Upload
phamnguyet
View
268
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51
FBD
RTLM tape / transcript of radio broadcast April 3, 1994 ; Tape Nos ̄ 192,193 & 194; Re RPF’s planned attack,,.~. A ~r;I Q A .o. ~ la,i÷h ~ I~r,~,’~l,, ~ ÷h-’, ~÷1~
For Witness Statement:
I RadiO BroadcastI [ -’-1
I’CTR ~ I I~I ~I ~ I
IKinyarwandI IiFrench; English I. iRTLMZZZ’5 I
3241-69; K027-3270-3307~ K014-5624-51 I......................................................................................................................................................... j
., rBDRTLMZZZ-5.
3AGOSORA, Th6oneste (colonel)
<ABILIGI, Gratien
NSENGIYUMVA, Anatole
NTABAKUZE, Aloys
RTLMZZZ-5
RTLMZZZ-5
RTLMZZZ-5
RTLMZZZ-5
02-apr-02
02-apr-02
02-apr-02
02-apr-02
No
No
No
No
Identification
Duration
Quality
Transmission
Name of transcriber
Name of file
Date of transcription
Dictaphone
C. 58/K95 0192 03/04/94
KO145624
60 min.
Good
RTLM
MUTETELI P~nine-Joie
O192rtlm. wpd
19/5/2000
ExpressWriter Model 2750.6SN516525-51
Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcrite par M.P.J.
I<0145625
FACE A
Orateur : HITIMANA Not~l, journaliste de la RTLM. 00min00sec
... nababwiye ko turabanza kumva umuzika w’amadini, ni "programu" ni ko nabiteganije, reka
tubanze twumve kuri uwo muzika. Dufite saa mbiri na eumi n’itanu, nyuma turi buze gukomeza
tubagezaho n’inkuru zishyushye, zirahari. (Musique religieuse)
...ta, ahasigaye nyine ee... wongere ube igisore, wongere ube igisore batazagira ngo muri Leta
y’ubu ntibahemba. Hah hah hah hah! (Agiseka) Barahemba, barahemba, barahemba rwose
turashishe, nta kibazo adko na Gishwati ikatumenya, bati jya ufata ka fromage ujye ushyira mu
nda, nta kibazo fromages zirahari za Gishwati.
Ubu ngubu ndimo ndarumanga, ntabwo ari ukurumanga kubera ko nabuze wenda imboga zo
gushyiraho, buriya n’akanyama kazakurikiraho nta kibazo mud Gishwati barorora, barorora.
Ariko hano mfite inoti ya magana atanu, iyi noti yanyobeye ukuntu yakozwe n’ukuntu imeze,
inoti ya cinq cents francs, y’amafranga magana atanu, amafranga magana atanu ariko umugabo
SHIRUBWIKO Matiyasi uyinzaniye wo muri Commune Giciye, ni we... iyi noti njye ni bwo
nayibona ubwa mbere, inoti iriho ifoto ya Jenerali, ifoto ya Jenerali rwose ari muff embl~me,
hum! Han! Rwose ari mud emblb~me! Nomero zayo ni Z 10501 hejuru no hasi ni uko ahagana
iburyo, Z 10501 yo ku itariki ya cumi n’icyenda z’ukwezi kwa kane irindwi n’ii.., irindwi na
kane.
Ati "njyewe rero SHIRUBWIKO Matiyasi" ati "had ahantu nagiye gufata agatama nyuma
barangamrira", ati "bangamriye mbona m... ibitangaza", ati "mu zo bangaruriye zose ndikureba
ndikureba ndikureba", ati "mbonamo iyi noti ya magana atanu" ati "ndumirwa". Ati "iyi noti rero
Noheli yirebe", ati "izi noti se zasohotse gihe ki? Zikoreshwa he? Zabayeho gihe ki"? Nanjye
simbizi, simbizi wenda abakora mud Banque nationale, kubera ko ari ho amafranga..., inoti
z’igihugu zisohokera wenda bo baba bandusha kubimenya bambwira bakansobanurira.
Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03104194 transcrite par M.P.J.
K0145626
Hasinye, hasinye Gouvemeur, hasinye na Administrateur, ni bo basinyeho, basinyeho ku itariki
ya cumi n’icyenda z’ukwezi kwa kane mirongo irindwi n’i.., irindwi na kane, ni kera, agomba
kuba yari BIRARA ari we wa... wategekana ahari icyo gihe. Niba ari byo, bigomba kuba ari byo
ariko. Noneho rero, itegeko rihana umuntu wese uzigana iyi noti, byose birahari, na wa musaza
inyuma wikoreye agaseke arahari ari mu cyayi, ndabona ari icyayi rwose, iriya foto ni iy’icyayi,
ni iy’icyayi harimo n’ibindi biti, nyuma iruhande nyine, payables ~ rue biranditse, hum, la toi
punit le contrefacteur, byose byanditseho. Ni inoti rwose ya magana atanu ariko irimo Jenerali,
irimo Jenerali rwose yambaye imyenda, hum, imyenda iyi ngiyi y’abasirikari iyo ba... bad mu
munsi mukuru bikomeye, hum, ni yo yambaye rwose.
03min00see
Iyi note rero njye ni bwo bwa mbere nayibona, kufi RTLM haba igihe tubonye ibitangaza. Na we
yambwiye ati "ni igitangaza nabonye", ati "iyi noti".., nti uzayimaza iki se? Ati "nzayibika mu
buzima bwanjye bwose", ati "nzayibika" ati "n’abana banjye n’abuzukuru n’abuzukuruza
n’ubuvivure" ati "bazayibone bamenye ko higeze kubaho inoti irimo Jenerali". Ni bwo bwa
mbere njye nayibona, iyo ni inkuru ishyushye.
c- .
Ariko rero, inkum ni nyinshi, mu gihe tutari twumva neza andi makuru, ab’i Shyorongi
barantelefonnye bati, bati "njyewe", hum, "TWILINGIYIMANA Agustini wo muff Segiteri
Rusiga", hum, ati "murebe ukuntu mwatwiyamira abantu batuma tudasinzira", ati "bariya Batutsi
batuma mdasinzira badushyira kuri raporo bakazohereza kugira ngo Inkotanyi zitumare", ati
"none Noheli" ati "bivuge nidupfa tuzapfe babizi, babizi". No mu Gasyata kwa UZABAKILIHO
nyine, babyumvise batuye mu Gasyata mwumvise ukuntu byaraye bikomeye, byaraye bikomeye
ndetse na MINUAR ikaba yahageze, ukuntu igitero eyari cyateye. Ubu ndaba nti.., mu Gasyata
kwa UZABAKILIHO niba bakiriho, niba akiriho, hum, na we abitubwire, ariko amenye ko
twabimenye, ko nyine na MINUAR yamutabaye.
Hum, heeh, kwa KIGINGI se ku Munena! Hah bah[ Kwa KIGINGI ku Mumena, amasasu njye
nyumvira haft wagira ngo aba avugira mu buriri bwanjye, hem! Kwa KIGINGI, bamwita
HABYARA kubera ko akunda HABYALIMANA, kwa KIGINGI rero, uriya mumotari,
Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03104/94 transcrite par M.Pd.
6 K0145627
mumotari wi... wihebeye Pr6sident wa Repubulika ati "nzemera banyiee ariko muk~de".
Mumeze mute ku Mumena? Ku Mumena mumeze mute? Ni mukomere. Reka tubature
agasengesho, akaririmbo k’Imana nyuma dt~omeze dusenge (sous un fond sonore) kurama
ukuramuka ibindi bibara Imana..~
... (sous un fond sonore) w’i K.igali, w’i Kigali. Nababwiye ko turi mu byishimo bya Pasika adko
kandi had n’abababaye, had n’abababaye, had umuryango wa RWABUZISONI Jean de Dieu,
muganga mu bitaro by’i Kigali, umenyesha abavandimwe n’incuti ko umubyeyi we KWlSABA
Ogustini utuye mud Commune Kidaho Segiteri ee... Gitaraga, ni Gitaraga, ko yitabye Imana ej o
ku wa gatandatu tariki ya kabiri Mata mirongo icyenda na kane. Umihango wo kumushyingura
irabera muri Commune Kidaho iwe imuhira nyuma ya saa sita. Incu... 05min05see
Mu Kidaho, abaturage bo mud iyo zone tampon, hum, baratakambita Leta, nubwo bapfushije
ariko baratakambira Leta, baratakambira Leata bati "nyabuna nimutabarire bugufi ishyano
ryaratugwiriye Inkotani.. zikomeje ubugome bwazo, bati "ku itariki ya makumyabiri n’icyenda
z’ukwezi kwa gatatu mirongo ieyenda na kane, murumva rero ko ad ku wa kabiri ejobundi, hum,
saa yine ku manwa., umugabo witwa MUNYAMASOKO Yonasi, shoferi wa ONATRACOM,
shoferi wa ONATRACOM rero kubera ko oo... uwo munsi yad yi... yifitiye ka konji, (arimyoje)
ngo yagiye iwabo rero mud iyo Commune ya Kidaho, ahageze maze abantu bamwe bakorana
n’Inkotanyi batanga nyine raporo, bamutangaho umwirondoro, umwirondoro wa Jonas, haah, ni
uko rero MUNYAMASOKO Yonasi abimenye ati "ndapfuye, yee"..., ati "bamvuze mu
Nkotanyi"!
Inkotanyi ziba mud zone tampon, ntabwo ziba aho zigomba kuba mu birindiro byazo, ashwi da!
Zibera mud zone tampon. Yee..., muri ako kanya rero ubwo yafashe igare rye aranyaruka, agira
ngo nyine akize amagara ajye mu Ruhengeri, agera mu... ahitwa mu Butete rero..., akigera mu
Butete asanga Inkotanyi zarnugose, hum, zirahamutanga zimufata rero mpiri, heeh, zitangira
kumuh.., kumwereka nyine, hum, uko umuntu amababara. Yirwanyeho yego birumvikana, ariko
zanze.., zaranze ziramutwara, uwo MUNYAMASOKO zaramutwaye, zaranze ziramutwara,
Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03104/94 transcrlte par M.Pd.
abaturage babibonye rero batyo, hum, zimutwaye bati.., bitabaza MINUAR.
Kubera ikibazo kifi mu K.idaho, kifi muri zone tampon iriya mguru mu majyaruguru y’igihugu,
ni uko ahari MINUAR ntabwo haba abajandarume. Hum, kandi ubundi baravuze ngo
abajandarume bagomba gokorana na MINUAR neza neza bakaba bail kumwe ahantu hose, kuko
abo "baminuwari" (MINUAR) bo muri za Ghana na za hehe, nta kinyarwanda bazi nta
n’igifransa banazi, kandi abantu bazi icyongeleza ni Inkotanyi, Inkotanyi zo zizi icyongeleza
kubera ko zavuye muri za Uganda no mu bindi bihugu by’icyongeleza, bo bazi kuvugana
n’Inkotanyi bazibeshya.
Murumva rero ko abaturage bo muri za Cyeru, muri za Nkumba, za K.idaho, za Butaro, za
Cyumba, za Cyungo, za hehe, kuger.., boo, kugera muri Muvumba, aho hose nta eyongeleza!
Ariko niba MINUAR inahari, nta eyo yumva kuko nta eyo bumva. Murumva? 08min01see
Aba... abaturage rero nyine babibonye batyo nyine bati "reka tu... turebe ko twakwirwanaho", na
bo barareba bati "natwe turafata Inkotanyi". Bafashe ebyiri rero. Bafata Inkotanyi ebyiri,
barazifata na bo, ubwo baraziboshye nyine bimmvikana, bazishyira "baminuwari", bati "muduhe
umuntu wacu cyangwa izi Nkotanyi natwe tu... tuzurebere uburyo.
Umva... "baminuwari" rero ntabwo barite u... uburenganzira bwo kugira ngo bicishe abantu, bo
nyine ubwo babifashe mu...gi.., diplomatie nyine nk’uko amategeko mpuzamahanga hum,
abigenza, ni ukuvuga ngo.., bati "tumkom mporo", hum, bati "turabireba". Ni ko byagenze. Hum!
MUNYAMASOKO rero kuva uwo munsi ntabwo araboneka. Ariko na bo baravuze bati
"nitutabona MUNYAMASOKO, izi Nkotanyi nimuzazirekura tuzazica". Uri kumva, ni ikibazo
cyabaye. Hum?
Bati "rero Radiyo RTLM" bati "mutuvugire ibyo bintu". Hum? Bail "baduhe abajandarume
bafatanye na MINUAR kugira ngo tujye tubona umuntu dusemurira.., udusemurira cyangwa
tubwira ibibazo byacu, abwire abo banyamahanga bamenye ko bimere.., bimeze". Urumva rero.
Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transerite par M.P.J.
Bati... heh, bambajije ikibazo, erega banyandildye ibarwa ndende! Bati "ni ko se banyamakuru
ba RTLM", hum, "ko twakomeje kubivuga ko ari Inkotanyi zatwieiye abantu mu kwezi kwa cumi
na kumwe k’umwaka ushize, hum! (Un bref silence) Ngo DALEYI ngo... (arasetse) dallai...
(agiseka) DALLAIRE ukuntu bamwandika rero birakomeye! Hum, ngo "azakora anketi, izo
anketi ze ko zabuze, hum, ku manywa y’ihangu, ibyakozwe saa yine ku manwa., nk’uko
twabyiboneye n’amaso yacu, bizamera bite"?
Bati "twe rero" bati "tubona ko Leta y’u Rwanda ko yakohereza abajandarume bacu bakabana
na MINUAR bakaturinda izo Nkotanyi zikomeje kuvogera ako karere.
.... / Dore abantu tubona bakorana n’Inkotanyi..., babanditse, bati "abantu tubona bakorana
n’Inkotanyi ni:
- SEBUCINGANDA wa Butete muri Kidaho. Hum!
- Lawu... Lawurensiya, Lawurensiya umugore wa ka... wa ka.aa...aa... KANYENYELI...
KAJENYELI, hum, e... kayi... KAKENYELI... umugore wa GAKENYELI. Lawurensiya ni
umugore wa GAKENYELI, kubisoma biraruhije, ni umugore wa GAKENYELI. 10min09see
- Uwitwa KURA, KURA wa Butete.
- Konseye wa Butete na we akorana n’Inkotanyi.
- Na HAGUMA, Inkotanyi ifite akabare kuri Commune Kidaho mu nzu w’uwo mugore wa
GAKENYELI, ari na we uvugana n’"abaminuware" icyongeleza ajijisha abamrage. Ihnan, uwo
nguwo we azi icyongeleza, HAGUMA, HAGUMA ni we uvuga icyongeleza.
- N’abasore bo muff Segiteri ya Gitare, ho... bo.. ahitwa ku Rusizi.
- N’abasore bo mu Burambi, nyine ngo bariyizi".
Ngo "dore biranze bivumbuye iby’abantu baeu bishwe urwagashinyaguro barimo:
- KANYAMIBWA Karoli we n’abagore be batatu n’abana be.
- GASOPU n’umugore, n’umugore we.
- Ee...MUTUMWA ee... Yosiya, MUTUMWA Osiya wajyanwe., nijoro mu kwezi kwa gatanu
Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcrite par M.P.J.
i<O1456309
umwaka ushize n’ubu ngubu akaba ataraba.., ba.ti...kaba batazi niba akiriho, Inkotauyi
" e’"zaramutway ̄
Bati"rwose turatabaza mudutabare, mudutabarize mu Kidaho turashize, turashize kandi ni zone
tampon".
Ariko rero MINUAR irabarebera kubera ko itazi uko bimeze, baza bambaye sivile nyine bakaba
abaturage, bakivugira icyongeleza bakavugana na MINUAR ntimenye ibyo ari byo, ntibabyumva.
Bati "muduhe abajandarume nk’uko mwabivuze ngo "bazajya barakorana, mwarabyigiye",
nanjye narabyumvise rwose. Ati.. "bazajya barakorana, nta MINUAR itagira Jandarumori", ..ti
ba e... mu... "baduhe abajandanmae rero twi.., bajye barakorana, tugire uwo twi.., dutakambiraho
atubwirire abo banyamahanga uko bimeze. None si.. watanga informations ute se? None se
wanosha nde? Wanosha umuntu utakumva.a.., m... nk’ibiragi? Ati.. "dukora nk’ibiragi rero ni
ko bimeze, ubinzaniye ntaho namuvuga muvuze barara bamwishe, bamuhitana, bamuhitana ariko
kandi ubwo ngubwo numva abumva RTLM, mu bategetsi ni benshi kandi n’ubushobozi buriho.
Nibabatabare naho ubundi ibintu bigeze "iwa NDABAGA".
Twumve umuzika w’amadini kubera ko kuri Pasika tugomba gusenga. B 13min01sec
...buze kubagezaho ibiganiro yo.. kwerekana mu cu... UKWIZAGIRA Gaspard, UKWIZAGIRA
Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye bari bamwivuganye, kandi
bari bamwivuganye, bamwivuganye n’Ababiligi, abasirikare b’Ababiligi barimo babireberal Hah
haah! Bazatange raporo.
Dukomeze uwo muzika kubera ko UKWIZAGIRA Gaspard awttkunda eyane.
... turaba dufite i saa tatu hano i Kigali, allah hath, (agiseka) uyu munsi haft umuntu tmtelefonnye
arambwira ati "Noheli ko ufite akanyamuneza byagenze bite"? Hum? Ati "umanza waje wishe
umwaku sha"l Ndamubwira nti ni ukunywa icyayi mwana wa mama, uretse ko nta sukari
Cassette n° RTLM C.$8/K95 0192 du 03/04/94 transerite par M.P.J.
z 563
ikiboneka, isuk~i wenda i Kabuye ir~m ~xiko irahenda, ir~enda mud ild gibe ni ibibe
bikomeye!
Ni ukubara, ni ukubara kugira ngo umwana atazabura, ah, nail ngiye kuvuga ngo ibijumba,
ibijumba i Kigali birahenda kurusha ibirayi, bikubye kabiri! Ikilo cy’ibijumba gikubye kabiri
ikilo cy’ibirayi! Ibintu byarakomeye, igitoki tukivuze waba ushaka kugira ngo wice umuntu!
Kuko igitoki cyaguraga ijana eyagura magana inani! Ibintu byarakomeye! Byarakomeye nta
wakwisukira ku kijumba cyangwa ku gitoki! Ubu ngubu dusigaye tu... dushakishiriza wenda
mu... ku... ku gaceri, ibishyimbo na byo byarazamutse.
Nahoze mbaza ngo ikilo angahe? Ngo mirongo irindwi n’atanu, mirongo inani, ikilo cy’ibijumba
angahe? Mirongo ine - mirongo itanu, hum! Ikilo cy’igitoki ni angahe? Mirongo ine - mirongo
itanu, hum! Nyamara ibirayi biracyari kuri makumyabiri n’ane da, makumyabiri n’abiri-
makumyabiri n’atatu gutyo. Hum! Ni ho umuntu ashobora ..kuhendahendera. Hum! Ni
uguhendahenda amaramuko! Ubu rero nta wavuga ngo ngo iki! Ahaa! Ngo byagenze bite?
RUDATSIKIRA Joseph mu Gatenga, reka nkuramutse mwana wa mama, nkuramutse umeze nka
Noheli, Inkotanyi nta gihe zitatuvuga mu maradiyo yazo, niba ari ukutwogeza cyangwa se niba
ari ukuduteguriza urupfu, nta wamenya ibyo ari byo. Ariko kandi iyo byagiye hanze, umwishe
baba bamuzi kandi n’abamuhorera baba bahari. Nta kibazo cyaba kirimo ko upfuye aba yi... baba
bagushyize mu majwi, si kimwe no gupfa butama nta muntu wakuvuze. Iyo bakuvuze baba
barakuvuze nyine. Umu... haa, bajya bavuga ngo.., haa, (arahigimye) umuntu arasura ahubwo
ibyiza akanutsa, ibyiza ni uko yanutsa, umuntu ntapfe kugira gutya ngo avugire mu matamatama.
Ibintu iyo biriho biravugwa, kandi iyo umugabo ariho agomba gukora akazi aragakora, iyo
atagakoze apfa bubwa. Apfabubwa rero, ntutinye lnkotanyi ziriho ziguharanga ku mamdiyo, kuri
Radiyo zabo, Radiyo Muhabura, ngo "wowe" ngo "waritoresheje" ngo "uri Responsable
wishyizeho", kandi abantu baragutoye. Aha ha.at 15min07see
Ndamutse BIKINDI Simoni, BIKINDI Simoni, bati "umva BIKINDI Simoni na cya kiradiyo
cyabo cya RTLM birwa biharangaho", bati "BIKINDI Simoni"! Ariko BIKINDI naramubajije
Cassette no RTLM C.$8/K98 0192 du 03104/94 transcrite par M.P.J.
K0145632
nti se wa mugabo wirabura, cya kigabo kinini kirabura ko wanze kuvuga izina rye byagenze bite?
Eh! Ati "burya nanze kumuvuga kubera ko ari umuntu twabonanye imbonankubone", ati "nkaba
naramuhaye remarque mrebana dutya", ati "narabimubwiye mubwira ko niba anshaka azambona,
" fakandi niba ngize icyo mba azabonwa na we n’abandi bazamubona. Hap BIKINDI ba BIKINDI
basigara, na NDADAYE yarapfuye mu Burundi, ba NDADAYE ubu ngubu baragakora,
baragakora ba NDADAYE basigaye. Nta kibazo kirimo "urwishigishiye ararusoma", ariko kandi
"urwishigishiye ararusoma". Ariko kandi haa.., ngo "ZILIMWABAGABO ni umwana
w’Umunyarwanda". Abantu baba bumva, baba bumva.
Ubwo rero ndagira ngo mbashyirireho ikiganiro, uwo muzika wo... w’amadini, turibuze kongera
kujya tuwuvangavangamo mu matangazo yacu mu kanya tumaze kumva n’ibiganiro.
Abantu rero bamaze iminsi bahwihwisa, bahwihwisa ko NZAMURAMBAHO Frederiko,
Pr6sident w’ishyaka PSD bamutumiye mud anketi z’urupfu rwa GATABAZI Felesiyani akanga
kwitaba, yanze kwitaba rero. Yanze kwitaba koko, nk’uko Procureur g6n6ral w’Urukiko Rusesa
Imanza, Bwana MBARUSHIMANA Bonaventure, hum, yabitangarije GAHIGI Gaspard,
R6dacteur en chefwa RTLM. Nk’uko yabitangaj e rero, reka mubyumve ukunm bimeze. Ubu heh
heh, (agiseka) ukunm uwo mugabo NZAMURAMBAHO Fr6deriko yanangiye ati "sinitaba
urukiko. Hum! Kuri iki cyumweru cyanyu cya Pasika, iyo nkuru namwe muyishyire mu gutwi
mwumve aho ibintu bigeze.
Orateur : GAHIGI Gaspard, journaliste de la RTLM. 17miaO6se¢
- Bwana NZAMURAMBAHO Frederiko, President w’ishyaka PSD, bamutumiye kuri
"ankete" zerekeranye n’urupfu rwa Nyakwigendera GATABAZI Felesiyani wari
Umunyamabanga mukuru w’iryo shyaka. Nkaba ngize Imana rero mbonye
MBARUSHIMANA Bonaventure, Procureur g6n/~ral wa Cour de eassation, nkagira ngo,
Bwana Procureur g6n~ral utubwire koko niba i... ibyo bintu abantu bahwihwisa ari byo,
niba waratumiye Bwana NZAMURAMBAHO Frederiko, President w’ishyaka PSD akanga
kukwitaba.
Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 trans¢rite par M.Pd.
Orateur
K014563312
MBARUSHIMANA Bonaventure, procureur g~n~ral pros la Cour de
cassation.
- Bon, murakoze GAHIGI. Ee... koko ibyo mwumvise ni byo, kuko uwo Ministre
NZAMURA.MBAHO Frederiko yaratumijwe koko, ariko mbere y’uko urnunsi wo kwitaba ugera
haft abantu bahwihwisaga bavuga ko uwo muntu atazigera yitaba. Njye numvaga bidashoboka
ko umuntu yakwanga kwitaba, e... cyane cyane igihe adafite ibyo yikeka.
Hn... ibye wumvise rero ni byo, umuntu yaratumijwe ntiyitaba. Ariko rero bikaba bibabaje cyane,
ee... muri iki gihe kubona abategetsi bamwe na bamwe umuntu abatumira akurikije amategeko
bakanga gusubiza, kandi amategeko avuga ko nta wuri hejuru y’amategeko, uwo ari we wese.
Ikindi kandi kibabaje, ni uko mu gihe habaye amarorerwa nk’ariya abantu bose, abo ari bo bose,
baba abategetsi, baba abaturage, bagombye kugeza ku babishinzwe ikintu cyose cyafasha
ubucamanza kugera ku kuri, ku buryo abo bagirana.., abagiranabi bakurikiranwa.
- Bwana Procureur G~n~ral, uvuze ko yanze kwitaba, nibuka ko mu masezerano y’Arusha
bavuga ko u Rwanda ari igihugu kigendera ku mategeko, ko nta muntu rero ugomba kuba
hejuru y’amategeko. Akomeje kwanga kwitaba, igihano mwamuhanisha ni ikihe?
- E... murakoze. Ubundi mu mategeko bavuga ko umuntu uhamagawe ee... n’umutegetsi cya...
umutegetsi wo mu... bucamanza, umuntu ahamagawe mu rukiko ntiyitabe, ariko cyane cyane
muff parike, igihe ahamagawe ntiyitabe, ashobom guhanishwa igiftmgo.oo.., ee... cy’ieyumwem,
cyangwa se ihazabu y’amafranga ibihumbi bibiri. Cyakora simfite itegeko hamwe nanjye ubu
ngubu kuko umfatira.., umfa.., ee... (arimyoje) duhuye ntabyiteguye, ubundi amategeko yacu
ahana ateganya ko uwo muntu yahanwa.
Ariko ndagira ngo nkongerereho ko mu minsi iri imbere ee... amasezerano y’Arusha natangira
gukurikizwa, bene bariya bategetsi bitazaba byernewe ee... ko bafungwa by’agateganyo. Ibyo
ntibivuga ko abo bantu batafatwa ngo bahanwe, ariko rero muri iki gihe cya politique turirno ee...
wasanga abantu bavuga ko umuntu afashwe kubera ishyaka iri n’iri arimo cyangwa se kubera
ibitekerezo umu.., kanaka uyu n’uyu afire. Ibyo rero umuntu akaba agomba kubigendamo
Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcrlte par M.P.J.
yitonze.
13
Nkaba rero mvuga ko amategeko dukurikiza ateganya ko umuntu wanze kwitaba urukiko
cyangwa se parike ahanwa, ee... ariko iyo ngingo nkaba ntayifite mu... nkaba ntayifite hano ngo
nyigusomere uko imeze. Murakoze.
- Hari akantu uvuze nagira ngo wenda abatwumva basobanukirweho gato, uravuze uti iyo
bahamagaye umuntu w’umutegetsi, uti "eyane cyane nta eyo yikeka" uti "yari akwiye
kwitaba". Ku bwawe se, Bwana Procureur G~n/~ral, urabona NZAMURAMBAHO nta
kintu yakwikeka kandi mu rupfu rwa GATABAZI bari hamwe mu nama bagatandukana,
ndetse yagera mu rugo akumva ngo imbunda, akavuga ko zavugiye kwa GATABAZI,
kandi ari President w’ishyaka undi yari abereye Umunyamabanga, ntajyeyo ndetse
bikazageza mu ma saa yine ataragerayo, urumva uwo muntu nta cyo yikeka?
- Ee... icyo kibazo kirakomeye cyane, ariko rero nagira ngo nkubwire ko niyo naba nkeka ko
Ministre NZAMURAMBAHO afite icyo yikeka, nkaba mbizi, ntabwo nabikubwira. Kuko,
ngomba gukomera ku ibanga ry’akazi. Ubwo niyo naba mbizi sinabikubwira. Ubwo nabimenya
ku giti cyanjye nkashakisha ibyamfasha gushyigikira ibyo ntekereza. Ariko rero niyo byaba ari
byo, biba byo bitaba byo njyewe nti.., simfite uburenganzira bwo kubikubwira.
- Koko ni ibanga ry’akazi uti "ntabwo nabikubwira’, nanjye ndabyemeye, ariko se
abatwumva bazi ko mwatangiye "ankete", wenda we kutubwira niba aho zigeze niba hari
icyo zifata, urabona hari ieyo zizafata? Ziri mu nzira nziza?
- Ee... ubwo umuntu yabyizera kuko ibintu e... birimwo abantu benshi, yego simvuga ko.oo.., ee...
abo bantu benshi ari bo bazatuma bigenda neza byanze bikunze, ariko umuntu yabyizera kuko...,
yego babishyizemo MINUAR, hari na parike, hari na gendarmerie, hakaba na Parquet g6n&al
ya Cour d’appel y’i Kigali. Ngira ngo quand m6me abo bantu bose nta kuntu babura ibintu ee...
byafata abantu baba barakoze ayo marorerwa. Yewe, nizeye ko ibintu birimo abagabo nk’abo
ngabo, abagabo umuntu yakwizera, abagabo b’inararibonye, bagombye kugira icyo bageraho
kigaragara. Nizeye ko bitagombye kuba nk’ibya ba MAYUYA eyangwa se ibya ba GAPYISI,
rwose nizeye ko ibi bintu byagombye kugira icyo bigeraho. (Un silence de 2 secondes).
(Chanson: "Voyage" de KOFFI OLOMIDE)
25min02see
Cassette n° RTLM C.581K95 0192 du 03/04/94 transcrite par M.P.J.
Orateur :
14
HITIMANA Noi~l, journaliste de la RTLM.
K0145635
(Sous un fond sonore) Saa tam n’iminota icumi hanoi Kigali. Mumaze kumva, mumaze kumva
ibya NZAMIJRAMBAHO Frederiko, Pr6sident w’ishyaka PSD, ukuntu bamutttmiye mu rukiko,
hee.., kugira ngo yumve, yumve ibya anketi, bamubaze iby’anketi z’urupfu rwa GATABAZI
Felisiyani akanga kwitaba.
Uwo mwumvaga rero Procureur G6n6ral w’Urukiko Rusesa Imanza, Bwana MBARUSHIMANA
Bonaventure, mu kiganiro yagiranye na GAHIGI Gaspard. NZAMURAMBAHO Frederiko
yigize akahakavahe kajyahe.., akarahakajyahe hano i Kigali yanga kwitaba ubutegetsi ariko no
ku Gikongoro, no ku Gikongoro ntiyoroheye abaturage b’ako karere ku buryo asigaye, asigaye
abarirwa mu byago byugarije Gikongoro nk’inzara, nk’indwara, hum, yee.., inzara n’i...
n’indwara mujya mubyumva no ku yandi maradiyo.
26min01sec
Mwumve rero ikiganiro GAHIGI Gaspard yagiranye na NKURUNZIZA Ananiya wad uvuye,
hum, gukora iperereza ku Gikongoro aho NZAMLrRA.MBAHO avuka. Nimucyumve.
Orateur : GAHIGI Gaspard, journaUste de la RTLM.
- Incuti mutwumva ndabashuhuje. Ni Gaspard GAHIGI ubashuhuje. "Prefegitura" ya
Gikongoro yugarijwe n’inzara, amakomine cumi n’atatu ayigize yose ubu ngubu yugarijwe
n’icyago cy’inzara, abantu inzara irabahitana ¢yangwa bagahitana., n’indwara zisonga
nyine abashonje, nka malaria n’amacinya.
Ariko uretse icyo cyago ey’inzara kivugwa muri "Prefegitura" ya Gikongoro, haravugwa
n’ikindi kibazo cya politique, nkaba rero ndi hamwe na NKURUNZIZA Ananiya mumaze
kumenyera. NKURUNZIZA Ananiya akaba avuye ku Gikongoro, ibyo by’inzara
yarabibonye ntabwo nirwa mbigarukaho, ariko NKURUNZIZA Ananiya uvuye ku
Gikongoro akambwira.., akababwira mwe mutwumva ati "GAHIGI uretse ieyo eyago
Cassette n* RTLM C.58/K95 019~ du 03104/94 transerlte par M.P.J.
R 01 4 5:6 3.6
15
cy’inzara", ati "hari ikindi cyago eyugarije Pr6fecture ya Gikongoro", ati "n| umuntu
witwa NZAdMUI~AJFIO Frederiko, President w’ishyaka PSD". Bwana NKURUNZIZA
uvuye ku Gikongoro, waganiriye n’abaturage, NZAJVIUI~BAHO na we abaye icyago
nk’inzara? 27min06sec
Orateur : NKURUNZIZA Ananie, journaliste de la RTLM. 27minO5sec
- Murakoze Bwana GAHIGI. Mbanje gusuhuza na none ineuti zumva RTLM. Ikibazo cy’inzara
y’i Gikongoro ni ikibazo njye mbona atad icya Pr6fecture ya Gikongoro gusa, atari icy’u Rwanda
rwonyine ahubwo ad ikibazo ey’abagiraneza bose bo ku isi nk’uko kandi na bo babihagurukiye
gufasha abaturage b’iyo pr6fecture bail mu kangaratete.
~,,. --,
Iyo pr6fecture koko rero irashonje ifite ieyago, urebe nawe "prefectura" isonza yose amakomini
uko ari cumi n’atatu akaba ashonje. Yego ntabwo ashonje kimwe, hariho nk’amakomine amwe
y’Ubufundu nka Mudasomwa yegereye ishyamba, agate kegereye ishyamba usanga abaturage
baradunda.., baradundaguje kurushaho, hariho amakomine ee... yo muri Nyaruguru ahinga ibyayi,
usanga abaturage na bo baradundaguje kubera ko bagiye babona udufranga bakatujugunya mu
isoko, had amakomine nka Commune imwe twavuga ya Kinyamakara ifite agapande kegeranye
n’Umugezi wa Mwogo, aho na ho abaturage bashotse ibishanga baradundaguza. Ariko muff
rusange rero ugasanga iyo "prefegitura" yarazahajwe n’amapfa. Izahazwa n’amapfa, ee... ku
buryo abagiraneza bagumye guhurura ariko bikaba iyanga.
E...ayo mapfa, inzara, yica abantu. Ee... umgero twafata ni nka Commune ya Karama yo mu
Bufundu iriya ee... iri muff za... ee... haft aho ngaho ya "prefegitura" rwose hakurya ..ya gatoya
ugana mu Rukondo, yapfushije abaturage mu mezi abiri, magma atatu na cumi na barindwi. Ni
ko kuvuga ko mu kwezi kwa eumi na kabiri k’umwaka ushize, yapfushije abaturage ijana na
mirongo urwenda na barindwi nk’uko wabivugaga bishwe n’inzara cyangwa se bagahitanwa
n’indwara ee... zisumbiriza abashonje. Mu kwezi rero kwa mbere na none muri iyo Commune,
yego abapfuye baragabanutse adko na bwo barapfuye, ni benshi ugere.., ufashe imibare ee...
Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03/04194 trangrite par M.P.J.
16
abantu bapfuye ijana na makumyabiri aba ari benshi eyane.
Ubwo rero iyo "prefegitura" umuntu yayihururiza, abumva Radiyo RTLM na Radiyo RTLM
mwazirikana uko abo bavandimwe bacu bashonje.
Nk’uko wambazaga rero, abantu bagira icyago, akarere kagira icyago, ee... mu byago bavugaga
ibibazo iyi "prefegitura" yagize, e... na Ministre... 30min00sec
Fin de la Face A.
Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transerite par M,P,J.
17R0145638
FACE B.
Orateur : GAHIGI Gaspard, journaliste de ia RTLM. 01min02sec
- ...u, uvuze ko yasonze iyo "prefectura", igishanga arabanza aragifata, ikindi iyo
prefecture ishonje aho yakanguriye abantu iby’ubuhinzi, abakangurira gusa ibya politique
ishingiye ku kubohoza. None rero Bwana Ananiya waganiriye n’abaturage, abo bantu
bashonje, abo bantu NZAMURAMBAHO yatwaye ibishanga, abo bantu
NZAMURAMBAHO yatumye batwika amashyamba, wumva bakimufiteho amaboko?
Cyangwa batekereza ukundi?
Orateur : NKURUNZIZA Ananie, journaliste de la RTLM.
- Ubwo nagezeyo, hn... narabajije cyane eyane urabona y’uko hagati aha ibi tuvuga byose ee...
hagiye hazamo n’ibindi byago by’impurirane, ee... muri ako karere navuga cyane cyane nubwo
u Rwanda rwose rwapfushije, e... muff ako karere bagize ibyago bindi by’umwihariko bapfusha
Umunyamabanga mukuru w’ishyaka PSD tuzi twese rihiganje, apfa ndetse akurikirana na
Pr6sident wa CDR, Maritini BUCYANA, na we waguye muri ako karere. Aho rero byabaye
impurirane y’akaga kuko ee... nta wabihisha, abaturage bo muri ako karere bagize ibyago
by’umwihadko nubwo mu gihugu hose ibyo byago byahageze.
Bambwiye rero ee... ko NZAMURAMBAHO, kuva GATABAZI yitaba Imana, atad yongera
gukandagira muff ako karere k’iwabo. Ntabwo nashoboye.., nashoboraga kwemeza niba koko
ibyo bambwira ari byo kuko yashoboraga kuza ninjoro nabura agasura inka ze akongera
akigendera, ubwo we akazavuga ati narahakandagiye. Ariko ku buryo bw’umugaragaro yari
atarahakandagira.
Ikindi naje kubona rero ni uko abaturage, abenshi bad bamufitiye icyizere, hn... yad yara.., bari
bamukurikiye mu ishyaka, haraho bagira bail n’ishyaka ee... rifitwe n’umuntu w’iwacu, Pr6sident
Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03104/94 transcrite par M.P.J.
18
n’uwacu reka natwe tumukufi~’re, abenshi ndumva, kuko nakurikiye amajwi yabo twaganiriye,
abenshi baragira bati ii... "yaradutatiye". Aradutatira, ibyo ariko bijyana n’urwego rwa "polotike"
ko n’iryo shyaka rye yari amaze iminsi aryegetse kuri FPR, kuko twakomeje kumwumva kuri
Radiyo Rwanda ndetse na Radiyo y’lnkotanyi, atemberera ku Mulindi, azanamo ako kaduruvayo,
urumva iyi nzara yabateye ee... ku mpamvu twahoze tuvuga zose na we arimo, ndumva nta cyo
bavuga yabagobotsemo. 03minO8sec
Ee... n’abazaga rero abenshi bakambwira bati "ibya PSD nubwo tutanze amakarita ariko
ntitukibireba", ndetse usanga basa n’abigiriye muff iriya.a..., icyo dusigaye twita "Muvoma-
power", ari ho abenshi bibereye.
Ee... na none, nta kuntu wajya i buta.., wajya i Gikongoro ngo utanyura i Butare, niyo
utahahagaze uhahagarara uganuka, ibibazo e... by’inzara iri ku Gikongoro urumva ko bisatira
Butare, izo "prefegitura" zombi twabibonye zagize izuba rikomeye, zigira impunzi z’Abarundi
ariko zigira n’icyo kibazo nahoze mvuga cya politique, ee... n’akaga k’urupfu rwa Nyakubahwa
GATABAZI, n’urupfu rwa Nyakubahwa Martini BUCYANA waguye hariya i Butare.
Aho rero i Butare cyane cyane, mpindutdra mvuye i Gikongoro narahahagaze mpamara umwanya
ugereranije, ee... nganira n’abantu b’aho cyane cyane nsanga batarashira rwose icyo kintu
cy’igitengo, icyo kintu cy’icyunamo ee... ey’urupfu rwa bariya bagabo bombi. Bambwira ijambo
nafashe cyane kurusha ayandi, nti mbabajije se ee... mubona GATABAZI, mubona Maritini, abo
bantu barishwe na nde? Mubona koko barishwe na nde? Icyo ni ikibazo gikomeye gikomeje
kutu.., ee...kudukomerera Abanyarwanda, ntabwo umuntu ubundi yagapfuye, ni nk’ukwibye
wagombye kuyoberwa aho aguhishe ariko ukamumenya, ukwibye.
Akaga rero dufite mud iki gihe, ni ukwicirwa ukayoberwa ukwiciye. Ukayoberwa ukwiciye. Aho
rero ni ho nabazaga nti, mwebwe mubona bariya bagabo bombi ee... b’abarwanashyaka mu
mashyaka yabo barishwe na nde? Bangamkira ku kantu k’igitangaza, kuko NZAMURAMBAHO
Pr6sident w’ishyaka, twarabivuze hano incuro nyinshi, yari yemeje y’uko..., cyane cyane
Nyakubahwa Ministre GATABAZI, ngo yarishwe na MRND. Abanyabutare rero mud kwa
Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03104/94 transcrite par M.P.J.
19
0 45640
kureba kure kwabo, bo baramubajije bati ese yishwe na MRND koko? Ubifitiye ibimenyetso ngo
"ankete" twashakaga ko zizakorwa zihagararire aho ngaho?
i
Aha birumvikana ko NZAMURAMBAHO nta kintu yashubije, na bo bambwiye ko n’i Butare
badahemtse kuhamuca iryera. Aha rero ngira ngo ee... nyura i Butare ee... nari maze kubivuga,
icyo kintu cy’urupfu rwa GATABAZI, cy’urupfu rwa Maritini BUCYANA cyari kikibarimo
bakibabaye, ndetse umuntu umwe yarambwiye ati i "Butare twagize akaga gakomeye cyane".
Akaga gakomeye cyane, gupfusha umuntu waeu, umwana wacu, umuntu wacu w’imena,
tukongera muff icyo gihe tuga.., iwacu ku muharuro..., ni ko yambwiraga, ati "hagapfira umuntu
nka BUCYANA". 06min07sec
Kandi koko yambwiye uko babonye BUCYANA yari yabaye, abamwishe mibamwishe gusa,
baramubaze! Uwo muntu yarambwiye ati "twaherukaga kubona intumbi nk’iyo tubona intumbi
ya KAYUKU, ya Depite KAYL~U na we wapfuye muri iyo myaka y’igihe Inyenzi zateraga, we
ngo yarapfuye bara... Inyenzi ziramubaga ee... mu nda.., zikuramo ibyo mu nda e... zinjizamo
amabuye. Na BUCYANA rero na we ni u... ni nk’uko bari bamugize ngo bari bamutemye ijosi,
ndetse hari n’umunyamodoka ngo ee... wamueiyeho aramugonga, agonga intumbi ye,
babimbwiraga rero i Butare wumva, mu gifransa ibyo nakwita ari "’bouleversds", bakiri
boulevers6s, bakiri muff icyo kintu cy’igitangaza.
Nkabaza rero nti mwumva abo bantu barishwe na nde? Aha rero ee... sinavuga ngo barambwiye
bati abantu bishwe na tanaka na runaka, ariko wasangaga na bo barite akantu, nk’ako babajije
NZAMURAMBAHO bati "ubona yarishwe na MRND koko turekeraho"?
Aha rero Bwana GAHIGI n’abatwumva, ni ho ikibazo, ni ho ipfundo risigaye. Byatumye aho
mviriye mud urwo rugendo nkomeza kwibaza nti ese ubundi aba bantu bapfuye, tin.., had:
- Nyakubahwa GATABAZI.
- Ari Nyakubahwa Maritini.
- Ari n’abandi bababanjirije.
Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcr|te par M.IPJ,
20
- Ee... GAPYISI Emmanueli wagiye akiri muto.
- Ba RWAMBUKA.
Abo bantu, abo bantu baricwa na nde? Abantu bamwe baragira bati "ni nde wica abo Bahutu bo
mu Nduga ntiyice Abahutu bo mu Rukiga? Icyo ni ikibazo. Ese aho ubica si nka wa wundi ufata
ibuye ee... rimwe, agatera akica inyoni ebyiri? Si wa wundi wica abo Bahutu akaba yishe
Abahutu, akongera akaba ashaka kubateranya n’abandi? Icyo rero ni ikibazo nakunze kugira.
Ni bwo ngarutse nongeye negura ibinyamahml byanjye by’Isibo, umuntu wandika ikinyamakuru
"Isibo", hn... mugenzi wacu, akomoka ku Gikongoro iyo nail mvuye aho ngaho. Nyarnara
nasanze n’ildnyamakuru eye baragisomye na bo, e... cyane eyane ee... iriya nimero yacyo y’ijana
na makumyabiri na gatandatu, aho yari yabandikiye ababwira ati "abishe GATABAZI
twarabamenye". 09min02sec
Narongeye ndagisoma, nigeze kugieaho ndi hano muri RTLM, ndeba ku rupapuro rwa.., rwa
kane ry’icyo kinyamakuru Isibo inomero ijana na makumyabiri na gatandatu, aho uwo
munyamakum mugenzi wacu agira ati "mu Isibo ijana na makumyabiri na gatanu, twibajije kuki
hapfa Abanyanduga gusa? Kuki hapfa abatad muri MRND gusa"?
Nyamara nyuma, muff icyo kinyamakuru ku rupapuro rwa karindwi, yanditsemo abagiye
bahitanwa n’ubu bugizibwanabi bwateye, yandikamo MAYUYA wo ku Gisenyi, ni na ko
byanditse, yandikamo na RWAMBUKA wo muri MRND.
Mu Isibo rero tuyigarutseho inomero ijana na makumyabiri na gatandatu, yandikiye abantu bose
ababwira y’uko abishe GATABAZI bamenyekanye, avuga ko bad bane kandi ko bamutegeye haft
y’iwe, ko bamaze kumurasa, babiri bazamutse biruka bagana ku Fdmihurura, abo bazamutse...,
niba tureba aho ibintu byabereye aho ari 11o, abo bazamutse ngo bakaba baragezaho bakagera ku
Kimicanga. Ntabwo rero wazamuka ku Kimihun~a ngo ugere ku Kimieanga. Akavuga ko abandi
babiri bamanutse, bakamanuka biruka ngo bagahura n’imodoka idafite icyapa yari ihagaze kuri
Kigali Night, Kigali Night akavuga y’uko ngo ari akabari ee... k’umuhungu ngo wa Pr6sident
Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03104/94 transcrite par M.P.J.
HABYALIMANA.
Ngira ngo ieyo umuntu yakuramo nk’inkuru aha, ni uko haraho ako kabari ari ak’uwo muhungu
wa Pr6sident HABYALIMANA, naho kuvuga ngo abantu birukanse bahura n’imodoka ihagaze,
ibi byo nta nkuru irimo.
Arongera akavuga y’uko mud icyo kinyamakuru..., mugenzi wacu, ko imodoka y’abajepe ngo
yari itwawe n’umusirikare muto wambaye sivile.., wambara sivile, nta nubwo ari uwambayc uwo
munsi..., ni uwambara sivile, ngo ufite mu maso hato, ufite utwanwa duke hejuru y’umunwa ngo
akagira n’amabinga, ngo yari ihagaze aho ngaho.
Icyo na cyo bambwiye ko nta cyo cyunguye abantu mu bah bitabiriye icyo kinyamakum
bashakamo aa... abishishe Nyakwigendera GATABAZI. llmin04see
Ee... akavuga y’uko..., aha ngira ngo natwe twahatindaho, ko inama ngo GATABAZI yarimo
yari:
- Iyobowe na TWAGIRAMUNGU.
- Irimo NZAMURAMBAHO.
- Irimo NGANGO.
- Irimo NDASINGWA.
- Irimo NAYINZIRA.
- N’abantu atavuga bo muri FPR.
Kandi ngo iyo nama ikaba yarigaga ingamba zo gushyiraho Inzego z’Inzibacyuho bukeye. Aha
na ho hakaba hatangaje!
Ni uko tukaza gukomeza rero, ni nk’umwanzuro w’ieyo kinyamakum ee... kivuga y’uko ankete
zigenda neza, ngo ko "Abaminuwari" bazitangiye, aHko ngo akaba.., bakaba barite ubwobwa,
ndetse ngo n’abashi.., n’aba parike bakaba barite ubwoba y’uko bazakurikiranwa. Ibyo rero na
Csssette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04t94 transcrite par M.P,J.
22K0145643
byo ntiwavuga y’uko inya.., ankete zigenda neza ngo wongere uvuge y’uko ee... abazikora barite
ubwoba, ntabwo ziba zigenda neza iyo abazikora barite ubwoba.
Aha ntarambiranye, ee... nagira ngo nkubwire ko ari ayo makuru nakuye epfo iyo ngiyo ku
Gikongoro n’i Butare. 12min04see
Orateur : GAHIGI Gaspard, journaliste de la RTLM.
- Urakoze Ananiya. Abahanga muri politique, ee... politique bagiyigereranya n’inkota
ityaye cyane, bakavuga bati "rero inkota itwawe.., ityaye cyane ntabwo igomba gutwarwa
n’umuntu w’umu.., w’umwiga, kuko iyo nkota iyo atayitemesheje ubwe ayitemesha
rubanda".
Ministre NZAMURAMBAHO rero yabaye Ministrew’Ubuhinzi-Ubworozi n’Amashyamba
igihe kirekire, si ejobundi igihe haje amashyaka menshi. Yabaye Ministre w’Ubuhinzi igihe
kirekire tukiri mu ishyaka rimwe Mouvement r6volutionnaire.
Nkibaza ko niba abantu bavuga ngo bararwanya irondakarere, ibyo NZAMURAMBAHO
atakoreye iwabo icyo gihe, ngira ngo ubu si bwo azabikora, kandi n’ibyari byahakozwe
watubwiye ko yabohoje amashyamba agatwikwa. Utubwira ko ndetse n’igishanga abantu
bari kwihiniramo inzara ibugarije, NZAMURAMBAHO ubwo yakifatiye akakigira icye.
Uza kutubwira Ananiya ko "akamasa kazaca inka kazivukamo" kuko
NZAMURAMBAHO uretse icyo kibazo cy’inzara cyugarije "Prefegitura" ye, ahubwo
yacyongereye kubera ibyo bintu yazanye byo kubohoza, aho kugira ngo akangurire abantu
icyabaramutsa akabakangurira ibintu bya politique na yo yo mu kirere kuko politique
ubundi igomba kujyana n’imibereho myiza ya rubanda.
Ndetse utubwira ko ibyerekeye urupfu rwa ba banyapolitike, abantu bamaze kumva abiea
abo ari bo. Ntibisobanutse muri icyo kinyamakuru wavuze, ni umunyamakuru mugenzi
wacu, ibyo yanditse ntibisobanura neza ankete koko ngo tubone uwo zifata, ariko twizere
Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcrite par M.P.J.
ko abantu bazakomeza bagakora ankete.
23~0 145644
Ariko Ananiya ngira ngo umwanzuro twafata ni uko politique ya NZAMURAMBAHO ku
Gikongoro, aho kugira ngo irenganure rubanda ahubwo ibasonga. 14min05sec
Ananiya rero nongeye kugushimira, nkasaba n’abatwumva kugushimira. Ubwo
tuzakomeza dukorane duteze imbere iyi Radiyo, kandi cyane cyane dushaka inkuru
z’impamo kandi inkuru zisesenguye.
Orateur : HITIMANA Noig, journaliste de la RTLM.
¯ ..ni ho Inkotanyi zihurira, muff zone tampon ariko, ariko rero ni ho baba bari kwa Lieutenant,
Lieutenant w’Inkotanyi wahashyize akabari kuri uwo mudamu Lawurensiya, hum, bati reka
dushyiremo na vid6o, kwinjira ni makumyabiri, utarishye ntabwo yinjira. Ariko kandi ni
ngombwa kubera ko udatanze makumyabiri ngo ujye kureba vid6o kandi bakwereke ibintu
ugomba ..kufata mu mutwe by’ibitekerezo byabo, by’Inkotanyi, ni akazi kawe ugomba kuyatanga
ukajya kureba uko isi ibazungurutsa mu mutwe, hum, chez Lawurensiya, chez Lando kwa
Lieutenant w’Inkotanyi.
15min05see
Umugabo Saveri wo mu Kagarama na we, heh, ejobundi yakubiswe na bene wabo, bene wabo
rero wa MAKUZA, bene wabo wa MAKUZA baramueuje, ba... yara.., ibyo yari afite byose,
hum, n’igikoresho eye ya... baragitwara! (Arimyoje).
Ahaa! Saved komera mwana wa mama, abo bantu mururanye ni Abatutsi bo kwa GATETE nyine
turabazi, GATETE we yaratorotse nta wamenya iyo yagiye. Barimo Mariko n’uwo Vigitori um...
ee... les trois fr6res bo mud rwa... Rwanda Foam. Hneh! Barazwi, barazwi nyine abagukubise,
ariko kandi nawe aho ukora ufite ingufu nta bibazo.
Uhum! Amazu cumi yo mu Kagarama no mu Gatenga ubu ngubu nta muntu ubarizwamo uretse
Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcrite par M.Pd.
K014564524
wenda abazamu, abantu batorotse amazu yabo ngo bagiye kwibera i Nyamijyosi! I Nyamirambo
rero ngo ni ubu ngubu ni muri paradizo y’abantu bitorokera, ngo barashakashaka amazu i
Nyamirambo, ni iwanjye banyurayo bavu.., bambaza ngo "Noheli ntaho wabona ahantu
hakodeshwa"? Ubu inzu z’i Nyamirambo, iyakodeshwaga ibihumbi icumi igeze ku bihumbi
mirongo ine - mirongo mirongo - itanu kubera ko nyine abantu bavuga bati "i Nyamirambo, i
Nyamijyosi ni ho muri paradizo yacu ni ho tugomba kwibcra". Ni ko bimeze, ubu ngubu akumba
karakodeshwa menshi, k’i Nyamirambo, akumba k’i Nyamirambo ubu ngubu ni zahabu!
16min07sec
Abantu batuye i Nyamirambo rero mukomere ku mazu yanyu, mukomere ku mazu yanyu kubera
ko yabonye icyashara.
l_.C,.Y.~llg~: i Cyangugu rero hari agatsiko, agatsiko k’Abatutsi bavuye imihanda yose, bamwe
bavuye za Bujumbura. Ejo rero ku itariki ya kabiri z’ukwezi kwa kane mirongo eyenda na kane
kuva mu ma saa yine muri Hoteli Izuba, uhnu (irangamutima rigaragaza ko umuntu yari
yibeshye) ngo Izuba! Ni Hoteli Ituze, ni muff Hoteli Ituze habereye inama ikomeye, habereye
inama ikomeye y’Abatutsi bamwe barimo abavuye i Bujumbura bayobowe rero na m6decin e...
Docteur nyine ushinzwe R6gion n... Sanitaire, Akarere k’Ubuzima ka Cyangugu, ni we wayoboye
iyo nama ntabihakane, ee... yari kumwe na Miliyani, hum, Miliyani rwose bail bari kumwe
MINANI yari avuye i buju.., yari atorotse avuye i Bujumbura, Abanyaeyangugu bari bamuzi mu
minsi ishize ataratoroka ngo ajye i Burtmdi none ubu ngubu yaragarutse, hnen, ari i Cyangugu.
Aba... ahakane ko atari kumwe na Venuste, ahakane ko atari kumwe na KONGO, KONGO
mwene KAMUZINZI, kandi abantu bajya bavuga ngo ni Umtthutu, avuge ko batari bari kumwe.
Hum!
Abo bose rero bakaba bad mu nama yo gushyigikira imigambi ya FPR, hum, bari kumwe
n’abandi navuga benshi, hadmo na KARANGWA, harimo "abakontloreri" ba Finances na za
Imp6ts, hum!
Abo bantu rero b’Abanyaeyangugu bail kumbwira bati "mutwiyamire abo bantu bataza
Cassette n* RTLM C.58tK95 0192 du 03/04194 transcrite par M.P,J.
K0 45646
ku~anduriza akarere, bakomeza kutwanduriza akarere bakoresha ayo manama, bazashak¢
ahandi bayakoresha bazajye i Bujumbura cya,nga., ahandi aziko hatm’i i Cya_ngugu. Uhum! Ye,
none? Hah hah!
Ababingejej eho mbavuze amazina wasanga i Cyangugu bagiye kugira bati reka tuyitwike, ntabwo
ari byiza, ntabwo ari byiza ariko rero ijisho rya rubanda riba ribabona, i8min0$see
....,Muri iri joro ryakeye rero, Inkotanyi zaraye ziteye i Remera kuri SGP ziteye i Nterahamwe z’aho
zitwa "Abazulu" zishaka no kwiea Pr6sident wazo NGIKABATWARE Aloys! Hum!
Bamukuriki... ba... baramukurikirana.., rero bamukurikiranye aho yari ari aho nyine kuri SGP.
Ubwo zasanze Abazulu bari maso zibuze uko.., uko zibica rero, hum, ziba ziteye hirya y’ayo.
Abazulu bari bari kumwe na Pr6sident wabo, hum, ku mugabo witwa.., he... izina rye ndibuze
kubona mu kanya, ariko ku bw’amahire nta n’umwe wakomeretse.
Abazulu rero bakaba biyamye agatsiko b’abantu baba mu Nyakabanda, Nyakabanda ya Remera,
Nyakabanda ya Remera kuri SGP bitwaza Inkotanyi ngo ni bene wabo, hum, bakagenda ee... ba...
bagenda nyine babatunga agatoke, batunga agatoke aho Interahamwe zigomba ziri. Hum!
Abagenda... abo bagenda berekana rero, hum, ...nkobwa, hum, rlk’uko nyine ba... berekanye kwa
KABONABAKE, ye, nk’uko berekanye kwa KABONABAKE, abo ngabo ni nk’aho baherutse
kujugunya eya "’kigronade".
Bati "twiyamye ku bwa nyuma abashoferi bakom taxis voitures bajya kuzana kuri CND izo
Nkotanyi", bati baratu.., ba e... "turabiyamye abatwara izo taxis voitures", kubera ko babazi
nibazishwanyuza ntibazagire ngo ntibababwiye hakiri kare. Abajya kuzana abantu mud CND mu
ma taxis voitures baba bababonye, baba bababonye ni bo bababatereza, hum! 20min05sec
- MUSABYIMANA Emile rero, uri kubyumva.
- KIROSO, uri kubyurnva.
- KALISA, uri kumva.
- KWETU, uri kubyumva.
Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transerite par M.P.J.
26
Hum! Hah hah! Bakorera taxis voitures hariya ku Giporoso. Abazulu rero ntabwo bazabarebera
izuba, Abazulu murabazi, barabiyamye, hum, n’Inkotanyi ubwazo ngo zirabi.., zirabizi.
Bongeyeho n’Ababiligi, na bo kandi.., na bo bakunda kugendana n’izo Nyenzi.
Ntibazabakangishe ngo ni uko bakorera MINUAR. Hum? Bati "abo tuzahangana", kandi na bo
ko baguye muri ee... "tenke", (Arahigimye) ni weho.., bavuze muri "tenke" cyangwa ni muri
tank y’aho, ntibazagira ngo ntitwababuriye. Nibareba nabi bazagwa muri tank, hum. Chef de
discipline w’Abazulu rero, ZIKANGA Paul, ni we wasinye ibi bintu. Chef w’Abazulu, Chef de
discipline w’Abazulu ni we wasinye ibi bintu.
21minO6sec
Ariko rero ko ari mu maguru mashya rero ntumikire cyane cyane abagize ibyago...
... ee... ubwo ngo ikibazo cy’amashyaka ngo n’ubundi nta kibazo cyagombaga kubamo,
cyagombaga kubamo ari we bireba, ari we bireba, ngo ntaho cyagombaga kubamo. Ni nk’i...
nkibazo rero cy’umutekano, umutekano ni ukurwanirira tukawurwanirira tugakomera.
Tugakomera kubera ko haft amakuru atugeraho, amakuru atugeraho cyane cyane tubwirwa
n’Abatutsi aba ngaba bagwa neza, Abatutsi bagwa neza baratubwira bati "twebwe ntidushaka
intambara turashaka kugira ngo ibintu bijye mu mucyo, bijye mu buryo twibereho nta kintu
turwanira kindi uretse kuramuka no gukora tugatera imbere tugattmga abana bacu, imiryango
yacu, ingo zacu zigatera imbere tukabaho neza". Bati "naho ubundi ntibakomeze kut...
kutugerekaho ziriya nkozizibibi ba... ziriya nkoramaraso zateye igihugu kandi bagatera iwabo",
bagatera iwabo.
Nabasobanuriye ko na MUSEVENI ubwe dukurikiranye.ee.., wasanga ari Umunyarwanda, ku...
kuko ugiye kwa NDIBWAMI hariya i Ndera ukabaza uti uyu mugore wawe se NDIBWAMI
apfana iki na MUSEVENI? Wasanga ari mushi we, wasanga axi mushiki we! Hum! Wagenda
ukajya kubaza uti Musenyeri w’i Kabare uti se ni Umunyarwanda eyangwa ni Umugande?
Abagande bakubwira bati ni Umunyarwanda da! Wasanga ari mwene nyina wa MUSEVENI!
Ukomeje rero ugakomeza ugashaka ugashaka wasanga MUSEVENI ari Umunyarwanda. Uri
Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcrite par M.PJ.
27
kumva rero. Ni Abanyarwanda bateye u Rwanda, ni Abanyarwanda bateye u Rwanda ni bwo
koko twarabyemeye, ni byo, ni byo, nta kibazo kindi kirimo.
23minOOsec
Abatutsi rero mod&6s, ni ko tubita, Abatutsi baeisha make, Abatutsi bacisha make ba...
baratubwira bad "FPR ya... muri politiki, urebye dukurikij e politique nta ho yigeze itsinda. Hum?
Kandi rero abaft bayifashije..., ndumva.., dore na biriya bihugu byose, hum, Umuryango
Mpuzamahanga, la Communaut6 intemationale, hum, bariya.., za Ambassades zose, aho bagenda
buff gihe ukumva ngo bari kuri Ambassade noneho yo... y’Ababiligi, mu kanya ngo bail muff
Ambassade y’Abadage, mu kanya bari muri Ambassade y’Abanyamerika, mu kanya bageze yo
na MINUAR! Hum! Hose re... nta ho batagenda gusaba.., gushaka amajwi.
23minO6sec
Abantu b’iwabo bose barabarekuye, barabaretse bati "ibyanyu twarabimenye, intambara mushaka
muri iki gihugu twarayimenye, twarayimenye", barayimenye. Ku buryo banasinye bose bati "na
CDR", bati "CDR mwamaganye, mwamaganye muyireke na yo ijye mu butegetsi nk’uko namwe
mushaka kubujyamo", ..ati "na CDR muyihorere".
Muri kumva rero FPR yararakaye, barakarira cyane cyane abababeshye, abababeshye ni ba nde
se? Abababeshye uri ku isonga, ku isonga ni NZAMURAMBAHO, na TWAGIRAMUNGU na
KAVARUGANDA ni bo bababeshye, hall hah, barabacurika bati "muze tubahe amata n’ubuki"
bati "igihugu tukibagabire, ttdfibib_ere mudukize twebwe twibere ibihangange tugende twemye".
Hum! Uretse ko TWAGIRAMUNGU ari mayeri azi ubwenge, ati njyewe ibyo kwema
nibinanirana ati nze.., mfe.., ati nzagarama birangire, nikubite hasi birangire.
Nangwa na we arabivuga, nangwa na we arabivuga ariko twagi... NZAMURAMBAHO si..
nk’uko mwabyumvise mu kanya Ananiya amusobanura, haa, azajya mu gishanga cya Mwogo
arimwo agarama? Azajya mu gishanga cya Mwogo arimwo agarama! Ahnaa! HAVARUGANDA
se? Azambuka i Shyorongi, azambuka i Shyorongi buriya agende arebe ukuntu yagarama i
Shyorongi. Azanyureyo, ha ha! Ntabwo batuma ahagerat N’ubu ngubu agiye aka kanya...,
ndamurahiye ag... yambuke, no ku Kimihumra asigaye ahanyura..., ejobundi nabonye ahanyuze
Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcrite par M.PA.
28
haft umuntu wamweretse..., gutya yakebuye umusaya, hum, umuntu amubwiye akebura umusaya
undi ati "yoyoyo" ati "bajandarume" ati "murase", ati mu mu... ati "mumurase". Abajandarume
baraseka kandi ari bo bamurinze. Baramusetse ndeba ndumirwa! Hah hah! 25min02sec
Maze rero, (aseka) kubera rero ko... ko abo bantu nyine uko ad batatu batumye FPR irakara
igasanga ibyo yaje gushaka ino bidashoboka, bararakaye. Bararakaye bati ’Yloneho reka dushake
a... andi mayeri twakoresha, dukore". Bati "reka dukore sha". Bati "dukore ikintu ey’agatangaza,
dushoze intambara ndetse n’abo dushoboye kugira ngo du... duhitane tubahitane hakiri kare",
bakore les assassinats. Done, bag.., bakore ieyo bita eombunaison... "combunaison des attaques
et assassinats". Noneho babikorere rimwe batere igitero ariko kandi barimo biea abantu. Ni ko
babitangiye. Barimo bariba abantu umwe umwe gutya hirya no hino, bavana umwe umwe ariko
n’igitero bagitegura. Uhum! 25minO9see
Ariko rero muff abo bantu..., muri FPR na bo barite ibibazo bikomeye nubwo batajya babivuga
ngo.., ha! Baravuze ngo Dewusi azaba Depite, undi muntu aranosha ati "buriya ni... ni LIZINDE
bavanyemo". Heh heh! Niba Dewusi agiye kuba Depite, ni uko baravanamo LIZINDE. None se
LIZINDE nibamuvanamo, ko ari 6vad6 de prison, ko ari umuntu watorotse prison, ubwo anunva
azamera ate ko nta immunit6 azaba agirite yo kugira ngo i... i... i... imurwaneho atafatwa? Ni
6vad6 de prison, arabizi. Articles zimu.., zimufata arazizi, arazizi yarabyize arabizi neza neza nzi
ko abizi. Hum? Ubwo se azava muff CND ate atabaye Depite niba Dewusi agiye gufata umwanya
wa lizi.., ee... wa... wa...wa LIZINDE?
Icyo ni ikibazo kibakomeranye, barite ikindi kibazo ey’Abahutu, Abahutu bad muff FPR.
Abahutu bo mud FPR rero bo bararebye bati turwana kuri Nyamagumba..., muzi igihe barwaniye
mu Ruhengeri, igitero gi... ey’ubushize, bati twebwe Abahutu ni twe bashyize imbere turashira,
bati uduhanga turatwanika be... bati bene mama, bene waeu bose..., abagiye kurwana mu
Ruhenged nta wagarutse. Bati none twebwe Abahutu twige amayeri turebe ukuntu twatoroka
muff FPR. Bati turavamo tout, bail turatoroka. Haa, na bo bakavuga bati sha mutoroke tubafate
tubakubite agafuni, bati tuzabamara. Hum! Ni ko ibintu bimeze.
Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcrite par M.Pd.
K 01 4 565029
Natanga umugabo, natanga umugabo ba... muff FPR batubwire ko ejobundi ku itarild ya mbere
z’ukwezi kwa kane.., kwa gatanu ku itariki ya mbere hariya mu birunga ko batahatiye mirongo
itatu na babiri b’Abahutu bari batorotse barimo ba Sous-Officiers bane b’Abahutu, batubwire ko
batabakubise udufuni bakaba barabishe. Barabishe nyine! Barabishe. Noneho nibatubwire, hum?
Batubwire ukuntu bimeze. 27rainO6sec
Abo Bahutu bamaze kubona ko mu gihugu hari demokarasi, demokarasi irimo itera imbere
rwose, batubwire ko batavuye mu Nkotanyi baku.., u... ku buryo bukurikira, ku buryo bukufikira,
ndababwira imibare. Abo tuzi bavuye mu Nkotanyi bakazitoroka: 27min09see
- Mu Cyanika ni mirongo itandatu na bane. Bahakane ko atari byo. Mu Cyanika, itandatu na
bane.
- Muff Butaro, abamaze kubatoroka, babatorotse tuzi ni ijana na barindwi.
- Muri Byumba-Est, Byumba y’iburasirazuba, ababatorotse se si mirongo ine na bane? Ubwo hari
n’abandi biyongereyeho kubera ko tutaramenya imibare neza.
- Muri Byumba y’uburengerazuba, Byumba-Ouest, si mirongo ine na batanu? Hum! Ubwo ni
ukugera nko.., ku wa gatanu uktmtu twari tubizi.
- Mu birunga rero, nababwiye bariya mirongo itatu na babiri nyamara haft abandi mirongo itatu
na batandatu bo batashoboye no gufata, batazi iyo bari, hum, itatu na batandam ongeraho
mirongo itatu na babiri uragira mirongo itandam n’umunani. Hum!
Position yo mu Cyahafi se, position Cyahafi, hah, babyumve turabazi, turabazi turabazi,
Inkotanyi aho ziba hose tuba tuzizi.
Sergent, Sergent CYAMBARANTAMA Ani, hum, peloton ye yose ngo hubi, bazi irihe? Bazi
iri he? Bazi irihe? Hum! Abo bantu bose be... bagenda rero..., he, abo ngabo maze kubabwira
hapfuyemo batatu hakomerekamo barindwi, bane bo... bane bo bashobora no gupfa. Hum! Kandi
rero ntugire ngo bagenda ubusa, abenshi batwa.., e... bagenda bi... n’intwaro zabo zose
bazikoreye, bakazirukankana bakazijyana n’ibikoresho byose by’intambara nyine baba barite, nta
byo basigira Inkotanyi barabitwara, Inkotanyi zirabizi. Zizi neza ko abasirikari bazo batangiye
Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 de 03104/94 transcrlte par M.P.J.
K01456513O
kuzitoroka, hum! Batangiye kubona ko ibintu nta ho bizabageza, (irangamutima riranga
kubisuzugura) batangiye kwigendera.
Ubwo rero Abatutsi aba ngaba bariye kartmgu, Abatutsi bariye karungu bo mud FPR barashaka
gufata ubutegetsi bakabufata rero bankoresheje intwaro. Barashaka gukora akantu, barashaka
gukora akantu mud iyi minsi ya Pasika, ndetse bati "durite amariki". Barite amatariki turayazi,
na yo turayazi.
29minO9sec
Arega.., bazitonde, muri FPR dufiteyo ibyitso we! Ohoho! Hariyo ibyitso, hariyo ibyitso
bitugezaho amakuru, bakatubwira bati ku itariki ya gatatu, iya kane n’iya gatanu, hum, bati
hagomba kuba akantu muri iyi KJgali y’umujyi. Kuva uyu munsi kuri Pasika, ejo n’ejobundi
akantu karateganijwe muff uyu mujyi wa Kigali, ndetse no ku itariki ya karindwi n’iya mu... n’iya
munani, hum, ubwo rero muzashobora kumva urusa.., urusaku rw’amasasu cyangwa mwumve
za grenades zivuga.
30minO3sec
Ariko nizeye ko ingabo z’u Rwanda ziri maso, hari Inzirabwoba, eh, barite Imitwe myinshi!
Hum! Sinavuga abo bose ngo mbarondore, Inkotanyi nahuye na zo... na bo ni zo zibazi. Ni zo
zibazi kundusha, kuko bo barahuye kandi bazi ukuntu, hum, babagenje. Cyanga.. abateye kuri
Nyamagumba ni bo batubwira ukuntu, hum, ibisiga byabonye umunopfu.
Naho ubundi kurinda Kigali, heh heh, mrabizi turabizi, tariki ya gatatu n’iya kane n’iya gatanu
had hateganijwe ko hazaba akantu muri Kigali, nsetse bakongera baga.., bakaruhuka itariki ya
gatandatu, itariki ya karindwi n’iya munani bagakora akantu b... bagakoresha amasasu na
grenades. Ariko rero hari igitero simusiga bari ba... bateganije bati niturangiza ako kantu ko
kuduruvaya umujyi tuzakubitamo igitero simusiga nyuma... 31min02sec
Fin de la Face B.
Cassette n° RTLM C.581K95 0192 du 03/04/94 transerite par M.Pd.