1

Yenidoğanda Geleneksel Uygulamalar

Yrd. Doç. Dr. Sevinç POLAT (Bozok Üniversitesi -YOZGAT)

Sağlık Slaytları http://hastaneciyiz.blogspot.com

2

Gelişmiş ülkelerde binde 10'ların altında olan

bebek ölüm hızları ülkemizde yapılan başarılı çalışmalarla 1988 yılında binde 77.7’ye , 2010 yılında ise binde 10’a düşmüştür.

Bebek ölüm hızlarının azaltılmasında doğumdan itibaren yenidoğanlara verilen nitelikli bakımın yanı sıra ailenin kültürel özellikleri de önem taşımaktadır.

(T.C. Sağlık Bakanlığı, Ana Çocuk Sağlığı Ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, 2009)

3

Kültür; bireyin bakış açısını oluşturan, öğrenilen

ve paylaşılan değerler, inançlar ve anlamlar

bütünüdür.

“Kültür bir toplumun kısaca tüm hayat

biçimidir.”(Öztürk 2011)

4Sağlık Slaytları

5

6

Bir toplumun yaşama biçimi olarak da

tanımlanabilen kültür, insanın sağlık

algısını doğrudan etkiler.

Bu konuda yapılan çeşitli çalışmalar

toplumun kültürel özeliklerinin,

bireylerin özellikle de bebeklerin sağlık

ve hastalık durumlarını önemli şekilde

etkilediğini göstermiştir.

7

Yenidoğanlarda Kullanılan Geleneksel Yöntemler

Ülkemizin farklı bölgelerinde gerçekleştirilen çeşitli

çalışmalar yenidoğanda geleneksel yöntemlerin

sıkça kullanıldığını ortaya koymuştur.

Türkiye’de geleneksel uygulama/ (TAT) kullanma

sıklığının; yapılan çalışmalarda %26.1-%77

arasında olduğu bulunmuştur.

Amerikan Pediatri Akademisi sağlıklı çocuklarda

TAT kullanım oranının %20-40 arasında olduğunu

belirtmektedir. (Öztürk 2011)

8

Aileler tarafından kullanılan bu geleneksel

inanç ve uygulamaların bilinmesi,

bunlardan zararlı olanların ortaya

çıkarılması ve yok edilmeye çalışılması,

Sürdürülmesinde sakınca olmayanların

ise korunması ve kültürel özellikler ile

geleneklere bir anlamda sahip çıkılması

oldukça önemlidir.

(Özyazıcıoğlu ve Polat 2004)

9

Literatür değerlendirmesi sonucu

ülkemizde yenidoğan döneminde

annelerin en sık başvurduğu

geleneksel uygulamalar;

10

Yenidoğan Doğar Doğmaz Yapılan Geleneksel Uygulamalar

Tuza yatırma (bebek ilerde kokmasın,çabuk terlemesin, pişik

olmasın, pişkin vücutlu olsun ve kibirsiz olsun, bebek küfürlü ve

gereksiz konuşmasın ve yaralarının çabuk iyileşmesi amacıyla)

Bala yatırma

Gözüne sürme çekme(Kaşı, gözü güzel olsun diye)

Gamzesi olsun diye yanaklarını sıkma ve çenesine basmak

Gözüne limon sıkma(güzelleşmesi için)

Bebeğin başını, belini, alnını sıkıca bağlamak(düzgün olsun

diye)

(Demirelöz ve Ekşioğlu 2009)

11

Burnu sıkma(şekilli olsun diye)

Bıngıldağı çökmesin diye üzerine kolonya

dökme

Bebeğin bacaklarına ve ellerine yeni doğmuş

fare kanı sürme(tüyleri dökülsün diye)

Bebeğin yüzünü örtme(gözleri iri olmasın diye)

Şekerli pelte damlatma(Bebeğin ilerde ağzının

kokmasını önlemek ve tatlı dilli olması için)

Eklem yerlerinde sorun olmasın diye 7 boğumlu çubuğu yakıp külünü sürme

12

Yenidoğan doğar doğmaz yapılan geleneksel uygulamalar Bebeğin yüzüne limon, anne sütü ve göbek kanı sürme (bebeğin cildinin güzel

olması, büyüyünce sivilce olmaması için) Karın bölgesine balmumu ve rakıyı karıştırıp sürme Mevlit okutma Kurban kesme Fakirlere yardım etme Ağaç dikme Yastığının altına haşhaş koyma(kolay uyuması için) Ağzının içine un ve yağı kavurarak yapılan “miyane” denilen çorbayı

damlatma

(Akın ve ark.2011, Kostak ve Akarsu 2011, Koç ve ark.2011, Demirezen 2009,Tural ve ark. 2009, Kahriman 2007, Eğri 2006, Çalışkan 2005,Işık ve ark.2010, Çalışkan ve Bayat 2011, İz ve Ersoy 2011)

13

Yenidoğana yapılmasının sakıncalı olduğu düşünülen geleneksel uygulamalar Yenidoğanın odasına et girmesi halinde bebeğin

hastalanacağına hatta öleceğine inanma Yenidoğanın ayağının altından öpülürse yürüyemeyeceğine

inanma Eve un girdiğinde, yenidoğanı üç kez besmele çekerek yere

koyup-kaldırma aksi halde uğursuzluk olacağına inanma Yenidoğan yerde yatarken üzerinden atlanırsa boyunun kısa

kalacağına inanma Ağlayan bebeğin babasının ayakkabısı ile üç yol olan bir

kavşakta, ağzına vurulduğunda uslanacağına inanma Uğursuzluk getireceği inancıyla eve çivi getirmeme Yeni evli çifti eve almama

(Işık ve ark. 2010, Kahriman 2007)

14

Yenidoğanı emzirmeye başlatma uygulamaları; Doğumdan sonra 1-8 saate kadar bekledikten sonra emzirme 1 gün sonra emzirme 1 hafta sonra emzirme 3-5 ezan vakti geçmesini bekledikten sonra emzirme Üç ezan geçtikten sonra anne kıbleye karşı oturur ve sağ

işaret parmağını Kuran-ı Kerim’e sürerek çocuğun dudaklarına dokunur.Böylece çocuğun ağzı açılmış olur. Kadının göğsü zemzem suyu ile yıkanır ve önce sağ göğsünü verir.

Taş ve arkadaşlarının çalışmasında annelerin %30.3’ünün geç emzirmenin bebeğe zararı olup olmadığını bilmedikleri, emzirmek için neden bekliyorsunuz sorusuna ise %90’nının büyüklerimizden öyle gördük cevabını verdikleri bulunmuştur.

(Ezan vakti bekleme uygulaması, bebeğin daha zeki ve dindar olması amacıyla yapılmaktadır).

15

Başka kültürlerde emzirme;

ABD’de yaşayan Asyalı Hintli annelerin doğumdan 12 saat sonra,

Hintli annelerin ise 30 saat sonra emzirmeyi başlattıkları bulunmuştur.

Doğumdan sonra emzirilmeye geç başlanılması; Annenin süt yapımını ve emzirme süresini

azaltabilmekte, Anne bebek arasındaki ilişkinin erken dönemde

gelişmesini engellemekte, Çocuğun artan enerji ihtiyacını karşılayamayarak çeşitli

olumsuzluklara neden olabilmektedir.

( Kostak ve Akarsu 2011, Akın ve ark. 2011,Taş ve ark.2011, Karaer ve ark.2011, Özyazıcıoğlu 2000, Vurur ve ark.2009, Kahriman 2007, Yatkın ve ark.2005, Özyazıcıoğlu ve Polat 2004, Hacıalioğlu 1990, Aksayan 1983,Kannan et al. 2004)

16

Annelerin doğumdan sonra bebeğe verdikleri ilk gıdalar; Hoca tarafından okunmuş şekerli su verme Anason veya portakal suyu verme Mama/pirinç unu verme Zemzem suyu verme Dadak (çaylı ekmek) verme Meyve suyu verme Yasin okutulmuş şeker verme Bal, şerbet verme

(Kostak ve Akarsu 2011, Akın ve ark. 2011,Kahriman 2007, Özyazıcıoğlu ve Polat 2004, Yatkın ve ark.2005, Hacıalioğlu 1990, Aksayan 1983)

(Tatlı şeylerin verilmesindeki amaç; çocuğun tatlı dilli olması, iyi huylu olması)

17

Yenidoğanın göbek bağı ile ilgili uygulamalar; Göbeğin düşmesini

hızlandırmak için; Göbeği, göbek bağı ile

sıkıca bağlamak Göbeğe bezden teker

yapıp yerleştirmek Göbeğe, göbek tozu

sürmek Göbeğe pudra sürmek Göbeğe yağlı hamur

koymak Göbeğe margarin

sürmek/ un koymak Pise sürmek (Çam ağacının

katranı)

Göbeğe oksijenli su/ alkol /kolonya sürme

Zeytinyağı,pudra ve kahve sürme

Mersin tozu sürme Ağaç çürüğü / yanmış bez

parçası koyma Göbeğe çörekotu koyma

Göbek düştükten sonra yapılan uygulamalar;

Camiye gömmek Kuran-ı kerim arasına koymak Göbeği evde saklamak(evine bağlı olsun diye)

Göbeği ahıra ya da çöpe gömmek Göbeği ateşe atmak Cüzdana koymak, duvar dibine gömmek veya kitap

arasına koymak Göbek bağını yastık içine koymak(ayağı içerde, gözü

dışarıda olmaması için)

(Sivrikaya ve ark.2011,Şaşmaz 2011, Akın ve ark.2011, Kostak ve Akarsu 2011,Koç ve ark.2011,Işık ve ark.2010, Tural ve ark.2009, Eltaş ve ark.2009,Şen ve ark.2009,Vurur ve ark.2009,Vehbi Koç Vakfı-proje 2007, Eğri 2006,Özyazıcıoğlu 2000, Bayık 1989, Yalın 1988 , Aksayan 1983, Hotun 1990)

19

Cinsiyete göre göbek bağı ile ilgili uygulamalar;

Kız bebeklerin göbek

bağını, dindar olsun diye

Kuranı Kerim içine

koyma

Ev kızı olsun diye evin

çatısının arasına çakma

İş bilir olması için

mutfakta ocak taşının

altına koyma

Erkek bebeklerin göbek

bağını çiftçi olsun diye

sabana çakma

Alim olsun diye kitap

arasına koyma

Malına sahip çıksın diye

evin çatısındaki ana

direğe bağlama

Fabrikada çalışsın diye

fabrikada bir yere bırakma

20

Yenidoğanın göğsünün şişini indirmek için;

Bebeğin göğsünü banyoda ovalama Göğsü sıkma Göğsü emme Hiçbir şey yapmama

(Akın ve ark. 2011, Işık ve ark. 2010, Kahriman 2007)

21

Kundak Kundak, amaç ve uygulama açısından

geleneksel kabul edilmektedir. Kundak uygulaması Doğu Anadolu

Bölgesinde oldukça yaygındır. Halkın inancına göre; “kundak ne kadar

fazla sıkılırsa çocuk o kadar kuvvetli olur.”

Çocuk dermiş ki: “Ah şu anam babam bir kavga etseler de

beni bir muhkem sıksalar”(Türkdoğan 1972, Başar 1972, Erzurum il Yıllığı 1967, Özyazıcıoğlu 2011)

22

Kundak yapmada amaç;

*Çocuk rahat uyusun

*Bacakları düzgün olsun*Boyu uzun olsun*Çocuk sıcak kalsın*Beli batmasın*Çelik gibi sert olsun*Kolay kucağa alınsın*Yüzünü yaralamasın*Güzel olsun*Gelenekler böyle olduğu için

(Okumuş & ark.2011,Şaşmaz 2011,Çalışkan & Bayat 2011,Işık ve ark.2011,Akın ve ark.2011, Eğri ve Gölbaşı 2007, Biltekin ve ark. 2004, Özyazıcıoğlu ve Polat 2004)

23

Kundak yapmanın sakıncaları; Kundak, çocukta kalça çıkığına

eğilimi artırır. Çocuğun kendisini sıkıntıda

hissetmesine yol açar. Kışın soğuk aylarda ilk 3 ay

yarım kundak ya da gevşek olması koşuluyla tam kundak önerilebilmekle birlikte,

Günümüz tıp bilgileri çerçevesinde, kundaklama sakıncalı bulunan, terk edilmesini sağlamaya yönelik mücadele verilen bir uygulamadır.

24

Yenidoğanın ilk banyosuna ilişkin uygulamalar Üçüncü gün yıkaması (Yenidoğanın sırtının avuç ortası ile

ovulması böylelikle tüylerinin dökülmesinin sağlanması, bir başka deyişle “diken çıkarılması”)

Yarı kırkını bekleme(20 gün)

Kırkının çıkmasını bekleme (40 gün sonra yıkama)

(Sivrikaya ve ark.2011, İz ve Ersoy 2011, Kostak ve Akarsu 2011,Egelioğlu ve ark.2011, Koç ve ark.2011,Işık ve ark.2010, Eltaş ve ark.2009, Kahriman 2007, Özyazıcıoğlu ve Polat 2004,Hacıalioğlu 1990)

25

Yenidoğanın ilk banyosuna ilişkin uygulamalar;

Mevlit okutma Yenidoğanın ilk banyo suyunun içine; taş,

çatal,süpürge teli, çörek otu, soğan kabuğu, miras altını(yüzük) atma

Banyo suyuna süt koyma Bebeği içine iğne, sarımsak kabuğu ve gümüş atılan

sudan 40 fincan dökerek yıkama Bebeği,içine kırkar tane arpa, buğday,nohut, mercimek

ve kırk tane taş/ güzel kokulu yeşil yapraklar koydukları su ile yıkama

Bahçeden toplanan dere taşlarını suyun içinde kaynatma ve bu suyu önce evin her yerine serpme, sonra kalanıyla lohusa ve yenidoğanı yıkama

Ağız içi de dahil olmak üzere vücudunun her yerine ıslak tuz

sürerek bekletme(3-4 saat veya daha fazla )

26

Tepesinden aşağı 40 defa su dökme

Başının altına ekmek koyma Babasının gömleğini

yatağının başına asma Uzak bir yere gezmeye

götürme (Yenidoğanın ömrünü uzatacağı düşüncesi ile)

Bebeğin çamaşırlarını gece ipte bırakmama

Kırk gün boyunca adetli kadına göstermeme

Helva dağıtma

Kurban kesme 40’ ı çıkana kadar halının

altına kirli bezini koyma Kırk güne kadar gözlerini

kapama (şaşı olmasın diye)

Bebeğin ağzı akarsa dayısının kirli çorabını yıkanırken ağzına sürme

Kucağa alışır inancı ile kucağa almama

Kırkı doluncaya kadar tırnaklarını kesmeme(ömrü kısa kısalır diye)

(Akın ve ark.2011,Koç ve ark.2011, Çalışkan ve Bayat 2011, Işık ve ark.2010, Demirezen 2009,Tural ve ark.2009,

Eltaş ve ark.2009, Kahriman 2007, Çalışkan 2005)

Yenidoğanın 40 günü doluncaya kadar/dolduğunda yapılan geleneksel uygulamalar

27

Yenidoğanın 40 günü doluncaya kadar/ dolduğunda yapılan geleneksel uygulamalar

Bebeği gece dışarı çıkarmama

Bebeğe kırmızı giysi giydirme

Lohusa ve bebeği yalnız bırakmama

Başka lohusalarla karşılaşmamaya çalışma(kırkı

karışmasın diye)

Gece dışarıya sıcak bir şey dökmeme

Çocuğun başına süpürge asma

Üzerine çengelli iğne takma

Yastığının altına bıçak koyma

Çocuğun yüzünü örtme ve eve gelene dikkat etme

(Kahriman 2007, Egelioğlu ve ark. 2011)

Açıklama:

Erkek çocuk kırk günlük olunca, kız çocuk ise kırkına birkaç gün kala kırklanır. Aradaki fark, kadının“eksik” olduğu görüşünden kaynaklanmaktadır.

Kırklı olmanın özelliği, annenin bu süre içerisinde tabu yani pis sayılmasıdır. Kırklanmadan sonra anne ve çocuğun her türlü pislikten arındığına, hastalıklara karşı direnç kazandıklarına ve kötü ruhların etkisinden kurtulduklarına inanılır.

Bu inanışın psikolojik bir rahatlık sağlayabileceği düşünülebilir.

(Şaşmaz 2011, Okumuş & ark. 2011, Çalışkan & Bayat 2011, Işık ve ark.2011,İz ve Ersoy 2011, Kostak ve Akarsu 2011, Eğri &Gölbaşı 2007, Aksayan 1983, Işık ve ark.2010, Ünver 1938, Acıpayamlı 1961, Kahriman 2007 )

29

Pamukçuk Annenin lezyonları kendi saçıyla/ iki kumalı kadının

saçıyla/kız doğurmuş kadının saçı ile silmesi ve uzak

bir yere atması

Lezyonların üzerine anne sütü, şeker tozu, tuz veya un

sürme

Lezyonların üzerine küfle böceği ve sarımsağı ezerek

karıştırıp sürme veya anne sütü ile sarımsağı

karıştırarak sürme

Lezyonları iğne ile patlatma/ kanatma

Lezyonları çivitle silme

Çocuğun ağzındaki pamukçuğu gidermede;

Bebeğin ağzına tuz, çay, gül suyu, vazelin ve tarçın sürme,

Ağzında çakmak çakma Lezyonları pamukçuk şekeri/ yankı şekeri/ pamukla

silme Lezyonların üzerine mürekkep sürme Ağıza limon sıkma Soda ile su karıştırarak lezyonları silme

(Okumuş ve ark. 2011, Işık ve ark.2010, Şen ve ark. 2009, Kahriman 2007,Vehbi Koç Vakfı-proje 2007, Çimen ve ark. 2006, Eğri 2006, Çalışkan ve ark. 2005, Çalışkan 2005, Özyazıcıoğlu ve Polat 2004, Biltekin 2004, Aksayan 1983)

31

Pişiği gidermek için yapılan uygulamalar:

Pudra kullanma Kül/ kuru saz külü sürme Sabunla yıkama Anne sütü sürme Sıvı yağ, tereyağı, yoğurt

veya kaymak sürme Sıcak toprağa

sarma(höllük) Ölünün yıkandığı sabunla

yıkama Soda ya da kil sürme

Bebeğin altını ışığa tutmak

Beşik otu veya rufiye otunu kurutup üzerine dökme

Ziyaret mağarasından gelen su ve sabunla çocuğu 3 çarşamba yıkama

(Aksayan 1983, Hacıalioğlu 1991, Çalışkan ve ark. 2005, Çalışkan 2005, Eğri 2006, Kahriman 2007, Vehbi Koç Vakfı-proje 2007,Tural ve ark. 2009,Okumuş ve ark.2011)

32

Bebeğin sıcak kalması ve sağlam olması için bacaklarının arasına elenmiş ve kavrulmuş toprağın konulmasıdır. Höllük ;

Bebek pişik olmasın Bebeğin altı kolay temizlensin Gaz sancısı olmasın Topraktan gücünü alsın Üşümesin, sıcak kalsın Bebek rahat uyusun, çabuk büyüsün Büyükler istediği/tavsiyesi doğrultusunda uygulandığı

belirtilmektedir. Bebeğin höllüğe yatırılması, tetanosa neden

olabileceği için sakıncalı kabul edilmektedir.

(Eğri 2006, Meriç 2004, Aksayan 1983, Bahar 1985)

Höllük:

33

Kolik İçin Yapılan Uygulamalar

Küfle böceği ile anne sütünü karıştırıp verme, Bebeğin karnına güvercin dışkısı sürme Sirkeli su, sıvıyağ ve elma yağı ile karnını

ovma Sallama ve yalancı emzik kullanma, bitkisel

çay verme Biberiye, papatya, kekik ve nane çayı verme Tereyağlı ve şekerli mama verme(dadak) Hocaya 7 renkli ip bağlatma Muska takma

34

Kolik İçin Yapılan Uygulamalar

Bebeğin yatağına odun kömürü, sıcak bez, taş, sıcak toprak koyma(höllük)

Rezene çayı ,anason çayı,papatya çayı içirme Badem yağı, zeytinyağı içirme Sıcak suya oturtma Mendilin üzerine çörek otu koyup ütüyle kızdırma ve

karın üzerine koyma Limon, armut, havuç veya kayısı suyu içirme

(Işık ve ark. 2010,Vehbi Koç Vakfı-proje 2007, Yearwood 2007, Kahriman 2007, Özen ve Özgür 2006, Çalışkan ve ark. 2005, Çalışkan 2005, Çiftçi 2005, Özyazıcıoğlu 2000, Weizmann and Sumwerbell 1995, Aly 1994,Taş 1994)

35

Konak için yapılan uygulamalar

Kafasına zeytinyağı sürme Kafasına zeytinyağı+karbonatı karıştırıp sürme Vazelin sürme Hiçbir şey yapmama

(Çalışkan ve Bayat 2011, Işık ve ark. 2010, Yearwood 2007, Vehbi Koç Vakfı-proje 2007, Özen ve Özgür 2006, Çalışkan ve ark.2005, Çalışkan 2005 ,Çiftçi 2005, Özyazıcıoğlu 2000, Weizmann and Sumwerbell 1995, Aly 1994, Taş 1994)

36

Sarılığı iyileştirmeye yönelik uygulamalar; Tavuk ciğeri yedirme Anne sütünü kesme İki kaşının arası, alın, üst

dudak ya da dilinin altından kan akıtma, parmaklarının arasını jiletle kesme

Bebeğin tırnağını banyo suyuna katma

Papatya,zemzem,limon suyu ile banyo yaptırma

Bebeğin vücuduna sıvıyağ, tereyağı sürme ve 3 gün bekletme

Tatlı şerbet verme veya cami hocasına okutma

Sarı ışık yakma İçine altın, yumurta

sarısı, sarılık otu/ yayla çiçeği atılmış suda yıkama

Erkek çocuğun idrarını içirme

(Hacıalioğlu 1991, Gözüm 1992, Özyazıcıoğlu ve Polat 2004, Erdem ve Taş 2005, Geçkil ve ark 2006, Çalışkan ve Bayat 2007, Ergin ve ark.2007, Eğri ve Gölbaşı 2007, Kahriman 2007, Bölükbaş ve ark.2009, Sivrikaya ve ark.2011, Şaşmaz 2011)

37

Sarılığı iyileştirmeye yönelik uygulamalar;

Kara incir odununu kaynatıp

içirme, bu su ile banyo yaptırma

Bebeğin üzerine sarı lira koyma

Tütsü yapma, emzirme

Kırk anahtarlık takma

Çocuğun kendi idrarını karpuz

kabuğuna koyarak zerdali ile

kaynattıktan sonra bir gece

dışarıda bekletip çocuğa içirme

Güneş ışığı alsın diye camın önüne koyma

Bebeğin alnına bal mumu ile küçük bir altın yapıştırma

Sarı renk (altın, boncuk, kıyafet) kullanma, yüzüne sarı örtü örtme

38

Sarılığı iyileştirmeye yönelik;

Sarılığı iyileştirmek için anneler tarafından yapılan uygulamalar;

“Bebeklerin sepsisten ölmelerine, ileriki yaşlarda metabolik ve enfeksiyon hastalıklarına yakalanma risklerinin artmasına neden olabilmektedir.”

“Bebeğe sarı giysiler giydirilmesi, bebeğin sarardığının fark edilmesini engelleyebildiği için tavsiye edilmemektedir.”

(Özyazıcıoğlu 2011,Işık ve ark. 2010, Şen ve ark.2009, Eğri 2006, Meriç & Elçioğlu 2004, Biltekin 2004, Şenses ve ark. 2002, Şenses 2002, Aksayan 1983, Sreeramareddy ve ark.2006 )

Burun tıkanıklığı için;

Buruna zeytinyağı/ tereyağı koyma Anne sütü sağma Burnu çengelli iğne ile temizleme Bıngıldağına koyun yağı sürme, Terletme Ihlamur,nane,portakal,limon içirme Burnuna tuzlu su sıkma

“Bu uygulamalar, yağ aspirasyonuna sebep olabileceği için sakıncalıdır.”

(Sezen 1994,Yaman 1990, Kahriman 2007,Koç proje 2007,Özyazıcıoğlu 2011)

40

Nazar Nazar (göz) değmesi inancı, halkımız arasında çok

eskiden beri yaygındır ”Hatta insanın kendi kendine dahi nazar değdirdiğine

inanılır” Halkın inanarak veya görerek kötü gözlerin kurbanlarını

kabul ettiği gibi, fıkıhçılar tarafından mezardaki ölülerin üçte birinin “ göz değmesinden” öldüğü söylemektedir.

Nazarın varlığını İslam dini de kabul etmekte, ancak nazarlık gibi bütün fetiş malzemelerini şiddetle reddetmektedir.

(Özyazıcıoğlu 2011, Egelioğlu ve ark.2011, Şaşmaz 2011,Koç ve ark.2011, Akın ve ark. 2011, Bölükbaşı ve ark.2009, Şen ve ark. 2009 Tural ve ark.2009, Eğri ve Gölbaşı 2007, Özyazıcıoğlu ve Polat 2004, Biltekin ve ark.2004, Çıkman 1980 )

41

Bebeği Nazardan Korumak İçin; Bebeğe ayet, cevşen, kuran, muska takma ve dua

okuma (efsunlama, çörek otu) Çocuğu gözlerden uzak tutmaya çalışma Bilerek pis gezdirme Kurşun döktürme Üzerlik tüttürme Şapı beze sarıp omuzuna koyarak gezdirme “Maşallah” “subhanallah” deme Çıraya şekil verip nazar boncuğu yerine takma, yastığın

altına çıra koyma Emzirirken bebeğe bakmama

42

Nazarda

Başının üstünde tuz çevirme Gümüş takı takma Anneye/Nazarla bakan kişiye okutma Fildişi, mavi(göz) boncuk takma, mavi giysi

giydirme Sarımsak/ Yumurta kabuğu takma Yenidoğanın kirli bezini paspasın altına

koyma Çamaşırlarını ters giydirme Yüzüne-alnına kömür(is) sürme Beşiğine türbe bezi bağlama

43

Kolay uyutmak için;

Bebeğe ninni söyleme Ayakta veya battaniye içinde sallama Yüzünü/gözlerini bezle örtme

“Bebekleri ayakta veya battaniye içinde sallama yöntemi, kalıcı beyin hasarlarına veya ölümle

sonuçlanan gelişmelere neden olabileceğinden sakıncalı kabul edilmektedir.”

(Şaşmaz 2011, Özyazıcıoğlu 2000)

44

Yenidoğana yönelik geleneksel uygulamaların tıbbi açıdan sakınca arz edenlerinin başlıcaları KUNDAKLAMA TUZLAMA

kalça çıkığı hassas cildi tahriş

GÖZE SÜRME ÇEKME-LİMON SIKMA

Konjonktivite

3 EZAN VAKTİ BEKLEME

bebekte kan şekeri düşmesi, emzirmeye başlamada zorluk

Öneri: ilk emzirme seansı doğumu izleyen yarım saat içinde gerçekleştirilmeli ve bebeğe anne sütü dışında hiçbir gıda verilmemelidir.

45

TOPRAK SARMA(höllük) BINGILDAĞA ÇİVİT SÜRME

Tetanos cilt tahrişi, kapanmamış bıngıldağa

zarar

PAMUKÇUĞA ANNE SAÇI SÜRME

Ağızda enfeksiyonun geçmemesi, başka enfeksiyonlar Yenidoğanın erken sütten kesilmesi

ŞİŞ MEME DOKUSUNU OVMA

tahriş

46

Ülkemizde yapılan çalışmalarda; Çocukların sağlık ve hastalık durumlarında

başvurulan geleneksel uygulamaların sayısını artıran en önemli demografik verilerin;İleri anne yaşı ve düşük eğitim düzeyi olduğu belirlenmiştir.

Yurt dışında ve yurt içinde yapılan çeşitli çalışmalarda da annenin eğitim seviyesi yükseldikçe, çocuk beslenmesi ve bakımı konusunda geleneksel uygulamalara başvuru oranının azaldığı tespit edilmiştir.

Taywan’da yapılan bir çalışmada, geleneksel uygulamaların eğitim düzeyi düşük, primipar ve işi olmayan kadınlar arasında yaygın olduğu bulunmuştur. (Öztürk 2011, Kostak ve Akarsu 2011, Eğri 2006, Özyazıcıoğlu ve Polat S 2004-2005, Erdem ve

Taş 2005, Özyazıcıoğlu ve Polat 2004, Kaewsorn 2003, Aksayan 1983, Şenses ve ark 2002, İnsanbilimleri.com. 2004)

47

Hem geleneksel hem de çağdaş uygulamalarda

bireyin amacı; sağlığına kavuşmak, sağlığını

geliştirmek ve sürdürmektir.

Yapılan çalışmalarda, anne-babalar/bakım vericilerin

yarıdan fazlasının çocuklarının hastalık ve

rahatsızlıklarında geleneksel tedavi yöntemlerine

başvurduğu ancak neredeyse tamamının sağlık

ekibine uyguladıkları bu yöntemler hakkında bilgi

vermedikleri belirlenmiştir.

(Öztürk 2011, Sawni 2008, Wong ve Eaton 2001)

48

Günümüz tıbbi bakış açısı, geleneksel

uygulamaların zarar potansiyeline odaklanmakta ve

bu zarar potansiyelini iki şekilde açıklamaktadır.

1-Yapılan uygulamaların çoğu tahrişe ve enfeksiyon

yatkınlığına yol açabilmektedir.

2-Bazıları ise çağdaş tıbbın olanaklarının devreye

girişini yani tedaviyi geciktirerek, durumun daha da

ciddileşmesine neden olmaktadır.

(Çiftçi ve ark. 2005, Senol ve ark. 2004)

49

Unicef'in Çocuk Haklarına Dair

Sözleşmesinin 24. maddesinde çocukların

sağlığı için zararlı geleneksel uygulamaların

ortadan kaldırılması amacıyla uygun ve etkili

her türlü önlemin alınması gerekliliği

üzerinde durulmaktadır.”

(Unicef Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, 2010)

50

SONUÇ;

Çocuk sağlığı düzeyinin yükseltilmesi, korunması ve sürdürülmesinde, hastalık

hallerinde verilecek tedavi ve bakımın toplumun yapısına ve kültürüne uygun olması

gerektiğinden modern tıp uygulayıcılarının(doktor ve hemşirelerin)hasta

sorgulamalarında bu durumu dikkate alması,

Çok kültürlü dünyamızda, insanları kültürel özellikleri ile kabullenerek ve bu

özelliklerin sağlık ve hastalık davranışlarına etkisini göz önüne alarak bakımın

planlanması,

Farklı kültürlere sahip olan insanların sağlık gereksinimlerinin de farklılık

gösterebileceğinin bilinmesi,

Ebeveyn ve çocukla güvene dayalı bir ilişki kurarak kültürel tanılama yapılması,

51

Yararlı uygulamalar için toplumla sağlıklı bir işbirliği

oluşturulması ve toplumun kültürüne sahip

çıkılması,

Zararlı uygulamaların gerekli kişi ve kuruluşlarla

işbirliği yapılarak ortadan kaldırılması,

Sağlık çalışanları özellikle hemşireler tarafından

annelere konuyla ilgili bilgi verilmesi, doğru seçim

yapmaları ve geleneksel uygulamaların sonuçları ile

yan etkileri konusunda farkındalıklarının artırılması

önerilmektedir.

52

Kültürel yetkinlikte bakım verebilmesi için sağlık

profesyonellerinin;

kendi kültürel değerlerinin farkında olması,

toplumun kültürel farklılıklarını kabul etmesi,

kültürel bilgiye sahip olması, uygulama

becerilerini çocuğun ve ailenin kültürel yapısına

uygun hale dönüştürebilmesi gerekmektedir.

(Öztürk 2011,Özcan & Bahar 2011, Hızel-Bülbül ve ark. 2009)

53

KAYNAKLAR Aksayan, S.(1983). Çocuk sağlığına ilişkin geleneksel inanç ve uygulamalar Bilim Uzmanlığı

Tezi.Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Ankara Bayık A(1989). Naldöken mahallesinde ev kadınlarının ilk yardıma ilişkin deneyimleri ve davranış

örüntüleri. Eğe Üniversitesi Hemşirelik YüksekokuluDergisi. 1(5):11-26. Kılıç, P.S,Besen, B.D,Tokem, Y, Fadıloğlu, Ç.(2011).Hemşirelerin bakım verirken karşılaştıkları

kültürel sorunların belirlenmesi(pp.94).Uluslararası Katılımlı, 13. Ulusal Hemşirelik Kongresi, Kongre Kitabı,Şanlıurfa.

Öztürk, C.(2011).Çocuk hemşireleri ve kültürel tanılama(pp.50-53).Uluslararası Katılımlı, 3.Ulusal Pediatri Hemşireliği Kongresi, Kongre Kitabı,İzmir.

Coşkun A, Erdem N, Gelisken R. ve ark 2005. Investigationof traditional methods used by mothers having 0–1 year old babies. 5. National nursing students congress’ book, 1st ed. Kök Press, Ankara.

Öztürk, C.(2011).Türkiye’de çocuklarda tamamlayıcı ve alternatif tedavi kullanımı(pp.85-86).Uluslararası Katılımlı, 3.Ulusal Pediatri Hemşireliği Kongresi, Kongre Kitabı,İzmir.

...Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2008.Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etüdleri Enstitüsü, Sağlık Bakanlığı Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı ve

TÜBİTAK,Ankara,2009. Kırman A, Uysal D.D. Öztürk, C.(2011).Çocuklarda tamamlayıcı ve alternatif tedavi

kullanımı(pp.178).Uluslararası Katılımlı, 3.Ulusal Pediatri Hemşireliği Kongresi, Kongre Kitabı,İzmir. Karaer M, Tunçal S, Şen H.0-24 ay arası bebekleri olan annelerin beslenme bilgilerinin ve karma

beslenmedeki tutumlarının karşılaştırılması(pp.171).Uluslararası Katılımlı, 3.Ulusal Pediatri Hemşireliği Kongresi, Kongre Kitabı,İzmir.

Koç Z, Sağlam Z,Uygun K.H.(2011).Annelerin bebek bakımı ile ilgili geleneksel uygulamalarının belirlenmesi(pp.130).Uluslararası Katılımlı, 13. Ulusal Hemşirelik Kongresi, Kongre Kitabı,Şanlıurfa.

Kılıç A, Çınar N.Y, Bektaş M.(2011). Sıfır-yirmidört ay çocuğu olan annelerin emzirme durumunu etkileyen faktörlerin incelenmesi(pp.250).Uluslararası Katılımlı, 13. Ulusal Hemşirelik Kongresi, Kongre Kitabı,Şanlıurfa.

Sivrikaya S.K, Akturan E, Büyükdere H, Türkay H, Ünlü M.(2011). 15-49 yaş grubu kadınların doğum öncesi ve sonrası uyguladıkları geleneksel yöntemler(244-45).1.Ulusal Kültürlerarası Hemşirelik ve Ebelik Kongresi, Kongre Kitabı, İzmir.

Ayhan F.(2011).Kültürlerarası farklılıkların hemşirelik bakımına etkilerinin değerlendirilmesi(pp.166-167).1.Ulusal Kültürlerarası Hemşirelik ve Ebelik Kongresi, Kongre Kitabı, İzmir.

Okumuş F, Küncü N, Açık M.(2011).Kahramanmaraş yöresinde annelerin yenidoğan ve bebek bakımı ile ilgili geleneksel uygulamaları(pp.172-173).1.Ulusal Kültürlerarası Hemşirelik ve Ebelik Kongresi, Kongre Kitabı, İzmir.

54

Taş F, Bekiroğlu T, Akben M. (2011).Kahramanmaraş’ta annelerin bebek emzirilmesideki geleneksel uygulamaları(pp.175-176).1.Ulusal Kültürlerarası Hemşirelik ve Ebelik Kongresi, Kongre Kitabı, İzmir.

Eğri G.(2006). Tokat ili bir sağlık ocağı bölgesindeki 15-49 yaş grubu evli kadınların doğum sonu dönemde anne ve bebek bakımına yönelik geleneksel uygulamaları. Yüksel Lisans Tezi. Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Programı. Sivas.

Işık T,Akçınar M,Kadıoğlu S.( 2010). Mersin ilinde gebelik, doğum ve loğusalık dönemlerinde anneye ve yenidoğana yönelik geleneksel uygulamalar. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. 7:1,63-

84. Demirezen E.(2009). Ebelik ve Hemsirelik Egitiminde Kültürün Yeri(pp.50-55). Hemşirelik ve

Ebelikte Kültürlerarası Yaklaşım Sempozyumu Kitabı, Çanakkale. Çiftçi H., Çevik E., Aksoy S.(2005). Şanlıurfa yöresinde uygulandığı şekli ile dağlama, Türkiye Klinikleri J Med Ethics, 13; 110-114. Şenol V, Ünalan D, Çetinkaya F, Öztürk Y.(2004). Kayseri ilinde halk ebeliği ile ilgili geleneksel uygulamalar, Klinik Gelişim, 17(3/4), 47-55. Vurur S. Ve ark.(2009).Annelerin emzirmelerine yönelik geleneksel uygulamalarının

belirlenmesi(pp.100). Hemşirelik ve Ebelikte Kültürlerarası Yaklaşım Sempozyumu Kitabı, Çanakkale. Demirelöz M,Ekşioğlu A.(2009). Kadın ve Çocuk Sağlığına lişkin Ritüeller(pp.104). Hemşirelik ve

Ebelikte Kültürlerarası Yaklaşım Sempozyumu Kitabı, Çanakkale. Tural E. Ve ark.(2009). Postpartum Dönemde Annelerin Bebek Bakımına Yönelik Geleneksel

Uygulamaları(pp.112). Hemşirelik ve Ebelikte Kültürlerarası Yaklaşım Sempozyumu Kitabı, Çanakkale. Kannan et al. (2004). Neonatal Feeding Practices of Anglo American Mothers and Asian Indian Mothers Living in the United States and India. J Nutr Educ Behav.;36:315-319 Muslu G.K,Öztürk C.(2008). Tamamlayıcı ve alternatif tedaviler ve çocuklarda kullanımı, Çocuk

Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2008; 51: 62-67. Aliefendioğlu D. Ve ark.(2009). Traditional child care procedures in an Anatolian city. Gazi Tıp

Dergisi, 20:1; 17-20. Kahriman İ.(2007).Trabzon il merkezinde 6-12 aylık çocuğu olan annelerin bebek bakımına ilişkin

geleneksel uygulamaları.Yüksek Lisans Tezi.Karadeniz Teknik Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü,Trabzon.

55

İz F.B. Ve Ersoy S.(2011).Annelerin, yenidoğan dönemindeyken çocuklarına yönelik bazı geleneksel uygulamaları (pp.161-162).1.Ulusal Kültürlerarası Hemşirelik ve Ebelik Kongresi, Kongre Kitabı, İzmir.

Egelioğlu N ve ark.(2011).Doğum sonu dönemde yenidoğan ve lohusalığa ilişkin geleneksel uygulamalar (pp.224-225).1.Ulusal Kültürlerarası Hemşirelik ve Ebelik Kongresi, Kongre Kitabı, İzmir.

Akın A,Agit T.A,Tortuk S.O.(2011).0-5 yaş çocuğu olan annelerin çocuklarına uyguladıkları geleneksel uygulamaların incelenmesi(pp.127-133).1.Ulusal Kültürlerarası Hemşirelik ve Ebelik Kongresi, Kongre Kitabı, İzmir.

Çalışkan I.Z ve ark.(2005). Bebeklik ve Çocuklukta Karşılaşılan Sorunlara İlişkin Geleneksel İnanç ve Uygulamalar(pp.489). 13. Ulusal Neonatoloji Kongresi (UNEKO-13) ve Yenidoğan Hemşireliği Kongre Kitabı, Kayseri.

Çalışkan Z, Bayat M. (2007). Nevşehir’de yaşayan annelerin bebek bakımında karşılaştıkları sorunlar ve bu sorunlara yönelik uygulamalar(pp.48). 1. Ulusal Pediatri Hemşireliği Kongre Kitabı. İzmir.

Çıkman Z.(1980) Nazar değme ve tedavi usulleri, Atatürk Üniversitesi Mediko Sosyal Hizmetler Daire Başkanlığı Folklor-Haber Dergisi, 3:10.

Çimen S ve ark.(2006). Çocuk sağlığı ve bakımıyla ilgili geleneksel uygulamalar(pp.223). 5. Ulusal Hemşirelik Öğrencileri Kongre Kitabı.

Erdem E, Taş F. (2005). 0-12 Aylık Bebeğe Sahip Olan Annelerin Yaptıkları Geleneksel uygulamaların Belirlenmesi(pp.505-506). 13. Ulusal Neonatoloji Kongresi (UNEKO-13) ve Yenidoğan Hemşireliği Kongre Kitabı, Kayseri.

Ergin D, Şen N, Tekin F, Altıntoprak A. (2007). 0-1 aylık bebeği olan annelerin yenidoğan sarılığı hakkındaki bilgi düzeyleri ve hastaneye başvurmadan önceki uygulamalarının incelenmesi(pp.102). 1. Ulusal Pediatri Hemşireliği Kongre Özet Kitabı. İzmir.

Geçkil E, Şahin T, Ege E. (2007). Traditional postpartum practices of women and infants and the factors influencing such practices in South Eastern Turkey . Midwifery, Feb 28. [Epub ahead of print]

Gözüm S. Erzurum il merkezi Ceylanoğlu Sağlık Ocağı Bölgesinde 0,6 yaş grubu çocuğu olan annelerin çocuk sağlığı ile bilgi düzeylerinin saptanması. Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Yüksek lisans Tezi. 1992. Erzurum.

Hacıalioğlu N. (1991). Annelerin çocuk bakımı ve beslenmesi konusunda bilgi, tutum ve davranışlarının saptanması. Atatürk Üniversitesi Tıp Bülteni, 23 (4),367-378.

İzdem E (1972). Tarih boyunca Türk kültürü ve sanatı ansiklopedik sözlük, İstanbul Birlik Matbaası, 123-127.

Şen E. ve ark.(2009). Postpartum Dönemde Yenidogan Bakımına Yönelik Kültürel Uygulamalar(pp.126), Hemşirelik ve Ebelikte Kültürlerarası Yaklaşım Sempozyumu Kitabı, Çanakkale.

Çiftçi, K. E. (2005). 1-3 Aylık Bebeklerde Gaz Sancısı, Etkileyen Faktörler ve Annelerin Bu Konudaki Uygulamaları. Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.Yüksek lisans Tezi. Erzurum.

56

Özyazıcıoğlu N, Öncel S. (2011). Çocuk Bakımında Kültürel (geleneksel) Yaklaşımlar.Kültürlerarası Hemşirelik kitabı. (Ed:Seviğ Ü, Tanrıverdi G). İstanbul Tıp Kitabevi, s:203-238 .

Yalın S. Geleneksel hasta bakım uygulamaları. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Bilim Uzmanlığı Tezi. Ankara 1988.

Yaman S. Annelerin akut solunum yolu enfeksiyonu geçiren 0-2 yaş grubu çocuklarına yaptıkları uygulamalar. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Bilim Uzmanlığı Tezi. Ankara 1990.

Türkdoğan O (1972). Doğu Anadolu’da Sağlık-Hastalık Sisteminin Toplumsal Araştırması, Ankara Üniversitesi Basımevi, 106-111.

Ünver S (1938)Tıbbi Folklor ve İyi Telkinler, İstanbul, Burhaneddin Basımevi, 11-16. Vehbi Koç Vakfı Hemşirelik Fonu. Proje çalışması (2007). Yürütücü: Hatice Bıçakcı,

Danışmanlar: Sevinç Polat, Nurcan Özyazıcıoğlu. Annelerin çocuk bakımına ilişkin yaptıkları geleneksel uygulamaları ve eğitim. Proje sahibi:Kafkas Üniversitesi, Kars Sağlık Yüksekokulu. (proje tamamlandı).

Margolis PA, Stevens R, Bordley WC, Stuart J, Harlan C, Keyes-Elstein, L., Wisseh S. (2001). From concept to application: The impact of a community-wide intervention to improve the delivery of preventive services to children. Pediatrics, 108(3), E42.

Sezen L (1994) Erzurum Şehir Folkloru. Erzurum, Erzurum Kalkınma Vakfı Yayınları, 71,76, 199. Singhi S, Padmini P, Sood V. Urban parents' understanding of fever in children: its dangers, and

treatment practices. Indian Pediatr. 1991;28: 501-505. Sreeramareddy CT, Shankar RP, Sreekumaran BV, Subba SH, Joshi HS, Ramachandran,

U. (2006). Care seeking behaviour for childhood illness- a questionnaire survey in western Nepal. BMC International Health and Human Rights, 23; 6: 7.

Taş H. (1994). Erzurum’da doğum ve çocukla ilgili eski adet ve inançlar. Türk Halk Kültüründen Derlemeler (pp.187-214). Ankara: Kültür Bakanlığı, Halk Kültürlerinin Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları:228.

Özyazıcıoğlu N, Polat S. (2004). 12 aylık çocuğu olan annelerin bazı sağlık sorunlarında başvurdukları geleneksel uygulamalar. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 7(2),30-38.

Özyazıcıoğlu N . Tez Yöneticisi: Sevinç Polat Yaman. Erzurum il merkezinde 12 aylık çocuğu olan annelerin çocuk büyütmeye ilişkin yaptıkları geleneksel uygulamalar. Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı.Yüksek Lisans Tezi. 2000.Erzurum.

Özyazıcıoğlu N, Polat S.(2005). 12 aylık çocuğu olan annelerin çocuk bakımına ilişkin başvurdukları geleneksel uygulamalar. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi,8(1):63-71.

Vurur S. Ve ark.(2009).0-6 yaş grubu çocuğu olan annelerin çocuk bakımına ilişkin geleneksel uygulamalarının belirlenmesi(pp.148). Hemşirelik ve Ebelikte Kültürlerarası Yaklaşım Sempozyumu Kitabı, Çanakkale.

57

TEŞEKKÜRLERSağlık Slaytları http://

hastaneciyiz.blogspot.com