TUKOGIR SUNO ZIME PALA

ASSOCIATION POUR LA LITTERATUREZIME PALA (ALZIP)

TUKOGIR SUNO ZIME PALA

ASSOCIATION POUR LA LITTERATURE ZIME PALA (ALZIP)

Lis et Écris ta Langue, Secret de développement (LELASED)

2014

Titre en français : Les cultures des Zimé Pala

En langue : Zimé Pala parlée dans Le MAYO -DALLAH province du MAYO KEBBI OUEST et au Cameroun

Écrit par : Club des Écrivains Zimé Pala

Illustrations par : SOBTOU Pami

Ce livre a gagné la 2ème place dans le 1er concours de littératurede SIL Tchad 2013. Le prix est la mise en page de cette œuvre etl’impression de 250 exemplaires.

© 2014 ALZIP1ère Édition : 2014

Nombre d’exemplaire : 250

AVANT PROPOS

Ce livret a été conçu lors de la formation des écrivains Zimé Pala par les participants en 2007. C’est un outil mis à la disposition de toute la communauté Zimé Pala et tous ceux qui connaissent lire dans cette langue.

L’objectif est de signifier à tous ces lecteurs que les principes de certaines cultures Zimé Pala ne sont pas mauvais en soit, mais à cause de certaines conceptions autour de celles-ci et leurs mis enapplication par les usagés qui font qu’elles laissent à désirer. Donc, il faut aller à l'essentiel.

Nous remercions notre DIEU qui a répondu à nos prières et sur qui nous comptons pour la réalisation effective de nos ambitions.

Nous remercions l’Association SIL Tchad d’avoir contribué matériellement, et techniquement à l’élaboration de ce livret.

Vos remarques et suggestions sont vivement sollicitées pour l’édition définitive de cet ouvrage.

Tukogir suno Zime Pala

LA TIN NDƏRINdar su laꞌ katri na, ndu saꞌ naꞌ na, vay mbu saꞌ ba məm a vay way ɓok i má rəm nina sar. Ndu ba vay cuway ye ndá ɗaw mi ar, mun la ɗe nja məm mi ar, ye i vay sa su mi ar daŋ. Ndu uraypi irma in la han na mu mi ar daŋ. Tukorəm ke gir naꞌ ɓaꞌday toꞌ su ?

A inna mba ɓaꞌday ɓo na, vay cuway car mbu saꞌ ba məm a má ɓok sar mi. Ke gawlaŋ uraypi, cuway naꞌ mi ar daŋ. Ba vay kama keɓ nja ne a vay məm. Ndəm kat mboktuk uto way ma inna

5

ma ndəm suk han su, kat mboktuk uto way ma ndəm zaꞌ ri kaŋ vun inna maɗiŋ uso buso məmko su naꞌ, ma ndəm ye i tukogir məndá ɓəɓay, tukogir suno məndá na’ ar riꞌ i.

Ndəm mbu in vay məm i : « Vay man, ndar meꞌ má ti ura na, na zaꞌ má kəna kətaꞌa. Vay su nana naꞌ, tukogir məndá ɓay juk, a taɗe. » Ɓay ndar vay na laꞌ ta uraypi, ba na a teꞌ əm uso su ma alaəm ta tam han nari ar daŋ. Kalkayꞌ vay na ta tam uso su ma buroꞌo.

A rima ndəm a kaŋ ɗe nja na uraypi, ndəm kaw əsa suno məndáɓəɓay : ta ze wa nda a vun bəkako, ta gir nda sin sineko, ɓay amugu simbeɗko ne nda ar daŋ. Ba məm a ꞌya məm daŋ kaŋ a ri ɗenja na ar daŋ. Ndi kərip daŋ tu rəy ŋgəɗam alarəm.

Ndar ɓa tin rəm ndakri na, suno məndá sin su ɗaw ta kənandá ne a nji na su uso. Ɓay ndar vay na ke am ndá am uraypi, gir bəka hinji, fiɗiꞌ rəm ba məm ta in sudəmri a ba məndáko ar daŋ. Naꞌ dana, nda cuway njaꞌ la ma buro’ han sa’ mi ar daŋ. La ɗum rəm na la ma njaꞌ wadayꞌna seŋ ɓo. Naꞌ uraypi, la ma pus rəm cuway ke gəgaî mi ar daŋ.

Ma suno ma Yafəta na, nda ɓawa ndəri a ri ma ɗaw ɓay tin ndəri han a ir suno daŋ. Suno ma tin ndəri bəɓay a varirəm na, kusa’ a ke raw uso mənda. Nda a suk a ndəri heɓ ar daŋ.

A bəka ma mbaŋ nana tin ndəri faŋ samwari. Vay nji ta kaŋ su, ta lumu su, ta riwa a nja han kaꞌ dana, nda nay ɗe ndəri han ndoꞌ cet sar. Am ndəri sar ar daŋ. Ba məndá a ya məndáko cuway ye ɗaw mi. Tu nda kəmanda uraypi ye la tuko ma nda gir na mi ar daŋ. Ma ndəm na ɓay su ?

Njur mba : Hargna Justin kama ndal nana ne mba

6

LA CIW MBICiw mbi na, gwet raŋ ma ala kaw kerfe raw mbi. Mbi ma suno ciw na uraypi cak nda raw ar daŋ. Ter ciw rəm han taꞌ taꞌ ar, ɓay tukosin ciw mbi uraypi raw ar daŋ. Suno ma i la ciw mbina ɓa nda na kətaꞌ ar daŋ.

A ter ɦas ma toŋ na, su ma la ciw mbi ɓa rəm na ta kat mbi ma nda saꞌ ciw faɗ na. Ndəm am hel ɓa rəm ɓay ta noꞌ raw mbi na ala ye ciriŋ rəm əndi. Ndar i ciriŋ rəm gwaꞌ irma su tam ciw mbi han ri na, ndəm yeri.

Ma ɓaꞌday ɓo na, pu mbi na ta kaw hwaꞌ rəm kaw riꞌ i. Ndəm kaw hwaꞌ ciw mbi na alamisu ndəm wulok tukoseꞌko ma han a raw mbi na. Ɓay saꞌ a, ndəm ta in a pu kaꞌ la, kaꞌ la rəm ar sunodaŋ munri. Sin in a suno inna ma hayꞌ nda toꞌtoꞌko ar nda kaꞌ la rəm ne ndəri ar, alamisu ndar suno cuway raw ndak raw mbi nami na, mbi na dubuɗ gudoꞌ irma suno fe kerfe kaw mi. A ri kaꞌ la na, nda teꞌ bəka ciw mbi na ri han teɓreŋ ar daŋ.

7

Naꞌ dana, suno daŋ girlaꞌ tu ndari a tuko kaw kerfe mənda tortor daŋ : Suno ziw raꞌ ziw mənda ɓa nda, suno kədaŋ raꞌ kədaŋ mənda ɓa nda, su ma a ɓuɓok kətaꞌ am ɓa rəm, su ma a tibew am ɓa rəm. Suno ɗiŋ kəta’ am ndaknday ar daŋ.

A rima susasu kawri vun mbi ri na, suk toꞌ toꞌ ala kolwa la njavun pu mbi daŋ riꞌ tam raw mbi ɓo. Ɓay ndar ndəm njaꞌla magisiꞌ wa la ciw mbi ndoꞌri na, wadayꞌna rəm ndəm tam wa mbina cof, ɓay ar vari a suno daŋ tam ɓo.

A rima pu mbi laꞌ kat suno ciw mbi ndakri ye na, ndəm in isusasu daŋ uri daba, alamisu ndəm waꞌ ar vun hurumko atukoseꞌ ma ɗiŋkori daŋ. Su laꞌ suk han toꞌ tukoseꞌ gir əmra na laməm mi. Suno daŋ uri daba. Wadayꞌnarəm ndəm car ta pat tukocew seꞌ hurum nari, mi la ciw mbi ndoꞌri.

A rima pu mbi mbu usori na, ndəm ɓul kerfe ma ndəm ɓawarəm na ne a suno ruŋo nnet nnet, ɓay ar ken əm ma məm bəra.

Ma Ɓay kalɓa na, waꞌ i a ye la ciw mbiri a cak tuko ma gir hanricet daŋ, ɓay ye cak tukosin rəmkori ar daŋ. Ɓay han saꞌ na, waꞌi toŋ mbi na ma ke ta cap varirəm hayꞌ suno ruŋo ti inna ri riꞌ ardaŋ. Ndar ndi gir naꞌ na, maɗiŋko nda a hom teꞌ əy gwet girrəm ma ɓayko han ar daŋ.

Njur mba : Touguedam Daniel kama ndal nana ne mba

8

LA GE ONOn na kawvun ma suno Zime Pala ɓa’day. Nda ge ala cin ndawa tuko tortor raw :

– Ndar i suno suk ndor fəta raꞌ ri na, suno ge on ala ci vireŋ gopalamisu ndar vursu slew neri na heɓ ke a wa inna. Máko uraypifəraꞌ ɓayrəm ar daŋ.

– Ndar su sak nnenwa ri na ndəm ge on aladəray uto nnenwaməmko faŋ hiheɓe.

– Ndar vundor waꞌ kawri gaꞌ na, suno mba ge on ala puŋor ke seɓayrəm ar suno fe zepe.

– Ndar su viɗri na, nda ge on aladəray keɓ pu rəm əndi.

Aladəray ge on a inna Zime na, pu ge on na a sam ɗaw mbaꞌa.Nda ɗe əm i pu on. Ndar ɓa ge on ndakri na, ndəm ta saꞌ vuduinna ɓay cəp əm. Ndar vudu ər əm vari rəmri na, ndəm ta saꞌ puhwaꞌ ɓay kaw hwaꞌ on na. Ndar hwaꞌ rəm inri ɓay na, pu on nasaŋ tu rəm bəka hinjiꞌ, par a má mi. A riya ma suk foꞌ na, pu on

9

pe duf on ala suno yeri i siw na, on kətaꞌa. Ɓay a vun bəka nandəm hasri ta tek sam slewkori.

Ɓay a tukri ma ndəm na, su ma waꞌ ta on na cuway noꞌ ɓa karmi. Ɓay a bəka na su ma má rəm a ɓir na cuway pa foꞌ bəka ceɗmi ar daŋ.

Ɓay ma pu on na, bəka ceɗ, ndəm pa ta ri kayꞌ on na ɓay pe dufhan ala suno pe wa ta han. Suno ma mbu daŋ na tumtuk ndərisuk cop cop ndarma raw nda ba a ri kayꞌ on na.

Wadayꞌna rəm, ndar pu on kat naꞌ suno mbu ndakri na, ndəmpay tuko tek nari ɓay am tərara haɓ han ri rəm. Kaꞌ dana, ndəmcoɗ ar ri kayꞌ on na ri nnet ɓay suno daŋ ta sudəm. Ndəm car jeŋkaꞌ on ɓay in ina : « Mba ta nina, katri ɓəɓay, mba a ci slewɓayrəm, su cuway ve həram slew mun əm mi. »

Ndar su ge slew kas səm əmri cof na, am ne a pu rəm. Slew masu ci vuntəra cof na ma pu on. Ndar su ci slew hoɓ na am ɗawne a pu on. Ndar suno zlevunm wa slewra na pu on su, vudu sunaꞌ veri. Ndəm teꞌ nda inna ma nda ta ce mbi han nari ar daŋ.

Ta dayꞌ tuk gopri na, suno cuway saꞌ war ɦəɦaî sa’ mi. Ndartukoseꞌ para na war rəm saꞌ tor. Dayꞌ vun inna maɗiŋri na warrəm saꞌ tor ar daŋ. Ndar suno ꞌya ta ri maɗiŋ tor na, war ma saꞌala te’ ri a suno na tor ar daŋ.

Ndar suno ve vun pu on na gir ɓəɓay na, nda a ci vireŋ tukoɓtukoɓ ɓay gewa uso a tu ŋgəɗam. Suno uso ne a ve wa nda jireꞌjireꞌ bəra naꞌ.

A riya na susasu daŋ ma ci vireŋ na ɗi ti ndoꞌri fəta rəm daŋ sar,cuway ar raꞌ bəka mi. Ndar cuway kam ndoꞌ mi na am kenəm

10

tin wa gi kir za. Alamisu ndar su cuway gir naꞌ mi na, bəkamaɗiŋ ndəm cuway fe vireŋ ci ri on saꞌ mi.

Ma gaziꞌ rəm na, kawvun ma suno Zime ala ta on na ɓay juk.Alamisu ala on ma ge na, pu ca fe vireŋ kam ar, vay fe hat a kaŋgop ar, ɓay ye tuk gop ar daŋ.

Ɓay ham na, mba ɗikla han ɓay riꞌi : puŋor ma se wa inna, mákoma fəraꞌ ɓay zep ma car wa inna na, on kama ne rəm gaziꞌ su ?Cuway mi. Yafəta kama ne rəm. Ɓay uraypi, ma mbaŋ nanandar ndi waꞌ ge on na, waꞌ i əy ta cap varirəm hayꞌ suno ruŋo tiinna ri riꞌ ar daŋ.

Njur mba : Hargna Justin kama ndal la nana ne mba

NJAYWA GEƊ

Pu ɓevun maɗiŋ ɗaw a wa inna səm əm i Tawkuno ꞌya ta zaꞌ vudu inna məm, Mbarmbi ala njaywa geɗe. Nda gwaꞌ suk njaꞌ la kaw hwaꞌ rəm.

Vudu mbarmbi in a Tawkuno i : « A ta kaw hwa’ rəm ye. » A rima ndəm ꞌya la ta kaw hwaꞌ na bəra, ndəm riwa a suno am

11

mat bəray rəm ꞌya ta uso məm əndi. Naꞌ mi ndəm dayꞌ hayꞌ uso nari toꞌ da. Ndəm cari ɗilkiw ɗilkiw, ɓay i naꞌ na, gir məma saꞌ su? Suno ma am mat ko na i : « A ta gir sin mu, mu, ɓay hom mbu saꞌ mba uso ɓo ye ».

Ndəm gewa, ta zaꞌ pu hwaꞌ na njay hwaꞌ inna kata, i hwaꞌ na cuway pa ɓay mi. Pu hwaꞌ na in əm i pəram na hom uso alamisu, uso məy cuway ɓay mi. Na hom fi bəka ɗiŋ ɓo ham. Naꞌ ye na, pu hwaꞌ na hom tə əm uso ɓay hom fi bəka ɗiŋ mbu kaw hwaꞌ na pa ku ɓo. Ndəm tum geɗ na pe a vungam suno ruŋo ma ɓevun ɓeko kərip daŋ. Nda fal uhuko a sekneko han daŋ. Nda ti tuko rəm a riya mi fəta cuway noꞌ mi ɓo, ɓay ꞌway usya əndi.

Ma pak rəm na, Yafəta kama ne mba zep tuko kərip daŋ, ɓay ne mba puŋor coꞌ rəm han. Ndəm kama ar tuko ma mba joꞌ na hut foꞌ, ɓay faŋ ruŋo ar, Ndəm kama ar zep na zewa ɓay ne ir ar daŋ. Naꞌna, aladəray ti rəm na mba cuway irma cap vari rəm a hayꞌ pu hwaꞌ mi ar, ɓevun ala ꞌway usyari daŋ riꞌ ti ɓo mi ar daŋ.

Njur mba: Touguedam Daniel kama ndal la nana ne mba

12

PU ƁEVUN INNAPu ɓevun inna na, ndəm su ma gir laꞌ inna, pu katsu inna. Ndəm ke vay fəraꞌ inna, suno daŋ yeri i ndəm vay inna gaziꞌ. Bambiri məmko vəraꞌ han fəraꞌa. la ma wa inna ma ndəm na, ma fiɗ əm cuway ɗaw mi. Ndəm ye pak tukogir suno inna məmri daŋ. Pak rəm cuway gir tuko ɦəɦann mi. Ndəm cuway ce sum lay mi, ndəm kaŋ mbok uso ɦaî mi, tam hor a su mi, ta uso su ɦaî mi. Nda slap vun nda a vudu ɗaw, ala katsu inna mənda, nda waꞌ i suno daŋ suk heɓe.

Pu inna na suk məm a pe hum, waꞌ i tuko ɗaw cuway mbu ɗoknoꞌ inna na mi. Ndəm mun la fira na, ndar : zi su, kaɓ ma coɗa suno coɗ su, meꞌ su, kuɗomko su na, ndəm in a vudu i mba girlaꞌ tu mba, la fi a ir su. Vudu na in i : « A ta kat hwaꞌ ye ».

Ndəm ꞌya ta in a pu hwaꞌ na i la kalwa mbari. Pu hwaꞌ raꞌ hwaꞌ njay inna, ɓay kwaꞌ in əm i : « A ta waꞌ tokroꞌ, gulok ma ɓu, ɓay ɓawa suno ti ye. Tuko ɗiŋ cuway a gir mi uray, munra su ?»

13

Ter ma ala poꞌ fur məm dayri na ndəm in a suno i gir tuko ɦəɦaîmi, saꞌ war mi. Ndar bəka rəm dayꞌri na, ndəm in i ɦaw ma ke wa inna mi, na pa həram mi, na pa pu wa əsa inna man mi, pu hurumbay na, ndo’ wa ru, ya tar ndoꞌ wa raŋ, suno cuway kaw ndəri a raw ar ɗəɗireꞌ ke mi. Na pa pu has la mi. Suno vungam kura zep, máko fəraꞌ uto, uto jiɗko ra’ má, uto wayko raꞌ nji. Ndəm in i mba ti ter mba heɓ ye.

Naꞌ dana, ndəm ar vari ne a vudu kaꞌ la ɓo ye. Ndar ndəm waꞌ kaꞌ la na, ndəm in a suno i əy pe hum əy mun riꞌi! Ri seŋri seŋgeꞌ seŋgeꞌ. Vudu in ina : « La man nay ndarma pu ɓevun inna in toꞌ ar; ndar su ɗe má su ra na pu rəm poꞌ sak guhinjiꞌ wa kangiꞌ. Su kir hurora na, na pum pu rəm ləfa ɓayrəm. Han saꞌa, na waꞌ ri sin vari mburi na, mba təy daŋ ta gir əy sin vari, mba ta kura ri coɓ mbəraw, mba ta gir za lekol, su ɗaw cuway kwaꞌ mi ». Wadayꞌna rəm suno kal riw ter ɓo.

Kəkaꞌ pu ɓevun inna cuway a kaŋ ce sum mbok uso ɓay waꞌ vun suno əndi su, ɗe tuko wa suno su mi. Ndəm hat suno ɓay kusaꞌ suno ham.

Ɓay ndar su suk wa inna məm, ɓay cewtuk məm tor na, ndəm cuway kaw pu rəm a gədaŋ ala gir tuko ma vun fur inna məm bêꞌar mi. Su ma i sin mbu kənəm uraypi, ndəm cuway kaw əm gir sin maɗiŋko mi ar daŋ.

Njur mba : Hargna Justin Kama ndal la nana ne mba

14

MOꞌ MAT VAY KULEMoꞌ mat vay kule na tuko mi su ? Mba mun əy la ma gisiꞌ wa moꞌ mat ma vay kule na riꞌ ye. Slar zəra a vun za ya vay na, ɓayam mat na hâꞌ a guray ya vay na ɓay moꞌ ɓo. Cuway moꞌ a mbəraw mi, moꞌ a tibew, ɓay tin mat na a sudəm. Ya vay na pardas bəka hinjiꞌ daŋ riꞌ mbis mbi ɓo. Má ma vay mat ɓa ndá ɗaw ri riꞌ kama mbis mbi ndá, alamisu ndá faŋ mukri.

Ndar vay ma mat na vay nji na, ndá gir bəka hinjiꞌ ɓay mbis mbi ɓo. Ɓay ndar i vayra vay má bəra na,ndá gir bəka fiɗiꞌ riꞌ mbis ɓo bəra. Nda cuway ciꞌ mat əm wo !wo ! ɓayrəm mi kalkayꞌ ŋgisi vay na neri. Cuway par mat əm par mi ar. Susasu daŋ mbu sukra njem dana ꞌyari sar, ꞌyari sar. Susasu daŋ ta uso məm, uso məm.

Ba vay ma mat na, a ꞌya məm daŋ cuway par ɓul ndəri mi. Nda par a raw za ma ɗaw aladəray ŋgisi vay na cuway pa kal ta ri ɗiŋ mi. Pambəri mbako ke gir naꞌ ɓaꞌday ɓay uto mənda maɗiŋko a gir naꞌ hâ kətam. ar daŋ.

15

A gir rəm ma ndarəm na ɓay məm juku, ɓayna, vay na,Yafəta kama ne rəm, cuway ala gwet moꞌ vay ma mati na mi ar, cuwayala saŋ tuko ma wadayꞌna moꞌ mat na mi ar daŋ. Yafəta ɗaw mbaꞌ kama ne vay ma vuntəra a ma tu rəm ɓay a mawadayꞌna rəm daŋ a su.

Njur mba : Saïdi Robert kama ndal mba la nana ne mba

LA COꞌ WA TUKOA wa inna zime mba na, ndar vun ndor dayri na, susasu daŋ cuway raꞌ zep geɗ məm kaꞌ kal a coꞌ rəm sar mi. A ter ɦas, suno raꞌ ri ndoꞌri na, nda suk puk kolwa puŋor vundor. Ɓay uraypi puŋor rəm se a vun bəka su, a fəta su, naꞌ riꞌ ɓay ɓo ar daŋ.

Pu inna a vudu nda suk ɓay kat la wa la coꞌ tuko ma kim ndəm na. Wadayꞌna rəm pu inna ta kaw hwaꞌ ɓay ɓevun rəm. Ndar i puhwaꞌ in nda i gir naꞌ daŋ riꞌ coꞌ ɓo na nda ta sudəm.

Puŋor coꞌ na laꞌ se a tukri na, nda cuway coꞌ əndi mi. Ɓay ndar se a vun bəka na mi ɓay. Pa bəka rəm na, pu inna coꞌ wa kirza ri daŋ riꞌ ɓay suno daŋ in i yawa! vundor dayꞌ mbari kətam ye ɓaykal a coꞌ geɗ ɓo.

16

Coꞌ ma a goɓ na, susasu daŋ irma ta coꞌri məm alamisu, vungir cuway wa tuko ma ndəm na mi.

A ri kaw hwaꞌ coꞌna, nda kat la ma waꞌ ta ke korfo nari a hurok wa ri, ma ta a tuk ndor, ma tum su uru a ma wakaryari daŋ sar. A raw terko ma korfo na, nda hat ndəri gisiꞌ wa gulbəy.

Vungir gulbəy na ndarəmnaꞌ. Su cuway nju tuko ma mbene mi, nju mbisli geɗ a fəta tukwa mi, su cuway ur wa ugu mi. kaŋ ɓayrəm mi, pa a tukri mi alamisu nda newulok kaɓko tortor. Tuko səɗa a ri ndəm ɓayrəm. Suno cuway am má a ter ndəm miar. Nda newulok tik ko han tor tor raw ɓay rəm hâ ta tayꞌ tumwa geɗ əndi toꞌ.

Ma ɓay kalɓa na, mba ke yeri i ter ndor a ter fəta daŋ na, Yafətakama ne mba rəm Ndəm cuway ne mba vungir han raw raw naꞌ mi. A rima mba cok vungirko han raw raw naꞌ na, mba a keɓ tikwa tu mba uray kaꞌ toꞌ.

Njur mba : Koumaye Isaac kama ndal la nana ne mba

17

TER SUM GEƊTer sum geɗ na, ter ma suno zime a raw nda kərip daŋ gir a ter taꞌ way ise su, ter kas karya su naꞌ, alamisu nda gir geɗ mbu usondoꞌri.

Pu inna na in a suno inna məmko i mba gir tuŋgəɗam ala geɗ ma mba kura fe sindi na riꞌi. Ndəm ɓawa suno inna məm ɓay in nda la rəm. Susasu ne fi geɗ nnetnnet a fay kədaŋ ala ne a pu inna na. Alamisu ndəm waꞌ gir ter sum geɗe. Ndəm o uto jiɗ ko pum geɗnari, ɓay ndəm hom ɓultuk uru na hoɓ. Am ma ɗiŋ ci zlum rəm ɓay ar kenəm ɗi fun rəm ne a suno ti bəra. Susasu ma mbu fe tukoti a uso pu inna na dana ndəm ti sar.

Pu inna na in a suno inna məm i raw waꞌ mbu inna mba, mba kat hwaꞌ nnet riꞌi. Ter sum geɗ na ta ndoꞌ vun heɓ ɗewaye ta ndoꞌ buroꞌ su?. Pu inna na ta keɓ tuko tek ko tor tor, tek variko, gurokvariko ndaf wa inna nari cet alamisu ndəm waꞌ i heɓ ma ke. Waꞌ tokroꞌ slew gopko ɓay ɗi ne a suno. Aladəray nda ti ar heɓ ke

18

wa inna mənda. Ndəm keɓ wa əsa ɓay cew ɓa sunori kalkayꞌ nda gir ɦaw ɓay fe haŋ ndəri a tuko jiki.

Suno ruŋo pum sum kətam na, pa bəka uto ɗireꞌ pum ma məndaɓo bəra. Nda njay geɗ na a raw mbi, ci zlum rəm ɓay coꞌri, kwaꞌɗi sum na əndi. Nda ser sum na raw kənay ziŋ ar, julde ar, ɓay ambul ar daŋ. Pu inna na keɓ uhu fal han a ri ter ala suno kam han a tuŋgəɗam. Pu inna na am sum a julde a tuk uhu na pa əndibəka ceɗ, ta ne suno ce. Uto ɗireꞌko cuway ta han mi, suno ruŋosar. Susasu hom ta uso məm, uso məm.

Fəta ꞌya waꞌ car tu bəra na, suno uso ɓawa ala ta ɗan riw. Rukway ma yasu daŋ mburi na kal ta caꞌ saɓ fi uso pu uso məm ɓay ti tukoti ri han daŋ riꞌ ɓay ta ri riw ɓo. Naꞌ dana, pu inna na mbu pum wa ciw mburum! Mburum! Ɓay kaꞌ la i mba riw ter mba na ɓəɓay, waꞌ vun ndəri mi, kir huro mi, ɗe maa su mi. Ɓay ləmbay pa ge iyi kaꞌ suno kal a slaꞌ sar. Nda slaꞌ ndarəmna hâ fəta noꞌ ri dana mi zlaꞌ ndakri. Suno pəslaꞌ nda sar ye.

Ma mba gir tuŋgəm ala ma i mba rica kura hâ ɓay fe zep rəm mbu usori na ɓay juku. Ɓayna ma ɓay kal ɓa na, waꞌ i mba ke faŋ ir mba ge sukoꞌ Yafəta ma pu ne mba puŋor a zep ma moꞌ inna ɓay a tuko daŋ na ɗeꞌe.

Njur mba : Saïdi Robert kama ndal la nana ne mba

19

SLAꞌ GAMSlaꞌ gam na ndəm tuko mi su ? Mba mun əy la gisiꞌ wa slaꞌ gam na riꞌ ye. Suno daŋ cuway slaꞌ gam mi, suno ma ci surwaꞌ ri, ci slew gop ma ruŋo ri daŋ riꞌ slaꞌ gam ɓo. Su ma cuway ci tuko ndako ɗaw mi na, ndəm kak slaꞌ gam mi. Ndar ndəm kal zlaꞌri ke uraypi, wa pu rəm ti əm hâ, soꞌku mi alamisu wa rəm ho. Suno ma slaꞌ fur gam na, nda ye tu ndari.Nda vok tu ndari a vuntəra ɓaꞌday, ɓay a ri slaꞌ rəm, nda ta han dar wulok ɓo.

Uto ɗireꞌko cuway ta han mi, almisu, a ri slaꞌ rəm nda am ber a ɓa nda, ɓay ndar sam slaꞌ mu cuway ta wandəri a suno maɗiŋ mi na, nda pum u a hel jem ala teꞌ i ndu ɗumwa la ma gir saꞌmbu nari su, a hom ciwa su, kat sam slaꞌ mənda su naꞌ.

Bigawlako kama slaꞌ rəm sar. Ɓay nda ɓit wari ŋgil. Ɓay cuway car a hayꞌ ndəri toꞌ mbaꞌ, toꞌ mbaꞌ mi ar daŋ. Car seŋ seŋ. Ɓa slaꞌ rəm cuway a tukri mi, a fəta. Nnem ma nda ge han na, a nnemnduru.

20

Su ma fay fur ɓo, zlaꞌ njem car ri pa slaꞌ mi ke na, nda waꞌ kap əm ri ar. Ri rəm ri ma tik, tuko rəm gir ar su ma fay fur na ciꞌ pik ! pik !

Slaꞌ rəm ne kəsar rəm ne. Su ma ye slaꞌ rəm mi na nda pum wa rəm a ɓiɓer jem. Waꞌ i a ye slaꞌ rəm ri bêꞌ riꞌ, ta han ɓo. Cuway mi na pu gop na am fayceɗ gop ge u əndi.

Hatko :

Ke ɓaꞌ ɓo na suno slaꞌ gam na ala teꞌ i nda həraŋ kaɓ tu nda əndi. Alamisu doktor cuway ir həraŋ kaɓ rəm mi. Ɓay laꞌ naꞌ kena a cuway ci slew ma ruŋo rəmko saꞌ mi. Alamisu suno ma suk ala katsu slew ko na faŋ kətaꞌ. Ndu laꞌ ci ra nda kaw u ge daŋgay. Ɓay ma gisiꞌ wa surwa bəra na, waꞌ i a cuway ci su saꞌ mi, alamisu suno durwa de lomko a kaw u ge daŋgay.

Njur mba : Saïdi Robert kama ndal la nana ne mba

LA MA GISIꞌ WA NNENWA Má laꞌ a ɓir ɓay sak nnenwa na, máko ma mbu kaw fəraꞌ ndá na, ge iyi ala suno kwaꞌ yeri i ndá sak nnenwa. A rima suno yeri i

21

nnenwa dana, laꞌ uto nji hoɓ jek na, ma toŋ na ɗe i TAWARAY ɓay ma gaꞌ na ɗe i TAWPAY. Ndar i ma máko hoɓ jek na, ma toŋra ɗe i INnEN ɓay ma gaꞌra bəra de i TUKWARUKU.

Tuko ma nda gir han na ni na : ya uto nnenwa ko na ke a timbi ma ɓu ɓa ndá ɓay ba nnenwa na uraypi ke əndi ar daŋ. Nda cew məndan ɓa utoko na ɓay ge gumba a dəray nda ar daŋ. Nda pe hir nnenwa na a vungam a ɓa kati. Ɓay tuko ma nda gir daŋ na ala suno pur nda a vun hir ma hoɓ na.

Tuko ma nda pur nda əndi na, suno cuway ɗak ɦəɦaî mi. Ndu ɗak ra na, nnenwa kap ir uri, ndar ndu laꞌ ɗak mi na, tuko cuwaygir u mi ar. Nda kaw hwaꞌ nnenwa na ala ye i nnenwa na waꞌ i ɓuɓu ɗewaye, kəkayꞌ su? Hwaꞌ laꞌ in i ɓu nnenwa na ɓu su na, nda ɓu bəra.

Ndar nda waꞌ ɓu rəm na, nda ta ɗe ya toŋ fur fi, pu ŋgeŋ ɓay a pu dali daŋ. Aladəray ɓu nnenwa na, ya toŋ fur ra raꞌ uto nnenwa kona njay vungam. Pu ŋgeŋ na nde pe ŋgeŋ məm ɓay pu dali uraypi kal a pe dali məm ar daŋ. Suno daŋ njay slaꞌ hwik! Sunodaŋ ɓat ndəri ɓat a slaꞌa.

Bəray ba nnenwa na laꞌ kətaꞌ ke, əm əmri wafəre slaꞌ əndi, ɓay bəray ya nnenwara ke uraypi, am ndári slaꞌ kənandá ar daŋ. Nda fal time ɓay cew bok rəm a su ba nnenwa na, ɓay ar suno kwaꞌ slew rəm kamri bəra. Suno kaw sekne ma ɓu slaꞌ əndi ɓa nda ɓay pum a kir ba nnenwa na a ya nnenwa ra slaꞌ əndi kwakwa.

Wadayꞌnarəm nda ta tum kulom. A rima nda ta kawri a su kulom nari na,vay jiɗ ɗaw ur ta tum ɓa kulom na a fayceɗ ŋgaꞌ ɗaw, ɓa kulom na ɗut sar. A rirəm na, suno ma han a rirəm has kulom na njer njer kaw a ɓa. Su bəray ma has kulom na kaw na,nda a in i nda ŋgori.

22

Wadayꞌ rəm nda ta vun mbi ala ciw mbi. Han a ri rəm na, ya toŋ fur ra kaꞌ war ala teꞌ i suno tam ciw mbi ye. Su bəray ma kaw kerfe rəm cof na mi pu rəm ŋgori.

Ndar nda ciw mbi ndoꞌri ꞌya uso na, nda am vay ma tum kulom na kap jule jule ɓay am vay ma kaw kerfe na kap jule jule ar daŋ. Ri ma ɗiŋko uraypi, ndar nda ta kaw uso ri na, Pu ciw, pu ŋgeŋ, ya toŋ fur, ba nnenwa a ya nnenwa daŋ ne peꞌ ri ar suno keɓnda.

Ɓay saꞌa, nda ta kas slapɓu nnenwa na, gir han ndarəmnaꞌ toꞌ ar. A rirəm na, suno ɗiŋ kwaꞌ uso ri kənay nnenwa bəra. Nda raꞌ kənay na kap ku rəm ɓay raꞌ ze uso əndi ɓa puŋo. Bəka ceɗ na, ya toŋ fur ra huꞌ sum a raw kənay nnenwa na ɓay nda ŋaf a ndəri.

Wadayna rəm, nda raꞌ but nnenwa na a lam sekne ɓay a kuyaꞌ nnenwa na daŋ ta njayri. Wadayꞌ nda kwaꞌ ta tin ya toŋ fur ra uso a pu ŋgeŋ na ɓay a pu dali na ar daŋ.

Ma gaziꞌ rəm na, uto nnenwa nay ndar uto surwa’ ma daŋ naꞌ to, cuway irma mba newulok nda wa la ɗaw mi ar, nda irma hom faŋ yafəta maɗiŋ tor wa mba mi ar daŋ. Mba irma gir tuko tu nda daŋ ndar uto maɗiŋko ri ar daŋ. Alamisu mba suno fəraꞌ nda. Nda cuway ndak irma gir tuko ɗiŋ ɗaw tu mba mi.

Njur mba : Saïdi Robert kama ndal la nana ne mba

23

Table des matièresAVANT PROPOS.........................................3

LA TIN NDƏRI...................................................4

LA CIW MBI.......................................................6

LA GE ON...........................................................8

NJAYWA GEƊ .................................................10

PU ƁEVUN INnA................................................11

MOꞌ MAT VAY KULE.......................................13

LA COꞌ WA TUKO............................................14

TER SUM GEƊ.................................................16

SLAꞌ GAM.........................................................18

LA MA GISIꞌ WA NnENWA ...............................20