su verimliliği

7/31/2019 su verimlilii

1/29

1

Su Verimliliini Artrmak

Sandra Postel ve Amy Vickers

Bu sabah itiiniz kahvede ve akam yudumlayacanz aynzda, Yerkrenin atmosferinde

binlerce, hatta on binerce tur atm su moleklleri bulunuyor. Sv haldeki su en az milyar

yldr deniz, hava ve kara arasnda dolap duruyor. Gneten g alan bu dng birok

yanlsama yaratyor: tatl su her yl gkyznden yere dt iin, snrsz miktarda olduu

sanlyor.

Fakat son yirmi yl iinde insanlarn Yerkredeki tatl su ekosistemleri, yani dng srasnda

su depolayan, tayan ve artan nehirler, gller, sulak alanlar ve yeralt akferleri zerindeki

etkilerinin boyutlar bu yanlsamay yerle bir etti. in, Hindistan, ran, Meksika, Ortadou,

Kuzey Afrika, Suudi Arabistan ve Amerika Birleik Devletlerinin byk blmnde yeralt

sularnn ar pompalanmas nedeniyle yeralt su seviyesi dyor. Amu Derya, Kolorado,

Ganj, ndus, Rio Grande ve Sar Irmak gibi byk nehirler de dahil olmak zere birok dere

ve nehir yln baz dnemlerinde kuruyor. Bata Orta Asyadaki Aral Gl ve KuzeyAfrikadaki ad Gl olmak zere, byk i gllerin eski byklklerinden eser yok. Suyun

artlmasnda ok byk rol oynayan tatl su alanlar yaklak yar yarya kld.

Yerkremizdeki 10.000 tr tatl su balnn en az yzde 20si nesillerinin tkenmesi

tehlikesiyle kar karya ya da nesilleri oktan tkendi.

nsanolunun tatl su sistemleri zerindeki etkilerinin boyutlar ve yaylmas, nfus ve tketim

artyla birlikte son elli yl iinde ok hzl art gsterdi. Dnya genelindeki su talebiyaklak kat artt. Byk barajlarn (en az 15 metre ykseklikte olanlarn) says 1950de

5.000 iken gnmzde 45.000e ulat. Yani elli yl iinde her gn iki byk baraj yapld. Bir

sre hepimiz bu mhendislik projelerinin yalnzca yararlaryla ilgilendik ve toplumsal ya da

ekolojik bedelleri zerinde durmadk. Fazladan sulanan arazileri, retilen enerjinin kilovat-

saatini ve bundan yararlanan insanlarn saysn hesapladk ama yok olan balk tarlalarna,

tehdit edilen su canllarna, evlerinden ayrlmak zorunda kalan insanlara ya da byk lekli

su geliiminin yaratt su tketim modellerinin srdrlebilirliine hi bakmadk.


2/29

2

Srdrlebilir ve gvenli toplum, su gereksinimini baml olduu ekosistemlere ya da

gelecek nesillerin olanaklarna zarar vermeden karlayan toplumdur. stelik bu hedefe

ulamak da mmkndr.

Gnmzde dnya genelindeki su tketiminin yaklak yzde 70i tarmda, yzde 22si

sanayide, yzde 8i de il ve ilelerde kullanlmaktadr. Tarlalarda, fabrikalarda, kentlerde ve

evlerde kullanlan suyun verimliliini artrma olanaklar hemen hemen hi aratrlmad ama

yalnzca verim art da yeterli deildir. Nfus ve refah art da gz nne alnarak, beslenme

biimlerinden aldklar malzemelere kadar her trl tketim modeli konusunda doru seimler

yapmak asndan bireylere ok byk grev dyor.

Su Ynetimi Konusunda Yeni Bir Dnce Yaps

Bakr, petrol ve dier birok ticari rnn aksine, tatl su yalnzca doadan alnp insanlarn

tketimine sunulduu zaman deer kazanan bir kaynak deildir. Her eyden nce tatl su

yaam kaynadr. nsanlarn gereksinimlerini karlamak iin su ektiimizde ya da suyun

yatan deitirdiimizde, hayatta kalmak iin ona muhta olan birok trn barnd ve

insan ekonomilerine ok deerli hizmetlerde bulunan canl bir sisteme mdahale etmi

oluyoruz. Yalnzca sulak alanlarn kazandrd yararlar bile ylda hektar bana 20.000 ABD

dolarna denk geliyor.

Ekonomik bilanolarda bu hizmetlerin yer almyor olmas, gerek su tketim bedellerinin

tahminlerimizden ok daha yksek olduu anlamna geliyor. Tarm, sanayi ve kentler iin

daha fazla su kullanldka, doann kendi sistemini yrtmesi iin geriye o kadar az su

kalyor. Bu srecin sonunda da ekosistemlerin ileyii duruyor. Nehir yataklarnn ok fazla

deitirilmesi sonucunda hacminin yzde 80inden fazlasn kaybeden Aral Glnn

evresindeki trajik salk ve ekonomi koullar, uygulanan bu yntemin kanlmaz sonuhakknda ok ak bir uyar.

Bilim adamlar, salkl ekosistemler iin yalnzca minimum miktarda ve kalitede suyun

yeterli olmayp, doal su ak sistemin andran bir ak sisteminin de gerekli olduunu artk

biliyorlar. nk canl trleri milyonlarca yl boyunca doadaki suyun ak eitliliine

(doal gel-git dnglerine, sellere ve kuraklklara) uyum salad ve artk yaamlar bu

eitliliin korunmasna bal. Doadan iaret aldklar zaman g ediyor, yumurtluyor, yuvayapyor ve besleniyorlar. nsanlar barajlar, bentler ve nehir yatan deitirme projeleriyle


3/29

3

doal ak dzenini bozarak, ayn dnyay paylatmz dostlarmzn ve onlarn bizlere

salad hizmetlerin ihtiya duyduu birok doal yaam ortamn ve yaamsal nem tayan

koullar farknda olmadan yok ettiler.

Bu durumun, tatl su tketimi ve ynetimi asndan anlam nedir? Anlam, srekli artan talebi

karlamak iin ok uzun yllardr harcanan abalarn zararl bir giriim olduudur. nsanlarn

ihtiyalarn karlamak ve deerli ekosistem ilevlerini korumak arasnda en iyi dengeyi

salamak iin, yl boyunca bu ilevlerin srmesi iin yeterli miktarda suyun doaya

braklmas gerekir. Ekosistemler bu suya kavutuktan sonra zlmesi gereken sorun da,

geriye kalan suyun insanlarn ihtiyalarn etkili, eit ve verimli biimde karlayabilecek

biimde kullanlmasdr.

Bu deiimi anlatmas kolay, yapmas ise zor ama baz lkelerde yava yava yeni sistemler

ortaya kmaya balyor. Avustralyada Murray-Darling nehir havzasndan (lkenin en byk

ve ekonomik adan en nemli havzas) su ekilmesi, nehrin ekolojik salnn byk lde

bozulmasn nlemek iin snrlandrld. Ama bu abalar iin ge kalnmt: Murrayin suyu

2003 ylnda o kadar azald ki nehir aznda kum birikti. 1998 ylnda Gney Afrikada

yrrle giren su yasas, suyun ok gerekli olmayan alanlarda kullanlmasndan nce hem

insanlarn hem de ekosistemlerin temel su gereksinimlerinin karlanmasnart kouyor. En

byk ncelik bu tatl su rezervine ait ve yasa gerektii ekilde uygulanrsa, bilim

adamlarnn ve ilgili topluluklarn belirledii ekolojik snrlar dahilinde su ekilecek. Amerika

Birleik Devletlerinde, Oahu adasndaki su datm ile ilgili bir dava sonucunda Hawaii

Anayasa Mahkemesi Austos 2000 ylnda u karara vard: nehir yataklarndan zel kullanm

amacyla her su ekildiinde doann bahettii bu alanda kamu yarar ok byk lde

etkileniyor ve ekosistemlerin korunmasn da ieren kamu yarar, zel ticari kullanm

amacyla su alnmasndan daha nce geliyor.

Srdrlebilir ekonomik kalknmann anahtar, nehirlerin ve dier tatl su ekosistemlerinin

kullanlmasna snrlama getirilmesidir nk bu uygulama ekonomiyi destekleyen

ekosistemleri korur ve doal ortamdan alnan her su biriminin salad net kazan

anlamndaki su verimliliinde gelime salar. Tpk i verimliliindeki (yani ii bana den

retimdeki) artn ekonomiye katk salamas gibi, su verimliliindeki (yani her metrekp su

bana den retimdeki) art da ekonomik adan kazan getirir. (Bir metrekp su, 1000litreye eittir.)


4/29

4

Kullanlan her metrekp su bana den ekonomik mal ve hizmetlerin deeri olarak

hesaplayabileceimiz su verimlilii, nedenden dolay, ulusal gelire paralel olarak art

gsterir. ncelikle, tarmsal rnlerin yetitirilmesi suya bal olmas ve tarm rnlerinin

fiyatlarnn dier rnlere gre ok dk kalmas nedeniyle, daha fazla sanayilemi bir

ekonomiye gei her metrekp suya den ekonomik retimi de artrr. kinci olarak, Japonya,

ABD ve birok Avrupa lkesinde uygulanan kirlilik kontrol yasalar sayesinde, fabrikalarn

kullandklar sular evreye boaltmaktansa geri dntrp tekrar kullanmas daha ekonomik

olmaktadr. nc olarak da, ekonomiler retimden hizmet sektrne doru kaydka,

suyun verimlilii de artar. rnein Almanya ekonomisi her metrekp su bana 40 dolarlk

retim yapmakta ve bylece Hindistandaki retimi 10 kat amaktadr.

Tarmsal sulamaya ayrlan su miktarnn Almanyaya oranla ok daha yksek olduu

ABDdeki su verimi metrekp bana yaklak 18 dolar. Gnmzde ABD ekonomisi

nehirlerden, gllerden ve akferlerden ekilen her metrekp su bana 1960 ylna gre 2,6 kat

daha fazla ekonomik deer retiyor. Ama bu gelimeye karn ABDde, yeralt suyunun

tkenmesi, sulak alan kayb, klen balk tarlalar ve kurumu nehirler de dahil olmak zere,

srdrlemez su tketiminin btn ak iaretleri grlyor. Neden? Siyasetiler insanlarn su

tketimini ekolojik adan srdrlebilir dzeye, yani ok daha fazla su verimlilii salayacak

dzeye ekmeli.

Su Zengini, Su Yoksulu

Yerkremizin su dngs, suyu gezegene son derece adaletsiz datyor. Sadece alt lke,

yani Brezilya, Rusya, Kanada, Endonezya, in ve Kolombiya, dnyann 40.700kilometrekplk toplam yenilenebilir tatl su kaynaklarnn yarsn (yalnzca nehir ve yeralt

sular dahil, buharlama ve bitkilerin gzeneklerindeki su hari) barndryor. Bir blgenin su

asndan zengin olup olmad ksmen, nfusuna oranla ne kadar kresel kaynak sahibi

olduuna baldr. rnein Kanada, kii bana 92.000 metrekpten fazla su ile su zenginlii

asndan ilk sralarda yer alyor. brenin su-yoksulu dier ucunda ise kii bana 138

metrekp suyla rdn, 124 metrekple srail ve neredeyse sfr ile Kuveyt bulunuyor.


5/29

5

Fakat ulusal veriler de dnyadaki su skntsn gizliyor nk su lkeler iinde de eit

dalmyor. Szgelimi, dnya nfusunun yzde 21i inde yayor ama lke dnyadaki

yenilenebilir tatl su kaynaklarnn yalnzca yzde 7sini barndryor; stelik bu kaynaklarn

byk blm de lkenin gney blgesinde bulunuyor. Sar Irmak da ieren Kuzey in

Ovas, dnya genelinde su skntsnn en ok ekildii blgelerden biri. 450 milyon insann

yaad blgede kii bana ylda 500 metrekpten de az yenilenebilir su kayna dyor

(hemen hemen Cezayir kadar). Kuzey in Ovasndaki su tketimi srdrlebilir kullanm

oktan at. Sar Irmakn aa blm ounlukla denize ulaamadan kuruyor. inin tahl

ihtiyacnn drtte birini reten ovann byk ksmnda da yeralt su seviyesi ylda 1-1,5 metre

dyor. Su iktisats Jeremy Berkoffun gzlemlerine gre, Kuzey in Ovasndaki su

sknts, daha uzak yerlerde tahl yetitiren kk iftiler, yani su kullanmaya maddi gc

yetmeyenler iin daha da artacak.

Su-yoksulu blgelerin nehirlere ve akferlere ynelik talebi, su-zengini lkelere oranla daha

fazladr (bkz. Tablo 3-1) nk kurak iklimlerde, rn yetitirmek gibi su gerektiren bir ilem

iin sulama yaplmas arttr. Msrda kii bana den su tketimi Rusyadakinin hemen

hemen iki katdr ama bunun nedeni Msrllarn su asndan agzl olmalar deil (Nilin

suyundan kendi paylarna denden fazlasn kullanmalarna karn), Rusyadaki ekili

alanlarn yalnzca yzde 4nde sulama gerekirken, Msrdakilerin tamamnda gerekli

olmasdr. Oysa ABD su asndan ok agzl: lkedeki ekili alanlarn yalnzca yzde

11inin sulama gerektirmesine karn, kii bana den su tketiminde bu lke dnyann ilk

sralarnda yer alyor.

Dolaysyla, zenginlik ve yoksulluu hesaba katmaynca tablo tamamlanm olmuyor.

Yapmamz gereken tek ey bir uaa binip ABDnin gneybatsnda, doann kendisine

verdii su miktarna kar kan vaha kenti Phoenix-Arizonaya gitmek. Phoenix, yldayalnzca 19 santimetre ya almasna karn, yeil imenler, golf sahalar ve arka

bahelerdeki yzme havuzlaryla dolu bir yer. Fakat bu lksn yksek bir bedeli var:

akferlerin boaltlmas ve ABDdeki vergi mkelleflerinin dedii parayla, hayli uzaktaki

Kolorado Nehrinden su getirilmesi. te yandan, Dou Afrikaya, 2003 ylnda 12 milyondan

fazla kiinin alk yaad Etiyopyaya gittiimizde ise, Nil suyunun yzde 84nn kendi

topraklarndan kmasna karn suya muhta bir lke gryoruz. G, siyaset ve parann

etkisi nedeniyle, doal su skntlar sudan yoksunluk anlamna gelmiyor ama doal bolluk dabu sularn kullanlabilmesi demek olmuyor.


6/29

6

Tablo 3-1. Baz lkelerdeki Tahmini Yllk Su ekme Oran, 2000

lke Ki i Bana Den Su ekme Oran

(y lda kii bana den metrekp)Etiyopya 42Nijerya 70Brezilya 348Gney Afrika 354Endonezya 390in 491Rusya Federasyonu 527Almanya 574Banglade 578Hindistan 640Fransa 675Peru 784Meksika 791spanya 893Msr 1011Avustralya 1250ABD 1932

Hem ar hem de yetersiz tketimi azaltmak, kresel su skntsnn en zor yandr. Yaplacak

en acil i, herkesin en azndan salk asndan gerekli olan asgari temiz su ve salk

koullarna kavuturulmasdr. Gnmzde, gelimekte olan dnyadaki her be insandan biri

(toplamda 1,1 milyar kii), Birlemi Milletlerin kullancnn evine en fazla 1 kilometre

mesafedeki bir kaynaktan kii bana gnde en az 20 litre su olarak tanmlad gvenli ime

suyuna makul snrlar erevesinde ulaamadklar iin hastalanma ve lm tehlikesiyle

kar karyadr. Su kullanm oranlarndaki byk farkllklarn, su azlyla hemen hemen hi

ilgisi yoktur: rnein Endonezyada kii bana 13.000 metrekpten fazla su dyor ama

halkn drtte biri temiz ime suyundan yoksun. 2015 ylnda dnyann her yerinde kii bana

gnde 50 litre su dmesi iin, mevcut kresel su tketiminin yzde 1inden bile az yeterli.

Dnyada gereinden daha fazla su var ama yoksullarn bu suya kavumas iin imdiye dek

yeterli siyasi irade ve maddi kararllk gsterilemedi.

2000 ylnda Birlemi Milletler Genel Kurulu, temiz suya ulaamayan insanlarn saysn

2015 ylna dek yar yarya azaltmay Milenyum Kalknma Hedeflerinden biri olarak kabul

etti. Bundan iki yl sonra da Johannesburgda toplanan Dnya Srdrlebilir Kalknma


7/29

7

Zirvesinde katlmc lkeler, yeterli salk koullarna sahip olmayan insan saysn 2015e

dek yarya indirmeyi kararlatrdlar. Salk hizmetlerinin yaygnl, evlere su gtrlmesi

abalarnn olduka gerisinde kald: dnya genelinde 2,4 milyar insan temel salk

koullarndan yoksun. (Bkz. Tablo 3-2.) Alnan bu yeni kararlarn yerine getirilebilmesi iin

2000-2015 yllar arasnda her yl fazladan 100 milyon kiiye su, 125 milyon kiiye de yeterli

salk koullarnn ulatrlmas gerekiyor.

Tablo 3-2. Temiz me Suyu ve Yeterli Salk Koullar Bulunmayan Topluluklar, 2000

Yoksun Durumdaki Nfusun Oran

Blge Temiz me Suyu Yeterli Salk Koullar

(yzde)Afrika 36 40Asya 19 53Latin Amerika ve Karayipler 13 22

ok byk olmalarna karn eriilebilir olan bu hedefler, evrensel su ve salk hizmetleri

salama ynnde ok gerekli admlardr. AB istatistiklerine gre be lke (Banglade,

Comoros, Guatemala, ran ve Sri Lanka) 1990-2000 yllar arasnda temiz suyu olmayan insansaysn yar yarya azaltmay baarmtr. (Fakat bu istatistikler, Bangladein byk

blmndeki yeralt kuyularnda zehirli olacak dzeyde arsenik bulunmasn hesaba

katmyor.)

Gney Afrika su hizmetlerinin salanmas asndan da gelime kaydetti. Afrika Ulusal

Kongresi 1994te iktidara geldiinde, 14 milyon Gney Afrikalnn temiz ime suyu yoktu.

1996 ylnda yrrle giren ayrmclk-sonras anayasa, temiz suyu evrensel bir hak olarak

kabul etti ve btn insanlar ve ekosistemlerin temel su ihtiyalarn karlamak zere iki

blmden oluan bir su rezervi yaratmaya ynelik 1998 tarihli su yasas, su kaynaklarnn

geniletilmesini en byk nceliklerden biri olarak benimsedi. 1994 ile Nisan 2003 arasnda

lkedeki Toplumsal Su Kayna ve Salk Program, kii bana ortalama 80 dolarlk harcama

karlnda 8 milyon kiiye su ve salk olanaklar gtrd. Yetkililer, geriye kalan 6 milyon

kiiye de 2008 ylna kadar su ve salk hizmetleri gtrleceini tahmin ediyor.


8/29


9/29

9

kaynak salayabilir. Ama yine de bir ksm da toprak ya da kanal yzeylerinden buharlaarak

kayboluyor. Her iki durumda da bu verimsiz uygulamalarn bedeli yksek oluyor: su, ihtiya

duyulduu zaman ihtiya duyulduu yerde olmuyor; sulardaki doal yaam ortamlar gereksiz

yere yok ediliyor; daha geni alanlarda tuzlanma grlyor; tuzlar ve bcek zehirleri giderek

daha fazla temiz suyu kirletiyor.

Birok blge sulama verimini artrma konusunda ancak kk ilerlemeler kaydedebildi.

Sulama amal su ounlukla gerek fiyatnn en az bete biri fiyatla satld ve yeralt

sularnn ekilmesi konusunda yasal dzenlemeler olmad iin iftiler ve sulama irketleri

uygulamalarn gelitirme ihtiyac duymuyorlar. Su almnn zamanlamas ve gvenilirliinde

salanacak gelimeler, iftilerin kendi balarna alabilecekleri verimlilik nlemlerinden ou

iin bir nkouldur. rnein Kaliforniyann baz blgelerindeki iftiler daha verimli sulama

yntemleri kullanmak istiyorlar ama bunun iin, suyun geli skl, ak hz ve sresi

konusunda daha kesin verilere ihtiyalar var.

Sulamada verimi artrmak iin, teknik, iletimsel, kurumsal ve bilimsel tarm nlemleri de

dahil olmak zere birok seenek vardr. rnein dnya genelinde giderek daha ok sayda

ifti, topran zerine ya da altna yerletirilmi delikli hortumlarla dorudan bitkilerin

kklerine azar azar su veren damlama ynteminin hem su tasarrufu salayp hem de hasad

artrdn gryor. Damlama yntemi, geleneksel hortum ya da kanal sulamasna oranla,

kullanlan su miktarn yzde 30-70 azaltrken, rn verimini de yzde 20-90 artryor. Su

miktarndaki azalma ve verimdeki art bir araya geldiinde, suyun verimliliinde salanan

art iki ya da kata ulaabiliyor.

Dnya genelinde mikro-sulama yntemleri (damlama ve yamur sistemi) 3,2 milyon

hektarda, yani sulanan arazilerin yzde birinden biraz daha fazlasnda uygulanyor. Ama susknts eken lkeler artk bu yntemi sklkla kullanyor. (Bkz. Tablo 3-3.) Ayrca, damlama

ve dier mikro-sulama tekniklerinin kullanld araziler son on yl iinde baz lkelerde

byk art gsterdi: Meksika ve Gney Afrikada iki kat, spanyada 3,5 kat, Brezilyada da

yaklak dokuz kat art gzlendi. in ve Hindistan da giderek artan su skntsyla baa

kabilmek iin, kk alanlarla balamakla birlikte, damlama yntemini yaygnlatryor.


10/29

10

Tablo 3-3. Baz lkelerde Damlama ve Mikro-Sulama Kullanm, 1991 ve Circa 2000

Damlama ve dier mikro-sulama Damlama ve mikro-sulamannyntemlerinin kullanld alan kullanld toplam sulama

alannn paylke 1991 Circa 2000 Circa 2000

(bin hektar) (yzde)Kbrs 25,0 35,6 90srail 104,3 125,0 66rdn 12,0 38,3 55Gney Afrika 102,3 220,0 17spanya 160,0 562,8 17Brezilya 20,2 176,1 6ABD 606,0 850,3 4

ili 8,8 62,1 3Msr 68,5 104,0 3Meksika 60,6 143,1 2in 19,0 367,0


11/29

11

Birok yoksul ifti iin asl sorun nasl daha verimli sulama yaplabilecei deil, sulamann

yaplp yaplmayacadr. A kalan ya da yetersiz beslenen ortalama 800 milyon kiinin ou,

Orta ve Gney Afrikadaki ve Gney Asyadaki ifti ailelerin yeleridir. Geleneksel sulama

aralar bu insanlarn satn alamayaca kadar pahal; oysa ki daha dzenli ve verimli hasatlar,

daha fazla gda gvenlii ve daha yksek gelir iin de sulama yapabilmeleri gerekiyor. Kk

arazilerde kullanlabilecek uygun fiyatl teknolojilerin yaygnlatrlmas yoluyla yoksul

iftileri sulama yapma olanana kavuturmak hem su verimliliini byk lde artracak

hem de tketilen her litre su bana daha fazla salk ve toplumsal yarar salayacaktr.

Bangladete uygulanan bir sistem byk baar kazand: yoksul iftiler, s yeralt sularna

ulamalarn ve bylece kurak mevsimde ekinlerini sulamalarn salayan pedall pompa adl,

insan gcyle alan aletlerden en az 1,2 milyon adet satn aldlar ve uygulamann ilk ylnda,

her 35 dolarlk pompa karlnda gelirlerini ortalama 100 dolar artrdlar. Merkezi

Koloradoda bulunan Uluslararas Kalknma Giriimleri kuruluu, Bangladete ve dier

birok lkede edindii deneyimi, Kk Toprak Sahipleri in Sulama Piyasas Giriimi adl

kresel bir yardm giriiminde kullanyor. Giriimin amac, yoksul iftilere uygun fiyatl

sulama yntemleri (dk maliyetli damlama yntemi ve pedall pompalar da dahil olmak

zere) salayarak, 2015 ylna dek krsal kesimde yaayan 30 milyon ifti ailesini

yoksulluktan kurtarmak.

Hindistann byk blmnde topluluklar kurak mevsimde ekinlerini sulamak ve yeralt

sularn yenilemek amacyla yamur suyu toplamak ve biriktirmek iin geleneksel depolar

(glckler), su bentleri ve benzer yaplar yeniden kullanmaya balad. Racastandaki Alwar

blgesinde, 500 kyde toplam 2500 glck (yerel adylajohad) yapld ve bylece ekin ve st

retimi byk lde artrld. Ayrca johadlar yeralt sularn da yenileyerek, yzeyin 60metre altnda kalan su seviyesini 6 metreye kadar kard.

Bu rnekler, iftilerin ve su iletmecilerinin sulamadaki verimlilii artrmada, doal yatan

daha iyi yararlanmada ve tketilen her litre su bana rn verimini artrmada

kullanabilecekleri pek ok yntemin yalnzca birkan gsteriyor. Bireysel anlamda

tketiciler, beslenme konusundaki seimleriyle de, tarmsal su verimini iki kat artrabilecek

kadar nemli rol oynar.


12/29

12

Yediimiz yiyeceklerin retimi srasnda birbirinden ok farkl miktarlarda su kullanlr.

Ayrca bu yiyecekler ierdikleri besin miktar asndan da byk farkllklar gsterir (enerji,

protein, kalsiyum, ya, vitamin ve demir). Bu iki zellik bir araya geldiinde, besinler

asndan su verimliliini gsteren bir l ortaya kyor: tketilen her birim sudan ne kadar

besin deeri elde ediliyor? Daniel Renault ve Wes Wallender isimli aratrmaclar,

Kaliforniyada ekinler iin gereken su miktar ve verim bilgilerine dayanarak, temel ekinler ve

besinler iin tahmini besinsel-su-verimlilii rakamlarna ulatlar. Sonular ok akt: sr

etinden elde edilen 10 gram protein iin, pirinteki 10 gram proteine oranla be kat daha fazla

su kullanlyor, yine sr etinden elde edilen 500 kalori iin pirince oranla yaklak 20 kat

fazla su gerekiyordu. (Bkz. Tablo 3-4.)

Yksek miktarda et ieren ortalama Amerikan beslenme biimi iin kii bana gnde 54

metrekp su tketilir ve bu rakam ayn derecede (ya da daha fazla) besleyici bir vejetaryen

beslenme biiminde tketilen sudan iki kat fazladr. Hayvansal rnlerin tketimini ksmen

azaltmak bile ok byk bir fark yaratacaktr. Szgelimi, hayvansal rn tketimini yarya

indirmek ve bunun yerine son derece besleyici sebzeler yemek, Amerikan beslenme

biiminde tketilen suyu yzde 37 orannda azaltacaktr. Amerikan nfusunun 350 milyonu

aacann tahmin edildii 2025 ylna kadar bu deiim salanrsa, lkede besin rnlerine

harcanan su miktar ylda 256 milyar metrekp decektir (Kolorado Nehri byklnde 14

nehrin yllk su miktarna eit bir tasarruf). Bu uygulamann birok yarar daha olacaktr: kalp

hastalklarnda azalma, hayvanlara daha az eziyet edilmesi, endstriyel hayvan yemi

tesislerinin dere ve krfezleri daha az kirletmesi gibi...


13/29

13

Tablo 3-4. Baz Yiyeceklerdeki Protein ve Kaloriler in Tketilen Su

10 gram protein elde etmek 500 kalori elde etmekYiyecek iin tketilen su miktar iin tketilen su miktar

(litre)Patates 67 89Yer fst 90 210Soan 118 221Dar (msr) 130 130Baklagiller (fasulye) 132 421Buday 135 219Pirin 204 251Yumurta 244 963St 250 758Kmes hayvanlar 303 1515

Domuz eti 476 1225Sr eti 1000 4902

Giderek artan su sknts karsnda, dnyadaki herkes iin salkl beslenme biimleri

sunmak, beslenme izgisinin hem balang hem de son noktalarnda dzenleme yaplmasn

gerektirir. Yetersiz beslenen yaklak bir milyar kii, daha salkl yaayabilmek iin daha

fazla yemek yemelidir. Asgari dzeyde sulama olanaklarn yaygnlatrmak, bu amaca

ulalmasnda etkili rol oynayacaktr. Yiyeceklerdeki suyu, ticaret ve yardm araclyla daha

eit biimde paylamak da nemli bir noktadr. Bunlarn yan sra, Amerikan halk iin

yukarda belirtilen beslenme deiimleri de, yaklak 400 milyon kii, yani 2025 ylnda

gelimekte olan lkelerde yaanmas beklenen nfus artnn drtte biri iin salkl beslenme

olana yaratacak kadar suyun bu insanlara aktarlmas anlamna gelecektir.

Kentler ve Evler

Dnyadaki birok kentin su talebi -ve ayn zamanda da su sknts- hzla artyor. Dnyanfusunun yaklak yars kentlerde yaarken ve bu rakamn 2030 ylnda yzde 60a ulamas

beklenirken, zenginlerin artan su isteini ve yoksullarn su ihtiyacn karlayabilmek artk

iyice zorlat. (Bkz. Metin Kutusu 3-1.) Kentler dnya genelinde kaynaklardan alnan suyun

yzde 10undan azn kullanyor ama youn su tketimleri nedeniyle snrl yzey ve yeralt

su kaynaklarn tketen karmak ve sermaye-youn altyaplar gerekiyor.


14/29

14

Ar su talebinin bir bedeli var. Dnyadaki 16 mega-kentin (nfusu 10 milyon ve zeri olan

kentlerin) ounda az ya da ok su sknts yaanyor ve ekilen su miktar, mevcut

kaynaklarn kapasitesini ayor. Kentsel su talebi arttka, tarmsal ve krsal alanlarn kendi su

haklarn satmasna ya da bu haklardan feragat etmesine ynelik basklar da artacak.

Kentsel su tketimi ve ynetiminin yks tek bir szckle zetlenebilir: at k. BM Genel

Sekreteri Kofi Annan yle diyor: Bata, su kayplarnn toplam suyun yzde 40n bile

at birok kent olmak zere, kentlerdeki su szntsn nlemeliyiz. Szntlar ve dier su

kayplar genellikle gzden kaar ve bazen de gizli atk kaynaklar olarak rol oynar: birok su

sistemi iletmecisi, ellerindeki suyun yzde 15-40nn nereye gittiini bilmemektedir. Afrika

gibi gelimekte olan blgelerde ise karlan toplam suyun yzde 50-70inin szntlar, yasakkullanm ve yetersiz hesaplamalar nedeniyle kaybolmas yaygn grlen bir durumdur. Tipik

bir Umman Krfezi sahil kentindeki suyun hemen hemen te biri, szdran tali ve ana borular

nedeniyle yok oluyor. Tayvan da borulardaki sznt nedeniyle gnde yaklak 2 milyon

metrekp, yani 325 milyon tuvalette sifonun ekilmesiyle harcanan miktar kadar su

kaybediyor. Btn bu kayplarn yllk maliyetinin 200 milyon dolar olduu tahmin ediliyor.

Bir tesisin verimlilii ve ynetiminin en nemli gstergesi su sorumluluudur ama sutesisleri genellikle bu en temel bakm grevinde bile baarsz oluyorlar. (Bkz. Tablo 3-5). En

METN KUTUSU 3-1. DENZ SUYUNU TUZDAN ARINDIRMAK ZM M BELRT M?Giderek daha ok sayda kent, gelecekteki su skntsndan korunmak iin deniz suyunu ya da tuzlusuyu tuzundan arndrarak kullanmaya yneliyor. Dnya genelinde bulunan yaklak 9500 tuzdanarnd rma tesisinin tahmini kapasitesi ylda 11.8 milyar metrekp, yani mevcut kresel su tketiminin

yzde 0,3. Enerji -youn bir ilem olan tuzdan arndrma zellik le, toplam kapasitenin hemen hemenyarsn reten petrol zengini Basra Krfezi ve Ortadouda uygulanyor. Gelimi teknolojilersayesinde bu tesislerdeki enerji ihtiyac ve maliyetler dyor ve dnya genelindeki tuzdan arndrmakapasitesi ylda yzde 11lik art gsteriyor. srailin 2008 ylna kadar kentsel su ihtiyacnn yarsntuzdan arnd rlm deniz suyu ile karlamak planlar, dier su kaynaklarnn Filistinliler i le eitpaylalmasn salayabilir.

Fakat dnyann byk blm asndan deniz suyunu tuzdan arndrp ku llanmak mantkl birseenek mi, yoksa arza ynelik yeni ve pahal bir zm m? Birim asndan bakldnda,birokkoruma ve verimlilik salama yntemleri, ortaya kan yeni su taleplerini, tuzdan arndrma ilemininyzde 10-25i kadar bir maliyetle karlayabilir. Atklar azaltmak ve verimlilii artrmak yoluyla dahamaliyet-verimli ve daha az ekolojik zararl su retimi mmkn iken, deniz suyunu tuzdan arndrmak

ve bu ilem srasnda atmosfere daha da fazla sera gaz yaymak mantkl grnmyor.


15/29

15

fazla atk su, insanlarn yeterli su bulamad yoksul lkelerde grlyor ama sanayilemi

lkelerdeki zelletirilmi su irketlerinin kaytlar da hi parlak durumda deil. (Bkz. Metin

Kutusu 3-2.) ounlukla hesaplanamayan su (UFW) ya da gelir getirmeyen su olarak

tanmlanan szntlar ve dier kayplar, kaynaklardan ekilen fakat nihai kullancya hibir

zaman ulamayan ya da ulat bildirilmeyen su miktardr. Su sanayiinin UFWyi

tanmlamak, lmek ve bildirmek konusunda uzun sredir belli bir standart oluturamamasna

karn, UFW ounlukla retilen su (suyun karld ya da ilemden getii tesisteki bir

sayala llr) ile satlan su (tketicilerdeki sayalarla llr) arasndaki fark olarak

hesaplanr. UFWnin byk blm bakmsz ana ve tali borulardaki kaaklardan kaynaklanr

ama zellikle yoksul lkelerde ve eski sistemlerde hrszlk ve saya hatalar da etkili olur.

Dolaysyla, UFWnin nemli bir ksm aslnda baka kullanclara yararl olabilecek suyu

gsterirken, bir ksm da suyun kullanld halde parasnn denmemesi nedeniyle gelir kayb

anlamna gelir. Sayalar yanl okumaktan ya da hrszlktan kaynaklanan su kaybnn

ekonomik deeri, szntlardan kaynaklanan marjinal iletme maliyetinin 10 katdr.

Dnyann en modern su teknolojilerine ve altyapsna sahip olduklar dnlen baz

Amerikan kentlerindeki UFWler yzde 10-30, hatta bazen daha da yksektir. Su kayplarn

tanmlayan ve len ulusal yasalar olmad iin, baz eyaletler kendi standartlarn getirdi. Bu

standartlar yzde 7,5-20 arasnda deiiyor ama yeterli dzeyde uygulanmyor. Yalnzca

birka eyalet su kayplaryla ilgili rakamlar halka aklyor. rnein, bat ksm, giderek

alalan Ogallala akferinin zerinde bulunan Kansastaki UFW standard yzde 15 fakat

eyalet genelindeki su kayplarnn akland en son belgeye gre 52 su tedarikisinin UFW

verileri yzde 30a ve daha fazlasna ulayor. Ama neyse ki Kansas Su Plan, UFWnin

azaltlmasn ncelikli hedeflerden biri olarak kabul ediyor.


16/29

16

Tablo 3-5. Baz lkelerde Su Sistemindeki Sznt ve Kayplar

Toplam sudaki tahminilke Hizmet alan ortalama kayplar

(yzde)

Arnavutluk lke geneli 75e kadarKanada Kingston, Ontario 38ek Cumhuriyeti lke geneli 20-30Danimarka Kopenhag 3Fransa Paris 30

lke geneli 50ye kadarJaponya Fukuoka 5rdn lke geneli 48Kenya Nairobi 40

Singapur lke geneli 5Gney Afrika Johannesburg 42Tshwane (Pretoria) 24

spanya lke geneli 24-34Tayvan lke geneli 25

Taipei 42ABD lke geneli 10-30

Bethlehem, Pennsylvania 27

Sznt, yanl lm ya da hesaplarda yolsuzluk nedeniyle kaybolan suyun telafisi,kentlerin ve su sknts eken blgelerin su gereksinimlerini tam olarak karlamalarna

yardm edebilecek kadar byk bir dokunulmam su kayna gerektirir. Szan suyun

akferleri doldurduu ya da baka yerlerdeki kullanclara ulat iin nemli bir kayp

olmad iddias, kaynaklardan su karlmasnn bir bedelinin olduu gereini gz ard

ediyor. Doadaki asl hizmet alanndan karlp szdran borularn hizmetinde harcanan

sular, nehirlerin kurumasna, doal ortamlarn bozulmasna ve doal yaamn yok olmasna

yol ayor. Di rkleri gibi, bozulan borular da bir sreliine gz ard edilebilir amasonsuza kadar ihmal edilemez. Bu sorun ne kadar uzun sre ihmal edilirse, tamiri o kadar

masrafl olur. Mevcut altyap sistemleri suyu korumad srece, su ihtiyacn karlamaya

ynelik byk projeler aldatc olacaktr.


17/29

17

UFW orannn yalnzca yzde 3 olduu (ylda kii bana 1.6 metrekp ya da gnde yaklak

4,5 litre) Kopenhag-Danimarka, su sektrnn kayt tutmaktaki baarszlnda ok nemli

bir istisnay oluturuyor. Kopenhag su departman, koruma hedefleri belirledikten ve bir dizi

eitim kampanyas ve su fiyatlarnda zam uygulamas balattktan sonra, yarm milyon kiinin

yaad evlerde kii bana den gnlk su tketiminde de azalma kaydetti. Danimarkada

su sistemlerinde szntnn nlenmesini salayan belki de en nemli uygulama, tesislerdeki

szntnn yzde 10u amas halinde her metrekp bana 0,7 Euro (yaklak 85 sent) vergi

getirilmesiydi. 2000 ylnda, lkedeki 40 byk su tedarikisinin yalnzca sekizi yzde 10un

zerinde kayp bildirdi. (Dier kentsel verim programlar iin bkz. Metin Kutusu 3-3.)

Suyun pompayla ekilmesi, ilemden geirilmesi ve datlmas aamalarnn her birinde

enerji kullanld iin, sznty azaltmak ve suyu daha verimli kullanmak enerji tasarrufu dasalayacaktr. Kaliforniyadaki su sistemi eyaletin en byk enerji tketicilerinden biridir

nk su ok uzun mesafeler boyunca ve yksek alanlardan tanr. 1234 metrekp suyun

Kolorado Nehri Kemerinden gney Kaliforniyaya ulatrlmas srasnda ortalama 2000

kilovat-saat (kWs) enerji harcanrken, ayn miktarda suyun Eyalet Su Projesi erevesinde

ayn hedefe tanmas iin 3000 kWs su gereklidir. Tipik bir gney Kaliforniya evinde,

iilebilir su elde etmek iin gereken enerjinin miktar, klima ve buzdolabnn almasnda

kullanlan enerjinin ardndan nc srada gelir. Suyu daha verimli kullanmak enerji

METN KUTUSU 3-2. ZELETRME VE SIZINTI: SORUMLULUK EKSKSu sistemlerinin zelletirilmesiyle daha fazla verimlilik ve akl iletme sistemlerinin ortayakacann vaat edilmesine karn, yatrmclara ait su irketlerinin ou, sistemlerindeki szntyla vedier llemeyen ya da aklanamayan kullanmlar sonucunda kaybolan byk miktardaki suyunhesabn veremiyorlar.

ngilterenin zelletirilmi su sistemi konusunda srekli vurgulanan su kaybn azaltma hedeflerinehenz ulalamad ve Avam Kamarasnn raporuna gre, baz irketler hl ekonomik szntdzeyine eriemedi. ngilterede sznty doru lmek daha da zor nk evlerin yalnzca yzde20sinde saya var ve ayn rapora gre bu durum, irketlerin sznt tahminlerini suiistimale akhale getiriyor. 1989 ylnda su s istemlerinin zelletirilmesinin ardndan, lkenin su sanayiindekisznt dzeyi 1995te ortalama yzde 35e ykseldi. ngiltere ve Galler blgesindeki su vekanalizasyon sektrn dzenleyen Su Hizmetleri Brosu duruma mdahale etti ve szntynlemeye ynelik zorunlu hedefler koydu. zellikle Thames Water Utilities LTD olmak zere, yksekdzeyde kayplar yaayan bazirketler, arz sknts yaayan blgelerde hizmet veriyor. 2003 ylndaThames Watern su sznts ve kayplarngiltere ve Gallerdeki toplam kaybn yzde 25ine ulatama irket blge halknn yalnzca yzde 15ine su hizmeti salyor.


18/29

18

tketimini de azaltt iin, dnyann her yerindeki nehirlerin akn ve su dnglerini bozan,

iklimi deitiren sera gazlarnn retimini de azaltr.

Su tasarrufu elbette ki enerji tasarrufu da salyor ama enerji tasarrufu da su tasarrufu olana

tanyor. Termoelektrik enerji santrallerinde (kmr, petrol, doal gaz, nkleer ya da

jeotermal) fazla s kondansatrler araclyla atld iin, buharlama yoluyla su tketimigerekleiyor. Bu santralleri altran yaktlarn karlmas srasnda da su tketiliyor.

Hidroelektrik santrallerinde, depolama rezervuarlarndaki sular buharlayor. Btn bunlar bir

araya geldiinde, enerji talebini karlamaya ynelik hizmetler iin gerekli olan su miktar ok

fazla oluyor: szgelimi ABDde datlan her kWh elektrik iin tahminen 8,3 litre su

kullanlyor. Dolaysyla, ylda 10.000 kWh elektrik tketen ortalama bir Amerikan ailesi

fazladan 83 metrekp su kullanm oluyor. Bu rakam, verimli alan bir tuvalette 14.000 kez

sifon ekildiinde tketilen suya hemen hemen eittir.

METN KUTUSU 3-3. SU VE PARA TASARRUFU SALAYAN KENTSEL SU KORUMA PROGRAMLARISon yllarda birok kentte ve su sistemlerinde su verimlilii programlar uygulanmaya balad ve

bunlardan bazlar ok etkileyici su ve maliyet tasarrufu salad:

Singapur hesaplanamayan su (UFW) miktarn 1989-1995 arasnda yzde 10,6dan yzde6,2.2ye drd ve szntlar tespit ve tamir ederek, borular yenileyerek ve yzde 100lmleme (itfaiyeler de dahil olmak zere) yaparak tesislerin bytlmesi srasnda gzdenkaan kayplarda 26 milyon dolardan fazla tasarruf salad. 2003 ylnda UFW yzde 5e kadardt. Doru faturalamay salamak ve llemeyen su kayplarn en az indirmek iin sanayive ticaret tesislerindeki sayalar her drt ylda bir, evlerdeki sayalar ise yedi ylda birdeitiriliyor. Singapurdaki su iletmecileri ayrca halk eitimini, okul programlarn, sudenetimlerini ve iilemez durumdaki sularn sanayi tesislerinde yeniden kullanmn tevikediyor. Su borularna yasad balantlar yapmak 50.000 dolar para cezas ya da yl hapisile cezalandrlyor. 1995 ylnda Singapurda yaayan milyon kii gnde ortalama 1,2 milyon

metrekp su kullanyordu; 2003 ylnda ise nfusun yzde 40 artla 4,2 milyona ulamasnakarn, toplam su talebi yalnzca yzde 8 artt.

Su Koruma Bilincine Sahip Kent olarak tannan Fukuoka, Japonyadaki en dk szntdzeyine sahip sistemlerden birini kullanyor (yaklak yzde 5) ve kentte kii bana den sutketimi, ayn byklkteki dier kentlerden hemen hemen yzde 20 daha az. Fukuoka bu sutasarrufunu etkin bir sznt tespit ve tamir sistemi, gelimi lme teknikleri, yamur suyununtoplanmas, tuvaletlerde daha nce kullanlm sularn kullanlmas, evlerin yzde 90ndanfazlasnda verimli musluklarn bulunmas ve su sorunlaryla ilgili olarak halknbilinlendirilmesi sayesinde elde etti.

Boston blgesinde 40tan fazla kent ve kasabaya toptan su salayan Massachusetts SuKaynaklar Ynetimi (MWRA) szntlarn tamir edilmesi ve su asndan verimli tesisat malzeme

ve cihazlarnn kullanlmas da dahil olmak zere geni kapsaml bir talep azaltma programnuygulayarak, 1980lerin sonarndan bu yana tm sistem genelindeki su talebini yaklak yzde25 azaltt. Bylece, siyasi adan tartmal bir neri olan Connecticut Nehrine baraj yapmaplan iptal edildi ve MWRAnn 2,1 milyon mterisini yalnzca sabit varlklarn satn alnmasiin bile yarm milyar dolardan fazla para demekten kurtard.


19/29

19

Evsel su tketimi dnya genelinde byk farkllklar gsterir ve hem zenginlik hem de kltr

seviyesi hakknda bizlere ok ey anlatr. Szgelimi ngilizler, suyu en idareli kullanan

Amerikallarn bile yzde 70i kadar su tketiyor. ABDdeki evsel tketim, tahminlere gre

gnde kii bana (gkb) ortalama 262 litredir. Su-verimli armatr (tuvalette, du balklarnda

ve musluklarda) ve cihazlar (amar ve bulak makineleri) kullanan ve sznty azaltmay

baaran evlerde ise ortalama gkb tketim 151-170 litredir. 1997 ylndan bu yana ABDde

kullanlan btn tuvalet, klozet, musluk ve du balklarnn, 1992 tarihli ABD Enerji

Politikas Yasasnn (EPAct) getirdii verimlilik standartlarna uygun olmas zorunluluu

var. 2020 ylnda bu standartlarn gnde 23-34 milyon metrekp, yani New York

byklnde drt-alt kente yetecek kadar su tasarrufu salamas bekleniyor.

ABDdeki 16 blgede yaplan aratrmalar, su tketiminde EPAct standartlaryla elde edilen

azalmann, yeni ya da geniletilmi su artm veya depolama tesislerine yaplacak yatrmlar

ertelemesi ya da gereksiz klmas sayesinde, su tesislerinin gelecek 15 ylda 166-231 milyon

dolar tasarruf etmesini salayacan gsteriyor. Su ve atk su artma tesislerinde kullanlan

enerji de ylda 6 milyar kWh azalacak. Fakat bu su, enerji ve maliyet tasarruflarnn bir ksm

tehlikede: baz byk armatr reticileri, bazlar dakikada 300 litreden fazla (yani dnyadaki

birok insann bir gnde tkettiinden daha fazla) su aktabilen, ok bal, kule gibi uzun du

armatrlerinin satlarn artrmak iin aktif olarak alyor.

Zenginlerin ve yoksullarn su tketimi ve dedikleri bedeller sz konusu olduunda, ters

orant ortaya kar: en fazla su kullananlar litre bana en dk fiyat, en az su kullananlar da

en yksek fiyat derler. Su ebekesine bal olmayan dk gelirli ve yoksul kentliler

ounlukla, ebeke suyu kullananlarn dediinden kat be kat fazla para talep eden zel su

satclar gibi pahal alternatif su kaynaklarna ynelmek zorunda kalr. rnein Delhideki

yoksul kesim, gayr resmi su satclarna her metrekp su bana 4,50 dolar, yani ebekeyebal olup her metrekpe 1 sent deyenlerin yaklak 500 kat para veriyor. Manilada da su

satclar yoksullardan, ebekeye bal olanlara oranla 42 kat daha fazla para talep ediyor.

Zenginlerin evsel su talebi, bahe sulama nedeniyle ok byk bir art gsteriyor. Hacim

asndan, ABDdeki en byk sv tketimi sorunu alkol deil, bahe sulama. Amerikadaki

imen ve bahelerin sulanmas iin gnde tahminen 30 milyar litre su kullanlyor; bu, 14

milyar adet altl bira paketine eit bir hacim. Ortalama bir bahe bir yaz boyunca hemenhemen 38.000 litre su tketiyor. Daha da kts, su sknts eken Orange County-Florida


20/29

20

sakinlerinden biri, bir ylda 15,9 milyon litre su tketmi ve bu suyun byk blmn de 2,4

hektarlk arazisini sulamakta kullanmt. Bu miktarda su, kabataslak 900 Kenyalnn yllk su

tketimine eit.

ABD genelindeki bakml yeil araziler ve imenle kaplirket baheleri, ynetim merkezleri

ve yol kenarlar 12-20 milyon hektarlk bir alan kaplyor; bu alan Louisiana eyaletinin

yzlmnden ve tek bir tarm rn eidinin ekili olduu alanlardan ok daha geni.

Ayrca dnyadaki golf sahalarnn yaklak yzde 60 da ABDde bulunuyor; toplam 700.000

hektar kaplayan bu sahalar gnde 15 milyar litre su ile sulanyor. imenlik alanlar ve golf

sahalar yalnzca ok byk miktarda su tketmekle kalmyor, bu tketimi, birok nehir ve

derenin sularnn en dk seviyede olduu yaz scanda yapyor.

ABDdeki imen ve bahe merakllar bcekleri, yabani otlar ve mantarlar ldrmek iin

ylda 45 milyon kilogramdan fazla suni gbre ve kimyasal madde tketiyor. Ev sahipleri

bahelerinde, iftilerin ekinlerine kullandklarndan yaklak 10 kat daha fazla bcek zehri

kullanyor. imlerin ve bitkilerin dorudan ememedii suni gbre ve kimyasal maddeler

derelere karyor ya da akferlere szyor ve bylece ime suyunu, salkl gl ve glckleri

zehirleyebiliyor. (Bkz. Metin Kutusu 3-4.)

METN KUTUSU 3-4. KOMUNUN MLERN VE ECZA DOLABINI MEKABD evre Koruma Kuruluundan Christian Daughton, The Lancette yaymlanan bir makalesinde usoruyu soruyor: Sabahn erken saatleri... lalarnzn nerede olduunu biliyor musunuz? Bykolaslkla bir ksm blgenizdeki derelere, nehirlere ve hatta belki de tarlalara doru ilerliyordur nkkanalizasyondaki kat biyolo jik maddeler gbre olarak kul lanlyor. ABD Jeoloji Aratrmasnn 30eyaletteki 139 dere zerinde yapt aratrmada, bu derelerden yzde 80inde en azndan bir ila, isalg bezlerini altran hormon, sinek ilac ya da baka trl bir kimyasal madde bulunduu ortayakarld ve bunlardan bazlarnn dzeyi, balklara ve sudaki dier yaam trlerine zarar verecekkadar yksekti. ABDnin dnyann en byk bcek zehri tketicisi o lduu, Amerikallarn yaklakyarsnn gnde en az bir ila kulland ve bu insanlar iin her yl milyardan fazla reete yazld

dnlnce, bu durum hi de artc gelmiyor. Kanada, ngiltere ve Almanyada yaplanaratrmalarda da temiz sularda gne kremi, antibiyotik ve plastik yapmnda kullanlan malzemelerde dahil olmak zere ila ve kiisel bakm rnleri (KB) kalntlar saptand.

Tp literatrnde ilalarn kirletici olma niteliklerinin ya da insan sal ve evre zerindeki etkilerin inboyutlar, riskleri ya da bu soruna ynelik zmler yer almyor. Gnmzde, ime suyundaki KBkirlilii hl byk lde denetlenmiyor. Ama neyse ki baz topluluklar en azndan bcek zehrisorununu ansa brakmyor. Kanadada Montrealin Hudson banliysnde ve Nova Scotiann Halifaxblgesinde bcek zehirlerinin tamamen estetik amal (rnein imenlerde) kullanlmasn yasaklyor.Bir toplum lideri bu konuda unu ifade ediyor: Gvenlik adna bir hata yapmak, bilimsel kantbulunana kadar sknt ekmekten iy idir. Bahe ve kimyasal madde sanayicilerinin yasaya itirazetmesine karn, Kanada Anayasa Mahkemesi Kanadadaki belediyelerin kamu ve zel mlkiyetinde

bcek zehri kullanmn yasaklama hakknn bulunduuna karar verdi.


21/29

21

Daha verimli yamurlama ve sulama sistemlerinin bahelerde tketilen su miktarn

azaltmasna karn, yeni yeni gelimekte olan bir doal manzara ve yerli bitkiler hareketi

yoluyla Amerikallarn bahe meraknda kkl bir deiim yaratlyor. Ev ve irket sahipleri,

yerel iklimde doal biimde gelien yerli, susuzlua dayankl imenler, otlar, yabani iekler

ve bitkiler ekerek srekli ve nemli su tasarrufu elde ediyorlar. rnein, Chicagonun

dndaki Prairie Crossing ve Sears, Roebuck&Company irketinin Hoffman Estates-

Illinoisdeki merkez binas, doal zellikleri yok etmek yerine, onlar kucaklayacak biimde

tasarlanm. Aynekilde, Hutchinson-Kansastaki Prairie Dunes Country Club ve Savannah-

Georgiadaki The Landings gibi golf sahalarnda da hava durumuna gre sulama, ilk vuru

alannn ve imenli yollarn daha az sulanmas, engebeli ksmlarda yerli bitkilerin ve doal

zelliklerin kullanlmas, organik toprak ve bitki bakm gibi nlemler sayesinde su tketimi

azaltlyor.

Wild Ones ve Ecological Landscaper gibi doal manzara kurulularna yeliin hzla artmas,

insanlarn toprak ile daha salkl bir iliki kurma isteklerini gsteriyor. Baz kurulular ise

iin mali yararlar zerinde duruyor. Bloomfield-Connecticuttaki CIGNA Corporation irketi

120 hektarlk yeil alann, zerinde yrnebilir gzel imlere ve yabani bitki alanlarna

dntrebilmek iin be yl iinde 63.000 dolar harcad ve bunun sonucunda daha az su, suni

gbre, bcek zehri, malzeme ve bakm nedeniyle ylda birka yz bin dolarlk tasarruf

salad. CIGNAnn bahe mdrnn de belirttii gibi, Ne yapsaydk? Kara hindiba

ieinin yaylmasn nlemek iin 5000 dolar m harcasaydk?

Endstriyel Su Kullanm ve Malzeme Tketimi

Sanayi dallar, dnyadaki toplam tatl su tketiminin yaklak yzde 22sini oluturur amasanayilemi lkelerdeki tketim (ortalama yzde 59) gelimekte olan lkelere (yzde 10)

oranla ok daha fazladr. Gelimekte olan ve yeni yeni ortaya kan ekonomilerdeki

endstriyel talepler hzla artyor; dolaysyla zaten kstl olan su kaynaklar iin gelecekte

hem kentlerle hem de tarlalarla youn bir rekabete girecekler. stelik sanayiler ok byk

miktarda atk su retiyor ve gelimekte olan lkelerde bu suyun byk blm artlmadan

nehirlere ve derelere boaltlarak snrl kaynaklar kirletiyor.


22/29

22

Toplam endstriyel su talebinin boyutlarn anlamak ok zor nk byk sanayi dallar

ounlukla dorudan kendi kuyularndan ya da yaknlarndaki nehir ya da gllerden su alyor

ve aldklar miktar hesaplamyorlar. Dnya genelinde en ok su kullanan sektrler termal

elektrik enerjisi, demir-elik, kat hamuru ve kat, kimyasal maddeler, petrol ve makine

retimidir. Bu sektrlerde suyun en byk blm soutma, ykama, ilemden geirme ve

stma aamalarnda kullanlr.

ok sayda endstriyel ve ticari kullanc, bir yandan su taleplerini yzde 10-90 arasnda

azaltp te yandan da verimlilii ve kr artrd. (Bkz. Tablo 3-6.) Su verimliliine ynelik bu

tr yatrmlar ounlukla iki yl iinde harcamalar telafi eder ve ayrca enerji tasarrufu ve

kirliliin nlenmesini de salar. rnein, ok-uluslu gda, ev ve kiisel bakm rnleri

reticisi Unilever rettii her ton rn iin 1998de 6,5 metrekp su tketirken 2002 ylnda

te birlik azalma salayarak ortalama 4,3 metrekp su kulland.

Birok sanayi tesisinin verimlilik yatrmlar yapmasn salayacak en nemli itici gcn

maliyet tasarrufu olmasna karn, ruhsat koullarna uyma zorunluluu, ilenmi suyun geri

dntrlp yeniden kullanlmasn salayacak tesis-ii artm teknolojilerinin gelimesi,

dk maliyetli, ilenmi fakat iilemez durumdaki sularn bulunmas gibi tevikler de vardr.

rnein, Singapurun btn kanalizasyon sular alt tesiste ilemden geirilerek sanayi

kurulularnn hizmetine sunuluyor. Bylece kaliteli sular yalnzca ime suyu olarak ve dier

amalarla kullanlyor. Artan su ve kanalizasyon vergisi oranlar da reticilerin tasarruf

yapmasn salayabilir. Fakat bu tr fiyatlandrma stratejileri zaman zaman mterileri kent

ebekesinden su almay brakp kendi arazilerindeki kuyular kullanmaya ynlendirerek su

tedarikileri asndan ters tepebilir.

Gelimekte olan lkelerde retim almalarnn artmas sonucunda hem kirlilik hem de

endstriyel su talebi artyor ve bylece sudaki yaam ve insan sal tehlikeye giriyor. Bulkelerdeki organik su kirleticilerinin drtte yiyecek-iecek, kat hamuru, kat ve tekstil

sanayiinden kaynaklanyor. Szgelimi, tekstil sektrnde kullanlan durulama suyunun

iindeki boyalar artlmadan boaltldnda nehir ve gllerdeki oksijen dzeyi dyor.

Fabrikalar, bu boyalar atmayp retim sreci iinde geri dntrerek kirlilii azaltabilir ve

enerji maliyetlerini azaltabilir. Bat Afrika lkesi Ganada balatlan Atk Borsas letme

Sistemi, ky ve tatl su ekosistemlerini korumak amacyla, endstriyel atklarn yeniden

kullanm ve geri dnm oranlarn artrmay hedefliyor. Bir kiinin at, bir bakasnn


23/29

23

hammaddesi olsun sloganyla yola kan bu giriim, yerli reticilerden ok olumlu tepkiler

ald.

Tablo 3-6. Korumayla Salanan Endstriyel Su Tasarrufu rnekleri

Endstriyel Kategori

ya da rn irket Tasarruf Su Verimlilii nlemleri

St rnleri United Milk Plc. Ylda 657.000 Ters ozmoz (RO) zar sistemi, koyulmu(st ve dier st ngiltere metrekp; ylda stleri tesiste ilemden geirip yenidenrnleri) 405.000 $ kullanarak dardan kaynak alma

ihtiyacn ortadan kaldryor. Artlmfazla su da tesis blgesindeki dierkullanclara satlyor.

Bilgisayar IBM, dnya Ylda 690.000 2000 ylnda kullanlan toplam suyun(tesisler ve laboratuarlar) geneli metrekp yzde 4,6snda tasarruf yapld; birok

su verimlilii projesiyle ylda 375.000metrekp, geri dnm ve yeniden

kullanm sayesinde de 315.000 metrekpsu tasarrufu saland.

elik Columbia Steel Ylda 1,63 milyon Tek seferlik soutma sistemi yerine,Casting Co., Inc., metrekp; ylda devridaimli soutma kuleleri kullanld.North Portland, 588.000 $ Yamur suyu toplamak ve iilemezOR, ABD ykama sularn yeniden kullanmak iin

geri dnm sistemleri ve depolamatanklar kuruldu. retim faaliyetlerioptimum dzeye getirildi.

la (yaamsal bilim Millipore Corp., Ylda 31.000 metrekp; RO teknolojisiyle atk sular ilemdenaratrmalar ve Jaffrey, NH, ylda 55.000 $ geirilip yeniden kullanld; su tketimi,

biyolojik ilalar) ABD atk su ve enerji maliyetlerinin azalmassayesinde 1,2 ylda yatrmn 61.000$lkksm geri kazanld.

ikolata Ghirardelli Choc- Ylda 78.840 metrekp Devridaimli soutma sistemiyle, geniOlate Co., San tanklarda ikolatay souturken iilebilirLeandro, CA, ABD su tketimini ortadan kaldrd.

naat Gusto Homes, Evlerde yzde 50 su Millennium Green projesiyle 24 eve vengiltere tasarrufu (ylda 50 irktin brolarna yamur suyu toplama

metrekp) sistemi ve yeralt depolar yerletirildi.ift aamal sifonlar, haval dular vetuvaletler ve gne enerjili su stclar dakullanld.

rn (bcek zehri Unigro, Plc, Ylda 9.000-18.000 Kapal, iklim kontroll tesiste Greengrokullanlmam taze ngiltere metrekp; ylda 7400$ Farming sistemi kullanlyor, gerektiimeyveler, sebzeler kadar sulama yaplyor, yamur suyuve bitkiler) biriktiriliyor. Bylece her rn biriminde,

geleneksel sulamaya oranla % 30 daha azsu kullanlyor.

Bira Anheuser-Busch Ylda 90.850 metrekp Tketimi izlemek iin tm tesise suInc., ulusal, ABD sayalar yerletirildi.ie ve teneke kutu

durulama aletleri yeniden ayarland.KAYNAK: Bkz. Dipnot 50.


24/29

24

Beslenme biimleri ve dzenleri ile ilgili bireysel seimler insanlarn su ktleleri zerindeki

toplam etkisi zerinde nasl byk bir etki yaratyorsa, eitli mallarn tketimi de byle bir

etki yaratr. (Bkz. Metin Kutusu 3-5.) Giysilerden bilgisayarlara ve otomobillere kadar,

insanlarn satn ald her eyin retiminde su kullanlr ve bu retim srecinde dere ve gller

de kirlenebilir. rnein, yakt-verimli aralar yerine benzini adeta ien SUVlar kullananlar

gittikleri her kilometre iin kat fazla benzin yakmann yan sra, bir litre benzinin

retilmesinde 18 litre su tketildii iin, dolayl olarak daha fazla su kullanm oluyorlar.

evrecilerin tketimi azaltma, yeniden kullanm ve geri dnm kurallar arasnda malzeme

satn almn azaltmak her zaman birinci sradadr. Ama insanlar bir ey satn alrken de, geri

dntrlm malzemeden retilmi rnleri tercih ederek su ve enerji tketimi zerindeki

etkilerini azaltabilirler. rnein, birinci snf kat rnler yerine geri dntrlm katlar

satn almak hem aalar koruyup enerji tketimini drr hem de kat retiminde

kullanlan su miktarn azaltr. Alminyum krntlarndan yaplan rnler de, ham

alminyumla yaplan retimdekinin yalnzca yzde 17si orannda su kullanlarak retilir.

ncelikli Politikalar

nsanlarn kullanm iin karlan suyun neden bu kadar byk miktarnn israf edildii vekt ynetildii bir sr deil: suyla ilgili kararlar ynlendiren politikalar ounlukla koruma

ve srdrlebilir kullanm deil, verimsizlii ve yanl datm destekler. Yeniden su

sknts ekeceimiz konusunda umutsuzlua kaplmaktansa, gemiten gelen israf

hatalarmzla yzlememiz gerekir.

ncelikle, hkmetler su konusunda halk karn gzetme ykmllklerini yerine

getirmelidir. Tatl su ekosistemlerinin ounun piyasada fiyat ya da deeri yoktur ama buekosistemler aslnda ylda yzlerce milyar dolar deerindeki hizmetleriyle ekonomilerimizi ve

METN KUTUSU 3-5. B REYLERN TATLI SU ZERNDEK ETKLERN AZALTMAK NALABLECEKLER NLEMLER

Daha az rn satn almak. Daha besleyici, daha az et ieren bir beslenme biimini benimsemek. imenlik alanlarda ve bahelerde doal bitkiler ve imler kul lanmak ve yalnzca doal

yatan yararlanmak. Su ve enerji verimli cihaz ve tesisatlar kullanmak. Sulak alanlar, akferleri ve boaltma havzalarn korumaya ynelik yerel arazi kullanm

yasalarnn karlmasn tevik etmek. Su koruma stratejilerini denetlemek ve uygulamak iim yerel su ynetimi kurullarnda

grev almak.


25/29

25

yaamlarmz destekler. Bu ilevleri korumaya ynelik yasa ve dzenlemeler ok nemlidir

nk piyasa gleri (suyu fiyatlandrma ve alp satma ilemleri de dahil olmak zere) hibir

zaman piyasa-d deerleri tek balarna koruyamazlar. Avrupa Birliinin 2000 tarihli su

ynetmelii, Gney Afrikann 1998 tarihli su yasas ve ABDdeki birka eyalet yasas,

hkmetlerin su konusunda halk karlarn gzetme sorumluluunu stlenme asndan umut

vaat eden rneklerdir.

Hkmetlerin ve toplum yetkililerinin yeralt sularyla ilgili dzenlemeleri yapmalar ya da

glendirmeleri gerekir. Klasik bir ortak-havuz kayna olan yeralt sular ar tketime

maruzdur nk kendi karna gre hareket eden her bireyin etkisi bir araya gelince, kaynak

herkes iin tkenir. Yenilenebilir akferlerin srdrlebilir kullanm iin, toplam su tketimi

yenilenme orann amamaldr. Fakat merkezi Sri Lankada bulunan Uluslararas Su

Ynetimi Enstits aratrmaclarnn da belirttii gibi, dnyann hibir yerinde byle ideal

bir sistemin uygulandn gremiyoruz. ... Yeralt suyuna duyulan talebi azaltmak ya da su

kullanmn ekonomik hale getirmek iin ok az aba sarf ediliyor.

Dou Massachusetts halk imenlerini

sulamak iin yeraltndan ok fazla

su ekince Ipswich Nehri son yllarda kurudu.

Yeralt sular iin yaplan dzenlemelerin yetersiz olmasnn yan sra, bu sularn kullanm da

eitli ekillerde tevik ediliyor. Giderek tkenen Ogallala akferinden su eken Teksasl

iftiler vergi beyannamelerinde indirim elde ediyorlar. Hintli iftiler ylda 150 milyar

metrekp yeralt suyu ekmek iin 4,5-5 milyar dolarlk enerji yardm alyor; bu uygulama,

lkedeki akferleri yok edecek kadar kt. Ksa vadede retimi destekleyen bu tevikler

aslnda ar tketimi ve kyamet gnn hzlandrmaktan baka bir ie yaramyor. Yeraltsularnn Asyadaki tarm ekonomisine ylda 25-30 milyar dolarlk katk salad

dnlrse, srdrlebilir kullanma ynelik politikalarn acilen benimsenmesi ve

uygulanmasnn nemi daha da ak bir ekilde ortaya kyor.

Aamal su fiyatlandrmas, sularn daha verimli ve adil kullanlmasnn tevik edecek bir

ekonomik aratr. Bu yntemle suyun birim fiyat, kullanlan miktara gre art gsterir. Bir

ev iin gerekli olan temel su tketiminin fiyat ok dktr ama tketim arttka birim fiyatda kademeli olarak artar. 2002 ylnda 300 Hindistan kentinde yaplan bir aratrma, bunlarn


26/29

26

yalnzca yzde 13nn kademeli sistemi kullandn gsterdi. stelik bu sistemin

uyguland baz yerlerdeki en dk fiyatl tketim dilimi, temel ev gereksinimlerinden ok

daha fazla miktarda suyu ieriyordu. rnein Bangaloreda ilk iki kademenin toplam su

tketimi ayda 50 metrekpt, yani ABDdeki ortalama bir evde tketilen suya eitti.

zellikle zengin blgelerde tek bana fiyatlandrma ar su tketimini caydrc bir unsur

olmuyor. Szgelimi, geni yeil alanlar olan zengin evlerinde, imenleri yl boyunca yeil

tutmak su faturasndan daha nemli. Bu gibi blgelerde atlmas gereken ikinci adm, su

tketimini snrlamaktr. Dou Massachusetts halk imenlerini sulamak iin yeraltndan ok

fazla su ekince Ipswich Nehri son yllarda kurudu. 2003 ylnda American Rivers adl su

koruma rgt Ipswichi lkenin en byk tehlike altndaki 10 nehrinden biri olarak ilan etti.

Ayn yln Mays aynda eyalet evre Koruma Birimi, Ipswichi kullanma izni olan her

kasabann nehirden ekebilecei su miktarn kstlad. Nehrin sular belirli bir seviyeye

dtnde, bu topluluklar da mecburi su koruma nlemleri almak zorunda kalyorlar. 2003

ylnda yaz mevsimi yal getii iin, uygulanan politikann gerek etkileri henz

grlmedi. Fakat eyaletin nehir suyunu korumaya verdii nemin, ev sahiplerinin bahelerini

yeil tutmaya verdikleri nemden daha ncelikli olduu ok ak.

Kat dzenlemelerin ve daha etkili fiyatlandrmann yan sra, su piyasalar da su tketimi ve

datlmasndaki verimlilii artrabilir. rnein, Avustralyadaki Murray-Darling nehrinin

havzasndan karlan sularn konduu kaplara yerletirilen kapaklar sayesinde, satc ve

alclar arasndaki su ticaretinde, mevcut kaynaklar daha eit datlabiliyor. Adelaide kenti

yaknda iftilerden su satn almaya balayabilir nk nehirden alnabilecek suyun snrna

gelindi. Su ticareti, tketicileri daha fazla su tasarrufuna ynlendiriyor nk kullanmadklar

suyu satarak fazladan gelir elde edebiliyorlar. Suyla ilgili ak mlkiyet haklar ya da

yetkilerinin olduu blgelerde, iele-sakla-sat stratejisi, ekosistemleri korumann ve suverimliliini artrmann etkili bir yolu olabilir.

Son olarak, bireysel anlamda tketicilerin kiisel politikalar da nemli rol oynuyor. Bireyler,

daha salkl ve daha az su-youn beslenme biimlerini, gzel ve ayn zamanda da iklim

koullarna uygun baheleri, daha az malzemeyle yaplan rnlerin tketildii bir yaam

biimini tercih ederek, kiisel zevklerinden mahrum kalmadan Yerkrenin tatl su sistemleri

zerindeki etkilerini azaltabilirler. Bu gibi seimler, su tketicilerini su korumaclar halinedntrebilir.


27/29

27

PERDE ARKASI

Anti Bakteriyel Sabunlar

ABDnin nde gelen anti bakteriyel sabun markas Dial meyve kokulu sv sabunun

iesindeki etikette, Mikroplardan kurtulmak artk her zamankinden daha keyifli yazyor.

Oysa ki, bu tr temizlik malzemelerinin dnya genelinde byk art gsteren retim ve

tketimi, aslnda o kadar da keyifli olmayan salk ve evre riskleri ieriyor.

Anti bakteriyel zellikteki sv sabunlar, du jelleri ve vcut ampuanlar son yllarda ok

popler oldu. ABDde satlan sv sabunlarn yzde 75inde ve kalp sabunlarn yaklak

yzde 30unda, yzeydeki mikroplar ldrmek zere gelitirilmi triklosan ve dier kimyasal

bileenler bulunuyor. Bu rnlerin anti bakteriyel olarak adlandrlmasna karn, aslnda

ounluu anti mikrobiyal, yani hem bakterileri hem de virsleri ldryor.

Uluslararas piyasa aratrmalar irketi Icon Groupun raporuna gre, dnya sabunpiyasasnn 2003 ylnda 5,5 milyar dolar olan hacmi 2008 ylnda 6,1 milyar dolara

ykselecek. En byk artn ise, ekonomideki gelimeler sonucunda, anti mikrobiyal

sabunlar da dahil olmak zere gelimi sabun rnlerine duyulan talebin artmasnn

beklendii Asya ve Pasifikte gerekleecei tahmin ediliyor. Procter&Gamble, sv sabunun

lks tketim maddesi olarak kabul edildii Hindistan ve inde Safeguard markal kalp

sabununun anti bakteriyel eidini retiyor.

Btn sabunlar, sabunlatrma ad verilen kimyasal bir reaksiyonla retilir. Bu ilem srasnda

kostik soda (sodyum hidroksit), potas (potasyum hidroksit) ya da bildiimiz odun kl (kl

suyu) gibi alkaliler, bitkisel ya da hayvansal yalarla (mum ya) ve suyla birlikte stlr.

Isnma srasnda yalar zlerek sv gliserine (baka kozmetik rnlerinde ve ilalarda

kullanlan bir madde) ve ya asidi tuzlarna dnr; bunlar da ham sabunu oluturur. Bu ham

sabunlar kirlerinden arndrlmak iin suda kaynatlr ve ardndan kalplara dklerek kesilir.


28/29

28

En eski sabun kalntlarndan bazlar Babillilerden kalma M 2800 tarihli kil kaplarn iinde

bulundu. 1948de mikrop ldren sabun trlerinin piyasaya kmasna dek geen srede,

sabunlar, yzey kirlerinin ve yalarnn ovma-durulamayla dklecek kadar kayganlamasn

salayarak cildi mikroorganizmalardan temizliyordu. kinci Dnya Savandan sonra, insan

yapm kimyasal maddeler geleneksel sabun tarifini deitirdi. Sabunlar artk kprmeyi ve

znrl artran yumuatclar, triklosan gibi anti mikrobiyal bileenler ve fitalat olarak

bilinen plastikletiriciler ieriyor.

Btn sektrler gibi sabun retimi de, kazanlar stmakta kullanlan fosil yaktlar trnde

hammaddeler ve enerjiler kullanyor ve bu yaktlar yanma srasnda hava kirliliine yol

ayor. Yan rnlerden biri de sznt yaparak su kanallarn kirleten kat yal atklar ve

kimyasal maddeler. Ama alnda byle sorunlar yaanmak zorunda deil: Tunusta

zeytinyandan sabun reten bir fabrika enerji-verimli kazanlar kullanmaya balad ve hava ve

suya karan atklara denetim getirdi. Bylece fabrika her yl, bu deiiklikleri yapmaya

harcad paradan daha fazlasn tasarruf eder hale geldi.

Sanayi atklarnn yan sra, tketicilerin kullandklar sabunun su kanallarndan geii de

sorunlar yaratyor. ABD Jeolojik Aratrma kuruluunun 2002 tarihli bir aratrmasna gre,

ila ve deterjanlarda kullanlan kimyasal maddeler (triklosan ve fitalat da dahil olmak zere)

dk miktarlarda da olsa atk su kanallar yoluyla lkenin her yerindeki su ktlelerine

ulayor. Bu kimyasal maddelerin ou iin gvenli ime suyu standartlar

belirlenmediinden, endie verici bir durum ortaya kyor.

Triklosan ve dier anti mikrobiyal maddeler nemli salk ve evre sorunlar yaratyor.

Triklosan retimi doal evreye dalarak besin zincirinde birikerek hormonlarn almasn

bozan, kanserojen klor bileenleri, yani son derece zehirli dioksinler ortaya karr. Ayrcatriklosan yutulduu zaman mide bulants, kusma ve ishale neden olur; stelik sabunlardaki

meyve tatlar ocuklar bunlar yemeye ynlendirebilir.

Amerikan Tp Dernei ve ABD Hastalk Kontrol ve nleme Merkezleri (CDC) anti

bakteriyel sabunlarn evlerde kullanlmamas konusunda acil uyarlarda bulunuyor nk bu

sabunlar ilalara direnli bakterilerin artmasna neden oluyor. Dnya Salk rgt de

antibiyotiklerin yanl kullanmna kar bir kampanya balatt. Bu kampanyada verem,zatrree ve stma gibi hastalklarn, normalde bunlarn tedavisi iin kullanlan antibiyotiklere


29/29

kar diren gsterdii vurgulanyor. Triklosan, bakterilerin oalmasn nlemek iin hcre

duvarlarndaki enzimleri yok ediyor; verem tedavisinde kullanlan antibiyotik isoniazid de

ayn enzimleri hedef alyor.

stelik yaplan aratrmalar anti mikrobiyal sabunlarn mikroplar ldrmek asndan sradan

sabunlardan daha etkili olmadn gsteriyor. Columbia niversitesi Hemirelik Yksek

Okulunda grev yapan ve 1992 Ulusal Salk Enstitleri raporunun ba yazar olan Do. Dr.

Elaine Larson, Anti mikrobiyal ya da anti bakteriyel sabunlarn normal sabunlara gre bir

artsnn olmadn grdk diyor. Raporun yazarlar souk algnl ve gda-kaynakl

hastalklardan korunmak iin en iyi yntemin tuvalete gittikten sonra ve yemek yapmadan

nce ellerin normal sabunla ve lk suyla ykanmasn neriyor.

Gnmzde yaanan dezenfekte olma saplantsna karn, bakterilerden tamamen arnm bir

ev yaratmak da doru olmayabilir. Hatta tam tersi bir etki sz konusu olabilir: ksa sre nce

yaplan bir aratrmaya gre, iftliklerde yaayan ve srekli olarak toz ve mikroplara maruz

kalan genlerdeki astm ve alerji semptomlar, iftlik haricindeki krsal kesimlerde

yaayanlara oranla daha az. Aratrmaclar bakteri, mantar ve toza maruz kalmann

ocuklardaki baklk sistemini glendirebileceini belirtiyor.

zm nedir? Tketiciler anti mikrobiyal ierikli sabunlar ve dier temizlik rnlerini

almaktan vazgeerse, sektr de dnya genelinde yrtt youn promosyon ve retim

faaliyetlerini azaltmak zorunda kalacaktr. Tufts niversitesi, Akll Antibiyotik Kullanm

Giriiminden Dr. Stuart Levy bu konuda unu ifade ediyor: Anti bakteriyel sabunlar ve

losyonlar, salkl insanlar tarafndan deil, hastalar tarafndan kullanlmaldr. CDC,

hastanelerde mikroplarn yaylmasn nlemek iin salk grevlilerinin, anti mikrobiyaller

gibi antibiyotik direnci tehdidi tamayan alkoll el ykama jelleri kullanmalarn neriyor.Ailede AIDS hastalar ya da dier bir baklk sistemi sorunu yaayanlar varsa, bu jeller

evlerde de kullanlabilir. Fakat bu rnler de var olan kirleri yok etmedii iin, bildiimiz eski

usul sabunlarn yerini tutamaz.

- Mindy Pennybacker, The Green Guide

Documents

su verimliliği