I 

Tıbbi Laboratuvar

Yönetimi

Laboratuvar Uzmanları için Kılavuz

II 

KİTAPLA İLİŞKİLİ UYARI

Bu yayındaki yazıların bilimsel ve hukuki sorumluluğu yazarlara aittir. Yayın içeriği, ilgi duyulan konulara ilişkin, yol gösterici nitelikte güncel bilgileri aktarmak amacıyla hazırlanmıştır. Uygulanması ve bunun yaratacağı sonuçlar, ilgili bilgi ve olaylara bağlı olarak farklılıklar gösterebilir. Ayrıca yasa ve yönetmeliklerin değişikliklere uğraması, bilim ve teknolojinin hızlı yenilenen doğası nedeniyle; bilgilerde değişiklikler, eksiklikler veya yanlışlıklar söz konusu olabilir. Öneri niteliğinde olan bilgiler, doğrudan bireysel uygulamaların ve karşılıklı güncel görüşmelerin yerini alacak şekilde ve başka kaynaklardan doğrulanmadan kullanılmamalıdır. Bu nedenle yazarlar bilgilerdeki hatalardan ve kullanımından doğacak sonuçlardan dolayı sorumluluk kabul etmezler.  

III 

Tıbbi Laboratuvar Yönetimi Laboratuvar Uzmanları için Kılavuz

Baş Editör Banu ÖNVURAL

Editörler

Canan ÇOKER Pınar AKAN

Tuncay KÜME

IV 

Tıbbi Laboratuvar Yönetimi Laboratuvar Uzmanları için Kılavuz

© Tüm hakları mahfuzdur. Bu kitabın tamamı ya da bir kısmı 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre,

yazarların önceden izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılamaz, yayınlanamaz, depolanamaz. Ancak kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.

Baskı Bilgileri:

Baskı Tarihi: Mayıs 2019 Basım Sayısı: 1. Basım Basım Dili: Türkçe ISBN: 978-605-031-071-9 Baskı Şekli: Cilt kaplı Ebati: 20 x 28 cm Sayfa Sayısı: 752 İletişim Bilgileri:

Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Yerleşkesi İnciraltı 35340 , İzmir Telefon: 0 (232) 412 44 00 Faks: 0 (232) 412 44 39 E-posta: tibbilaboratuvaryonetimi@gmail.com Google Groups: tibbilaboratuvaryonetimi@googlegroups.com Web: http://www.tibbilaboratuvaryonetimi.org Atıf Bilgileri: (APA atıf formatında düzenlenmiştir)

Kitap için: Önvural, B., Çoker, C., Akan, P., Küme, T. (2019). Tıbbi Laboratuvar Yönetimi, Laboratuvar Uzmanları için Kılavuz. İzmir: Meta Basım. Bölüm için: Atabay, R., Abacıoğlu, YH. (2019). Bölüm 6. Laboratuvar Yönetiminde Etkin Liderlik. Önvural, B., Çoker, C., Akan, P., Küme, T. içinde, Tıbbi Laboratuvar Yönetimi, Laboratuvar Uzmanları için Kılavuz (s. 69-81). İzmir: Meta Basım. Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri 87 Sok. No. 4 / A Bornova (0.232) 343 64 54 metabasim@gmail.com İzmir, Mayıs – 2019

V 

Tıbbi laboratuvar uzmanları olarak;

Ülkemizin kurucusu,

bugünümüzü ve geleceğimizi bilimin rehberliğinde temellendiren

Mustafa Kemal ATATÜRK’ün anısına...

Minnetle ve şükranla…

Kitabımızın basım tarihi Kurtuluş Mücadelesi Başlangıcının 100. yıl dönümüne denk geldi…

Siz okuyucularımızın da “Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı” kutlu olsun…

VI 

TEŞEKKÜR

Bize Katkısı Olanlara;

Bize çeşitli bilgi ve beceriler kazandırarak, destekleyerek ve dönüştürerek mesleki ve akademik gelişimimize katkıda bulunan hocalarımıza, çalışma arkadaşlarımıza ve öğrencilerimize;

Yaşamın her alanında bize destek olan ailelerimize;

Sevgi, saygı, sorumluluk ve doğruluk gibi değerleri öğreterek ve/veya hatırlatarak “bize katkısı olan tüm güzel insanlara” teşekkür etmek isteriz.

Kitaba Katkısı Olanlara;

Yoğun eğitim, araştırma ve diğer akademik programlarına rağmen; bilgilerini bizimle paylaştıkları için bölüm yazarlarına;

Yazarlara bilimsel ve/veya mesleki katkı sağlayan tüm meslektaşlarımıza;

Kitabın basımı ve düzenlenmesine yardımcı olan “Meta Basım çalışanlarına”; özellikle basımını üstlenen Olcay Sütüven’e, Tansu Sütüven’e, Mehmet Sütüven’e; sayfa düzenini yapan İsmail Buhur'a ve kapak tasarımını yapan Güzin Buhur’a teşekkür etmek isteriz.

Projenin başarısının anahtarı "amatör ruh" idi. Her türlü zorluğun üstesinden gelinmesini sağlayan bu coşku projeyi başlattı, yönlendirdi ve sonlandırdı. Bizimle aynı düşünce ve duyguları paylaşarak; gösterdikleri emek, sabır ve inanç nedeniyle “kitaba katkısı olan herkese” teşekkür etmek isteriz.

Kitaba Katkısı Olacaklara;

Kitabımızı okumaya değer bularak satın alacak, okuyacak ve geri bildirimler yapacak tüm “okuyucularımıza” da şimdiden teşekkür etmek isteriz.

VII 

ÖNSÖZ

Tıbbi laboratuvarlar; tanısal testlerin uygun seçiminin, doğru yorumlanmasının, maliyet etkin-liğinin, klinik yararlılığının ve sonuçta hasta güvenliğinin sağlanması için çalışırlar ve sağlık hiz-metinde merkezi bir konumda yer alırlar. Laboratuvar uzmanlarından hastalıkların tanı, izlem ve yönetimine katkıları yanısıra sağlık kuruluşlarında tıbbi laboratuvar hizmetlerinin kullanımına ve finansal yönetimine yönelik yenilikçi ve çözümcü yaklaşımlarda bulunmaları beklenir. Bunun ötesinde, tanısal testlerin öneminin ve gerçek etki değerinin ortaya konabilmesi için sağlık ekonomisinin bütünü içinde kapsadığı alanın da değerlendirilmesi gerekir ki burada da tıbbi laboratuvar uzmanının merkezi bir rolü vardır. Tıbbi laboratuvar uzmanlarının bu rolün hakkını verebilmeleri, ancak yöneticilik ve liderlik becerilerini geliştirmeleri ile mümkündür.

Tıbbi laboratuvarların yönetimi; “tıbbi açıdan etkili bir laboratuvar hizmetini, tüm kaynakların entegrasyonu ve koordinasyonunu sağlayarak etkin bir işletmecilik yaklaşımı ile sunmak” olarak tanımlanabilir. Bunun için tüm disiplinlerde tıbbi laboratuvar uzmanlarının insan kaynaklarını, cihazlarını, malzemelerini ve laboratuvardaki tüm süreçleri gerek finansal, gerekse işleyiş açısından etkin bir şekilde yönetebilmeleri gerekir. Yanı sıra, işlerini yaparken etik ve yasal davranmaları, labo-ratuvarda günlük yaşamın her alanına dokunan standartlara ve düzenlemelere uymaları beklen-mektedir.

Öte yandan, bilimsel ve teknolojik gelişmelerin sonucunda hastalıkların moleküler düzeyde daha derinlemesine kavranması ve tıbbi laboratuvarlarda test çeşitliliğinin giderek artması ile laboratuvar uzmanlık eğitimi kapsamında tanısal testlerin ve klinik anlamlarının öğrenilmesi yeterince zorlayıcı iken buna bir de “daha az önemli” gözüyle bakılan, ancak günlük uygulamada önem kazanan yöneticilik eğitiminin eklenmesi çok kolay olmayacaktır.

Bu kitap tıbbi laboratuvar uzmanlarına ve uzmanlık öğrencilerine laboratuvar yönetimi ile ilgili temel bilgi ve kavramları sunmak amacıyla yazıldı. Kitabın içeriğinde pre-analitik, analitik, post- analitik süreçler ve kalite yönetimi gibi tüm laboratuvar uzmanları için tanıdık olan konular yanı sıra liderlik ve yöneticilik, personel yönetimi, finans yönetimi gibi konulara da yer verildi. Yine tüm laboratuvar uzmanlarının laboratuvar bilgi sistemlerine daha bilimsel ve bütüncül bir bakış ile yaklaşmalarını sağlamaya yönelik olarak laboratuvar bilgi sistemi yönetimi bölümü eklendi.

Multidisipliner bir yaklaşımla hazırlanan kitabımızda, tıbbi biyokimya ve tıbbi mikrobiyoloji alanları yanı sıra işletme ve hukuk alanından yazarlar da yer almaktadır. Bu kitabın, laboratuvar uzmanlarına laboratuvarlarını yönetir iken yararlanabilecekleri bir kılavuz olması dileğiyle...

Saygılarımızla,

Banu ÖNVURAL

Canan ÇOKER

Pınar AKAN

Tuncay KÜME

VIII 

IX 

SUNUŞ

Bu bölümde bu kitabın tanıtımı yapılarak, okuyucuların kitap hakkında genel bir fikir edinmesi hedeflendi.

Gerekçesi

Dokuz Eylül Üniversitesi Hastanesi Merkez Laboratuvarı, Türkiye’de ISO 15189 akreditasyon belgesine sahip ilk kamu hastanesi laboratuvarıdır. İlk kez 25.05.2012 tarihinde akredite olmuş, 22.09.2016 tarihinde 4 yıl için akreditasyonu yenilenmiştir. Kalite ve akreditasyon süreçleri, Dokuz Eylül Üniversitesi Hastanesi Merkez Laboratuvarı ekibinin laboratuvar yönetimiyle ilişkili kavramlara yönelik farkındalığının artmasına sebep oldu. Zamanla artan bilgi birikimi bu alanda ülkemiz gereksinimlerine de yanıt veren Türkçe bir kitap yazma girişimini ateşledi.

Amacı ve Hedef Kitlesi

“Tıbbi Laboratuvar Yönetimi, Laboratuvar Uzmanları için Kılavuz” isimli bu kitap; tıbbi laboratuvar yönetimi konularını içeren güncel bir kaynak olarak tanımlanabilir. Bu kitabın temel amacı; “tıbbi laboratuvar yönetimine yönelik kapsamlı, uygulanabilir ve yol gösterici bilgiler" sağlamaktır. Bu nedenle; geleneksel olmayan konuları içerdiğinden, tıbbi laboratuvar alanındaki diğer kitapları tamamlayıcı nitelikte olacaktır.

Bu kitap; mezuniyet sonrası tıbbi laboratuvarlarda çalışan; bir tıbbi laboratuvarı etkin şekilde yönetme konusunda bilgi edinmek isteyen, gerek özel gerek resmi sağlık kuruluşlarında görev yapan laboratuvar uzmanlarına yararlı olacaktır.

Kapsamı ve İçeriği

Kitap 4 editör ve 48 yazar tarafından hazırlanmıştır. Toplamı 752 sayfadır ve 10 bölümde 67 ayrı konu içermektedir.

Tıbbi Laboratuvarlara Yönelik Temel Kavramlar başlıklı ilk bölümde; ülkemizde ve dünyada tıbbi laboratuvarların yapılanmaları gözden geçirilmekte, tıbbi laboratuvarlara yönelik başlıca yasal düzenlemeler ve kalite standartlarının tanıtılmakta, tıbbi laboratuvarların uluslararası boyutta harmonizasyonuna yönelik çalışmalar hakkında bilgilendirme yapılmakta, ekonomi ve işletmeye dair temel kavramlara ve tıbbi laboratuvarlara uyarlanmasına yönelik bir yaklaşım sunulmaktadır.

Tıbbi Laboratuvar Yönetimine Genel Bakış başlıklı bölümde, liderlik, temel yönetim kavramları ve yönetimde vazgeçilmez bir kavram olarak etik ele alınmaktadır.

Tıbbi Laboratuvarlarda Kalite Yönetimi başlıklı bölümde, laboratuvarda kalite yönetim sistemi ve başlıca bileşenleri olan iş akışları, dokümantasyon, aksaklıkların ele alınması, risk yönetimi, kalite geliştirme konuları hakkında bilgi sunulmaktadır. Bu bölümde ayrıca geçmişten günümüze tıbbi uygulamaların temel hedefi olan hasta güvenliği kavramı ele alınmakta, güvenlik yönetimi ve altı sigma uygulamalarının güvenlik hedefine ulaşmadaki önemine vurgu yapılmaktadır.

Tıbbi Laboratuvarlarda Test Süreçlerinin Yönetimi bölümünde, tüm laboratuvar uzmanlarının en iyi bildiği pre-analitik, analitik ve post-analitik süreçler güncel bilgiler ışığında gözden geçirilmektedir.

Özel Durumlarda Test Yönetimi bölümünde, hasta başı testler yanısıra kendine özel koşullara sahip acil laboratuvarlarda ve olağanüstü koşullarda laboratuvar uzmanlarına yol gösterecek bilgiler sunulmaktadır.

Tıbbi Laboratuvarlarda Personel Yönetimi bölümünde, sorumlu uzmanın belki de en çok mesai harcadığı ve zorlandığı işlev olan personel yönetimine bütüncül bir bakış açısıyla yaklaşılarak

X 

örgüt yapısından görev tanımlarına ve iş gruplarının planlanmasına, personel seçimi ve değerlendirmesinden motivasyon ve disipline kadar ilgili tüm konular ele alınmaktadır.

Tıbbi Laboratuvarlarda Bilgi Yönetimi bölümünde, öncelikle bilgi ve bilişim ile ilgili bir temel oluşturulmakta ve ardından daha bilindik olan Laboratuvar Bilgi Sistemi uygulamaları sistematik bir yaklaşımla ele alınmaktadır. Laboratuvar Bilgi Sistemi Yönetimi başlığı altında, laboratuvar uzmanlarının en zorlandığı ve çoğu zaman oldu bittilerle karşılaştığı bir konu olan Laboratuvar Bilgi Sistemi seçimi, validasyonu ve yönetimi konuları hakkında yararlı olacağını umduğumuz bilgiler sunulmaktadır. Son olarak bilgi yönetimi ile ilgili veri, veri madenciliği, bibliyografi ve dijital laboratuvar gibi güncel konular irdelenmektedir.

Tıbbi Laboratuvarlarda Ekipman ve Malzeme Yönetimi bölümünde, laboratuvarın düzenli işleyişi açısından bazen yaşamsal önem kazanan ekipman ve malzeme yönetimi, tedarikçilerin seçimi ve yönetimi ve ihale süreçleri gözden geçirilmektedir.

Tıbbi Laboratuvarlarda Finans Yönetimi bölümünde, test maliyetlerinin analizi örnekler ile anlatılmakta, kodlama, faturalama ve geri ödemeler sistematik bir yaklaşımla anlatılmakta, maliyetler, bütçeleme ve finansal karar verme gibi tıbbi laboratuvar uzmanlarına yabancı olan konular ile ilgili temel bilgiler verilmektedir.

Tıbbi Laboratuvarların Yönetiminde Güncel Kavramlar başlıklı son bölümde, günümüzde sıkça duyduğumuz yalın yönetim, 5S, toplam üretken bakım ve Endüstri 4.0 gibi güncel terimler bilimsel bir yaklaşımla okuyucuya açıklanmaktadır.

Beklenti ve Dilekler

Bu kitabın; tıbbi laboratuvar yönetiminde ihtiyaç duyulan bilgilendirmeyi okuyucularına sağlayacağını umuyoruz. Ayrıca laboratuvar çalışanlarının stresini azaltacak, uyku problemlerini giderecek, empati kurmasını kolaylaştıracak, daha sosyal olmalarını sağlayacak, hafızalarını güçlendirecek, açık fikirli olmalarını sağlayacaktır. Şaka bir yana; bu kitap hakkında gerçek eleştiriyi okuyucuları yapacaktır. Bu değerlendirmeler; kitabın amacına uygunluğunu (alana katkı sağlaması), hedeflerine ulaşıp ulaşmadığını (hedef kitlenin ihtiyaçlarına yönelik olması, güncel olması, iyi yazılmış olması, terminoloji oluşturması, farklı bakış açısı kazandırması, uygulamaya yönelik/ kullanışlı olması gibi) ve güçlü – zayıf yönlerini ortaya çıkaracaktır.

Bu kitap gelecekte tıbbi laboratuvar yönetimi konu başlıklarının; uzmanlık eğitimi müfredatında ve bilimsel toplantı programlarında yeteri kadar yer almasını sağlayabilecektir. Daha çok öğrendikçe ve uyguladıkça daha çok paylaşacağız. Bu kitabın bu hedef yönünde bir adım olduğunu düşünüyoruz. Siz okuyuculardan ricamız, her türlü geri bildirimlerinizi bize iletmenizdir. Sizin yeniliklere talebiniz ve mevcutlara eleştirileriniz bizleri destekleyecektir.

XI 

İÇİNDEKİLER

A-TIBBİ LABORATUVARLARA YÖNELİK TEMEL KAVRAMLAR 1-Genel Bakış .................................................................................................................................. 3 2-Yasal Düzenlemeler .................................................................................................................... 9 3-Kalite Standartları ...................................................................................................................... 21 4-Harmonizasyon ve Standardizasyon........................................................................................... 41 5-Ekonomi ve İşletme Kavramları................................................................................................. 55

B-TIBBİ LABORATUVAR YÖNETİMİNE GENEL BAKIŞ 6-Laboratuvar Yönetiminde Etkin Liderlik .................................................................................. 69 7-Yöneticinin İşlevsel Görevleri ................................................................................................... 81 8-Stratejik Yönetim ....................................................................................................................... 89 9-Yönetimde Etik .......................................................................................................................... 97

C-TIBBİ LABORATUVARLARDA KALİTE YÖNETİMİ 10-Kalite Yönetim Sisteminin Kurulması .................................................................................. 111 11-İş Akışları ve Laboratuvar Alt Birimlerinin Düzenlenmesi .................................................. 121 12-Süreçlerin ve İşleyişin Dökümantasyonu .............................................................................. 137 13-Aksaklıkların Saptanması, Giderilmesi ve Geliştirilmesi ...................................................... 145 14-Risk Yönetimi ........................................................................................................................ 153 15-Kalite İzlemi ve Performans Geliştirme ................................................................................ 159 16-Hasta Güvenliği ve Laboratuvarla İlişkili Tıbbi Hatalar ....................................................... 169 17-Güvenlik Yönetimi ................................................................................................................. 175 18-Altı Sigma Yaklaşımı ............................................................................................................ 197

D-TIBBİ LABORATUVARLARDA TEST SÜREÇLERİNİN YÖNETİMİ 19-Uygun Laboratuvar Test İstemi.............................................................................................. 207 20-Uygun Numune Seçimi, Alımı ve Taşınması (Biyokimya Bakış Açısı) ............................... 225 21-Uygun Numune Seçimi, Alımı ve Taşınması (Mikrobiyoloji Bakış Açısı) .......................... 231 22-Yöntem Seçimi, Geçerli Kılma ve Doğrulama (Biyokimya Bakış Açısı) ............................. 241 23-Yöntem Seçimi, Geçerli Kılma ve Doğrulama (Mikrobiyoloji Bakış Açısı) ......................... 253 24-İç ve Dış Kalite Kontrol (Biyokimya Bakış Açısı) ............................................................... 259 25-İç ve Dış Kalite Kontrol (Mikrobiyoloji Bakış Açısı) ........................................................... 281 26-Test Sonuçlarının Değerlendirilmesi, Gözden geçirilmesi ve Raporlanması

(Biyokimya Bakış Açısı) ...................................................................................................... 289 27-Test Sonuçlarının Değerlendirilmesi, Gözden geçirilmesi ve Raporlanması (Mikrobiyoloji Bakış Açısı) .................................................................................................. 295 28-Biyolojik Değişkenlik ve Referans Aralık.............................................................................. 301

E-ÖZEL DURUMLARDA TEST YÖNETİMİ 29-Hasta Başı Testler ................................................................................................................. 311 30-Acil Laboratuvar Hizmetleri ................................................................................................. 323 31-Afet ve Olağanüstü Koşullarda Laboratuvar Hizmetleri ........................................................ 331

F-TIBBİ LABORATUVARLARDA PERSONEL YÖNETİMİ 32-Örgütleme ve Örgüt Şeması Oluşturulması ........................................................................... 339 33-Görev Tanımları ..................................................................................................................... 349 34-Personel Seçimi, İşe alma, Oryantasyon, Yeterlilik Değerlendirme ve Performans İzlemi .. 353 35-İş Gruplarının Programlanması ve Planlanması ..................................................................... 361 36-Motivasyon ve Disiplin .......................................................................................................... 369

XII 

G-TIBBİ LABORATUVARLARDA BİLGİ YÖNETİMİ Temel Kavramlar

37-Bilgi ve İlişkili Kavramlar...................................................................................................... 383 38-Bilişim ve İlişkili Kavramlar .................................................................................................. 393 39-Tıbbi Bilişim ve İlişkili Kavramlar ........................................................................................ 405 40-Laboratuvar Bilişimi ve İlişkili Kavramlar............................................................................. 413

Laboratuvar Bilişimi Uygulamaları 41-Laboratuvar Bilgi Sistemi....................................................................................................... 425 42-Elektronik Test İstemi ............................................................................................................ 437 43-Numune Kimliklendirilmesi ve İzlenmesi.............................................................................. 445 44-Otomatik Sonuç Onayı (Otoverifikasyon).............................................................................. 451 45-Arayüzler (İnterface) .............................................................................................................. 465 46-Ara Yazılımlar (Middleware) ................................................................................................. 471 47-Tıbbi Laboratuvarlara ait Web Sayfaları ................................................................................ 475 48-Tıbbi Laboratuvarlarda Bilişim Eğitimi ................................................................................. 487

Laboratuvar Bilgi Sistemi Yönetimi 49-Laboratuvar Bilgi Sistemi Seçimi........................................................................................... 511 50-Laboratuvar Bilgi Sistemi Validasyonu.................................................................................. 521 51-Laboratuvar Bilgi Sisteminin İdari Yönetimi ......................................................................... 529

Yeni Kavramlar 52-Dijital Veri, Veri Tabanı ve Büyük Veri ................................................................................ 539 53-İş Zekası ve Veri Madenciliği ................................................................................................ 551 54-Bibliyografi ve İlişkili Kavramlar .......................................................................................... 563 55-Dijital Laboratuvar ve HIMMS Sertifikasyonu...................................................................... 579

H-TIBBİ LABORATUVARLARDA EKİPMAN VE MALZEME YÖNETİMİ 56-Ekipman Yönetimi ................................................................................................................... 595 57-Malzeme Yönetimi ................................................................................................................... 607 58-Tedarikçilerin Seçilmesi, Değerlendirilmesi ve İzlemi............................................................. 621 59-İhale Süreci ve Teknik Şartname Hazırlama ............................................................................ 629

I-TIBBİ LABORATUVARLARDA FİNANS YÖNETİMİ 60-Test Maliyet Analizi ................................................................................................................ 641 61-Kodlama, Faturalama ve Geri Ödemeler ................................................................................. 647 62-Maliyetler ve Bütçeleme .......................................................................................................... 661 63-Finansal Karar Verme .............................................................................................................. 675

J-TIBBİ LABORATUVARLARIN YÖNETİMİNDE GÜNCEL KAVRAMLAR 64-Yalın Laboratuvar Yönetimi .................................................................................................... 687 65-5S yaklaşımı ............................................................................................................................ 695 66-Toplam Üretken Bakım ........................................................................................................... 705 67-Endüstri 4.0 ve Nesnelerin İnterneti ........................................................................................ 713

İNDEKS.............................................................................................................................................. 725

XIII 

Katkıda Bulunan Yazarlar (soyadı alfabetiğine göre)

Prof. Dr. Y. Hakan ABACIOĞLU İzmir Ekonomi Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, İzmir

Prof. Dr. Pınar AKAN Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, İzmir

Prof. Dr. Emel ALTEKİN Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, İzmir

Prof. Dr. R. Gülem ATABAY İzmir Ekonomi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sağlık Yönetimi Bölümü , İzmir

Öykü CANLI S.S. Dokuz Eylül Eğitim Öğretim Bilimsel Araştırma Proje ve İşletme Kooperatifi, İzmir

Doç. Dr. Özlem GÜRSOY ÇALAN Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, İzmir

Müh. Ayhan ÇETİNEL Dokuz Eylül Üniversitesi Rektörlüğü, İzmir

Dr. Öğr. Üyesi Dilek ÇIMRIN Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu, İzmir

Prof. Dr. Canan ÇOKER Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, İzmir

Araş.Gör. Hale TURHAN DAMAR Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Cerrahi Hastalıklar Hemşireliği Bilim Dalı, İzmir

Öğr.Gör. Muhammet DAMAR Dokuz Eylül Üniversitesi Rektörlüğü, İzmir

Prof. Dr. Songül BAYRAM DELİBAŞ Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Parazitoloji Anabilim Dalı, İzmir

Uzm. Dr. Ferhat DEMİRCİ Dr. Suat Seren Göğüs Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıbbi Biyokimya Laboratuvarı, İzmir

Araş.Gör. Yaşar DERELİ Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Bilgisayar Yazılımı Anabilim Dalı, İzmir

Dr. Öğr. Üyesi Yavuz DOĞAN Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu, İzmir

Prof. Dr. Mine DOLUCA DERELİ Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, İzmir

Prof. Dr. Sabri ERDEM Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi İngilizce İşletme Bölümü Sayısal Yöntemler Anabilim Dalı, İzmir

Doç. Dr. M. Cem ERGON Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, İzmir

Prof. Dr. Nuran ESEN Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, İzmir

Av. Pınar AKSOY GÜLASLAN Sağlık Hukuk Bürosu, Ankara

Av. Berna ÖZPINAR GÜMRÜKÇÜOĞLU Sağlık Hukuk Bürosu, Ankara

Prof. Dr. Gülüzar KURT GÜMÜŞ Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi Uluslararası İşletmecilik ve Ticaret Bölümü Uluslararası Finans ve Bankacılık Anabilim Dalı, İzmir

Prof. Dr. Yusuf GÜMÜŞ Dokuz Eylül Üniversitesi Reha Midilli Foça Turizm Fakültesi Turizm İşletmeciliği Bölümü Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı, Foça - İzmir

Müh. Cansu GÜNDOĞAN Dokuz Eylül Üniversitesi Hastanesi Bilgi İşlem Koordinatörlüğü, İzmir

Prof. Dr. Burcu İLTER Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi İngilizce İşletme Bölümü Üretim Yönetimi ve Pazarlama Anabilim Dalı, İzmir

Uzm. Dr. Özgür KADIÇEŞME Kars Harakani Devlet Hastanesi Tıbbi Biyokimya Laboratuvarı, Kars

Dr. Öğr. Üyesi Ferkan KAPLANSEREN Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi İngilizce İşletme Bölümü Sayısal Yöntemler Anabilim Dalı, İzmir

Doç. Dr. Gökhan KARAGONLAR Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi İngilizce İşletme Bölümü Yönetim ve Organizasyon Anabilim Dalı, İzmir

XIV 

Uzm. Dr. Yasin KENESARI Mardin Kızıltepe Devlet Hastanesi Tıbbi Biyokimya Laboratuvarı, Kızıltepe - Mardin

Uzm. Dr. Ayşegül KESER İzmir Bozyaka Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıbbi Biyokimya Laboratuvarı, İzmir

Prof. Dr. İpek DEVECİ KOCAKOÇ Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Ekonometri Bölümü Yöneylem Anabilim Dalı, İzmir

Doç. Dr. Tuncay KÜME Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, İzmir

Prof. Dr. Banu ÖNVURAL Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, İzmir

Doç. Dr. Murat ÖRMEN Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, İzmir

Uzm. Dr. Yılmaz ÖZALP Kahramanmaraş Elbistan Devlet Hastanesi Tıbbi Biyokimya Laboratuvarı, Elbistan - Kahramanmaraş

Doç. Dr. Aşkın ÖZDAĞOĞLU Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi İngilizce İşletme Bölümü Üretim Yönetimi ve Pazarlama Anabilim Dalı, İzmir

Doç. Dr. Güzin ÖZDAĞOĞLU Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi İngilizce İşletme Bölümü Sayısal Yöntemler Anabilim Dalı, İzmir

Uzm. Dr. Elife ÖZKAN Tire Devlet Hastanesi Tıbbi Biyokimya Laboratuvarı, Tire - İzmir

Prof. Dr. Soykan ÖZKOÇ Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Parazitoloji Anabilim Dalı, İzmir

Prof. Dr. A. Aydan ÖZKÜTÜK Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, İzmir

Dr. Öğr. Üyesi Engin Bağış ÖZTÜRK Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi İngilizce İşletme Bölümü Yönetim ve Organizasyon Anabilim Dalı, İzmir

Uzm. Dr. Barış SAĞLAM Biga Devlet Hastanesi Tıbbi Biyokimya Laboratuvarı, Biga - Çanakkale

Prof. Dr. A. Arzu SAYINER Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, İzmir

Uzm. Dr. Ahmet SOLAK Manisa Akhisar Mustafa Kirazoğlu Devlet Hastanesi Tıbbi Biyokimya Laboratuvarı, Akhisar - MANİSA

Prof. Dr. Ali Rıza ŞİŞMAN Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, İzmir

Uzm. Dr. Gültekin TAŞ Özel Kent Hastanesi Tıbbi Biyokimya Laboratuvarı, İzmir

Prof. Dr. Pınar TUNCEL Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, İzmir

Prof. Dr. Sezer UYSAL Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Temel Tıp Bilimleri Bölümü Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, İzmir

XV 

KISALTMALAR

5S: Sort, Set in order, Shine, Standardize, Sustain/Self-discipline (Sınıflandır/Ayıkla, Düzenli, Temizle, Standartlaştır, Sürdür) 6S: 5S + Safety (Güvenlik) 7S: 6S + Spirit (Ruh) AACC: American Association for Clinical Chemistry (Amerikan Klinik Kimya Birliği) AALA: American Association for Laboratory Accreditation (Amerikan Laboratuvar Akreditasyonu Birliği) AMA: American Marketing Association (Amerikan Pazarlama Birliği) ASTM: American Society for Testing and Materials (Amerikan Test ve Malzeme Derneği) BIPM: Bureau International des Poids and Measures (Uluslarası Ağırlık ve Ölçüt Bürosu) BPMN: Business Process Model and Notation (İş Süreçleri Modelleme Notasyonu) CDC: Centers for Disease Control and Prevention (Hastalıklardan Korunma ve Önleme Merkezleri) CDF: Common Data Format (Ortak Veri Formatı) CDR: Clinical Data Repository (Klinik Veri Havuzu) CDSS: Clinical decision support systems (Klinik Karar Destek Sistemleri) CLIA: Clinical Laboratory Improvement Amendments (Klinik Laboratuvar Gelişim Düzenlemeleri) CLSI: Clinical and Laboratory Standards Institute (Klinik ve Laboratuvar Standartları Enstitüsü) CPOE: Computerized Physician Order Entry (Hekim Elektronik İstem Girişi) CV: Coefficient of Variation (Değişim Katsayısı) DCL: Data Control Language (Veri Kontrol Dili) DDL: Data Definition Language (Veri Tanımlama Dili) DKK: Dış Kalite Kontrol (Eksternal Kalite Kontrol, EKK) DMAIC: Define-Mesaure-Analyze-Improve-Control (Tanımla-Ölç-Analiz et-İyileştir-Kontrol et, TÖAİK) DML: Data Manipulation Language (Veri İşleme Dili) DPMO: Defects per Million Opportunities (Milyon Fırsattaki Kusur Sayısı) DPU: Defects/Errors Per Unit (Birim Başına Kusur) EA: European Co-operation for Accreditation (Avrupa Akreditasyon Birliği) EMR: Eletronic Medical Record (Elektronik Tıbbi Kayıt, ETK) EMRAM: Electronic Medical Record Adoption Model (Elektronik Medikal Sağlık Kaydı Adaptasyon Modeli) EPC: Event-driven Process Chain (Olay Tabanlı Süreç Zinciri) EPR: Electronic Patient Record (Elektronik Hasta Kaydı) EUCAST: European Committee on Antimicrobial Susceptibility Testing (Antimikrobiyal Duyarlılık Testi Avrupa Komitesi) HBS: Hastane Bilgi Sistemi (Hospital Information System, HIS) HBYS: Hastane Bilgi Yönetim Sistemi (Hospital Information Management System, HIMS) HIMSS: Healthcare Information and Management Systems Society (Sağlık Bilgi ve Yönetim Sistemleri Derneği) HIV: Human Immunodeficiency Virus (İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virusu) HKS: Hizmet Kalite Standartları HL7: Healthcare Data Exchange Standards, Health Level 7 (Sağlık Verisi Değişim Standartları, Sağlık Seviye 7) HTML: Hypertext Markup Language (Hiper Metin İşaretleme Dili) IAF: International Accreditation Forum (Uluslararası Akreditasyon Forumu) ICD-10: International Classification of Diseases, 10th Revision (Hastalıkların ve Sağlık Sorunlarının Uluslararası Sınıflama Sistemi) ICHCLR: International Consortium for Harmonization of Clinical Laboratory Results (Klinik Laboratuvar Sonuçlarının Harmonizasyonu için Uluslararası Konsorsiyum) IEEE: The Institute of Electrical and Electronics Engineers (Elektrik ve Elektronik Mühendisleri Enstitüsü) IFCC: International Federation of Clinical Chemistry (Uluslararası Klinik Kimya ve Laboratuvar Tıbbı Federasyonu) İKK: İç Kalite Kontrol (Internal Kalite Kontrol)

XVI 

ILAC: International Laboratory Accreditation Cooperation (Uluslararası Laboratuvar Akreditasyonu Birliği) ISO: International Organization for Standardization (Uluslararası Standardizasyon Organizasyonu) ISQua: International Society for Quality in Health Care (Uluslararası Sağlıkta Kalite Derneği) IUPAC: International Union of Pure and Applied Chemistry (Uluslararası Kimya Birliği) IVD: In Vitro Diagnostic (In Vitro Tanısal Testler) JCGM: Joint Committee for Guidelines in Metrology (Metroloji Kılavuzları Hazırlama Komitesi) JCI: Joint Commission International (Uluslararası Birleşik Komisyon) JCTLM: Joint Commitee for Traceability in Laboratory Medicine (Laboratuvar Tıbbında İzlenebilirlik için Ortak Komite) JIT: Just in Time (Tam Zamanında Üretim, TZÜ) KİK: Kamu İhale Kanunu KKD: Klinik Karar Destek KPI: Key Performance Indicators (Anahtar Performans Göstergeleri) LOINC: Logical Observation Identifiers Names and Codes (Mantıksal Gözlem Tanımlayıcılarının İsimleri ve Kodları) NoSQL: Not Only SQL database (İlişkisel Olmayan Veritabanı) NPU: Nomenclature, Properties and Units (İsimlendirme, Özellikler ve Birimler) OEE: Overall Equipment Effectiveness (Genel Ekipman Etkinliği) OLAP: On Line Analytical Processing (Çevrimiçi Analitik İşleme) OLTP: On Line Transactional Processing (Çevrimiçi Hareket İşleme) PACS: Picture Archiving and Communication System (Dijital Görüntü Arşivi Sistemi) PC: Personel Computer (Kişisel Bilgisayar) RCV: Reference Change Value (Referans değişim değeri) PDCA: Plan-Do-Check-Act (Plan-Uygula-kontrol et-Önlem al, PUKÖ) RFID: Radio Frequency Identification (Radyo Frekansı Tanımlama) RIS: Radiology Information System (Radyoloji Bilgi Sistemi, RBS) SAS: Sağlıkta Akreditasyon Standartları SEO: Search Engine Optimization (Arama Motoru Optimizasyonu) SHKS: Sağlıkta Hizmet Kalite Standartları SI: Systemè International d’Unités (Uluslararası Birim Sistemi) SIRS: Systemic Inflammatory Response Syndrome (Sistemik İnflamatuar Yanıt Sendromu) SKRS: Sağlık Kodlama Referans Sunucusu SKS: Sağlıkta Kalite Standartları SNOMED CT: Systemic Nomenclature of Medicine and Clinical Terminology (Tıbbi ve Klinik Deyimlerin Sistemik Adlandırılması) SOAP: Simple Object Access Protocol (Basit Nesne Erişim Protokolü) SQL: Structured Query Language (Yapılandırılmış Sorgu Dili) SUT: Sağlık Uygulama Tebliği Tea: Total Allowable Error (Kabul Edilebilir Toplam Hata) TKY: Toplam Kalite Yönetimi TLY: Tıbbi Laboratuvar Yönetmeliği TPM: Total Productive Maintenance (Toplam Üretken Bakım) TPS: Toyota Üretim Sistemi TÜRKAK: Türk Akreditasyon Kurumu TÜSKA: Türkiye Sağlık Hizmetleri Kalite ve Akreditasyon Enstitüsü UME: Ulusal Metroloji Enstitüsü UMS: Ulusal Mikrobiyoloji Standartları URL: Uniform Resource Locator (Standart Kaynak Bulucu) USVS: Ulusal Sağlık Veri Standartları WHO: World Health Organisation (Dünya Sağlık Örgütü, DSÖ) WWW: World Wide Web (Dünya Çapında Ağ) XML: Extensible Markup Language (Genişletilebilir İşaretleme Dili) YAWL: Yet Another Workflow Language (Yine Bir Başka İş Akışı Dili)