KURUMSAL İKTİSAT
PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN
Kurumsal iktisat kapsamında yer alan
başlıca iktisadi düşünce okulları:
•Kamu Tercihi ve Anayasal İktisat
• Freiburg Okulu ve Ordo Liberalizmi
•Avusturya İktisat Okulu
•Mülkiyet Hakları ve İşlem Maliyetleri
Yeni Kurumsal İktisadın Temel
Özellikleri:
• Pek çok teoriyi içine alan düşünce sistemi.
• Kural ve kurumların önemi.
• Kurucu rasyonalizm.
• Devletin rolü sınırlandırılması.
• Makro düzeyde kurumsal düzenlemeler
• Mikro düzeyde kurumsal çevreve.
• Adam Smith’ in görünmez eline karşılık dengeleyici güç kavramı.
• Sosyal kurumların köken ve nitelikleri.
ESKİ KURUMSAL İKTİSAT - YENİ KURUMSAL İKTİSAT
BENZERLİKLERİ
• İktisadi olayları
statik bir durum olarak görmezler.
• İktisat diğer sosyal bilimlerden daha fazla yararlanmalı.
• İktisat daha evrimci bir bilim olmalıdır.
FARKLILIKLARI • Eski kurumsal iktisatçılar
bireyleri kurumlar çerçevesinde ele alır.
• Yeni kurumsal iktisatçılar kurumları bireylerin davranışları ile açıklar.
• Yeni kurumsal iktisat çok geniş bir alana yayılmıştır.
• Eski kurumsal iktisat daha sınırlı bir alana yayılmıştır.
BAZI TEMEL KAVRAMLAR
İnformel kurallar: Geçmişten gelen ve zaman içinde oluşturulmuş kurallar demetidir.(gelenek-görenek vb.)
Formel kurallar: Bir üst otorite tarafından oluşturulmuş kurallar.(anayasa vb.)
Mülkiyet: Bir kıt kaynağa sahip olmak, ondan yararlanmak, başkalarına devretmeyi içerir.
İşlem maliyeti: Mülkiyet haklarının devri sırasında katlanılan maliyetler.
Kurumsal çevre: Ekonomideki aktörlerin performansını, davranışlarını etkileyen oyunun kuralları.
YENİ KURUMSAL İKTİSADA KATKIDA
BULUNAN BAŞLICA DÜŞÜNURLER:
Eucken ve Böhm:Piyasa düzeni ve kuralların önemi
Avusturya İktisadı ve Hayek: Kurallar, kurumlar ve düzen
Buchanan: Anayasal kuralların önemi ve gerekliliği
Mülkiyet Hakları ve İşlem Maliyetleri
Eucken ve Böhm: Piyasa düzeni ve kuralların önemi
• Ekonomik bir anayasanın oluşturulmasının önemi üzerinde durmuşlardır.
• Ekonomik düzen spontane değildir.
• İki farklı ekonomik düzen sınıflaması yapmıştır:piyasa ekonomisi ve kumanda ekonomisi.
• Piyasa ekonomisinin kurumsallaşması için 7 ilkeden söz etmiştir:tam rekabet, parasal istikrar, piyasaya giriş-çıkış serbestisi, özel mülkiyet, ekonomik birimlerin faaliyetlerinden kendilerinin sorumlu olması, sözleşme özgürlüğü,ekonomi politikalarında öngörülebilirlik ve istikrar.
• Piyasa ekonomisini düzenleyici ilkeler:monopol denetimi, gelir dağılımının düzeltilmesi, asgari fiyat uygulaması, dışsal maliyetlerin kaldırılması ve ekonomik anayasanın oluşturulması.
Avusturya İktisadı ve Hayek: Kurallar, kurumlar ve düzen
• Avusturya okuluna olan ilginin artmasının nedeni sosyalizmin çöküşü ve keynesyen politikaların önemini yitirmesidir.
• Temel ilkeleri:subjektivizm, metodolojik bireycilik, spontan düzendir.
• Hayek’in düzen hakkında görüşleri Taxis ve Cosmos kavramları ile açıklanır.
• Hayek’e göre kanunların nedeni bireyi özgür kılmaktır.
• Birey özgürlüğünü sağlamak için kanun hakimiyetini savunmuştur.
• Devlet güçsüzü güçlüye karşı korur.
• Özel sektörün üretmeyeceği mal ve hizmetleri devlet üretmelidir
Buchanan: Anayasal kuralların önemi ve gerekliliği
• İyi bir sosyal düzen ve iyi devlet yönetimi için kural ve
kurumların önemi üzerinde durmuştur.
• Devletin sahip olduğu güç ve yetkiler anayasal düzeyde
sınırlandırılmalıdır.
• Kuralların en önemli özelliği belirsizliği azaltmalarıdır.
• Geliştirdiği kamu tercihi teorisini metodolojik olarak
kurucu rasyonalizm üzerine inşa etmiştir.
• Oyunun kuralları anayasal düzeyde belirlenmelidir.
• Kurallar belirsizliği azaltır, bireyi devlete karşı korur,
devletin yetkileri anayasal düzeyde sınırlandırılmalıdır.
MÜLKİYET HAKLARI VE İŞLEM MALİYETLERİ
• Mülkiyet hakları bireylerin sosyal hayatta yapabileceklerini,
sorumluluklarını ve özgürlüklerini tanımlar.
• Mülkiyet hakları yasal ve ekonomik olmak üzere 2’ye ayrılır.
• Mülkiyet hakkı kullanım hakkını, gelir elde etme hakkını ve
aktarma hakkını içerir.
• Mülkiyet haklar bireyler arasındaki çatışmayı azaltarak
rekabetin gelişmesine yardımcı olur.
• İşlem maliyetleri ekonomik faaliyetler içinde mülkiyetin
korunması, transferi ve elde edilmesi ile ilgili maliyetlerdir.
• İşlem maliyetleri 3 şekilde ortaya çıkar: arama, pazarlık ve
sözleşmelerin yerine getirilmesini sağlamanın maliyetidir.
Douglas North: Kurumsal altyapı ve ekonomik
gelişme
• Çalışmalarında kural ve kurumlar ile ekonomik performans
üzerindeki ilişkiyi incelemiş ve kurumsal değişimin ekonomik
performans üzerindeki etkilerini incelemiştir.
• North’a göre kurumlar bir toplumda oynanan oyunun kurallarıdır.
• North formel kuralları siyasi kurallar, ekonomik kurallar ve
sözleşmeler olarak 3’e ayırmıştır.
• Kurumlar belirsizliği azaltır, istikrar ve sürekliliği sağlar.
• Kurumsal değişimin temel nedeni göreli fiyatlardaki değişim ve
sonuç olarak zevk ve tercihlerdeki değişmedir.
YENİ KURUMSAL İKTİSADA YÖNELİK ELEŞTİRİLER
• Kurumsal iktisat düşünürlerini tek bir çatı
altında toplayacak bir üst kurumsal iktisat teorisi
bulunmamaktadır.
• Eleştirdikleri neo-klasik iktisada alternatif bir
teori geliştirememişlerdir.
• Ekonomi dinamik olduğu için kurallara
bağlanması istikrarsızlığa yol açabilir.
• Devletin gücünü anayasal kurallarla sınırlamak
anti-demokratik bir yaklaşımdır.
• Prof.Dr.Coşkun Can Aktan
• Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği
• http://www.sobiad.org
• Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF
• http://www.canaktan.org