29
Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD RTLMtape / transcript of radio broadcast April 3, 1994; Tape Nos ¯ 192, 193 & 194; Re RPF’s planned attack ,,.~. A ~r;I Q A .o. ~ la,i÷h ~ I~r,~,’~l,, ~ ÷h-’, ~÷1~ For Witness Statement: IRadiO Broadcast I [ -’-1 I’CTR ~ I I ~I ~I ~ I IKinyarwand I I iFrench; English I. iRTLMZZZ’5 I 3241-69; K027-3270-3307 ~ K014-5624-51 I .......................................................... j ., rBD RTLMZZZ-5. 3AGOSORA, Th6oneste (colonel) <ABILIGI, Gratien NSENGIYUMVA, Anatole NTABAKUZE, Aloys RTLMZZZ-5 RTLMZZZ-5 RTLMZZZ-5 RTLMZZZ-5 02-apr-02 02-apr-02 02-apr-02 02-apr-02 No No No No

Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51

FBD

RTLM tape / transcript of radio broadcast April 3, 1994 ; Tape Nos ̄ 192,193 & 194; Re RPF’s planned attack,,.~. A ~r;I Q A .o. ~ la,i÷h ~ I~r,~,’~l,, ~ ÷h-’, ~÷1~

For Witness Statement:

I RadiO BroadcastI [ -’-1

I’CTR ~ I I~I ~I ~ I

IKinyarwandI IiFrench; English I. iRTLMZZZ’5 I

3241-69; K027-3270-3307~ K014-5624-51 I......................................................................................................................................................... j

., rBDRTLMZZZ-5.

3AGOSORA, Th6oneste (colonel)

<ABILIGI, Gratien

NSENGIYUMVA, Anatole

NTABAKUZE, Aloys

RTLMZZZ-5

RTLMZZZ-5

RTLMZZZ-5

RTLMZZZ-5

02-apr-02

02-apr-02

02-apr-02

02-apr-02

No

No

No

No

Page 2: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

Identification

Duration

Quality

Transmission

Name of transcriber

Name of file

Date of transcription

Dictaphone

C. 58/K95 0192 03/04/94

KO145624

60 min.

Good

RTLM

MUTETELI P~nine-Joie

O192rtlm. wpd

19/5/2000

ExpressWriter Model 2750.6SN516525-51

Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcrite par M.P.J.

Page 3: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

I<0145625

FACE A

Orateur : HITIMANA Not~l, journaliste de la RTLM. 00min00sec

... nababwiye ko turabanza kumva umuzika w’amadini, ni "programu" ni ko nabiteganije, reka

tubanze twumve kuri uwo muzika. Dufite saa mbiri na eumi n’itanu, nyuma turi buze gukomeza

tubagezaho n’inkuru zishyushye, zirahari. (Musique religieuse)

...ta, ahasigaye nyine ee... wongere ube igisore, wongere ube igisore batazagira ngo muri Leta

y’ubu ntibahemba. Hah hah hah hah! (Agiseka) Barahemba, barahemba, barahemba rwose

turashishe, nta kibazo adko na Gishwati ikatumenya, bati jya ufata ka fromage ujye ushyira mu

nda, nta kibazo fromages zirahari za Gishwati.

Ubu ngubu ndimo ndarumanga, ntabwo ari ukurumanga kubera ko nabuze wenda imboga zo

gushyiraho, buriya n’akanyama kazakurikiraho nta kibazo mud Gishwati barorora, barorora.

Ariko hano mfite inoti ya magana atanu, iyi noti yanyobeye ukuntu yakozwe n’ukuntu imeze,

inoti ya cinq cents francs, y’amafranga magana atanu, amafranga magana atanu ariko umugabo

SHIRUBWIKO Matiyasi uyinzaniye wo muri Commune Giciye, ni we... iyi noti njye ni bwo

nayibona ubwa mbere, inoti iriho ifoto ya Jenerali, ifoto ya Jenerali rwose ari muff embl~me,

hum! Han! Rwose ari mud emblb~me! Nomero zayo ni Z 10501 hejuru no hasi ni uko ahagana

iburyo, Z 10501 yo ku itariki ya cumi n’icyenda z’ukwezi kwa kane irindwi n’ii.., irindwi na

kane.

Ati "njyewe rero SHIRUBWIKO Matiyasi" ati "had ahantu nagiye gufata agatama nyuma

barangamrira", ati "bangamriye mbona m... ibitangaza", ati "mu zo bangaruriye zose ndikureba

ndikureba ndikureba", ati "mbonamo iyi noti ya magana atanu" ati "ndumirwa". Ati "iyi noti rero

Noheli yirebe", ati "izi noti se zasohotse gihe ki? Zikoreshwa he? Zabayeho gihe ki"? Nanjye

simbizi, simbizi wenda abakora mud Banque nationale, kubera ko ari ho amafranga..., inoti

z’igihugu zisohokera wenda bo baba bandusha kubimenya bambwira bakansobanurira.

Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03104194 transcrite par M.P.J.

Page 4: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

K0145626

Hasinye, hasinye Gouvemeur, hasinye na Administrateur, ni bo basinyeho, basinyeho ku itariki

ya cumi n’icyenda z’ukwezi kwa kane mirongo irindwi n’i.., irindwi na kane, ni kera, agomba

kuba yari BIRARA ari we wa... wategekana ahari icyo gihe. Niba ari byo, bigomba kuba ari byo

ariko. Noneho rero, itegeko rihana umuntu wese uzigana iyi noti, byose birahari, na wa musaza

inyuma wikoreye agaseke arahari ari mu cyayi, ndabona ari icyayi rwose, iriya foto ni iy’icyayi,

ni iy’icyayi harimo n’ibindi biti, nyuma iruhande nyine, payables ~ rue biranditse, hum, la toi

punit le contrefacteur, byose byanditseho. Ni inoti rwose ya magana atanu ariko irimo Jenerali,

irimo Jenerali rwose yambaye imyenda, hum, imyenda iyi ngiyi y’abasirikari iyo ba... bad mu

munsi mukuru bikomeye, hum, ni yo yambaye rwose.

03min00see

Iyi note rero njye ni bwo bwa mbere nayibona, kufi RTLM haba igihe tubonye ibitangaza. Na we

yambwiye ati "ni igitangaza nabonye", ati "iyi noti".., nti uzayimaza iki se? Ati "nzayibika mu

buzima bwanjye bwose", ati "nzayibika" ati "n’abana banjye n’abuzukuru n’abuzukuruza

n’ubuvivure" ati "bazayibone bamenye ko higeze kubaho inoti irimo Jenerali". Ni bwo bwa

mbere njye nayibona, iyo ni inkuru ishyushye.

c- .

Ariko rero, inkum ni nyinshi, mu gihe tutari twumva neza andi makuru, ab’i Shyorongi

barantelefonnye bati, bati "njyewe", hum, "TWILINGIYIMANA Agustini wo muff Segiteri

Rusiga", hum, ati "murebe ukuntu mwatwiyamira abantu batuma tudasinzira", ati "bariya Batutsi

batuma mdasinzira badushyira kuri raporo bakazohereza kugira ngo Inkotanyi zitumare", ati

"none Noheli" ati "bivuge nidupfa tuzapfe babizi, babizi". No mu Gasyata kwa UZABAKILIHO

nyine, babyumvise batuye mu Gasyata mwumvise ukuntu byaraye bikomeye, byaraye bikomeye

ndetse na MINUAR ikaba yahageze, ukuntu igitero eyari cyateye. Ubu ndaba nti.., mu Gasyata

kwa UZABAKILIHO niba bakiriho, niba akiriho, hum, na we abitubwire, ariko amenye ko

twabimenye, ko nyine na MINUAR yamutabaye.

Hum, heeh, kwa KIGINGI se ku Munena! Hah bah[ Kwa KIGINGI ku Mumena, amasasu njye

nyumvira haft wagira ngo aba avugira mu buriri bwanjye, hem! Kwa KIGINGI, bamwita

HABYARA kubera ko akunda HABYALIMANA, kwa KIGINGI rero, uriya mumotari,

Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03104/94 transcrite par M.Pd.

Page 5: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

6 K0145627

mumotari wi... wihebeye Pr6sident wa Repubulika ati "nzemera banyiee ariko muk~de".

Mumeze mute ku Mumena? Ku Mumena mumeze mute? Ni mukomere. Reka tubature

agasengesho, akaririmbo k’Imana nyuma dt~omeze dusenge (sous un fond sonore) kurama

ukuramuka ibindi bibara Imana..~

... (sous un fond sonore) w’i K.igali, w’i Kigali. Nababwiye ko turi mu byishimo bya Pasika adko

kandi had n’abababaye, had n’abababaye, had umuryango wa RWABUZISONI Jean de Dieu,

muganga mu bitaro by’i Kigali, umenyesha abavandimwe n’incuti ko umubyeyi we KWlSABA

Ogustini utuye mud Commune Kidaho Segiteri ee... Gitaraga, ni Gitaraga, ko yitabye Imana ej o

ku wa gatandatu tariki ya kabiri Mata mirongo icyenda na kane. Umihango wo kumushyingura

irabera muri Commune Kidaho iwe imuhira nyuma ya saa sita. Incu... 05min05see

Mu Kidaho, abaturage bo mud iyo zone tampon, hum, baratakambita Leta, nubwo bapfushije

ariko baratakambira Leta, baratakambira Leata bati "nyabuna nimutabarire bugufi ishyano

ryaratugwiriye Inkotani.. zikomeje ubugome bwazo, bati "ku itariki ya makumyabiri n’icyenda

z’ukwezi kwa gatatu mirongo ieyenda na kane, murumva rero ko ad ku wa kabiri ejobundi, hum,

saa yine ku manwa., umugabo witwa MUNYAMASOKO Yonasi, shoferi wa ONATRACOM,

shoferi wa ONATRACOM rero kubera ko oo... uwo munsi yad yi... yifitiye ka konji, (arimyoje)

ngo yagiye iwabo rero mud iyo Commune ya Kidaho, ahageze maze abantu bamwe bakorana

n’Inkotanyi batanga nyine raporo, bamutangaho umwirondoro, umwirondoro wa Jonas, haah, ni

uko rero MUNYAMASOKO Yonasi abimenye ati "ndapfuye, yee"..., ati "bamvuze mu

Nkotanyi"!

Inkotanyi ziba mud zone tampon, ntabwo ziba aho zigomba kuba mu birindiro byazo, ashwi da!

Zibera mud zone tampon. Yee..., muri ako kanya rero ubwo yafashe igare rye aranyaruka, agira

ngo nyine akize amagara ajye mu Ruhengeri, agera mu... ahitwa mu Butete rero..., akigera mu

Butete asanga Inkotanyi zarnugose, hum, zirahamutanga zimufata rero mpiri, heeh, zitangira

kumuh.., kumwereka nyine, hum, uko umuntu amababara. Yirwanyeho yego birumvikana, ariko

zanze.., zaranze ziramutwara, uwo MUNYAMASOKO zaramutwaye, zaranze ziramutwara,

Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03104/94 transcrlte par M.Pd.

Page 6: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

abaturage babibonye rero batyo, hum, zimutwaye bati.., bitabaza MINUAR.

Kubera ikibazo kifi mu K.idaho, kifi muri zone tampon iriya mguru mu majyaruguru y’igihugu,

ni uko ahari MINUAR ntabwo haba abajandarume. Hum, kandi ubundi baravuze ngo

abajandarume bagomba gokorana na MINUAR neza neza bakaba bail kumwe ahantu hose, kuko

abo "baminuwari" (MINUAR) bo muri za Ghana na za hehe, nta kinyarwanda bazi nta

n’igifransa banazi, kandi abantu bazi icyongeleza ni Inkotanyi, Inkotanyi zo zizi icyongeleza

kubera ko zavuye muri za Uganda no mu bindi bihugu by’icyongeleza, bo bazi kuvugana

n’Inkotanyi bazibeshya.

Murumva rero ko abaturage bo muri za Cyeru, muri za Nkumba, za K.idaho, za Butaro, za

Cyumba, za Cyungo, za hehe, kuger.., boo, kugera muri Muvumba, aho hose nta eyongeleza!

Ariko niba MINUAR inahari, nta eyo yumva kuko nta eyo bumva. Murumva? 08min01see

Aba... abaturage rero nyine babibonye batyo nyine bati "reka tu... turebe ko twakwirwanaho", na

bo barareba bati "natwe turafata Inkotanyi". Bafashe ebyiri rero. Bafata Inkotanyi ebyiri,

barazifata na bo, ubwo baraziboshye nyine bimmvikana, bazishyira "baminuwari", bati "muduhe

umuntu wacu cyangwa izi Nkotanyi natwe tu... tuzurebere uburyo.

Umva... "baminuwari" rero ntabwo barite u... uburenganzira bwo kugira ngo bicishe abantu, bo

nyine ubwo babifashe mu...gi.., diplomatie nyine nk’uko amategeko mpuzamahanga hum,

abigenza, ni ukuvuga ngo.., bati "tumkom mporo", hum, bati "turabireba". Ni ko byagenze. Hum!

MUNYAMASOKO rero kuva uwo munsi ntabwo araboneka. Ariko na bo baravuze bati

"nitutabona MUNYAMASOKO, izi Nkotanyi nimuzazirekura tuzazica". Uri kumva, ni ikibazo

cyabaye. Hum?

Bati "rero Radiyo RTLM" bati "mutuvugire ibyo bintu". Hum? Bail "baduhe abajandarume

bafatanye na MINUAR kugira ngo tujye tubona umuntu dusemurira.., udusemurira cyangwa

tubwira ibibazo byacu, abwire abo banyamahanga bamenye ko bimere.., bimeze". Urumva rero.

Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transerite par M.P.J.

Page 7: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

Bati... heh, bambajije ikibazo, erega banyandildye ibarwa ndende! Bati "ni ko se banyamakuru

ba RTLM", hum, "ko twakomeje kubivuga ko ari Inkotanyi zatwieiye abantu mu kwezi kwa cumi

na kumwe k’umwaka ushize, hum! (Un bref silence) Ngo DALEYI ngo... (arasetse) dallai...

(agiseka) DALLAIRE ukuntu bamwandika rero birakomeye! Hum, ngo "azakora anketi, izo

anketi ze ko zabuze, hum, ku manywa y’ihangu, ibyakozwe saa yine ku manwa., nk’uko

twabyiboneye n’amaso yacu, bizamera bite"?

Bati "twe rero" bati "tubona ko Leta y’u Rwanda ko yakohereza abajandarume bacu bakabana

na MINUAR bakaturinda izo Nkotanyi zikomeje kuvogera ako karere.

.... / Dore abantu tubona bakorana n’Inkotanyi..., babanditse, bati "abantu tubona bakorana

n’Inkotanyi ni:

- SEBUCINGANDA wa Butete muri Kidaho. Hum!

- Lawu... Lawurensiya, Lawurensiya umugore wa ka... wa ka.aa...aa... KANYENYELI...

KAJENYELI, hum, e... kayi... KAKENYELI... umugore wa GAKENYELI. Lawurensiya ni

umugore wa GAKENYELI, kubisoma biraruhije, ni umugore wa GAKENYELI. 10min09see

- Uwitwa KURA, KURA wa Butete.

- Konseye wa Butete na we akorana n’Inkotanyi.

- Na HAGUMA, Inkotanyi ifite akabare kuri Commune Kidaho mu nzu w’uwo mugore wa

GAKENYELI, ari na we uvugana n’"abaminuware" icyongeleza ajijisha abamrage. Ihnan, uwo

nguwo we azi icyongeleza, HAGUMA, HAGUMA ni we uvuga icyongeleza.

- N’abasore bo muff Segiteri ya Gitare, ho... bo.. ahitwa ku Rusizi.

- N’abasore bo mu Burambi, nyine ngo bariyizi".

Ngo "dore biranze bivumbuye iby’abantu baeu bishwe urwagashinyaguro barimo:

- KANYAMIBWA Karoli we n’abagore be batatu n’abana be.

- GASOPU n’umugore, n’umugore we.

- Ee...MUTUMWA ee... Yosiya, MUTUMWA Osiya wajyanwe., nijoro mu kwezi kwa gatanu

Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcrite par M.P.J.

Page 8: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

i<O1456309

umwaka ushize n’ubu ngubu akaba ataraba.., ba.ti...kaba batazi niba akiriho, Inkotauyi

" e’"zaramutway ̄

Bati"rwose turatabaza mudutabare, mudutabarize mu Kidaho turashize, turashize kandi ni zone

tampon".

Ariko rero MINUAR irabarebera kubera ko itazi uko bimeze, baza bambaye sivile nyine bakaba

abaturage, bakivugira icyongeleza bakavugana na MINUAR ntimenye ibyo ari byo, ntibabyumva.

Bati "muduhe abajandarume nk’uko mwabivuze ngo "bazajya barakorana, mwarabyigiye",

nanjye narabyumvise rwose. Ati.. "bazajya barakorana, nta MINUAR itagira Jandarumori", ..ti

ba e... mu... "baduhe abajandanmae rero twi.., bajye barakorana, tugire uwo twi.., dutakambiraho

atubwirire abo banyamahanga uko bimeze. None si.. watanga informations ute se? None se

wanosha nde? Wanosha umuntu utakumva.a.., m... nk’ibiragi? Ati.. "dukora nk’ibiragi rero ni

ko bimeze, ubinzaniye ntaho namuvuga muvuze barara bamwishe, bamuhitana, bamuhitana ariko

kandi ubwo ngubwo numva abumva RTLM, mu bategetsi ni benshi kandi n’ubushobozi buriho.

Nibabatabare naho ubundi ibintu bigeze "iwa NDABAGA".

Twumve umuzika w’amadini kubera ko kuri Pasika tugomba gusenga. B 13min01sec

...buze kubagezaho ibiganiro yo.. kwerekana mu cu... UKWIZAGIRA Gaspard, UKWIZAGIRA

Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye bari bamwivuganye, kandi

bari bamwivuganye, bamwivuganye n’Ababiligi, abasirikare b’Ababiligi barimo babireberal Hah

haah! Bazatange raporo.

Dukomeze uwo muzika kubera ko UKWIZAGIRA Gaspard awttkunda eyane.

... turaba dufite i saa tatu hano i Kigali, allah hath, (agiseka) uyu munsi haft umuntu tmtelefonnye

arambwira ati "Noheli ko ufite akanyamuneza byagenze bite"? Hum? Ati "umanza waje wishe

umwaku sha"l Ndamubwira nti ni ukunywa icyayi mwana wa mama, uretse ko nta sukari

Cassette n° RTLM C.$8/K95 0192 du 03/04/94 transerite par M.P.J.

Page 9: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

z 563

ikiboneka, isuk~i wenda i Kabuye ir~m ~xiko irahenda, ir~enda mud ild gibe ni ibibe

bikomeye!

Ni ukubara, ni ukubara kugira ngo umwana atazabura, ah, nail ngiye kuvuga ngo ibijumba,

ibijumba i Kigali birahenda kurusha ibirayi, bikubye kabiri! Ikilo cy’ibijumba gikubye kabiri

ikilo cy’ibirayi! Ibintu byarakomeye, igitoki tukivuze waba ushaka kugira ngo wice umuntu!

Kuko igitoki cyaguraga ijana eyagura magana inani! Ibintu byarakomeye! Byarakomeye nta

wakwisukira ku kijumba cyangwa ku gitoki! Ubu ngubu dusigaye tu... dushakishiriza wenda

mu... ku... ku gaceri, ibishyimbo na byo byarazamutse.

Nahoze mbaza ngo ikilo angahe? Ngo mirongo irindwi n’atanu, mirongo inani, ikilo cy’ibijumba

angahe? Mirongo ine - mirongo itanu, hum! Ikilo cy’igitoki ni angahe? Mirongo ine - mirongo

itanu, hum! Nyamara ibirayi biracyari kuri makumyabiri n’ane da, makumyabiri n’abiri-

makumyabiri n’atatu gutyo. Hum! Ni ho umuntu ashobora ..kuhendahendera. Hum! Ni

uguhendahenda amaramuko! Ubu rero nta wavuga ngo ngo iki! Ahaa! Ngo byagenze bite?

RUDATSIKIRA Joseph mu Gatenga, reka nkuramutse mwana wa mama, nkuramutse umeze nka

Noheli, Inkotanyi nta gihe zitatuvuga mu maradiyo yazo, niba ari ukutwogeza cyangwa se niba

ari ukuduteguriza urupfu, nta wamenya ibyo ari byo. Ariko kandi iyo byagiye hanze, umwishe

baba bamuzi kandi n’abamuhorera baba bahari. Nta kibazo cyaba kirimo ko upfuye aba yi... baba

bagushyize mu majwi, si kimwe no gupfa butama nta muntu wakuvuze. Iyo bakuvuze baba

barakuvuze nyine. Umu... haa, bajya bavuga ngo.., haa, (arahigimye) umuntu arasura ahubwo

ibyiza akanutsa, ibyiza ni uko yanutsa, umuntu ntapfe kugira gutya ngo avugire mu matamatama.

Ibintu iyo biriho biravugwa, kandi iyo umugabo ariho agomba gukora akazi aragakora, iyo

atagakoze apfa bubwa. Apfabubwa rero, ntutinye lnkotanyi ziriho ziguharanga ku mamdiyo, kuri

Radiyo zabo, Radiyo Muhabura, ngo "wowe" ngo "waritoresheje" ngo "uri Responsable

wishyizeho", kandi abantu baragutoye. Aha ha.at 15min07see

Ndamutse BIKINDI Simoni, BIKINDI Simoni, bati "umva BIKINDI Simoni na cya kiradiyo

cyabo cya RTLM birwa biharangaho", bati "BIKINDI Simoni"! Ariko BIKINDI naramubajije

Cassette no RTLM C.$8/K98 0192 du 03104/94 transcrite par M.P.J.

Page 10: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

K0145632

nti se wa mugabo wirabura, cya kigabo kinini kirabura ko wanze kuvuga izina rye byagenze bite?

Eh! Ati "burya nanze kumuvuga kubera ko ari umuntu twabonanye imbonankubone", ati "nkaba

naramuhaye remarque mrebana dutya", ati "narabimubwiye mubwira ko niba anshaka azambona,

" fakandi niba ngize icyo mba azabonwa na we n’abandi bazamubona. Hap BIKINDI ba BIKINDI

basigara, na NDADAYE yarapfuye mu Burundi, ba NDADAYE ubu ngubu baragakora,

baragakora ba NDADAYE basigaye. Nta kibazo kirimo "urwishigishiye ararusoma", ariko kandi

"urwishigishiye ararusoma". Ariko kandi haa.., ngo "ZILIMWABAGABO ni umwana

w’Umunyarwanda". Abantu baba bumva, baba bumva.

Ubwo rero ndagira ngo mbashyirireho ikiganiro, uwo muzika wo... w’amadini, turibuze kongera

kujya tuwuvangavangamo mu matangazo yacu mu kanya tumaze kumva n’ibiganiro.

Abantu rero bamaze iminsi bahwihwisa, bahwihwisa ko NZAMURAMBAHO Frederiko,

Pr6sident w’ishyaka PSD bamutumiye mud anketi z’urupfu rwa GATABAZI Felesiyani akanga

kwitaba, yanze kwitaba rero. Yanze kwitaba koko, nk’uko Procureur g6n6ral w’Urukiko Rusesa

Imanza, Bwana MBARUSHIMANA Bonaventure, hum, yabitangarije GAHIGI Gaspard,

R6dacteur en chefwa RTLM. Nk’uko yabitangaj e rero, reka mubyumve ukunm bimeze. Ubu heh

heh, (agiseka) ukunm uwo mugabo NZAMURAMBAHO Fr6deriko yanangiye ati "sinitaba

urukiko. Hum! Kuri iki cyumweru cyanyu cya Pasika, iyo nkuru namwe muyishyire mu gutwi

mwumve aho ibintu bigeze.

Orateur : GAHIGI Gaspard, journaliste de la RTLM. 17miaO6se¢

- Bwana NZAMURAMBAHO Frederiko, President w’ishyaka PSD, bamutumiye kuri

"ankete" zerekeranye n’urupfu rwa Nyakwigendera GATABAZI Felesiyani wari

Umunyamabanga mukuru w’iryo shyaka. Nkaba ngize Imana rero mbonye

MBARUSHIMANA Bonaventure, Procureur g6n/~ral wa Cour de eassation, nkagira ngo,

Bwana Procureur g6n~ral utubwire koko niba i... ibyo bintu abantu bahwihwisa ari byo,

niba waratumiye Bwana NZAMURAMBAHO Frederiko, President w’ishyaka PSD akanga

kukwitaba.

Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 trans¢rite par M.Pd.

Page 11: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

Orateur

K014563312

MBARUSHIMANA Bonaventure, procureur g~n~ral pros la Cour de

cassation.

- Bon, murakoze GAHIGI. Ee... koko ibyo mwumvise ni byo, kuko uwo Ministre

NZAMURA.MBAHO Frederiko yaratumijwe koko, ariko mbere y’uko urnunsi wo kwitaba ugera

haft abantu bahwihwisaga bavuga ko uwo muntu atazigera yitaba. Njye numvaga bidashoboka

ko umuntu yakwanga kwitaba, e... cyane cyane igihe adafite ibyo yikeka.

Hn... ibye wumvise rero ni byo, umuntu yaratumijwe ntiyitaba. Ariko rero bikaba bibabaje cyane,

ee... muri iki gihe kubona abategetsi bamwe na bamwe umuntu abatumira akurikije amategeko

bakanga gusubiza, kandi amategeko avuga ko nta wuri hejuru y’amategeko, uwo ari we wese.

Ikindi kandi kibabaje, ni uko mu gihe habaye amarorerwa nk’ariya abantu bose, abo ari bo bose,

baba abategetsi, baba abaturage, bagombye kugeza ku babishinzwe ikintu cyose cyafasha

ubucamanza kugera ku kuri, ku buryo abo bagirana.., abagiranabi bakurikiranwa.

- Bwana Procureur G~n~ral, uvuze ko yanze kwitaba, nibuka ko mu masezerano y’Arusha

bavuga ko u Rwanda ari igihugu kigendera ku mategeko, ko nta muntu rero ugomba kuba

hejuru y’amategeko. Akomeje kwanga kwitaba, igihano mwamuhanisha ni ikihe?

- E... murakoze. Ubundi mu mategeko bavuga ko umuntu uhamagawe ee... n’umutegetsi cya...

umutegetsi wo mu... bucamanza, umuntu ahamagawe mu rukiko ntiyitabe, ariko cyane cyane

muff parike, igihe ahamagawe ntiyitabe, ashobom guhanishwa igiftmgo.oo.., ee... cy’ieyumwem,

cyangwa se ihazabu y’amafranga ibihumbi bibiri. Cyakora simfite itegeko hamwe nanjye ubu

ngubu kuko umfatira.., umfa.., ee... (arimyoje) duhuye ntabyiteguye, ubundi amategeko yacu

ahana ateganya ko uwo muntu yahanwa.

Ariko ndagira ngo nkongerereho ko mu minsi iri imbere ee... amasezerano y’Arusha natangira

gukurikizwa, bene bariya bategetsi bitazaba byernewe ee... ko bafungwa by’agateganyo. Ibyo

ntibivuga ko abo bantu batafatwa ngo bahanwe, ariko rero muri iki gihe cya politique turirno ee...

wasanga abantu bavuga ko umuntu afashwe kubera ishyaka iri n’iri arimo cyangwa se kubera

ibitekerezo umu.., kanaka uyu n’uyu afire. Ibyo rero umuntu akaba agomba kubigendamo

Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcrlte par M.P.J.

Page 12: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

yitonze.

13

Nkaba rero mvuga ko amategeko dukurikiza ateganya ko umuntu wanze kwitaba urukiko

cyangwa se parike ahanwa, ee... ariko iyo ngingo nkaba ntayifite mu... nkaba ntayifite hano ngo

nyigusomere uko imeze. Murakoze.

- Hari akantu uvuze nagira ngo wenda abatwumva basobanukirweho gato, uravuze uti iyo

bahamagaye umuntu w’umutegetsi, uti "eyane cyane nta eyo yikeka" uti "yari akwiye

kwitaba". Ku bwawe se, Bwana Procureur G~n/~ral, urabona NZAMURAMBAHO nta

kintu yakwikeka kandi mu rupfu rwa GATABAZI bari hamwe mu nama bagatandukana,

ndetse yagera mu rugo akumva ngo imbunda, akavuga ko zavugiye kwa GATABAZI,

kandi ari President w’ishyaka undi yari abereye Umunyamabanga, ntajyeyo ndetse

bikazageza mu ma saa yine ataragerayo, urumva uwo muntu nta cyo yikeka?

- Ee... icyo kibazo kirakomeye cyane, ariko rero nagira ngo nkubwire ko niyo naba nkeka ko

Ministre NZAMURAMBAHO afite icyo yikeka, nkaba mbizi, ntabwo nabikubwira. Kuko,

ngomba gukomera ku ibanga ry’akazi. Ubwo niyo naba mbizi sinabikubwira. Ubwo nabimenya

ku giti cyanjye nkashakisha ibyamfasha gushyigikira ibyo ntekereza. Ariko rero niyo byaba ari

byo, biba byo bitaba byo njyewe nti.., simfite uburenganzira bwo kubikubwira.

- Koko ni ibanga ry’akazi uti "ntabwo nabikubwira’, nanjye ndabyemeye, ariko se

abatwumva bazi ko mwatangiye "ankete", wenda we kutubwira niba aho zigeze niba hari

icyo zifata, urabona hari ieyo zizafata? Ziri mu nzira nziza?

- Ee... ubwo umuntu yabyizera kuko ibintu e... birimwo abantu benshi, yego simvuga ko.oo.., ee...

abo bantu benshi ari bo bazatuma bigenda neza byanze bikunze, ariko umuntu yabyizera kuko...,

yego babishyizemo MINUAR, hari na parike, hari na gendarmerie, hakaba na Parquet g6n&al

ya Cour d’appel y’i Kigali. Ngira ngo quand m6me abo bantu bose nta kuntu babura ibintu ee...

byafata abantu baba barakoze ayo marorerwa. Yewe, nizeye ko ibintu birimo abagabo nk’abo

ngabo, abagabo umuntu yakwizera, abagabo b’inararibonye, bagombye kugira icyo bageraho

kigaragara. Nizeye ko bitagombye kuba nk’ibya ba MAYUYA eyangwa se ibya ba GAPYISI,

rwose nizeye ko ibi bintu byagombye kugira icyo bigeraho. (Un silence de 2 secondes).

(Chanson: "Voyage" de KOFFI OLOMIDE)

25min02see

Cassette n° RTLM C.581K95 0192 du 03/04/94 transcrite par M.P.J.

Page 13: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

Orateur :

14

HITIMANA Noi~l, journaliste de la RTLM.

K0145635

(Sous un fond sonore) Saa tam n’iminota icumi hanoi Kigali. Mumaze kumva, mumaze kumva

ibya NZAMIJRAMBAHO Frederiko, Pr6sident w’ishyaka PSD, ukuntu bamutttmiye mu rukiko,

hee.., kugira ngo yumve, yumve ibya anketi, bamubaze iby’anketi z’urupfu rwa GATABAZI

Felisiyani akanga kwitaba.

Uwo mwumvaga rero Procureur G6n6ral w’Urukiko Rusesa Imanza, Bwana MBARUSHIMANA

Bonaventure, mu kiganiro yagiranye na GAHIGI Gaspard. NZAMURAMBAHO Frederiko

yigize akahakavahe kajyahe.., akarahakajyahe hano i Kigali yanga kwitaba ubutegetsi ariko no

ku Gikongoro, no ku Gikongoro ntiyoroheye abaturage b’ako karere ku buryo asigaye, asigaye

abarirwa mu byago byugarije Gikongoro nk’inzara, nk’indwara, hum, yee.., inzara n’i...

n’indwara mujya mubyumva no ku yandi maradiyo.

26min01sec

Mwumve rero ikiganiro GAHIGI Gaspard yagiranye na NKURUNZIZA Ananiya wad uvuye,

hum, gukora iperereza ku Gikongoro aho NZAMLrRA.MBAHO avuka. Nimucyumve.

Orateur : GAHIGI Gaspard, journaUste de la RTLM.

- Incuti mutwumva ndabashuhuje. Ni Gaspard GAHIGI ubashuhuje. "Prefegitura" ya

Gikongoro yugarijwe n’inzara, amakomine cumi n’atatu ayigize yose ubu ngubu yugarijwe

n’icyago cy’inzara, abantu inzara irabahitana ¢yangwa bagahitana., n’indwara zisonga

nyine abashonje, nka malaria n’amacinya.

Ariko uretse icyo cyago ey’inzara kivugwa muri "Prefegitura" ya Gikongoro, haravugwa

n’ikindi kibazo cya politique, nkaba rero ndi hamwe na NKURUNZIZA Ananiya mumaze

kumenyera. NKURUNZIZA Ananiya akaba avuye ku Gikongoro, ibyo by’inzara

yarabibonye ntabwo nirwa mbigarukaho, ariko NKURUNZIZA Ananiya uvuye ku

Gikongoro akambwira.., akababwira mwe mutwumva ati "GAHIGI uretse ieyo eyago

Cassette n* RTLM C.58/K95 019~ du 03104/94 transerlte par M.P.J.

Page 14: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

R 01 4 5:6 3.6

15

cy’inzara", ati "hari ikindi cyago eyugarije Pr6fecture ya Gikongoro", ati "n| umuntu

witwa NZAdMUI~AJFIO Frederiko, President w’ishyaka PSD". Bwana NKURUNZIZA

uvuye ku Gikongoro, waganiriye n’abaturage, NZAJVIUI~BAHO na we abaye icyago

nk’inzara? 27min06sec

Orateur : NKURUNZIZA Ananie, journaliste de la RTLM. 27minO5sec

- Murakoze Bwana GAHIGI. Mbanje gusuhuza na none ineuti zumva RTLM. Ikibazo cy’inzara

y’i Gikongoro ni ikibazo njye mbona atad icya Pr6fecture ya Gikongoro gusa, atari icy’u Rwanda

rwonyine ahubwo ad ikibazo ey’abagiraneza bose bo ku isi nk’uko kandi na bo babihagurukiye

gufasha abaturage b’iyo pr6fecture bail mu kangaratete.

~,,. --,

Iyo pr6fecture koko rero irashonje ifite ieyago, urebe nawe "prefectura" isonza yose amakomini

uko ari cumi n’atatu akaba ashonje. Yego ntabwo ashonje kimwe, hariho nk’amakomine amwe

y’Ubufundu nka Mudasomwa yegereye ishyamba, agate kegereye ishyamba usanga abaturage

baradunda.., baradundaguje kurushaho, hariho amakomine ee... yo muri Nyaruguru ahinga ibyayi,

usanga abaturage na bo baradundaguje kubera ko bagiye babona udufranga bakatujugunya mu

isoko, had amakomine nka Commune imwe twavuga ya Kinyamakara ifite agapande kegeranye

n’Umugezi wa Mwogo, aho na ho abaturage bashotse ibishanga baradundaguza. Ariko muff

rusange rero ugasanga iyo "prefegitura" yarazahajwe n’amapfa. Izahazwa n’amapfa, ee... ku

buryo abagiraneza bagumye guhurura ariko bikaba iyanga.

E...ayo mapfa, inzara, yica abantu. Ee... umgero twafata ni nka Commune ya Karama yo mu

Bufundu iriya ee... iri muff za... ee... haft aho ngaho ya "prefegitura" rwose hakurya ..ya gatoya

ugana mu Rukondo, yapfushije abaturage mu mezi abiri, magma atatu na cumi na barindwi. Ni

ko kuvuga ko mu kwezi kwa eumi na kabiri k’umwaka ushize, yapfushije abaturage ijana na

mirongo urwenda na barindwi nk’uko wabivugaga bishwe n’inzara cyangwa se bagahitanwa

n’indwara ee... zisumbiriza abashonje. Mu kwezi rero kwa mbere na none muri iyo Commune,

yego abapfuye baragabanutse adko na bwo barapfuye, ni benshi ugere.., ufashe imibare ee...

Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03/04194 trangrite par M.P.J.

Page 15: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

16

abantu bapfuye ijana na makumyabiri aba ari benshi eyane.

Ubwo rero iyo "prefegitura" umuntu yayihururiza, abumva Radiyo RTLM na Radiyo RTLM

mwazirikana uko abo bavandimwe bacu bashonje.

Nk’uko wambazaga rero, abantu bagira icyago, akarere kagira icyago, ee... mu byago bavugaga

ibibazo iyi "prefegitura" yagize, e... na Ministre... 30min00sec

Fin de la Face A.

Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transerite par M,P,J.

Page 16: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

17R0145638

FACE B.

Orateur : GAHIGI Gaspard, journaliste de ia RTLM. 01min02sec

- ...u, uvuze ko yasonze iyo "prefectura", igishanga arabanza aragifata, ikindi iyo

prefecture ishonje aho yakanguriye abantu iby’ubuhinzi, abakangurira gusa ibya politique

ishingiye ku kubohoza. None rero Bwana Ananiya waganiriye n’abaturage, abo bantu

bashonje, abo bantu NZAMURAMBAHO yatwaye ibishanga, abo bantu

NZAMURAMBAHO yatumye batwika amashyamba, wumva bakimufiteho amaboko?

Cyangwa batekereza ukundi?

Orateur : NKURUNZIZA Ananie, journaliste de la RTLM.

- Ubwo nagezeyo, hn... narabajije cyane eyane urabona y’uko hagati aha ibi tuvuga byose ee...

hagiye hazamo n’ibindi byago by’impurirane, ee... muri ako karere navuga cyane cyane nubwo

u Rwanda rwose rwapfushije, e... muff ako karere bagize ibyago bindi by’umwihariko bapfusha

Umunyamabanga mukuru w’ishyaka PSD tuzi twese rihiganje, apfa ndetse akurikirana na

Pr6sident wa CDR, Maritini BUCYANA, na we waguye muri ako karere. Aho rero byabaye

impurirane y’akaga kuko ee... nta wabihisha, abaturage bo muri ako karere bagize ibyago

by’umwihadko nubwo mu gihugu hose ibyo byago byahageze.

Bambwiye rero ee... ko NZAMURAMBAHO, kuva GATABAZI yitaba Imana, atad yongera

gukandagira muff ako karere k’iwabo. Ntabwo nashoboye.., nashoboraga kwemeza niba koko

ibyo bambwira ari byo kuko yashoboraga kuza ninjoro nabura agasura inka ze akongera

akigendera, ubwo we akazavuga ati narahakandagiye. Ariko ku buryo bw’umugaragaro yari

atarahakandagira.

Ikindi naje kubona rero ni uko abaturage, abenshi bad bamufitiye icyizere, hn... yad yara.., bari

bamukurikiye mu ishyaka, haraho bagira bail n’ishyaka ee... rifitwe n’umuntu w’iwacu, Pr6sident

Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03104/94 transcrite par M.P.J.

Page 17: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

18

n’uwacu reka natwe tumukufi~’re, abenshi ndumva, kuko nakurikiye amajwi yabo twaganiriye,

abenshi baragira bati ii... "yaradutatiye". Aradutatira, ibyo ariko bijyana n’urwego rwa "polotike"

ko n’iryo shyaka rye yari amaze iminsi aryegetse kuri FPR, kuko twakomeje kumwumva kuri

Radiyo Rwanda ndetse na Radiyo y’lnkotanyi, atemberera ku Mulindi, azanamo ako kaduruvayo,

urumva iyi nzara yabateye ee... ku mpamvu twahoze tuvuga zose na we arimo, ndumva nta cyo

bavuga yabagobotsemo. 03minO8sec

Ee... n’abazaga rero abenshi bakambwira bati "ibya PSD nubwo tutanze amakarita ariko

ntitukibireba", ndetse usanga basa n’abigiriye muff iriya.a..., icyo dusigaye twita "Muvoma-

power", ari ho abenshi bibereye.

Ee... na none, nta kuntu wajya i buta.., wajya i Gikongoro ngo utanyura i Butare, niyo

utahahagaze uhahagarara uganuka, ibibazo e... by’inzara iri ku Gikongoro urumva ko bisatira

Butare, izo "prefegitura" zombi twabibonye zagize izuba rikomeye, zigira impunzi z’Abarundi

ariko zigira n’icyo kibazo nahoze mvuga cya politique, ee... n’akaga k’urupfu rwa Nyakubahwa

GATABAZI, n’urupfu rwa Nyakubahwa Martini BUCYANA waguye hariya i Butare.

Aho rero i Butare cyane cyane, mpindutdra mvuye i Gikongoro narahahagaze mpamara umwanya

ugereranije, ee... nganira n’abantu b’aho cyane cyane nsanga batarashira rwose icyo kintu

cy’igitengo, icyo kintu cy’icyunamo ee... ey’urupfu rwa bariya bagabo bombi. Bambwira ijambo

nafashe cyane kurusha ayandi, nti mbabajije se ee... mubona GATABAZI, mubona Maritini, abo

bantu barishwe na nde? Mubona koko barishwe na nde? Icyo ni ikibazo gikomeye gikomeje

kutu.., ee...kudukomerera Abanyarwanda, ntabwo umuntu ubundi yagapfuye, ni nk’ukwibye

wagombye kuyoberwa aho aguhishe ariko ukamumenya, ukwibye.

Akaga rero dufite mud iki gihe, ni ukwicirwa ukayoberwa ukwiciye. Ukayoberwa ukwiciye. Aho

rero ni ho nabazaga nti, mwebwe mubona bariya bagabo bombi ee... b’abarwanashyaka mu

mashyaka yabo barishwe na nde? Bangamkira ku kantu k’igitangaza, kuko NZAMURAMBAHO

Pr6sident w’ishyaka, twarabivuze hano incuro nyinshi, yari yemeje y’uko..., cyane cyane

Nyakubahwa Ministre GATABAZI, ngo yarishwe na MRND. Abanyabutare rero mud kwa

Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03104/94 transcrite par M.P.J.

Page 18: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

19

0 45640

kureba kure kwabo, bo baramubajije bati ese yishwe na MRND koko? Ubifitiye ibimenyetso ngo

"ankete" twashakaga ko zizakorwa zihagararire aho ngaho?

i

Aha birumvikana ko NZAMURAMBAHO nta kintu yashubije, na bo bambwiye ko n’i Butare

badahemtse kuhamuca iryera. Aha rero ngira ngo ee... nyura i Butare ee... nari maze kubivuga,

icyo kintu cy’urupfu rwa GATABAZI, cy’urupfu rwa Maritini BUCYANA cyari kikibarimo

bakibabaye, ndetse umuntu umwe yarambwiye ati i "Butare twagize akaga gakomeye cyane".

Akaga gakomeye cyane, gupfusha umuntu waeu, umwana wacu, umuntu wacu w’imena,

tukongera muff icyo gihe tuga.., iwacu ku muharuro..., ni ko yambwiraga, ati "hagapfira umuntu

nka BUCYANA". 06min07sec

Kandi koko yambwiye uko babonye BUCYANA yari yabaye, abamwishe mibamwishe gusa,

baramubaze! Uwo muntu yarambwiye ati "twaherukaga kubona intumbi nk’iyo tubona intumbi

ya KAYUKU, ya Depite KAYL~U na we wapfuye muri iyo myaka y’igihe Inyenzi zateraga, we

ngo yarapfuye bara... Inyenzi ziramubaga ee... mu nda.., zikuramo ibyo mu nda e... zinjizamo

amabuye. Na BUCYANA rero na we ni u... ni nk’uko bari bamugize ngo bari bamutemye ijosi,

ndetse hari n’umunyamodoka ngo ee... wamueiyeho aramugonga, agonga intumbi ye,

babimbwiraga rero i Butare wumva, mu gifransa ibyo nakwita ari "’bouleversds", bakiri

boulevers6s, bakiri muff icyo kintu cy’igitangaza.

Nkabaza rero nti mwumva abo bantu barishwe na nde? Aha rero ee... sinavuga ngo barambwiye

bati abantu bishwe na tanaka na runaka, ariko wasangaga na bo barite akantu, nk’ako babajije

NZAMURAMBAHO bati "ubona yarishwe na MRND koko turekeraho"?

Aha rero Bwana GAHIGI n’abatwumva, ni ho ikibazo, ni ho ipfundo risigaye. Byatumye aho

mviriye mud urwo rugendo nkomeza kwibaza nti ese ubundi aba bantu bapfuye, tin.., had:

- Nyakubahwa GATABAZI.

- Ari Nyakubahwa Maritini.

- Ari n’abandi bababanjirije.

Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcr|te par M.IPJ,

Page 19: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

20

- Ee... GAPYISI Emmanueli wagiye akiri muto.

- Ba RWAMBUKA.

Abo bantu, abo bantu baricwa na nde? Abantu bamwe baragira bati "ni nde wica abo Bahutu bo

mu Nduga ntiyice Abahutu bo mu Rukiga? Icyo ni ikibazo. Ese aho ubica si nka wa wundi ufata

ibuye ee... rimwe, agatera akica inyoni ebyiri? Si wa wundi wica abo Bahutu akaba yishe

Abahutu, akongera akaba ashaka kubateranya n’abandi? Icyo rero ni ikibazo nakunze kugira.

Ni bwo ngarutse nongeye negura ibinyamahml byanjye by’Isibo, umuntu wandika ikinyamakuru

"Isibo", hn... mugenzi wacu, akomoka ku Gikongoro iyo nail mvuye aho ngaho. Nyarnara

nasanze n’ildnyamakuru eye baragisomye na bo, e... cyane eyane ee... iriya nimero yacyo y’ijana

na makumyabiri na gatandatu, aho yari yabandikiye ababwira ati "abishe GATABAZI

twarabamenye". 09min02sec

Narongeye ndagisoma, nigeze kugieaho ndi hano muri RTLM, ndeba ku rupapuro rwa.., rwa

kane ry’icyo kinyamakuru Isibo inomero ijana na makumyabiri na gatandatu, aho uwo

munyamakum mugenzi wacu agira ati "mu Isibo ijana na makumyabiri na gatanu, twibajije kuki

hapfa Abanyanduga gusa? Kuki hapfa abatad muri MRND gusa"?

Nyamara nyuma, muff icyo kinyamakuru ku rupapuro rwa karindwi, yanditsemo abagiye

bahitanwa n’ubu bugizibwanabi bwateye, yandikamo MAYUYA wo ku Gisenyi, ni na ko

byanditse, yandikamo na RWAMBUKA wo muri MRND.

Mu Isibo rero tuyigarutseho inomero ijana na makumyabiri na gatandatu, yandikiye abantu bose

ababwira y’uko abishe GATABAZI bamenyekanye, avuga ko bad bane kandi ko bamutegeye haft

y’iwe, ko bamaze kumurasa, babiri bazamutse biruka bagana ku Fdmihurura, abo bazamutse...,

niba tureba aho ibintu byabereye aho ari 11o, abo bazamutse ngo bakaba baragezaho bakagera ku

Kimicanga. Ntabwo rero wazamuka ku Kimihun~a ngo ugere ku Kimieanga. Akavuga ko abandi

babiri bamanutse, bakamanuka biruka ngo bagahura n’imodoka idafite icyapa yari ihagaze kuri

Kigali Night, Kigali Night akavuga y’uko ngo ari akabari ee... k’umuhungu ngo wa Pr6sident

Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03104/94 transcrite par M.P.J.

Page 20: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

HABYALIMANA.

Ngira ngo ieyo umuntu yakuramo nk’inkuru aha, ni uko haraho ako kabari ari ak’uwo muhungu

wa Pr6sident HABYALIMANA, naho kuvuga ngo abantu birukanse bahura n’imodoka ihagaze,

ibi byo nta nkuru irimo.

Arongera akavuga y’uko mud icyo kinyamakuru..., mugenzi wacu, ko imodoka y’abajepe ngo

yari itwawe n’umusirikare muto wambaye sivile.., wambara sivile, nta nubwo ari uwambayc uwo

munsi..., ni uwambara sivile, ngo ufite mu maso hato, ufite utwanwa duke hejuru y’umunwa ngo

akagira n’amabinga, ngo yari ihagaze aho ngaho.

Icyo na cyo bambwiye ko nta cyo cyunguye abantu mu bah bitabiriye icyo kinyamakum

bashakamo aa... abishishe Nyakwigendera GATABAZI. llmin04see

Ee... akavuga y’uko..., aha ngira ngo natwe twahatindaho, ko inama ngo GATABAZI yarimo

yari:

- Iyobowe na TWAGIRAMUNGU.

- Irimo NZAMURAMBAHO.

- Irimo NGANGO.

- Irimo NDASINGWA.

- Irimo NAYINZIRA.

- N’abantu atavuga bo muri FPR.

Kandi ngo iyo nama ikaba yarigaga ingamba zo gushyiraho Inzego z’Inzibacyuho bukeye. Aha

na ho hakaba hatangaje!

Ni uko tukaza gukomeza rero, ni nk’umwanzuro w’ieyo kinyamakum ee... kivuga y’uko ankete

zigenda neza, ngo ko "Abaminuwari" bazitangiye, aHko ngo akaba.., bakaba barite ubwobwa,

ndetse ngo n’abashi.., n’aba parike bakaba barite ubwoba y’uko bazakurikiranwa. Ibyo rero na

Csssette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04t94 transcrite par M.P,J.

Page 21: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

22K0145643

byo ntiwavuga y’uko inya.., ankete zigenda neza ngo wongere uvuge y’uko ee... abazikora barite

ubwoba, ntabwo ziba zigenda neza iyo abazikora barite ubwoba.

Aha ntarambiranye, ee... nagira ngo nkubwire ko ari ayo makuru nakuye epfo iyo ngiyo ku

Gikongoro n’i Butare. 12min04see

Orateur : GAHIGI Gaspard, journaliste de la RTLM.

- Urakoze Ananiya. Abahanga muri politique, ee... politique bagiyigereranya n’inkota

ityaye cyane, bakavuga bati "rero inkota itwawe.., ityaye cyane ntabwo igomba gutwarwa

n’umuntu w’umu.., w’umwiga, kuko iyo nkota iyo atayitemesheje ubwe ayitemesha

rubanda".

Ministre NZAMURAMBAHO rero yabaye Ministrew’Ubuhinzi-Ubworozi n’Amashyamba

igihe kirekire, si ejobundi igihe haje amashyaka menshi. Yabaye Ministre w’Ubuhinzi igihe

kirekire tukiri mu ishyaka rimwe Mouvement r6volutionnaire.

Nkibaza ko niba abantu bavuga ngo bararwanya irondakarere, ibyo NZAMURAMBAHO

atakoreye iwabo icyo gihe, ngira ngo ubu si bwo azabikora, kandi n’ibyari byahakozwe

watubwiye ko yabohoje amashyamba agatwikwa. Utubwira ko ndetse n’igishanga abantu

bari kwihiniramo inzara ibugarije, NZAMURAMBAHO ubwo yakifatiye akakigira icye.

Uza kutubwira Ananiya ko "akamasa kazaca inka kazivukamo" kuko

NZAMURAMBAHO uretse icyo kibazo cy’inzara cyugarije "Prefegitura" ye, ahubwo

yacyongereye kubera ibyo bintu yazanye byo kubohoza, aho kugira ngo akangurire abantu

icyabaramutsa akabakangurira ibintu bya politique na yo yo mu kirere kuko politique

ubundi igomba kujyana n’imibereho myiza ya rubanda.

Ndetse utubwira ko ibyerekeye urupfu rwa ba banyapolitike, abantu bamaze kumva abiea

abo ari bo. Ntibisobanutse muri icyo kinyamakuru wavuze, ni umunyamakuru mugenzi

wacu, ibyo yanditse ntibisobanura neza ankete koko ngo tubone uwo zifata, ariko twizere

Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcrite par M.P.J.

Page 22: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

ko abantu bazakomeza bagakora ankete.

23~0 145644

Ariko Ananiya ngira ngo umwanzuro twafata ni uko politique ya NZAMURAMBAHO ku

Gikongoro, aho kugira ngo irenganure rubanda ahubwo ibasonga. 14min05sec

Ananiya rero nongeye kugushimira, nkasaba n’abatwumva kugushimira. Ubwo

tuzakomeza dukorane duteze imbere iyi Radiyo, kandi cyane cyane dushaka inkuru

z’impamo kandi inkuru zisesenguye.

Orateur : HITIMANA Noig, journaliste de la RTLM.

¯ ..ni ho Inkotanyi zihurira, muff zone tampon ariko, ariko rero ni ho baba bari kwa Lieutenant,

Lieutenant w’Inkotanyi wahashyize akabari kuri uwo mudamu Lawurensiya, hum, bati reka

dushyiremo na vid6o, kwinjira ni makumyabiri, utarishye ntabwo yinjira. Ariko kandi ni

ngombwa kubera ko udatanze makumyabiri ngo ujye kureba vid6o kandi bakwereke ibintu

ugomba ..kufata mu mutwe by’ibitekerezo byabo, by’Inkotanyi, ni akazi kawe ugomba kuyatanga

ukajya kureba uko isi ibazungurutsa mu mutwe, hum, chez Lawurensiya, chez Lando kwa

Lieutenant w’Inkotanyi.

15min05see

Umugabo Saveri wo mu Kagarama na we, heh, ejobundi yakubiswe na bene wabo, bene wabo

rero wa MAKUZA, bene wabo wa MAKUZA baramueuje, ba... yara.., ibyo yari afite byose,

hum, n’igikoresho eye ya... baragitwara! (Arimyoje).

Ahaa! Saved komera mwana wa mama, abo bantu mururanye ni Abatutsi bo kwa GATETE nyine

turabazi, GATETE we yaratorotse nta wamenya iyo yagiye. Barimo Mariko n’uwo Vigitori um...

ee... les trois fr6res bo mud rwa... Rwanda Foam. Hneh! Barazwi, barazwi nyine abagukubise,

ariko kandi nawe aho ukora ufite ingufu nta bibazo.

Uhum! Amazu cumi yo mu Kagarama no mu Gatenga ubu ngubu nta muntu ubarizwamo uretse

Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcrite par M.Pd.

Page 23: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

K014564524

wenda abazamu, abantu batorotse amazu yabo ngo bagiye kwibera i Nyamijyosi! I Nyamirambo

rero ngo ni ubu ngubu ni muri paradizo y’abantu bitorokera, ngo barashakashaka amazu i

Nyamirambo, ni iwanjye banyurayo bavu.., bambaza ngo "Noheli ntaho wabona ahantu

hakodeshwa"? Ubu inzu z’i Nyamirambo, iyakodeshwaga ibihumbi icumi igeze ku bihumbi

mirongo ine - mirongo mirongo - itanu kubera ko nyine abantu bavuga bati "i Nyamirambo, i

Nyamijyosi ni ho muri paradizo yacu ni ho tugomba kwibcra". Ni ko bimeze, ubu ngubu akumba

karakodeshwa menshi, k’i Nyamirambo, akumba k’i Nyamirambo ubu ngubu ni zahabu!

16min07sec

Abantu batuye i Nyamirambo rero mukomere ku mazu yanyu, mukomere ku mazu yanyu kubera

ko yabonye icyashara.

l_.C,.Y.~llg~: i Cyangugu rero hari agatsiko, agatsiko k’Abatutsi bavuye imihanda yose, bamwe

bavuye za Bujumbura. Ejo rero ku itariki ya kabiri z’ukwezi kwa kane mirongo eyenda na kane

kuva mu ma saa yine muri Hoteli Izuba, uhnu (irangamutima rigaragaza ko umuntu yari

yibeshye) ngo Izuba! Ni Hoteli Ituze, ni muff Hoteli Ituze habereye inama ikomeye, habereye

inama ikomeye y’Abatutsi bamwe barimo abavuye i Bujumbura bayobowe rero na m6decin e...

Docteur nyine ushinzwe R6gion n... Sanitaire, Akarere k’Ubuzima ka Cyangugu, ni we wayoboye

iyo nama ntabihakane, ee... yari kumwe na Miliyani, hum, Miliyani rwose bail bari kumwe

MINANI yari avuye i buju.., yari atorotse avuye i Bujumbura, Abanyaeyangugu bari bamuzi mu

minsi ishize ataratoroka ngo ajye i Burtmdi none ubu ngubu yaragarutse, hnen, ari i Cyangugu.

Aba... ahakane ko atari kumwe na Venuste, ahakane ko atari kumwe na KONGO, KONGO

mwene KAMUZINZI, kandi abantu bajya bavuga ngo ni Umtthutu, avuge ko batari bari kumwe.

Hum!

Abo bose rero bakaba bad mu nama yo gushyigikira imigambi ya FPR, hum, bari kumwe

n’abandi navuga benshi, hadmo na KARANGWA, harimo "abakontloreri" ba Finances na za

Imp6ts, hum!

Abo bantu rero b’Abanyaeyangugu bail kumbwira bati "mutwiyamire abo bantu bataza

Cassette n* RTLM C.58tK95 0192 du 03/04194 transcrite par M.P,J.

Page 24: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

K0 45646

ku~anduriza akarere, bakomeza kutwanduriza akarere bakoresha ayo manama, bazashak¢

ahandi bayakoresha bazajye i Bujumbura cya,nga., ahandi aziko hatm’i i Cya_ngugu. Uhum! Ye,

none? Hah hah!

Ababingejej eho mbavuze amazina wasanga i Cyangugu bagiye kugira bati reka tuyitwike, ntabwo

ari byiza, ntabwo ari byiza ariko rero ijisho rya rubanda riba ribabona, i8min0$see

....,Muri iri joro ryakeye rero, Inkotanyi zaraye ziteye i Remera kuri SGP ziteye i Nterahamwe z’aho

zitwa "Abazulu" zishaka no kwiea Pr6sident wazo NGIKABATWARE Aloys! Hum!

Bamukuriki... ba... baramukurikirana.., rero bamukurikiranye aho yari ari aho nyine kuri SGP.

Ubwo zasanze Abazulu bari maso zibuze uko.., uko zibica rero, hum, ziba ziteye hirya y’ayo.

Abazulu bari bari kumwe na Pr6sident wabo, hum, ku mugabo witwa.., he... izina rye ndibuze

kubona mu kanya, ariko ku bw’amahire nta n’umwe wakomeretse.

Abazulu rero bakaba biyamye agatsiko b’abantu baba mu Nyakabanda, Nyakabanda ya Remera,

Nyakabanda ya Remera kuri SGP bitwaza Inkotanyi ngo ni bene wabo, hum, bakagenda ee... ba...

bagenda nyine babatunga agatoke, batunga agatoke aho Interahamwe zigomba ziri. Hum!

Abagenda... abo bagenda berekana rero, hum, ...nkobwa, hum, rlk’uko nyine ba... berekanye kwa

KABONABAKE, ye, nk’uko berekanye kwa KABONABAKE, abo ngabo ni nk’aho baherutse

kujugunya eya "’kigronade".

Bati "twiyamye ku bwa nyuma abashoferi bakom taxis voitures bajya kuzana kuri CND izo

Nkotanyi", bati baratu.., ba e... "turabiyamye abatwara izo taxis voitures", kubera ko babazi

nibazishwanyuza ntibazagire ngo ntibababwiye hakiri kare. Abajya kuzana abantu mud CND mu

ma taxis voitures baba bababonye, baba bababonye ni bo bababatereza, hum! 20min05sec

- MUSABYIMANA Emile rero, uri kubyumva.

- KIROSO, uri kubyurnva.

- KALISA, uri kumva.

- KWETU, uri kubyumva.

Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transerite par M.P.J.

Page 25: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

26

Hum! Hah hah! Bakorera taxis voitures hariya ku Giporoso. Abazulu rero ntabwo bazabarebera

izuba, Abazulu murabazi, barabiyamye, hum, n’Inkotanyi ubwazo ngo zirabi.., zirabizi.

Bongeyeho n’Ababiligi, na bo kandi.., na bo bakunda kugendana n’izo Nyenzi.

Ntibazabakangishe ngo ni uko bakorera MINUAR. Hum? Bati "abo tuzahangana", kandi na bo

ko baguye muri ee... "tenke", (Arahigimye) ni weho.., bavuze muri "tenke" cyangwa ni muri

tank y’aho, ntibazagira ngo ntitwababuriye. Nibareba nabi bazagwa muri tank, hum. Chef de

discipline w’Abazulu rero, ZIKANGA Paul, ni we wasinye ibi bintu. Chef w’Abazulu, Chef de

discipline w’Abazulu ni we wasinye ibi bintu.

21minO6sec

Ariko rero ko ari mu maguru mashya rero ntumikire cyane cyane abagize ibyago...

... ee... ubwo ngo ikibazo cy’amashyaka ngo n’ubundi nta kibazo cyagombaga kubamo,

cyagombaga kubamo ari we bireba, ari we bireba, ngo ntaho cyagombaga kubamo. Ni nk’i...

nkibazo rero cy’umutekano, umutekano ni ukurwanirira tukawurwanirira tugakomera.

Tugakomera kubera ko haft amakuru atugeraho, amakuru atugeraho cyane cyane tubwirwa

n’Abatutsi aba ngaba bagwa neza, Abatutsi bagwa neza baratubwira bati "twebwe ntidushaka

intambara turashaka kugira ngo ibintu bijye mu mucyo, bijye mu buryo twibereho nta kintu

turwanira kindi uretse kuramuka no gukora tugatera imbere tugattmga abana bacu, imiryango

yacu, ingo zacu zigatera imbere tukabaho neza". Bati "naho ubundi ntibakomeze kut...

kutugerekaho ziriya nkozizibibi ba... ziriya nkoramaraso zateye igihugu kandi bagatera iwabo",

bagatera iwabo.

Nabasobanuriye ko na MUSEVENI ubwe dukurikiranye.ee.., wasanga ari Umunyarwanda, ku...

kuko ugiye kwa NDIBWAMI hariya i Ndera ukabaza uti uyu mugore wawe se NDIBWAMI

apfana iki na MUSEVENI? Wasanga ari mushi we, wasanga axi mushiki we! Hum! Wagenda

ukajya kubaza uti Musenyeri w’i Kabare uti se ni Umunyarwanda eyangwa ni Umugande?

Abagande bakubwira bati ni Umunyarwanda da! Wasanga ari mwene nyina wa MUSEVENI!

Ukomeje rero ugakomeza ugashaka ugashaka wasanga MUSEVENI ari Umunyarwanda. Uri

Cassette n° RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcrite par M.PJ.

Page 26: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

27

kumva rero. Ni Abanyarwanda bateye u Rwanda, ni Abanyarwanda bateye u Rwanda ni bwo

koko twarabyemeye, ni byo, ni byo, nta kibazo kindi kirimo.

23minOOsec

Abatutsi rero mod&6s, ni ko tubita, Abatutsi baeisha make, Abatutsi bacisha make ba...

baratubwira bad "FPR ya... muri politiki, urebye dukurikij e politique nta ho yigeze itsinda. Hum?

Kandi rero abaft bayifashije..., ndumva.., dore na biriya bihugu byose, hum, Umuryango

Mpuzamahanga, la Communaut6 intemationale, hum, bariya.., za Ambassades zose, aho bagenda

buff gihe ukumva ngo bari kuri Ambassade noneho yo... y’Ababiligi, mu kanya ngo bail muff

Ambassade y’Abadage, mu kanya bari muri Ambassade y’Abanyamerika, mu kanya bageze yo

na MINUAR! Hum! Hose re... nta ho batagenda gusaba.., gushaka amajwi.

23minO6sec

Abantu b’iwabo bose barabarekuye, barabaretse bati "ibyanyu twarabimenye, intambara mushaka

muri iki gihugu twarayimenye, twarayimenye", barayimenye. Ku buryo banasinye bose bati "na

CDR", bati "CDR mwamaganye, mwamaganye muyireke na yo ijye mu butegetsi nk’uko namwe

mushaka kubujyamo", ..ati "na CDR muyihorere".

Muri kumva rero FPR yararakaye, barakarira cyane cyane abababeshye, abababeshye ni ba nde

se? Abababeshye uri ku isonga, ku isonga ni NZAMURAMBAHO, na TWAGIRAMUNGU na

KAVARUGANDA ni bo bababeshye, hall hah, barabacurika bati "muze tubahe amata n’ubuki"

bati "igihugu tukibagabire, ttdfibib_ere mudukize twebwe twibere ibihangange tugende twemye".

Hum! Uretse ko TWAGIRAMUNGU ari mayeri azi ubwenge, ati njyewe ibyo kwema

nibinanirana ati nze.., mfe.., ati nzagarama birangire, nikubite hasi birangire.

Nangwa na we arabivuga, nangwa na we arabivuga ariko twagi... NZAMURAMBAHO si..

nk’uko mwabyumvise mu kanya Ananiya amusobanura, haa, azajya mu gishanga cya Mwogo

arimwo agarama? Azajya mu gishanga cya Mwogo arimwo agarama! Ahnaa! HAVARUGANDA

se? Azambuka i Shyorongi, azambuka i Shyorongi buriya agende arebe ukuntu yagarama i

Shyorongi. Azanyureyo, ha ha! Ntabwo batuma ahagerat N’ubu ngubu agiye aka kanya...,

ndamurahiye ag... yambuke, no ku Kimihumra asigaye ahanyura..., ejobundi nabonye ahanyuze

Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcrite par M.PA.

Page 27: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

28

haft umuntu wamweretse..., gutya yakebuye umusaya, hum, umuntu amubwiye akebura umusaya

undi ati "yoyoyo" ati "bajandarume" ati "murase", ati mu mu... ati "mumurase". Abajandarume

baraseka kandi ari bo bamurinze. Baramusetse ndeba ndumirwa! Hah hah! 25min02sec

Maze rero, (aseka) kubera rero ko... ko abo bantu nyine uko ad batatu batumye FPR irakara

igasanga ibyo yaje gushaka ino bidashoboka, bararakaye. Bararakaye bati ’Yloneho reka dushake

a... andi mayeri twakoresha, dukore". Bati "reka dukore sha". Bati "dukore ikintu ey’agatangaza,

dushoze intambara ndetse n’abo dushoboye kugira ngo du... duhitane tubahitane hakiri kare",

bakore les assassinats. Done, bag.., bakore ieyo bita eombunaison... "combunaison des attaques

et assassinats". Noneho babikorere rimwe batere igitero ariko kandi barimo biea abantu. Ni ko

babitangiye. Barimo bariba abantu umwe umwe gutya hirya no hino, bavana umwe umwe ariko

n’igitero bagitegura. Uhum! 25minO9see

Ariko rero muff abo bantu..., muri FPR na bo barite ibibazo bikomeye nubwo batajya babivuga

ngo.., ha! Baravuze ngo Dewusi azaba Depite, undi muntu aranosha ati "buriya ni... ni LIZINDE

bavanyemo". Heh heh! Niba Dewusi agiye kuba Depite, ni uko baravanamo LIZINDE. None se

LIZINDE nibamuvanamo, ko ari 6vad6 de prison, ko ari umuntu watorotse prison, ubwo anunva

azamera ate ko nta immunit6 azaba agirite yo kugira ngo i... i... i... imurwaneho atafatwa? Ni

6vad6 de prison, arabizi. Articles zimu.., zimufata arazizi, arazizi yarabyize arabizi neza neza nzi

ko abizi. Hum? Ubwo se azava muff CND ate atabaye Depite niba Dewusi agiye gufata umwanya

wa lizi.., ee... wa... wa...wa LIZINDE?

Icyo ni ikibazo kibakomeranye, barite ikindi kibazo ey’Abahutu, Abahutu bad muff FPR.

Abahutu bo mud FPR rero bo bararebye bati turwana kuri Nyamagumba..., muzi igihe barwaniye

mu Ruhengeri, igitero gi... ey’ubushize, bati twebwe Abahutu ni twe bashyize imbere turashira,

bati uduhanga turatwanika be... bati bene mama, bene waeu bose..., abagiye kurwana mu

Ruhenged nta wagarutse. Bati none twebwe Abahutu twige amayeri turebe ukuntu twatoroka

muff FPR. Bati turavamo tout, bail turatoroka. Haa, na bo bakavuga bati sha mutoroke tubafate

tubakubite agafuni, bati tuzabamara. Hum! Ni ko ibintu bimeze.

Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 du 03/04/94 transcrite par M.Pd.

Page 28: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

K 01 4 565029

Natanga umugabo, natanga umugabo ba... muff FPR batubwire ko ejobundi ku itarild ya mbere

z’ukwezi kwa kane.., kwa gatanu ku itariki ya mbere hariya mu birunga ko batahatiye mirongo

itatu na babiri b’Abahutu bari batorotse barimo ba Sous-Officiers bane b’Abahutu, batubwire ko

batabakubise udufuni bakaba barabishe. Barabishe nyine! Barabishe. Noneho nibatubwire, hum?

Batubwire ukuntu bimeze. 27rainO6sec

Abo Bahutu bamaze kubona ko mu gihugu hari demokarasi, demokarasi irimo itera imbere

rwose, batubwire ko batavuye mu Nkotanyi baku.., u... ku buryo bukurikira, ku buryo bukufikira,

ndababwira imibare. Abo tuzi bavuye mu Nkotanyi bakazitoroka: 27min09see

- Mu Cyanika ni mirongo itandatu na bane. Bahakane ko atari byo. Mu Cyanika, itandatu na

bane.

- Muff Butaro, abamaze kubatoroka, babatorotse tuzi ni ijana na barindwi.

- Muri Byumba-Est, Byumba y’iburasirazuba, ababatorotse se si mirongo ine na bane? Ubwo hari

n’abandi biyongereyeho kubera ko tutaramenya imibare neza.

- Muri Byumba y’uburengerazuba, Byumba-Ouest, si mirongo ine na batanu? Hum! Ubwo ni

ukugera nko.., ku wa gatanu uktmtu twari tubizi.

- Mu birunga rero, nababwiye bariya mirongo itatu na babiri nyamara haft abandi mirongo itatu

na batandatu bo batashoboye no gufata, batazi iyo bari, hum, itatu na batandam ongeraho

mirongo itatu na babiri uragira mirongo itandam n’umunani. Hum!

Position yo mu Cyahafi se, position Cyahafi, hah, babyumve turabazi, turabazi turabazi,

Inkotanyi aho ziba hose tuba tuzizi.

Sergent, Sergent CYAMBARANTAMA Ani, hum, peloton ye yose ngo hubi, bazi irihe? Bazi

iri he? Bazi irihe? Hum! Abo bantu bose be... bagenda rero..., he, abo ngabo maze kubabwira

hapfuyemo batatu hakomerekamo barindwi, bane bo... bane bo bashobora no gupfa. Hum! Kandi

rero ntugire ngo bagenda ubusa, abenshi batwa.., e... bagenda bi... n’intwaro zabo zose

bazikoreye, bakazirukankana bakazijyana n’ibikoresho byose by’intambara nyine baba barite, nta

byo basigira Inkotanyi barabitwara, Inkotanyi zirabizi. Zizi neza ko abasirikari bazo batangiye

Cassette n* RTLM C.58/K95 0192 de 03104/94 transcrlte par M.P.J.

Page 29: Witness Code: RTLMZZZ - Rwanda Documents Project · Witness Code: RTLMZZZ RTLMZZZ-51 FBD ... nta kibazo adko na Gishwati ... Gaspard, hah haah, bari bamugandaguye ejo, ejo bari bamugandaguye

K01456513O

kuzitoroka, hum! Batangiye kubona ko ibintu nta ho bizabageza, (irangamutima riranga

kubisuzugura) batangiye kwigendera.

Ubwo rero Abatutsi aba ngaba bariye kartmgu, Abatutsi bariye karungu bo mud FPR barashaka

gufata ubutegetsi bakabufata rero bankoresheje intwaro. Barashaka gukora akantu, barashaka

gukora akantu mud iyi minsi ya Pasika, ndetse bati "durite amariki". Barite amatariki turayazi,

na yo turayazi.

29minO9sec

Arega.., bazitonde, muri FPR dufiteyo ibyitso we! Ohoho! Hariyo ibyitso, hariyo ibyitso

bitugezaho amakuru, bakatubwira bati ku itariki ya gatatu, iya kane n’iya gatanu, hum, bati

hagomba kuba akantu muri iyi KJgali y’umujyi. Kuva uyu munsi kuri Pasika, ejo n’ejobundi

akantu karateganijwe muff uyu mujyi wa Kigali, ndetse no ku itariki ya karindwi n’iya mu... n’iya

munani, hum, ubwo rero muzashobora kumva urusa.., urusaku rw’amasasu cyangwa mwumve

za grenades zivuga.

30minO3sec

Ariko nizeye ko ingabo z’u Rwanda ziri maso, hari Inzirabwoba, eh, barite Imitwe myinshi!

Hum! Sinavuga abo bose ngo mbarondore, Inkotanyi nahuye na zo... na bo ni zo zibazi. Ni zo

zibazi kundusha, kuko bo barahuye kandi bazi ukuntu, hum, babagenje. Cyanga.. abateye kuri

Nyamagumba ni bo batubwira ukuntu, hum, ibisiga byabonye umunopfu.

Naho ubundi kurinda Kigali, heh heh, mrabizi turabizi, tariki ya gatatu n’iya kane n’iya gatanu

had hateganijwe ko hazaba akantu muri Kigali, nsetse bakongera baga.., bakaruhuka itariki ya

gatandatu, itariki ya karindwi n’iya munani bagakora akantu b... bagakoresha amasasu na

grenades. Ariko rero hari igitero simusiga bari ba... bateganije bati niturangiza ako kantu ko

kuduruvaya umujyi tuzakubitamo igitero simusiga nyuma... 31min02sec

Fin de la Face B.

Cassette n° RTLM C.581K95 0192 du 03/04/94 transerite par M.Pd.