Varoluşçu ve Absürd Tiyatro

7/31/2019 Varoluu ve Absrd Tiyatro

1/40

T.C.

BAHEEHR NVERSTES

VAROLUU VE ABSRD TYATRO

Yksek Lisans Tezi

TANKUT YILDIZ

STANBUL, 2009


2/40

T.C.

BAHEEHR NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

LER OYUNCULUK PROGRAMI


Yksek Lisans Tezi

TANKUT YILDIZ

Tez Danman: R. GR. ZURAB SIKHARULIDZE

STANBUL, 2009


3/40


4/40

T.C.

BAHEEHR NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTSLER OYUNCULUK PROGRAMI

Tezin Ad: Varoluu ve Absrd Tiyatro

rencinin Ad Soyad: Tankut Yldz

Tez Savunma Tarihi: 25.05.2009

Bu tezin Yksek Lisans tezi olarak gerekli artlar yerine getirmi olduu Enstitmztarafndan onaylanmtr.

Prof. Dr. Selime SEZGN

Enstit Mdr

Bu tezin Yksek Lisans tezi olarak gerekli artlar yerine getirmi olduunu onaylarm.

r. Gr. Zurab SIKHARULIDZEProgram Koordinatr

.

Bu Tez tarafmzca okunmu, nitelik ve ierik asndan bir Yksek Lisans tezi olarakyeterli grlm ve kabul edilmitir.

Jri yeleri mzalar

r. Gr. Zurab SIKHARULIDZE ------------------

Do. Dr. Melih Zafer ARICAN ------------------

r. Gr. Tamar KHORAVA -------------------


5/40

iii

ZET


Yldz, Tankut

leri Oyunculuk Program

Tez Danman: r. Gr. Zurab Skharulidze

Mays 2009, 32 sayfa

Bu tezde Varoluu ve Absrd Tiyatronun ilk tohumlarnn nasl atldna,adalarna, nclerine, savunucularna, eserlerinden rneklere, dnemlerinetkilerinden, karakterlerin incelenmesine kadar detayl bilgilere ulalabilinir.Anahtar Kelimeler: Oyunculuk, Sama, Uyumsuz


6/40

iv

ABSTRACT

EXSTENTALST AND ABSURD THEATRE

Yldz, Tankut

Advanced Acting Program

Supervisor: Lecturer Zurab Sikharulidze

May 2009, 32 Pages

In this thesis there are detailed information and examine the first seeds on how

existentialist and absurd theater is built, to contemporary, leading to their advocates,

examples of works and period of the impact of them on characters.Keywords:Acting, Nonsense, Discordant


7/40

v

NDEKLER

1. GR....1

2.VAROLUUTYATRO ve OYUNCULUK ANLAYII.2

2.1 SARTRENN FELSEFE ve TYATRO ANLAYII.32.1.1 Bulant.42.1.2 Gizli Oturum..42.1.3 Sinekler...52.1.4 Mezarsz ller..5

2.2 ALBERT CAMUS FELSEFES ve TYATRO ANLAYII..62.2.1 Ecinniler... ..72.2.2 Yanllk..........7

2.3 DOSTOYEVSK...8

3. ABSRD TYATRO ve OYUNCULUK ANLAYII..9

3.1 ABSRD TYATRODA UYUMSUZLUKLAR....103.1.1 Toplumsal Yaam ve Bireyin Uyumsuzluu103.1.2 nsan Yaamndaki Uyumsuzluk.113.1.3 nsan likilerindeki Uyumsuzluk113.1.4 Yaanlan Zamanla Uyumsuzluk..13

3.2 SAMUEL BECKETT ve OYUNLARI133.2.1 Godotyu Beklerken..133.2.2 Oyun Sonu..143.2.2 Krappn Son Band...153.2.3 Tm Denler.153.2.4 Mutlu Gnler..15

3.3 ARTHUR ADAMOV ve OYUNLARI..163.3.1 Parodi...173.3.2 Kuatma...........183.3.3 Profesr Taranne 203.3.4 Ping-Pong.21

3.4 EUGENE IONESCO ve TYATRO ANLAYII..................223.4.1 Kel arkc...233.4.2 Ders..233.4.3 Jack Ya Da Boyun Eme233.4.4 Sandalyeler..24

3.4.5 Grev Kurbanlar243.4.6 Amedee Ya Da Ondan Nasl Kurtulur 25


8/40

vi

3.4.7 Kiralk Olmayan Katil...253.4.8 Gergedan.25

3.5 JEAN GENET ve tiyatro anlay27

3.5.1 Hizmetiler .273.5.2 Balkon .283.5.3 Paravanlar...28

3.6 ABSRD OYUNLARIN VE ABSRD OYUNCULUUN. DEERLENDRLMES ....29

4. SONU ......................................................................................................................31

KAYNAKA......................................................................................................................32


9/40

1.GR

Tiyatronun ana malzemesi olan insan absrd tiyatro yazarlar tarafndan daha

derinlemesine incelenmitir ve yola bireyin i elikilerini yalnzln, karmaasn ele

alarak kmlardr. Bu nedenle absrd tiyatroyu anlamak iin bireyin nce kendini

sorgulamas ve anlamas gerektiini dnyorum. Bazen kalabalk iinde yalnz

olduumuzu dnrz, bu bize ac verir. Bazen de kalabalktan kap snaklarmza,

odamza kapanrz. Bu bir katr fakat hibir zaman kendimizden kaamayz. Asl

gerekleri gremeyiz. Bize gerek gibi sunulanlar hemen kabulleniriz nk bunlar

kabullenmek daha kolaydr. nsann kendisiyle yzlemesi ona ac verir. Tezimde

absrd ve oyunculuktan ok; absrd ve varoluu tiyatroyu daha genel anlatmaya

altm. Ancak absrd ve varoluu felsefeyi anladktan sonra oyunlar daha iyi

anlayabiliriz. Absrd oyunculukta kalplara sokulmu kesin kurallar yoktur. Bu nedenle

deneysellie aktrlar. Absrd tiyatroda oyuncu bir eve kapdan girmek zorunda

deildir dolaptan da kabilir.


10/40

2

2.VAROLUU TYATRO ve OYUNCULUK ANLAYII

Dnya savalar sonrasnda yaanan bunalm, tedirginlik bireyin kendisine ynelmesine

neden oldu. Varoluu dnce; insan ile yaad dnya arasndaki uyumsuzluu konu

alr. Varoluuluun z gerei, genel bir tanm yapmak zordur. nk varoluu

olarak kabul edilen yazarlar kendi dncelerini birbirinden farkl olarak tanmlar ve

varoluu olduklarn kabul etmezler. Varoluuluun k noktas geleneki felsefeye

bakaldrma, herhangi bir okula mensup olmamak ve koyu bir bireyciliktir.

Varoluuluk 20.yy insannn durumunu felsefe dili ile yle ifade etmitir. nsanda,sanld gibi, uyumlu, dzenli bir evren bilinci yoktur. Her ey rastlantsal ve

amaszdr. nsan kendini bir kargaa iinde grr. Dnyay usla aklamak

olanakszdr. nsann bilebilecei yalnzca yeryzndeki varldr. Bu varln

zellikleri nceden saptanmamtr. nsan eylemini nitelikleri ile kazanr ve kendini

gerekletirir. (Sevda ener, Dnden Bugne Tiyatro Dncesi, 1998, s.298)

Varoluular, dinci varoluular ve tanr tanmayan varoluular olarak ikiye

ayrabiliriz. Hristiyan varoluular, Danimarkal Soran Kierkegard, svireli KarlBarth, Alman Karl Jaspers , Fransz Henry Bergson, Charles Pegay, Pascal .Tanr

tanmaz varoluular Jaspers, Heidegger, Sartre, Camus. Hristiyan varoluular ile

tanr tanmaz varoluular arasndaki farklar Charles Moeller Dinsiz varoluular,

klasik ve geleneki felsefeyi toptan reddeder. Dierleri ise; bu geleneki dncenin

zl ve devaml taraflarn kabul ederek, kendi felsefelerinde bir sentez olutururlar.

Ama doal olarak dncelerinin temelinde: insann dnyadaki somut varlndan

hareket etmeyi ve insann kendi varln amas gerektiini savunmaktadrlar.diye

ifade eder. Varoluular 19.yy a kadar sregelen sistemci, kavramsal felsefe anlayna

ve evren nesnel boyutta alglama biimine kardrlar. Varoluulara gre insan

zgrdr. Bu seme zgrldr. nsan kendi varoluunu gerekletirirken zgrdr.

Ama ayn zamanda kendi seimlerinden, eylemlerinden var olma tarzndan da

sorumludur. Varoluular iin birey nemlidir. Bireyin zgrln ve seimlerini

ortaya koyarken, anlatm biimi olarak da kurduklar iletiimin zgr olmas gerektiini

savunurlar. Bireyi geleneksel felsefenin anlatm ekliyle aklamak yerine bireyi


11/40

3

kendilerine gre anlatmlardr. Bireyin zgrce varoluunu anlatabilmek iin edebiyat

ve tiyatroyu semilerdir. Varoluu felsefenin, klasik felsefeye tepkisel tavr ve ondan

ayrlan eylemci yan kullandklar yazn ve anlatm aralar ile oluturduklar sylem

biiminden anlalr.Varoluu tiyatro, samay konu almasna ramen, biimsel olarak

klasik oyun yapsna ynelmitir. Oyun kiileri srekli, kartlklar ve elikileri iinde

barndracak i atmaya sahiptirler. lmle yz yzedirler, su ilerler, yalnzdrlar ve

dnyann deerlerine bakaldrarak yaarlar. nsan bu anlamsz durum iinde kendini

gerekletirmenin ve dorulamann yollarn arar. Sorunlar kii dzleminde ele alnr

fakat bu sorunlar btn insanln sorunudur. Varoluu kahramanlarn bir felsefi

sylemin ncleri olmalar nedeniyle, bazen karmza bir kalp olarak kmalarna

neden olur. Varoluu oyunlarda ilginlik ve inandrclk salamak iin alegoriye ve

groteskse ynelmilerdir. Simgesel anlatmlar kullanrlar fakat bunlar kiilerin ve

olaylarn gerekiliini krmamaktadr.

2.1 JEAN PAUL SARTRENN FELSEFES VE TYATRO ANLAYII

Jean Paul Sartre 1905te Pariste domutur. Ailesi orta burjuvazidendi. Genlii

srekli renimle gemitir. Felsefe renimi grmtr. Sartren felsefesine gre

varolu zden nce gelir. nsan dnyaya atlmtr ve orada ac ekerek, savaarak

yava yava kendi zn belirler. Sartren yaptlarnda insann kaderinin belirsizlii

ile onun bilinli seimleri arasnda ikilik vardr. Sartrea gre insan tasarlayan bir tanr

yoksa insan zgrdr ve kendisini nasl tasarladysa yle olur. nsan yaptklarndan,

kendinden ve dier insanlardan sorumludur. Genel bir ahlak yoktur dnyada insana yol

gsterecek bir iret yoktur. Sartren burjuva toplumuna derin bir nefret duymas ve

iddetli, korkun yaantlara eilimli olmasnn etkisini yaptlarnda da grrz.

Sartrea gre devrimler, savalar nedeniyle insanlarn yeryzne olan gvenleri

azalmtr. Yaamn mutlak bir anlam kalmamtr artk. Sartren kiileri; hem

kendilerini, hem de birbirlerini sktrmakta, tedirgin etmektedir. Kendi tiksintileri,

kukular dnda bir ey bilmezler. Kurtarc bir cokuya kaplmazlar. Ak bile bir

baarszlk konusudur onlar iin. Bakalaryla, evreleriyle kurduklar ilikiler; ac ve


12/40

4

aldatcdr. Sinekler oyununda zgrl ve tanr-zgrlk ilikisini ve insann varln

kantlayabilmesi iin alla gelinmi dzene bakaldrd oyunlar arasndadr. Saygl

Yosma da iyinin dorunun grecelii incelenmektedir. eytan ve Yce Tanr da ise de

her zaman ve her yerde geerli bir mutlak ahlak olup olmadn tartmaktadr.

rnein sinekler oyununda Orestesin bamsz iken, kendi zgr seimi ile olaylarn

iine girerek sorumluluk yklenmesiyle, kiiliinin urad deiim grlmektedir.

Orestes bir yere ait olmak, bir takm iler baararak var olduunu duymak istemektedir.

Sartren kiileri gerekte bir eye balanmazlar. Kendi zgrlklerinden ok baka

eylere inanmaktadrlar. Sevmek ve hareket etmek iin deil, semek iin

semektedirler. (Sartre, 1999, ss. 46-49) Sartren dekorlarna gereki bir dnyann

grnts verilmeye allr. Sartreda biim yeniliinden ok ierie nem verilir.

2.1.1 Bulant

Bu romanda zgrlk, kt niyet, sanat hakkndaki dncelerini aklar. Antoine

Roquentinin deniz kysnda bir ta eline alr, denize atmaya hazrlanr. akl tana

bakar ve korkun bir rkntye kaplr birden taayabanclar. Ta elinden brakr ve

ondan uzaklar. Daha sonralar gene byle olaylar yaar. Nesne korkusu yerleir.

Aynaya baktnda kendini insan d olarak grr. Gemi diye bir eyin olmadn,

varolan biricik eyin imdi olduunu kavrar. Yaananlar iinde bir eyler aramann

bouna olduunu geriye yalnz izler ve d grnlerin kaldn grr. Dnya

dzeninde, mantki bir zorunluluun bulunmasn ister. Ama bunun olmay onu

tedirgin eder. Eer varsam var olmaktan korktuum iin varmDeerli varlmz

srdrmek iin buraya toplanm yiyip iiyoruz ama hibir neden yok.

2.1.2 Gizli Oturum

Kt niyet temas ilenir, ac ekme olay vurgulanr. Oyun cehennemde bir odada

geer. Buradaki kii dnyadaki eylemlerine gre birbirlerini yarglarlar. Birbirlerine

ikence etmeye mahkm olduklarn anlarlar cehennem bakalardr sonucuna

varrlar. Bu kiiden Garcian bar bir gazetenin yaz ileri mdrdr. Karsna

srekli eziyet etmi sonunda da kurduu dlerin aksine korkaka lmtr. Garcian

ktl benimsemi ama zgrle tam anlamyla sahip olamam sorumluluk


13/40

5

almaktan, mcadele etmekten srekli kamtr. Estelle para iin evlenmi ve

gayrimeru ocuunu ldrmtr. nes ise eitli kimselerin hayatn mahvetmitir.

Sartrea gre geriye dn olanakszdr ve insan gerekletirdii eylemlerden baka

hibir ey tanmlayamaz. yle yapsaydm byle olurdu demek samadr nemli olan

ne yaptndr.

2.1.3 Sinekler

Bu oyunun bakiisi Orestes zgr olmay baarabilmi biridir. Oyun Orestes Argos

kentini ziyarete giden bir yabanc olarak balar. Argos kral Agamemnon Kralie

Clytmnestra ve sevgilisi Aegistheus tarafndan ldrlmtr. Orestes bir yere ait

olduunu, kendi varln kantlamak iin insanlarla iliki kurmaya onlarn sorunlarn

paylamaya karar verir. Kandrlm halk kurtarmaya, Aegisheus ile Clytemnestray

ortadan kaldrma sorumluluunu zerine alr. Argos halkndan fark Orestese tanr bile

boyun ediremez. Orestes yaptklarndan hibir pimanlk duymaz zgr seimlerinin

arkasnda durur. Elektra ise Orestesin tersine yaptklarndan pimanlk duyar Orestesi

yalnz brakr. Elektra ve Orestes birbirine kart iki karakterdir.

2.1.4 Mezarsz ller

Bu oyunda anlamszn samann anszn karlarna kt bir durumla karlaan

insanlar vardr. Var olmann bilincine varamam kiilerin anszn samann bilincine

varmalar konu edilir. Bu oyunda bir grup Fransz direniileri ele alnr. Bu

direniilere bir ky ele geirme grevi verilmitir. Grevi baaramazlar ve ky

yaklp yklr.300 kii lr ve direniilerden de birou lr. Hayatta kalanlar Alman

taraftar olan Fransz milislerinin eline geer. Bu kiiler karmakark eyalarla dolu bir

tavan arasnda sorguya ekilir. Oyun bu sorguyu bekleme anyla balar. Varoluuluk

asndan incelendiinde Lucie karakterinin deiim ve geliimi net grlr. Lcie,

Jean sevdii iin duygusal bir nedenle direniilere katlr. Kendi bana karar

veremediinden zgr deildir. Lucie olaanst durumlarla karlanca kendini

sorgulamaya balar. kence grdkten sonra kendisini ancak kendisinin

kurtarabileceini grr. Lucie oyunun sonunda hayvanlamak istediini syler. Bu

kendisine yabanclamas ile beliren son direnme abasnn bir belirtisidir. Lucie


14/40

6

yaamay seerek kendi zgr seimini yapmtr. Oyunun sonunda Sartren varoluu

felsefesini destekleyen bir sonu grrz. Direniiler gerekli bilgiyi verdikten sonra

dar gtrlrken ldrlr. Sartre bu lm daha insanca bulur. Oyunun finalinde

direniiler lseler bile ne istediklerini bilerek lrler artk zgrdrler.

2.2 ALBERT CAMUS FELSEFES VE TYATROANLAYII

Camus1913-1960 yllar arasnda yaam olan Fransz oyun yazar, romanc, hikyeci,

deneme yazar, gazetecidir. 1944l yllarda Fransann zgrlne kavutuu

dnemde Sartre ile birlikte direnii yazarlar arasnda yer alr. Direnii ve varoluu

yazarlarla savunduu dnceler yaknlk gsterdii iin varoluu olarak adlandrlr.

Fakat kendisi varoluu olduunu kabul etmez. Camus, varlk sorunundan ok ahlak

sorununu ele almtr. Camusye gre insan da, yaam da bounadr, rastgeledir, salam

hibir deer yoktur der ama yine de yaamak gerekir. Camusye gre insan dnyaya

tamamyla yabancdr ve kavrayamad dnya ile ahlak arasndaki boluk absrd

dourur. Absrd, insan bilinci ile onu evreleyen dnya arasndaki ilikidedir.

Camusye gre absrd duygusu yaamn monotonluunun ve mekanikliinin insanavarlnn anlamn sordurmasyla ortaya kar.Camus insann sama bir durum iinde

olduunu ve anlamsz, amasz bir yaam etkinliine mahkm olduu dncesinden

yola karak, insann sama zgrlk iinde taknabilecei tavrlar oyunlarnda sorun

olarak iler. Varolusal gerein deiik grn biimleri olarak delilik, adam ldrme

ve intihar gibi snr tanmaz cokulardan doan tepkisel eylemleri iler. Oyun kiileri bu

yzden kendi felsefesinin etkisindedir. Caligula oyununda zgrln snrlarnn

aran lmle sonulanr. Dostoyevskiden uyarlad Ecinniler oyununda nihilizmsorunsaln sama dncesi erevesinde, siyasal bir balamda ele alr. Dorularda

ahlaksal ynden incelenirse iddetin eletirisi ele alnr. Politik adan bakldnda

devrimci iddetin ve zellikle de gemite yaanm olan devrimlerin yasal kld

iddetin eletirisi yaplr.


15/40

7

2.2.1 Ecinniler

Dostoyevskinin Ecinniler romann tiyatroya uyarlar. Ecinniler romanndaki mhendis

Kirillov karakterini Sisyphos Sylemi denemesinde intihar ve sama ilikisi

bakmndan geni olarak inceler. Sama olgusu ve intihar temas asndan

Dostoyevskiyi kendine yakn bulur. Kirillov Camusnn en nemli felsefi kiisidir.

Kirillov tanrnn gerekli olduunu var olmas gerektiini hisseder. Ama var olmadn

ve var olmayacan bilir bu da sama tutumuna yol aar. Kirillov sama bir karakterdir.

Kirillova gre insanlar kendilerini ldrmekten alkoyan iki neden vardr. Bunlardan

biri ac ekmek dieri teki dnyadr. Ayrca Kirillova gre intihar eden insanlarda

ikiye ayrlr. Biri aklsal nedenlerle kendini ldrenler tekiler ise byk keder ya dadelilikten tr intihar edenlerdir. Kirillov mantksal intihar taraftardr. Kirillov tanr

tanmazdr. Kendini boyun emezliini ve zgrln kesinlemek iin ldrecektir.

Kendini ldrerek yaamdan alma deil, bakaldrmasz konusudur. Kirillova gre

insan kendi istemiyle yaamna son verebilirse zgr demektir. Bylece Kirillov

kendini bu stn intihar dncesine hazrlar. Caligula dnyay kabul edilmez bulur

nk insanolu lr ve mutlu deildir.yalnzca uzlamasz bir asidir. O, Camusnn

daha sonra Bakaldran nsanda eletirdii ya hep ya hi(Lev Braun, DnnTankl, 2000)tavrnn savunucusudur. Onur, Camusun dncesine gre, erdemdir.

Bakaldrma da yledir ve o Caligulay bu nedenle sulayamaz. Yazg doal deil

Camusun anlk mitolojisinde uursuz bir partnerdir. Onun bakaldrs doaya kar

deil yazgya kardr. Camus Caligula iin hibir insann kendini tek bana

kurtaramayacan ve hibir insann insanlar karsna alarak zgr olamayacan

anlad zaman lme boyun eer.der.

2.2.2 Yanllk

Camus burada olanaksz bir durumu ortaya koyar. Jean kyn brakp para kazanmak

iin yabanc lkelere gider. Zengin olur ve karsyla kyne dner. aka olsun diye

annesi ve kardeinin altrd otele kimliini vermeden gider. Annesi olunu tanmaz

ve parasn almak iin bu mteriyi ldrrler. Ertesi gn ldrdkleri kiinin kendi

oullar olduunu anlaynca annesi kendini asar kz kardei de kendini kuyuya atar. Son


16/40

8

sahnede annesi bu dnyann aklsal olmadn ve dnyada hibir eyin kesin

olmad sonucuna varr.

2.3 DOSTOYEVSK

Yer Altmdan Notlar kitab varoluu dnce asndan balang kitab saylabilir.

Bu kitapta yaratt insan geleneki Hristiyanln deyimiyle bozulmutur. Ne tanrya

inanr ne de ilk gnaha stelik ona gre kiinin z istemi bozulma saylmaz; ancak

usularn, ll biili taslaklar bireyliin zengin rgsnden daha stn grenlerin

asndan bozulmadr bu. (Kaufman, 1965, s.65)


17/40

9

3. ABSRD TYATRO ve OYUNCULUK ANLAYII

Nietzsche Byle Buyurdu Zerdtkitabyla tanry ldrmtr. Tanrnn lmyle

insanlarn dnya zerinde yapt btn eylemler anlamn yitirmitir. Kendilerini bir

anda bolukta hisseden insanlar dnyadaki varolularn anlamlandrma abalarna

girdiler. Fakat 2. Dnya savandan sonra iine dtkleri durum ve Avrupada yaanan

ideolojik kriz herkesi derinden sarst. Dnya savalar saysz insann lmne neden

olurken insanlarn gelecee olan umutlarn da yok etmitir. Btn bu hayal krklklar

insanlarn dnyay anlamlandrma abalarn boa kard; karamsar, yaamn

anlamszlna inanan insan tipini ortaya kard. Dnya savann hemen ardnda

ortaya kan Absrd tiyatro akm btn deerlerini yitiren, karamsar, bunalml insann

sanatdr. Absrd tiyatro gerek sanatlarn kaytszlk ve bilinsizliini krmak iin

yeni bir bak as kazandrmaya alr. Artk insanlarn dinsel inanlar zayflam ve

balanacaklar bir deer sistemi yoktur. Kesinliklerden yoksun absrd bir durumla kar

karyadr. Bu durumda yaam asl plak gerekliiyle grmek gerekir. Bu nedenle

absrdcler insan temel toplumsal durumun rastlantsal durumundan ya da tarihsel

balamndan syrlm bir halde, varoluun temel seenekleriyle yz yze getirir.

Absrd tiyatronun temelleri daha nceki yazarlar tarafndan atlmtr fakat 20. yy

insann iine dt bunalm, anlamszlk ve yalnzlk duygusuyla absrd tiyatro en

byk etkisini bu dnemde gstermitir. Daha nceden seyirciler tarafndan pek

anlalamayan oyunlar artk ilgi ekmeye balamtr. rnein Bchnerin yazm

olduu Leonce ile Lena oyunu insann varoluunu yalnzca sevgi ve kendini sama

grebilme becerisiyle rahatlatabilecek anlamszlyla ilgilidir. Bchner pleri

bilinmedik glerin elinde olan kuklalarz der. Bchnerin Woyzeck karakteri de iinde

bulunduu koullarn, evresinin ve igdlerinin bir oyunca hali gelmitir. ehovun

oyunlarnda da dil bir iletiim arac olmaktan kar ve konumalar monolua dnr.

Stridbergin Rya oyunlar, Kafkann eserleri, Jarryin Kral b oyunu absrd

yazarlar etkilemiler ve birok konu daha nceden ele alnmtr. Camus ve Sartre

insan ile yaad dnya arasndaki uyumsuzluu geleneksel anlatm kurallar iinde

kalarak anlatrlar. Biim bakmndan uyumsuz tiyatroyu Alfred Jarrynin Kral b


18/40

10

oyunu ok etkilemitir. Kral b bir tr kukla oyunudur. Jarry bu oyunda tiyatro

olanaklarn sonuna kadar kullanr. Oyun mzik, maske, pantomim, dans olanaklarndan

yararlanlarak oynanr. Absrd tiyatroyu belirleyen sadece konusu deildir. Daha

nceden de baz yazarlar ve varoluular tarafndan yaamn anlamszl gibi konular

ilenmitir. Absrd tiyatroyu Varoluu tiyatrodan ayran en byk zellik: Absrd

tiyatroda insann durumunun anlamszl; aklc yaklamn, aklc ara ve

dncelerin terk edilmesiyle aklanrken, varoluu tiyatroda ayn konular son derece

anlalr ve aklc yaplanm anlatm biimleri kullanlarak aklanr. Camus ve Sartre,

eski gelenekteki yeni ierii anlatrken absrd tiyatro anlatm biimini deitirerek bir

adm daha ileriye gitmitir.

3.1 ABSRD TYATRODA UYUMSUZLUKLAR

3.1.1 Toplumsal Yaam ve Bireyin Uyumsuzluu

Absrd tiyatronun merkezinde birey vardr. Bireyi derinlemesine inceler. Yazar bir

birey olarak kendi imgelemini da vurur ve seyirciden de sahnedekiler zerine kendiznel yorumlarn yapabilmeleri istenir. Absrd oyunlar pek ounda kitle insannn

trajikomik dnyas anlatlr. Baz oyunlarda da kitle insan olmaya direnen, sonuna

kadar birey olmak iin mcadele eden insann gszlkleri amazlar ilenir. Ionesco

kitle insann u ekilde tanmlar:En kurnazlar olaylara ayak uydurabilenler, baarya

ulaabiliyor. Akntya kar yzmyorlar. Bylece hep hakl kyorlar. Kazanllar ama

yaamyorlar, kendileri yok ortada, akmn iinde eriyorlar, onun biimini alyorlar

kendi biimleri yok. Ionesco insanlarn gzlerinin nnde deitiini syler. nceinsanlar kendilerine yabanclarlar sonra da benliklerini yitirirler. Gergedanlar

oyunundaki gibi bir sabah kalktnda kendini gergedanlarn felsefesinin egemen

olduu bir gergedan dnyasnda buluyorsun. Vaclav Havelin Bildirim oyununda da dil

bir anlama arc olmaktan kar bir brokrasi engeli olarak kar karmza.Pintern

oyunlarnda insanlar grnmeyen gizil glerin tehdidi altndadr. Karakterler hep

tedirgindir ve gvenlik aray iindedir. Srekli bir korku iindedirler. Oyun kiileri

genelde bir yerlere saklanrlar.Git Gel Dolabnda Ben ile Gus ufak bir bodrum katna


19/40

11

yerlemitir.Doum Gnnde Stanley bir pansiyona snr. Cceler oyununun

bakiisi Len, ancak hareket ettii srece kendini gvende hissettiini syler.

3.1.2 nsan Yaamndaki Uyumsuzluk

Absrd tiyatro iletiimsizlik konusunu kendisine seerken, iletiimsizlik sonucu

paralanm d dnyadan kopmu, ie dnk yalnz ve bunlarn sonucunda da

uyumsuz hale gelmi insanlar vardr.Absrdclere gre dilin bir iletiim arac olarak

ilevini yitirmesi, iletiimsizliin somut gstergesidir. nsanlar oktan klielemi

selamlama biimlerini, sohbet konularn kullanarak aralarnda var olmayan bir

iletiimi varm gibi gstermeye almaktadrlar. Bu gerei ortaya karmak iinyazarlar dili paralamlardr. Sz grsel imgelerden ayr olarak var olamaz aksine

onlar desteklemek etkilerini arttrmak amacyla onlarla ounlukla elikili durumda

kullanlr. Dilin anlatm arac olarak ilevini yitirmesi yeni anlatm aralarn n plana

karmtr. Bu palyaoluk, mim, akrobasi, gibi geleneklere ait szsz oyunlarnn

kullanlmasdr. Oyunlarnda szsz biimleri en etkin biimde kullanan Beckettir.

3.1.3 nsan likilerindeki Uyumsuzluk

Sevgiye, gvene, arkadala dayanan ilikiler acaba bireyi yok olmaktan kurtarabilir

mi? Uyumsuz tiyatro yazarlar bu soruyu en yakn insan ilikilerini iine alan oyunlar

iler. Uyumsuz yazarlar yakn ilikilerdeki uyumsuzluu gstermek iin arkadalk,

retmen-renci ilikilerini, uak-efendi, kar-koca ilikilerini ilerler. Strindbergin

lm Dans oyununda Duvarlar bile zehir kokuyor burada, buraya geldiinde hasta

oluyor insan. Bastmz yerin altnda bir l var sanki ylesine nefret dolu ki buras

insann nefesi tkanyor benzetisi kar koca arasndaki nefrete dnen ilikiyi anlatr.Buna benzer benzeti Amedee Nasl Kurtulur? Oyununda da grlr. Pintern Hafif

Bir Acadl radyo oyununda da ayn konu ilenir. Uyumsuz tiyatroda grsel eler ok

nemli olduundan radyo oyunu trne az rastlanr.Burada da ehrin dnda bir villada

yaayan bir kar koca ile karlayoruz. Bu oyunda Flora ve Edward arasndaki

sessizlik Amedee oyunundaki gibi hayatlarn cehenneme evirir. Birbirlerine

syleyecek hibir eyleri yoktur, birbirlerinin varln duyabilmek iin srekli anlamsz

konuurlar. Birbirlerine yabancdrlar. Kaplarnn nnde beliren kibrit satcs onlar


20/40

12

tedirgin eder ve korkmaya balarlar. Kibrit satcsn eve arrlar ve niye kapnn

arkasnda durduu ile ilgili sorular sorarlar ama satc hi konumaz. Btn hayatlarnn

iletiimsizliklerini satcya anlatrlar. Oyunun sonunda Edward kibrit kutusunu boynuna

takarak kibrit satcsnn yerine kibrit satcs da Edwardn yerine geer. Kocann

kiilii ok nemli deildir kolaylkla baka iri onun yerini kolaylkla alabilir. Burada

kiini z varlnn ok nem tamadn grrz. Kibrit satcs burada bozulan bir

ilikiyi simgeler. Salam gibi grnen iliki kibrit satcsyla bozulur ksacas kar koca

arasndaki yapay dnya yklr.Ionesconun kel arkc oyunu da kar kocann birbirine

yabanclamasn gsteren gzel bir rnektir. Efendi-uak, kar-koca ilikileri

alkanla dnt m insanlar arasnda kurulamayan iletiim, birbirine yapp

kalmaya dnyor. zellikle Beckettin oyunlarnda birbirlerine zincirlenmi ilikiler

vardr. Fakat bu zincirleri koparma giriimleri hep baarszlkla sonulanr. Karlkl

ilikiler nasl geliirse gelisin oyunlarda insancl duygulardan uzak, kar ve aldatmaya

dayanan bir yalan dnya kurulur. Edward Albeenin Bir Hayvanat Bahesi Masal

oyununda topluma ayak uyduran ve toplum d kalan iki atmas anlatlr. Peter ile

Jarry birbirine kart yaayan iki karakterdir. Peter hibir zellii olmayan kendi

halinde yaayan kk bir burjuvazidir. Ailesi, arkadalar, ii olan toplumda yer

edinmi biridir. Bir gn parkta kitabn okurken, dzenli bir hayat srerken serseri

grnl Jerry ile karlar. Jerry ise evresi ile balar kopmu, toplumdan kendini

soyutlam biridir. evresiyle olan balarnn kopmas onu zamanla acmaszlatrm,

herkese her eye dmanca, , nefret ve tiksintiyle bakan bir insana dntrm. Bir

taraftan da toplum kalplarn kran biridir. Rastlant sonucu parkta karlarlar. Jarry,

Peteri sinirlendirecek sorular sorar Peter aknlar ama yine de toplumun deer

yarglarna bal, nezaket kurallar erevesinde sorularn cevaplar. Jarry Peteri

sorularyla kzdrr ve ii Peterin bak ekmesine kadar gtrr. Ba ektiindeJarry ban stne atlar ve lr. Peterin dzenli ve sakin hayat bu rastlantyla sona

ermitir o da toplumdaki deerini artk yitirmitir. Bu oyunda seyirci kmaza girer

hangi tarafn doru olduuna karar veremez. Bir taraftan topluma gz kapal ayak

uyduran biri dier tarafta topluma bilinsizce direnen biri vardr. Absrd oyunlardaki

karakterler bilinsizce hareket ederler, edilgendirler.


21/40

13

3.1.4 Yaanlan Zamanla Uyumsuzluk

Uyumsuz oyunlarda genelde zamann akp gittiini ve hayatn bounaln grrz.

Srekli bir eylerinpeinde kotururuz ama dnp bakldnda ulalan nokta bir hitir.

onesco gnlnde yle yazar:Zamana yetimek iin ardndan kotum yaamn,

yaamak istiyordum. Yaamn o denli ardndan kotum ki, kat benden, kouyordum

ama ya ok ge kalyordum, ya ok erken varyor, hibir zaman yetiemiyordum ona

Sanki dndaym yaamn... Yaam benim iin yaanlan an demektir. .. Ionesconun

sandalyeler oyununda 75 yldr evli olan bir ift artk hayatn anlamn anladklarn

sanrlar ve bunu gelecek kuaklara bir bildiri ile aktarmaya kar verirler. Srekli

sandalyeler oday kaplar. Konumac gelir ve kar koca denize atlar. Fakat konumacsar ve dilsizdir. Bununla hilik somutlatrlr Bu konumacnn aslnda syleyecek

hibir eyi yoktur, gerek bir yaantlar olmamtr. Ionesco gnlnde bu oyunla

ilgili Sanki yokmuuz, hi olmamz gibi der. Becketin oyunlarnda yapayalnz

insanlar hayatla bouup dururlar. Oyunlarnda tkenen yaam ve tkenen anlar

somutlatrarak anlatr. Oyunlarn bounaln, hiliin snrna kadar gtrr.

Beckettin Krampn son Band oyununda Kramp kendi sesine ve gemiine

yabanclar. Bu oyunda Kramp bo dler iinde hayatn tketip gitmitir. Hephayatn deitireceini syler fakat kendi hayatna seyirci kalr.

3.2 SAMUEL BECKETT VE OYUNLARI

1906 da Dublinde rlandal, protestan, orta snf bir ailenin ocuu olarak dnyaya

geldi. Alak gnll bir yaradl olan Beckett, ie kapank ve kat ilkelere sahiptir.

3.2.1 Godotyu Beklerken

En ok sahnelenen ve tartlan oyunudur. Oyunun karakterlerinden Vladimir ve

Estragonun birbirini tamamlayan kiilikleri vardr. Vladimir dnce ve duygu

anlamnda Estragondan daha gelimitir. Estragon ise srekli insann igdsel ynn

simgeler. Srekli ackr, uykusu gelir. Varlnn snrlar zerine kafa yormaz.

Estragonu her seferinde Godotun geleceine dair Vladimir ikna eder. Yeryznde uzun

yllardr yayormu izlenimi veren bu ikili, varolduu kukulu olan bir gemile ne


22/40

14

olaca bilinmeyen bir gelecek arasnda imdinin tutsadrlar. Doumla lm

arasndaki anlamsz hayat srdrrler. ntihar dnrler ama bir trl

gerekletiremezler. Estragon havucu yedike onu daha ok sevdiinin ayrmna varr.

Vladimir tam aksi bir tepki verir. Pozzo ve Lucy de birbirlerini tamamlayan

kiiliklerdir. Ancak onlarn ilikisi daha ilkel dzeydedir. Pozzo sadist efendi, Lucy

uysal kledir.Godotun kendisi de anlay ve ceza datmnda adaletsizdir. Koyunlara

bakan dvyor, keilere bakana daha farkl davranyor. Godot ilerandevunun

belirsizlii srekli vurgulanm. Godotnun gvenilmezlii ve usa smazln ve ona

balanan umutlarn boa karlarak yinelenmesidir. Godotyu bekleme eylemi zellikle

absrd gsterilmektedir. kinci blmde ise Pozzo kr olmu, Lucynin dili tutulmu

ama hala birbirlerine baldrlar. Onlar balayan ip yine Pozzo dadr. Pozzo Lucyi

amac belirsiz bir yolculua doru srklerken dier ikili hal Godotu beklemeyi

srdrrler.Vladimirin Godotun geleceine olan inancnn azalmamasndan ve ikinci

blmde aacn yeermesinden Beckettin hiliki olduunu syleyemeyiz. Son

Quentin cezaevinde sahneye konan bu oyun mahkmlar zerinde byk etki brakt

nk her ey fazlasyla gerekti.

3.2.2 Oyun Sonu

Bir dzenein durana dek ileyiini anlatr. ki ufak pencereli plak bir odada yal kr

Hamm bir sandalyede oturmaktadr. Dardaki dnyann l olduu oyundaki drt

kiinin son kurtulanlar olduu sanlr. Uak olan Clov Hammdan nefret eder onu

brakacan syler ama yine de onun buyruklarna boyun eer. Clov giderse Hamm

lecek ayn zamanda Hamm da lecektir. Hamm bencil, baskn bir efendidir. Hammn

zerinde byk bir sululuk yk vardr. stese ondan yardm isteyen bir sr insan

kurtarabilirdi ama imdi kendi erzaklar da bitmektedir. Yani dnya tkenmektedirnedeni de bireysel bencilliklerimizdir. Hamm anne, babasndan nefret eder ve pasakldr

Clov aksine dzen delisidir. Clov ve Hamm da birbirlerine karlkl bir bamllk

ilikisiyle bamldr. Birbirlerini brakmak isteyen birbirleriyle sava halinde olan yine

birbirlerine baml. Bu tek bir kiinin kiiliinin temel unsurlarnn karlkl bir

ilikinin bir grntsdr. zellikle kiilik kendisiyle atma halindeyse. Oyun

Sonunda youn bir bunalmla yaanan, ok gl bir lm, skntl bir arlk ve

umutsuzluk anlatmyla da karlarz


23/40

15

3.2.2 Krappn Son Band

Tek perdelik lirik bir oyundur.Beckett bu oyunda insan kiiliinin geiciliini ve insan

doasnn karmaasn vermek iin teyp kullanmtr.Yetikinlii sresince her yl

nemli olaylarn banda kaydeder.Yllar nceki sesini teypten dinlerken kendisine

yabanclar .. Tek ilgisini eken glde sandalla gezerken bir sevimeyi anlatan

blmdr dier blmlerle alay eder. Beckett burada benliin durmadan deien

yapsna deinir. Dilin gerei dile getirme konusundaki kukusu ortaya

konur.

3.2.3 Tm Denler

Oyunun ad kutsal kitaptan alnmtr.Rab btn denlere destek olur btn eilmi

olanlar dorultur. Ama oyunun anlatt bunun tam tersidir. Maddy adnda ok yal

ve iman kadn 12.30 treniyle gelecek olan kocasn almaya gider. Yal kadn bir

karabasanda gibi ar ilerler. Yolda bir sr insanla karlar, onlarla konumak ister

ama baarszla urar. Kzn kaybetmitir. Kocas ktdr ve zor bir yaam vardr.

Bilinmeyen nedenle geciken treni bekler sonra kocasyla eve dner yolda kocasna

hibir ocuu ldrmek istedin mi diye sorar kocas da evet der. Tam evlerine

yaklatklar srada bir ocuk yaklar yanlarna; Rooneyin kompartmanda topu

gstermektedir. ocuk trenden dm ve lmtr. Dan Rooney ocuu trenden itmi

ve ldrmtr.

3.2.4 Mutlu Gnler

nsanlk durumunu yava yava toprak ynna batmakta olan, yal Winnie grmnde

izer. lk perdede beline kadar kuma gmldr ikinci perdede ise yalnz ba aktadr.

Kocas yerinden kakabilir ama gazetesine yle dalmtr ki karsna hi dikkat etmez.

Beckettin oyunlarnda anlatm zellikleri: Tm oyunlarnda sahne neredeyse bo

gibidir. Godotyu Beklerken de bo bir krda tek bir aa vardr. Oyun Sonunda

yalnzca iki p tenekesi.Sahne byk ounlukla kuvvetli kla aydnlatlr. Krapn

Dnyas, Mutlu Gnlerin Winniesi parlak kla aydnlatlmal. lizyonu krmak iin

sahne ile seyircinin bulunduu salon arasndaki ayrm ortadan kaldrr. rnein Clov


24/40

16

teleskopu seyirciye yneltir ve alayclkla bir kalabalk gryorum sevinten

kendisinden gemi. Estragon ise ne ilerleyip latif bir manzara der. Yorgunlukla,

alayclkla Beckettin kiileri rollerini alrlar ve oynamaya balarlar. Gldr szden

nce hareketti. Aksiyonu salayan soytarlk hem abuk anlalr hem de halkn ok

holand dramatik biimdir. Mim de tiyatronun canl bir esidir. Birinin gzlerini

gkyzne kaldrmas gibi basit aksiyomlar znt ve umutsuzluk fikrini iletmek iin

yeterlidir. Beckett kahraman vakit geirmek iin uraan bir eit soytardr. Ama

gerek bir soytardan farkl olarak bakalarn elendirmek deil kendi skntsn

gidermeyi ister; oynar ama kendi iin oynar.Beckett oyunlar iinde, sirk oyunlar en

ok Godot Beklerken de belirgindir. Estragon izmesini eker durur, pantolonunu

drr. kinci perdede kiiler yerde yuvarlanrlar, tartrlar, derler, prler.60l

yllarda oyunlar giderek ksalmtr. Karakter ortadan kalkt gibi, kiiler de btnyle

grotesk bir zellik kazanarak kavanoz ya da kp iine tutsak edilmi gvdelere,

yalnzca sese ve bu sesi karan aza indirgenmitir. nsann grsel iitsel dzeyde

yalnz bireysellikten deil, bilin beden btnlnden de yoksun brakld grlr.

Oyun metnini giderek snrlamakta ve tiyatral anlatma ynelmektedir. Beckett yazn

ve tiyatro yaptlarnda, son noktasna ulam insanlar sfr noktasndaki yazyla anlatr.

Anlatlacak hibir ey olmaynn, hibir anlatm yolu bulunmaynn, anlatma gc

ve anlatma istei olmasna karn, anlatmann zorunlu oluunun anlatm diye

tanmlanan bir uran iindedir. Tm yzeysel gereklerin dlad ve insann gerek

benliinin somut biimde tamamlanamad bu dnyada, ierik de biim de en az

indirgenmi olmak zorundadr. Ancak btn bunlara karn Beckettin yaptlarnn

kapkara umutsuzluk tadn syleyemeyiz. nk yaptlarndaki anahtar kelime

belkidir. Tm yaptlar ak uludur karamsarlk iyimserlikle dengelenir.

3.3 ARTHUR ADAMOV VE OYUNLARI

Ermeni kkenli petrol kuyusu sahibinin olu olarak 1908de Kafkasya da dodu.16

yanda Parise gitti ve gerek stc gruba katld ve gerek stc iirler yazd.

Geirdii nevroz nbetlerini dnya yaznnn en sarsc ve acmasz kendini aa

vurma belgeleri arasnda yer almas gereken kk kitapta itirafta anlatt. nan

bunalmn bir dil bunalm olarak grr. Ona gre tanr kelimesi bir deer


25/40

17

tamamaktadr. Uzun sredir kullanlmaktan anlamn yitirmi olan bu szcn

anlam yoktur. Tanr szcn kullanmak tembellikten de te, dnmeye kar

kmak, bir tr kestirme, irkin bir ksaltmadr.(Martin Eslinn, Absrd Tiyatro, 1999s.150) Adamova gre dnyadaki anlamn yok olmas kesinlikle dilin

deersizletirilmesine baldr ve srasyla inancn yitimine kutsal trenlerin ortadan

kalkmasna baldr. Belki de bu deersizleme ve umutsuzluk bir yenilemeye doru

yeni admlardr. Belki de bu gnn gsz insanlarnn pskrtt ackl ve bo dil,

btn deheti, btn snrsz absrtlyle uyank olan yalnz adamn yreinde

yeniden yanklanacak ve bu adam belki de anlamadnn birden farkna vararak

anlamaya balayacak. Bylece adama kalan tek i kendini byk plakln iinde

bulana dek l deriyi yrtp artk artmaktr. (Arthur Adamov) Toplusal ve politik

anlamda zm komnizm de bulur. Onun komnist davay destekleme biimi ok

kiiseldir. nk komnizm de hibir doast kutsal birunsur bulamaz. Strindbergin

Rya oyunundan ok etkilendi. Bu oyunun rneklerini evresinde olup bitenlerde

bulmaya alt.Bir gn anlatmak istedii dramatik gerekle yz yze getiren bir olaya

tank oldu. Kr bir dilenci dillerde dolaan bir arknn nakaratn syleyerek iki gzel

kzn yanndan geti. Bu Adamov a sahnede olabildiince sade ve gzlenebilir biimde

insann yalnzln, iletiimsizliini gsterme dncesi vard.

3.3.1 Parodi

lkoyunudur. Artarda geen hzla anlatlan sahneler bo kafal zelliksiz kza, Lili ye

k olan iki adam gsterir. Biri memur canl aceleci ve hep iyimser biridir. N ise

edilgen, umarsz ve mutsuzdur. Rastlantsal bir toplantda, Liliden randevu ald

yolundaki yanl inanca kaplan memur inancn hi yitirmeden srekli dsel

randevusuna gider. N ise zamann sokakta uzanp Lili geebilir diye bekler. Sonunda

her ikisinin tutumu da ayn eye ular- hibir eye. Memur gelecek planlar yapmay

srdrr ve artk kr olmasna ramen iine geri dnebilecei umudunu srdrr. Ama

cezaevine der. Nye bir araba arpar ve plerle birlikte sprlr. Lili olduka

baarl adamlar olan, k olmua benzedii ve buluacaklar zaman onu hep bekleten

bir gazeteci tarafndan ve bir gazetenin ona metresi gibi davranlan editr tarafndan

terk edilir. Memur ve N kendi bak alarndan olduklar gibi grnrken gazeteci ve


26/40

18

editr tm ile dardan insanln durumunu anlayabilir grnen ve kendilerine

tehlikeli hibir ey olmayacak dier insanlar olarak grlr. ki zde ve birbirinin

yerini alabilecek ift bir tr koro ve bizi evreleyen ve yz olmayan kalabalk gibi

davranrlar. Eylem gelitike yalanr ama batan sona dek isimsizliklerini ve yer

deiebilirliklerini korurlar. Zaman srekli anmsatr. Kiiler hi yant alamasalar da

srekli saati sorarlar. Akrebi ve yelkovan olmayan bir saat dekorun hep ortaya kan

parasdr. Zamann ilerleyii meknn srekli daralmasyla gsterilir. Oyunun

bandaki dans salonu ikinci perdede yine ortaya kar bu sefer dekor daha klmtr.

Bir noktada n kendini aalamas iin yalvard bir fahieyle gsterilir. Adamov bir

noktada kendi tutumunu anlalr klmaya alr ve yle der N gibi olsam da

memurdan farkl cezalandrlmayacam. Neeli olmak da, snepe bir duygusuzluk ve

kendini aalama kadar yararszdr. Parodi ile nevrozunu somut szcklerle

anlatmaya almtr. Parodi psikolojik tiyatronun apraklna kar bir bakaldry

anlatr. Parodide konuyu canlandrmaktan ve dilin tm inceliklerinden kanr. Bu bir

davran tiyatrosudur. Nin yolda yatmas, yer deitirebilir iftlerin ayrt edilebilen

bireyler olmakszn, insan durumunun devinimlerinden gemeli.

3.3.2 Kuatma

Bu oyunla gerek insan ilikilerindeki gerek insanlar resimlemeye alr. Parodinin

soyutlanm yalnz bireylerinin yerini iletiim kuramayan aile alr. Birbirlerine l bir

yazara duyduklar ortak ballkla sk skya baldrlar. Kahraman olarak grdkleri

bu yazar; arkadalarna ve kz kardeinin kocas ayn zamanda rencisiolan Pierree

yazya dklmemi karmakark bir kt yn brakm olan Jeandr. Yaadklar ev

kafalarndaki karmaay gsteren byk bir danklk iindedir. Jeann yaznsal

kalntlarn silik ve yerleri kark olduu iin yazya dkmek olanakszdr. Jeann

rencisi olan Tradel yardm etmeye alr, ancak kendince anlamlar karma eilimli

olduu iin ona kukuyla baklr. Eylemin srd odann karkl tm lkeyi saran

karkla uyar. Snrlardan ieriye gmenler akn etmekte ve toplumsal yap

paralanmaktadr. kinci sahnede odann karkl yeni eyalar eklenmesiyle artar.

Drdnc perdede oda temizlenmitir, ktlar dzene sokulmutur, lkeye dzen

gelmitir fakat Pierrenin kars ilk gelenle evi terk etmitir. Pierre el yazmalarn yrtar


27/40

19

tekrar snaa iner ve Tradel tarafndan snakta l bulunur. Kuatma anlamn

umutsuzca aranyla, zlmemi kt karmaasnda anlam aranyla ilgilidir; ancak

toplumdaki dzen ve dzensizlikte aile iindeki kadar ilgilidir. Pierrenin altndan

kalkamad dier insanlarla ilikilerinin artc doas da gsterilir. Dierleriyle

ilikiden geri durur. nk iletiim onun iin gitgide zorlamaktadr. Dil gzlerinin

nnde paralanmaktadr. Neden insanlar oluyor derler? Kim bu olan? Benden ne

istiyor? Neden insanlar yerde diyorlar da stte demiyorlar? Byle eylere kafa

yormakla ok zaman yitirdim. stediim szcklerin anlam deil oyunlar ve devinen

yaplar. Artk hibir ey aramayacam. Sessizce devinimsiz bekleyeceim. Pierre,

snana yiyecek getiren annesine onunla konumamas iin yalvarr. Bu onun

tmyle kopmu olduunun gstergesidir. Bu sessiz tutumundan vazgetii, herkes gibi

yaam srmeye karar verdiinde karsnn kendisini terk ettiini renir. Daktiloyu

dn istemeye gelen ama geri dnmek iin yalvarmay dnen Agnesi ucu ucuna

kararak lmek iin snaa dner. Agnes, Pierrenin annesiyle konuur. Annesi

Agnesin geri dnmek istediini anlamaz ya da anlamazlktan gelir. Tragedya burada

yanl anlamaya dnr. Pierrein annesi Agnesin daktiloyu istemesini geri dnmek

iin simgesel bir istek olarak anlamak yerine yalnzca sze dklen anlamn

grmeseydi Pierre dlanm ve sevgisiz lmeyebilirdi. Adamov insanlarn duygularn

aka ortaya koyacak yreklilii ortaya koyamadklarndan tartan konuyu dolambal

gnderimleri ve bylece trajik yanl anlamalara ak olmalar anlamna gelen dolaysz

diyalogu bulduunu dnmtr. Adamov daha sonralar dier oyun yazarlarnn

nceden zellikle de ehov tarafndan oktan kullanlm olan bu teknii yalnzca

yeniden bulduunu anlamtr.Byk ve Kk Manevra: Byk ve Kk Manevra

balnn oyunda grnen insanln dierini saran ve cceletiren kart olarak

toplumsal karmaasn kk manevrasn gsterdiini aklamtr. Burada manevraszcne askeri ve psikolojik iki anlam yklenir. Bu oyunda Parodideki kout

yaamlar ve Kuatmann arka planndaki toplumsal politik dzensizlii gsterir. Olay

zorba bir diktatrn lkesinde geer. Bu karakter militan polis devletinin glerine

kar bu sava ynetir. Sonunda devrimcilerin kazanmak iin zorbalk kullandklar

itiraf ettii bir konumada yere yklr. ocuun lmne neden olmutur. Kendisinin

kkrtt bir kargaa, doktorun hasta ocuuna gitmesini engellenmitir. Eylemci bir

kez daha hayranlk duyduu kadn tarafndan kalabalkta ezilecei bir yere doru itilen


28/40

20

kolsuz, bacaksz, sakat, edilgen kiilikten daha fazlasn baaramamtr. Kalabaln

sesleri onu ezecek olan arabann nne frlamaya zorlam. Bu durum karsnda boyun

emesi gereken militan, oyunda yazarn kendi davrann somutlatran asl kiilik

olmutur. Organlarn yitirmesi nceki oyunlarda N ve Pierrein lmleri gibi insanlarla

iliki kuramamasnn, sevgi duyamamasnn dorudan sonucu ve aklamasdr.

Adamov politik yldry ortadan kaldrmada devrimlerin abalarnn bouna olduunu

tartmakla kalmaz. nk ona gre btn g kesinlikle kaba gce dayanmaktadr.

Bunun yan sra adaletin etkin savas ile onun kendi bilinalt glerinin edilgen

klesi arasnda nemli benzerlii olduunu gsterir.

3.3.3 Profesr Taranne

Profesr Taranne hem bir bilim adam ve dolandrc, hem saygn yurtta ve tehirci,

hem de iyimser, alkan bir erdemlilik rnei hem de kendini yok eden miskinlik

rneidir. Bu Adamova aka belirlenmi, boyutlu kararsz kiiliklerin

belirlenmesine yol amtr. Belikadan gelen mektupla, ders notlarnn nl bir

Profesr Menardtan alnd anlalm, bata suland tehirciliini sergileyerek

soyunmaya balamtr. Dolandrc olduu aa ktnda kendini aa vurur. Bu

inandrc bir kant bulamayarak kimliine tutunmaya almak insann karabasandr.

Burada ilk defa gerek bir yer olan Belika ismini kullanmtr. lk kez hi kimsenin

olmad iir lkesinden km nesneleri adlandrmaya balamtr. Herkes Herkese

Kar: Tekrar an karmaas, toplumsal karklk ve ikence konusunun ele alr. Yine

snmaclarla kaynayan bir lkedeyiz ve snmaclarn hepsi topal. Jean Rist, karnn

bu snmaclardan biriyle gitmesi sonucu onlara kar atp tutan bir kkrtmacya

dnr. Ksa bir sre ipler elindir, ancak iler tersine dner ve ikenceciler, ikence

grenler durumuna der. Tutuklanmaktan kurtulmak iin topal taklidi yapar. Snmac

bir kz sever. Bir baka karklk da bu sefer snmaclar ikence grenler tarafna

geer. Ya gerek kimliini aklayp tutuklanacaktr ya da snmac kzn sevgisini

yitirecektir. lm seer. Jean karakterinin, Taranne da olduu gibi iki kart karakteri

vardr. Taranne da olduu gibi e zamanl deil, ardk olarak, zaman iinde ini

klaryla devam eder. Adamov bu oyunla btn taraflarn ayn lde sulu oluklarn

gstermek istemitir.


29/40

21

3.3.4 Ping-Pong

Victor ile gzel sanatlar rencisi Arthurun yaam yksn anlatr. Madamme

Durantiy kafesinde buluup orada tilt oynarlar. ine para oynanmas nedeniyle onu bir

yatrm arac olarak grrler. Dzeltilecek aksaklklar olduu iin, teknik sorun olarak

ve iirsel igdlerine bir meydan okuma olarak fazlasyla bylenirler. Makineyi

gelitirmeyi dnrler ve onu denetleyen irketin merkezine giderler. Makine yava

yava dlerini ve duygularn denetlemeye balayarak yaamlarna egemen olur.

evrelerindeki toplumla ilgileri, politik ve toplumsal gelimeler, tilt makinesinin

ykselii ya da szyle belirlenir. Son sahnede yalanrlar ve orada ping-pong

oynayan bir oyun makinesine, yaam boyu saplantlar kadar ocuksu ve anlamsz birma yapan iki yal adam olarak grrz. Victor lr, Arthur yalnz kalr. Parodideki

gibi burada da insan abasnn bounal vardr. Parodi ne yaparsan yap leceksin

iletisini tarken, Ping-pong bu sav destekleyen gl bir tartma salar, ayrca insan

abasnn nasl ve neden boa gittiini gsterir. Onlara g, para ve kadnlar zerinde

etki vadeden bir makinenin bir eyin karsnda yenilmekle bouna vakit tketmi

olurlar. Makineyi dlerine ulatracak bir hedef nokta olarak grmlerdir. Ping-pong

insann yanl bir nesneye taparak bir makineyeya da bir ideolojiye balanmas yoluylayabanclamasnn grntsdr. Bana gre Adamovun ideolojik bir dnceye

bireysel nedenle balanmas ve bunun bounal oyunlarna yansmtr. Ping-

pongdaki tilt makinesi, bir dzenin ve bir dnce kitlesininana parasdr. ocuka

bir oyun, bir tilt makinesi, bir hi iin yaadklar ey kavgalar bunun iin. Gerek

hayatta insanlar hayatlarn adadklar amalarn ou i, politika, sanat ya da bilimsel

alma Arthur ve Victorun saplantlarndan ok da farkl deildir. Zaman inandrclk

tayacak kadar gerektir, te yandan olayn getii dnya, kiilerinin saplant

alanlarnn dndaki her eye smsk kapaldr. Bu yazarn gereklikten yoksun

olduundan deil, karakterin, yaadklar dnyann dar bir parasna skmalarndan

kaynaklanr. Ping-Pongun en ilgin zellii eylem ile diyalog bir i elikinin,

diyalektik bir ilikinin kurulma biimidir. Burada karakterler absrd nerilere ylesine

inanrlar ki, sama sapan dnceleri bir ngr olarak ne srerler. ehovda gerek

duygular anlamsz bir incelik ardnda bastrlr. Ping-pongda ise sanki lmsz

gereklermi gibi ne srlr.


30/40

22

3.4 EUGENE IONESCO VE TYATRO ANLAYII

1912de Romanyada dodu. Doumundan ok ksa bir sre sonra Fransaya yerleti,

ilk dili Franszcyd. ocukken en ok ilgisin eken kukla oyunlaryd. Bunun etkisin

oyunlarnda grrz. Ionesco kendisine ve Absrd tiyatroya yneltilen eletirilere

cevap vererek bu akmn savunuculuunu yapmtr. Kafka, absrdcleri zellikle

Ionescoyu etkilemitir. Ionesco Kafka iin yle der, Bir labirentte, yolu gsteren bir

ipi olmakszn, kaybolan insan konusu. Kafkann yaptlarnda temeldir. Ancak eer

insann yol gsteren bir ipi yoksa bu artk onun istemediindendir. Sululuk kayg ve

tarihin absrdl duygular buradan gelir. Adamovun geliimi, bireyin

saplantlarnn, kayglarnn ve karabasanlarnn bir arac olarak tiyatro ile politikideoloji ve toplumun ortak eylem arac olarak tiyatro arasndaki seenei aka ortaya

koyar. Adamov buna kendi kesin yantn verir. Ionesco, Adamov ve dierleriyle ayn

noktadan balayarak farkl sonulara varmtr. Ionesconun oyunlar ne kadar

anlalmaz ve karmak grnrse grnsn oyunlarn aklarken ak ve inandrc

olmutur. Toplumun basmakalptan, bo formllerden ve sloganlardan baka hibir ey

olmadn, talam dilleri olan ideolojileri srekli incelemeli, gerisinde kalanlar

bulabilmeli ve dil paralanmaldr, diye dnr. Kendi sorunlarnn, korkularnn nelerolduunu sorgulayarak tam anlamyla herkesin sorunlar ve korkularn bulacan

dnr. Kiilerimin kaygsn nesneler yoluyla somutlatrmaya altm. Sahnede

dekorlar konuturmaya, eylemi grnr biimde aktarmaya, korku pimanlk acma,

yalnzlk grntlerini yanstmaya, szcklerle oynamaya... Bylece tiyatronun dilini

geniletmeye altm. Oyunlarda sahne zerinde kendilerini zdeletirmeye alan

insanlar izlemek Ionescoyu utandryordu. Ona gre daha abartl oynanmalyd. Eer

tiyatro etkilerin bytlmesiyse, Ionescoya gre onlar daha bytmek, vurgulamak,

olabildiince altn izmek gerekiyordu. Bir iddet tiyatrosu kurmak iin, iddetli

gln ve iddetli ackl olmalyd. Szckler herkes iin farkl anlamlar ifade ediyor.

Bu nedenle anlam aktaramazlar. lkem kelimesi bizim iin Trkiyeyi ifade ederken bir

alman iin Almanyay ifade eder. Ionesco tiyatroyu groteske, karikatre gtrerek

Onun ilk kaynana gtrmenin mmkn olacan syler.


31/40

23

3.4.1 Kel arkc

Kel arkc oyunu ngilizce renirken yazd bir oyundur. ngilizce renmeye

balayarak baz kalplar ezberlerken, haftann 7 gn, tavann stte olduunu rendi.

Bunlar bildii eylerdi fakat bunlar zerinde hi konumam veya dnmemiti.

Smithler, Martinler artk konuamyorlar, nk artk dnemiyorlar, nk artk

etkilenemiyor, artk tutku duyamyorlar, artk olamyorlar; herhangi birine

dnebilirler. Kimliklerini yitirdiklerinden, bakalarnn kimliini stlenebilir,

birbirlerinin yerine geebilirler. Bu oyunda saat alty gsterirken saatin on iki olduunu

sylerler ve saat on yedi kere alar. Oyunun sonunda Martinler Smithlerin yerine

geer. Bunu etki yaratabilmek iin yazmtr.

3.4.2 Ders

Yal bir profesr istekli ama biraz zor anlayan bir kza ders vermesiyle ilgilidir. Dil bir

g arac olarak gsterilir. Balangta canl ve ilgili olan kz rencinin heyecan

azalrken, utanga ve tedirgin olan profesrn kendine gveni gelir, glenir. Szckler

farkl anlamlar artrr. Profesr ve rencisinin iletiimin kuramamasnn

nedenlerinden biri de budur. Kz ancak 16ya kadar sayabilirken bir taraftan da arpmtablosunu ezbere bilir. Profesr bir sre sonra syledii szlerle kz egemenlii altna

alr. Tecavz eder ve ldrr. Yapt iyiliklerle profesr bir anne gibi egemenlii

altna alan hizmeti profesrn saplad bakla lmez. ldrlen kz krknc kiidir

ve oyun derse giren krk birinci kurbanla sona erer ve o da ldrlecektir. Bu da

iddetin gittike arttnn bir gstergesidir. Dil, istenen verilen bilgi dzeyinde

kalrken, eylem git gide iddetli ve kaba olur. Profesrn iindeki zorbalk ve iddet

dknl rencilerini ldrerek gsterilir.

3.4.3 Jack Ya Da Boyun Eme

Jack nce ailesine ve onlarn kabullendirmek istedikleri kalplara bakaldrp, toplum

basksna boyun eer. Daha sonra da cinsel igdsne boyun emek zorunda kalr. Bu

oyun yknn kald yerden alnn, Gelecek Yumurtalardadr adl oyunuyla devam

ettirilir ve bu oyun Robertann sepetler dolusu yumurtay kulukaya yatrmasyla sona

erer. Bu yumurtalarda gelecein Marksistleri, sarholar, polisleri kacak ve hepsi


32/40

24

asker olacak veya cepheye srlecektir. Ionesco oyunlarnda genellikle kullanlan

artma, oalma durumu vardr. Ionesco kt durumlar artan oalanimgelerle gsterir.

yi durumlar da uan veya ykselen imgelerle gsterir. Burada sahne ilerledike insan

ve nesne says artmaktadr. Bununla dnyann akl almaz bykl ve kalabal

karsnda bireyin yanlzlyla ba baa kalmasndaki korku anlatlr.

3.4.4 Sandalyeler

Oyun yal bir iftin yaad deneyimleri anlatabilmek iin konuk bekleme srecini

anlatr. Grnrde kimse gelmez, onlar sahneye srekli sandalye eklerler. Yal adam

iyi bir konumac olmadn dnrken, deneyimlerini aktaracak bir konumac

arr. Sahnede sandalyelerden yer kalmaz, konumac gelmitir. Kar koca ileri rahat

denize atlarlar ama konumac dilsiz ve sardr. Bu karakterler kendilerini dlere

kaptrm. Yaam boyun duyulan iletiimsizlii anlatlr. Karskocasn eletirmekten

acizdir. Burada sandalyelerin boluuyla bir hilik anlatlr. Geree gerek dlk

katmak iin, insann gerek olmayana gereklik katmas gerekir. Ionesco

Sandalyeleri trajik fars olarak tanmlar.

3.4.5 Grev Kurbanlar

Chaubert, akam sakince karsyla geiren kk bir burjuvadr. Komusu Mollotun t

ile mi yoksa d ile mi yazldn renmek isteyen bir dedektif gelir. Dedektif

psikanaliste dnr. Ve sonra cevabn Chaubertin bilinaltnda yattn dnerek

onun bilinaltna iner. Bu sre ierisinde o ve kars deiirler. Chaubert yle derine

inmitir ki, gzden yitmitir. Yzeye ktnda ocuk, kars da annesi, dedektif ise

babas olmutur. Chaubert ok derine inmitir ve imdi de ykselmektedir. Bu sefer deykseklerde uup yok olup gitme durumu vardr. Chaubert de grlen koca bir delik

vardr. Bu delii tkamak iin dedektif srekli onun azna ekmek tkar. Bu srada kars

srekli sahneye fincanlar dolusu kahve tar. Oyun sonuna kadar bilmeceyi zmeleri

gerekir. Bilinaltna inildike orada hibir ey bulunamaz, yalnzca hiliin byk

deliiyle karlalr. Psikolojik ve felsefi elere ska rastladmz Grev

Kurbanlarnda bir karabasan, varolmann absrdl ve acmaszl nedeniyle

derinden duyulan ac anlatlmaktadr. Ionesco bu oyunda varolma duygusunu incelemi


33/40

25

ama sonuta hie varmtr. Burada fincanlarn oalmas bilinci ar, ykl, umarsz

bunaltc durumunu aklamann bir yoludur.

3.4.6 Amedee Ya Da Ondan Nasl Kurtulur

Bir kar kocann arka odadaki l, lm aklarn temsil etmektedir ve cinsel

anlamazclklarnn kurbandr. Kocan hrn ve somurtkan biriyken, kars sevecen,

istekli ve romantiktir. Hafiflik, mutluluk ve coku imgesinin karsna arlk, bunalm

ve mantk imgesi dikilir. Evlerinde kokuan ey sevginin eksikliidir. Amedee ly

sokaklarda srkler, sahne srekli farkl insanlarla dolar, onlarla iletiim kurmaya

alr fakat baarl olamaz. Bu arada uma ykselme imgesi rahatlamay,

zgrlemeyi anlatr. Amedeenin evden kp zgrlemesini simgeler.

3.4.7 Kiralk Olmayan Katil

perdelik oyunudur. Bayan Berrenger, kk basit sakar bir adamdr, ama insandr.

lk sahne huzurlu balar, bu sahnede Berrenger cokulu ve mutludur. Bu mutluluk

ortaln karmasyla ve etrafa dehet satan bir katilin varlyla bozulur. Berrenger

nce azl katili arar, onunla konuur, onu bu anlamsz eiliminden cinayetten

vazgeirmeye alr. Bir taraftan Berrenger istemese de iinden katilin tarafn tutan

savlar, sonundakendini katilin bana teslim eder. Burada Berrengerin en cokulu

anlarndan kne, paralanna giden bir anlatm vardr. En cokulu anlarn ne en

mkemmel anlarn ardndan gelen lmn gereklii varoluu ve hayat absrd ve

anlamsz klar. Bu oyun Ionesconun kendi dnyasnda yaad karabasann ve hznl

duyarlln bir yansmadr. Perde Berrenger baklanmadan kapanr, lp lmedii

belli deildir.

3.4.8 Gergedan

Hayvanlarn en ilkellerinden olan gergedann sevimsiz, saldrgan, burnun

dorultusunda gider. Hantal, itici, irkin ve sr halinde yaamas zelliklerinden yola

karak gergedanlamay ilemitir. Oyunda gittike kiiliklerinden kp gergedanlarn

zellikleri gsteren insanlar vardr. Berrenger ve Daisy bir gn caddeden giderkenhzla


34/40

26

koan iki gergedan grr ve bu gergedanlarn says srekli artar. Halk bu gergedanlara

byk sempati duyar ve herkes gergedanlar. Berrenger ehirde insan kalan tek kiidir.

Karakterler neden gergedan olmay tercih ederler. Birincisi gergedanlarnsahip olduu

gce hayranlk duyduklar iin kaln derili olmay tercih ederler. Bazlar ise insanlarn

gergedanlar yalnzca onlarn anlay biimini anlayarak insanla geri

dndrebileceklerine inanyorlard. Dierleri ise (Daisy gibi) ounluktan farkl olmay

tercih etmedikleri iin gergedan olmay tercih ediyorlard. Berrenger, nce gergedan

olmay reddeder ve sonra da gergedan olamayaca iin zlr. Berrengerin meydan

okuyuu gln ve trajiktir. Oyunda anlatlan yalnz gergedanlamann deil meydan

okumann da gereksiz oluudur. Ve daha az duyarl insanlarn mutlu srsne

katlmayan bireyin tragedyasdr. Berrengerin durumu Kafkann durumuna benzer.

Berrenger son kalan insan olduu iin gergedanlk normalken, insan kalmak

canavarlktr.

Ionesco iin sanatsal yaratmla kendi gereini tanma arasnda fark yoktur. Ona gre

hibir siyasal sistem, insanlar yaam sancsndan, lm korkusundan, inanma

duygusundan kurtaramamtr. Toplumsal durumu saptayan insann durumudur.

Ionescoya gre tiyatroda her eye izin vardr. Karakterleri yaatmaya ama ayrca

kayglar ite olanlar canlandrmaya da. Bunu yaparken zellikle de eyleme katmaya,

nesneleri boatmaya, dekoru canlandrmaya, simgeleri somutlatrmaya izin vardr.

Szckler tavrlarla yetersiz kaldnda onlarn yerini eylemle, mimle srdrlrken,

sahnenin zdekler paralar yeri geldiinde bunlar daha da glendirebilir. (Esslin,

1999, s.151) Bylece dilin ilevi bir hayli azalr. Tiyatroya ar gitmede yatan gerek

lsn vermek iin szcklerin kendileri en u snrlarna ekilmeli ve

paralanmaldrlar. Oyunlarnda sk sk ortaya kan temel konular yalnzlk ve bireyinsoyutlanmas, dierleriyle iletiim kurma gl, aalayc basklara kendi

kiiliinin ayn lde aalayc ibasklara, cinsellik ve ardndan gelen sululuk

duygular, insann kendi kimliinin belirsizliinden ve lmn kesinliinden ortaya

kan kayglar olduu kadar toplumun mekaniklie de boyun emesidir.


35/40

27

3.5 JEAN GENET VE TYATRO ANLAYII

1910-1928. Jean Genet Pariste dodu. Babasnn kim olduu bilinmemektedir. Yedi

aylkken annesi tarafndan terk edilir. Morvanl bir ailenin yanna verilir ve Katolik

eitimi alr.13 yandan sonra rak olarak almaya balar. On be yanda raklktan

kat iin hapishaneye girer. On sekiz yana kadar Mettroydaki slah evinde kalr.

1928-1942 orduya girer, eitli lkelerde grev yaptktan sonra, 1936 da firar eder.

Avrupa da serseri hayat srer.1937 de Parise dnd zaman hrszlk ve sahte

kimlikten on iki kez hapse girer. Absrd yazarlar iinde yaantsyla Beckettin kart

olan bir kiidir Genet.Beckett dengeli bir yaam srerek yaratclk izgisine ularken

Genet dengesiz serseri bir hayat yaayarak hapishaneler arasnda dolarkenkendisindeki yaratclk yeteneini kefeder. Bence Genet bugn klonlansa yeni doan

Genet onunla ayn ortam yaamad iin Genetin ortaya koyduklarn oluturamaz.

Aslnda bu btn absrd yazarlar iin geerli. 1942-1964.Centrale de Fresnes de

tutukluyken Genet tek bir iirden oluan iir kitab dam Mahkmunu bastrr. iekli

Meryem Anay ve Gln Mucizesini de hapishanede yazar. J. Cocteau ve J. P. Sartren

giriimiyle, mr boyu hapis mahkmiyeti cumhurbakan tarafndan affedilir. 1964-

1986. Arkada Abdallahn intihar Genet iin ruhsal bir bunalm dnemi balangcolur. Ve edebiyatla ilgilenmeyi brakr gibidir. Fransadan ayrlp Uzakdou, Ortadou

ve Kuzey Afrika da uzun yolculuklara kar.1968 den sonra siyasi yazlar yazar. ABD

de Kara Panterlerden yana, Fransada gmen iilerden yana ve 1970 den yaamnn

sonuna dek Filistinlilerden yana tavr alr. Yaamnn son 14 yl boyunca yazd Bir

Ak Tutsa kitabnn malzemesi bu bahtsz ve yoksul insanlarla verdii mcadelelerdir.

Genet oyunlarnda insan durumunu kendisine grnd gibi gstermeye alr. nsan

yaamn bir aynalar labirentine benzetir. Bu labirentte tutsak olan insan kendi eri

br grntlerinin tutsana yakalanr. evresindeki teki kiilerle balant kurmaya

alr ama aynalar buna izin vermez.

3.5.1 Hizmetiler

ki hizmetiyi canlandran oyuncularn teatral oyunu kaamak olmal. Sylenen

szcklerin komular tarafndan duyulacandan deil, szlerin bu oyunu gerektiren,


36/40

28

bozuk bir psikolojiyi ortaya koyan utan verici eyler olmasndan da deil: ok ar bir

tmce yapsnn hafifleyip, rampay gemesi iin oyun kaamak olacak. Yani kadn

oyuncular, hareketlerini askda kalm ya da kaslm gibi saknacaklar.Genet Kendimi

yalnz hissettiim zamanlarda ki gibi. Bu bir masal, yani ben bunu yazarken, belki de

ilk amac kim olduunu gstererek ve gstermeyi reddederek kendimden tiksinmemi

salamak, ikinci amac da salonda belli bir rahatszlk yaratmak olan istiareli bir anlat

biimi.der. Oyunun inandrc olabilmesi iin kadn oyuncularn gereki bir tarzda

oynamalar gerekir. Bir taraftan inandrc olmalar gerektiini sylerken Dier taraftan

da inanmay reddetmek gerektiini syler. Bu hizmetiler, kutsal olsun ya da olmasn

ucubedirler, insanlar kendilerini u ya da bu olarak hayal ederler ama aslnda olduklar

gibi grmek gerektiini syler. Genete gre tiyatro gndelik hareketlerin dardan

betimlenmesi deildir.

3.5.2 Balkon

Tablolarn birbirini izlemesi, dekorlarn da, izleyicinin gznde sanki birbirinin iine

geecekmi, soldan saa yer deitirmesini ister.Balangtaki drt sahnede hemen her

ey abartl oynanyor. Bununla birlikte anlatm biiminin daha doal olmas ve byleceabarty daha da belirginletirmesi gereken blmler de var. Sonu olarak ikircikli bir

ey yok burada, kar karya olan iki anlatm tarz var. Argo szckler bire bir

kullanlmal ama harflerin yerleri deitirilebilir. Evi yneten Irma m Carmen mi-

aralarnda ki rekabet gsterilmeli. Bu oyun herhangi bir eyin yergisiymi gibi

oynanmamal. Oyun imgenin ve yansmann yceltilmesidir.

3.5.3 Paravanlar

Bu oyunun genel olarak bir anlam yoktur. Genetye gre bu oyun hiliin trenidir. Bu

oyun genelevi smrgecileri olan bir Arap kynde geer. Araplar Avrupal

smrgecilerinin tersine rm cesetleriyle pislik iinde yaarlar. Araplar hakszln

olaan olduu bir ortamda haka kendilerine ait olan smrgecilerden alabilme

hayali kurarlar. Dier taraftan ok yoksul olan Said irkin kars ve deersiz grlen

annesi dier kyller tarafndan dlanr yalnz braklr. Said hrsz olarak sulandktan

ve hapishane ile tantktan sonra irkin karsnn desteiyle tamamen rmle


37/40

29

giden bir yolculua balar. Artk hep ktl seecek, sevgiyi reddedecektir. Bu

yolculuk Saide bir n kazandrr. Bu kyller iin Arap isyannn ilham olur. Artk

Avrupallara benzemekten vazgeip Saidin yolundan giderek baszlama yolunda

adm atarlar.

Her kostmn oyun kiisinin roln belirginletirebilecek-fondaki paravann nnde

yer alacak bal bana dekor olmas gerekir. Hibir oyuncu kendi kaybetmemeli ve

irin gsterilmemeli. Kostmlerin ilevi, oyuncular giydirmek olmamal; sahne

kostmleri her anlamda bir geit treni oluturmaya yarar. Jean Genet tiyatroda alldk

giysiler giyilmesinin rezalet olduunu syler. Makyaj Cezayirlileri anmsatmal fakat

onlarn yaptklar makyajlar olmamal. Kna yerine daha renkli makyajlar kullanlmal.

Sahnenin tavanna da dikkat etmek gerekir.zleyicilerde dip tarafa doru uzanan beyaz

ipler gerekecek.Tavan yoksa sahneler genellikle irkindir.der. Genetin oyunlarnda

sahnede yer tavan oyuncular bir btnlk oluturmaldr. Grsellik nemlidir. Ses

tonlar nemli, baz karakterler arasnda ki ses tonunun kopukluu nemli. Genetin

oyunlarnda sesle oynanabilir, farkl sesler kartlabilir. ller ok makyajl olmal

ama yeil renk baskn olmal. Beyaz giysiler de kefeni yanstmal. Diksiyonlar

deimi olacak. Daha gl ve gnlk dile yakn olmal. Ahlakn yerine sahne

estetiin getii bir alanda geerbu oyun Farkl ses tnlarn dikkate alnarak, fsltdan

lklara kadar ulaan bir konuma biimi yaratlmal. Cmleler, sel gibi kan

cmleler bar ar iinde kaybolmal, kimi cmleler gvercin sesleri gibi, kimileri

de gndelik konumalar biiminde sylenmeli. Bu oyunun fonu siyah olmal.

Materyaller iyice grnr olmalar iin normalden daha byk abartl olmal. Btn

makyajlar ok abartl, abartl ama hepsi asimetrik olmal.

3.6 ABSRD OYUNLARIN VE ABSRD OYUNCULUUNUNDEERLENDRLMES

Absrd oyunculuu bir kalba sokamayz, u ekilde veya bu ekilde olacaktr

diyemeyiz. Absrd tiyatroda oyuncu kalplar krmak, belli snrlarn dna kmak

ister. Seyircinin karsna btn llere aykr, sama, artc olaylarla kmay esas

almtr. Seyirci tokatlanmal ya da oyuna yadrgatlmaldr. Absrd tiyatroda dil


38/40

30

paralanm ve yaplan hareketler sylenen szle uyumsuzluk gsterir. Bu nedenle

absrd oyuncu kendisiyle kalr. Gsterilmek istenenler oyuncunun hareketleriyle sahne,

dekor ve kostmle; btn bu etmenlerin uyumsuz bir ekilde sergilenmesiyle

gerekleir. Absrd tiyatro mantk ve fizik kurallarna uyma gerei duymaz.

Ionesconun Kel arkc sn da ki ocuun gzlerinin ayr renklerde olmas. Baz

yazarlar isim koyma gerei bile duymaz. Olaylarn getii yer ve zaman

belirtilmeyebilir. Harold Pinterin Doum Gn Partisi. Absrd oyunlarda edebi dil

kalplarnn dna klm, konumann altna gizlenmi gerei bulma amacyla dil

yozlatrlmtr. Bu yozlama ayn zamanda kalplam bir dilin anlamszln ortaya

koyar. Absrd tiyatro insanlarn igdsel hislerine ulaabilmek iin tiyatronun teknik

etmenlerinden faydalanarak, oyunu basitletirmektense, daha karmak, daha az

anlalr bir yntemle insana ynelmeyi tercih eder. Brechtin amalad

yabanclatrma, absrd oyunlarda doal olarak ortaya kar ve seyircinin illzyona

kaplmasn daha kolay nler fakat k noktalar farkldr. Absrd tiyatrodaki seyirci,

sahnedeki oyuncularla ayn heyecan duymaz, bunun yerine tedirgin ve eletirici bir ilgi

duyar. Aslnda absrd oyunlar insanlarn yaantsn tamamyla ters deildir. Zaten

insanlar kendilerine yabanclam durumdadrlar. Seyirci absrd oyun izlerken kendi

varln aklyla aklayamad blmyle yz yze gelir. Kendi mantnn

mantkszlyla kar karya gelir. Eer insan kendi mantyla aklayamyorsa,

gerek olduunu sandmz gerek deilse, bu samalklar akla ve manta aykr olan

eski sistemlerin dna klarak, samalanarak gsterilir. Grnen gereklerin posasn

kartp, gerein altndaki zsuyu arar. Absrd tiyatro yaama ayna deil, prizma

tutmaldr.


39/40

31

4. SONU

Absrd oyunculuu anlamaya alrken, bireyle kar karya kalnabilinir. Aslnda herey bireyin doumuyla lmarasndaki bekleme srecinden yani hiten ibaret. Ama

bunun bilincinde olmak gerekiyor. Bu tez hazrlanrken nce absrd ve varoluu

tiyatroyu oyunculuu anlalmaya alld. Fakat absrd oyunculuun bir kalb yoktur.

Absrd oyunlar bir btn olarak deerlendirilir. Absrd oyunculuu anlayabilmek iin

absrd oyun denemesi yaplmas gerekli. Bu tez bundan sonra denenecek absrd

oyunlara bir kaynak oluturacaktr.


40/40

KAYNAKA

Kitaplar

Adamov, A., 1995Absrdtiyatro. stanbul, mge Yaynevi

Braun L., 2000Dn Tankl. stanbul, zdm Yaynlar

Esslin M., 1999Absrd Tiyatro. stanbul, mge Yaynevi

Kaufman W., 2001Dostoyevskiden Sartre'a Varoluuluk.stanbul YapkrediYaynlarSartre J.P., 1973Bulant.3. Basm, 1999 Oda Yaynlar

Sartre J.P., 2005 Varoluuluk. Say Yaynlar

ener S., 1998Dnden Bugne Tiyatro Dncesi. Dost Kitapevi Yaynlar
http://www.google.com/search?hl=tr&rls=com.microsoft:tr:IE-SearchBox&rlz=1I7SUNA&ei=pPMXSvuQIc3DsgbXj-mQAg&sa=X&oi=spell&resnum=0&ct=result&cd=1&q=Dostoyevski%E2%80%99den+Sartre%27a+Varolu%C5%9F%C3%A7uluk&spell=1http://www.google.com/search?hl=tr&rls=com.microsoft:tr:IE-SearchBox&rlz=1I7SUNA&ei=pPMXSvuQIc3DsgbXj-mQAg&sa=X&oi=spell&resnum=0&ct=result&cd=1&q=Dostoyevski%E2%80%99den+Sartre%27a+Varolu%C5%9F%C3%A7uluk&spell=1http://www.google.com/search?hl=tr&rls=com.microsoft:tr:IE-SearchBox&rlz=1I7SUNA&ei=pPMXSvuQIc3DsgbXj-mQAg&sa=X&oi=spell&resnum=0&ct=result&cd=1&q=Dostoyevski%E2%80%99den+Sartre%27a+Varolu%C5%9F%C3%A7uluk&spell=1http://www.google.com/search?hl=tr&rls=com.microsoft:tr:IE-SearchBox&rlz=1I7SUNA&ei=pPMXSvuQIc3DsgbXj-mQAg&sa=X&oi=spell&resnum=0&ct=result&cd=1&q=Dostoyevski%E2%80%99den+Sartre%27a+Varolu%C5%9F%C3%A7uluk&spell=1http://www.google.com/search?hl=tr&rls=com.microsoft:tr:IE-SearchBox&rlz=1I7SUNA&ei=pPMXSvuQIc3DsgbXj-mQAg&sa=X&oi=spell&resnum=0&ct=result&cd=1&q=Dostoyevski%E2%80%99den+Sartre%27a+Varolu%C5%9F%C3%A7uluk&spell=1http://www.google.com/search?hl=tr&rls=com.microsoft:tr:IE-SearchBox&rlz=1I7SUNA&ei=pPMXSvuQIc3DsgbXj-mQAg&sa=X&oi=spell&resnum=0&ct=result&cd=1&q=Dostoyevski%E2%80%99den+Sartre%27a+Varolu%C5%9F%C3%A7uluk&spell=1

Documents

Varoluşçu ve Absürd Tiyatro