıdır? yansıma mıdır?

Gülmeyi hak ettik mi biraz? Gülmeyi hak ettik mi biraz?

SÖZ ÖBEKLERİNDESÖZ ÖBEKLERİNDEANLAMANLAM

1. Altı Çizili Söz Öbeklerinde 1. Altı Çizili Söz Öbeklerinde Anlam Anlam

2. Deyimler2. Deyimler 3. Atasözleri3. Atasözleri 4. İkilemeler4. İkilemeler

a. Pekiştirilmiş sözcüklera. Pekiştirilmiş sözcükler 5. Argo Anlam5. Argo Anlam 6. Özdeyişler6. Özdeyişler

Kalıplaşmış Sözcük Kalıplaşmış Sözcük GruplarıGrupları

Birden çok sözcüğü içine alan, Birden çok sözcüğü içine alan, anlamında ve yapısında bir anlamında ve yapısında bir bütünlükbütünlük bulunan, cümle içinde bulunan, cümle içinde tek bir kelime tek bir kelime gibigibi iş gören anlamlı geniş dil birliğine iş gören anlamlı geniş dil birliğine ““kelime öbeğikelime öbeği” denir.” denir.

Kelime grubuyla ilgili sorular son Kelime grubuyla ilgili sorular son sınavlarda artarak sorulmaktadır. sınavlarda artarak sorulmaktadır.

““O, yaşamındaO, yaşamında silgiye hiç gerek duymamış silgiye hiç gerek duymamış biriydibiriydi.” .” (değiştireceği, pişmanlık duyacağı bir iş yapmamış (değiştireceği, pişmanlık duyacağı bir iş yapmamış olması)olması)

““Yunus, bizlere Yunus, bizlere yüreğinin derinliklerinden yüreğinin derinliklerinden gelen seslegelen sesle hitap etmiştir.” hitap etmiştir.” (içten gelen (içten gelen duygular)duygular)

““Genç adam, Genç adam, yenilgiye yenilmeyenyenilgiye yenilmeyen bir bir insandı.” insandı.” (yılgınlık göstermemek)(yılgınlık göstermemek)

““Zamana direnenZamana direnen önemli sanatçılarımızdan önemli sanatçılarımızdan biridir.” biridir.” (kalıcı olmak)(kalıcı olmak)

DEYİM ANLAM (DEYİMLER) DEYİM ANLAM (DEYİMLER)

  Deyim, en az iki kelimenin Deyim, en az iki kelimenin kalıplaşarak yeni bir anlam kalıplaşarak yeni bir anlam

kazanmasıyla oluşan kazanmasıyla oluşan neredeyse tamamı neredeyse tamamı mecazlımecazlı

sözlerdir. sözlerdir.

Kelimelerden biri veya her ikisi Kelimelerden biri veya her ikisi anlam kaybına uğrar.anlam kaybına uğrar.

Deyimlerin özellikleri:Deyimlerin özellikleri:  a) Deyimler kalıplaşmış sözlerdir. a) Deyimler kalıplaşmış sözlerdir.

Sözcüklerin yerleri değiştirilemez, herhangi biri Sözcüklerin yerleri değiştirilemez, herhangi biri atılamaz, yerlerine başka kelimeler konulamaz.atılamaz, yerlerine başka kelimeler konulamaz. “Bir bardak suda boğacaktı beni” “Bir bardak suda boğacaktı beni”

"yüzün ak olsun" yerine "yüzün beyaz olsun" "yüzün ak olsun" yerine "yüzün beyaz olsun" denilemezdenilemez, ,

"ocağına incir ağacı dikmek" yerine "ocağına çam ağacı "ocağına incir ağacı dikmek" yerine "ocağına çam ağacı dikmek" dikmek" denilebilebilinir mi acep denilebilebilinir mi acep ,,

"ayıkla pirincin taşını" yerine "ayıkla bulgurun taşını" "ayıkla pirincin taşını" yerine "ayıkla bulgurun taşını" denilemezdenilemez, ,

"dilinin altındaki baklayı çıkar" yerine "dilinin altındaki "dilinin altındaki baklayı çıkar" yerine "dilinin altındaki şekeri çıkar" şekeri çıkar" denilemezdenilemez, ,

"tüyleri diken diken ol-" yerine "kılları diken diken ol-" "tüyleri diken diken ol-" yerine "kılları diken diken ol-" denilemezdenilemez. .

Ama Ama istisnalar yok değildiristisnalar yok değildir: “baş başa vermek” ve “kafa : “baş başa vermek” ve “kafa kafaya vermek” gibi.kafaya vermek” gibi.

b) Araya başka kelimeler girebilir:b) Araya başka kelimeler girebilir:

“Başını derde sokmak” Başını son “Başını derde sokmak” Başını son günlerde hep derde soktu.günlerde hep derde soktu.  

c) Deyimler kısa ve özlü c) Deyimler kısa ve özlü anlatımlardır. anlatımlardır. Az sözle çok şey Az sözle çok şey anlatırlar: “Çam sakızı çoban anlatırlar: “Çam sakızı çoban armağanı”, “dili çözül-”, “dilinde tüy armağanı”, “dili çözül-”, “dilinde tüy bit-”, “dilini yut-”bit-”, “dilini yut-”

d) Deyimler en az iki sözcükten d) Deyimler en az iki sözcükten oluşurlar. oluşurlar.   1. 1. Kelime öbeğiKelime öbeği veya veya isim-fiil isim-fiil (fiilimsi)(fiilimsi) şeklinde olurlar, cümlede şeklinde olurlar, cümlede çekimeçekime girerler: girerler:

ağzı açık, ağzı açık, kulağı delik, kulağı delik,

eli uzun, eli uzun, kaşla göz arasında, kaşla göz arasında,

bulanık suda balık avlamak, dikiş bulanık suda balık avlamak, dikiş tutturamamak tutturamamak

can kulağı ile dinlemek,can kulağı ile dinlemek, köprüleri atmak köprüleri atmak

Tek bir sözcüğün anlam yoğunlaşması ve kalıplaşmasıyla deyimleştiği de Tek bir sözcüğün anlam yoğunlaşması ve kalıplaşmasıyla deyimleştiği de görülebilir. Fakat, bu tür deyimler çok azdır: görülebilir. Fakat, bu tür deyimler çok azdır: Akşamcı, bacaksız, kaşarlanmış, Akşamcı, bacaksız, kaşarlanmış, çirkef, yüzsüz, kaçık çirkef, yüzsüz, kaçık

Bu sözlerle Bu sözlerle gönlümü almışgönlümü almış mı oldun? mı oldun?

Kendi düşüncelerinde Kendi düşüncelerinde ayak diriyordu.ayak diriyordu.

Korktuğu başına gelmişKorktuğu başına gelmiş, arabası bozulmuştu., arabası bozulmuştu.

Her gördüğüne Her gördüğüne dudak büküyordu.dudak büküyordu.

Senin yaptığın Senin yaptığın pire için yorgan yakmak.pire için yorgan yakmak.

İki genç adam İki genç adam boğaz boğaza geldi.boğaz boğaza geldi.

Olur olmaz konularla Olur olmaz konularla baş ağrıtmayıbaş ağrıtmayı seversin. seversin.

Bu şekilde anlatırsanız Bu şekilde anlatırsanız aklı yataraklı yatar..

Sonunda Sonunda korktuğumuza uğradıkkorktuğumuza uğradık, çocuk kayboldu., çocuk kayboldu.

Matematiği Matematiği aklım almıyor.aklım almıyor.

e) Deyimlerin çoğunda e) Deyimlerin çoğunda kelimeler gerçek anlamından kelimeler gerçek anlamından çıkarak mecaz anlam çıkarak mecaz anlam kazanmışlardır.kazanmışlardır.

Çantada keklik, ağzı açık, kulağı delik, Çantada keklik, ağzı açık, kulağı delik, abayı yakmak, devede kulak, hapı abayı yakmak, devede kulak, hapı yutmak, fol yok yumurta yok, hem yutmak, fol yok yumurta yok, hem nalına hem mıhına, ne şiş yansın ne nalına hem mıhına, ne şiş yansın ne kebap,kebap,

Bazı deyimler ise gerçek Bazı deyimler ise gerçek anlamlarını korur:anlamlarını korur:

Çoğu gitti azı kaldı, Çoğu gitti azı kaldı, ismi var cismi yok, ismi var cismi yok, adet yerini bulsun, adet yerini bulsun,

Allah bana ben de sana, Allah bana ben de sana, yükte hafif pahada ağır, yükte hafif pahada ağır,

özrü kabahatinden büyük, özrü kabahatinden büyük, dosta düşmana karşı, dosta düşmana karşı,

iyi gün dostu, iyi gün dostu,

canı sağ olsun …canı sağ olsun …

f) Deyimler cümlenin ögesi f) Deyimler cümlenin ögesi olabilir, ögeleri bulurken olabilir, ögeleri bulurken deyimler ayrılmazzzzzzzzz. deyimler ayrılmazzzzzzzzz. (hadi bakalım, kim bulacak görevleri)(hadi bakalım, kim bulacak görevleri)

  Üzüntüsünden Üzüntüsünden ağzını bıçak ağzını bıçak açmıyorduaçmıyordu..

Damarıma basmadanDamarıma basmadan konuşamaz konuşamaz mısın? mısın?

Aslan payıAslan payı ona düştü. ona düştü.

O, O, dik kafalıdik kafalı biridir biridir. . (işte bu örnek “kıl”)(işte bu örnek “kıl”)

g) Deyimlerdeki Anlatım Özellikleri g) Deyimlerdeki Anlatım Özellikleri 1. Kafiyeli deyimler de vardır:1. Kafiyeli deyimler de vardır:Ele verir talkımı, kendi yutar salkımıEle verir talkımı, kendi yutar salkımı Yere bakan yürek yakan, Yere bakan yürek yakan, havada bulut sen beni unut, havada bulut sen beni unut, saldım çayıra Mevla’m kayıra saldım çayıra Mevla’m kayıra

2. Kimi deyimler ise ikileme biçiminde kurulurlar. 2. Kimi deyimler ise ikileme biçiminde kurulurlar. Abur cubur yemek, Açık saçık konuşmak, Ağır aksak yapmak, Abur cubur yemek, Açık saçık konuşmak, Ağır aksak yapmak, Ak pak etmek, Apar topar kalkmak, Az çok bilmek …Ak pak etmek, Apar topar kalkmak, Az çok bilmek …

3. Bazı deyimler kısa öykü biçimindedir.3. Bazı deyimler kısa öykü biçimindedir.-Adın ne? –Mülayim. – Sert olsan ne yazar? -Adın ne? –Mülayim. – Sert olsan ne yazar? -Baba hırsız tuttum. –Getir. –Gelmiyor. –Bırak. –Bırakmıyor.-Baba hırsız tuttum. –Getir. –Gelmiyor. –Bırak. –Bırakmıyor.Dilenciye hıyar vermişler, eğri diye beğenmemiş.Dilenciye hıyar vermişler, eğri diye beğenmemiş.

ATASÖZLERİATASÖZLERİ

Atalarımızdan günümüze kadar Atalarımızdan günümüze kadar ulaşan, ulaşan, belirli bir yargı içerenbelirli bir yargı içeren, ,

söyleyeni belli olmayansöyleyeni belli olmayan sözlerdir. sözlerdir.

Kalıplaşmış sözlerdir, Kalıplaşmış sözlerdir, eşanlamlılarıyla dahi eşanlamlılarıyla dahi

değiştirilemezdeğiştirilemez..

Kısa ve özlü sözlerdir. Kısa ve özlü sözlerdir. Az sözle Az sözle çok anlamçok anlam ifade ederler ifade ederler

Tecrübelere ve gözlemlere Tecrübelere ve gözlemlere dayanırlar, bazen âdet ve dayanırlar, bazen âdet ve gelenekleri ifade ederler.gelenekleri ifade ederler.

Çoğu Çoğu mecazlı, kinayelidirmecazlı, kinayelidir. . . .

AnonimdirAnonimdir ve edebî tür ve edebî tür özelliği gösterir.özelliği gösterir.

Öğüt verme amacı taşır.Öğüt verme amacı taşır.

At ölür meydan kalır, yiğit ölür şan kalır.At ölür meydan kalır, yiğit ölür şan kalır.

Aç koyma hırsız olur, çok söyleme yüzsüz olur, Aç koyma hırsız olur, çok söyleme yüzsüz olur, çok değme arsız olur.çok değme arsız olur.

Böyle gelmiş, böyle giderBöyle gelmiş, böyle gider

Çocuğa iş buyuran, ardınca kendi gider.Çocuğa iş buyuran, ardınca kendi gider.

Damlaya damlaya göl olur.Damlaya damlaya göl olur.

Dost kazan dost; düşman anadan da doğar.Dost kazan dost; düşman anadan da doğar.

Eden bulur.Eden bulur.

Geniş gününde dar gezen, dar gününde Geniş gününde dar gezen, dar gününde geniş gezer.geniş gezer.

Göz görmeyince gönül katlanır.Göz görmeyince gönül katlanır.

Herkes kaşık yapar ama sapını yapamaz.Herkes kaşık yapar ama sapını yapamaz.

Her şey incelikten insan kabalıktan kırılır.Her şey incelikten insan kabalıktan kırılır.

Mart kapıdan baktırır, kazma kürek Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır.yaktırır.

Üzerine laf düşmedikçe konuşma.Üzerine laf düşmedikçe konuşma.

Vakitsiz açılan gül çabuk solar.Vakitsiz açılan gül çabuk solar.

Atasözleri bazen cümle Atasözleri bazen cümle şeklinde olurlar ki bunların bir şeklinde olurlar ki bunların bir kısmı gerçek olaylara yada kısmı gerçek olaylara yada öykücüklere dayanır.öykücüklere dayanır.  Yorgan gitti, kavga bitti.Yorgan gitti, kavga bitti.Dostlar alışverişte görsün, Dostlar alışverişte görsün, Çoğu gitti azı kaldı, Çoğu gitti azı kaldı, Atı alan Üsküdar'ı geçti, Atı alan Üsküdar'ı geçti, Tut kelin perçeminden, Tut kelin perçeminden,

Atasözlerinde Atasözlerinde ahenk ve söz ahenk ve söz sanatlarısanatları da vardır. da vardır.

Alet işler, el övünür. Alet işler, el övünür.

Güvenme varlığa, düşersin darlığa. Güvenme varlığa, düşersin darlığa.

Elin ağzı torba değil ki büzesin. Elin ağzı torba değil ki büzesin.

El eli yıkar, iki elde yüzü yıkar. El eli yıkar, iki elde yüzü yıkar.

Taşıma suyla değirmen dönmez. Taşıma suyla değirmen dönmez.

Bazı atasözleri Bazı atasözleri anlamca anlamca çelişirçelişir. .

1. 'damlaya damlaya göl olur' / 'taşıma suyla değirmen dönmez'1. 'damlaya damlaya göl olur' / 'taşıma suyla değirmen dönmez' 2.. 'iyi insan lafın üstüne gelir' / 'iti an çomağı hazırla'2.. 'iyi insan lafın üstüne gelir' / 'iti an çomağı hazırla' 3.. 'bir elin nesi var iki elin sesi var' / 'nerde çokluk orda bokluk' 3.. 'bir elin nesi var iki elin sesi var' / 'nerde çokluk orda bokluk' 4.. 'fazla mal göz çıkarmaz' / 'azıcık aşım ağrısız başım'4.. 'fazla mal göz çıkarmaz' / 'azıcık aşım ağrısız başım' 5.. ' kervan yolda düzelir' / ' balık baştan kokar'5.. ' kervan yolda düzelir' / ' balık baştan kokar' 6.. 'söz gümüşse,sükut altındır' / 'sükut ikrardan gelir'6.. 'söz gümüşse,sükut altındır' / 'sükut ikrardan gelir' 7.. 'harama uçkur çözülmez' / 'güzele bakmak sevaptır'7.. 'harama uçkur çözülmez' / 'güzele bakmak sevaptır' 8.. 'iki gönül bir olunca samanlık seyran olur' / 'iki çıplak bir hamama 8.. 'iki gönül bir olunca samanlık seyran olur' / 'iki çıplak bir hamama

yakışır' yakışır' 9.. 'bülbülün çektiği dili belası' / 'bilmemek ayıp değil sormamak ayıp' 9.. 'bülbülün çektiği dili belası' / 'bilmemek ayıp değil sormamak ayıp' 10.. 'eşeğe altın semer vursan da eşek yine eşektir' / 'ye kürküm ye' 10.. 'eşeğe altın semer vursan da eşek yine eşektir' / 'ye kürküm ye' 11.. 'eğri otur doğru söyle' / 'doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar' 11.. 'eğri otur doğru söyle' / 'doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar' 12.. 'düşenin dostu olmaz' / 'dost kara günde belli olur'12.. 'düşenin dostu olmaz' / 'dost kara günde belli olur' 13.. 'ava giden avlanır' / 'atın ölümü arpadan olsun'13.. 'ava giden avlanır' / 'atın ölümü arpadan olsun' 14.. 'erken kalkan yol alır ' / 'acele işe şeytan karışır' 14.. 'erken kalkan yol alır ' / 'acele işe şeytan karışır' 15.. 'birlikten kuvvet doğar' / 'körler sağırlar, birbirlerini ağırlar' 15.. 'birlikten kuvvet doğar' / 'körler sağırlar, birbirlerini ağırlar' 16.. 'tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır' / 'lafla peynir gemisi yürümez' 16.. 'tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır' / 'lafla peynir gemisi yürümez' 17.. 'gün ola harman ola' / 'perşembenin gelişi çarşambadan bellidir" 17.. 'gün ola harman ola' / 'perşembenin gelişi çarşambadan bellidir" 18.. 'ya olduğun gibi görün ya göründüğün gibi ol' / 'hocanın dediğini 18.. 'ya olduğun gibi görün ya göründüğün gibi ol' / 'hocanın dediğini

yap, yaptığını yapma" yap, yaptığını yapma"

19.. 'iyilik yap denize at' / 'merhametten maraz doğar"19.. 'iyilik yap denize at' / 'merhametten maraz doğar" 20.. 'zararın neresinden dönülse kardır' / 'gelen gideni aratır" 20.. 'zararın neresinden dönülse kardır' / 'gelen gideni aratır" 21.. 'yüzü güzel olanın huyu da güzel olur' / 'yüzü güzel olanı 21.. 'yüzü güzel olanın huyu da güzel olur' / 'yüzü güzel olanı

değil huyu güzel olanı sev" değil huyu güzel olanı sev" 22.. 'akıl akıldan üstündür' / 'aklın yolu birdir"22.. 'akıl akıldan üstündür' / 'aklın yolu birdir" 23.. 'el elden üstündür' / 'alet işler el övünür" 23.. 'el elden üstündür' / 'alet işler el övünür" 24.. 'acı patlıcanı kırağı çalmaz' / 'yaşın yanında kuru da yanar" 24.. 'acı patlıcanı kırağı çalmaz' / 'yaşın yanında kuru da yanar" 25.. 'zorla güzellik olmaz' / 'zora dağlar dayanmaz"25.. 'zorla güzellik olmaz' / 'zora dağlar dayanmaz" 26.. 'öfke baldan tatlıdır' / 'öfke ile kalkan zararla oturur" 26.. 'öfke baldan tatlıdır' / 'öfke ile kalkan zararla oturur" 27.. 'işleyen demir ışıldar' / 'insan yedisinde neyse yetmişinde de 27.. 'işleyen demir ışıldar' / 'insan yedisinde neyse yetmişinde de

odur" odur" 28.. 'fazla mal göz çıkarmaz' / 'azı karar çoğu zarar"28.. 'fazla mal göz çıkarmaz' / 'azı karar çoğu zarar" 29.. 'insan kıymetini insan bilir' / 'insanoğlu çiğ süt emmiş" 29.. 'insan kıymetini insan bilir' / 'insanoğlu çiğ süt emmiş" 30.. 'anasına bak kızını al, kenarına bak bezini al' / 'beş parmağın 30.. 'anasına bak kızını al, kenarına bak bezini al' / 'beş parmağın

beşi birbirine Benzemez" beşi birbirine Benzemez" 31.. 'olmaz olmaz deme, olmaz olmaz' / 'iş olacağına varır"31.. 'olmaz olmaz deme, olmaz olmaz' / 'iş olacağına varır" 32.. 'eski dost düşman olmaz' / 'güvenme dostuna saman 32.. 'eski dost düşman olmaz' / 'güvenme dostuna saman

doldurur postuna" doldurur postuna" 33.. 'harama el uzatılmaz' / 'üzümü ye bağını sorma"33.. 'harama el uzatılmaz' / 'üzümü ye bağını sorma"

Deyim ve Atasözü farkı :Deyim ve Atasözü farkı :* * Deyimler genel Deyimler genel yargı bildirmezleryargı bildirmezler. Bu . Bu yüzden çoğu cümle yüzden çoğu cümle değildir; söz grubudur.değildir; söz grubudur. * Deyimler bir kavramı, özel durumu * Deyimler bir kavramı, özel durumu belirtmek için bulunmuş sözlerdir. belirtmek için bulunmuş sözlerdir. Öğütte Öğütte bulunmazlarbulunmazlar. .

* Atasözleri ise * Atasözleri ise genel yargı bildirengenel yargı bildiren sözlerdir. Atasözleri çoğunlukla bir sözlerdir. Atasözleri çoğunlukla bir cümledircümledir. . * Ders vermek, * Ders vermek, öğütte bulunmaköğütte bulunmak için ortaya için ortaya konulmuşlardır. Deyimle atasözünü ayıran konulmuşlardır. Deyimle atasözünü ayıran en önemli niteliken önemli nitelik budur. budur.

Meselâ: "Meselâ: "İşleyen demir ışıldarİşleyen demir ışıldar“. Çalışmanın önemini anlatmaktadır. “. Çalışmanın önemini anlatmaktadır. Bu yargı dünyanın her yerindeki insan için geçerli, genel bir yargı mı? Bu bir Bu yargı dünyanın her yerindeki insan için geçerli, genel bir yargı mı? Bu bir

cümle mi? .cümle mi? .

İKİLEMELER İKİLEMELER   Anlamı pekiştirip güçlendirmek Anlamı pekiştirip güçlendirmek ve çekici kılmak için ve çekici kılmak için aynı aynı kelimeninkelimenin, , yakın anlamlı yakın anlamlı kelimelerinkelimelerin veya veya zıt anlamlızıt anlamlı kelimelerin tekrarıyla oluşan kelimelerin tekrarıyla oluşan kelime grubudur. kelime grubudur.   ev bark, çoluk çocuk, ufak ev bark, çoluk çocuk, ufak tefek, doya doya ...tefek, doya doya ...

Yapı Yönüyle İkilemeler:Yapı Yönüyle İkilemeler:  a) Yakın Anlamlı: doğru dürüst, delik a) Yakın Anlamlı: doğru dürüst, delik deşik, eş dostdeşik, eş dost

b) Aynı Anlamlı: kılık kıyafet, ses seda, b) Aynı Anlamlı: kılık kıyafet, ses seda, köşe bucak... köşe bucak...

c) Karşıt Anlamlı: Aşağı yukarı, ileri c) Karşıt Anlamlı: Aşağı yukarı, ileri geri, az çok, er geç .... geri, az çok, er geç ....

d) Aynı Kelimenin Tekrarı: duya duya, d) Aynı Kelimenin Tekrarı: duya duya, ağır ağır, yavaş yavaş ...ağır ağır, yavaş yavaş ...

e) Yansımaların Tekrarı: çat pat, kıs e) Yansımaların Tekrarı: çat pat, kıs kıs, fısıl fısıl ...kıs, fısıl fısıl ...

f) Sadece Biri Anlamlı: eğri buğrü, eski f) Sadece Biri Anlamlı: eğri buğrü, eski püsküpüskü

g) İkisi de anlamsız: eciş bücüş, ıvır g) İkisi de anlamsız: eciş bücüş, ıvır zıvır, abur cubur ... zıvır, abur cubur ...   İkilemelerin arasına hiçbir noktalama İkilemelerin arasına hiçbir noktalama

işareti konulamaz.işareti konulamaz.

m ünsüzüyle kurulan ikilemem ünsüzüyle kurulan ikileme: : adam madam, okul mokul, ev mev, adam madam, okul mokul, ev mev, yol mol. M,P,R,S pekiştirilmiş ikileme. yol mol. M,P,R,S pekiştirilmiş ikileme.

ekli ikilemeekli ikileme: : elde avuçta, tamı elde avuçta, tamı tamına, pisi pisine, gönülden gönüle, tamına, pisi pisine, gönülden gönüle, kalpten kalbe, günü gününekalpten kalbe, günü gününe

sorulu ya da bağlaçlı ikilemesorulu ya da bağlaçlı ikileme: : güzel mi güzel, şirin mi şirin, zor mu güzel mi güzel, şirin mi şirin, zor mu zor, ancak ve ancak, ağladı da ağladızor, ancak ve ancak, ağladı da ağladı

İKİLEMELERLE İLGİLİ İKİLEMELERLE İLGİLİ ÖZELLİKLER:ÖZELLİKLER:

İkilemeyi oluşturan sözcükler arasına noktalama işaretleri İkilemeyi oluşturan sözcükler arasına noktalama işaretleri ……………………….……………………….

İkilemeler kalıplaşmış söz öbekleridir. Dolayısıyla İkilemeler kalıplaşmış söz öbekleridir. Dolayısıyla cümlede her zaman bir bütün olarak değerlendirilir. cümlede her zaman bir bütün olarak değerlendirilir. Ögeleri bulurken Ögeleri bulurken PARÇALAMAPARÇALAMA!!

İkilemeler cümlede değişik görevler yapabilir.İkilemeler cümlede değişik görevler yapabilir. Öğrenciler Öğrenciler kılık kıyafetkılık kıyafet aldı. aldı. (nesne) (nesne) Çocukları Çocukları özene bezeneözene bezene giydirdi. giydirdi. (zarf tümleci)(zarf tümleci) Mavi maviMavi mavi gözleri vardı. gözleri vardı. (sıfat-özne) (sıfat-özne) Saçları Saçları sarı sarıydısarı sarıydı. . (yüklem)(yüklem)

Anlamsal Yönden Anlamsal Yönden Pekiştirilmiş SözcüklerPekiştirilmiş Sözcükler

bomboş, tertemiz, simsiyah, bomboş, tertemiz, simsiyah, pespembe vb.pespembe vb.

(m,p,r,s bitişik yazılır) (m,p,r,s bitişik yazılır)

Bunlar ikileme mi? Niçin?Bunlar ikileme mi? Niçin?

ARGO ANLAMARGO ANLAM(RAJON DİLİ (RAJON DİLİ ) )   Sadece belli bir Sadece belli bir topluluktopluluk ya da ya da meslekmeslek tarafından tarafından kullanılan özel sözcüklerden oluşan dile argo denir. kullanılan özel sözcüklerden oluşan dile argo denir.

Külhanbeylerinin anlaşma vasıtası da denebilir. Külhanbeylerinin anlaşma vasıtası da denebilir. Küfürle Küfürle karıştırılmamalıdır. karıştırılmamalıdır. Her şeye küfür kelimeleri kullanmadan Her şeye küfür kelimeleri kullanmadan küfredilir.küfredilir. Bağımsız ve sorumsuz yaşayışın dilidir de Bağımsız ve sorumsuz yaşayışın dilidir de denebilir.denebilir.

Argonun varlık sebebi kolay ve çekici anlatımı yakalama Argonun varlık sebebi kolay ve çekici anlatımı yakalama isteğidir.isteğidir.

““Canına yandığımın dünyası”Canına yandığımın dünyası”   abdestini vermek: azarlamakabdestini vermek: azarlamak

aklına tükürmek: birinin düşüncesini aklına tükürmek: birinin düşüncesini beğenmemekbeğenmemek

röntgenci: kadınları gizlice gözetleme röntgenci: kadınları gizlice gözetleme

piliç gibi: güzel ve sevimli kızpiliç gibi: güzel ve sevimli kız

mektep çocuğu: acemi, toymektep çocuğu: acemi, toyzokayı yutmak: aldatılıp zarara sokulmakzokayı yutmak: aldatılıp zarara sokulmakarakçı: hırsızarakçı: hırsızbal kabağı: aptal, beyinsizbal kabağı: aptal, beyinsizçakmak: sınıfta kalmakçakmak: sınıfta kalmak

Vay be. Vay be.

Sözcükte Anlam bitti mi? Sözcükte Anlam bitti mi?

Denemelerde soru kaçır da bak Denemelerde soru kaçır da bak bakalım bitiyor mu? Yoksa sene boyu bakalım bitiyor mu? Yoksa sene boyu aynı konu mu? aynı konu mu? Aman aman. Aman aman.