Viauki 5 Snataka

Viauki 5Janar 2017

Efnisrannsknir og efniskrfur

Leibeiningar vi hnnun, framleislu og framkvmd

Kafli 1Formli

Kafli 2Inngangur

Kafli 3Fylling

Kafli 4Styrktarlag

Kafli 5Burarlag

Kafli 6Slitlag

Kafli 7Steinsteypa

Viauki 1Lsing prfunaraferum

Viauki 2Efnisgerir vi vega- og gatnager

Viauki 3Jarmyndanir byggingarefni vi vegager

Viauki 4Gerarprfanir, framleislueftirlit og frvikskrfur

Viauki 5Snataka (janar 2017)

Viauki 6Vinnsluaferir

Viauki 7Oralisti skilgreiningar og skringar

Viauki 8tarefni um malbik

Viauki 9Samanburur eiginleikum steinefna og krfum

Viauki 5 Snataka steinefnum til vegagerar

Efnisyfirlit1.Inngangur32.Kortlagning jarmyndana33.Str sna44.Snataka r bergi og setmyndunum hnnunarstigi65.Snataka og skipting sna framleislustigi86.Snataka framkvmdastigi127.Helstu kvi Evrpustala um snatku12

1. Inngangur

essum viauka er fjalla um snatku steinefnum til vegagerar en ekki um snatku r undirstu vegar t.d. me tku borkjarna til jartknilegra rannskna.

Prfanir steinefnum til vegagerar eru gerar til a meta hfi efnanna til notkunar einstk lg vegarins og m skipta eim eftirfarandi htt eftir tilgangi eirra:

Almennt mat hfi steinefnis

Samanburur steinefnum sem koma til greina til vikomandi nota

Mat v hvort steinefni stenst gakrfur

Gaeftirlit framleislustigi

riti Vegagerarinnar um efnisrannsknir og efniskrfur er v lst hvernig stai skuli a prfunum steinefnum hnnunarstigi, framleislustigi og framkvmdastigi fyrir mismunandi lg vegi. Jafnframt eru settar fram tflur um a hvernig tni prfana er h magni framleislunnar. Einnig eru settar fram krfur til steinefna hvert lag veghlotsins sem eru mist har tlari heildarumfer, ea tlari ungaumfer.

2. Kortlagning jarmyndana

Me hjlp fyrri rannskna rannsknasvinu, loftmynda, korta og me yfirlitsathugun svinu eru valdar ein ea fleiri jarmyndanir sem helst ykja koma til greina til efnistku. Vi yfirlitsrannsknir er oft nausynlegt a taka takmarkaan fjlda sna til a bera saman og velja milli mismunandi valkosta en egar efnistkustaur hefur veri valinn eru tekin fleiri sni. ur en snataka hefst er nausynlegt a kanna umfang og einkenni eirrar jarmyndunar, sem fyrirhuga er a nta og tla hversu miki magn steinefnis veri unni stanum.

Talsverur munur er aferum vi knnun storkubergi og setmyndunum en markmiin eru bum tilfellum a kanna ger, einsleitni, ykkt, tbreislu og legu eirra jarlaga sem a vinna. Mikilvgt er einnig vi kortlagningu a kanna ofanaftingu, grunnvatnsstu, vatnsbl, lnulagnir, forminjar og upplsingar um verndargildi svisins ea einstakra jarmyndana. Einnig arf a fara varlega vi snatku vi r ar sem stangveii er stundu, sj mynd 1.

skilegt er a stasetja fyrirfram loftmynd ea korti gryfjustai ar sem taka sni. etta tryggir jafna dreifingu gryfja auk ess sem minni lkur eru a val gryfjustum veri hlutdrgt t.d. a eingngu s grafi fltum, urrum og grnum stum en efnisger getur veri misjfn eftir slkum astum. Hnit gryfjustaanna er skr GPS tki og stairnir fundnir me hjlp tkisins.

Mynd 1 Nmusvi vi Fnjsk

Oft er nausynlegt a endurskoa tlun um snatku eftir a byrja er a grafa, egar breytileiki efnisins ea astur gefa tilefni til. Fjldi gryfjanna fer eftir v magni sem a framleia en algengt er a 50 200 m su milli gryfja. Ef mikill harmunur er yfirbori innan jarmyndunar arf a gta ess a dreifa snatkustum annig a yfirlit fist yfir hvert 5 10 m harbil og auk ess a gryfjur su jafndreifar yfir a svi sem a vinna. Ef halli jarlaga er mikill arf einnig a taka tillit til hallastefnu egar snatkustair eru valdir.

3. Str sna

Str sna fer eftir kornadreifingu efnisins og v hva fyrirhuga er a framkvma margar rannsknir. Ef efni er til dmis grft og fyrirhuga er a framkvma allar helstu rannsknir fyrir burarlagsefni getur veri nausynlegt a taka 200 - 300 kg sni. Ef einungis a rannsaka kornadreifingu efnisins m nota eftirfarandi tflu til hlisjnar varandi yngd snis. yngdir miast vi a kvrun lausri rmyngd skv. stali ST EN 1097-3 og er mia vi lausa rmyngd 1,8 Mg/m3 slensku steinefni.

Tafla 1 skileg yngd snis mlingu kornadreifingu mia vi mestu kornastr

Mesta kornastr snis Dmax mm

Lgmarksyngd snis, kg

125

120

90

100

63

85

45

70

22,4

50

8

30

< 4 mm

20

eim tilfellum sem strstu steinar eru a strir a sni yrfti a vera um of yfir hundra kg er fyrsta skipting (splittun) reynd oft ger snatkusta annig a sni sem flutt er rannsknastofu er um helmingur af tilgreindri yngd fyrir grfustu snin.

mynd 2 er haugur af mjg grfri hnullungaml me strstu steinum allt a 0,5 m verml. Sni sem teki er til flutnings rannsknastofu af slku efni inniheldur oftast strstu steina bilinu 90 125 mm og gefur prfun kornadreifingu v ekki rtta mynd af llu efninu. Sjaldan er rf a ekkja nkvmlega kornadreifingu alls efnisins og er slkum tilvikum oftast lti ngja a mla verml strstu steina og lsa grfleika malarinnar me almennum orum. Ef hins vegar er hugi a mla kornadreifinguna arf a hefja rannsknina stanum me v a harpa og vikta grjt sem er strra en 125 mm. Einnig er vel ekkt a taka sni str ker til mehndlunar sar rannsknastofu.

Mynd 2 Grafi grfa hnullungaml

4. Snataka r bergi og setmyndunum hnnunarstigi

Snataka r bergi getur veri nokku dr og v er mikilvgt a vanda vel til berggreiningar stanum til a meta breytileika bergsins. Fyrsta sni af bergi er oft teki me v a losa steina r berginu me handverkfrum ea fleygum, en ef bergi er breytilegt arf a taka fleiri sni. Slkt sni er broti og mala rannsknastofu ur en a er sett hinar msu prfanir. Mlun rannsknastofu gefur oft flgttara berg en vinnsla mlunarsamstu og arf a hafa a huga egar niurstur eru metnar.

Ef til stendur a taka marktkara sni af berglagi sem a vinna og tali er smilega einsleitt, er oft ngjanlegt a sprengja bergi einum sta og flytja grjti til mlunar mlunarsamstu. Mikilvgt er slkum tilfellum a grjti s unni me svipuum htti og a verur unni framkvmdastigi. Ef vikomandi berglag er hins vegar alveg huli af jarvegi (ofanaftingu) og/ea rum jarlgum er oft lti duga a taka sni me kjarnabor en s afer gefur takmarka snismagn, sem dugar einungis til grunnprfana, svo sem berggreiningar. einstaka tilvikum kemur til greina a fresta eiginlegum prfunum berginu og tla verktaka a framkvma rannsknir egar bergi hefur veri mala verktma. Slkt kemur helst til greina ar sem tilraunalosun berginu er of kostnaarsm ea a ekki er tali rttltanlegt af umhverfisstum a raska landinu fyrr en verktma.

Snataka r setlgum er a mrgu leyti einfaldari og drari en snataka r bergi. Til a f yfirlit yfir jarmyndunina er hgt a bora ea grafa en snataka er oftast framkvmt me asto grfu. Fyrst er jarvegslag hreinsa vandlega ofan af efninu, sem taka sni r og ef htta er a jarvegslagi hrynji ofan gryfjuna arf a hreinsa af strra svi. San er efninu sem taka sni af moka haug. ur en sni er teki r haugnum er mikilvgt a skipta haugnum tvo hluta og taka sni r stlinu sem myndast. etta er gert til a tryggja sem best a sni gefi ga mynd af blndu efnis r llu setlaginu sem fyrirhuga er a vinna. Ef sni vri einungis teki efst r haugnum vri a einungis af efninu nest gryfjunni, sj mynd 3.

Mynd 3 Ml sem taka sni r komi haug

Fjldi sna miar a v a gefa gott yfirlit yfir efni stanum og arf v almennt s a fjlga snum ef breytileiki efnisins virist mikill milli gryfja. Oftast er setlagi, sem a vinna undir misykku jarvegslagi (ofanafting) og undir setlaginu mist anna setlag me lka eiginleika ea klpp. Setlagi sem a vinna arf almennt a hafa lgmarksykkt 1 2 m til a vinnsla borgi sig og er mia vi a jarvegslag s mjg unnt. ykkt setsins arf a vera eim mun meiri eftir v sem ofanafting er meiri. sunnanveru landinu getur jarvegsykkt veri allt a 3 4 m og arf ykkt efnisins sem a vinna a lgmarki a vera s sama til a vinnsla s fsileg.

Sni eru oftast tekin sem blanda af llu laginu sem a vinna en ekki tekin sni af einstkum ynnri lgum innan lagskipts setlags t.d. sandlgum ml, sj mynd 4. Gta arf srstaklega a v a jarvegur ea aliggjandi setlg blandist ekki sni.

Mynd 4 Sandlg lagskiptri, sandrkri ml

Snataka r nmustli getur veri vandasm srstaklega ar sem htta er blndun r jarvegslagi og aliggjandi setlgum, enda getur veri nausynlegt a losa talsvert magn til a hgt s a n marktku sni.

5. Snataka og skipting sna framleislustigi

Vi snatku framleislustigi er afar brnt a vanda vel til snatku annig a heildarsni s marktkt fyrir ann haug sem a er fulltri fyrir. Algengast er a sni framleislustigi su tekin af fribandi ea r haug undir fribandi. t skal hafa huga a rtt og nkvm vinnubrg vi snatku er forsenda ess a niurstur rannskna sninu gefi rtta mynd af eiginleikum efnisins sem um rir. Iulega sr sta einhver askilnaur vi vinnslu og haugsetningu steinefnum og v arf a tryggja a heildarsni sem teki er endurspegli mealsni sem er llum efnishaugnum. Hr er ekki fjalla srstaklega um snatku r strum lagerhaugum sem byggir eru upp mrgum, u..b. 2 m ykkum lgum. Almennt m segja a skilegt er a sni r slkum haugum su tekin me vlskflu, annig a steinefni sem sni er teki r hafi blandast r llu snii haugsins[footnoteRef:1]. [1: Hafds Eygl Jnsdttir og Gunnar Bjarnason 2013: Vinnsla steinefna til vegagerar -Tkjabnaur, verktkni og framleislueftirlit. Vegagerin.]

Ef sni er teki af framleiddu steinefni r efnishaug undir fribandi, sj mynd 5, arf a lgmarki rj jafnstr hlutasni sem tekin eru mismunandi stum r hlassinu ea haugnum. Mia skal vi a taka efni nest, miju og efst vi essar astur og skal a teki a minnsta kosti 100 mm undir yfirbori. Snastrin er nokku h mestu kornastr efnisins og m ha