Visie op water
riolering in Uden
DiscussieDiscussieDiscussieDiscussiennnnotitieotitieotitieotitie
Auteur
Ir. Peter Ganzevles--------------------------------------------------------------
Opdrachtgever
Ing.bureau Moons/Gemeente Uden--------------------------------------------------------------
Status
concept--------------------------------------------------------------
Opdrachtnemer
Ganzevles Advies & Management bvVan Heutszlaan 5│6821 KB Arnhem
---------------------------------------------------------------Arnhem, 30 maart
Visie op water en
in Uden
otitieotitieotitieotitie
Auteur
Ir. Peter Ganzevles --------------------------------------------------------------
Opdrachtgever
Ing.bureau Moons/Gemeente Uden --------------------------------------------------------------
Status
concept --------------------------------------------------------------
Opdrachtnemer
Ganzevles Advies & Management bv 6821 KB Arnhem
--------------------------------------------------------------- maart 2011
Inhoud
1 Inleiding ........................................................................................................................ 3
2 Water in Uden anno 2011 .......................................................................................... 4
2.1 Historie Uden in vogelvlucht ........................................................................... 4
2.2 Landschap ........................................................................................................... 4
2.3 Watersysteem ..................................................................................................... 6
2.4 Waterketen .......................................................................................................... 9
2.5 Aandachtspunten ............................................................................................. 9
3 Water in Uden anno 2027 ........................................................................................ 11
3.1 Waterplan Uden 2006 ..................................................................................... 11
3.2 Visie waterplan 2006 in nieuw perspectief ............................................... 14
3.3 Integreren wateropgave in ruimtelijke ontwikkelingen ........................ 16
3.4 Afstemmen gebruik water op doelgroep ................................................ 16
3.4.1 Water voor landbouw ........................................................................... 16
3.4.2 Water voor natuur .................................................................................. 16
3.4.3 Water voor bedrijven ............................................................................ 16
3.5 Waarborgen voorwaarden gebruik ........................................................... 17
3.5.1 Emissiereductie riolering ....................................................................... 17
3.5.2 Reductie emissie diffuse bronnen ..................................................... 17
3.5.3 Natuurvriendelijk beheer en onderhoud ........................................ 17
3.6 Organiseren doeltreffend beheer .............................................................. 17
3.6.1 Uitvoering beheer en onderhoud ..................................................... 17
3.6.2 Vinger aan de pols houden ................................................................ 18
3.6.3 Bewoners participeren in waterbeheer ........................................... 18
Gemeente Uden │ Visie op water en riolering in Uden (vGRP+) │ Blad 3 van 18
1 Inleiding
De gemeente Uden heeft Ingenieursbureau Moons in combinatie met Ganzevles Advies
opdracht gegeven om een verbreed gemeentelijk rioleringsplan (afgekort vGRP+) op te
stellen voor de planperiode 2012-2016.
Sinds de introductie van de Wet gemeentelijke watertaken op 1 januari 2008 dient de
gemeente niet alleen zorg te dragen voor stedelijk afvalwater, maar ook voor hemelwater
en grondwater. Op deze verbreding heeft de gemeente Uden geanticipeerd met het in
2006 vastgestelde Waterplan. De Wet gemeentelijke watertaken is m.i.v. 22 december
2009 opgegaan in de Waterwet. De verbreding in wettelijke zorgplichten brengt tevens
een verbreding van het gemeentelijke rioleringsplan met zich mee.
Bedoeling is om het vigerende Waterplan Uden 2006 een plek te geven in het vGRP
aangeduid als het vGRP+ Uden. Hiervoor dient de visie uit het waterplan in het vGRP
geïntegreerd en zo nodig geactualiseerd te worden.
De voorliggende aanzet tot de visie op water en riolering in Uden is het resultaat van een
evaluatie en analyse van het vigerende gemeentelijke rioleringsplan en het waterplan.
Hiervoor zijn gesprekken gevoerd met de verantwoordelijke wethouders,
vertegenwoordigers van het waterschap Aa en Maas, de Provincie Noord-Brabant,
clustercoördinatoren binnen de afdeling Openbare Werken, medewerkers van de
afdeling Stedelijke Ontwikkeling en vertegenwoordigers van IVN/Vogelwacht en ZLTO.
Deze notitie werkt de visie op water en riolering uit in hoofdstuk 3 “Water in Uden anno
2027”. Hoofdstuk 2, “Water in Uden anno 2011” is bedoeld als achtergrondinformatie en
geeft enig inzicht in hoe het watersysteem in Uden werkt.
Gemeente Uden │ Visie op water en riolering in Uden (vGRP+) │ Blad 4 van 18
2 Water in Uden anno 2011
2.1 Historie Uden in vogelvlucht
Rutger van Herpen, heer van Uden, Boekel en Zeeland, verkocht of verpachtte in 1314
'gemene gronden' aan de bewoners van de kernen Volkel en Boekel. “Gemene gronden
waren vooral drassige gronden en onvruchtbare hoger gelegen gronden, zoals
heidevelden. In 1339 verleende Jan van Valkenburg aan Uden zijn oudst bekende
dorpskeur. Er kwam een schepenbank (rechtbank). De bevoegdheid van dit
'Heikantsgericht' strekte zich uit over de gehele vroegere heerlijkheid Uden, die bestond uit
de dorpen Uden, Volkel, Boekel en Zeeland.
Uden staat van oudsher te boek als een gastvrije plaats. Meerdere malen fungeerde het
als toevluchtsoord. Aangezien het Land van Ravenstein en dus ook Uden, buiten Staats-
Brabant lag, had het dorp geen last van het verbod op de uitoefening van de katholieke
godsdienst, dat na 1648 in het Generaliteitsgebied van kracht werd. Zo kwamen na de
inname van ' s-Hertogenbosch de Kruisheren (in 1638) en de zusters Birgittinessen (in 1713)
naar Uden. De hedendaagse benaming van het bedrijventerrein Vluchtoord herinnert ons
aan de periode van de Eerste Wereldoorlog, toen enkele duizenden Belgen in Uden hun
toevlucht zochten voor het oorlogsgeweld.
In de ontwikkeling van Uden spelen de ontginningen van de Peel een belangrijke rol. De
achter Volkel gelegen moerassige vlakten in het noordelijk deel van de Peel werden in het
begin van de 20ste eeuw in cultuur gebracht. Er verrezen boerderijen, gevolgd door
arbeiderswoningen. En er ontstond zelfs een dorpsgemeenschap op aan het veen
onttrokken grond: Terraveen. Sinds 1931 heet deze gemeenschap Odiliapeel.
Na de Tweede Wereldoorlog onderging Uden in ruim 25 jaar een complete
gedaanteverwisseling, van arme agrarische gemeenschap tot welvarende
industriegemeente. De belangrijkste aanzet hiertoe was dat Uden in 1951 werd
aangewezen als kerngemeente. De industrialisatie nam een hoge vlucht, mede door
aanleg van een goed geoutilleerd industriepark. Een belangrijke injectie voor de
ontwikkeling van Uden was de komst van de Vliegbasis Volkel.
2.2 Landschap
Uden ligt bovenop de Peelhorst, tussen twee geologische breuken: de Schol van Uden. De
Peelhorst is een relatief hoog gelegen gebied ontstaan door opwaartse bewegingen in
de aardkorst. Ten westen van de kern Uden gaat het landschap over in de Centrale slenk,
het lager gelegen gebied dat ten opzichte van de Peelhorst is ontstaan door een
neerwaartse beweging van de aardkorst.
In de Centrale slenk ligt het dal van de Leijgraaf, een gegraven beek met een belangrijke
afvoerfunctie van overtollig water afkomstig van de Peelhorst. Het water dat vroeger
Gemeente Uden │ Visie op water en riolering in Uden (vGRP+) │ Blad 5 van 18
(vóór 1900) van de westelijke rand van de Peelhorst tot afstroming kwam, heeft gezorgd
voor het ontstaan van stroomgeulen (dalvormige laagtes). Ten dele komen deze laagtes
overeen met de ligging van de huidige waterlopen.
Net ten oosten van de twee breuken treft men wijstgronden aan. De wijstgronden worden
gevoed door hemelwater dat op de hogere zandgronden infiltreert in de bodem. De
ontginning van het gebied is begonnen tussen de twee breuken en staat bekend als de
oude Peelontginning. Aan de oostkant van de oostelijke breuk lagen de woeste
heidegronden en ten westen van de westelijke breuk, de beekdalen die werden gebruikt
als hooiland. Door de uitvinding van kunstmest waren de heidegronden in het oosten
minder belangrijk geworden. Sinds 1905 is de ontginning van deze gebieden sterk op gang
gekomen en deze behoren tot de jonge Peelontginningsgebieden.
De productie omstandigheden voor de landbouw zijn in de afgelopen decennia sterk
verbeterd door ruilverkavelingen en aanpassingen in de waterhuishouding. Diverse beken
in het gebied zijn genormaliseerd om de afvoercapaciteit te vergroten en er zijn stuwen
geplaatst om het waterpeil beter te reguleren.
Een belangrijk natuurgebied de Maashorst begint ten noorden van de huidige kern van
Uden en loopt over de gemeentegrens door naar de Maas. Ondanks de verstedelijking,
ruilverkaveling en aanpassingen in de waterhuishouding, is dit natuurgebied in stand
gebleven.
Gemeente Uden │ Visie op water en riolering in Uden (vGRP+) │ Blad 6 van 18
Landschapsstructuur Uden
2.3 Watersysteem
Bodem
Het grootste deel van het gemeentelijke grondgebied bestaat uit leemarm zeer fijn tot
matig fijn zand. Het voorkomen van veen aan het maaiveld wordt veroorzaakt door het
verschijnsel wijst. De natte situatie op deze locaties heeft tot veenvorming geleid. Op de
Peelhorst worden onder het fijne zand, vaak binnen één meter, in het hele gebied grovere
en zelfs grindige zanden aangetroffen. Deze grond is over het algemeen goed
doorlatend.
Grondwater
Het grondwatersysteem bestaat in Uden uit drie soorten gebieden: gebieden waar het
hemelwater in de bodem zakt (infiltratiegebieden), gebieden waar het grondwater vooral
horizontaal stroomt en weinig aanvulling of afvoer heeft (intermediaire gebieden) en
gebieden waar het grondwater aan de oppervlakte komt en gedeeltelijk wordt
afgevoerd via de waterlopen (kwelgebieden). De Peelhorst bestaat afwisselend uit
infiltratie en intermediaire gebieden. Het dal van de Leijgraaf is een kwelgebied. De
Gemeente Uden │ Visie op water en riolering in Uden (vGRP+) │ Blad 7 van 18
grootste aaneengesloten infiltratiegebieden zijn te vinden op de Maashorst, Vliegbasis
Volkel en ten zuiden van Odiliapeel.
Het grondwater op de Peelhorst stroomt relatief snel in westelijke richting omdat de
ondergrond voornamelijk uit grof zand en grind bestaat. Het bovenste zandpakket in de
Centrale Slenk, ten westen van de Peelrandbreuk, is veel minder goed waterdoorlatend,
evenals het breukvlak van de breuk. Hierdoor wordt het grondwater omhoog gestuwd en
komt op een aantal plaatsen ten oosten van de Peelrandbreuk als kwel aan de
oppervlakte. Het bijzondere is dat daardoor de hogere delen vrij nat zijn en de lagere
delen vrij droog. Dit verschijnsel heet wijst. Wijstwater is ook van bijzondere samenstelling,
namelijk sterk ijzerhoudend. Hierdoor is het vaak goed herkenbaar aan een rood bruine
kleur. De hoeveelheid grondwater en de kwaliteit ervan is sterk afhankelijk van het
grondgebruik in de infiltratiegebieden.
Oppervlaktewater
De gemeente Uden bevat drie
oppervlaktewatersystemen, de
Leijgraaf, de Groote Wetering en
het Peel- of Defensiekanaal. Elk
oppervlaktewatersysteem heeft zijn
eigen afwateringsgebied. In het
oostelijke deel van de gemeente,
op de Peelhorst, ligt de
waterscheiding. Hemelwater dat
ten westen van deze lijn valt,
stroomt richting de Leijgraaf en
hemelwater dat ten oosten valt,
stroomt richting het Defensie- of
Peelkanaal. De waterlopen die
vanaf het natuurgebied de
Maashorst naar het westen stromen (Groote Wetering en Meeuwerloop), monden nabij
Den Bosch uit in de Aa.
Gemeente Uden │ Visie op water en riolering in Uden (vGRP+) │ Blad 8 van 18
Geohydrologische opbouw Uden
Gemeente Uden │ Visie op water en riolering in Uden (vGRP+) │ Blad 9 van 18
2.4 Waterketen
Tot de waterketen rekenen we de winning, transport en distributie van drinkwater en de
inzameling, transport en zuivering van afvalwater.
Brabant Water levert drinkwater aan de inwoners en ondernemers in Uden. Binnen de
gemeente Uden bevindt zich geen grondwateronttrekking voor drinkwaterproductie. Voor
de winning Veghel geldt een grondwaterbeschermingsgebied, dat grenst aan het
zuidwestelijk deel van de gemeente Uden over een lengte van ongeveer 1 km en
ongeveer 10 ha omvat van het grondgebied van Uden.
De gemeente Uden zamelt het afvalwater in van ongeveer 15 duizend huishoudens en
een groot aantal bedrijven. Het afvalwater wordt gezuiverd in de rioolwaterzuiveringen
(RWZI) Dinther en Cuijck van het waterschap Aa en Maas.
De riolering van Uden dient minimaal te voldoen aan de zogenaamde basisinspanning.
De basisinspanning houdt in dat de emissie uit de riolering overeen dient te komen met de
emissie uit een referentiestelsel met een nuttige inhoud van 7 mm berging in het stelsel en
2 mm berging in randvoorzieningen zoals een bergbezinkbassin. Concreet betekent dit
dat jaarlijks niet meer dan 50kg CZV per ha afvoerend oppervlak op het oppervlaktewater
geloosd mag worden. De basisinspanning in Uden als geheel is gehaald, de kern Volkel
voldoet echter nog niet aan de basisinspanning.
2.5 Aandachtspunten
Na 1900, en voornamelijk rond 1970 als onderdeel van de ruilverkaveling, zijn voor de
landbouw diverse waterhuishoudkundige ingrepen gedaan op de Peelhorst. Er zijn nieuwe
beken gegraven en bestaande beken zijn rechtgetrokken. Zo kon het water sneller
worden afgevoerd. In het oostelijk deel van Uden zijn waterlopen gegraven voor de
aanvoer van water vanuit het Peel- Defensiekanaal in droge tijden. Dwars op en door de
breuken zijn extra waterlopen gegraven om de Peelhorstgronden verder te ontginnen.
Gemeente Uden │ Visie op water en riolering in Uden (vGRP+) │ Blad 10 van 18
Hierdoor wordt de kwel ten oosten van de Peelrandbreuk versneld afgevoerd en is de
wijst sterk afgenomen. Het gevolg van deze ontwikkeling is verdroging van natuur- en
landbouwgebieden.
De ondergrond van Uden levert door de grote doorlatendheid en de afwezigheid van
“niet-doorlatende” lagen een groter risico op voor de verspreiding van verontreinigingen.
Daarom dient het infiltreren van schoon hemelwater met het oog op het mobiliseren van
bodemverontreinigingen (Uden centrum, Galerij 10 en het Dico-terrein).met voorzorg
plaats te vinden zolang de sanering niet afgerond is.
Het grondwater is door vermesting in de loop der jaren voedselrijker geworden. Door de
verscherpte mestwetgeving zijn weliswaar de emissies vanuit de landbouw sterk terug
gedrongen, maar door de lage effectieve stroomsnelheid van grondwater kan het nog
lang duren (5 tot 25 jaar) voordat de nitraatconcentratie van opkwellend grondwater
afneemt.
Gemeente Uden │ Visie op water en riolering in Uden (vGRP+) │ Blad 11 van 18
3 Water in Uden anno 2027
3.1 Waterplan Uden 2006
Het Waterplan Uden 2006 zet in om de Udense waterhuishouding beter te laten aansluiten
op de natuurlijke, hydrologische processen van infiltratie, kwel en beekvorming. Dit heeft
de gemeente Uden als uitgangspunt opgenomen in de Interim Structuurvisie 2009-2015.
Concreet betekent dit dat wordt gestreefd naar:
• de bestrijding van verdroging van zowel oorspronkelijk natte natuurgebieden als
van landbouwgebied;
• het herstel van (oorspronkelijke) kwelzones en wijstgronden langs de
Peelrandbreuk en de Raambreuk;
• het verbeteren van de infiltratie van water op de hogere delen;
• het voorkomen van wateroverlast in het stedelijk gebied;
• het afvoeren van alleen schoon water naar het oppervlaktewater.
Het Waterplan Uden geeft voor 5 afzonderlijke gebieden met een vergelijkbare
waterhuishouding en grondgebruik een samenhangend streefbeeld.
Gemeente Uden │ Visie op water en riolering in Uden (vGRP+) │ Blad 12 van 18
De streefbeelden geven een gewenste situatie voor het watersysteem aan. Het
Waterplan schetst (samengevat) de volgende beelden:
Streefbeeld De Maashorst: natuurlijk en gevarieerd
In de Maashorst krijgen natuurontwikkeling en herstel van wijstgronden voorrang. Agrarische
activiteiten worden niet uitgebreid. De ontwatering wordt verminderd door het dempen van
bovenlopen en het verondiepen van waterlopen.
Streefbeeld Jonge Peelontginning: water voor de landbouw
De waterlopen en de oevers hebben een landbouwkundige functie gericht op het realiseren van
een voor de landbouw optimale grondwaterstand (reguleren waterpeil). Het waterpeil is zodanig
ingesteld dat er geen onnodige drainage plaatsvindt en waar nodig wordt het water getrapt
vastgehouden met stuwen. De waterlopen hebben een zuiverende werking (op bijvoorbeeld
overstortwater uit Odiliapeel). Rond een deel van de waterlopen is een zone gevrijwaard van
bemesting en bestrijdingsmiddelen. De waterlopen zijn zichtbaar en schoon.
Streefbeeld Oude Peelontginning: water voor de landbouw en wijstgronden
De waterlopen en de oevers hebben een landbouwkundige functie gericht op het realiseren van
een voor de landbouw optimale grondwaterstand (reguleren waterpeil). Het waterpeil is zodanig
ingesteld dat geen onnodige drainage plaatsvindt en het water wordt getrapt vastgehouden. De
wijstgronden in Kooldert worden actief ontwikkeld en beschermd. De waterlopen hebben een
zuiverende werking (op bijvoorbeeld overstortwater uit Volkel). Rond een deel van de waterlopen is
een zone gevrijwaard van bemesting en bestrijdingsmiddelen. De waterlopen vormen een
belangrijk onderdeel van het landschap. De waterlopen zijn zichtbaar en schoon.
Streefbeeld Dal van de Leijgraaf: ruim en robuust
De Leijgraaf is de hoofdafvoergang voor overvloedig water van de gemeente Uden en de
omliggende gemeentes Boekel, Veghel en Bernheze. Regionale waterberging tijdens overvloedige
neerslag vindt hier plaats, zonder afwenteling vanuit stedelijk gebied. De ontwikkelingsvisie voor de
Leijgraaf wordt breed gedragen en leidt tot de volledige realisatie van de ecologische
verbindingszone (EVZ) in 2015. De waterloop en de oevers hebben een natuurfunctie gericht op een
hoge soortenrijkdom van gebiedsspecifieke soorten. Het beheer is natuurvriendelijk. De Leijgraaf
vormt een belangrijk onderdeel van het landschap en het water is zichtbaar en schoon.
Streefbeeld Stedelijke kernen: schoon water vasthouden met droge voeten
De stedelijke wateropgave is gerealiseerd en het systeem kan ook extreme buien (die eens in de
100 jaar voorkomen) opvangen zonder dat er onveilige situaties ontstaan. Waar mogelijk wordt
hemelwater afgekoppeld en geïnfiltreerd, zodat de kwel in de wijstgronden wordt gevoed. Na 2015
wordt bij extreme neerslag alleen afvalwater uit de riolering ontvangen in die waterlopen die
rechtstreeks in verbinding staan met de Bitswijkseloop en Kleuterscheloop. De zuiverende werking
van het watersysteem wordt gestimuleerd.
Een belangrijke doelstelling van het waterplan is om de Udenaar bewust te maken en
bewust te laten zijn van water in zijn gemeente. Het betrekken van inwoners en
Gemeente Uden │ Visie op water en riolering in Uden (vGRP+) │ Blad 13 van 18
ondernemers bij water is onontbeerlijk voor een succesvolle realisatie van een duurzaam
en veerkrachtig watersysteem.
Gemeente Uden │ Visie op water en riolering in Uden (vGRP+) │ Blad 14 van 18
3.2 Visie waterplan 2006 in nieuw perspectief
Een oppervlakkige analyse van de waterproblematiek in Uden zou kunnen opleveren dat
er eigenlijk geen problemen zijn. De riolering is op orde: we voldoen (nagenoeg) aan de
basisinspanning en het waterkwaliteitsspoor gaan we met vertrouwen tegemoet. Zelfs in
de Benchmark rioleringszorg 2010 scoort Uden als rioleringsbeheerder goed ten opzichte
van andere gemeenten in de regio. Kortom, wat zouden we eigenlijk moeten willen; het
handhaven van de status quo en het aanpakken van de bekende knelpunten is toch
voldoende.
De evaluatie van het Waterplan 2006 en het GRP leveren een meer genuanceerd beeld
op. Als rode draad blijkt dat veel maatregelen zijn gebleven bij intenties. Uitvoering is
achterwege gebleven omdat nut en noodzaak zijn veranderd, de waterwetgeving is
veranderd en omdat het momentum ontbrak om door te pakken. Constatering is dat de
bedoelingen van het waterplan niet zijn geland en te vrijblijvend waren.
De verbreding van de watertaken van de gemeente, de uitvoering van de Kaderrichtlijn
Water in de gebiedsprocessen en de afspraken in het Nationaal Bestuursakkoord Water
(NBW) bieden de aanknopingspunten om de visie op water en riolering in Uden aan te
scherpen in dit verbrede gemeentelijke rioleringsplan met een plus. Duidelijk is dat het
stellen van doelen en streefbeelden en de uitwerking daarvan in maatregelen op zichzelf
geen garantie zijn voor een succesvolle uitvoering. Het gaat niet vanzelf. Daarom is
gezocht naar het verwoorden van gemeenschappelijk belang, bij voorkeur verwoord in
een motto, dat meer recht doet aan het water en de riolering in Uden.
Uden beschikt over een uniek watersysteem. De wijst is uniek in Europa en heeft een grote
cultuurhistorische, aardkundige en landschappelijke waarde. Iets om trots op te zijn. Het
watersysteem vervult de rol van spons voor niet alleen Uden, maar voor een gehele regio.
Deze spons is door het stroomlijnen van de waterhuishouding in het kader van
bijvoorbeeld de ruilverkaveling, het optimaliseren van de landbouw en stedelijke
ontwikkelingen in de loop der jaren uitgeknepen. Het water dat valt wordt te snel
afgevoerd met verdroging van de spons tot gevolg.
Streven naar een duurzaam en veerkrachtig watersysteem betekent voor Uden het
herstellen van de geschetste sponswerking. Deze intrinsieke waarde van het Udense
watersysteem maakt samen met het gegeven dat water gevallen in Uden de bron is voor
water in de regio, dat Uden de kansen moet benutten om hemelwater op te vangen,
langer vast te houden en te infiltreren en niet onbelangrijk schoon te houden. Dit komt het
beste tot uitdrukking in het volgende motto:
Uden, gastvrij voor water.
Gastvrij zijn is een beproefde Udense kwaliteit en staat voor het kunnen en willen
ontvangen van gasten. In overdrachtelijke zin kunnen we water als gast zien, die komt en
Gemeente Uden │ Visie op water en riolering in Uden (vGRP+) │ Blad 15 van 18
vertrekt. Een gast die onverwacht, en misschien wel ongewenst, komt. Een gast die zeer
gewenst is en toch op zich laat wachten.
Gastvrij zijn voor water betekent in de context van Udens water- en rioleringsbeheer:
• dat Uden zorgt dat het huis op orde is, met andere woorden dat Uden water op
gepaste wijze kan ontvangen en verwerken;
• dat Uden als gastheer dienstbaar is aan zijn gasten en Uden zijn gasten in hun
waarde laat, met andere woorden dat Uden water schoon houdt;
• dat Uden zich als gastheer gewaardeerd voelt als zijn gasten het naar hun zin
hebben, met andere woorden dat Uden water inzet, gebruikt voor duurzame
kringlopen;
• dat Uden als gastheer er voor zorgt dat ook andere gasten tot hun recht kunnen
komen, met andere woorden dat water niet leidt tot onveilige situaties;
• dat Uden als gastheer respect verdient en niet onvoorwaardelijk meegaat in de
nukken van zijn gasten; de gasten conformeren zich op natuurlijke wijze aan de
Udense huisregels, met andere woorden dat Uden water binnen haar eigen
mogelijkheden ontvangt.
In het motto “gastvrij zijn voor water” komen de doelstellingen uit het waterplan Uden
terug:
• het huis op orde hebben vertegenwoordigt het realiseren van de doelstelling
veerkrachtig en duurzaam watersysteem in combinatie met het beschikken over
een optimaal functionerende waterketen. Als de waterketen (lees riolering) niet
goed zou functioneren kan geen sprake zijn van een duurzaam watersysteem.
• goed gastheer zijn vertegenwoordigt een effectieve waterorganisatie. Een goed
gastheer anticipeert op de wensen van zijn gasten en weet doeltreffend te
improviseren als de wensen en/of omstandigheden veranderen. Goed
communiceren is hierbij een voorwaarde, evenals verwachtingen zodanig weten
te sturen dat gasten zich gewaardeerd, gerespecteerd voelen en zich thuis
(blijven) voelen.
• het gast zijn brengt ook een verantwoordelijkheid met zich mee. Udenaren kunnen
op hun beurt gastheer zijn, maar ook gast zijn van de beheerders van waterketen
en watersysteem. Als gastheer mag je verwachten dat een gast, de
inwoner/ondernemer in dit geval, zich wil verdiepen in de kwaliteiten van het huis
en zijn gastheer en zijn huisregels respecteert. Het ontwikkelen van waterbewustzijn
vraagt zowel van de gastheer als zijn gasten het werken aan begrip en
waardering.
Voor de visie op water en riolering in Uden is het “gastvrij zijn” vertaald naar welke plaats
water en riolering en het beheer ervan in bijvoorbeeld 2027 zou kunnen hebben.
Gemeente Uden │ Visie op water en riolering in Uden (vGRP+) │ Blad 16 van 18
3.3 Integreren wateropgave in ruimtelijke ontwikkelingen
Het herstel van de sponswerking als intrinsieke waarde is sinds 2006 structureel
meegenomen in de ruimtelijke planvorming. Infiltratie van schoon regenwater geldt
daarbij als gebiedseigen mechanisme en leidend principe voor een duurzame inrichting.
Hierdoor is in 2027 water hydrologisch neutraal geïntegreerd in herstructurering van
bestaand stedelijk gebied, (ver)nieuwbouw van stedelijk gebied en de inrichting van het
buitengebied.
Met de uitgangspunten van duurzame inrichting is doeltreffend geanticipeerd op
klimaatveranderingen. De publieke buitenruimte is ingericht op het zonder overlast
kunnen bergen van grote hoeveelheden hemelwater, die bij zomerse buien in korte tijd
kunnen vallen. Het geborgen regenwater wordt bij voorkeur geïnfiltreerd in de bodem.
Het gescheiden inzamelen van stedelijk afvalwater en regenwater is sinds 2012
voortvarend opgepakt. Door werk met werk te maken en het aanleggen van een extra
leidingen mee te nemen in de vervanging van wegen, riolering, maar ook complete
wijkrenovaties zijn de extra investeringskosten beperkt gebleven.
3.4 Afstemmen gebruik water op doelgroep
In 2027 voldoet het Udense watersysteem aan de uitgangspunten van de Kaderrichtlijn
Water. De gebiedsprocessen hebben geleid tot de uitvoering van een evenwichtig
pakket van maatregelen. De gemeente Uden en het waterschap Aa en Maas hebben
zich sterk gemaakt om de emissie uit de afvalwaterketen tot een minimum terug te
brengen en hebben de sponswerking van het Udens watersysteem weten te versterken. Zij
hebben de basis weten te scheppen voor een verantwoord gebruik van grond- en
oppervlaktewater door tijdig mee te liften met ruimtelijke ontwikkelingen.
3.4.1 Water voor landbouw
Landbouw in de vorm van veeteelt en akkerbouw is een belangrijke activiteit in het
Udense. De waterbehoefte van de landbouw en de specifieke bedrijfsvoering daarbij is
afgestemd op het natuurlijke aanbod van water. Onttrekking van grondwater vindt plaats
voor zover dit geen nadelige gevolgen heeft voor de “Udense spons”. De boeren zijn
terughoudend met de inzet van (kunst)mest en bestrijdingsmiddelen. Ze zijn actief als
lokale waterbeheerder met stuwen en peilgestuurde drainage.
3.4.2 Water voor natuur
Uden behoort sinds 2008 tot de groenste steden van Europa. De consistente uitvoering
van het landschapsbeleid heeft ervoor gezorgd dat de natuur, flora èn fauna, maximaal
profiteert van de Udense spons. Water benadrukt de diversiteit en gelaagdheid in
landschappen en doet recht aan een duurzame biodiversiteit.
3.4.3 Water voor bedrijven
Uden maakt haar rol als koploper in duurzaamheid waar door bedrijven te stimuleren
minimaal energie te gebruiken en kringlopen te sluiten zodanig dat uitgangspunten van
Gemeente Uden │ Visie op water en riolering in Uden (vGRP+) │ Blad 17 van 18
cradle-to-cradle geïntegreerd zijn in de bedrijfsvoering. Dit heeft het grote voordeel dat
afvalstromen tot een absoluut minimum zijn beperkt. Het energieneutrale en
waterneutrale bedrijf is de maatstaf voor duurzaam ondernemen in Uden.
3.5 Waarborgen voorwaarden gebruik
Het gebruik van water stelt hoge eisen aan de hoeveelheid en kwaliteit van het
(oppervlakte)-water. Enerzijds is door het reduceren van emissies op het oppervlaktewater
tot een absoluut minimum en anderzijds door een functionele inrichting en beheer van
het oppervlaktewater de waterkwaliteit verbeterd en gehandhaafd.
3.5.1 Emissiereductie riolering
Door het afkoppelen van regenwater te stimuleren in bestaand stedelijk gebied nemen de emissies vanuit het gemengde rioolstelsel af. Het afkoppelen van regenwater vindt
plaats met geschikte zuiverende voorzieningen. Zo worden afstromende deeltjes die schadelijk kunnen zijn voor grond- en oppervlaktewater afgevangen.
Door structureel afkoppelen heeft Uden de groei in het afvalwateraanbod weten op te vangen. De afkoppelinspanning zorgt er voor dat de riolering uit 2011 wordt ontvlecht, m.a.w. het afvalwater wordt steeds minder vermengd met regenwater.
3.5.2 Reductie emissie diffuse bronnen
Het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen is teruggebracht tot nihil. Onkruid en ongedierte wordt op een natuurvriendelijke wijze bestreden/verwijderd. Bij
(ver)nieuwbouw is de toepassing van uitlogende materialen uitgebannen.
3.5.3 Natuurvriendelijk beheer en onderhoud
Tal van waterlopen maken deel uit van ecologische verbindingszones. Het beheer en onderhoud is vertrouwd met de natuurlijke inrichting van het oppervlaktewater. Het onderhoud van watergangen en oevers houdt zoveel mogelijk rekening met de bloei van
planten en de paai/broedperiodes van vissen en vogels.
3.6 Organiseren doeltreffend beheer
De inwoners van Uden kunnen voor hun waterproblemen terecht bij 1 aanspreekpunt. De gemeente en het waterschap hebben hiervoor duidelijke afspraken gemaakt vanuit hun
eigen taakopvatting. De lijnen zijn hierdoor zeer kort waardoor ook bij calamiteiten snel en adequaat actie kan worden ondernomen. De behoefte aan afstemming heeft vorm gekregen bij de (her)inrichting van stedelijk gebied en het onderhoud van watergangen.
3.6.1 Uitvoering beheer en onderhoud
Er is geen achterstallig onderhoud en er bestaat geen onduidelijkheid meer waar
gemeente, waterschap of particulier verantwoordelijk zijn voor het dagelijkse en reguliere onderhoud. In het buitengebied is de particuliere grondeigenaar medeverantwoordelijk en neemt zijn taak serieus. De strategie van beheer en onderhoud is afgestemd op een risicobenadering van de actuele toestand van riolering. Het inzicht in de toestand en het functioneren van de
infrastructuur maakt het mogelijk gefundeerde beslissingen te nemen over de
Gemeente Uden │ Visie op water en riolering in Uden (vGRP+) │ Blad 18 van 18
vervuilingskans en de restlevensduur. De kwaliteit van riolering loopt hierdoor in de pas met een acceptabel risico op calamiteiten. Dit heeft geleid tot gemiddeld lagere beheerkosten.
Samenwerking met de gemeenten in de regio heeft het mogelijk gemaakt de uitbesteding van beheeractiviteiten tegen gunstige voorwaarden en kosten uit te besteden. De investering in duurzame relaties met aannemers en adviesbureaus heeft er voor gezorgd dat de continuïteit in de Udens rioleringszorg is gewaarborgd.
De rioolheffing staat in een gunstige verhouding tot de zorgvuldige invulling van de gemeentelijke zorgplichten. De prijs/kwaliteit verhouding van de Udense rioleringszorg scoort goed in de periodieke benchmark. 3.6.2 Vinger aan de pols houden
Het accountmanagement voor waterbeheer heeft er toe bijgedragen dat de diverse plannen en bijbehorende uitvoeringsprogramma’s voortvarend zijn uitgevoerd en geëvalueerd. De prestatie wordt sinds 2012 consistent in beeld gebracht en teruggekoppeld. De inwoners van Uden hebben een duidelijk aanspreekpunt en hebben mede hierdoor goed invulling kunnen geven aan hun eigen verantwoordelijkheid binnen het Udense waterbeheer .
3.6.3 Bewoners participeren in waterbeheer
Bewoners en ondernemers participeren in het lokale waterbeheer door water vast te houden in hun eigen regenton, te infiltreren, door watervriendelijke materialen toe te passen, door hun auto niet meer op straat te wassen, door onkruid niet met wateronvriendelijke middelen te bestrijden.
De Udenaren zijn zich bewust van “hun” water. De gemeente informeert hen regelmatig over de resultaten van het waterbeleid en koppelt duidelijk terug als er vragen of klachten zijn.
Recommended
