Ts en Iso 9000 Klavuz

7/29/2019 Ts en Iso 9000 Klavuz

1/32

ICS 03.120.10 TRK STANDARDI TS EN ISO 9000/Mart 2004

TRK STANDARDITURKISH STANDARD

TS EN ISO 9000Mart 2004

(TS EN ISO 9000:2001+T1:Mart 2004 dahil)

ICS 03.120.10

2.Bask

KALTE YNETM SSTEMLER - TEMEL ESASLAR VETERMLER VE TARFLER

Quality management systems Fundamentals andvocabulary

TRK STANDARDLARI ENSTTSNecatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA


2/32

Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya kacakgelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn olduundan ilgililerin yaynlar izlemelerini ve standardnuygulanmasnda karlatklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz.

Bu standard oluturan Hazrlk Grubu yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde grlerinibildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin deerli katklarnkranla anarz.

Kalite Sistem Belgesimalt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 KaliteStandardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.

Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas)TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygunolduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnngarantisi altnda olduunu ifade eder.

TSEKKalite Uygunluk Markas (TSEK Markas)TSEK Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin henz Trk Standardolmadndan ilgili milletleraras veya dier lkelerin standardlarna veya Enstit tarafndan kabul edilenteknik zelliklere uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda TrkStandardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

DKKAT!TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygunretildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi birgaranti sz konusu deildir.

Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir.

TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.


3/32


n sz

- Bu standard, CEN tarafndan kabul edilen EN ISO 9000 (2000) standard esas alnarak TSEMhendislik Hizmetleri Hazrlk Grubuna bal Akreditasyon ve Belgelendirme zel Daimi Komitesincetarafndan TS EN ISO 9000:2001in TADLi / 2.basks olarak hazrlanm ve TSE Teknik Kurulunun 16Mart 2004 tarihli toplantsnda Trk Standard olarak kabul edilerek yaymna karar verilmitir.


4/32


indekiler

0 Giri ........................................................................................................................................................... 1

0.1 Genel................................................................................................................................................... 1

0.2 Kalite ynetim ilkeleri .......................................................................................................................... 1

1 Kapsam...................................................................................................................................................... 12 Kalite ynetim sistemlerinin temel esaslar........................................................................................... 2

2.1 Kalite ynetim sistemlerinin uygulanmasnn gerekesi ..................................................................... 2

2.2 Kalite ynetim sistemleri iin artlar ve rnler iin artlar ................................................................. 2

2.3 Kalite ynetim sistemleri yaklam ..................................................................................................... 2

2.4 Proses yaklam ................................................................................................................................. 3

2.5 Kalite politikas ve kalite hedefleri ....................................................................................................... 3

2.6 Kalite ynetim sisteminde st ynetimin rol...................................................................................... 4

2.7 Dokmantasyon .................................................................................................................................. 4

2.8 Kalite ynetim sistemlerinin deerlendirilmesi .................................................................................... 4

2.9

Srekli iyiletirme ................................................................................................................................ 5

2.10 statistiksel tekniklerin rol .................................................................................................................. 5

2.11 Kalite ynetim sistemleri ve dier ynetim sistemlerinin odaklar....................................................... 6

2.12 Kalite ynetim sistemleri ve mkemmellik modelleri arasndaki iliki ................................................. 6

3 Terimler ve tarifler .................................................................................................................................... 6

3.1 Kalite ile ilgili terimler........................................................................................................................... 6

3.2 Ynetim ile ilgili terimler ...................................................................................................................... 7

3.3 Kurulu ile ilgili terimler ....................................................................................................................... 8

3.4 Proses ve rn ile ilgili terimler ........................................................................................................... 9

3.5 Karakteristikler ile ilgili terimler.......................................................................................................... 11

3.6

Uygunluk ile ilgili terimler................................................................................................................... 11

3.7 Dokmantasyon ile ilgili terimler........................................................................................................ 13

3.8 nceleme ile ilgili terimler................................................................................................................... 14

3.9 Tetkik ile ilgili terimler ........................................................................................................................ 14

3.10 lme proseslerindeki kalite gvencesi ile ilgili terimler ................................................................... 16

Ek A (Bilgi iin) Szln gelitirilmesinde kullanlan metodoloji .......................................................... 17Kaynaklar.26Alfabetik dizin.27


5/32


1

Kalite ynetim sistemleri Temel esaslar ve terimler ve tarifler

0 Giri

0.1 GenelAada belirtilen ISO 9000 standard serisi, her tip ve byklkteki kuruluun etkin bir kalite ynetim sistemioluturmas ve uygulamas iin gelitirilmitir.

- ISO 9000 standard, kalite ynetim sistemlerinin temel esaslarn aklar ve kalite ynetim sistemleriterminolojisini tanmlar.

- ISO 9001 standard, bir kuruluun mteri artlarn ve uygulanabilir mevzuat artlarn karlayanrnleri salama yetenei olduunu kantlamas gerektiinde ve mteri memnuniyetini artrmayamaladnda uyaca kalite ynetim sisteminin artlarn belirtir.

- ISO 9004 standard, kalite ynetim sisteminin etkinliini ve verimliliini dikkate alarak, rehberlik salayanstandarddr. Bu standardn amac kuruluun performansnn iyiletirilmesi ve mteriler ile dier ilgilitaraflarn memnuniyetinin salanmasdr.

- ISO 19011 standard, kalite ve evre ynetim sistemlerinin tetkiki ile ilgili rehberlik salayan standarddr.

Bu standardla birlikte, ulusal ve uluslararas ticarette karlkl anlalmay kolaylatran kalite ynetim sistemistandardlarnn birbiriyle tutarl standard serisini oluturur.

0.2 Kalite ynetim ilkeleriBir kuruluu baarl birekilde ynetmek iin, kuruluu sistematik ve effaf birekilde ynetmek ve kontroletmek gereklidir. Baar, btn ilgili taraflarn ihtiyalar karlanrken, performans srekli iyiletirilecekekilde tasarlanan bir ynetim sisteminin uygulanmas ve srdrlmesinin sonucunda elde edilir. Birkuruluun ynetilmesi, dier ynetim sistemleri yannda kalite ynetimini de ierir.

Kuruluu performans iyiletirmeye yneltmek amacyla sekiz kalite ynetim ilkesi tanmlanmtr.

a) Mteri odakllk

Kurulular mterilerine baldr. Bu nedenle, mevcut ve gelecekteki mteri ihtiyalarn anlamal,mteri artlarn karlamal ve mteri isteklerini amaya aba gstermelidir.

b) LiderlikLiderler kuruluta ama ve ynetim birliini oluturur. Kurulu hedeflerinin karlanmas iin alanlarntam katlmnn saland kurulu ii ortam yaratmal ve srdrmelidirler.

c) alanlarn katlmHer seviyedeki alanlar kuruluun temelini oluturur. Onlarn tam katlm, yeteneklerinin kuruluyararna kullanlmasn salar.

d) Proses yaklamngrlen bir sonuca, faaliyetler ve ilgili kaynaklar bir proses olarak ynetildiinde daha verimli olarakulalr.

e) Ynetimde sistem yaklamBirbirleri ile ilgili proseslerin bir sistem olarak tanmlanmas, anlalmas ve ynetilmesi, hedefleringerekletirilmesinde kuruluun etkinliine ve verimliliine katkda bulunur.

f) Srekli iyiletirmeKuruluun toplam performansnn srekli iyiletirilmesi kuruluun srekli hedefi olmaldr.

g) Karar almada gereki yaklamEtkin kararlar verilerin analizine ve bilgiye dayanr.

h) Karlkl yararlar salayan tedariki ilikileriBir kurulu ve tedarikileri bamszdr. Karlkl yararlarn gzetildii bir iliki her iki tarafn da deeryaratma yeteneini artrr.

Bu sekiz kalite ynetim ilkesi ISO 9000 standard serisi iindeki kalite ynetim standardlarnn temelinioluturur.

1 KapsamBu standard, ISO 9000 standard serisinin konusunu oluturan kalite ynetim sistemleri iin temel esaslar

a

klar ve ilgili terimleri tan

mlar.


6/32


2

Bu standard:

a) Kalite ynetim sistemi uygulayarak avantaj salamay amalayan kurulular,b) Tedarikilerinden rn artlarnn karlanacana dair gvence isteyen kurulular,c) rnlerin kullanclar,d) Kalite ynetiminde kullanlan terminolojinin karlkl anlalmasyla ilgilenen taraflar (rnein tedarikiler,

mteriler, mevzuat dzenleyen taraflar gibi),

e) Kalite ynetim sistemini deerlendiren veya ISO 9001 standard artlarna uygunluunu tetkik edenkurulu ii veya dndan taraflar (rnein, tetkik grevlileri, mevzuat dzenleyen taraflar, belgelendirme /tescil kurulular gibi),

f) Kurulua uygun kalite ynetim sistemi ile ilgili eitim veya danmanlk hizmeti veren kurulu ii veyadndan taraflar,

g) lgili standardlar gelitirenler

tarafndan kullanlr.

2 Kalite ynetim sistemlerinin temel esaslar

2.1 Kalite ynetim sistemlerinin uygulanmasnn gerekesiKalite ynetim sistemleri kurulularn mteri memnuniyetini artrmasna yardmc olabilir.

Mteriler kendi ihtiya ve beklentilerini karlayacak zelliklere sahip rnleri ister. Bu ihtiya ve beklentilerrn artnamelerinde aklanr ve btn mteri artlar olarak adlandrlr. Mteri artlar, mteritarafndan szlemede belirtilebilir veya kuruluun kendisi tarafndan belirlenebilir. Her iki durumda darnn kabul edilebilirliini niha olarak mteri belirler. Mteri ihtiyalarnn ve beklentilerinin sreklideiiyor olmas, rekabeti ortamn getirdii basklar ve teknik ilerlemeler kurulular, rnlerini veproseslerini srekli gelitirmeye zorlamaktadr.

Kalite ynetim sistemi yaklam kurulular, mteri ikayetlerini analiz etmeye, mteri tarafndan kabuledilebilir rnlerin elde edilmesine yardmc olacak prosesleri tanmlamaya ve bu prosesleri kontrol altndatutmaya tevik etmektedir. Bir kalite ynetim sistemi, mteri memnuniyetinin ve dier ilgili taraflarnmemnuniyetinin artrlmas olaslnn ykseltilmesi amacyla gerekletirilen srekli iyiletirme iin erevesalar. Bu ereve, kurulua ve kuruluun mterilerine, artlar karlayan rnlerin srekli olaraksalanabileceine dair gven verir.

2.2 Kalite ynetim sistemleri iin artlar ve rnler iin artlarISO 9000 standard serisi kalite ynetim sistemleri iin artlar ve rnler iin artlar arasndaki farkll ortayakoyar.

Kalite ynetim sistemleri iin artlar ISO 9001 standardnda belirtilir. Kalite ynetim sistemleri iin artlar zelolmayp, geneldir ve sunduu rn kategorisinden bamsz olarak herhangi bir sanayideki veya ekonomiksektrdeki kurulular tarafndan uygulanabilir. ISO 9001 standard rnler iin artlar oluturmaz.

rnler iin artlar, mteriler veya mteri artlarnn ne olacan tahmin eden kurulu veya mevzuattarafndan belirlenebilir. rnein, teknik artnameler, rn standardlar, proses standardlar, szlemeler vedzenleyici artlar, rnler iin artlar ve baz durumlarda ilgili proseslerini ierebilir.

2.3 Kalite ynetim sistemleri yakla

m

Bir kalite ynetim sisteminin gelitirilmesi ve uygulanmasnda izlenecek yaklam aada belirtilen admlarierir:

a) Mterilerin ve dier ilgili taraflarn ihtiya ve beklentilerinin belirlenmesi,b) Kuruluun kalite politikas ve kalite hedeflerinin oluturulmas,c) Kalite hedeflerine ulamak iin gereken proseslerin ve sorumluluklarn belirlenmesi,d) Kalite hedeflerine ulamak iin gereken kaynaklarn belirlenmesi ve salanmas,e) Her bir prosesin etkinliinin ve verimliliinin llmesi iin yntemlerin oluturulmas,f) Her bir prosesin etkinliinin ve verimliliinin belirlenmesi iin bu yntemlerin uygulanmas,g) uygunsuzluklar nleme yollarnn belirlenmesi ve bu uygunsuzluklara yol aan nedenlerin ortadan

kaldrlmas,h) kalite ynetim sisteminin srekli iyiletirilmesi iin bir prosesin oluturulmas ve uygulanmas.

Byle bir yakla

m, mevcut bir kalite ynetim sisteminin iyiletirilmesi ve srdrlmesi iin de uygulanabilir.


7/32


3

Yukarda belirtilen yaklam uygulayan bir kurulu, proseslerinin yeterlilii ve rnlerinin kalitesi ile ilgiligveni salar ve srekli iyiletirme iin bir temel oluturur. Bu durum mterilerin ve dier ilgili taraflarnmemnuniyetinin artmasna ve kuruluun baarsna katk salar.

2.4 Proses yaklamGirdileri ktlara dntrmek zere kaynaklar kullanan her faaliyet veya faaliyetler dizisi bir proses olarak

kabul edilebilir.Kurulular etkin alabilmeleri iin birbirleri ile ilgili olan ve etkileimde bulunan ok sayda prosesinitanmlamal ve ynetmelidir. ounlukla bir prosesin kts, bir sonraki prosesin girdisini oluturur. Birkuruluun proseslerinin sistematik tanmlanmas ve ynetilmesi ve zellikle byle prosesler arasndakietkileimler proses yaklam olarak tanmlanr.

Bu standardn amac, bir kuruluun ynetilmesinde proses yaklamnn benimsenmesini tevik etmektir.

ekil 1, ISO 9000 standard serisinde aklanan proses tabanl kalite ynetim sistemini gstermektedir. Buekil, kuruluun girdilerinin temininde ilgili taraflarn nemli bir rol oynadn gstermektedir. lgili taraflarnmemnuniyetinin izlenmesi, ilgili taraflarn ihtiya ve beklentilerinin ne derecede karlandna dairalglamalaryla ilgili bilginin deerlendirilmesini gerektirir. ekil 1de verilen model prosesleri ayrntl olarakgstermemektedir.

2.5 Kalite politikas ve kalite hedefleriKalite politikas ve kalite hedefleri, kuruluun ynlendirilmesinde odaklanmay salamak amacylaoluturulur. Her ikisi de istenen sonular belirler ve kurulua bu sonular elde etmek iin kaynaklarnkullanmada yardmc olur. Kalite politikas, kalite hedeflerinin oluturulmas ve gzden geirilmesi iin birereve salar. Kalite hedefleri, kalite politikas ve srekli iyiletirme taahhd ile tutarl olmal ve baarseviyeleri llebilir olmaldr. Kalite hedeflerinin baarlmasnn, rn kalitesi, faaliyetlerin etkinlii, maliperformans ve bylelikle ilgili taraflarn gveni ve memnuniyeti zerinde olumlu etkisi olabilir.

AnahtarDeer katan faaliyetler

------------- Bilgi Ak

Not: Parantez ierisinde verilen bilgiler ISO 9001 standardna uygulanmaz.

ekil 1 - Proses tabanl Kalite Ynetim Sistemi Modeli


8/32


4

2.6 Kalite ynetim sisteminde st ynetimin rolLiderlik ve liderlik faaliyetlerini uygulayarak st ynetim, alanlarn tam katlmnn saland ve kaliteynetim sisteminin etkin iledii bir ortam yaratr. Kalite ynetim ilkeleri (Madde 0.2), st ynetim tarafndanaada belirtildii ekilde kendi rolnn temeli olarak kullanlabilir:

a) Kuruluun kalite politikas ve kalite hedeflerini oluturmak ve srdrmek,b) Bilin, motivasyon ve katlm artrmak iin kalite politikas ve kalite hedeflerini kuruluun her seviyesinde

yaygnlatrmak,c) Kuruluun her seviyesinde mteri artlarna odaklanmay salamak,d) Kalite hedeflerine ulalmas ve mteriler ile dier ilgili taraflarn artlarnn karlanmasn salayan

uygun proseslerin yrtlmesini salamak,e) Kalite hedeflerinin baarlmas iin etkin ve verimli bir kalite ynetim sisteminin oluturulmasn,

uygulanmasn ve srdrlmesini salamak,f) Gerekli kaynaklarn yararlanlabilirlii salamak,g) Kalite ynetim sistemini periyodik olarak gzden geirmek,h) Kalite politikas ve kalite hedefleri ile ilgili faaliyetlere karar vermek,i) Kalite ynetim sisteminin srekli iyiletirilmesi ile ilgili faaliyetlere karar vermek.

2.7 Dokmantasyon

2.7.1 Dokmantasyonun nemiDokmantasyon amacn iletimini ve faaliyetin tutarlln salar. Dokmantasyonun kullanm;

a) Kalitenin iyiletirilmesinin ve mteri artlarna uygunluun salanmasna,b) Uygun eitimin salanmasna,c) Tekrarlanabilirlik ve izlenebilirlie,d) Objektif kantn salanmasna vee) Etkinliin deerlendirilmesine ve kalite ynetim sisteminin uygunluunun srdrlmesine

yardmc olur.

Dokmantasyonun oluturulmas, yalnz kendi ierisinde tamamlanan bir faaliyet olmamal, deer katan birfaaliyet de olmaldr.

2.7.2 Kalite ynetim sistemlerinde kullanlan dokman trleriKalite ynetim sistemlerinde aada belirtilen dokman trleri kullanlr:

a) Kurulu iinden ve dndan kuruluun kalite ynetim sistemi hakknda tutarl bilgi edinilmesini salayandokmanlar; bu tr dokmanlar kalite el kitaplar olarak tanmlanr,

b) Kalite ynetim sisteminin belirli bir rne, projeye veya szlemeye nasl uygulandn aklayandokmanlar; bu tr dokmanlar kalite plnlar olarak tanmlanr,

c) artlar belirten dokmanlar; bu tr dokmanlarartnameler olarak tanmlanr,d) neri ve tavsiyeleri ieren dokmanlar; bu tr dokmanlar klavuz olarak tanmlanr,e) Faaliyetlerin ve proseslerin nasl tutarl olarak gerekletirilecei hakknda bilgi salayan dokmanlar; bu

tr dokmanlar dokmante edilmi prosedrleri, i talimatlarn ve izimleri ierebilir,f) Gerekletirilen faaliyetler ve elde edilen sonular iin objektif kant salayan dokmanlar; bu tr

dokmanlar kaytlar olarak tanmlanr.

Her kurulu dokmantasyonunun kapsamn ve dokmantasyonda kullanlacak ortam belirler. Bu konu,kuruluun bykl ve tipi, proseslerinin karmakl ve bunlar arasndaki etkileim, rnlerin karmakl,mteri artlar, konuya ilikin mevzuat artlar, personelinin kantlanabilen yeterlilii, kalite ynetim sistemiartlarnn karlandnn kantlanmasnn gerektirdii kapsamgibi etkenlere baldr.

2.8 Kalite ynetim sistemlerinin deerlendirilmesi

2.8.1 Kalite ynetim sisteminde proseslerin deerlendirilmesiKalite ynetim sistemleri deerlendirilirken, her prosesin deerlendirilmesi ile ilgili drt temel soru yneltilir.

a) Proses tanmlanp, uygun olarak tarif edilmi midir?b) Sorumluluklar ve sorumlular belirlenmi midir?c) Prosedrler uygulanmakta ve uygulama srdrlmekte midir?

d) ngrlen sonularn elde edilmesinde proses etkin midir?


9/32


5

Yukardaki sorulara verilen cevaplarn btn, deerlendirmenin sonucunu belirleyebilir. Bir kalite ynetimsistemi deerlendirmesinin kapsam deiebilir ve tetkik, kalite ynetim sisteminin gzden geirilmesi ve zdeerlendirme gibi faaliyetleri ierebilir.

2.8.2 Kalite ynetim sisteminin tetkikiTetkikler, kalite ynetim sistemi artlarnn ne derecede yerine getirildiinin belirlenmesi iin kullanlr. Tetkik

bulgular

kalite ynetim sisteminin etkinliinin deerlendirilmesi ve iyiletirme iin f

rsatlar

n tan

mlanmas

amacyla kullanlr.

Birinci taraf tetkikler, kurulu tarafndan veya kurulu adna kendi amalar iin yaplr ve kuruluun uygunlukbeyan iin temel oluturabilir.kinci taraf tetkikler, kuruluun mterileri veya mteri adna bakalar tarafndan yaplr.

nc taraf tetkikler, bamsz d tetkik hizmeti verilen kurulular tarafndan yaplr. Genellikle akrediteedilmi olan bu kurulular ISO 9001 standardnn artlar gibi artlara uygunluun belgelendirilmesini veyatescilini salar.

ISO 19011 standard, tetkiklere rehberlik salayan standarddr.

2.8.3 Kalite ynetim sistemini gzden geirme

st ynetimin bir grevi, kalite politikas

ve kalite hedeflerine gre kalite ynetim sisteminin uygunluu,yeterlilii, etkinlii ve verimliliinin dzenli aralklarla sistematik deerlendirmesini yapmaktr. Bu gzdengeirme, ilgili taraflarn deien ihtiya ve beklentilerine cevap veren kalite politika ve hedeflerin uyarlanmasihtiyacnn ele alnmasn ierebilir. Gzden geirme, faaliyetler iin ihtiyacn belirlenmesini ierir.

Dier bilgi kaynaklarnn yansra tetkik raporlar, kalite ynetim sisteminin gzden geirilmesinde kullanlr.

2.8.4 z deerlendirmeBir kuruluun z deerlendirmesi, kurulu faaliyetlerinin kapsaml ve sistematik gzden geirilmesi olup,sonular kalite ynetim sistemi veya bir mkemmellik modeli ile karlatrlr.

z deerlendirme kurulu performansnn ve kalite ynetim sisteminin olgunluk seviyesinin genelgrnnn ortaya konmasn salar. Bu ayn zamanda kuruluta iyiletirme gereken alanlarntanmlanmasna ve nceliklerin belirlenmesine yardmc olabilir.

2.9 Srekli iyiletirmeKalite ynetim sisteminin srekli iyiletirilmesinin amac mterilerin ve dier ilgili taraflarn memnuniyetininartrlmas olaslnn ykseltilmesidir. yiletirme iin faaliyetler aadakileri ierir:

a) yiletirme alanlarnn tanmlanabilmesi iin mevcut durumun analizi ve deerlendirilmesi;b) yiletirme iin hedeflerin oluturulmas;c) Hedeflere ulalabilmesi iin olas zmlerin aratrlmas;d) Bu zmlerin deerlendirilmesi ve bir seim yaplmas;e) Seilen zmn uygulanmas;f) Hedeflere ulaldn belirlemek iin uygulama sonularnn llmesi, dorulanmas, analiz edilmesi ve

deerlendirilmesi;g) Deiikliklerin kalc klnmas.

Gerektiinde daha baka iyiletirme frsatlarnn belirlenmesi amacyla sonular gzden geirilir. Bubalamda iyiletirme srekli bir faaliyettir. Mterilerden ve dier ilgili taraflardan alnan geri bildirimler,tetkikler ve kalite ynetim sisteminin gzden geirilmesi de iyiletirme frsatlarnn belirlenmesindekullanlabilir.

2.10 statistiksel tekniklerin rolstatistiksel tekniklerin kullanm deikenliin anlalmasna yardmc olur ve bylelikle kurulularnproblemlerini zme ve etkinlik ve verimliliklerini iyiletirmelerine yardm eder. Bu teknikler, karar almaydesteklemek iin, mevcut verilerin daha iyi kullanlmasn da kolaylatrr.

Deikenlik, grnr kararllk artlar altnda dahi, bir ok faaliyetin uygulan biimlerinde ve ktlarndagzlemlenebilir. Bu gibi deikenler proseslerin ve rnlerin llebilir karakteristiklerinde gzlemlenebilir vepazar aratrmasndan mteri hizmetleri ve nihai elden karmaya kadar rnlerin yaam evrimleri

boyunca rnn deiik aamalarnda var olduu grlebilir.


10/32


6

statistiksel teknikler, olduka snrl miktarlardaki verilerle bile bu tip deikenliin llmesi, aklanmas,analiz edilmesi, yorumlanmas ve modellenmesine yardmc olabilir. Bu gibi verilerin istatistiksel analizideikenliin sebebinin, kapsamnn ve yapsnn daha iyi anlalmasna yardmc olur. Bylelikle bu tipdeikenlikten kaynaklanan problemlerin zlmesine ve hatta nlenmesine ve srekli iyiletirmenin dahaileriye gtrlmesine yardmc olur.

Kalite ynetim sisteminde yer alan istatistiksel teknikler ile ilgili klavuz, ISO/TR 10017 standardndaverilmitir.

2.11 Kalite ynetim sistemleri ve dier ynetim sistemlerinin odaklarKalite Ynetim Sistemi, kuruluun ynetim sisteminin, uygun olduunda ilgili taraflarn ihtiyalar, beklentilerive artlarn karlamak zere kalite hedefleri ile ilgili sonularn baar ile elde edilmesine odaklananksmdr. Kalite hedefleri, kuruluun byme, sermaye salama, karllk, evre, i sal ve gvenlii gibidier hedeflerini tamamlar. Kuruluun ynetim sisteminin eitli ksmlar, ortak unsurlar kullanan tek birynetim sistemine dnmek amacyla kalite ynetim sistemi ile entegre olabilir. Bu durum, plnlamay,kaynaklarn tahsisini, tamamlayc hedeflerin tarifini ve kuruluun genel etkinliinin deerlendirilmesinikolaylatrabilir. Kuruluun ynetim sistemi, kuruluun ynetim sistemi artlarna gre deerlendirilebilir.Ynetim sistemi ISO 9001 ve ISO 14001:1996 standardlar gibi uluslar aras standardlarn artlarna gre detetkik edilebilir. Bu ynetim sistemi tetkikleri ayr ayr veya birlikte de yaplabilir.

2.12 Kalite ynetim sistemleri ve mkemmellik modelleri arasndaki ilikiISO 9000 standard serisinde verilen kalite ynetim sistemleri ile kurulua zg mkemmellik modellerininyaklamlar ortak ilkelere dayanr. Her iki yaklamda;a) Kuruluun zayf ve kuvvetli ynlerinin belirlenmesini salar,b) Genel modellere gre deerlendirme iin artlar ierir,c) Srekli iyiletirme iin bir temel salar ved) Kurulu dnda tannma iin artlar ierir.

ISO 9000 standard serisinde yer alan kalite ynetim sistemlerinin ve kurulua zg mkemmellikmodellerinin yaklamlar arasndaki fark uygulama kapsamndan kaynaklanr. ISO 9000 standard serisikalite ynetim sistemleri iin artlar ve performans iyiletirme iin rehberlik salar; kalite ynetimsistemlerinin deerlendirilmesi bu artlarn karlanp karlanmadn belirler. Mkemmellik modellerikurulu performansnn greceli deerlendirilmesini salayan kriterleri ierir ve bu, bir kuruluun btnfaaliyetlerine ve btn ilgili taraflarna uygulanabilir. Mkemmellik modellerindeki deerlendirme kriterleri, birkurulua kendi performansn dier kurulularn performans ile kyaslamas iin temel salar.

3 Terimler ve tariflerBir tarifin iindeki veya bu maddenin herhangi bir yerinde tarif edilen not iindeki bir terim koyu harfler ilegsterilir ve bunu terimin parantez iinde belirtilen madde numaras izler. Tarif iinde bu ekilde koyu harflerile belirtilen terim yerine bu terimin tam tarifi verilebilir. rnein:

rn (Madde 3.4.2) birprosesin sonucu (Madde 3.4.1) olarak tarif edilir;

Proses girdileri ktlara dntren, birbirleri ile ilgili olan veya etkileimde bulunan faaliyetler dizisi olaraktarif edilir.

Proses terimi, rn terimi ierisinde tam tarifi ile verildii takdirde rn tarifi aadaki gibi yaplr:

rn, girdileri ktlara dntren birbirleri ile ilgili olan veya etkileimde bulunan bir faaliyetler dizisininsonucu.

Bir zel metin iinde belirli zel bir anlamla snrl olan bir kavramn konu alan a parantez < > iinde tariftennce yazlarak, belirtilir. rnein teknik uzman < tetkik> (Madde 3.9.11) gibi.

3.1 Kalite ile ilgili terimler

3.1.1 KaliteYapsal karakteristikler(Madde 3.5.1) btnnn artlarn (Madde 3.1.2) yerine getirme derecesi.

Not 1 - Kalite terimi kt, iyi veya mkemmel gibi sfatlar ile kullanlabilir.

Not 2 - Yapsal szc, belirli szcnn aksine, bir eyde zellikle srekli, kalc bir karakteristikolarak bulunduu anlamn tar.


11/32


7

3.1.2 artGenellikle belirtilen veya zorunlu olarak ifade edilen ihtiya veya beklenti.

Not 1- Genellikle belirtilen ifadesi, kurulu (Madde 3.3.1), mterileri (Madde 3.3.5) ve dierilgilitaraflar(Madde 3.3.7) iin aka veya rtl belirtilen ve dikkate alnan ihtiya veya beklentinin anlatlmasndakialkanlk veya yaygn uygulama iin kullanlr.

Not 2 - Bir niteleyici rn art, kalite ynetim art, mteri art gibi zel birart tipini belirlemek amacylakullanabilir.

Not 3 - rnein birdokmanda (Madde 3.7.2) ifade edilen belirlenmi birarttr.

Not 4 -artlar, farkl ilgili taraflar tarafndan oluturulabilir.

3.1.3 DereceAyn fonksiyonel kullanma sahip rnler(Madde 3.4.2), prosesler(Madde 3.4.1) veya sistemler(Madde3.2.1) iin farkl kalite artlarnn snf veya sralamas.

rnek- Uak biletinin snf ve bir otel rehberinde yer alan otel snf

Not - Bir kalite art oluturulurken, genellikle derecesi belirlenir.

3.1.4 Mteri memnuniyetiGerekletirilen mteri artlarnn (Madde 3.1.2), mteri tarafndan alglanma derecesi.

Not 1 - Mteri ikayetleri, dk mteri memnuniyetinin yaygn bir gstergesidir. Ancak mteriikayetlerinin olmamas, mteri memnuniyetinin yksek olduu anlamnn karlmasn gerektirmez.

Not 2 - Mteri artlar, mteri ile anlamaya varlm ve gerekletirilmi olsa bile, bu durum yksekmteri memnuniyetinin saland anlamnn karlmasn gerektirmez.

3.1.5 YetenekBirkuruluun (Madde 3.3.1), sistemin (Madde 3.2.1) veya prosesin (Madde 3.4.1) gerekli artlar (Madde3.1.2) yerine getirebilecek birrn (Madde 3.4.2) gerekletirme kabiliyeti.

Not- statistik alanndaki proses yetenei terimleri, ISO 3534-2 standardnda tarif edilmitir.

3.2 Ynetim ile ilgili terimler

3.2.1 SistemBirbiri ile ilgili olan veya karlkl etkileimde bulunan eler toplam

3.2.2 Ynetim sistemiPolitika ve hedefleri oluturan ve bu hedefleri gerekletiren sistem (Madde 3.2.1)

Not - Bir kuruluun (Madde 3.3.1) ynetim sistemi, bir kalite ynetim sistemi (Madde 3.2.3), bir maliynetim sistemi veya bir evre ynetim sistemi gibi farkl ynetim sistemlerini ierebilir.

3.2.3 Kalite ynetim sistemiBirkuruluu (Madde 3.3.1) kalite (Madde 3.1.1) asndan ynlendiren ve kontrol eden ynetim sistemi(Madde 3.2.2).

3.2.4 Kalite politikasBir kuruluun (Madde 3.3.1) st ynetimi (Madde 3.2.7) tarafndan kabul edilen, balayc olarak yazlbeyan edilen kalite (Madde 3.1.1) ile ilgili btn amalar ve ynlendirmesi.

Not 1 - Genellikle kalite politikas, kuruluun genel politikas ile tutarldr ve kalite hedeflerinin ( Madde3.2.5) oluturulmas iin bir ereve salar.

Not 2 - Bu standardda belirtilen kalite ynetim ilkeleri (Madde 0.2) kalite politikasnn oluturulmas iin birtemel oluturabilir.

3.2.5 Kalite hedefiKalite (Madde 3.1.1) ile ilgili olarak aranan veya amalanan husus.

Not 1 - Kalite hedefleri genellikle kuruluun kalite politikasna (Madde 3.2.4) dayandrlr.


12/32


8

Not 2 - Kalite hedefleri genellikle kuruluun (Madde 3.3.1) ilgili fonksiyon ve seviyeleri iin belirlenir.

3.2.6 YnetimBirkuruluun (Madde 3.3.1) sevk ve idaresi iin koordine edilmi faaliyetler.

Not - Ynetim terimi, bazen kullanldnda, kuruluun ynetiminden sorumlu ve yetkili kii veya kiilergrubuna atfta bulunur. Ynetim bu anlamda kullanldnda yukarda tarif edilen ynetim kavramile kartrlmamas iin daima niteleyicinin herhangi bir ekli ile beraber kullanlmaldr. rneinynetim yerine st ynetim (Madde 3.2.7) kullanlmas gibi.

3.2.7 st ynetimBirkuruluu (Madde 3.3.1) en st seviyede sevk ve idare eden kii veya kiiler grubu.

3.2.8 Kalite ynetimiBir kuruluun (Madde 3.3.1) kalite (Madde 3.1.1) bakmndan sevk ve idaresi iin koordine edilmifaaliyetler.

Not - Kalite bakmndan sevk ve idare, genellikle kalite politikasnn (Madde 3.2.4) oluturulmas vekalite hedefleri (Madde 3.2.5), kalite planlamas (Madde 3.2.9), kalite kontrol (Madde 3.2.10),

kalite gvence (Madde 3.2.11) ve kalite iyiletirmesini (Madde 3.2.12) ierir.

3.2.9 Kalite plnlamasKalite ynetiminin (Madde 3.2.8), kalite hedeflerinin (Madde 3.2.5) oluturulmasna odaklanan ve kalitehedeflerinin gerekletirilmesi iin gerekli i proseslerini (Madde 3.4.1) ve ilgili kaynaklarn belirleyenblm.

Not - Kalite plnlarnn (Madde 3.7.5) oluturulmas, kalite planlamasnn bir paras olabilir.

3.2.10 Kalite kontrolKalite ynetiminin (Madde 3.2.8), kalite artlarnn (Madde 3.1.2) gerekletirilmesine odaklanan blm.

3.2.11 Kalite gvence

Kalite ynetiminin (Madde 3.2.8), kalite artlarnn (Madde 3.1.2) gerekletirilmesi iin gvencesalamaya odaklanan blm.

3.2.12 Kalite iyiletirmeKalite ynetiminin (Madde 3.2.8), kalite artlarnn (Madde 3.1.2) gerekletirilmesi yeteneini artrmayaodaklanan blm.

Not - artlar, etkinlik (Madde 3.2.14), verimlilik (Madde 3.2.15) veya izlenebilirlik (Madde 3.5.4) gibiherhangi bir konuyla ilgili olabilir.

3.2.13 Srekli iyiletirmeartlarn (Madde 3.1.2) yerine getirilmesinisalayan yetenein artrlmas iin tekrar edilen faaliyet.

Not - Hedeflerin oluturulmas ve iyileme iin frsatlarn aranmas prosesi (Madde 3.4.1), denetim

bulgularnn (Madde 3.9.5) ve denetim sonularnn (Madde 3.9.6) kullanmndan, verilerinanalizinden, ynetim gzden geirmelerden (Madde 3.8.7) veya dier yollardan faydalanan vegenellikle dzeltici faaliyeti (Madde 3.6.5) ve nleyici faaliyeti (Madde 3.6.4) balatan bir srekliiyiletirme prosesidir.

3.2.14 EtkinlikPlanlanm faaliyetleri gerekletirme ve planlanm sonulara ulama derecesi.

3.2.15 VerimlilikElde edilen sonular ile kaynaklar arasndaki iliki.

3.3 Kurulu ile ilgili terimler

3.3.1 KuruluSorumluluklar, yetkileri ve ilikileri dzenlenmi alanlar ve birimler grubu.


13/32


9

rnek- irket, ortaklk, firma, teebbs, enstit, hayr kurumu, tccar, birlik veya bunlarn bir paras veyabirleimi.

Not 1 - Dzenleme, genellikle dzenli bir yap anlamndadr.

Not 2 - Bir kurulu, zel veya kamu kuruluu olabilir.

Not 3 - Bu tarif, kalite ynetim sistemi (Madde 3.2.3) standardlar

n

n amalar

iin geerlidir. Kuruluterimi, ISO/IEC Guide 2de farkl tarif edilmitir.

3.3.2 Kurulu yapsalanlar arasndaki sorumluluklarn, yetkilerin ve ilikilerin dzenlenmesi.

Not 1 - Dzenleme, genellikle dzenli bir yap anlamndadr.

Not 2 - Kurulu yapsnn kabul gren ifadesi, sklkla birkalite el kitabnda (Madde 3.7.4) veya birprojenin(Madde 3.4.3) birkalite plnnda (Madde 3.7.5) verilir.

Not 3 - Bir kurulu yapsnn kapsam, dkurulularla (Madde 3.3.1) ilgili arayzleri ierebilir.

3.3.3 Altyap

Bir kuruluun (Madde 3.3.1) faaliyet gstermesi iin gerekli olan birimler, donan

m ve hizmetler sistemi.

3.3.4 alma ortamin yaplmas srasnda etkisi altnda bulunulan artlar btn.

Not 1 - artlar, fiziksel, sosyal, psikolojik veya evresel faktrlerini (scaklk, uyar ve ikaz iaretleri,ergonomi ve atmosferik bileim) ierir.

3.3.5 Mterirn (Madde 3.4.2) alan kurulu (Madde 3.3.1) veya kii.

rnek- Tketici, mteri, nihai kullanc, perakendeci, yararlanan veya satn alan.

Not- Mteri, i ve d mteri olarak iki gruba ayrlabilir.

3.3.6 Tedarikirn (Madde 3.4.2) salayan kurulu (Madde 3.3.1) veya kii.

rnek- retici, datc, perakendeci veya bir rnn satcs, veya bir hizmet veya bilgi salayan.

Not 1 - Bir tedariki, kuruluun iinden veya dndan olabilir.

Not 2 - Bir szleme durumunda tedariki, bazen yklenici olarak adlandrlabilir.

3.3.7 lgili tarafBirkuruluun (Madde 3.3.1) performansndan veya baarsndan bir fayda salayan kii veya grup.

rnek- Mteriler (Madde 3.3.5), mal sahipleri, kuruluta alanlar, tedarikiler (Madde 3.3.6), bankerler,sendikalar, ortaklar veya toplum.

Not- Grup, bir kurulutan, kuruluun bir blmnden veya birden fazla kurulutan oluabilir.

3.4 Proses ve rn ile ilgili terimler

3.4.1 ProsesGirdileri ktlara dntren birbirleri ile ilgili olan veya etkileimde bulunan bir faaliyetler dizisi.

Not 1 - Genellikle bir prosesin girdileri, dier proseslerin ktlardr.

Not 2 - Kuruluun (Madde 3.3.1) prosesleri, genellikle katma deer yaratacak ekilde planlanr ve kontrollartlar altnda gerekletirilir.

Not 3 - Son rnn (Madde 3.4.2) uygunluunun (Madde 3.6.1) hemen veya ekonomik olarakdorulanamad bir proses sklkla zel proses olarak adlandrlr.


14/32


10

3.4.2 rnBirprosesin (Madde 3.4.1) sonucu.

Not 1 - Drt genel rn kategorisi vardr. Bunlar aada verilmitir:- hizmetler (rnein, tamaclk),- yazlm (rnein, bilgisayar program, szlk),- donanm (rnein, motorun mekanik ksm),-

ilenmi malzemeler (rnein, yalama ya).

Bir ok rn, farkl genel rn kategorilerine ait paralar ierir. Bu takdirde rnn hizmet mi, yaz lm m,donanm m veya ilenmi malzeme mi olduu, baskn paraya gre belirlenir. rnein, sunulan rnotomobil donanmdan (rnein, lastikler), ilenmi malzeme (rnein, yakt, soutma svs), yazlmdan(rnein, motor kontrol yazlm, src el kitab) ve hizmetten (rnein, satc tarafndan salanan kullanmailikin aklamalar) oluur.

Not 2 - Hizmet, tedariki (Madde 3.3.6) ve mteri (Madde 3.3.5) arasndaki arayzde gerekletirilmesigereken en az bir faaliyetin sonucudur ve genellikle soyuttur. Bir hizmetin salanmas, rneinaadakileri ierebilir:

- Mteri tarafndan salanan ve somut bir rn zerinde yaplan faaliyet (rnein, otomobil tamiri),- Mteri tarafndan salanan ve soyut bir rn zerinde yaplan faaliyet (rnein, gelir beyan zerine

vergi iadesi hazrlanmas),- Soyut bir rnn teslimi (rnein, bilginin aktarm balamnda bilgi verilmesi),- Mteri iin ortam yaratma (rnein, otellerde ve lokantalarda).

Yazlm bilgiden oluur, genellikle soyuttur ve yaklamlar, ilemler veya prosedrler(Madde 3.4.5) eklindeolabilir.

Donanm genellikle somuttur ve miktar saylabilir bir karakteristiktir (Madde 3.5.1). lenmi malzemelergenellikle somuttur ve miktar srekli bir karakteristiktir. Donanm ve ilenmi malzemeler, sklkla mal olarakadlandrlr.

Not 3 - Kalite gvence (Madde 3.2.11), esas olarak amalanan rn zerine odaklanr.

3.4.3 Proje

Balang ve biti tarihleri olan koordine ve kontrol edilen bir dizi faaliyetten oluan, zaman, maliyet vekaynak kstlar gibi belirli artlara (Madde 3.1.2) uyarak amaca ulamak iin yaplan tek birproses (Madde3.4.1).

Not 1 - Bir proje, daha byk bir proje yapsnn bir blmn oluturabilir.

Not 2 - Baz projelerde, proje ilerledike, hedefler gelitirilerek netletirilir ve rn karakteristikleri (Madde3.5.1) de gelitirilerek tarif edilir.

Not 3 - Bir projenin kts, rnn (Madde 3.4.2) bir veya birka birimi olabilir.

Not 4 - ISO 10006:1997den alnmtr.

3.4.4 Tasarm ve gelitirme

artlar

(Madde 3.1.2), belirtilmi karakteristiklere (Madde 3.5.1) veya bir rn (Madde 3.4.2) veya birprosesi (Madde 3.4.1) veya bir sistemi (Madde 3.2.1) artnameye (Madde 3.7.3) dntren prosesler(Madde 3.4.1) btn.

Not 1 - Tasarm ve gelitirme terimleri bazen e anlaml olarak ve bazen tasarm ve gelitirme prosesinineitli aamalarn tanmlamak iin kullanlr.

Not 2 - Tasarlanan ve gelitirilen eyin yapsn belirtmek iin bir niteleyici kullanlabilir (rnein, rntasarm ve gelitirmesi veya proses tasarm ve gelitirmesi).

3.4.5 ProsedrBirprosesin (Madde 3.4.1) veya bir faaliyetin yrtlmesi iin belirlenmi yol.

Not 1- Prosedrler, dokmante olabilir veya olmayabilir.

Not 2 - Bir prosedr dokmante edildiinde, yazl prosedr veya dokmante edilmi prosedr ifadesisklkla kullanlr. Bir prosedr ieren dokman (Madde 3.7.2) prosedr dokman olarakadlandrlabilir.


15/32


11

3.5 Karakteristikler ile ilgili terimler

3.5.1 KarakteristikAyrt edici zellik.

Not 1 - Bir karakteristik yapsal olabilir veya atanm olabilir.

Not 2 - Bir karakteristik nitel veya nicel olabilir.

Not 3 -Aadaki gibi eitli karakteristik snflar vardr:- Fiziksel (rnein, mekanik, elektriksel, kimyasal ve biyolojik karakteristikler);- Duyusal (rnein, koku alma, dokunma, tatma, grme ve duyma ile ilgili);- Davran ile ilgili (rnein, nezaket, drstlk, doruluk);- Zamana ait (rnein, dakiklik, gvenirlik, bulunabilirlik);- Ergonomik (rnein, fizyolojik karakteristik veya insan gvenlii ile ilgili);- Fonksiyonel (rnein, bir uan azami hz).

3.5.2 Kalite karakteristiiBirrnn (Madde 3.4.2), prosesin (Madde 3.4.1) veya sistemin (Madde 3.2.1) birartla (Madde 3.1.2)ilgili yapsal karakteristii (Madde 3.5.1).

Not 1 - Yapsal, bireyde zellikle kalc bir karakteristik olarak bulunan anlamndadr.

Not 2 - Bir rn, proses veya sistem iin belirlenen bir karakteristik o rnn, prosesin veya sistemin kalitekarakteristii deildir (rnein, bir rnn fiyat, bir rnn sahibi).

3.5.3 GvenilebilirlikYararlanabilirlik performansn ve onun etkileyen faktrleri, gvenilirlik performansn, bakm yaplabilirlikperformansn ve bakm destek performansn aklamak zere kullanlan ortak bir terim.

Not - Gvenilebilirlik, nicel olmayan terimlerde yalnz genel aklamalar iin kullanlr.

[IEC 60050-191:1990]

3.5.4 zlenebilirlikDikkate alnan bireyin gemie ilikin bilgilerini, uygulamasn ve bulunduu yeri izleme yetenei

Not 1 - Dikkate alnan birrn (Madde 3.4.2) ise izlenebilirlik;- Malzemelerin veya paralarn menei,- Proses tarihesi ve- Teslimattan sonra rnn datm ve yeri

ile ilgili olabilir.

Not 2 - Metroloji alannda VIM:1993, Madde 6.10daki tarif kabul edilen tariftir.

3.6 Uygunluk ile ilgili terimler

3.6.1 UygunlukBirartn (Madde 3.1.2) yerine getirilmesi.

Not 1 - Bu tarif, ISO/IEC Guide 2 ile tutarldr ancak ISO 9000 kavramlar ierisinde ifade edilme ekli ondanfarkldr.

Not 2 - ngilizcede conformance terimi conformity terimi ile e anlamldr ancak artk kullanlmamaktadr.(Bu aklama, standardn orjinal metni ile paralellik salamak amacyla verilmitir.)

3.6.2 UygunsuzlukBirartn (Madde 3.1.2) yerine getirilmemesi.

3.6.3 KusurAmalanan veya belirlenen bir kullanmla ilgili birartn (Madde 3.1.2) yerine getirilmemesi.

Not 1 - zellikle rn sorumluluu konularyla ilgili olan yasal armlar sebebiyle kusur ve uygunsuzluk(Madde 3.6.2) kavramlar arasndaki fark nemlidir. Bunun sonucu olarak, kusur terimi ok dikkatlikullanlmaldr.


16/32


12

Not 2 - Mterinin (Madde 3.3.5) ngrd gibiamalanan kullanm, tedariki (Madde 3.3.6) tarafndansalanan kullanm ve bakm talimatlar gibi bilginin yapsndanetkilenebilir.

3.6.4 nleyici faaliyetPotansiyel bir uygunsuzluun (Madde 3.6.2) sebebinin veya istenmeyen dier potansiyel durumlarnortadan kaldrlmas iin yaplan faaliyet.

Not 1 - Potansiyel bir uygunsuzluun birden fazla sebebi olabilir.

Not 2 - nleyici faaliyet oluumu nlemek iin yaplrken, dzeltici faaliyet (Madde 3.6.5) tekrar nlemekiin yaplr.

3.6.5 Dzeltici faaliyetSaptanm bir uygunsuzluun (Madde 3.6.2) sebebinin veya istenmeyen dier durumlarn ortadankaldrlmas iin yaplan faaliyet.

Not 1 - Bir uygunsuzluun birden fazla sebebi olabilir.

Not 2 - Dzeltici faaliyet tekrar nlemek iin yaplrken, nleyici faaliyet (Madde 3.6.4) oluumu nlemekiin yaplr.

Not 3 - Dzeltme (Madde 3.6.6) ile dzeltici faaliyet arasnda fark vardr.

3.6.6 DzeltmeSaptanm biruygunsuzluu (Madde 3.6.2) gidermek iin yaplan faaliyet.

Not 1 - Bir dzeltme, birdzeltici faaliyet (Madde 3.6.5) ile birlikte yaplabilir.

Not 2 - Bir dzeltme, rnein yeniden ileme (Madde 3.6.7) veya yeniden derecelendirme (Madde 3.6.8)olabilir.

3.6.7 Yeniden ilemeUygun olmayan birrn (Madde 3.4.2), artlara (Madde 3.1.2) uygun hale getirmek iin yaplan faaliyet.

Not - Yeniden ilemenin aksine, tamir(Madde 3.6.9) uygun olmayan rnn paralarn etkileyebilir veya

deitirebilir.

3.6.8 Yeniden derecelendirmeUygun olmayan bir rn (Madde 3.4.2), balang artlarndan farklartlara (Madde 3.1.2) uygun halegetirmek iin yaplan derece (Madde 3.1.3) deiiklii.

3.6.9 TamirUygun olmayan birrn (Madde 3.4.2), amalanan kullanm iin kabul edilebilir duruma getirmek amacylayaplan faaliyet.

Not 1 - Tamir, nceden uygun olan bir rn yeniden kullanlr hale getirmek iin, rnein bakmn birparas olarak, yaplan onarm faaliyetini de ierir.

Not 2 - Yeniden ilemenin (Madde 3.6.7) aksine, tamir uygun olmayan rnn paralar

n

etkileyebilir veyadeitirebilir.

3.6.10 Hurdaya ayrmaUygun olmayan birrnn (Madde 3.4.2), balangta amalanan ekilde kullanmn nlemek iin yaplanfaaliyet.

rnek- Geri dnm, imha

Not - Uygun olmayan bir hizmet verilmesi durumunda, hizmetin durdurulmas ile kullanm nlenir.

3.6.11 zel izinBelirlenen artlara (Madde 3.1.2) uymayan birrnn (Madde 3.4.2) serbest braklmas veya kullanm iinverilen izin.

Not - Genellikle zel izin, rn miktar veya mutabk kalnan zaman iin belirlenmi snrlar ierisindekiuygun olmayan karakteristiklere (Madde 3.5.1) sahip bir rnn teslimat ile snrldr.


17/32


18/32


14

3.8 nceleme ile ilgili terimler

3.8.1 Objektif kantBireyin doruluunu veya varln destekleyen veri.

Not - Objektif kant, gzlem, lm, deney veya dier aralarla elde edilebilir.

3.8.2 MuayeneUygun olduunda lme, deney veya mastarlama ile desteklenen gzlem ve yarglamayla yaplan uygunlukdeerlendirmesi.

[ISO/IEC Guide 2]

3.8.3 DeneyBir veya daha ok karakteristiin (Madde 3.5.1) birprosedre (Madde 3.4.5) gre tayin edilmesi.

3.8.4 DorulamaObjektif kantn (Madde 3.8.1) salanmas yolu ile belirlenen artlarn (Madde 3.1.2) yerine getirildiininteyidi.

Not 1 - Dorulanm terimi, karlk gelen statleri belirtmek iin kullanlr.

Not 2 - Teyit aadaki gibi faaliyetleri kapsayabilir;

- Alternatif hesaplamalarn yaplmas,- Onaylanm benzer tasarm artnamesi ile yeni tasarm artnamesinin (Madde 3.7.3) karlatrlmas,- Deneylerin yaplmas ve gsterimler,- Yaymdan nce dokmanlarn gzden geirilmesi.

3.8.5 Geerli klmaObjektif kant (Madde 3.8.1) salanmas yolu ile belirli bir kullanm amac ve uygulama iin artlarn(Madde 3.1.2) yerine getirildiinin teyidi.

Not 1 - Geerli klnm terimi, karlk gelen statleri belirtmek iin kullanlr.

Not 2 - Geerlilik iin kullanm artlar, simule edilmi veya gerek olabilir.

3.8.6 Nitelendirme prosesiBelirlenen artlar(Madde 3.1.2) yerine getirme yeteneini gstermek zere yaplan proses (Madde 3.4.1).

Not 1 - Nitelendirilmi terimi, karlk gelen statleri belirtmek iin kullanlr.

Not 2 - Nitelendirme kiilerle, rnlerle (Madde 3.4.2), proseslerle veya sistemlerle (Madde 3.2.1) ilgiliolabilir.

rnek- Tetkiki nitelendirme prosesi, malzeme nitelendirme prosesi.

3.8.7 Gzden geirme

Oluturulan hedeflere ulamak amacyla ele alnan konunun uygunluunu, yeterliliini ve etkinliini (Madde3.2.14) tayin etmek iin yaplan faaliyet.

Not - Gzden geirme, verimliliin (Madde 3.2.15) tayinini de ierebilir.

rnek -Ynetimin gzden geirmesi, tasarm ve gelitirmenin gzden geirilmesi, mteri artlarnn gzdengeirilmesi ve uygunsuzluun gzden geirilmesi.

3.9 Tetkik ile ilgili terimler

Not - Madde 3.9da verilen terimler ve tarifler, ISO 19011de verilen esaslara gre hazrlanmtr. Buterimler ve tarifler, anlan standardda deitirilebilirler.

3.9.1 TetkikTetkik kriterlerinin (Madde 3.9.3) yerine getirilme derecesini belirlemek amacyla tetkik kantn (Madde3.9.4) elde etmek ve objektif olarak deerlendirmek iin yaplan sistematik, bamsz ve dokmante edilmiproses (Madde 3.4.1).


19/32


15

Not - Bazen birinci taraf tetkik olarak da adlandrlani tetkikler, kuruluun (Madde 3.3.1) i amalar iinve uygunluk (Madde 3.6.1) beyan iin temel oluturabilmek amacyla kuruluun kendisi veya onunadna yaplr.

D tetkikler, genellikle ikinci taraf veya nc taraf tetkikler olarak adlandrlan tetkikleri ierir.kinci taraf tetkikler, kurulutan fayda salayan taraflar, mteri veya onlar adna alanlar gibi, tarafndanyaplr.

nc taraf tetkikler, bamsz d kurulular tarafndan yaplr. Bu kurulular, ISO 9001:2000 veya ISO14001:1996 standardlar gibi artlara uygunluk belgesi veya tescili salarlar.

Kalite ve evre ynetim sistemleri (Madde 3.2.2) beraber tetkik edildiinde, bu tetkik birletirilmi tetkikolarak adlandrlr.

Bir kuruluun, iki veya daha fazla tetkik kuruluu tarafndan birlikte tetkik edilmesi ortak tetkik olarakadlandrlr.

3.9.2 Tetkik programBelirli bir zaman periyodu iin planlanan ve belirli bir ama dorultusunda ynetilen bir veya birden fazlatetkik grubu.

3.9.3 Tetkik kriterleriReferans olarak kullanlan politikalar, prosedrler(Madde 3.4.5) veya artlar(Madde 3.1.2) btn.

3.9.4 Tetkik kantDorulanabilir tetkik kriterlerine ilikin kaytlar(Madde 3.7.6), olgu veya dierbilgi (Madde 3.7.1) beyanlar.

Not - Tetkik kant, nitel veya nicel olabilir.

3.9.5 Tetkik bulgularTetkik kriterlerine (Madde 3.9.3) gre toplanan tetkik kantlarnn (Madde 3.9.4) deerlendirilmesininsonucu.

Not - Tetkik bulgular, tetkik artlarna gre uygunluu veya uygunsuzluu ya da iyiletirme iin frsatlar

belirler.3.9.6 Tetkik sonucuTetkik hedefleri ve btn tetkik bulgularnn (Madde 3.9.5) deerlendirilmesini takiben denetim ekibi(Madde 3.9.10) tarafndan salanan tetkik kts.

3.9.7 Tetkik mterisiTetkik talebinde bulunan kurulu (Madde 3.3.1) veya kii.

3.9.8 Tetkik edilenTetkik edilen kurulu (Madde 3.3.1).

3.9.9 Tetkiki

Tetkiki (Madde 3.9.1) yrtme yeterliliine (Madde 3.9.12) sahip kii.

3.9.10 Tetkik ekibiTetkiki (Madde 3.9.1) yrten bir veya birden fazla tetkiki (Madde 3.9.9).

Not 1 - Tetkik ekibindeki bir tetkiki, genellikle tetkik ekibi lideri olarak atanr.

Not 2 - Tetkik ekibi eitim almakta olan tetkikileri ve gerektiinde teknik uzmanlar (Madde 3.9.11)ierebilir.

Not 3 - Gzlemciler tetkik ekibine elik edebilir ancak ekibin bir paras gibi davranamazlar.

3.9.11 Teknik uzmanTetkik edilecek konu ile ilgili uzmanlk veya zel bilgi salayan kii .

Not 1 - zel bilgi veya uzmanlk, kurulu (Madde 3.3.1), proses (Madde 3.4.1) veya tetkik edilecek faaliyethakknda olduu kadar dil ve kltrel rehberlik hakknda da bilgi veya uzmanl ierir.


20/32


16

Not 2 - Teknik uzman, tetkik ekibindeki (Madde 3.9.10) tetkiki (Madde 3.9.9) gibi davranamaz.

3.9.12 YeterlilikBilgi ve beceriyi uygulamada gsterilen yetenek.

3.10 lme proseslerindeki kalite gvencesi ile ilgili terimler

Not - Madde 3.10da verilen terimler ve tarifler, ISO 10012de verilen esaslara gre hazrlanmtr. Buterimler ve tarifler, anlan standardda deitirilebilirler.

3.10.1 lme kontrol sistemiMetrolojik teyidin ve lme proseslerinin srekli kontroln baarmak iin gerekli olan ve birbirleriyle ilgiliveya etkileim iinde olan eler grubu.

3.10.2 lme prosesiBir bykln deerini belirlemek iin yaplan ilemler dizisi.

3.10.3 Metrolojik teyitlme cihaznn (Madde 3.10.4), amalanan kullanma gre artlara (Madde 3.1.2) uygunluunu salamakiin gereken ilemler dizisi.

Not 1 - Genelliklemetrolojik teyit: kalibrasyon veya dorulama (Madde 3.8.4); gerekli herhangi bir ayarlamaveya tamir (Madde 3.6.9) ve takiben yeniden kalibrasyon; cihazn amalanan kullanm iin metrolojikartlarla karlatrlmas; bunlarn yansra gereken mhrleme ve etiketlemeyi ierir.

Not 2 - Amalanan kullanm iin lme cihaznn uygunluu gsterilmeden ve dokmante edilmeden,metrolojik teyit baarlm saylmaz.

Not 3 - Amalanan kullanm iin artlar, aralk, znrlk, izin verilen azami hata gibi dikkate alnmasgereken hususlar ierir.

Not 4 - Metrolojik teyit artlar, genellikle rn artlarndan farkldr ve rn artlarnda belirtilmez.

3.10.4 lme cihazlme prosesini (Madde 3.10.2) gerekletirmek iin gereken lme cihaz, yazlm, lme standard,referans malzeme ve/veya yardmc tehizat veya bunlarn birleimi.

3.10.5 Metrolojik karakteristiklme sonularn etkileyebilen ayrt edici zellik.

Not 1 - lme cihaz (Madde 3.10.4), genellikle eitli metrolojik karakteristiklere sahiptir.

Not 2 - Metrolojik karakteristikler, kalibrasyona tabi olabilir.

3.10.6 Metrolojik fonksiyonlme kontrol sisteminin (Madde 3.10.1) tanmlanmas ve uygulanmas iin kurumsal sorumluluu olanfonksiyon.


21/32


17

Ek A(Bilgi iin)

Szln gelitirilmesinde kullanlan metodolojiA.1 GiriISO 9000 standardlar serisinin uygulanmasnn evrensellii;

- Teknik dil kullanlmadan teknik aklamann yaplmasn ve- Kalite ynetim sistem standardlarnn potansiyel kullanclar tarafndan kolaylkla anlalabilir tutarl ve

uyumlatrlm szln

kullanlmasn gerektirir.

Kavramlar birbirlerinden bamsz deildir ve kalite ynetim sistemleri alanndaki kavramlar arasndakiilikilerin analizi ve bunlarn kavram sistemleri ierisinde dzenlenmesi, tutarl bir szln n artdr. Bu trbir analiz, bu standard ile verilen szln gelitirilmesinde kullanlmtr. Gelitirme prosesi boyuncauygulanan kavram emalar bilgi edinme anlamnda faydal olabileceinden, kavramlar A.4de yenidenverilmitir.

A.2 Szlkteki bir terimin ierii ve yerine kullanma kuralKavram, diller (rnein, Amerikan ngilizcesi ve Britanya ngilizcesindeki gibi ayn dil ierisindeki farkllklarda ieren) arasndaki gei birimini oluturur. Her bir dilde kavramn o dilde yaygn olarak anlalabilirliinisalamak iin en uygun terim seilir, dier bir ifade ile birebir tercme yaklam uygulanmaz.

Bir tarif, kavram belirlemek iin temel olan karakteristiklerin aklanmasndan oluur. nemli olduklar haldeaklamaya esas olmayan kavramlarla ilgili bilgiler, bir veya daha fazla not halinde verilir.

Bir terim, kk sz dizimi deiikliklerine bal olarak, bir tarifle verildiinde metnin anlamnda herhangi birdeiiklik olmamaldr. Bu trl bir yerine kullanma, bir tarifin doruluunu kontrol iin basit bir yntem salar.Bununla birlikte tarifin birok terime karlk gelecek ekilde karmak olduu durumlarda, yerine koyma birveya en fazla iki tarifin bir kerede alnmas ile en iyi ekilde yaplr. Terimlerin btnlnn tam olarak yerinekullanlmas, szdizimi bakmndan zor olacaktr ve anlam aktarma bakmndan yardmc olamayacaktr.

A.3 Kavram ilikileri ve ematik gsterimleri

A.3.1. GenelTerminoloji almasnda kavramlar arasndaki ilikiler, bir trn karakteristiklerinin hiyerarik oluumunadayanr. Bylece trnn adlandrlmas ve kknden veya tretilmi kavramlardan ayran karakteristiklerinaklanmasyla, kavramn en iyi tarifi oluturulur.

Bu ekte verilen kavram ilikilerinin ana ekli vardr: genel (Madde A.3.2), ksmi (Madde A.3.3) vearml (Madde A.3.4).

A.3.2. Genel ilikiBir hiyerarideki alt kavramlar, st kavramlarn btn karakteristiklerini tar ve kendilerini st (kk) ve alt

(tretilmi) kavramlardan ayran bu karakteristiklerin aklamalarn ierir. rnein, ilkbahar, yaz, sonbaharve k ile mevsim arasndaki iliki.

Genel ilikiler, yelpaze veya oksuz bir aa ema ile gsterilir (ekil A.1).

ekil A.1- Genel ilikinin ematik gsterimi


22/32


18

A.3.3 Ksm ilikiBir hiyerarideki alt kavramlar, st kavramlarn bileenlerini oluturur. rnein, ilkbahar, yaz, sonbahar vek, yln ksmlar olarak tarif edilebilir. Karlatrma yaplrsa, gneli havann (yaz mevsiminin olas birkarakteristii) yln bir ksm olarak tarif edilmesi uygun deildir.

Ksmi ilikiler, oksuz bir dal ile gsterilir (ekil A.2). Tek paralar bir izgi ile, oklu paralar ift izgi ilegsterilir.

ekil A.2- Ksmi ilikinin ematik gsterimi

A.3.4 ar

ml

ilikiarml ilikiler, genel ve ksmi ilikilerde var olan iyi anlatm salayamaz. Ancak bir kavram sistemiierisindeki bir kavram ile bir dieri arasndaki ilikinin yapsnn belirlenmesinde faydal olur. rnein, sebepve sonu, faaliyet ve yer, faaliyet ve sonu, ara ve fonksiyon, malzeme ve rn.

arml ilikiler, her iki ucunda da ok olan bir izgi ile gsterilir (ekil A.3).

ekil A.3- arml ilikinin ematik gsterimi

A.4 Kavram emalarekil A.4 ile ekil A.13 arasndaki ekiller, bu standardn 3nc maddesinde konularna gre gruplandrlarak

verilen kavramlar gsteren kavram emalarn ierir.Kavram emalarnda terimlerin tarifleri tekrarlanmakla birlikte, ilgili notlar yoktur ve bu tr notlar iin Madde 3e baklmas nerilir.

ekil A.4 - Kalite (Madde 3.1) ile ilgili kavramlar


23/32


19

ekil A.5 - Ynetim (Madde 3.2) ile ilgili kavramlar


24/32


20

ekil A.6 Kurulu (Madde 3.3) ile ilgili kavramlar

ekil A.7 Proses ve rn (Madde 3.4) ile ilgili kavramlar


25/32


26/32


22

ekil A.9 Uygunluk (Madde 3.6) ile ilgili kavramlar


27/32


23

ekil A.10 Dokmantasyon (Madde 3.7) ile ilgili kavramlar

ekil A.11 nceleme (Madde 3.8) ile ilgili kavramlar


28/32


24

ekil A.12 Tetkik (Madde 3.9) ile ilgili kavramlar


29/32


25

ekil A.13 lme proseslerindeki kalite gvencesi ile ilgili terimler (Madde 3.10) ile ilgili kavramlar


30/32


26

Kaynaklar

[1] ISO/IEC Guide 2, Standardization and related activities General vocabulary.[2] ISO 704, Terminology work Principles and methods.

[3] ISO 1087-1, Terminology Work Vocabulary - Part 1: Theory and Application.[4] ISO 3534-2, Statistics Vocabulary and symbols Part 2: Statistical quality control.

[5] ISO 9001-1:1994, Quality management and quality assurance standards Part 1: Guidelines forselection and use.

[6] ISO 9001:2000, Quality management systems Requirements.

[7] ISO 9004:2000, Quality management systems Guidelines for performance improvements.

[8] ISO 10006:1997, Quality management Guidelines to quality in project management.

[9] ISO 10012:-1), Quality assurance requirements for measuring equipment.

[10] ISO 10013:1995, Guidelines for developing quality manuals.

[11] ISO/TR 10017, Guidance on statistical techniques for ISO 9001:1994.

[12] ISO 10241, International terminology standards Preparation and layout.

[13] ISO/TR 13425, Guide for the selection and of statistical methods in standardization and specification.

[14] ISO 14001:1996, Environmental management systems Specification with guidance for use.

[15] ISO 19011:-2)

, Guidelines on quality and/or environmental management systems auditing.

[16] IEC 60050-191:1990, International Electrotechnical Vocabulary Chapter 191: Dependability andquality of service.

[17] VIM:1993, International vocabulary of basic and general terms in metrology.BIPM/IEC/IFCC/ISO/OIML/IUPAC/IUPAP.

[18] Quality Management Principles Brochure3).

[14] ISO 9000+ISO 14000 News (a bimonthly publication which provides comprehensive coverage ofinternational developments relating to ISOs management system standards, including news of theirimplementation by diverse organizations around the world)4).

1) yaymlanacak. (ISO 10012-1:1992 ve ISO 10012-2:1997 standardlarnn revizyonu)2) yaymlanacak.3) e-site:http://www.iso.ch adresinden temin edilebilir.4) ISO Merkez Sekreteryasndan ([email protected]) temin edilebilir.


31/32


27

Alfabetik dizin

Madde No.

Altyap 3.3.3Bilgi 3.7.1

alma Ortam 3.3.4Deney 3.8.3Derece 3.1.3Dorulama 3.8.4Dokman 3.7.2Dzeltici faaliyet 3.6.5Dzeltme 3.6.6Etkinlik 3.2.14Geerli klma 3.8.5Gzden geirme 3.8.7Gvenilebilirlik 3.5.3Hurdaya ayrma 3.6.10lgili taraf 3.3.7

zlenebilirlik 3.5.4Kalite 3.1.1Kalite el kitab 3.7.4Kalite gvence 3.2.11Kalite hedefi 3.2.5Kalite iyiletirme 3.2.12Kalite karakteristii 3.5.2Kalite kontrol 3.2.10Kalite pln 3.7.5Kalite plnlamas 3.2.9Kalite politikas 3.2.4Kalite ynetim sistemi 3.2.3Kalite ynetimi 3.2.8Karakteristik 3.5.1Kayt 3.7.8Kurulu 3.3.1Kurulu yaps 3.3.2Kusur 3.6.3Metrolojik fonksiyon 3.10.6Metrolojik karakteristik 3.10.5Metrolojik teyit 3.10.3Muayene 3.8.2Mteri 3.3.5Mteri memnuniyeti 3.1.4Nitelendirme prosesi 3.8.6

Madde No.

Objektif kant 3.8.1lme cihaz 3.10.4

lme kontrol sistemi 3.10.1lme prosesi 3.10.2nleyici faaliyet 3.6.4zel izin 3.6.11Proje 3.4.3Prosedr 3.4.5Proses 3.4.1Sapma izni 3.6.12Serbest brakma 3.6.13Sistem 3.2.1Srekli iyiletirme 3.2.13art 3.1.2artname 3.7.3

Tamir 3.6.9Tasarm ve gelitirme 3.4.4Tedariki 3.3.6Teknik uzman 3.9.11Tetkik 3.9.1Tetkik bulgular 3.9.5Tetkik edilen 3.9.8Tetkik ekibi 3.9.10Tetkik kant 3.9.4Tetkik kriterleri 3.9.3Tetkik mterisi 3.9.7Tetkik program 3.9.2Tetkik sonucu 3.9.6Tetkiki 3.9.9Uygunluk 3.6.1Uygunsuzluk 3.6.2rn 3.4.2st ynetim 3.2.7Verimlilik 3.2.15Yeniden derecelendirme 3.6.8Yeniden ileme 3.6.7Yetenek 3.1.5Yeterlilik 3.9.12Ynetim 3.2.6Ynetim sistemi 3.2.2


32/32


Alphabetical Index

A

Audit 3.91Audit client 3.9.7Audit conclusion 3.9.3Audit criteria 3.9.4Audit evidence 3.9.5Audit findings 3.9.5Audit programme 3.9.2Audit team 3.9.10Auditee 3.9.8Auditor 3.9.9

C

Capability 3.1.5Characteristic 3.5.1Concession 3.6.11Conformity 3.6.1Continual improvement 3.2.13Correction 3.6.6Corrective action 3.6.5Criteria 3.9.3Customer 3.3.5Customer satisfactionCompetence 3.9.12

D

Defect 3.6.3Dependability 3.5.3

Design and development 3.4.4Deviation permit 3.6.12Document 3.7.2

E

Effectiveness 3.2.14Efficiency 3.2.15

G

Grade 3.1.3

I

Information 3.7.1

Infrastructure 3.3.3Inspection 3.8.2Interested party 3.3.7

M

Management 3.2.6Management system 3.2.2Measurement control system 3.10.1Measurement process 3.10.2Measuring equipment 3.10.4Metrological characteristic 3.10.5Metrological confirmation 3.10.3Metrological function 3.10.6

N

O

Objective evidence 3.8.1Organization 3.3.1Organizational structure 3.3.2

P

Preventive action 3.6.4Procedure 3.4.5Process 3.4.1Product 3.4.2Project 3.4.3

Q

Qualification process 3.8.6Quality 3.1.1

Quality assurance 3.2.11Quality characteristic 3.5.2Quality control 3.2.10Quality improvement 3.2.12Quality management 3.2.8Quality management system 3.2.3Quality manual 3.7.4Quality objective 3.2.5Quality plan 3.7.5Quality planning 3.2.9Quality policy 3.2.4

R

Record 3.7.6Regrade 3.6.8Release 3.6.13Repair 3.6.9Requirement 3.1.2Review 3.8.7Rework 3.6.7

S

Scrap 3.6.10Specification 3.7.3Supplier 3.3.6System 3.2.1

T

Technical expert 3.9.11Test 3.8.3Top management 3.2.7Traceability 3.5.4

V

Validation 3.8.5Verification 3.8.4

W

Work environment 3.3.4

Documents

Ts en Iso 9000 Klavuz