2 M-CARE: Farkındalık

539913-LLP-1-2013-1-TR-LEONARDO-LMP

Modül: Farkındalık

Engelli ve Yaşlı Bireylere Evde ve Sağlık Kurumlarında Bakım Veren Kişiler İçin Mobil Eğitim


Ünite 1

• Bozukluk ve engel

– Tıbbi model

– Sosyal model

– Biyopsikososyal model


Bozukluk nedir? Bozukluk: Psikolojik, fizyolojik, anatomik bir yapı, fonksiyonun kaybı ya da anormalliğidir

World Health Organisation (1980), A manual relating to the consequences of disease. Geneva, World Health Organisation

The photo is owned by PhoenixKM


Engel Nedir?

Engel: İnsanlar için bozukluktan kaynaklanan nedenlerle normal olarak algılanan aralık içerisinde hareket edememek/sergileyememek ve bunlardan kaynaklanan yokluk olarak tanımlanmaktadır.

World Health Organisation (1980), A manual relating to the consequences of disease. Geneva, World Health Organisation



Engel nedir?

Engelin üç farklı modeli vardır:

• Tıbbi model

• Sosyal model

• Biyopsikolojik model



• Tıbbi model

– Engel bireysel bir sorun olarak algılanmaktadır.

– Eğer bir bireyin bozukluk içeren bir durumu varsa – mesela– görme engeli, yürüme veya duyma bireyin medikal problemleri olarak değerlendirilir.

Photo by Teerapun, http://www.freedigitalphotos.net/


• Engelliliğin tıbbi modeli aynı zamanda engelli insanların kendileri hakkındaki düşüncelerini de etkilemektedir.

• Engelli insanlar aynı zamanda otomatik olarak engellerinin onları sosyal aktivitelere katılmaktan alıkoyduğunu düşünebilir.



Tıbbi Model Bozukluk – senin sorunun!

Engel – senin sorunun!



Tıbbi: Bu model bireyin problem olduğunu öne sürer

Sosyal: Bu model toplumun problem olduğunu öne sürer

Photo by stockimages, http://www.freedigitalphotos.net/


• Sosyal Model

– Engel kavramı temelde engelli bireylere toplumun tepkisinden doğan bir kavramdır.

– Sağlık sistemindeki deneyimleri onları sosyal olarak izole edilmiş hissettirmektedir.

Photo by Praisaeng, http://www.freedigitalphotos.net/


Sosyal modelde engel kavramı, engelli insanların ihtiyaçlarının karşılanmadığı toplumlarda toplum ile engelli bireylerin dengesiz ilişkisi anlamına gelmektedir.

Photo by David Castillo Dominici, http://www.freedigitalphotos.net/


Engelli insanlar engellidir çünkü fiziksel, kurumsal ya da tavırsal bariyerler yüzünden toplumun genel akışına katılamazlar.

Photo by Renjith Krishnan, http://www.freedigitalphotos.net/


Bu bariyerler onların bilgiye, eğitime, iş imkanlarına, toplu taşımaya, ev imkanlarına, sosyal ve boş zaman etkinliklerine eşit katılım şanslarını engellemektedir.



SOSYAL MODEL Bozukluk: Benim bir parçam. Engel: Toplumun problemi.

Engelli bireylerin değil toplumun değişmesi gerekmektedir.



• Biyosikolojik Model

– Bu model engel kavramını bireyin sağlık durumu ve yaşadıkları çevredeki koşulların bir etkileşimi olarak görmektedir (ör: ICF modeli).

– Bu model hem sosyal hem de medikal modelin haklı olduğunu fakat açıklamak adına yeterli olmadığını savunur. Bu durumu açıklamak için yetersiz kalmaktadırlar.

ANCAK: Şu an haklardan faydalanmak için geçerli koşullar, tıbbi bakış açısından görülmekte ve değerlendirilmektedir!!



Ünite 2

• Ayrımcılığa karşı çıkma ve yönetmelikler:

– Birleşmiş Milletler’in Engelli Bireylerin Hakları üzerine Kurultayı

– Avrupa Engellilik Stratejisi 2010-2020

– Ulusal Yönetmelik



• Ayrımcılığa karşı yönetmelik; eşit haklar sağlayan politikalar ve pozitif hareket programlarıdır.

• Engelli olmayan insanların kolayca yapabildiği ve ulaşabildiği her türlü sosyal aktivitede engelli insanların katılımını desteklemektedirler.

Photo by Stuart Miles, http://www.freedigitalphotos.net/


• Birleşmiş Milletler’in Engelli Bireylerin Hakları üzerine Kurultayı – Engelliliğin İnsan Hakları modeli

– “Engel kavramı, engelli bireyler ile onları tam, etkili ve eşit düzeyde topluma katılmaktan alıkoyan tavırlar ve çevresel bariyerler arasındaki etkileşimden doğar”

– Anahtar kurallar: • Ayrımcılığa karşı yönetmelikler

• Popüler hale getirme

• Ulaşılabilirlik

• Sivil toplum


• Engellilik Stratejisi 2010-2020 – Engelli insanların günlük hayatlarını yaşayabilmesi ve günlük

bariyerlerin kalkması için destekleyici bir program oluşturan Komisyon.

– Hareket alanları: • Ulaşılabilirlik – Hizmet ve ürünlere ulaşımı sağlamak- kamu hizmetleri dahil- ve

engelli bireylerin destek teknolojilerine ulaştığından emin olmak.

• Katılım – Avrupa vatandaşı olarak haklarını tam anlamıyla kullandıklarından emin olmak.

• Eşitlik – Avrupa düzeyinde ve üye ülkelerde eşitliği sağlayacak politikaları desteklemek.

• İş imkanları – geleneksel iş pazarında engelli insanların sayısını arttırmak.

• Eğitim ve öğretim- ulaşılabilir bir eğitim sisteminden ve ömür boyu öğrenme programlarından faydalanabilmek.

• Sosyal korunma – gelir eşitsizlikleri, fakirlik riski ve sosyal dışlanma riskini azaltmak.

• Sağlık – mental hizmetler de dahil olmak üzere sağlık hizmet ve tesislerine eşit ulaşımı sağlamak

• Harici Aktivite – engelli insanların haklarını uluslararası düzeyde korumak ve desteklemek

– Ulaşılabilirliği arttırmak, varolan bariyerleri kaldırmak ve destekleyici teknolojileri geliştirmek için ulusal girişimleri destekler.

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/ALL/;ELX_SESSIONID=pk9fJzrT6714RCGn6yZymPXcDyTYn4fFJR1py4f7TmJJsGSS6g1h!1545075?uri=CELEX:52010DC0636





Ulusal Kanun ve Yönetmelikler

• Türkiye – 2011-2013 Bakım Hizmetleri Stratejisi ve Hareket Planı – 2011-2023 Ulusal Ruhsal Sağlık Hareket Planı – Engelli Bireyler hakkında yasa (no. 5378): Eğitim, işe bağlı eğitim, meslek eğitimi, iş imkanları,

ayrımcılığın yasaklanması, uygun koşullarda hayat koşulları gibi engelli bireyleri tam olarak kapsayan ilk yasadır.

– İş Yasası (no.4857): Engelli insanlar için bir işe alım kotası sunmaktadır. – Türk Sivil Yasası (no. 4721): Ruhsal hastalıklardan muzdarip bireylerin yanısıra mental engelleri

olan bireyler için yasal haklar sunmaktadır. – Türk Ceza Yasası (no. 5237): Engelliliğe bağlı olarak ortaya çıkan ayrımcılığı yasaklamaktadır. – Devlet Personeli Hakkında Yasa (no. 657): Engelli bireylerin devlet personeli olarak işe

alınmaları için düzenlenen kanun. – Sosyal Hizmetler Üzerine Yasa (no. 2828): Sosyal hizmetlerden engelli insanların yararlanması – 65 Yaş Üzeri İhtiyaç Durumunda Olan ve Evi Olmayan Bireylerin Emekli Maaşı ile ilgili yasa (no.

2022): İhtiyaç durumundaki engelli insanlar için ihtiyaçlarına yetecek bir maaş sunar. – Özel Eğitim Üzerine Kararname (No. 573): Engelli bireyler için özel eğitimin nasıl olması

gerektiğine dair prensipleri belirler. – Ulusal Uluşılabilirlik Strateji Hareketi Planı (2010-2011). – Engelli İnsanların İşe Alınması İçin Hareket Planı (2005-2010).


Birçok insan hayatında hastalık, kaza ya da yaşlanma dolayısıyla engel durumunu yaşar.



• Mesela

– Yaşlanmakta olan çok sayıda birey görme yetileri zayıfladığı için ve normal boyutlarda basılan yazıları okuyamadıklarından dolayı engel bariyerlerine takılmaktadırlar.

Photo by Ambro, http://www.freedigitalphotos.net/


Ünite 3

• Engel çeşitleri

– Hareket bozukluklarına sahip bireyler

• Nasıl Açıklanır?

• Çeşitleri: – Kas Distrofisi

– Serebral Palsi

– Felç

– Kısmi Felç

– Omurilik Felci

– Kuadripleji

– Çokluk çağı Multiple Skleroz (MS)

– Çocuk Felci

• Hareket bozuklukları olan insanlar için engel bariyerleri



• Hareket bozuklukları geçici ya da kalıcı birçok koşul nedeniyle oluşabilir.

• Bu durum vücudun bazı kısımlarını ya da tamamını etkileyebilir.

• Etkiler günden güne değişebilir; durumları aynı kalabilir ya da zaman geçtikçe kötüleşebilir.



• Özellikler:

– Üst ya da alt uzuvlarda sınırlı hareket

– Hareket etmekte zorluklar (tekerlekli sandalye ile, koltuk değnekleri, baston ya da diğer araçlarla)

– Başka birinin sürekli yardımına ihtiyaç duymak



Unutmayın!

• Bir bireyin tekerlekli sandalyesinin üzerine eğilmek ya da asılmak genellikle rahatsız edici kabul edilir.

– Sandalye onu kullanan kişinin vücudunun bir parçası olarak kabul edilmelidir.



• Kas Distrofisi: Kas dokularının azalmasını ya da bozulmasını içerir.


• Serebral Palsi: Kasların koordinasyonunda bozukluk ve istemsiz hareketlerini içerir.

http://forkneedlepen.files.wordpress.com/2013/03/typesofcp.gif


• Felç: Vücudun belli kısımlarında his kaybı (algı kaybı) ya da hareket kaybı anlamına gelmektedir.



• Kısmi Felç: Beyinde hasar ya da tıkanma nedeniyle meydana gelen vücudun bir tarafının felcidir.

– Kısmi felç ile mental, hareketlerde kısıtlılık, konuşma ya da duyusal zedelenmeler olabilir.

Photo by stockimages, http://www.freedigitalphotos.net/


• Omurilik Felci: Felç olmuş uzuvlarda his kaybı vardır ve aynı zamanda kas spazmları, ağrılar ve mesane kontrolü gibi problemler içerir.



• Kuadripleji: Bu durum omurilik felcinin etkilerinin yanında ellerde ve kollarda hareket bozukluklarına neden olabilir.

http://www.epainassist.com/images/quadriplegia.jpg


• Multiple Skleroz (MS): Beyne ve omuriliği tutan ve sinir dokusunda bozulmaya neden olan bir hastalıktır.

– Genellikle felç, kas spazmı, konuşma bozuklukları ve el titremeleri ile bağlantılıdır.

• Çocuk Felci: Yüksek ateş farklı kasların felcine neden olur.



Bariyerler…

Photo by ddpavumba, http://www.freedigitalphotos.net/

Yol

Kapalıdır


Hareket engeli olan bireyler aşağıdaki durumlara sahip olabilirler:

•Koordinasyon ve hareket konusunda zorlanmalar

•Dayanıklılık ve kuvvet konusunda zorlanmalar

•Araba kullanma, ev işleri, yemek yapma ve saç tarama gibi rutin aktiviteleri zor ya da yorucu bulabilirler

•Yorgunluk



• Eğer elleri ve kolları etkilenmişse:

– Yazı yazarken zorlanabilirler

– Kalem kullanarak yazmayı yapamayabilirler

– Yavaş bir yazı hızları olabilir

– Sayfaları çevirmekte zorlanabilirler

– Standard bir klavye ya da fare kullanırken zorlanabilirler

– Konferans odalarında bulunan ekipmanı kullanırken zorlanabilirler

– Belgeleri doldurur ve depolarken zorlanabilirler


• Fiziksel ulaşılabilirlik – Ulaşılmaz ya da yetersiz geçit ya da

merdivenler – Çok dar asansörler, girişler ve

koridorlar – Çok ağır kapılar – Dönen kapılar – Kaygan ya da çok kalın halılı zeminler – Uygunsuz yerlere yerleştirilmiş düğme

ya da nesnelere zor ulaşım – Tekerlekli sandalyedeki birey için

yetersiz hareket alanı ya da hareket yardımı

– Tuvalet ya da banyoda (örneğin raylar, tutamaçlar) bağımsızlığı destekleyen ekipman eksikliği



Ünite 4


– Görme engelli bireyler

• Görme engeli nedir?

• Çeşitler – Tam körlük

– Merkezi görme kaybı

– Çevresel görüş kaybı

– Bulanık görme

– Renk körlüğü

– Gece körlüğü

• Kısmen ya da tamamen görme engelli bireyler için bariyerler


• Görme kaybı olan her insan faklıdır – her görme engelli bireyin körlük/kısmı körlük deneyimi bireysel ve onlara hastır.

• Bu engelin etkisi görme kaybının çeşidine ve şiddetine bağlıdır.



• Bazı bireyler rehber köpek ya da beyaz değnek kullanarak günlük hayatta işlerini kolaylaştırabilirler.

• Bazıları destek ihtiyacı olmadan kendi başlarına idare edecek kadar görüyor olabilirler.



• Tam Körlük: Körlük fizyolojik ya da nörolojik faktörler nedeniyle görsel algının yok olmasıdır.

• Merkezi Görüş Kaybı: Makula dejenerasyonu genellikle yaşlılarda görüş alanının tam ortasında (makula) retinada zedelenme nedeniyle ortaya çıkan leke şeklinde görüş kaybıdır.

• Çevresel Görüş Kaybı: Aynı zamanda tünel görüşü de denir; merkezdeki görüş nettir. Bireyin oryantasyonunun desteği ile hareketleri ve nesneleri fark edebilirler.


• Bulanık görme: Hem yakın hem de uzak görüşün odak dışında olmasına neden olur.

• Renk Körlüğü: Diğerlerinin görebildiği bazı renklerin arasındaki farkları algılamada engeldir.

• Gece Körlüğü: Ay ışığında ya da yıldızların aydınlattığı gecelerde dışarıda ya da sinema ve restoran gibi az aydınlatılmış iç bölgelerde görememe durumudur.


Bariyerler…


Yol

Kapalıdır


• Görsel bilgi (işaretleme, yönlendirmeler, jestler, mimikler vb.)

• Basılı malzemeler (broşürler, kayıt formları, bilgilendirme broşürleri, menüler vb.)

• Acil durumlara dair bilgilendirme (boşaltma yolları işaretleri, acil durumlarda basılı malzemeler)

• Yönlendirmeler olmadan yeni ortamda oryantasyon

• Yeni araçların bağımsız kullanımı (ör: özel bir işaretleme ya da diğer ayarlamalar olmadan kurulmuş asansörler)

• Aynı şekildeki nesnelerin fark edilmesi (ör: banyoda kozmetik ürünlerle aynı kutuların kullanılması)

• Konumun değişmesi dolayısıyla nesneleri bulamamak


KBV olarak nasıl davranmalı?

• Kendinizi belirtin

• Yardım önerin ama ısrarcı olmayın (kimseyi kolundan tutmayın)

• Rehber hayvanlar evcil değillerdir, engelli ve yaşlı bireye yardımcı olurlar.

• Görme engelli birey için yapılması gereken düzenlemeleri (şekil, boyutlar, pencere, kapı) ve içeriklerini (mobilya, insanlar) belirleyiniz.



Ünite 5


– Sağır ya da duyma zorluğu çeken insanlar

• Duyma Engelli Nedir?

• Sağır ve duyma zorluğu olan insanların karşılaştıkları engeller



• Duyma kaybı, sağırlık, duyma zorluğu – Tam ya da kısmi duyma engeli

– Eğer insanlar sağır doğsaydı konuşmayı geliştiremeyebilirlerdi

– Cümle kurma, gramer vb. konularda sorun yaşayabilirler

• Nasıl iletişim kurarlar? – Duymaya yardımcı araçlar sesleri yükselterek duymayı

sağlayabilir (bu yalnızca bir cihazdır ve birçok sınırı vardır)

– Işaret dili anadilleri olabilir

– Dudak okuma: Konuşurken konuşan kişinin görüldüğüne emin olun.


• İşaret Dili:

• İnsan konuşma dili; el hareketleri, jestler ve yüz ifadelerinden oluşan işaret dilinden çok farklıdır.

– Eğer hizmet alan yalnızca işaret dili kullanıyorsa işaret dilini çevirebilen bir bireyin hizmetinden faydalanabilir.



Bariyerler…


Yol

Kapalıdır


KBV olarak nasıl davranmalı? • Konuşmak için sessiz bir alan

bulun (bilgisayar, telefon, faks ve sokak gürültüsü olmayan yerler)

• Konuşmaya başlamadan önce görsel olarak dikkat çeken bir hareket yapınız

• Doğrudan bireye bakarak konuşunuz

• Dudak okuma: Nadir ve yorucu bir işlemdir, bu nedenle yüzünüz ve ağzınızı görünür şekilde konuşunuz

• Bağırmayınız. Bu size yardım etmez



Ünite 6


– Birleşik/Birden çok engel

• Nedir?

• Çeşitler – Birden çok (Duyma engelli, görme engelli)



Birden çok engeli olan birey:

• Hareket (motor) engeliyle bağlantılı duyusal engel

• Hareket ve öğrenme zorlukları (ör: serebral palsi, down sendromu)

• Duyma veya Görme engelli; kısmi duyma veya görme engelidir



Örnek: Duyma veya Görme Engeli

İletişim yolları

• Kalan duyma yetisinden (net olarak

konuşma, duyma araçları) ya da

görme yetisinden (büyük

puntolarla yazma) faydalanma

• Dokunarak anlaşılabilecek

işaretleme ya da işaret dili

(doğuştan sağır olan ve daha sonra

görme yetisini kaybeden biri büyük

ihtimalle işaret dili kullanıyor

olabilir)

• Çeviri hizmetleri



Ünite 7


– Konuşma bozuklukları olan bireyler

• Konuşma Bozukluğu Nedir?

• Bariyerler



• Kekelemek, yuvarlayarak konuşmak, aşırı nazal konuşmak ya da konuşurken tükürük saçmak gibi ciddi boyutta artikülasyon problemi olan bireyler.

Photo by cooldesign, http://www.freedigitalphotos.net/


• Nedenler

– Yuvarlayarak konuşmak: Bir kaza ya da felç vakası yaşamış olabilirler

– Yüz kaslarında kontrolü kaybetmek: Serebral palsi gibi tıbbi bir durumları olabilir



Bariyerler…


Yol

Kapalıdır


• Hızlı tepkiler gerektiren durumlarda iletişimde çekilen zorluklar (ör: yemek siparişi vermek gibi)

• Bazen herhangi bir sözlü iletişim ortamından çekinme – Eğer birey kekeliyorsa, bir grup insan önünde ya

da telefonda konuşmak gibi durumlarda bu durumu daha da kötüleştirebilir

• Dizfaziye (beyinde hasardan kaynaklanan kısmi ya da tam olarak iletişim kurmada zedelenme) bağlı olarak düşüncelerini ifade etmede problem yaşıyor olabilirler


• Söylemek istediklerini doğru ve tutarlı şekilde belirtmekte zorlanıyor olabilirler – Eğer hizmet alan bireyin bir artikülasyon problemi

varsa (Mr. Bean karakterinde olduğu gibi) diğer insanların dediklerini anlama şeklini etkileyebilir

– Bu konuya örneklerden biri “r” yerine “v” kullanmaktır (”araba” yerine “avaba” demek), sesleri yok etmektir (”denek” yerine “enek”), ya da kelimelere sesler eklemektir (”domates” yerine “domatomes”).

• Daha uzun ve karmaşık kelimeleri kısa ve basit olanlara göre daha zor söylerler

• Ayrıca konuşurken tutarsız hatalar yapmaya yönelirler.


Ünite 8


– Zihinsel (öğrenme) engel

• Nedir?

• Bariyerler

The photo is owned by http://www.nfcacares.org/who_are_family_caregivers

http://www.nfcacares.org/who_are_family_caregivers/


• Öğrenme zorluğu yaşayan herkes farklıdır ve farklı deneyimler yaşarlar

• Öğrenme yetileri çok çeşitli ve geniştir ve bu nedenle eksiklikleri de çeşitli olacaktır



Öğrenme zorlukları çeken insanlarda: •Düşük mental yetiler •Algılama süreçlerinde, konsantrasyonda, hafızada ve ifadede sorunlar •İletişimde, diğer insanlarla işbirliği ve benzer konularda yaşanan problemler •Şu konularda da zorlanabilirler:

– Ne söylendiğini anlamak – Diğer insanlarla etkileşebilmek – İzleyerek ve okuyarak edindikleri bilgileri anlamak – Bazı bilgileri anlayabilmek; numaralar, geometrik şekiller,

hesaplamalar ve haritalar – Bazı şeyleri hatırlamak (zayıf hafıza) – Konuşmak ya da yazmak – Zamanlarını planlamak ya da doğru kullanmak (ilk yapılacak ya

da bir sonraki yapılacak şeyi bilememek)


Bariyerler…


Yol

Kapalıdır


• Karışık bilgi ve cümleleri anlamakta problemler

• Soyut kavramları anlamakta zorlanmak

• Karışık metinleri anlamakta zorlanmak

• Maddi işlemler gibi günlük işlerin değerini ve işlevini tam olarak kavramada sorunlar




Ünite 9


– Alzheimer

• Nedir?

• Yan etkileri




• Alzheimer

– Orta yaşlı ya da daha yaşlı bireylerde beyin

hasarı nedeniyle ortaya çıkar

– Hafıza, konuşma, düşünme ve günlük

aktiviteleri yapmakta hızlı bir düşüş

gözlemlenir

– Belirtiler:

• Hafıza kaybı

• Zaman ve yer konusunda kafa karışıklığı

• Kişilik ve duygu durumunda değişimler

• Konuşmada ve işlevleri gerçekleştirmede zorluklar


Alzheimer’ın 7 Aşaması

• Zedelenme yok

• Çok düşük bilişsel gerileme

• Az bilişsel gerileme

• Orta seviyede bilişsel gerileme

• Ciddi bilişsel gerileme başlangıcı

• Ciddi seviyede bilişsel gerileme

• Çok ciddi seviyede bilişsel gerileme



Yan etkileri

• Mide bulantısı

• Kusma

• İştah kaybı

• Baş ağrısı

• Kafa karışıklığı

• Kabızlık


Yazarlar:

Bize ulaşın:

• PHOENIXKM BVBA

• [email protected]

Bizi burada bulabilirsiniz:

• www.mcare-project.eu

• www.twitter.com/Mcareproject

• www.facebook.com/MCareproj

mailto:[email protected]

http://www.mcare-project.eu/



http://www.twitter.com/Mcareproject

http://www.facebook.com/MCareproj


Kaynakça:

• Caregiver's Handbook: A Complete Guide to Home Health Care, DK Publishing

• Caregiver's Manual, The. Williams, Gene B. and Kay, Patie. Citadel Press

• Comfort of Home, The: An Illustrated Step-by-Step Guide for Caregivers. Meyer, Maria M. with Derr, Paula. CareTrust Publications

• Dying at Home: A Family Guide to Caregiving. Sankar, Andrea. New York: Johns Hopkins University Press

• Helping Yourself Help Others: A Book for Caregivers. Carter, Rosalynn. Random House

• World Health Organisation (1980), A manual relating to the consequences of disease. Geneva, World Health Organisation

Education

2 M-CARE: Farkındalık