Artıkkelimeleri
doğru yazıyorum.
ArtıkTürkçe
dersindeeğleniyorum.
ArtıkTürkçe’den
korkmuyorum.Artık
Türkçe’yi daha çok
seviyorum.
Artıkaz yazarakçok zaman
kazanıyorum.
ArtıkTürkçe’den
sıkılmıyorum.Artık
daha fazlayazar
tanıyorum.
Artıkdaha fazla
kelimeöğreniyorum.
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
AKILLI TÜRKÇE DEFTERİTürkçeMino
Enver YILMAZ
7
2 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
Bu kitabın her hakkı Arı Defter ve Dağıtım’a aittir. İçindeki şekil, yazı, resim ve grafiklerin yayınevinin izni olmaksızın, elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır.
Arı Defter ve Dağıtım İnternet Bilişim HizmetleriGüneşli Yolu Cad. İkebana Evleri H Blok D:26 Bahçelievler/İSTANBUL
Tel: 0212 879 20 60 - Faks: 0212 879 20 70www.ariyayin.com - [email protected] /ariyayin /ariyayin
YAZAREnver YILMAZ
KAPAK TASARIMİhsan SONDOĞAN
GRAFİK-TASARIMŞ. Kübra MERAL - Safiye SELALMAZ
Bilal KARAGÜLMEZ
BASIM YERİAykut Basım (0212 428 52 74)
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 3
Merhabalar,
Hazırlamış olduğumuz Akıllı Türkçe Defteri ile siz saygıdeğer öğretmenlerimizin işlerini biraz daha
kolaylaştırırken, sevgili öğrencilerimizin de Türkçe’yi daha iyi öğrenmelerini sağlamak istedik.
Akıllı defterlerin amacı, not tutma sıkıntısı yaşayan öğrencilerin ve konu yetiştirme telaşına giren
öğretmenlerimizin işlerini kolaylaştırmaktır.
TürkçeMino’da konu anlatım bölümleri boş bırakılmıştır. Bunun nedeni; her öğretmenin konuyu
anlatım ve not alma tarzının farklı oluşudur. Türkçemino'da boş bir defter kadar not kısmı bulabi-
lirsiniz. Öğretmen, gerekli bulduğu ayrıntıları kendi anlatım tarzına uygun olarak yazdırabilecek;
soru çözmek, konuyu tekrar etmek, kitap okumak, şiir ve hikaye yazmak vb. gibi bir çok etkinlik
için bol bol zaman kalacaktır.
TürkçeMino’da her temanın sonunda yer verilen “yazma” ve “kompozisyon” bölümleri ile öğrenci-
ler, öğrendikleri yazı türleri ve özellikleri ile ilgili özgün yazılar yazabilecek böylece yazma beceri-
lerinin gelişmesine katkı sağlanacaktır.
Akıllı Türkçe Defteri’nin ek bir kaynak olarak algılanmasını istemeyiz. Çünkü bu defter ile öğrenciye
ek kaynak aldırmıyoruz, DEFTER İHTİYACINI karşılıyoruz. Bu defteri alan bir öğrencinin başka bir
defter almasına gerek kalmayacaktır.
Başarılarınızın sürekli olması dileğiyle…
Enver YILMAZ
4 Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!
İÇİNDEKİLER
1. TEMA - HAK VE ÖZGÜRLÜK
Sözcükte Anlam (Gerçek, Mecaz, Yan Anlam, Benzetme) ................................................................. 8 - 12
Dil Bilgisi (Fiillerin Anlam Özellikleri, Fiil kipleri, Çekimli fiil) ........................................................ 13 - 26
Yazım, Noktalama (Büyük Harflerin Yazımı, Sayıların Yazımı, Nokta) ............................................ 27 - 34
Yazma (Hikâye) ........................................................................................................................ 35 - 40
2. TEMA - ATATÜRKÇÜLÜK
Sözcükte Anlam (Terim, Zıt, Eş anlam, Eş sesli) ........................................................................... 44 - 48
Cümlede Anlam (Amaç-sonuç, Neden-sonuç, Öznel-Nesnel cümle) ................................................ 49 - 52
Dil Bilgisi (Dilek Kipler, Zarflar) ................................................................................................. 53 - 72
Noktalama İşaretleri (Virgül, İki nokta, Üç nokta) ....................................................................... 73 - 78
Yazma (Söyleşi, Makale) ........................................................................................................... 79 - 84
3. TEMA - DOĞA VE EVREN
Sözcükte Anlam (Soyut, somut anlam) ....................................................................................... 88 - 92
Cümlede Anlam ........................................................................................................................ 93 - 94
Dil Bilgisi (Yapılarına Göre Fiiller, Fiillerde Anlam Kayması) ....................................................... 95 - 110
Noktalama İşaretleri (Soru İşareti, Ünlem İşareti, Kısa Çizgi, Eğik Çizgi) .................................... 112 - 116
Yazma (Gezi Yazısı, Biyografi)................................................................................................ 117 - 122
4. TEMA - DUYGULAR VE HAYALLER
Sözcükte Anlam (Deyimler) ................................................................................................... 125 - 128
Dil Bilgisi (Ek Fiil) ................................................................................................................ 129 - 136
Noktalama, Yazım (Yay Ayraç, Köşeli Ayraç) ........................................................................... 137 - 142
Yazma (Deneme) .................................................................................................................. 143 - 146
5. TEMA - ALIŞKANLIKLAR
Sözcükte Anlam .................................................................................................................... 150 - 151
Cümlede Anlam .................................................................................................................... 152 - 154
Dil Bilgisi (Basit ve Birleşik Zamanlı Fiiller) ............................................................................. 155 - 162
Yazım Kuralları, Noktalama (Pekiştirmeli Sözcüklerin, İkilemelerin Yazımı) ................................ 163 - 168
Yazma (Fabl) ....................................................................................................................... 169 - 172
6. TEMA - MİLLİ KÜLTÜR
Sözcükte Anlam .................................................................................................................... 176 - 178
Cümlede Anlam .................................................................................................................... 179 - 180
Dil Bilgisi ............................................................................................................................. 181 - 184
Noktalama, Yazım (Tırnak İşareti) .......................................................................................... 185 - 188
Yazma ................................................................................................................................. 189 - 192
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 5
TEMA 1 - KAZANIMLAR
• Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili kelimelere örnek verir.
• Metnin bağlamından hareketle kelime ve kelime gruplarının anlamlarını çıkarır.
• Metindeki anahtar kelimeleri belirler.
• Metindeki sebep - sonuç ilişkilerini fark eder.
• Metindeki amaç - sonuç ilişkilerini fark eder.
• Metne ilişkin sorulara cevap verir.
• Farklı türlerde metin okur.
• Yazım, noktalama kurallarına uyar.
• Olay yazıları yazar.
• Yazım kurallarını kavrayarak uygular.
• Fiillerin anlam özelliklerini kavrar.
• Kip ve çekimli fiili kavrar.
• Bildirme kipleriyle dilek kiplerini ayırt eder.
• Bildirme kiplerinin kullanım özelliklerini kavrar.
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!6
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 7
Tema 1 - Hak ve Özgür lük ler
ŞİİR NEDİR?
‘‘Şiir nedir?’’ diye soruyorsunuz. Edebiyat yapmayı, büyük söz etmeyi sevenler için
şiir ne değildir ki! Şiir bir çığlıktır, bir ilan-ı aşktır, sallanan bir yumruktur, bir umuttur,
bir kurtuluştur vb... Kuşkusuz, bunların hepsi şiirde olabilir fakat bunlar nesirde de olan
şeylerdir. Şiirin ne olduğunu anlayabilmek için onu nesirden ayıran özellikleri aramak
onlar üzerinde durmak daha doğru olur sanıyorum. Düşüncemi bir örnekle açıklaya-
yım. ‘‘Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.’’ dizesini elbette duymuşsunuzdur. Şair
ne demek istiyor? Gülüştüklerimiz hatıra geldikçe ağlarım. Bu bir nesir cümlesidir. Şair ne yapmış? Bu nesir
cümlesinin her sözcüğünü değerlendirerek bu duyguyu son anlatıma kavuşturmuş.
Nasıl ki kunduracı hem ıskarpin, hem terlik, hem potin yaparsa şair de günümüze ve koşullara göre ızdı-
rap şiiri, aşk şiiri, isyan şiiri, ölüm şiiri, kurtuluş şiiri yazar.
Cahit Sıtkı TARANCI
Yukarıdaki metinde yazar şiiri nasıl tanımlıyor?
Aşağıdaki soruları yukarıdaki metne göre cevaplayalım.
1.
Yukarıdaki metinde yazar ileri sürdüğü düşünceyi kanıtlamaya çalışıyor mu?2.
Yukarıdaki metinin konusu nedir?3.
Yukarıdaki metnin ana düşüncesini yazalım.4.
Yazar yukarıdaki metinde şairle kimi karşılaştırıyor?5.
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!8
Sözcükte Anlam
Aşağıdaki tabloda yazılan sözccüklerin anlamlarını bulalım, tahminimizle karşılaştıralım.
Anlamını öğrendiğimiz kelimelerden ikisini cümle içinde kullanalım.
Aşağıdaki mavi kutuda sözcükler, pembe kutuda anlamları verilmiştir. Sözcüklerle anlamlarını kırmızı oklarla
eşleştirelim.
Sözcük: adalet
Cümlem:
Sözcük: demokrasi
Cümlem:
Sözcük Tahminim Sözlük Anlamı
ıstırap
nesir
potin
demokrasi
iskarpin
adalet
Sözcükler
a. hak
b. medeniyet
c. meclis
d. adalet
e. hukuk
f. vicdan
Anlamları
1. Uygarlık.
2. Bir toplantının yapıldığı yer, şüra.
3. Yasalarla sahip olunan hakların herkes tarafından kullanılmasının sağ-
lanması.
4. Bir kimsenin gerçek olarak elde ettiği kazanımlar olarak tanımlanır. Eme-
ğin karşılığı.
5. Kişinin kendi ahlak değerleri üzerine kendiliğinden yargılama yapmasını
sağlayan güç.
6. Toplumu düzenleyen yasaların bütünü.
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 9
Sözcükte Anlam
Gerçek Anlam
Mahallemizin geniş sokaklarında bisiklete binerdik. ➙ Altı çizili sözcükleri inceleyelim.
Altı çizili sözcükler ilk anlamlarıyla kullanıldıkları için hepsi gerçek anlamlıdır.
Örnek 1
Aşağıdaki cümlelerde gerçek anlamıyla kullanılan kelimeleri kırmızı kalemle yuvarlak içine alalım.
Aşağıdaki sözcükleri gerçek anlamlarıyla cümle içinde kullanalım.
• Bu yaz tatilinde, kendi seçtiğimiz üç kitabı okuyalım.
• Adanın ortasında küçük bir hayvanat bahçesi var.
• Her gün mutlaka bir bardak süt içiyor.
• Bacağını kırdığı için sınava giremedi.
Sözcük: temiz
Cümlem:
Sözcük: rüzgâr
Cümlem:
Mecaz Anlam
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!10
Sözcükte Anlam
Ne kadar geniş bir insansın. ➙ Altı çizili sözcüğün anlam özelliğine bakalım.
Altı çizili sözcük gerçek anlamından uzaklaştığı için mecaz anlamlıdır.
Örnek 2
Ayakkabının burnu yırtılmış.
“Burun” sözcüğü, gerçek anlamıyla bağlantılı yeni bir anlam kazanmıştır, bu yüzden yan anlamlıdır.
Örnek 3
Aşağıdaki cümlelerde mecaz anlamıyla kullanılan kelimeleri renkli kalemle yuvarlak içine alalım
• Gözüme sanki bir perde indi.
• Toplantı boğuk, sıkıcı bir atmosferde geçti.
• Sıcak, içten gülüşüyle yüreğimi okşadı.
Aşağıdaki cümlelerde yan anlamıyla kullanılan sözcükleri renkli kalemle yuvarlak içine alalım.
• Dağın eteğine yaslanmış ahşap evlerin fotoğrafını çektik.
• Masamın gözündeki mührü çıkarır mısın?
• Uçurtmanın kuyruğu elektrik tellerine takılır mı?
• Erciyes’e yılın ilk karı düştü.
• Türkçe defterinin yapraklarını karalamış.
Aşağıdaki sözcükleri mecaz anlamıyla cümle içinde kullanalım.
Yan Anlam
Sözcük: pişkin
Cümlem:
Sözcük: soğuk
Cümlem:
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 11
Sözcükte Anlam
Aşağıdaki cümlelerde ve dizelerdeki benzetmeyi bulup benzetme unsurlarını yazalım. (Şiirlerde birden fazla
benzetme olabilir.)
Benzeyen :
Benzetme yönü :
Kendisine benzetilen :
Benzetme edatı :
Benzeyen :
Benzetme yönü :
Kendisine benzetilen :
Benzetme edatı :
Benzeyen :
Benzetme yönü :
Kendisine benzetilen :
Benzetme edatı :
Benzeyen :
Benzetme yönü :
Kendisine benzetilen :
Benzetme edatı :
Benzeyen :
Benzetme yönü :
Kendisine benzetilen :
Benzetme edatı :
• Dev gibi kara bulutlar kaplamıştı gökyüzünü.
• Topal bir hayvan kadar yavaştı burda zaman.
• Âdeta rüzgar oldu atlarımız.
• İpince bir yağmur gibi indi hüzünler.
Yıldızlar gibi parlak gümüşten saçların.
• Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik.
Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik.
Benzetmeedatı
Benzetmeyönü
Benzeyen Benzeyen
Durmuş saat gibi sessizdi burada hayat. ➙ Cümleyi inceleyelim.Örnek 4
Benzetme
Yukarıdaki cümlede “hayat”, “durmuş saate” benzetilmiş.
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!12
Sözcükte Anlam
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 13
Hepimiz tahtaya bakıyorduk. ➙ Durum fiili, nesne alma özelliği yok.
Dil Bilgisi
Fiil (Eylem)
Fiillerin Anlam Özellikleri
Örnek 5
Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili fiilleri, anlam özelliklerine göre inceleyelim (İş, oluş, durum) anlam
özelliğini karşılarına yazalım.
• Sınıfımıza yeni gelen çocuğu mahalleden tanıyorum. ➙
• Yağmurdan sonra güneş açtı. ➙
• Şuradaki parkta biraz oturalım. ➙
• Peynirler, dışarıda kaldığından küflenmiş. ➙
• Ağaçtaki kuşlar, silah sesini duyunca uçuştu. ➙
Adadaki evimizi sattık. ➙ İş (kılış) fiili, nesne alma özelliği var.
Gömleklerim çok küçülmüş. ➙ Oluş fiili, eylem kendiliğinden oluşmuş.
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!14
Dil Bilgisi
Fiillerin anlam özellikleriyle ilgili öğrendiklerimizi kullanarak aşağıdaki tabloyu dolduralım. Verilen özellik
hangisine uygunsa o kutuya ✓ işareti koyalım.
Eylemin gerçekleşmesi bir süreç içerisinde kendiliğinden olur.
Fiillerin anlam özellikleri İş Fiili Durum Fiili Oluş Fiili
Eylem bir nesneye bağlı olarak gerçekleşir.
Eylem öznenin durumunu anlatır.
Eylem bir özneye bağlı gerçekleşir.
Eylem bir nesneye bağlı gerçekleşmez.
Aşağıdaki altı çizili fiillerin anlam özelliklerini belirleyelim, anlam özelliklerine göre oluş fiillerini yeşil, iş
(kılış) fiillerini mavi, durum fiillerini mor kutuya yazalım.
Dün akşam çok erken uyudum.
Ailemle vakit geçirmeyi seviyorum.
Muzaffer İzgü’nün kitaplarını mutlaka okuyun.
Görmeyeli bu çocuk ne kadar büyümüş!
Annemler, Altınoluk’taki yazlığı satacaklar.
Gemi korsan adasından hızla uzaklaştı.
Hava ısınınca ağaçlar çiçek açtı.
Halk köy meydanında toplandı.
Buğday başakları güneş gibi sararmış.
Saat beş gibi ülkemizden ayrılacakmış.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 15
ET KİNLİK (Di l bi lgisi)
Yukarıdaki şiirde geçen fiilleri bulalım, anlam özelliklerini belirleyip aşağıdaki uygun bölümlere yazalım.
SONBAHAR
Fani ömür biter, bir uzun sonbahar olur.
Yaprak, çiçek ve kuş dağılır, tarumar olur,
Mevsim boyunca kendini hissettirir veda;
Artık bu dağdağayla uğuldar deniz ve dağ.
Yazdan kalan ne varsa olurken haşır neşir.
Günler hazinleşir, geceler uhrevileşir;
Teşrinlerin bu hüznü geçer ta iliklere.
Anlar ki yolcu yol görünür selviliklere.
Yaprak nasıl düşerse akıp kaybolan suya
Ruh öyle yollanır uyanılmaz bir uykuya;
Duymaz bu anda taş gibi kalbinde bir sızı;
Fark etmez anne - toprak ölüm maceramızı
Yahya Kemal BEYATLI
İş Fiiller:
Durum Fiilleri:
Oluş Fiilleri:
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!16
Dil Bilgisi
Fiillerin Mastar Hâli
Çekimli Fiil
Aşağıda ‘‘mastar’’ halinde verilen fiillere örnekteki gibi kip ve şahıs eki getirerek (ekleyerek) fiilleri çekimli hale
getirelim.
Arkadaşlarım okuldan ayrıldılar. ➙ Altı çizili fiili ineleyelim.Örnek 6
Cümlesindeki ‘‘ayrıldı’’ fiilinin mastar hali “ayrılmak”tır, ‘‘ayrıl’’ fiilinin gövdesine ‘‘-dı’’ kip eki ‘‘-lar’’ şahıs eki eklenerek
fiili çekimli hâle getirilmiştir.
Fiilin Mastar Hali Kip Şahıs Çekimli Fiil
tanışmak tı, ti I. tekil (–m) tanıştım
kazanmak mış, miş II. tekil (–sın)
benimsemek yor I. çoğul (–uz)
sevmek ecek II. tekil (–siz)
başarmak se, sa II. çoğul (–nız)
tanıtmak yor I. tekil (–um)
satmak mış III. çoğul (–lar)
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 17
Fiilerde Şahıs (Kişi)
Dil Bilgisi
Ne duruyorsun be, at kendini denize. (Orhan Veli) ➙ Altı çizili fiillerin kişisine bakalım.Örnek 7
Sen II. (tekil şahıs)
Aşağıda karışık olarak verilen kelimelerden çekimli fiil olanları yeşil kutunun içine; çekimli fiil olmayanları
turuncu kutunun içine yazalım.
biliyorsun, almak, gördüler, bilin, başaracaksın
akıllıydı, güzelsin, bilen, baksanız, görelim
Sen II. (tekil şahıs)
Aşağıdaki çekimli fiillerin şahıslarını (kişi) karşılarına yazalım.
gitmelisiniz ➙ ..........................
alabiliriz ➙ ..........................
ihmal etmemiştim ➙ ..........................
kabul ettim ➙ ..........................
öğretecek ➙ ..........................
yarayabilirdi ➙ ..........................
göreceksin ➙ ..........................
sor ➙ ..........................
çıkmıştık ➙ ..........................
Fiil Şahıs (kişi)
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!18
Dil Bilgisi
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 19
Dil Bilgisi
Fiil Kipleri
Bildirme (Haber), Dilek Kip Ayrımı
Dilek Kiplerinin ÖzellikleriBildirme Kiplerinin Özellikleri
Aşağıdaki cümlelerden yüklemi bildirme kipiyle çekimlenmiş olanların sonuna (✓), dilek kipiyle çekimlen-
miş olanların sonuna (✗) işareti koyalım.
Kar tertemiz kar kabarık
Yürüyorum yumuşacık.
Dün gece on bir buçukta
Ölmüş Berut, tanışırdık.
Örnek 8
Burda “yürüyorum” fiili şu anda yapılan bir eylemi bildiriyor. “ölmüş” fiili geçmişte yapılan bir eylemi bildiriyor. Zaman
anlamlı oldukları için haber kipleridir.
• Yaz tatilinde Bodrum’a gidiyoruz. ( )
• Bu soruları defterime yazmalıyım. ( )
• Her derste yeni şeyler öğreniyoruz. ( )
• Annesi onu yıllar önce terk etmiş. ( )
• Yorgunluktan kanepede uyuyakalmışım. ( )
• Zil çalınca herkes dışarı çıksın. ( )
• Bence oraya yarın akşam gidelim. ( )
• Akşam yemeğini evde yiyelim. ( )
• Buralarda yılın her mevsiminde yağmur yağar. ( )
• Sonunda kendimize göre bir ev bulduk. ( )
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!20
Dil Bilgisi
1. Şimdiki Zaman
A. Haber Kipleri
2. Gelecek Zaman
Örnek 9
Örnek 10
“Bakıyorum” fiili şu anda yapılan bir eylemi bildiriyor.
“Çıkacak” fiili henüz gerçekleşmemiş, daha sonra gerçekleşecek bir eylemi bildiriyor.
I. tekil:
II. tekil:
III. tekil:
I. çoğul:
II. çoğul:
III. çoğul:
“Dolaş–” fiilini şimdiki zaman kipinde (-yor) çekimleyelim.
Düğün için yeni bir elbise bakıyorum. ➙ Altı çizili fiilin zamanına bakalım.
Takımlar birazdan sahaya çıkacak. ➙ Altı çizili fiilin zamanına bakalım.
I. tekil:
II. tekil:
III. tekil:
I. tekil:
II. tekil:
III. tekil:
I. çoğul:
II. çoğul:
III. çoğul:
I. çoğul:
II. çoğul:
III. çoğul:
“Görüş–” fiilini gelecek zaman kipinde (-ecek – acak) çekimleyelim.
“Tanı(mak)” fiilini gelecek zaman kipinde çekimleyelim.
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 21
Dil Bilgisi
3. Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman
Örnek 11
“Bırakılmış” eylemi geçmişte yapılan bir eylemi bildiriyor, sözü söyleyen kişi eylemin yapıldığından habersizdir.
Örnek 12
Yukarıdaki cümlede “müş” eki “sonradan fark etme” anlamı katmıştır.
I. tekil:
II. tekil:
III. tekil:
I. çoğul:
II. çoğul:
III. çoğul:
“Rica et–”, fiilini duyulan geçmiş zaman kipine (-mış – miş) göre çekimleyelim.
Aşağıda verilen örneklerde duyulan geçmiş zaman kipinin cümleye kattığı anlamı cümlenin karşısına yazalım.
• İlçemize yeni bir kaymakam atanmış. ➙
• Baksana, pantolonumun paçası yırtılmış. ➙
• Tek katlı evin yerine bina yapmışlar. ➙
• Türkler, Anadolu’ya sonradan gelmiş. ➙
• Çok yorulmuş olmasın, rengin solmuş. ➙
• Öğrencilerin notlarını yanlış girmişim. ➙
• Teyzemlerin evini soyan hırsızlar yakalanmış. ➙
Bu cümlede ise “başkasından duyma” anlamı katmıştır.
Bu inşaatlar yarım bırakılmış. ➙ Altı çizili fiilin zamanına bakalım.
Eyvah saçlarım dökülmüş.
Öğretmenimiz geçen yıl okuldan ayrılmış.
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!22
Dil Bilgisi
4. Bilinen (Görülen) Geçmiş Zaman
5. Geniş Zaman
Çocuğu iki günlüğüne anneannesine bıraktım. ➙ Altı çizili fiilin zamanına bakalım.Örnek 13
“Bıraktım” fiili geçmişte yapılan bir eylemi bildiriyor, sözü söyleyen kişi eylemin yapılışına şahittir.
I. tekil:
II. tekil:
III. tekil:
I. tekil:
II. tekil:
III. tekil:
I. çoğul:
II. çoğul:
III. çoğul:
I. çoğul:
II. çoğul:
III. çoğul:
“Sürüklen–” fiilini görülen geçmiş zamana göre çekimleyelim.
“Yorul–” fiilini görülen geçmiş zaman kipinde çekimleyelim.
Örnek 14
“Geçer” fiili her zaman olan bir eylemi bildiriyor.
Buralarda kışlar sert geçer.
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 23
Dil Bilgisi
I. tekil:
II. tekil:
III. tekil:
I. tekil:
II. tekil:
III. tekil:
I. çoğul:
II. çoğul:
III. çoğul:
I. çoğul:
II. çoğul:
III. çoğul:
“Yaşa–” fiilini geniş zaman kipine (-r) çekimleyelim.
“Görüş–” fiilini geniş zaman kipinde çekimleyelim.
Aşağıdaki cümlelerin yüklemlerinin hangi kipte çekimlendiğini, kip ekini ve kişisini cümlenin altına yazalım.
• Cümle: Bu işlemleri hep zihinden yapıyor.
Kipi: Kip eki: Kişisi:
• Cümle: Mezuniyet baloma katılırsan mutlu olurum.
Kipi: Kip eki: Kişisi:
• Cümle: Konuşmacı önce kendini tanıttı.
Kipi: Kip eki: Kişisi:
• Cümle: Evimizin borcunu geçen ay kapattık.
Kipi: Kip eki: Kişisi:
• Cümle: Onlar, bu ödevi daha önce hazırlamışlar.
Kipi: Kip eki: Kişisi:
• Cümle: Birgün mutlaka memleketimize döneceğiz.
Kipi: Kip eki: Kişisi:
• Cümle: Ben seni yüz yıl da beklerim.
Kipi: Kip eki: Kişisi:
• Cümle: Gençler ünlü sanatçıyı coşkuyla karşıladılar.
Kipi: Kip eki: Kişisi:
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!24
ET KİNLİK (Di l Bilgisi)
Aşağıdaki tabloda “mastar” halinde verilen fiilleri istenilen bildirme kipine ve belirtilen kişiye göre çekim-
leyelim.
Aşağıdaki tabloda verilen çekimli fiillerin kiplerini ve kişilerini örneğe uygun şekilde belirleyip işaretleyelim.
Fiilin Mastar Hali Kişisi
Önemsemek 1. çoğul kişi
aratmak 3. tekil kişi
yaşamak 2. tekil kişi
bulmak 1. tekil kişi
kaybolmak 2. tekil kişi
Öğrenilen
Geçmiş Zaman
Gelecek
Zaman
Geniş
Zaman
Fiilin Mastar
Hali
Şimdiki
Zaman
Gelecek
Zaman
Duyulan
Geçmiş Zaman
Görülen
Geçmiş Zaman
Geniş
ZamanKişisi
saklamışlar ✓ 3. çoğul kişi
gördüm
gözetleyecek
bakarım
kabul etmiş
hasta olmuşsun
görebiliriz
temizlettim
soracaksın
bitirmişsiniz
satıvermiş
gözden düştüm
ayrılabilirsin
sordu
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz! 25
ET KİNLİK (Di l Bilgisi)
“Olvido” adlı şiirde yer alan çekimli fiilleri bulalım, bildirme kipiyle çekimlenenleri mavi kutucuğa, dilek ki-
piyle çekimlenenleri yeşil kutuya yazalım. Bildirme kipiyle çekimlenenlerin kip ve kişilerini turuncu kutuya
yazalım.
OLVİDO
Edebi âşığın dönüşünü bekler
Yalan yeminlerin tanığı çiçekler
Artık olmayacak baharlar içinde.
Ey ömrün en güzel türküsü aldanış!
Aldan gelmiş olsa bile ümitsiz kış;
Ey Unutuş! Kapat artık pencereni
Çoktan derinliğe çekmiş deniz beni
Çıkmaz artık sular altından o dünya
Bir duman yükselir gibidir kederden
Macerası çoktan bitmiş o şeylerden
Amansız gecenle yayıl dört yana
Ahmet Muhip DIRANAS
Bildirme Kipiyle Çekimlenenler:
Bildirme Kipiyle Çekimlenen Fiillerin Kipleri ve Kişileri:
Dilek Kipiyle Çekimlenenler:
Ar tık Türkçe'yi Daha İyi Öğreneceksiniz!26
Dil Bilgisi