1

ជពកទ ១ សេចកតសផតើមននការសរាវសរាវ

១.១ លនបញហា ននការសរាវសរាវ ទសពធរាជធម ជារាជធមដពសដ នងខពងខពសបផត សមរាបដកនមនសសឲយានសនថភាព សខដមរមន នងការរកចមមរមើនរបសមរបមទសជាត ។ វាជាមជឈមណឍ លសមរាបជវតអបកដកននងអបកអបរ ។ ការអបរកមពជា ានបងកបនវខលមសារននផផបកនមយននទសពធរាជធមផងផដរ។

មោយសទតមៅកបងបរបទននវសយអបរជាសាកល មរះសាទ នពទនកសកាជាត សាទ បនអងគភាព មរះសាទ នសកានន បាននងកពងមដើរតនទយាងសខានកបងដមណើ រននការអបរ បណថ ះបណតថ ល បមមរងៀន ទនា នមរបមមមនសសមពព ះមៅរកទសមមមយ ផដលមចងបានមរបកបមោយ ណធម មរកមសលធម មរពហាវហារធម យតថធម កបងាគននវសយអបរផដលមរបកបមោយទសពធរាជធម ។ មោយសមងកតម ើញថា ការអបរតាមរយៈទសពធរាជធម មរតវបានពកបណតថ អបកអបរមៅមលើពភពមោកយកអនវតថ នចបមរបឌតជានតមផសងៗ មដើមផជាមគលការណសមរាបមធវើការអបរបណថ ះបណតថ លមៅតាមសាទ បន អងគភាព មរះសាទ នសការបសខលន ។

មគលការណអបរ ជាយនថការយាងពមសសសមរាបនមរបពននសងគម នងមរបពននអបរមចញពអតតកាលមពព ះមៅកានអនត ។ ដមចបះ មដើមផយលដងឲយបានទលទោយអពមគលការណអបរ មយើងមរតវមឈវងយលអពអតតកាលផដលសថពមរបតថការណមរបវតថននការអបរមយើងម ើញថា មរទសថ វធសាសរសថ ការមរបមរងអបរ នងសាោមរៀន ានតាងពរយរយរណតសមកមហើយ។ ពមមររះថា ការអភវឌណ មផថើមមចញពការពាយមមរបងផមរបងរបសមនសសកបងការអបរផណនបណថ ះបណតថ ល ហវកហាតលតដ នងការបហាតតបមមរងៀន កបងវសយអបរ ។ វសយអបរ ជាវសយចមផងសខានផដលមរបបណតថ មរបមទសទទងសាកលមោកបាន នងកពង យក ចតថទកោកបណថ ះបណតថ លធនធានមនសសឲយានចមណតះដង ចមណះមធវើ នងានឥរយបថលអមរបមសើរ មដើមផកសាង នងអភវឌណសមតទភាព ជនញ បទពមសាធន ឯកមទសមទពមកាសលយរបសមនសសឲយានកររកចមមរមើន ។ សសបមពលជាមយគប មនះផដរ មគលការណអបរតាមរយៈទសពធរាជធម កបានមដើរតនទយាងសខានកបងវសយអបរ នងការដកននន ។ ទសពធរាជធម ជាធមផដលានផចងមកមហើយកបងមពរសាសនននរបសផខារមយើង ផដលផខារមយើងកាលពបរាណកាលបានមរបកានខាជ បខជនទកដចជា វនយ ឬចាបសមរាបផណនអបរទនា ន នងបហាតញពណសមផតថមរពមទងបគលកលកខណៈននបគលផដលជាអបកអបរដកន ជាមម ជាធ ឬ ជាមរបធានកបងការកានកាប ឬមរបមរងផណន បណថ ះបណតថ លនវពកណៈសងគម ឬសាទ បនរហតដល

2

មរបមទសជាតទងមល ។ មគលការណមនះមរៀបចម ើងមដើមផកសាងមរបមយជនរម នងានននប ការ មពព ះមៅរកមគលមមអភវឌណនវមគលករណអបរសមរាបទអសគប ។

មហើយមាាងវញមទៀត ានមរបមទសជាមមរចើនមៅមលើសាកលមោក ានមរបមទសខលះបានយកមគលការណចាបរដឌមកមធវើការអបរមនសស មហើយកានមរបមទសខលះមទៀត បានយកមគលការណ ចាបសាសនមកមធវើជាការអបរ ។ មហើយជនកាលមយកចាបរដឌបករមបញច លគប មធវើជាមគលការណអបរបណថ ះបណតថ លដកនមនសស មដើមផឲយានការមរបមរពតថមរបតបតថតាមាគផដលបានផចងមនះ ។ ដចមនះមហើយ មគលការណអបរ ជាវធានននចាបអបរយាងសខានណតសសមរាបមមដកន ផដលានតនទកបងមធវើការបណថ ះបណតថ ល ផណនទនា នអបរម នងសមរាបអបកផដលទទលការអបរពម ។

មោយមយើងដងមហើយ ណៈថាប កដកនពទនកសកា មនតនថរាជការ បគលកកដចជា មោកមរ អបកមរ សសសនសសត នងពទនបរសទទងអសភាមមរចើនសទនផតធាល បទទលបានការផណនបណថ ះបណតថ លការហវកហាតតាមាគមរពះពទនសាសនកបងជវតរសមៅមរបចនថងរបសពកម ។ មហតដចមនះ មគលការណអបរតាមរយះទសពធរាជធម ពតជាានសារៈសខានខាល ងណតសចមរះថាប កដកន មោកមរ អបកមរ ពទនបរសទ សសសនសសតនមពលបចចបផនបមនះ មដើមផមធវើការបណថ ះបណតថ លផណន ផថលឱវាទទនា ន នងបមមរងៀនទងផផបកចមណះដងសតបញញដ សាា រត សមតទភាព មទពមកាសលយ ជនញវជាជ ជវៈ ឯកមទស នងផផបកអាកបផករយ ឫកររ ចរយារយទ មរបកបមោយវនយ មរកមសលធមកបងសងគម សលធមពភពមោក ។ ទសពរាជធម ពតជាបានមដើរតនទយាងសខានកបងការទនា នមមរបៀនមរបមមផណនបណថ ះបណតថ លមនសសឲយមចះសសោញជវតដចគប តាមរយៈការអបរមោយទន ការអបរមោយសល ការមរបមរពតថលអ សចរត ការអបរមោយការបរចច មដើមផអនមមរគះដលជនមរកមរកនងមធវើការអបរបណថ ះបណតថ ល ទនា ន ពកមឲយមចៀសផតពការមមរបើមរបាសមមរឿងមញៀនមផសងៗ នងទនា នមបៀនមរបមមឲយបញឈបនវអមពើហងាមរបរបភាព នងមរបទកផនលង ។ មោយមយើងសមងកតម ើញនវចណចទងអសមនះមហើយ មទើបជាមហតជរញឲយមរកមសារណតមយើងខញសមមរមចចតថមមរជើសមរ ើសមរបធានបទ “មគលការណអបរតាមរយៈទសពធរាជធមមៅតាមពទនកសកាកបងរាជធានភបមពញ” មកមធវើការសកាសសាវមរជាវជាសារណតបញច បថាប កបរញញដ បមរតមនះ ។ មាាងវញមទៀតមយើងខញសងឃមថា មរបធានបទផដលបានសកាសសាវមរជាវមកមនះ ពតជាអាចបមពញចមនល ះខវះខាត នងតមរមវការដលអបកផដលានតនទអបរ នងអបកផដលមរតវទទលបាននវការអបរយាងពតមរបាកដ បនធ បពលទនផលផដលមយើងបានសកាសសាវមរជាវមរតវបានរកម ើញមនះ ។ ១.២ េណរសរាវសរាវ មដើមផហាតយសសលកបងការមរបមលផថមគលនតសមរាបមធវើការសសាវមរជាវ មរកមសារណតសសាវមរជាវមយើងខញ បានបមងកើតជាសណរសសាវមរជាវជាកោកមយចនន ដចខាងមមរកាម៖

3

1. មតើមរបមមរងៀនមៅតាមពទនកសកា ទទលបានការអបរទសពធរាជធម កបងកមរមតយាងណត?

2. មតើមរបមមរងៀនមៅតាមពទនកសកា អនវតថការអបរទសពធរាជធម កបងកមរមតយាងណត?

3. មតើមរបមមរងៀនមៅតាមពទនកសកា នយមចលចតថការអបរទសពធរាជធមណតខលះ? 4. មតើមរបមមរងៀនមៅតាមពទនកសកា ានទសសនៈផបបណត ចមរះការអបរអពទសពធ

រាជធម? ១.៣ សោលបណងននការសរាវសរាវ វតទបណងននការសសាវមរជាវសថព “មគលការណអបរទសពធរាជធម មៅតាមពទនកសកាកបងរាជធានភបមពញ” មតថ តសខានមៅមលើការអបររាជធម១០យាង ផដលមរតវយកមកអនវតថមៅកបងវសយអបរពទនសកាកបងរាជធានភបមពញ។ ការសកាសសាវមរជាវមនះ ានមគលបណង ដចខាងមមរកាម៖

1. មដើមផបហាតញអពការអបរទសពធរាជធម 2. មដើមផរកឲយម ើញអពការអនវតថការអបរទសពធរាជធម របសមរបមមរងៀនមៅតាម

បណតថ ពទនកសកាមៅកបងរាជធានភបមពញ 3. មដើមផរកឲយម ើញអពការនយមចលចតថមមរបើការអបរទសពធរាជធមមៅកបងថាប កមរៀន

របសមរបមមរងៀនមៅតាមបណតថ ពទនកសកា។ ១.៤ ារៈេខានននការសរាវសរាវ ការអបរទសពធរាជធមមៅតាមពទនកសកាកបងរាជធានភបមពញ មតថ តមៅមលើមរទសថមគលវធ ននចាបរបសអបរផដលបានកពងបនថដមណើ រការននការអបរបណថ ះបណតថ ល ផដលមនអាចខវះបានមៅកបងវសយអបរ ។ ទសពធរាជធម ជាកផនចាប វនយ ឬចាបសមរាបផណនអបរទនា ន នងបហាតញពណសមផតថមរពមទងបគលកលកខណៈននបគលផដលជាអបកអបរដកន ជាមម ជាធ ឬ ជាមរបធានកបងការកានកាប ឬមរបមរងផណន បណថ ះបណតថ ល ទនា ននវពកណៈសងគម ឬសាទ បនរហតដលមរបមទសជាតទងមល ។ មគលការណមនះមរៀបចម ើងមដើមផកសាងមរបមយជនរម នងានននប ការ មពព ះមៅរកមគលមមអភវឌណនវមគលករណអបរសមរាបទអសគប ។ ការសកាសសាវមរជាវមនះ នងផថលនវអតទមរបមយជនចមរះមរកមមយើងខញឲយកានផតានការយលដងកានផតមមរចើនម ើងមយកមរមតផថមមទៀតមៅមលើមគលការណអបរ នងរមបៀបសសាវមរជាវបណថ ះបណតថ លននការអបរ ការបមមរងៀនមៅតាមវសយពទនកសកាទងផផបកបឋម មធយម នងឧតថមសកា ។ មាាងវញមទៀត ការសកាសសាវមរជាវមនះ ពតជាមធវើឲយមរកមមយើងខញបានទទលចមណះដងបផនទមមយកមរមតមទៀត ផដលរកពននជាមយនងមរទសថមគលវធននកផនចាបអបរ សាគ លពមរបភព នងមរបមភទននមគលការណអបរតាមរយៈទសពធរាជធម ។ បផនទមមលើសពមនះមៅមទៀត វាពតជាអាចមធវើឲយសាជករបសមរកមមយើងខញកាល យខលនជាអបក

4

ជនញកបងការអបរបណថ ះបណតថ ល នងការបមមរងៀន មហើយអាចចលរមកបងការមលើកពស បណថ ះនត សមតទភាពមដើមផកាល យខលនជាអបកអបរ នងអបកផដលានចមណះដងបនធ បពទទលបានការបណថ ះបណតថ លអបរ ។ ការសកាសសាវមរជាវមនះនងបមងកើតបានជាសាប នដននវណតកមាថាមយ ផដលវណតកមាមនះវាពតជាានសារៈសខានណតស ថាប កដកន មនតនថ បគលក មោកមរ អបកមរ សសសនសសតផដលានបណងចងដងបផនទម មៅមលើមគលការណអបរតាមរយៈទសពធរាជធម ។ មាាងវញមទៀត ការសកាសសាវមរជាវមនះ កអាចផថលជាឯកសារបផនទមដលអបកសកាអបរមរបរបផដលចងដកសសងយកមកមធវើអនវតថនមដើមផកាល យខលនជាអបកដកនអបរ បមមរងៀនផដលមរបកបមោយទសពធរាជធម ។ ១.៥ វធាសរេតននការសរាវសរាវ មដើមផឲយបានសមមរមចលទនផល នងជាមរបមយជនតាមបណងននការសសាវមរជាវរបសមយើងាប កៗការសកាសសាវមរជាវ តមរមវឲយមយើងមមរបើមរបាសវធសាសរសថនងមមធាបាយមផសងៗ អាសសយមៅតាមបទពមសាធន លទនភាព សមតទភាពរបសមរកមអបកសសាវមរជាវរបសសាជកមរកមតធ លផតមថង ។ ផតមទះបជាវធសាសរសថយាងណតកមោយ កមយើងានមគលបណងផតមយត មធវើយាងណតឲយការសកាសសាវមរជាវមនះ បានសមមរមចដលមគលមមរបសពកមយើងផតបាមណតថ ះ ។ មហតមនះមហើយ ការសកាសសាវមរជាវមនះ បានមធវើការមតថ តសខានមៅមលើទនបនយននការរលកមរទសថ តាមរយៈការសកាមៅមលើឯកសារ នងទនបនយចមផងតាម រយៈការចះសធងមត ។ ដបង មរបភពទនបនយននការសសាវមរជាវមនះ បានមកពទនបនយបនធ ប បនសផតបាមណតត ះ។ បនធ បមក មរកមសសាវមរជាវមយើងខញ បានមធវើការសសាវមរជាវមៅមលើឯកសារផដលទកទងនងមគលការណមរទសថអបរ នងការបណថ ះបណតថ លននផដលជាបរកពននជាមយនងមគលការណអបរតាមរយៈទសពធរាជធមមៅតាមពទនកសកានន កបងភាពជាអបកអបកអបរមៅកបងវសយសាសន កដចជាវសយអបរជាតមផសងៗ។ មរបភពទនបនយបនធ បបនសទងមនះ មរតវបានមយើងដកសសង ពឯកសារមផសងៗ មចញពមរបភពមផសងៗ មៅកបងបណតតលយ តាមអនធផណត នងឯកសាររកពនននន មដើមផឈានមៅរកការមលើកម ើងនវមគលបណងននការសសាវមរជាវ ជាមយនងសណរសសាវមរជាវ ។ ១.៦ ដែនកណតននការសរាវសរាវ

មដើមផឲយការសកាសសាវមរជាវមលើមរបធានបទ “មគលការណអបរទសពធរាជធម” មៅតាមពទនកសកាកបងរាជធានភបមពញ បានសមមរមចដលមគលមមមៅតាមមពលមវោផដលបានកណតមោយណៈមរបមរងពទនកសាកលវទាលយមរពះសហនរាជ មរកមសសាវមរជាវរបសមយើងខញ បានកណតនវទហ នងផដនកណតននការសសាវមរជាវរបសខលន ។ ការសសាវមរជាវមនះ មធវើម ើងផតមៅមលើមគលការណអបរមោយមតថ តសខានមៅមលើការអបរកបងទសពធរាជធម នងរមបៀបអនវតថកបងការមរបមរពតថមរបតបតថ ។ មៅកបងទហននការសសាវមរជាវឯកសារមនះ មតថ តផតមៅមលើមរទសថមគលការណអបរ នតអបរ នយមនយអបរ ផដលរកពននមៅ

5

នង ទន (ការឲយទន) សល (ការរកាសល) បរចច (ការបរចច ) អាជជវៈ(ភាពមសាា ះមរតង) មទធវៈ(ភាពទនភលន) តបៈ(ការកចតអមពើអាមរកក) អមកាក ធៈ(ការមនានមសចកថមមរកាធ) អវ ហងា(ការមនានហងា) ខនថ(មសចកថអតធន) អវមរាធនៈ(ការមនមរបមរពតថឲយខសមលើចាប) ផដលជាាគដមរបមសើរននការអបរតាមរយៈទសពធរាជធមផតបាមណតត ះ ។ ទនធមជាមយគប មនះផងផដរ ការបមងកើតកមរមងសណរសធងមតមរតវបានអភវឌណនមធវើម ើង មោយពងផផអកមៅមលើមលោឌ នមរទសថ ជាមយនងមគលការណអបរទសពធរាជធមផដលបានផចងតាមរយៈមរពះពទនសាសន កដចជាការអនវតថការបណថ ះបណតថ លអបរតធ លរបសអបកអបរននមៅមលើសកលមោក ។ ការសកាសសាវមរជាវមនះ ានរយៈមពលមរបាណ ៤ ផខ មោយតចបពការមផថើមដបងននការសសាវមរជាវផបបវទាសាសរសថ សមរាបសារណតថាប កបរញញដ បមរត ។ រមមសចកថមកទង ការមមរបើមរបាសវធសាសរសថសសាវមរជាវ ការវភាទនបនយ ការមរបមលឯកសារ ការសសងមត នងការសរមសររបាយការណ មរតវបានកណតមពលមវោមោយណៈមរបមរងសាោជាអបកោកឲយសសសនសសត។ ១.៧ រចនេមពនធននការសរាវសរាវ មៅកបងរចនសមពននននសារណតមនះ មយើងបានកណតម ើងមោយមធវើការរាបបញច លនវមសចកថមផថើមននការសសាវមរជាវ ការរលកមរទសថផដលរកពនន វធសាសរសថននការសសាវមរជាវ លទនផលននការសសាវមរជាវ ការពភាកា មសចកថសនបោឌ ន នងអនសាសន ។ មាាងវញមទៀត អតទបទសារណតមនះ មរតវបានផបងផចកជាមរបាជពកដចខាងមមរកាម៖ ជពកទ១ មយើងបហាតញអពមផថើមមសចកថ មោយមតថ តមៅមលើលនបញញននការសសាវមរជាវ សណរសសាវមរជាវ មគលបណងននការសសាវមរជាវ វធសាសរសថននការសសាវមរជាវ ទហនងផដនកណតននការសសាវមរជាវ សារៈសខានននការសសាវមរជាវ នងរចនសមពននននការសសាវមរជាវ ។ ជពកទ២ មតថ តមៅមលើការរលកមរទសថផដលជាបរកពនន មោយមយើងមតថ តមៅមលើនយមនយននមគលការណអបរ មរទសថននការអបរតាមរយៈទសពធរាជធម នងពភាកាមលើមរទសថននមគលការណអបរតាមរយៈ ទន (ការឲយទន) សល (ការរកាសល) បរចច (ការបរចច ) អាជជវៈ (ភាពមសាា ះមរតង) មទធវៈ (ភាពទនភលន) តបៈ (ការកចតអមពើអាមរកក) អមកាក ធៈ (ការមនានមសចកថមមរកាធ) អវហងា (ការមនានហងា) ខនថ (មសចកថអតធន) អវមរាធនៈ (ការមនមរបមរពតថឲយខសមលើចាប) សកាមៅមលើមរបមភទននការអបរ វធសាសរសថកបងការអបរ ណភាពននការអបរបណថ ះបណតថ លរបសណៈមរបមរងដកនអបរ ទងខាងផផបកពទនកសកាផដលបានកពងអនវតថតធ លផតមថង ។ ជពកទ៣ មយើងនងមតថ តមៅមលើវធសាសរសថននការសសាវមរជាវ ផដលនងពភាកាមៅការសសាវមរជាវឯកសារ ការមរបមលចងមរកងទនបនយផដលបានសសាវមរជាវ ការចះសធងមតសសាវមរជាវ ការវាសផវងអមថរសសាវមរជាវ ការវភាទនបនយនងការបកសសាយទនបនយផដលបានសសាវមរជាវ ។

6

ជពកទ៤ មតថ តសខានមៅមលើការពភាកាលទនផលសសាវមរជាវនងការពភាកា ផដលបានមកពការចះមៅសកាសសាវមរជាវសារៈសខាន ននការមមរបើមរបាសមគលការណអបរតាម រយៈទសពធរាជធម មៅកបងវសយពទនកសកាតាងពអតត បចចបផនប នងអនត។ ជពកទ៥ មយើងនងមតថ តមៅមលើមសចកថសនបោឌ ន នងអនសាសន ។ មៅកបងជពកចងមមរកាយមនះ មយើងនងមធវើការសមយម ើងវញនវរាលលទនផលផដលមរកមមយើងខញបានសសាវមរជាវ មដើមផឲយមឆលើយតបមៅនងសណរសសាវមរជាវ នងមគលបណងសសាវមរជាវ ផដលបានចងមរកងមៅកបងអតទបទសារណតមនះ ។ មាាងវញមទៀត មរកមសសាវមរជាវមយើងខញ នងរមលចមចញនវអនសាសនផដលលអៗ មយចននមទៀត មោយផផអកមលើលទនផលសសាវមរជាវ មដើមផជាតមៅការពចរណតកបងនយផកលអរ មៅរកមរជងណតមយមដើមផមធវើការអភវឌណមៅមលើមគលការណអបរ ការបមមរងៀន សមរាបជាមរបមយជនដលអបកផដលានបណងចងមធវើការអបរបណថ ះ បណតថ លមរបកបមោយមរបសទនភាព នងមជាជយមៅវសយអបរ ។

7

ជពកទ ២ ការរលកសរទេតេ តពសោលការណអបរតាមរយៈទេពធរាជធម

១. បញញតតននការអបរទេពធរាជធម មននងផសវងយលមៅមលើអតទនយននការអបរទសពធរាជធមឲយបានចាស នងសជមមរៅមនះ ជាដបង មយើងបផមធវើការសកាមៅមលើរកយ ការអបរ នងទសពធរាជធម ជាមនសន។ កបងនយទោយ ការអបរ ជាលនននការមរៀន ផដលមៅកបងមនះ ចមណះដង បណន តនមល ជមនឿ នងទាល បរបសមនសស មរតវបានមផធរពជននមយមៅជននមយ តាម រយៈការនទនមរឿង ការពភាកា ការបមមរងៀន ការបណថ ះបណតថ ល នង/បញតាមរយៈការសសាវមរជាវ។ ការអបរករាបបញច លនវការមផធរពតានពមនសសាប កមៅមនសសាប កមទៀត បញអាចមកើតម ើង តាមរយៈការផណនពអបដនទ បញតាមរយៈការអបរមោយខលនឯង1។ រឯមៅកបងនយចមងអៀតវញ ការអបរ ជាលនននការទទល នងការផថលនវការបហាតតបមមរងៀនជាលកខណៈមរបពនន។ វាជាសកមាភាព នងជាលនននការបមមរងៀនអបកណតាប កមៅកបងសាោមរៀន មហាវទាលយ នងសាកលវទាលយ2។ ចផណកមៅកបងនយមរបតបតថសាសន ការអបរ ាននយថាជាការទនា នមមរបៀនមរបមម ដះខាតមរពលងឲយមរបមរពតថអមពើលអនវកាយ វាច នងចតថ កបងមគលបណងមរៀបចពលរដឌមៅកបងសងគម ឲយានសលធម ណធម នងចរយធម3។ ជនមពលខលះ ផខាមយើងផតងមមរបើរកយអបរ ទនា ន មមរបៀនមរបមមមៅជាបជាមយគប ។ មមរៅពមនះ ការអបររាបបញច លនវសកមាភាព នងទមរមងមផសងមទៀត ដចជាការបហាតញអាកបផករយជា មរម ការសផដងនងការនយយមរបាប ការផសពវផាយ នងការពនយលផណនអពខលមសារអបរ ដលអបកណតាប កមៅកបងសាោមរៀន ឬមៅកផនលងណតមយ។

ទសពធរាជធម រាជធម១០យាង សមរាបមរពះរាជាមរទងមរបមរពតថ មរពមទងមរទងផណនមរបជាពលនករ ឱយមរបមរពតថតាមលអានមរពះអងគផង4។ វាជាធមពទនសាសនមយ ផដលអបកមរបមរង នងអបកដកនមរបជាពលរដឌ អងគការ មរកមហ ន ការយលយ មរបមទសជាត នងអងគភាពមផសងមទៀត មរតវមរបកានយក5។ ទសពធរាជធម ជាណធម១០យាងរបសអបកដកន នងអបកមរបមរង យកមកមធវើការអបរ មោយបានមរបកានខាជ បទកជាវនយ ឬកផនចាប សមរាបអបរទនា ន នងបហាតញពណសមផតថ មរពមទងបគលកលកខណៈននបគលជាមម ជាធ ជាមរបធានកបងការកានកាប មរបមរង ឬដកននវពកណៈ សាទ បន អងគភាព សហមន ឬសងគម រហតដលពភពមោក មៅកបងមគលការណផដលជាមរបមយជនរម មដើមផនគប មពព ះមៅកានវឌណនភាព នងសនថភាពកបងពភពមោក។ ទសពធរាជធម ឬរាជធម

1 សមមមើល http://en.wikipedia.org/wiki/Education ដករសងមៅខែមករា ឆន ា២០១៥ ។ 2 សមមមើល http://www.merriam-webster.com/dictionary/education 3 សន ចានខែ : មោលនមោបាយអបរ ា មបាោះពមពឆន ា ២០១៣ ទាពរ ៣៤ ។ 4 ជយ មសន : សនន មរពោះហសថមរោយបងអសននសមមតចរពហាសមមធាធបតើ ជន ណាត ឆន ា១៩៧០ ទាពរ ៦៦ ។ 5 សមមមើល http://en.wikipedia.org/wiki/Dasavidha-rajadhamma

8

ទង១០យាងមនះ រមានការឲយទន(ទន), សលធម(សល), ការលះបង(បរចច ) ភាពមសាា ះមរតង(អាជជវៈ), ភាពទនភលន(មទធវៈ), ការកចតមចលអមពើអាមរកក(តបៈ), ការមនមមរកវមមរកាធ (អមកាក ធៈ), អហងា (អវហងា), មសចកថអតធាត (ខនថ), នងការមនមរបមរពតថបរនមលើចាប(អវមរាធនៈ)(6)។

ជាមយការផសរកយនលះទងពរមនះ ការអបរទសពធរាជធម ាននយថាជាលនននការបមមរងៀន ការបណថ ះបណតថ ល ការផសពវផាយ នងការមរៀនអពទសពធរាជធម ឬរាជធម១០យាង មៅដលសសសមៅកបងសាោមរៀន នងមរះសាទ នសកា នងមៅដលមរបជាពលរដឌទមៅមៅទកផនលងមផសងមទៀត។ មៅកបងការសកាសសាវមរជាវមនះ ការអបរទសពធរាជធម សមមមៅមលើលនននការបមមរងៀន ការទនា នមមរបៀនមរបមម ការពនយលផណន នងការបហាតញមរមដលសសសអពទសពធរាជធម មៅកបងសាោមរៀន។ ដមចបះ ការផថលចមណះដង ពតាន នងការទនា នរបសមរបមមរងៀនដលសសសមៅកបងថាប កមរៀន មដើមផឲយសសសទទលយកនវចមណះដង នងឥរយបថអពទសពធរាជធម ជាវតទបណងជាកោកមៅកបងនយមនយននការការសសាវមរជាវមនះ។ ២. សរបសភទននសោលការណអបរទេពធរាជធម

២.១ សោលការណអបរតាមរយៈទាន (ទានៈ) ២.១.១ នយមនយននការអបរតាមរយៈទាន ជាទមៅ ការអបរតាមរយៈទន ជាលនននការបមមរងៀន ការពនយលផណន នងការ

បហាតញ មរមអពការមធវើ នងផថលទន នងអមណតយមផសងៗ មៅដលមនសសទទលមរក ខវះខាត នងមរតវការ ។ វាជាការអបរតាមរយៈការជយ នងផថលនវចណអាហារ លយកាក នងសាា រៈមផសងៗ មដើមផជយដលអបកខវះខាត នងអបកផដលមរតវការ។ វាជាការបណថ ះបណតថលទនា ន នងការបមមរងៀនមនសស តាមរយៈការផថលនវវតទសមរាបមធវើជាទន (មទយយវតទ) ឬជាវតទសមរាបមធវើ អមណតយ។ ការអបរអពទន ជាការពនយលអពការផថលទនដលបគលាប កៗកថ ឲយមរទពយមដើមផសាងសាធារណៈមរបមយជនកថ7។ ការអបរអពការមចះមធើវអមណតយ ជាការអបរមយដសខាន តផតថាមនសសមយើងសសោញរាបអានចលចតថគប មនះកមោយសារធាល បបានផចករផលកអវៗឲយដលគប មៅវញមៅមក ។ កបងនយមនះ អបកអបរ មរតវហា នលះបងមរទពយសមផតថធនធានតធ លខលន មធវើអមណតយដលបគលក មនតនថមមរកាមបហាតគ ប សសសនសសត នងមនសសផដលមរកមរកលបាក ។ អបកអបរមរតវមធវើទនកបងនលងតបណឍ ត មនផមនកបងផបបមរបជាភថត ការបមញញជ រ ឬការមលើកមជើងនរណតាប ក មដើមផបាននវផលមរបមយជនសមរាបខលនម ើយ ។

មមរៅពមនះ ការផថលនវមសចកថសសឡាញ មសចកថអាណតអាស ទមងវើមរបកបមោយភាពសបផរស នងអនមមរគះចមរះមនសស នងការផចករផលកចមណះដងដលមនសសទមៅ កជា 6 សតនតបដក ែទទកនោយ ជាតក ៦១ ទាពរ ១២៨ 7 សន សវណណន រពោះបាទធមមកមហារាជ ឆន ា២០១៣ ទាពរ ៥៩

9

ការអបរអពការមធនើទនផងផដរ។ មរមននមសចកថសសឡាញ ការអនមមរគះ ការានចតថសបផរសរបសមរមៅកបងថាប កមរៀន នងមមរៅថាប កមរៀន កជាទមរមងននការអបរអពទនផងផដរ។ មមរៅពមនះ ខលមសារអបរ កមាវធសកា ការនទនមរឿងអពការមធវើទន កជាទមរមងននការអបរ អពទន។ ដមចបះ ការអបរអពទន សមមមៅមលើការអបរ ការបណថ ះបណតថ ល នងការបមមរងៀនអពការផថលឲយនវចមណះដង ចមណះមធវើ ជនញ តនមល នងកផនចាប ដលមនសសមមរកាមបហាតគ ប បគលក មោកមរ អបកមរ សសសនសសត ពទនបរសទ នងមនសសដនទ។ ២.១.២ សោលបណងននការអបរតាមរយៈទាន

មគលបណងននការអបរតាមរយៈការមធវើទន ការអបរផណនអពការផថលនវទនជាមរទពយសមផតថ បញជាចណះដង ដលអបកខវះខាតទងឡាយ មចញពមបះដង នងចតថមសាា ះមរតង មោយមនចបាចមរតវសររកមលមហតមនះ បញមនះម ើយ មននងមធវើការផថលទនមនះ។ មគលបណងននការអបរអពទន មដើមផ អបរ នងផណនមនសសឲមចះចងមតថភាព នងពមរងកមតថភាព នងមដើមផសមមរហាតះអបកជបភាពខវះខាត។ ការឲយទនមនះ បមងកើតបានជាការចងសមពននមតថរវាងអបកផថលទន នងអបកទទលទន មរបកបមោយមតថភាពមៅកបងសហមន។ ទន ជាការផថលឲយមដើមផសមនតហាតគ ះអបកផដលអតឃលល ន ទទលមរក ឲយជាការចងមតថភាព មដើមផបជាអបកផដលរបជា8។ ការឲយទនមនះ វាជាឧបាយដពសដឌមយផបប មដើមផចងសមពននមតថរវាងមនសសនងមនសស ឬរវាងមនសសនងសតវ។ ឧទហរណ ការអបរតាមរយៈអាមសទន នងតាមរយៈធមាទន ានឥទនពល ដចជាសាព ន សមរាបឲយមនសសមដើរឆលងមៅរកគបទកទញចតថននជននជន ឲយចលចតថមតថមមមរតជាមយគប នងជាាគកបងការចងសមពននមតថឲយជាបយរអផងវង។ មគលបណងននការអបរអពទន មដើមផផណនអពការមចះជយសមនតហាតគ ះ ានមសចកថសសឡាញ នងានចតថមមតាថ នងករណត។ ការអបរអពទន ជាវធសាសរសថជយសមនតហាតគ ះ ឬមនសស សតវ បណថ ះនវកថសសោញ បមងកើតនវភាពសបតសាប ល មដើមផចងមតថភាពភាតរភាពដយរអផងវង ។ ជាទមៅ អបកអបរ បានមមរបើមគលការណទនមនះ មដើមផបមងកើតមតថភាព ភារតភាព នងសនថភាព។ មតថភាព ផសថងមចញតាមរយៈការផថលសាា រៈមមរបើសាា រៈអនសាវរយ នងសាា រៈបរមភាជាមដើម។ ឥទនពលននការឲយទនមនះ ានតនមលខាល ងណតស មមររះវាជាាគផដលមនមរតមផតជយសមនតហាតគ ះមនសសបាមណតត ះមទ បាផនថផថមទង បមងកើតនវសាមគភាពកបងការផចករផលកដនទមទៀត។ ទនរផមងនឲយមនសសមចះសសោញគប មចះជយគប ពងរកអាសសយគប មៅវញមៅមក។ វបផធមផចករផលក មកើតមចញពចតថមធវើទនមនះឯង។ មគលបណងននការអបរអពទន មដើមផបហាតញអពមរមននការមធវើអពលអ នងមដើមផបមពញបារម មដើមផមរតាសដង។ មៅកបងពទនសាសន ានការបហាតញយាងចាសអពការអបរអពការផថលទនរបសមរពះមរធសតវ មវសនសនថរ ផដលមោកបានអបរទនា នមនសស ទទងនរសសពរាសរសថ កដចជាពភពមោកទងមល ឲយមចះសសោញមនសសទមៅ 8 យម សសតា “ទសជាតក” មបាោះពមពឆន ា ២០១១ ទាពរ ១៣៥ ។

10

មរបកបមោយចតថមមតាថ ករណតដលជវតរសមៅដចគប ។ បណងកបងការអបរអពទនរបសមរពះមវសសនថរមរធសតវ មដើមផសមនតហាតគ ះដលអបកអតឃលល នទទលមរក មោយមនមរបកានមរ ើសមអើងជាតសាសនម ើយ។ មលើសពមនះមទៀត មៅកបងមរឿងមរពះមវសសនថរមនះដផដល ការមធវើទន មដើមផបមពញនវបារម មដើមផមរតាសដងជាមរពះពទន។ ២.១.៣ សរបសភទននការអបរតាមរយៈទាន ការអបរតាមរយៈទន រាបបញច លនវការអបរតាមរយៈអាមសទន នងការអបរតាមរយៈធមាទន។ ការអបរតាមរយៈអាមសទន ជាការអបរទនា ន បណថ ះបណតថ ល តាមរយៈការមមរបើមរបាសនវមទយយវតទផដលជាមមរឿងឧបមភាបរមភា មោយសមមមលើនយ ឬរបសជាមមរឿងទកចតថ ឬជនលជមនលញចតថ ោភសកាក រៈ(9) បានដលវតទជាវតទមមរឿងបរមភាសសាា រៈមមរបើមរបាសានបចចយទង៤។ ការអបរមរបមភទមនះ សមមមៅមលើការផណនមមរបៀនមរបមម អបរទនាន តាមរយៈការផថលឲយជាសមលៀកបរក (ចវរបផចចយ) ការផថលជាចហាតនបណឍ បាត មមរឿងមបអាហារ បរមភា (បណឍ បាតបផចចយ) ការផថលទជមរមក (មសនសនបផចចយ) នងការផថលជាថាប សមរាបពាបាលជងមផសងៗ (ោនមភសជជបផចចយ)10។ ការអបរតាមរយៈធមាទន ជាការផថលឲយនវការបណថ ះបណតថ ល នងការបហាតតបមមរងៀនតអពមរពះធម។។ ការអបរមោយធមាទន ជាការអបរផបបការមមរបើមរបាសចមណះដង ជនញ ឯកមទសផដលមនសសានភាពបនមរបសពវ កបងបទពមសាធនជវតរសមៅ ដលជនមរបសសសមរបរប។ ធមាទន រាបបញច លនវការសផមថងធម, នយយ, បមមរងៀនធម, វនយ មរបាបអបកដនទ ដចមរបាបថា ធមមនះជាកសល ធមមនះជាអកសល ធមមនះមរបកបមោយមទស ធមមនះមនមរបកបមោយមទសជាមដើម។ ធមាទន បានដលការផថលនវចមណះវជាជ នងមធវើឲយសមតទភាពផដលអាចអបកទទលមៅជយខលនមបាន(ឲយធមាៈ) ឲយការមមរបៀនមរបមម ដចជាការជយោសមតឿនផណន ការជយពនយលឲយសាគ លពការមរបមរពតថលអ ការមលើកទកចតថឲយខមរបងផមរបងតស ជាមដើម11។ ជាមយគប មនះ ធមាទន រាបបញច លនវការខមរបងសរមសរ ចរចមលងពទនវចនៈមរពះនមរតបដក មរពមទងអដឌកថា ឬចណតយមរទពយ កសាងមពរដការចាបមរពះពទនសាសនទកសមរាបឲយសកាខ កាមកលបមរតមរៀនសមរត ឲយបានមចះដង បានមរបមរពតថកានតាម មដើមផមធវើម គផលឲយមកើតម ើង នងបានតវងសមរពះពទនសាសនឲយចមមរមើន តាងមៅអសកាលជាអផងវងតមៅ12។ ការឲយមសៀវមៅផដលអាចផថលនវចមណះដងដលអបកអាន នងអបកសាថ បមរបរប ការផថលចមណះដង បទពមសាធនរបសមរបមមរងៀនដលសសានសសស កជាធមាទនផងផដរ។

9 ជន ណាត វចនានរកមខែមរ របសពទធសនសនបណឌ តយ ឆន ា ១៩៦៧ ទាពរ ១៧៤១ ។ 10 សមមមើល ឈន គមមអៀត “អាមសទាននង ធមមទាន ឆន ា២០១២ ទាពរ២៧ ។ 11 មហង មណើ ចនាត រពោះបាទធមមក ផាយមោយពទធសនសនា មដើមបើអភវឌឍន ឆន ា ១៩៩៦ មបាោះពមពមលើកទើ៣ ទាពរ ៩៩ ។ 12 ខហម មចៀវ ទានកថា ផាយមោយពទធសនសនបណឌ តយ មបាោះពមពមលើកទើ ៦ ព.ស ២៥០៩ ទាពរ ៣១ ។

11

២.១.៤ វធាសរេតអបរតាមរយៈទាន វធសាសរសថសថពការអបរទន អាចមធវើម ើងតាមរយៈការបហាតញមរម នងតាមរយៈខលមសារអបរ។ ខាងមមរកាមមនះ ជាវធទមៅសមរាបការអបរអពការមធវើទន។

១. ការមធវើជាមរមដលសសស/មកាង ៖ វធដលអកបងការអបរសសសអពការមធវើទន តាម រយៈសកមាភាពតធ លខលន មោយបហាតញសសសអពមរមជាមន។ មរអាចមមរបើវធមនះបានមជាជយ មៅមពលសសសមមើលម ើញអពភាពខវះខាត នងមមើលម ើញអពមរមមធវើអមណតយរបសមនសសធ។ ២. ជយមនសសចស ៖ មរបមមរងៀន មរតវមរបាបសសសថា មយើងមរបគប សទនផតានអបកជតខាង មតថភកថមរសា នងសាចញាត ផដលានមនសសចសមៅមរតវការជនយ ដចជាការហាតរហាតយៗ ដចជាការោងឡាន ការមសសាចតក រ ការផថរសន ការមលើករបសរបរ សសាលៗ ការជតនងោងសអាតមផសងៗ។ មរបមមរងៀន មរតវផណនសសសថា ការផថលអមណតយជាមពលមវោ ជាការមនអាចកាតនថលបាន មទះជាចបមផថើមពការហាតរតចៗ កមោយ។

៣. ឲយសសសមកាង/ចលរមមធវើសកមាភាព៖ មរបមមរងៀនមរតវផណនសសស ឲយមធវើការ សាមរចតថចណតយមពលចណតយមពលមធនើអវមយ មោយសរមៅពកមថា មតើអបកកពងមធវើអវ នងមហតអវ។ មរបមមរងៀន រចណតយមពលរមគប ជាមយមកាងមោយសាមរចតថ សមរាបឲយការមធវើការជាមយគប ។

៤. ការផថលការផចករផលកកបងពធខបកមណើ ត ៖ មរបមមរងៀនរពនយលផណនសសសថា ខបកមណើ តរបសអបក ជាឳកាសដលអសមរាបអបកមមើលម ើញនវការមធវើអមណតយនងការបរចច ដលអបកដនទ។ ការមរៀបចពធខបកមណើ ត ជាមពលមធវើទនមៅអបកទទលមរក នងជាមពលដសមរមយសមរាបមចះមធវើអមណតយ មោយផថលរបសរបរ នងសមមលៀកបរកមផសងៗ មៅមនធរមពទយការ មជឈមណឍ លការកមររ ឬមៅការផដលមរតវការ។

៥. ចបមផថើមបងកតកនមរជកោកលយ ៖ មៅកបងឪកាសខលះ មរបមមរងៀនមរតវមរបាបអពការសនស លយរបសសសស ផដលបានមកពការផថលពឪពកាថ យ មោយមរបាបថា មរតវានចផណកសមរាបការ ផថលទន ការសនសទក នងការចណតយមផសងៗ។

៦. ឧបតទមាដលមកាងដនទ ៖ មរបមមរងៀន មរតវគមរទសសសនងការ មោយមរបាបពកមថា អបកមរតវមបើកផភបកមមើលឲម ើញអពមកាងមផសងមទៀតផដលកពងខវះខាត នងមរតវការ ផដលគា នអាហារហប ខវះទក ផដលអបកមរតវធវការផថលអមណតយ ទងមៅកបង នងមៅមមរៅ សហមអបក។

៧. មរៀបរចផផនការសមរាបការផថលអមណតយនមពលនថងឈបសមរាក ៖ មរបាបការឲផបងផចក នងរបសរបរបនថចបនថចណតសមរាបបរចច ក សមរាបមកាងមនសវានឱកាស មោយអាចផថលជាមសៀវមៅ ឬរបសមលងមៅដលអងគការសបផរសនន។

12

៨. ការមធវើអមណតយជាសមមលៀកបរក មៅដលអងគការសបផរស ៖ មរបមមរងៀនមរតវឧសាផណនសសស ឲយមចះមធវើការផបងផចករបសរបររបសពកមខលះ មដើមផផថលមៅអងគការមនសសធម ដចជាសមមលៀក ចសៗលអៗ របសខលនផដលមៅមមរបើមរបាសបាន នងជរញសសសឲយមធវើការបរចច ក នងឲមកាងមមរជើសមរ ើសសមមលៀកបរកណត ផដលចងឲមកាងមរកមរកដនទ13។

ការអបរអពការផថលទន មរតវតដលមគលការណបនយាង ១. ការផណននងអបរ មនសសមនឲយជាបជរកមោយមចឆរយៈ មរលការឲយវតទណតមយផដលមៅជាបរកមសចកថកណតញ ឬឲយមោយសាធ កមសធើរមនមរជះសស ះ ឬកឲយតាមទាល បទមនៀមមរតកលរបសមមនផមនជាកចចអសាច រយចផមលកជាងមរតកលផដលធាល បមធវើមកបានា ន ២.ការផណននងអបរមនសស មនឲជាបផលមរបមយជនយកមកវញ មរលការឲយទន បាផនថមរបាថាប យកសរសសថ នងផលមរបមយជនមកខលនវញ កបងភពមនះ ឬភពមខ ៣. ការផណននងអបរមនសសឲមធវើទនឲយបានសមរ មរលប គលណតានមរទពយសមផតថមមរចើន ានវតទដនថលថាល មមរចើន មនមរតវចតផចងទន មោយរលបរោបសថចមសថើង នងវតទដមថាកទបតាមធមាតា ផដលមនសមតាម សកថតាមកាល ងននមរទពយសមផតថផដលខលនាន នង៤.ការផណននងអបរមនសសឲយមធវើ ទនមោយតធ លដលអបកទទល មរល ការឲយចមរះមខបដគគ ហកៈ អបកទទលតធ លផដលជាបគលខសតមខាយមោយណធមនងមរទពយសមផតថ ឬ ខពងខពសមោយណធម14។

២.២ សោលការណអបរតាមរយៈេលធម (េល) ២.២.១ នយមនយននការអបរតាមរយៈេលធម

ជាទមៅ ការអបរតាមរយៈសលធម ជាលនននការបហាតញមរមសលធម មៅដលសសសកបងថាប កមរៀន នងមនសសទមៅកបងសងគម។ មោយសលធម សមមមៅមលើការសមរងមតាមអងគននចរយ ការសមរងមកាយវាចចតថ បានដលការសមរងម ឫរកានវការមរបមរពតថខាងសលធម វនយមរបចជវតឲយបានមរបនពផតមថង(15)។ ដចបះ ការអបរតាមរយៈសលធម ជាការអបរឲយមរបមរពតថលអ មោយមរតវមចៀសវាងការមរបមរពតថខសមោយផលវកាយ វាច ចតថ នងានវនយជាមរបច។ កបងនយមនះ អបកអបរ មរតវានទមងវើលអ នងមរតវមដើរតនទមរបកបមោយកតថយសខពងខពសជាមរម មរពមទងមធវើជារលអ សមរាបឲយអបកមៅមមរកាមបហាតគ បអបកមដើរតាម ឬមរបមរពតថមរបតបតថតាម។ ជាមយគប មនះផដរ ការអបរតាមរយៈសលាននយថា ការអបរបណថ ះបណតថ ល នងការបមមរងៀនផដលានអណតចឥទនពលមៅមលើចាប វនយ សណថ បធាប បជាទមៅ ។ នយកសាោកជាអបកានតនទកបងការអបរដសខាន មដើមផឲយសាោានដមណើ រការមរបមរពតថមៅ

13 Stacey Stein 9 ways to teach your kids charity http://www.todaysparent.com/family/ways-teach-kids-charity/ 14 ខហម មចៀវ “ទានកថា” ោរផាយរបសពទធសនសនបណឌ តយ មបាោះពមពមលើកទើ៦ ព.ស ២៥០៩ ទាពរ ៩ ។ 15 កល មផង “មាោា ជើវតននរពោះមោធសតវ” ទាពរ ៣១៩ ។

13

បានមោយលអមរបមសើរ មរតវអាសសយវនយ ឫ ចាប មនះឯង ។ មមររះមហតថាវនយ ឬចាប ជាវធានននការមរបមរពតថមរបតបតថ ឬជាមរបពននមផសងៗ ផដលមរតវបានមអបរឲយមរបតបតថយាង មាតចត នងជាអបកបហាតតបហាតញនវអវផដលមនសសបានមរបមរពតថមទះលអកថ មទះមនបានលអ ។ វាបហាតញនវអមពើរបសមនសសផដលជាអបកអបរថា មតើការបណថ ះបណតថ ល នងការបមមរងៀនផបបណតផដលរមរតវបានមយលសសប នងអមពើផបបណតផដលមនរមរតវបានមយលសសបតាម ។ ការអបរផបបមនះវាផថលឲយមយើងនវរមយមោយផផអកមលើមលោឌ នមនះ មយើងនងអាចដងថា មតើអាកបផករយរបសអបកអបរមរបកបមោយសលធម មរតមមរតវ មរបកបមោយណធមនងរឲយចងបានផដរឬអត? នយយឲយពតមៅសលធមសមមមលើការមរបមរពតថ អនវតថតធ លរបសអបកអបរបណថ ះបណតថ លនងបមមរងៀន ជានយកសាោ មោកមរ អបកមរសសបតាមមគលការណសលធម ឬចាបននការមរបមរពតថផដលមយើងបានដង បានម ើញបានយល មហើយមរពមទទលយកនវជមនឿ អាកបផករយ ឫ រននការអបរមរបមរពតថមោយផ ក បានអនវតថមរបតបតថកបងជវតរសមៅមរបចនថងរបសពកម មរពមទងបហាតញឲយម ើញតាមរយៈននការសមមរមចចតថ នងទមងវើមរបមរពតថរបសពកមមទៀតផង(16)។ ២.២.២ សោលបណងននការអបរតាមរយៈេលធម វតទបណងកបងសកាសសាវមរជាវការអបរតាមរយៈសលមនះ មយើងានបណងចងឲយអបកអបរ មោកនយកសាោ មោកមរ អបកមរ សសសនសសត ពទនបរសទ បានសាគ លនវតនមលននការមរបមរពតថលអមោយសលមនះ ។ មគលការណសលធម ផតងផតនងនឲយមយើងជាអបកមរបមរពតថអនវតថបានយលពឥទនពលការអបរទនា ន ផណននងការបមមរងៀន មដើមផទញមនសសមធវើឲយានសណតថ បធាប បសាោ ានវនយ ឥរយបទកបងការមរបមរពតថ ការនយយសថ ការសកាានរមបៀប កាមធវើការហាតរានមរកមសលធមកបងវជាជ ជវៈ មរបកបមោយមនសការ នងឧតថមត ។ មាាងវញមទៀត សលធមមនះផដរ នងមរៀបចជវតមនសស ទយមនសសឲយរសមៅមរបកបមោយមសចកថនថលថបរ ានកតថយស មករ ថមឈាា ះលអលផ ។ កាលណតអបកអបរ នងអបកបមមរងៀនមរបតបតថបានលអមរបកបមោយរាជធម តាមអវផដលានសសាប បនធ បមកមទៀតបមពញកងវះខាតកបងការអបរមដើមផសមរមល ដលការអនវតថកានផតានមរបសទនភាពសសបតាមវនយមរពះពទនសាសន នងចាបរដឌ ។ ការអបរតាមសលអាចនងពមរងង ពមរងកណធម ចរយធមមោយផារភាជ បមៅនងសងគមតាមរយៈទសពធរាធម ។ មាាងមទៀតមដើមផឲយអបកអបរមរតវមចះសសឡាញមយបលគប មៅវញមៅមកមរបកបមោយមរកមសលធម មរតវមចះមគរពសទន នងតនទរបសខលនឲយបានខាជ បខជនមរតមមរតវ ។ អបកអបរមរតវមចះទទលខសមរតវនវអវផដលខលនបានមធវើ នងបានមរបមរពតថ ។ មមដកនជានយកសាោ មោកមរ អបកមរ មរតវមចៀសមវៀងពការមមរបើអណតចរបសខលនមៅគបសងកតដលអបកមៅមមរកាមឱវាទ ជាពមសសមរតវឲយមចផតពអបាយមខ នងការមមរបើមរបាសមមរឿង

16 សមមមើលែលត ធើតា “មលោា នរគោះននទសសនវជាា ” ផាយមោយរាជបណឌ តសភាកមពជា ឆន ា២០០៦ ទាពរ ៥៤ ។

14

មញៀណ ។ ជាពមសស មដើមផផណនសមរមះសមរមលនវបញញ អធករណ ឬអបកមរបមរពតថមលាើសចាប ឲយមគរពចាប វនយបានលអវញ(17)។

២.២.៣ សរបសភទននការអបរតាមរយៈេលធម មគលការណសល វាជាមគលវធននការមរបមរពតថតាមរយៈផលវ កាយ វាច ចតថផដលានឥទនពលមៅមលើ ការអបរតាមនលងធម មរបកបមោយអមពើសចរត អាកបផករយសមរមយានវនយ រកយសមថមរបកបមោយមរកមសលធម មរបមរពតថតាមចាបមដើមផរមរសមៅកបងសងគមមយមរបកបមោយសវតទភាព សនថភាពនងវឌឃនភាព ។ សល ជាមនសការមរកមចាប វបផធមននសកមាភាពសងគម ផដលមរជាបចលមៅកបងខរកាលមនសសាប កៗ បានវវតថមោយអនថរកមាសងគមរវាងបទពមសាធនជាមមរចើនរបសមនសស នងរចនសមពននននមគលការណអបររបសសាទ បន ។ ការអបរមោយសល ជាការអបរមៅរកាគយាងវមសសបផតផដលានឥទនពលមៅមលើការរសមៅរបសមនសសជាមយ នងការទកទងរវាងអបកអបរមកកានអបកមៅមមរកាមបហាតគ បរបសខលនមរបកបមោយសលធម ។ មហតអវ បានជាមមដកននយកសាោ មរតវានសលសមរាបជាមគលការណអបរទនា នកបងការបមមរងៀន ? ការអបរតាមរយៈសល ជាវនយ ឫជាសលធមដខពងខពសបផតផដលានឥទនពលសមរាបមរៀបចសងគមមរសារមរះសាទ នសកា នងសងគមជាតឲយានរមបៀបផបបបទលអ មន អានធបមតយយ មៅបានកអាសសយមោយវនយមនះឯង។ មហតផដលនឲយមកើតចាប ឬវនយមនះម ើង កមមររះទមងវើននការមរបមរពតថរបសមនសសបានខសហបងឯង មបើមនសសមនមរបមរពតថខស កគា នការមកើតម ើងជាវនយ ឫចាបមនះផដរ ។ វនយកបងទមនះ មយើងនងសកាសសាវមរជាវមៅមលើវនយសមរាបអបរមរហសទ នង វនយសមរាបអបរបពវជតអបកបសាន ភកខ សាមមណរផតបាមណតត ះ ។ ក/. ការអបរមរហសទ (អនគរយសល)

ការអបរមរហសទ ាននយថា ការបណថ ះបណតថ ល នងបមមរងៀនដលមនសសទមៅមោយមរកមសលធមតាមរយៈការយក នងការមរបតបតថតាម ។ អគរយសល ជាវនយ ឬសកាខ បទផដលមរពះសាា សមពទនមរទងអនញញដ តទក ានអណតច ានឥទនពលសមរាបអបរ ទនា ន មមរបៀនមរបមម អបកមៅមរបមរងមហោឌ ន (ផធះ) កានកាបមរបតបតថតាម(18) ។ ការអបរ មរហសទ បានដលមនសសទមៅផដលជាអបកានកាតពវកចចមរបមរងផធះានមរកមមរសារមៅកបងបនធក ។ ថាប កដកន នយកសាោ មោកមរ អបកមរ សសសនសសត មរតវផតជាអបកានានវនយ ានសណតថ បធាប ប ានឯកសណតឌ នមរតមមរតវ មទើបការអបរបណថ ះបណតថ លមរបមរពតថមៅបានលអ។ មយើងបានដងនងមមើលម ើញមហើយថា ជវភាពរបសមរហសទជាមយនងទនកទនងមរសារកបងសងគមននជវភាពមនះ មរតវបានរាបបញច លមៅកបងវនយដមរបមសើរ ផដលសទតមៅកបងរងវងមរកបខណឍ ននាគរបសចាបរដឌ នងចាបសាសន ។ ការរសមៅកបង 17 សមមមើល រកសងធមមោរ នងសនសនា រពតតបរតពតាមាន ឆន ា ២០១៣ ទាពរ ២២ ។ 18 អ ច រស “អោរយវនយ នង អនាោរយវនយ” ឆន ា១៩៦៦ ទាពរ១ ។

15

សងគមផតងផតានភាពសាសាា ញមោយការអបរខលះសមសសបតាម ចាបសាសនខលះ នងចាបរដឌខលះ។ មោយមរបជាពលរដឌផខារមយើង ភាមមរចើនជាអបកកានមរពះពទនសាសនតាងពបរាណកាលមកមហើយ ផបតនតរបសពកមបានដកជាបនងធមវនយបាប បណយ ណ មទសជានចច។ មាាងវញមទៀត ការអបរទនា នមមរបៀនមរបមមផដលសសបតាមនលងធម នងវនយមរពះពទនសាសនមនះនងអាចមចផតពទនសវបតថ នងភាពហាងមៅទងឡាយទងពងបាន ។មហតដមចបះមហើយ មគលការណអបរតាមរយៈសលមនះ នងបានជាឱវាទមរទសថដសខានសមរាបអបរបណថ ះបណតថ ល នងបមមរងៀនសាទ បន អងគភាពមរះសាទ នពទនកសកាឲយានភាពមរបមសើរ មរបកបមោយមសចកថនថលថបរ ានមរកមសលធមលអ ។ ការអបរបណថ ះបណតថ លមរហសទតាមរយៈនចចសល(សល៥)ានដចខាងមមរកាម៖ ទ១-បាណតតបាតា មវរមណ មចតនមវៀរចកការសាល បសតវ។ មនសសមរតវពមរងងសត បញញដ សាា រតវនចឆយឲយចាសនវតនមលននជវតរបសមនសស សតវទងអស មោយកណតកបងចតថជាបជានចចថា ខលនមយើងតធ លសសឡាញជវតខលនមយើងណត មហើយភយខាល ចានមមរគះមហនថរាយដលជវតខលនមយើងតធ លយាងណត សតវដនទកានមសចកថភយខាល ចដចខលនមយើងផដរ “អតាថ ន ឧបម កតាវ ” ប គលរមធវើខលនឲយជាឧបា(19)។ អបកដកន ឬអបកអបរទនា នមនផមនជាមនសសសាហាវយង បង មនមរបមរពតថអមពើទចចរតមផសងៗ មនមបៀតមបៀនមតថរមការហាតរ អបកមមរកាមបហាតគ ប ានមនតនថ បគលក មោកមរ អបកមរ សសសនសសតរបសខលន រហតដលានការកាបសាល បជាមដើម ។ ទ២- អទនប ទន មវរមណ មចតនជាមហតមវៀរចកការកានយករបសផដលមមនបានឲយមោយកាយ ឫមោយវាច ។ មនសសមរតវពមរងងនវសាា រត កណតឲយបានចាសនវតនមល នងភាពចបាចននរបសមនះៗ មរពមទងចតថរបសាច សរបសផង មោយកណតសាា រតអារមាណរបសមយើងឲយចាសថា មយើងសសឡាញមពញចតថមរទពយរបសយាងណត អបកដនទមទៀតកដចមយើងផដរ ។ អបកដកន អបកអបរ មនមរតវពករលយ សសណក លចបនល មកងយកមរទពយសមផតថជាត ឫមរទពយបគល ឫមរកមមរសារណតមយ មដើមផមរបមយជនតធ លខលនឫមរបមយជនមរកមមរសារ នងបកសពកម ើយ ។ អបកអបរ នងអបកទទលការអបរទងអសមរតវផតានការមសាា ះមរតងចមរះជាតមរបមពលមវោ ។ ទ៣- កាមមាសមចឆ ចរា មវរមណ មចតនមវៀរចកការមរបមរពតថខសកបងកាម ។ មនសសមរតវានភាពមសាា ះមរតងចមរះបថ មរបពនន មនមរតវមរបមរពតថសហាយសាននងមរបពននកនឫបថរបសអបកណតមយម ើយ ។ បគលាប កៗ បផពចរណតមហើយកណតសតសមផញដៈឲយចងចជានចចថា អាតាា អញសសឡាញ មពញចតថមរបពននកនអញ មនចងឲយមរបពននកនមរតវអបកណតមយមកបងកភាពអពមងគលកបងផលវមសបហាយាងណតមនះមទ រឯអបកដនទមទៀត កានចតថដចមយើងផងផដរ មហើយមបថជាញ ចតថមនមរបមរពតថអមពើអពមងគលមនះជានចចមៅ ។ ណៈថាប កដកនមរះ 19 សតនតបដក ែទទកនោយ ភាគ ៥២ ទាពរ ៤៩ ។

16

សាទ នសកា មនផមនជាអបកផដលមោា ភកាម តណត បណយសកថ អណតច នងមរទពយសមផតថជាតម ើយ ។ មនមរតវបាះរលកន មរបពននម ឫមធវើឲយខចខាតផលមរបមយជនមរះសាទ នសកា នងបគលក សសសនសសត ។ល។ ទ៤- មសាវាទ មវរមណ មចតនមវៀរចកការនយយរកយភតកហក រកយសដមនពត ឫ រកយសមថបមផលើស ។ បគលាប កៗ បផពមរងងសតសមផជញដៈ ខលននកម ើញជានចចថាការនយយភតកហក ឫនយយបមផលើសមរឿងពត មៅជាមរឿងមនពត អាមរកកមៅជាលអ ឬនយយបមបាាងពតានបផលងខសពការពត ឬកការនយយចករកបផបកបបាកអបកណតមយមរកមណតមយ ផដលជាមហតបងកឲយានភាពសាសាា ញសតអារមាណ ផដលនឲយានទកខមទសដលមនសស ឬមរកមជនននផដលរកពនននងរកយភតកហក ។ ទ៥- សរាមមរយមជជបផាទោឌ ន មវរមណ មចតនមវៀរចក មហតជាទតាងននមសចកថមរបាទកបងសរា នងមមរយ មរលមនផកសរា នងមមរយ ផដលជាមមរឿងសសវងមផសងៗ ានសសា មបៀរ ជាមដើម ។ ការអបរមរតវបមញច ៀសឲយផតពការមសព ឬមមរបើមរបាសមមរឿងមញៀន អាមភៀន កញញឆ សស សសា ផលផងមមររះនឲយខចសាា រត នងបាះរលដលសខភាព។ សរបមក អបកអបរបណថ ះបណតថ ល នងការបមមរងៀនមរតវមរបមរងអារមាណទង៦ ឲយានភាពមរបមរកតជាោចខាត ភាពសាមញដ មនវមងវង នងលងតាមអារមាណទង៦ មនះម ើយ មមររះនឲយានចណចមខាយមភលចសាា រត ។ មរពះពទនមរទងមរតាសទកថា អបកមធវសមរបផហស បាតបងសាា រតមមរបៀបដចមនសសសាល ប(20)។ ខ/. ការអបរបពវជត (អបកបស) ការអបរបពវជត ាននយថា ការបណថ ះបណតថ ល ការផថលឱវាទទនា ន មមរបៀនមរបមមផណន នងការបមមរងៀនដលអបកបសតាមនលងវនយសកាខ បទ ផដលមមដកនសាសនបានកណតឲយមរបតបតថ ។ ការអបរអបកបស សមមមៅមលើការអបរទនា នមមរបៀនមរបមមផណន បណថ ះបណតថ លមៅមលើសាា រតមរពះសងឃអបកបសកបងមរពះពទនសាសន តាមសលធមមរបតបតថរបសសាសន ។ អនគរយវនយ ជាវនយសមរាបផណនអបរទនា ន នងបហាតញមរបាបដលអបកមនមរងផធះ បានដលពកអបកបស ានភកខ សាមមណរជាមដើមមនះឯង ។ វនយសមរាបមនមរបមរងផធះ ផដលមរតវយកមកមគរពមរបតបតថ ឫរកាឲយបានភាជ បខជនរបសអបកបសមនះ ផចកមចញជាពរផផបក វនយសមរាបសាមមណរ នងវនយសមរាបភកខ(21)។ ១/.សាមមណរវនយ វនយ ឬចាបផដលជាសលសកាខ បទរបសសាមមណរមនះ ជាមគលសលធមដខពងខពសបផតផដលអបកបសជាសាមមណរ មរតវផតយកមកមគរពមរបតបតថតាមឲយបានលអ ។ វនយ ឬចាប ផដលមរពះសាា សមពទនមរទងបញដតថដលសាមមណរទងអសមនះាន សកាខ បទ ១០ ទណឍ កមា ១០ នសនងគៈ១០ នងមសកខយវតថ៧៥ មរពមទងមោកវជជសកាខ បទ៤៩ផង ។ មៅកបងការសសាវមរជាវទមនះ មនអាចមលើកយកមកបរយយឲយអសបាន 20 មៅរ ចនទែលល “ធមមបដបតត” មបាោះពមពឆន ា ២០១២ ទាពរ ១៣៥ ។ 21 អ ច រស “អាោរយវនយនងអានាោរយវនយ” ឆន ា ១៩៦៦ ទាពរ ៥៦ ។

17

មទ សមលើកយកសកាខ បទ ១០ ផដលជាវនយរបសសាមមណរមយបាមណតត ះ ។ សកាខ បទ១០ មយើងនងបហាតញដចខាងមមរកាម៖ ១.បាណតតបាតា មវរមណ មចតនមហតមវៀរចកករយមធវើសតវានជវតឲយធាល កកនលងសាល បសតវ ។ ២. អទនប ទន មវរមណ មចតនជាមហតមវៀរចកករយកានយកនវវតទផដលមមនបានឲយមោយកាយ ឬវាច ។ ៣. អមរពហាចរយ មវរមណ មចតនជាមហតមវៀរចកករយ មរបមរពតថធមមនមរបមសើរមសពនវមមថនធមា ។ ៤. មសាវាទ មវរមណ មចតនមវៀរចកករយមរលនវរកយកហក ។ ៥. សរាមមរយមជជបផនទោឌ ន មវរមណ មចតនជាមហតជាទតាងនវមសចកថមរបាទផកនវទកសសវង សរានងមមមរយយ ។ ៦. វកាល មភាជន មវរមណ មចតនជាមហតមវៀរចក ករយបរមភាមភាជនហាកបងកាលខស។ ៧. នចចតវាទតវសកទសសន មវរមណ មចតនជាមហតមវៀរចក ករយរា មមរចៀង នង មរប នងមមើលផលផងផដលជាសមរតវដលកសលធម ។ ៨. ាោននវមលបនធារណមណឍ នវភសនោឌ ន មវរមណ មចតនជាមហតមវៀរចកករយមរទមរទងនងមរបោបតាកផតងសអតសាអ ងរាងកាយមោយតក កមរមងនងមមរឿងមរកអប នងមមរឿងោបមផសងៗ។ ៩. ឧចច សយនមហាសយន មវរមណ មចតនជាមហតមវៀរចកករយមដក អងគយកបងទមសនសនៈដខពសហសមរបាណនងទមសនសនៈដមរបមសើរ ។ ១០. ជាតរបរជាតបផដគហណត មវរមណ មចតនជាមហតមវៀរចកករយ ទទលកានយកនវាសមរបាកមោយខលនឯង ឬមមរបើអបកដនទឲយទទលកានយក មហើយមមរតកអរចមរះាសនងមរបាកមនះ ។ ២/.វនយភកខ វនយរចាបមនះ ជាមគលសលធមដលអបផត ផដលជាអបកបសជាភាវភកខ មរតវផតមគរពមរបតបតថតាមឲយបានលអ ។ វនយឬចាប ផដលមរពះសាា សមពទន មរទងបញដតថដលភកខ ានចតបារសទនសល សលបានដលមសចកថបរសទន ៤ យាង៖ ១. បាតមាកខសវរសល ការសមរងមតាមសកាខ បទកបងបាតមាកខ មនមរបមរពតថមលាើសកនលងពទនបញដតថ មរបមរពតថមរតមមរតវតាមពទន នញញដ ត ។ បាដមាកខសវរសល សមមមៅមលើការមរបងមរបយតបសមរងម រវាង មគរពផថរកានវបាតមាកខ ។ បាតមាកខ ជាចាបឬធមានញដផដលអបរទនា ន ផថលឱវាទដលភកខសងឃឲយសកា នងអនវតថនតាមជាបជានចច ជាទមរបជនវសកាខ បទទង២២៧ ។ មបើមយើងមមរបៀបមធៀបមកខាងចាបអាណតចមរកវញ រដឌធមានញដ ជាទមរបជននបណតថ ញចាបទងឡាយកបងការមរបមរងមរបមទស ចផណកឯបាតមាកខ ជាទមរបជនវសកាខ បទសមរាបអបរភកខសងឃមៅកបងមរពះពទនសាសន ។

18

២.ឥនតនធយសវរ:សលៈ ការមរបងមរបយតប សមរងម រវាងនវឥនតនធយ ផភបក មរតមចៀក មរចមះ អណតឋ ត កាយនង ចតថ ។ អបកអបរផដលលអ ជាអបកអបរផដលនងធង មនរមភើបញាបញរមៅតាមការពញញដ ករបសអារមាណនងមហតការណទងឡាយផដលមកើតានចមរះខលន ។

៣.អាជវបារសទនសលៈ ាននយថា ការចញច មជវតមសាើរ សមមមលើការចញច មជវតមរតមមរតវតាមកនលងធមផលវចាប ។ មៅកបងនយមនះ សមមមលើការអបរទនា នឲយមរតវមចះរសមៅមរបកបមោយឧតថមតខពសខពងខពស រសមៅមរបកបមោយការតស មមរបើកាល ងកាយ នងសតបញញដ យតថធម មនផមនរសមៅមោយការជះជាន មកងមរបវញច មរទពយសមផតថមមកចញច មជវតខលននង ការចញច មជវតផដលមរបាសចកនវរាលអមពើទចចរតមរបយាងមៅ កបងសងគម ។

៤.បចចយសនបសសតសលៈ ការសមរងមមរបយតប កបងការពចរណតកបងការមមរបើមរបាសបចចយ ។ កបងមរពះពទនសាសន មគលបណងកបងការមមរបើមរបាសបចចយ មដើមផមធវើកមាោឌ ន មមររះវាទតាងននការហាតរផដលជាមហតនឲយរចចកផតពមសចកឋទកខ ។ ដមចបះ មរតងចណចមនះ មរពះពទនមោកានមរពះបណងចងឲយអបកបសមចះពចរណត នងយលពតនមលននការមមរបើមរបាសមរបាកកាស ផដលានបានមរតមមរតវតាមវនយសកាខ បទផដលមរទងបានបញដតថ នង អនញញដ តរចមហើយ ។

សរបមសចកថមក អបកអបរបណថ ះបណតថ ល នងអបកផដលទទលការអបរមរបរប មនថាមរហសទ មនថាបពវជតមនះមទ មរតវផតមរបកាន នងរកាមអាយានសលធមដកជាបកបងខលនជានចច ។ មាាងវញមទៀតបចចបផនបមនះ ថាប កដកនពទនកសកាជាតបានកពងខតខពមរងងការអនវតថមគលការណផដលានសសាប បនធ បមកមទៀត បមពញកងវះខាតកបងការអបរបណថ ះ បណតថ ល នងការបមមរងៀនមដើមផសមរមលដលការអនវតថកានផតានមរបសទនភាព សសបតាម វនយមរពះពទនសាសន នងចាបរដឌ មដើមផពមរងងពមរងក ណធម សលធមមោយផារភាជ បមៅនងសងគមតាមរយៈទសពធរាធម (22)។ ២.២.៤ វធាសរេតអបរតាមរយៈេលធម ការអបរសល ជាវធសាសរសថកបងការបមមរងៀន ការផថលឱវាទមរទសថ មរបាបាគដលមនសសឲយមធវើតាម មរបមរពតថមរបតបតថតាម ដចជាមរពះសងឃដកនពទនបរសទឲយមកសាទនសល មោយការថាតាមរកយបាល ឬការមគរពតាមរកយផណនរបសមោក ។ មាាងមទៀត មមមរបើវធមនះតាមរយៈការផសពវផាយមោយមរបពននពតាន ឬការបមងកើតកមាវធមដើមផមរបតបតថតធ លផតមថង ។ មមមរបើវធមនះ មដើមផអបរចងមរកងមនសសឲយសទតមៅកបងសណតញននណធម សលធម សជវធមននការរសមៅរបសមនសសមៅកបងសងគម ។ សលធម ជាផបបបទមដើមផមធវើអនឋរាមនតាមផលវកាយ វាច ចតឋ(23)។ ការអបរសលជាភាសានតសាសរសថ វទាសាសរសថ មដើមផផបងផចកមនសស សតវឲយសទតមៅកបងសងគមឲយានសណតថ បធាប ប រមបៀបមរៀបរយមរបកបមោយសនថភាព នងសនថសខសងគម ។ 22 សមមមើល រកសងធមាោរនងសនសនា ករមងឯកសនរអនសាវចរមហាននបាទមរនើតសងឃទទាាងរបមទសមលើកទើ២២ ឆន ា២០១៣ ទាពរ៣។ 23 ជើន សនប “ពើរបបផដា ចោរមៅរបជាធបបមតយយតាមមោលគានតអហងា” ឆន ា ១៩៩៣ ទាពរ ១១៦។

19

សសមដៀងគប មនះផដរ “មគលការណសល” កមរតវបានមសាគ លថា ជាវទាសាសរសថមយមរបមភទផដរ ផតវាខសផបលកពវទាសាសរសថធមាជាត វទាសាសរសថនមយបាយ វទាសាសរសថសងគម ។ល។ “មគលការណសលធម” ជាវទាសាសរសថខាងចរយារយទ ។ ចរយារយទ ជាកញច កឆលះបញញច ងអាកបផករយ ។ វាជាវទាសាសរសថខាងឧតថមតផដលទកទងមៅនងជវតរសមៅរបសមនសស ។ វាចងអលបហាតញពភាពខសគប រវាងមរតវនងខស លអនងអាមរកក ណធមនងបាបធម ។ វាជាវទាសាសរសថននអមពើលអខពសបផត ដមចបះ វាជាវទាសាសរសថបទោឌ នឬធមានយម(24) ។ វធសាសរសថរបសមរពះពទនសាសន សល ជាចមហាតក មននវនយសកាខ បទ សមរាបមធវើការទនា ន មមរបៀនមរបមម ផថលឱវាទដលភកខ សាមមណរ ឧបាសក ឧបាសកា ។ មដើមផមធវើការអបរ ផណន ពនយលភកខ សាមមណរ ឧបាសក ឧបាសកា ឲយានសលជាតននការមរបមរពតថមរបតបតថ មោកបានផបងផចងជាវនយសមរាបភកខ សាមមណរ ជាអបបស នង វនយសមរាបមរហសទ ឧបាសក ឧបាសកា ។ វធសាសរសថមនះ មរតវបានមយើងយកមកអនវតថនរហតមកដលសពវនថង ។ ករណផដលសាវកណតមយមរបមរពតថមលាើសនវសកាខ បទ នងមរតវអាបតថ មរតវមទស ។ អបកមរតវអាបតថ ឬមរតវមទស មរតវថាប កដកនសាវកោកមទសទណឍ កមា ឬ មរតវមមមើលហាតយមនឲយតនមល ចងមមរកាយធាល កមៅកានអបាយភមបនធ បពសាល ប ។ ចផណចវធសាសរសថរបសអាណតចមរកវញ សល ជាចមហាតក មននសលធម ណធម ចរយធម សជវធម មរកមសលធម ឬ ជាចាបសមរាបមរបមរងដកនមរបជាពលរដឌរបសមរបមទស។ សលធមបានមដើរតយាងសខានសមរាបចងមរកងមនសសផដលរសមៅកបងមរសារ សាោមរៀន នងសងគម។ មរសារានវនយសមរាបអបរ ផណនមមរបៀនមរបមមកនមៅវងស មរតកល។ មរះសាទ នសកា ានវនយសមរាបអបរបណថ ះបណតថ ល នងបមមរងៀនដលប គលក សសានសសស ឲយានសណតថ បធាប បរមបៀបមរៀបរយ។ រដឌធមានញដជាចាបកពលសមរាបថាប កដកនមរបមទស នងសមរាបោកមទសដលអបកផដលមរបមរពតថមលាើសចាបឲយោកកោកមរចវាកជាមដើម ។ សលធមជាមខវជាជ ផដលមរតបមមរងៀនតាមរយៈការបហាតញខលមសារ បទពមសាធន នងបហាតញមរមអាកបផករយ។ មរបមមរងៀនផដលានទនកទនងជាមយសសសអាចបមមរងៀនមរបកបមោយសលធមនងបមមរងៀន អពសលធម។ ានវធជាមមរចើនកបងការបមមរងៀននងអបរ អពសលធម បាផនថានមគលវធធៗពរយាងកបងការអបរនងបមមរងៀនអពសលធម មគលវធអបរបហាតញអពមរម នងមគលវធបហាតញអពខលមសារ។ មគលវធបហាតតាមលកខណៈ ជាទមរមងអបរសលធមតាមលកខណៈបហាតញទមរមងមរមឧទហរណ រឯមរមអបរអពខលមសារជាជាមគលវធបញញជ កអពខលមសារអបរអពមរបធានបទសលធមនងតនមលសលធម កបងការអបរ។ ការបហាតញទមរមងមរមសលធមអាចមធនើម ើងតាមរយៈ ការបហាតញនងដកនជាមរម មដើមផឲយសសសមមើលម ើញអពមរមអាកបផករយផដលមបានសមងកតពមរ។ សសសមមើលម ើញនវអវ 24 សែ សនធ “កាណបសើលធមា” មបាោះពមពមលើកទើ២ ឆន ា ២០១២ ទាពរ ២៨។

20

ផដលម បានសមងកត មនះពកមនងមរៀន។ សសសអាចមរៀនអពមរមសលធម តាមរយៈការទនកទនងតនមល។ មរបមមរងៀនអាចបហាតអពអវ ផដលគតឲយតនមលខពសបផតខាងផផបកសកមាភាព។ មធវើសកមាភាពជាជហានៗ បនធ បមកពនយលអពតនមលជារកយ ជាកាយ នងជាវាចរ។ មរមសលធមអាចានមរបភពមចញពទដឌភាព ជាកផសថងននពភពមោក។ សសសអាចជបបទពមសាធទងវជជាន នងអវជជានពមនសស នងពមរពតថការ ណនន។ អវៗទងឡាយ នងមនសសទងឡាយ ានឥទនពលដលសលធមមរបសសសស។ មរ មរតវ យលដងអពសសសមៅកបងជវតរបសពកម។ មរបមមរងៀន មរតវបហាតញអពទនកទនង នងចណងផបបកននងាតាបតា។ ការបមមរងៀនសលធម ជាការបហាតញមរមអាកបផករយតាមរយៈកាយ វាចជាមដើម25។ ការបមមរងៀនសលធម មរអាចមធវើម ើងតាមវធផដលានយតថធម មរតមមរតវ ការមគរពគប ការអត មអាន ការអធាសសយឲគប ជាមដើម។ មរពនយលអពសារសខានននសលធម នងផលរបសវា ដចជានទន មរឿងបងកបតនមលសលធម បហាតញអពមគលការណ នងចាបអពសលធម26។

២.៣ សោលការណអបរតាមរយៈការការលះបង (បរចចា គៈ) ២.៣.១ នយមនយននការអបរតាមរយៈការលះបង ការអបរតាមរយៈការលះបង ជាលនននការបមមរងៀន ការទនា នមមរបៀនមរបមម ការ

ពនយលផណន នងការបហាតញមរម អពការលះបង មៅដលសសស មៅកបង នងមមរៅសាោមរៀន។ ជាការអបរអពមគលការណ នងការមរបតបតថអពការកងវលនងការមរពយបារមាអពសខាលភាពអបកដនទ។ វាជាណធម ពបញដតថអបដនទ។ ការអបរតាមរយៈការបរចច ាននយថា ជាលនននការអបរទនា ន ការបហាតតបមមរងៀន បណថ ះបណតថ លតាមរយៈការលះបងមដើមផកសាងមរបមយជនជាត នងសាសន ។ បរចច ការផណនមរបកបមោយឥទនពលមៅមលើនរណតាប ក មដើមផឲយានការលះបងមរទពយ ការចណតយមធវើទន ឬមធវើអវមយឲយជាមរបមយជនកបងសសក កបងនរ(27)។ ការបរចច វាជាការផណនបណថ ះបណតថ លមៅមលើការលះបង ផដលអបកអបរមមរតវមធវើមោយខលនឯង កបងការបណថ ះបណតថ លមនសការមដើមផជយសមនតហាតគ ះសហមន មរះសាទ នសកាជាតឲយរសរានានជវតងវងស ជយសមនតហាតគ ះមោយចតឋសបផរសធមតាមអវផដលអាចមធវើមៅបាន ។ ការលះបងជាកតាឋ សខានកបងទកទញជមនឿពអបកមមរកាមឱវាទ ឬអបកជវញ ឲយមដើរតាមខលន ។ ភាពកណតញសវតនងមធវើឲយការអបរបាតបងការទកចតថនងជមនឿពអបកផងទងពង ។ ការបរចច

25 សមមមើល http://www.danitajohnsonhughes.com/2010/11/5-ways-to-teach-children-morality 26 សមមមើល Gary D Fenstermacher, Richard D. Osguthorpe, & Matthew N. Sanger Teaching Morally and

Teaching Morality in Tearcher Education Quaterly, Summer, 2009 27 ជន ណាត វចនានរកមខែមរ របសពទធសនសនបណឌ តយ ឆន ា ១៩៦៧ ទាពរ ៥៥៧។

21

ទមនះ ចងនយយសមមមៅមលើការលះបងមដើមផសាងមរបមយជនអវមយសមរាបសងគមជាត នងសងគមសាសន ។ មាាងវញមទៀតកបងឋានៈអបកបណថ ះបណតថ លអបរ មនថាអបកនមយបាយខាងពទនចមរក ឬអាណតចមរក ឬអបកដកនអបរមរះសាទ នណតមនះមទ មរតវហា នមធវើរ នមខម កបងការមធវើពលកមា លះបងតាងពមរទពយសមផតឋ មពលមវោ មសចកឋសខតធ លខលន កតឋយសមខាត រហតដលជវត មដើមផមធវើមរបមយជនជនជាត នងជយសមនតហាតគ ះបគលក មនតនថ សសសនសសត ផដលកពងរងទកខមវទន មរកមរកខវះខាត អតឃលល ន លងងមលល នងភយខាល ច ។ មតើមរតវមធវើការលះបងអវខលះមទៀត លះបងភាពមខាតនយម សាា រៈហហា អនតអតអាងនយម អាតាានយម នងភាពមភលើតមភលើន ។ ដចបានមរលខាងមលើខលះៗមកមហើយ មដើមផអបរម មរតវមធវើឲយមានជមនឿ សសឡាញមគរពជាមន ។ មដើមផឲយអបកផង មជឿសសឡាញ មរតវមធវើខលនឲយសមសន ានឫកររនថលថបរ មោយការវាចកអមពើអបាយមខមផសងៗ ។ ជាពមសស លះបងការមសសកឃលល នមខាត អនតអតអាង ភាពមភលើតមភលើននងសាា រៈនយម ហហាសមផរគា នមរពផដន ។ មរល មរតវផតចះបមមរមើដលសាោ មនតនថមមរកាមឱវាទ មោកមរ អបកមរ សសសនសសត ដលទកផនលង ។ ណៈមរបមរង ឬអបកដកនអបរមរតវយកថវកា ឬមរទពយសមផតថតធ លខលនមៅផចកជយដលសាោពទនកសកាននផដលខវះខាតមរតវមោះសសាយជាបនធ ន ។ មៅកបងនយមនះ ការអបរមរតវមធវើការបណថ ះបណតថ ល បងវកធនធានមនសសឲយមចះមមរបើធនធានថវការដឌមោយយតថធមមរតមមរតវ ឥតលមអៀងមកងបនល មហើយមរតវយកមៅកសាងអភវឌណនវសយពទនកសកាឲយបានមជឿនមលឿន មពព ះមៅរកវឌណនភាព នងសភមងគល ។ វធមនះការផបងផចកមភាផលធនធាននរ ឲយមៅដលមនតនថថាប កមមរកាម បគលក មោកមរ អបកមរ សសសនសសត មរបសសទបជានថាប កមោយគា នមរ ើសមអើងវណតះម ើយ ។ ពមមររះថាវាជាសទឌរបសមរបជាពលរដឌមរបរបមនផមនជាអមណតយ ឬជាការន នងអបកនមយបាយាប កៗមរតវផតមគរពមរបតបតឋមធវើតាមផដរ។

២.៣.២ សោលបណងននការអបរតាមរយៈការលះបង មៅកបងការសសាវមរជាវ មគលការណបរចច មយើងានបណងចងបណថ ះបណតថ លអបរ សសសនសសតអបកសកាបានដងថា ពទនកសកាជាត កដចជាសងគមទងមលផដលអាចដមណើ រការវវតឋនមៅមខបាន កមមររះអាសសយានថាប កដកនអបរ ជាសបផរសជនជាមមរចើនបានចលរមលះបងនវអវៗមរបយាងរមទងមរទពយសមផតឋ សតបញញដ សាា រត នងកាល ងកាយចតឋមទើបអាចឲយមយើងបានម ើញនវសមទនផលទងអសមនះបាន ។ វតទបណងផដលមយើងចងបាន អបកអបរម នងអបកផដលមរតវទទលការអបរពម អបកមរៀន អបកបមមរងៀនមរតវមចះលះបងកាល ងកាយ មរទពយសមផតឋ ចមណះដង អាយជវត មដើមផសាទ បន មដើមផជាតរបសខលនបានង ។ ដមចបះអបកអបរបមមរងៀនផណនម មរតវានកាតពវកចចពមសសមយោចមោយផ កកបងការបរចច មដើមផបហាតញឥទនពលដលអនជនជននមមរកាយឲយមគរពមរបតបតឋតាម ។

22

មាាងវញមទៀត មរពះពទនសាសនបានសផមឋងថា “ អតឋតទបញញដ អសច មនសា” មនសសណតានមរបាជាញ ផតជាអបកមមើលម ើញផតមរបមយជនតធ លខលន បកសពកនយម ជាមនសសផដលរសមៅានមករ ឋមឈាា ះសអយអមសាច គា នបានផលមរបមយជនដលសងគមមទ រសឲយផតធងនផផនដបាមណតត ះ ។

មដើមផមធវើមរបមយជនជនជាត នងជយសមនតហាតគ ះបគលក មនតនថ សសសនសសត ផដលកពងរងទកខមវទន មរកមរកខវះខាត អតឃលល ន លងងមលល នងភយខាល ច ។ មតើការលះបងមដើមផបានជាមរបមយជន អបកអបរបមមរងៀនបណថ ះបណតថ លមរតវមធវើអវខលះ? ការលះបងមដើមផជាត សាសន មដើមផកតឋយល នងមដើមផជយសមមរហាតះដលមនសសទមៅ ។ មមដកនអបរ នយកសាោ មោកមរ អបកមរ មរតវលះបងមរទពយសមផតថតធ លខលន តាមផដលអាចមធវើមៅបាន មដើមផសាងសងសាោមរៀន សាងសងទសាធរណៈ សនចារ វតថអារាម ផលវថបលជាមដើមផដលបមរ ើឲយសងគមទងមល ។ ការជយដលសសសនសសតផដលមរកមរក មោយ សាា រៈសកាកថ ជាមរបាកកាសកថ ឬថាការជយបហាតតបមមរងៀនជាចមណះដងណតមយដលសសសមខាយ មោយមនតពការមនឿយហត ។ ការជយបហាតតបមមរងៀននវចមណះដងទមៅ ឬជនញឯកមទស វជាជ ជវៈណតមយដលសសសនសសតមរបរបផសលមនតពការលបាក ។ មោកនយក មោកមរ អបកមរ ផដលជាអបកអបរបណថ ះបណតថ ល មរតវបហាតញពការចណតយកាល ងមញើសឈាម មនតមរបាកកាស មហើយជយបហាតតបហាតញដលសសានសសស មរពះសងឃ ចងឲយពកមបានទទលនវចមណះដង ចកផតពអវជាជ កឋលងតលងង កមឈាា ះថា ជាការបរចច ចមណះដងធមាទនផដលមនអាចកាតនថលបាន ។

២.៣.៣ សរបសភទននការអបរតាមរយៈការលះបង ការបរចច ជាចណចទ៣ ផដលអបកអបរមរបរបមរតវមលើកមកនយយបនធ បពមគលការណសល ។ មរបមភទននការអបរតាមរយៈការបរចច ជាការបណថ ះបណតថ លមនសសឲយមចះលះបងមរបមយជនតធ លខលន មដើមផមរបមយជនសងគមឬ មរបមយជនជាត ។ អបកអបរទនា នម មរតវមចះផចករផលកវតទខលះដលផដលអបកផដលរឲយ មទើបបាននវមសចកថសខ នងានមរបជាមរបយភាព ។ មមដកនអបរផដលានអធាសសយចមងអៀតចងអល គា នមមតាថ ចតថករណតដលអបកផង រផមងជាការអបរពបាកនងចងមមមរតភាពមតថភាពជាមយគប ណតស ។ មាាងវញមទៀត វារតផតមធវើឲយានការពបាកកបងការឲយមមគរពរាប ចមរះខលនណតស។ មបើការអបរ បណថ ះបណតថ លឲយមនសសមចះផចករផលក មចះផចកចយឲយដលអបកមមរកាមបហាតគ បតាមានតាមបាន មចះទនកបមរមងកនមៅ អបកមៅមមរកាមបហាតគ បមៅវញមៅមក មនះមទើបជាការអបរ ផដលនងមរបមរពតថមៅមដើមផមមមរតភាពកបងការរាបអានដលគប នងគប មហើយផថមទងទទលបានមសចកថសសោញពអបករាលគប យាងសបទនសាប លបផត ។ មាាងវញមទៀត មបើការអបរទនា នមរបកបមោយនតតថា មនមរតវឱនលមទនអងវករពងរកមលើនរណតមទមនះ មពលមនះ ឬនថងមនះ មយើងអាចមធវើមៅបាន បាផនថមពលនថងមខ ឬមពលអនត ជនានមពលខលះ មនអាចនងមចរចផតមៅមកើត ។ តផតមនសសមយើង ផដល

23

រសមៅកបងសងគម មបើមនមអើមពើនងនរណតមសាះមនះ មតើមយើងមធវើមៅមកើតផដរឬ ? មរបាកដជារសមៅកបងសងគមមនមកើតមទ ។ ដមចបះានផតការអបររបសជនរលមទ ផដលមនសរមសើរនវការបរចច មនះ ។ អបកផដលបានមធវើការបរចច រផមងជាទសសោញមពញចតថរបសមនសសផងទងឡាយ(28) ។ ការអបរបណថ ះបណតថ ផដលលអានឥទនពល នងានអណតច មរតវផតជាការអបរ បហាតតបមមរងៀនផចករផលកដលអបកដនទ មទើបខលននងបានមៅជាទសសោញរាបអានរបសមនសសផងទងឡាយ ។ មាាងវញមទៀត ការបរចច បានដលការលះបងមសចកឋសខរបសខលន ឬមរទពយសមផតឋរបសខលន មដើមផមរបមយជនរម មនចមរះអបកណត ឬមរកមណតមយម ើយ(29) ។ ានគថាមយកផនលងមោកបានសផមឋងថា មតាឋ សខបរចច គ បមសស មច វបលល សខ ចមជ មតាឋ សខ ធមរា សមផសស វបលល សខ ាននយថា បណឍ តកាលណតម ើញថា មបើលះបងមសចកឋសខលាម មហើយនងបាននវមសចកឋសខដធ ករលះបងនវមសចកឋសខលាមមនះមចល ។ មរពះគថាមនះ ជាពទនវចនសមរាបមធវើការអបរទនា នឲយមនសសមយើងមចះលះបងមរបមយជនតច មដើមផដរយកមរបមយជនធ ។ មោយផ កមៅកបងមរពះពទនសាសន ការអបរ ឬការបមពញបារមរបសមរពះមរធសតវ មគលការណបរចច ានរហតដល មរបា មរបមភទ (ការបរចច មរទពយ ការបរចច កន ការបរចច មរបពនន ការបរចច អវយវៈ នងការបរចច ជវត)(30)។ បាផនថការសសាវមរជាវកបងសារណតមនះ មយើងសមមលើកយកផតប មរបមភទមកមធវើការបហាតញផតបាមណតត ះ ផដលានមសចកថអធបាយដចខាងមមរកាម៖ ក/.ការលះបងមរទពយសមផតថ មរទពយសមផតថជារបសមមរៅខលន មនអាចសទតមសទរ ឬថាជារបសមនមទៀងទត ងផតនង អសមៅវញមោយការចយវាយមផសងៗ ជាកជាមនខាន ។ អបកអបរម មរតវហា នលះបងទងនមមរទពយ នងរបមរទពយ កបងការកសាងមរបមយជនរមជនជាត ជនសាសន។ ការលះបងនមមរទពយ បានដលការលះបងដធល ផធះសផមផង សតវរហនៈ យនជនះ ាស មរបាកមផសងៗ មដើមផកសាង ផលវថបល សាព ន សាោមរៀន មនធរមពទយ វតថអារាមជាមដើម ។ ចផណកឯការលះបងរបមរទពយ បានដលការលះបងអណតច មករ ថមឈាា ះ តផណង ការលះបងមសចកថសខសសលតធ លខលន មសចកថមសបហា ការចងនអាឃលតពាបាទ ភាពមឃលរមៅ កមលស ឧបនសសយអាមរកកមចញពខលនជាមដើម ។ ខ/. ការលះបងអវៈយវៈ អវៈយវៈ ជារបសផដលជាបនងខលន ានមសទរភាពជាងមរទពយសមផតថ នងជារបសផដលសមរាបបមងកើតនវមរទពយសមផតថ មទើបមរតវានតនមលជាងមរទពយសមផតថ ។ ការលះបងអវៈយវៈ

28 យ នន “ទសពធរាជធមា” មបាោះពមពឆន ា ១៩៩៨ ទាពរ ៣៦ ។ 29 មហង មណើ ចនាា “រពោះបាទធមមក” ផាយមោយពទធសនសនា មដើមបើអភវឌឍន ឆន ា ១៩៩៦ ទាពរ ១១០។ 30 មៅ ឈើន “របជាភាណវារ” បាលើ ខរបពសនត រ មបាោះពមពឆន ា ១៩៩៧ ទាពរ ១២៣-១២៤ ។

24

បានដលការលះបងចផណករបសរាងកាយ ផដលមនានការបាះរលដលជវត ដចជាការលះបងកាល ង លះបងមសចកថសខននរាងកាយ សខចតថអតងងយ ធនមនឿយហត ធនឈ ធនឃលល ន សខចតថបាតបងរបមពម មដើមផបមពញមរបមយជនរម ។ អបកដកនអបរផដលសខចតថមដើរសាកសរសខទកខមរបជារាសរសថខលន ផដលកពងរងមមរគះមោយទកជនន មោយសនតហាតគ ម សខចតថមៅពនតយមមើលសខទកខអបកសសកដលជនបទមរកមរកោចសសយល មោយមនខាល ចការមនឿយហត លបាកមឈាា ះថា លះបងអវយវៈ ។ /. ការបរចច ជវតមដើមផរកាធម ជវតពតជាានតនមលណតស ផតមបើជវតផដលគា នធម ឬណធម វាជាជវតផដលគា នអតថនយអវទងអស ។ ធម បានដលមសចកថលអ កតថយស ណធម សលធម ផដលជាសមផតថពមសសសមរាបអបកដកនអបរ ។ ជវតមយើងតចមយមរតវសាល ប មរតវលះបងផមន ផតជវតរាបរយមនផសនមរតវរស មនះមយើងកមរតវលះបងផដរ ។ ឧទហរណ មៅកបងសមរភម មយើងករបស មករបស ផតមយើងមមើលមៅម ើញថា ាប កហបងានសារៈសខានណតស សរាបកងទពទងមរបមទសជាតទងមល មបើជវតអបកមនះមៅាន នងមកើតមរបមយជនជាមមរចើនដលមហាជន មយើងកសខចតថលះបងថាប ពាបាលខលនមយើងឲយមៅអបកមនះវញ ឬដចជា មបងខមយើងឲយលកឯកសារសាង តសរាបមរបមទស មបើមនលកមទ មនងសាល បមយើងជាមនខាន ។ មយើងសខចតថសាល បខលន មោយមនមរបាបការអាថកបាងមនះមៅបចច មតថដងជាោចខាត ។ កបងមរបវតថសាសរសថផខារ បានបហាតញយាងចាសអពអពអបកហា នលះបងជវតមដើមផរកាធម រកាជាត សាសនជាមមរចើន ។ ជាកផសថងអបកតាឃលល ងមមឿង ជាបកគលរដឧតថមាប ក ផដលសខចតថមោតចលកបងរមតថ សាល បខលនមដើមផពមរងងទកចតថ ទហានផខារផដលកពងចាងជាមយនងមសៀម រហតដលទហានផខារានទកចតថមាះមតចលមរបយទន រហតានជយជនះមលើកងទពមសៀម ។ មរពះអាចរយ ផហម មចៀវ ផដលសខចតថមរទលបាករហតដលអសមរពះជនា មដើមផទមទឯករាជយពបារាងឲយមកមរបជារាសរសថផខារ កជារននការលះបងជវតមដើមផធមផដរ ។ ជាពមសស មរពះបរមមរសាា សមពទនអងគមយើងមនះឯង ផដលជារកបងការអបរទនា នទកឲយបរសទមដើរតាម មរពះអងគបានយកជវតជាមមរចើនជាត កបងការផសវងរកសចចធម មដើមផជយមោះនវមសចកថទកខរបសមនសសមោក(31)។ ២.៣.៤ វធាសរេតអបរតាមរយៈការលះបង

ការបរចច ជាមមធាបាយកបងការអបរ ផណនមនសសឲយមធវើការលះបងមដើមផកសាងមរបមយជនរម ។ មគលការណអបរតាមរយៈការបរចច សសមដៀងនងវធសាសរសថអបរ តាមរយៈទនផដរ មរគនផតថាវាានលកខណៈខសផបលកពគប ខលះៗ ផតបាមណតត ះ ។ មគលការអបរមោយទនានលកខណៈជាការអាណតអាសរមនសសផដលកសតអតឃលល ន ឬានការមរជះថាលចមរះមរពះសងឃជាមដើម បាផនថមោយផ កសមរាបការអបរកបងការបរចច វញ មធវើការផណនមមរបៀនមរបមមមនសសមរតវមមរបើចតថមមតាថ សមនតហាតគ ះតាមតថភាពជាកផសថង។ មដើមផផណន 31 សមមមើល មហង មណើ ចនាត “រពោះបាទធមមក” មបាោះពមពមលើកទើ៣ ឆន ា ១៩៩៦ ទាពរ ១១០-១១៤ ។

25

អបរបណថ ះបណថ លបហាតញមនសសឲយមចះលះបង មមមរបើវធបនយាងកបងការលះបង ផដលានមសចកថអធបាយដចខាងមមរកាម៖

១/.ផណនទនា នមមរបៀនមរបមមដលមនសស ឲយមចះលះវតទណតមយចមរះបដគគ ហកៈ មដើមផលះបងឬសងកតសងកននវមោភៈ នងមចឆរយៈ ឲយសសាលមសថើងចកសនថ ចណតយមរទពយធនមដើមផទកជាអលហាតក រ ឬជាកលាណវតថរបសចតថ មនបមណតថ យឲយចតថមរជលកជាបមៅកបងកមលស ។

២/.ផណនទនា នមមរបៀនមរបមមដលមនសសឲយមចះ មធវើការលះឲយមោយមនជាបជរកជាមយតណត ឲយមោយានបណងចមរះនរាមសសខ មដើមផមធវើចតថឲយសាអ តបរសទនមបើកឱកាសឲយបញញដ ានកាល ងលតោសចមរ ើនម ើងផង មដើមផមរបមយជនមសចកថសខថកមថកើនដលជាត សមរាបជាការបហាតញដលយវជនជានមមរកាយផង តយាងដចជាការមមរបៀនមរបមមមនសសឲយមចះចណតយមរទពយសមផតថទនកបមរមងមរពះពទនសាសន កសាងមសនសនៈ មលើកផលវថបល សាងសងសាព ន ជកអណថ ងទក សាងសងសាោមរៀន ទនកបមរមងការសកា ឬ កសាងសាោសណតកទកសមរាបជាសាធារណៈ មនបានចមរះបដគគ ហកៈ ។

៣/.ផណនទនា នមមរបៀនមរបមមដលមនសសឲយមចះ លះវតទដមមរចើននមរកនលង ឬខពងខពសមលើវសយរបសមនសសសាមញដកបងមោករឲយមសងើច ផដលរាបថាជាការបរចច យាងខពងខពសបផតកមរមអបកផងយកតមរាបតាមបាន ដចយាងមហាបរចច របសមរពះមរធសតវ ។

៤/.ផណនទនា នមមរបៀនមរបមមដលមនសសឲយមចះមធវើការលះកាតអាលយកបងជវត នងមសចកថសខកបងមរទពយសមផតថរបសខលនាប កឯង មដើមផផសវងរកឧបាយជយមមរជាមផមរជងមនសសកបងមោក ឬលះបងមរទពយសមផតថមដើមផមរាយរាយផចកចយឲយមៅជាមរបមយជនផថលមសចកថសខមសចកថ មសចកថចមមរមើនរងមរឿងដលមហាជន ទកជាមករ ថដផណលតមៅ(32) ។

ការមមរបើមមធាបាយមនះ មយើងបណថ ះបណតថ លអបរមនសសឲយមចះ យលពតនមលការានសាម គ សសោញនវមរបមយជនជាសាធារណៈ។ ជាកផសថងមបើានសសស ាប កមៅកបងថាប កមរៀនជាសសសានជវភាពមរកមរកកបងចមណតមសសសដនទមទៀត មរបមមរងៀនមរតវមមរបើវធមដើមផមលើកទកចតថដលសសសមនះោចមោយផ កពសសសមផសងៗមទៀត មហើយមរតវបហាតញពកថសមនថ សមមតាថ ឲយសសសដនទបានម ើញពរលអមនះផងមដើមផឲយមចងច។ មដើមផអបរ មនសសឲយមចះលះបងមពលមវោ កោងពលកមាមដើមផកសាងផលវ ថបល សាព ន មដើមផសមរមលដលចរាចរណមធវើដមណើ រមរបកបមោយសវតទភាព ។ ការសាងសាោមរៀន មមនធើរមពទយ វតថអារាម សទនផតមរតវការកោងសាមគននការលះបងននមរបជាជនមរបរប មដើមផទកខជាសមផតថជាតផង សមផតថវបផធមផង(33)។ ចណចមរតងមនះ ការអបរមរតវមលើកតនមលកតថយស មករ ថមឈាា ះ នងការមកាតសរមសើរដលអបកជននមមរកាយ តាមរយៈការមធវើជានមាតរបណតមយមដើមផឲយមនសសបានម ើញនងចងចវាកឲយមភលច ។ 32 ខហម មចៀវ “ទានកថា” ោរផាយរបសពទធសនសនបណឌ តយ ឆន ា ១៩៣៩ ទាពរ ១០ ។ 33 សមមមើល មហង មណើ ចនាត “រពោះបាទធមមក” មបាោះពមពមលើកទើ៤ ទាពរទើ១០២ ។

26

២.៤ សោលការណអបរតាមរយៈភាពសាម ះសរតង (អាជជវៈ) មៅកបងចណចមគលការណអបរអាជជវៈមនះ មយើងនងមធវើការសកាសសាវមរជាវមោយមតថ តសខានមៅមលើនយមនយ មរបមភទននការអបរតាមរយៈអាជជវៈ មគលបណង នងវធសាសរសថអបរតាមរយៈអាជជវៈកបងអតទបទដចតមៅ៖ ២.៤.១ នយមនយននការអបរតាមរយៈភាពសាម ះសរតង

ការអបរអពភាពមសាា ះមរតង ជាលនននការបមមរងៀន ការទនា នមមរបៀនមរបមម ការពនយលផណន នងការបហាតញមរម អពការមសាា ះមរតងមៅដលសសស មៅកបង នងមមរៅសាោមរៀន។ ការអបរតាមរយៈអាជជវៈ (ភាពមសាា ះមរតង) ាននយថា ជាលនននការអបរបណថ ះ បណតថ ល មមរបៀនមរបមម ទនា នផណនតាមការមរបមរពតថមរបតបតថតាមតនទមរបកបមោយភាពមសាា ះមរតង នងសចចភាព ។ ភាពមសាា ះមរតង ការមរបតបតឋតនទមោយានភាពមសាា ះមរតង។ អបកដកនអបរផដលានភាពមសាា ះមរតង មហើយរកាសចចធម នងមនានានះ ការមលើកតមមកើងខលនកបងការចតផចងការហាតររបសខលន(34) ។ អបកអបរបមមរងៀន បណថ ះបណតថ លមនះជាអបកមសាា ះសាមរមទៀងមរតង នងមនតមមលើងរកយសមឋានះរបសខលនមដើមផរាមកផហងអបកមៅមមរកាមបហាតគ ប នងមរបជាជនម ើយ ។ កបងការអបរផណនពនយល បណថ ះបណតថ ល ឬកផថលឱវាទណតមយ កបងនមជាអបកអបរបមមរងៀនមរតវមរបកានចតឋជាកណតឋ ល មនលមអៀង មមររះសអប សសឡាញ មរចផណន ននធឈាប នស អនចតឋ ។ ការអបរបណថ ះបណតថ លទនា នម មរតវបហាតញពភាពមសាា ះមរតងមសាើចមរះសសសនសសត នងមនសសទមៅ មោយមនមរ ើសមអើង មោយសារភាពអត នងការមរបកានបកសពកម ើយ ។ អបកអបរបមមរងៀនមរតវានមគលការណរម នងចាបរដឌផដលជាចាបមយានសមភាព កបងការអនវតឋនមលើជនទមៅដចៗគប មហើយជាអបកនមខមកបងការមរបមរពតថមរបតបតឋ មរបកានមគលការណ នងអនវតឋចាបឱយបានមរតមមរតវ ។ កបងការអបរមមរបៀនមរបមម ទនា នបណថ ះបណតថ ល មមដកន ឬអបកបមមរងៀនមរតវមវៀរចកនវអតធម ៤ យាង៖ ១.ឆនធ ត មធវើការអបរ ផណនទនា នបមមរងៀនមោយលមអៀងមមររះមរបមយជន មមររះការសសោញចលចតថមោយសារអបកមនះ ជាបងបអន សាចញាត មតថភមរកជាមដើម ។ ២.មទសាត មធវើការដកន ផណនទនា នបមមរងៀនមោយលមអៀងមមររះសអប មោយនតកន មនចលចតឋ នងមរ ើសមអើងបកសពកនយមជាមដើម ។ ៣.មាហាត មធវើការអបរ ផណនទនា នបមមរងៀនមោយលមអៀងមមររះលងង មនយលពជមមរៅននបញញ មមររះផតានអវជាជ ជាអបកបាងមខ ។ ៤.ភយត មធវើការដកន ផណនទនា នបមមរងៀនមោយលមអៀងមមររះភយខាល ចមោយការគបសងគត មោយផលវបាកផដលអាចធាល បមកមលើខលន(35)។ 34 កល មផង “មាោា ជើវតរពោះមោធសតវ” ព.ស ២៥៥២ ទាពរ ៣១៩ ។ 35 កល មផង “មាោា ជើវតរពោះមោធសតវ” ព.ស ២៥៥២ ទាពរ ៣២៨ ។

27

កាលណតមបើនយយពយតថធម មយើងផតងផតចបអារមាណមនមបងអសមលើសាទ បនតោការ ។ បាផនថកាយវការមរបកបមោយយតថធមានភាពចបាចណតសចមរះភាពជាអបកដកន(36) ។ អបកអបរបណថ ះបណតថ លទនា ន អបកបមមរងៀនមរតវមរបកានយតថធម មរលមនមរតវលមអៀង ។ មបើនយយមអាយចមៅអបកអបរទនា ន មនមរតវកផតមរបជាជននងមរបមទសជាតខលនឯង មនមមរបើមរបាសអណតចតថ ចការ មនអយតថធម មនបមរ ើផលមរបមយជនតធ លខលន មរកមមរសារ បកសពក នងបរមទសម ើយ ។ បគលាប កៗមទះបជាមមមរសារកឋ ជានយកដកនសាោមរៀនកឋ សហមនកឋ ជាអបកដកនថាប កទបកឋ អាចពាយមអនវតឋនវមគលការណអបរទ៤មនះឲយបានមរបៗគប មដើមផបណឋ ះនងបបានណធមរបសខលនឲយបានលអមរបមសើរកបង វសយអបរ ។

២.៤.២ សោលបណងននការអបរតាមរយៈភាពសាម ះសរតង វតទបណងននការសសាវមរជាវមនះ មយើងខញបហាតញឲយម ើញពការមរបមរពតឋ នងការអនវតឋនរបសអបកអបរបមមរងៀន ។ អបកអបរ បណថ ះបណថ លការបមមរងៀនទងអសមនះ មរតវផតមរបមរពតឋ នងអនវតឋនមៅតាមមរបមភទននមសចកឋមសាា ះមរតងខាងមលើឲយបានមរបមរជងមមរជាយ នងមរបភារកចច ។ ការសកាសសាវមរជាវមនះ មយើងចងបហាតញដលអបកអបរបានម ើញថា ភាពមសាា ះមរតងជាសចចៈធមផដលអបរមរបរប មរតវផតមរបកានយកឲយបាន ។ អបកអបរបមមរងៀនមរតវមរបកានយកសចចៈធម មោយឈរមលើមគលការណមធវើជាមនសសមទៀងមរតង មនលមអៀង មនមវចមវរកផតឧតថមត មនសការជាត ។ វតទបណងផដលននការអបរចងបានៈ -មដើមផឲយអបកអបរបមមរងៀន មធវើការបណថ ះបណតថ លានភាពជាអបកមទៀងមរតងតាមផលវធម មរបមរពតថមៅមរតមមរតវតាមនលងធម កបងកចចការហាតរផដលជាមខហាតរតនទរបសខលនមនមធវើកចចការទងមនះឲយខសខចមៅតាមអណតចននអតធម លមអៀងមៅកបងអមពើអកសលធម ។ -មដើមផឲយអបកអបរ បមមរងៀនានភាពមសាា ះមរតង ានការមរបមរពតថផណនមសាា ះមរតងចមរះមនសសទមៅ មោយមនតមរបទសសារាាយ អាឃលតពាបាទដលជនណតមយ ។ -មដើមផឲយអបកអបរ បមមរងៀនភាពជាអបកានសាវ មភកថ មោយានមសចកថសសឡាញមសាា ះមរតងចមរះមៅហាវ យនយរបសខលន ឬកនមៅរបសខលន កាលមបើយលមរពមមលើនរណតមយឲយមធវើជាាច សរបសខលន ឬមធវើជាកនមៅរបសខលនមហើយ កានចតថមសាា ះមរតងមនតមបៀតមបៀនមរបទសសារាាយម ។ -មដើមផឲយអបរ បមមរងៀនឲយយលពតនមលននភាពកតញដ ដងនវឧបការៈណផដលមមធវើចមរះខលន មហើយផដលជានងកតមវទ ការតបសបងសងណមវញ មនបមភលចណម ។ ២.៤.៣ សរបសភទននការអបរតាមរយៈភាពសាម ះសរតង ភាពមសាា ះមរតង សមមមៅមលើទកចតឋរបសអបកអបរ បណថ ះបណតថ បមមរងៀនមរបរបផដលានមសចកឋមសាា ះមរតង ឬការមរបកាន យកនវមសចកឋមទៀងមរតងចមរះឧតឋមតរបសខលន អបកមៅមមរកាមបហាតគ ប ឬមៅមមរកាមការអបររបសខលនកបងការអនវតឋការហាតរ ។ មហើយវាជា 36 យន មឆងស ន “ភាពជាអនកដកនាារបកបមោយរបសទធភាព” (The effective leadership ) មបាោះពមពឆន ា ២០១២ ទាពរ ៩០ ។

28

មគលធមដសខានមយ មៅកបងមគលការណទង១០ ននការអបរននដចជា មៅតាមសាោមរៀន អងគភាព សាទ បន ឬកមរបមទសជាតជាមដើម។ មសចកថមទៀងមរតងមនមវៀចមវរផដលមរពះមហាកសមរត ឬអបកដកនមរតវផតមគរព នងមរបកានខាជ បខជនជានចច(37)។ មៅកបងរកយមទៀងមរតងមនះ ានអតទនយធមធងណតសផដលានទនកទនងជាមយនងកាយ វាច ចតថរបសអបកអបរ មហើយអបកអបរបមមរងៀនទងអសផដលមរបមរពតឋមោយកាយ វាច ចតឋ មនះមរតវតាងចតឋថា មធវើឲយបាន មទះបជាានឧបសគយាងណតកមោយមរតវមធវើឲយបានជានចចកាល នងមរបមពលមវោ ។ មរបមភទអាជជវៈ (ភាពមសាា ះមរតង) មចងនយយអពភាពមសាា ះមរតងចមរះបគលកលកខណៈរបសខលន នងមរកមការហាតរ មរបមទសជាត មរបជាពលរដឌ មសាា ះមរតងទងការត ការនយយ ការអនវតឋការហាតរ ចមរះអបកមមរកាមបហាតគ ប នងមសាា ះមរតងចមរះមសចកឋលអទងឡាយ ។ ភាពមសាា ះមរតងជាផលវដលអមយ ញាងឲយានការមជឿជាកពអបកជវញខលន(38)។ ជមនឿជាកពអបកផងទងពង នងមធវើឲយានការរបរមសាមគគប ជវញខលនផដលជាអបកអបរបមមរងៀនមហើយអាចជយមធវើឲយការបណថ ះបណតថ លមដើរមៅរកមជាជយបានពបរហស។ កបាផនឋ មៅមពលផដលានការរបរមជវញខលនមហើយ អបកអបរ ឬអបកបមមរងៀនមនមរតវមភលចខលនមភលើតមភលើន មមើលហាតយអបកផងជវញម ើយ ។ កានផតានការរបរមជវញខលនខាល ងម ើងកាលណត កានផតផឋលសារៈសខានដលសហការជវញខលនកានផតឱនលមទន ផដលមរបកបមោយមសចកឋនថលថបរខពសម ើងជានចច ។ មនរនយយពអបកមមរកាមឱវាទថាអាមរកកយាងមនះ មនលអយាងមនះម ើយ ។ កបងការអបរមរបមមរងៀនមរតវរះរកវធផកនខមោយភាពមសាា ះមរតង មដើមផមធវើឲយានការរកចមមរមើនទងអសគប មដើរមៅជាមយគប មពព ះមៅរកភាពមជាជយ ។ បរាណតចរយមោកបានផចងទកថា មនសសមយើងរមសាា ះមរតងចមរះអវមោយមោកបានមមរបៀបមធៀបមៅនងមរាមនដទង៥ មដើមផហាតយសសលច នងហាតយសសលកបងការអនវតឋ(39)។ អបកដកនអបរ អបកបណថ ះបណតថ លបមមរងៀនទងអសមរតវមសាា ះមរតងចមរះតនទ ចមរះការហាតរ ចមរះវាច ចមរះបគល នងចមរះមសចកឋលអ ។ ចណចមៅខាងមមរកាមមនះ ជាមរបមភទផដលនយយទកទងមៅនងបគលកលកខណៈទង៥ របសអបកដកនអបរ បមមរងៀនកបងការមរបតបតឋ នងអនវតឋនតាម ។ មរបមភទននបគលកលកខណៈទង៥ យាង របសអបកដកនអបរមមនះានដចខាងមមរកាម៖ ក/. ការមសាា ះមរតងចមរះតនទ ការមសាា ះមរតងចមរះតនទ ានសារៈសខានណតសកបងការមរបមរពតឋនងអបកអបរមមៅកបងសាោមរៀន អងគភាព ឬសាទ បននន ។ ការអបរបមមរងៀន មរតវមគរពតនទរបសខលនឲយបានចាសោស មនលះបងតនទ មនផកលងបនល បតល ញតនទ យកតនទរបសខលនជាធ

37 មែឿន សនឃាង (សនរពតាមានរសមើកមពជា) នែងទើ១១ ខែវចឆោ ឆន ា២០០៩ ។ 38 http://choukhmer.com/2009/03/05/prom-vihear-thor/ 39 មហង មណើ ចនាា “រពោះបាទធមមក” ោរផាយរបសពទធសនសនា មដើមបើអភវឌឍន ឆន ា ១៩៩៩ ទាពរ ១១១ ។

29

មនមបៀតមបៀនតនទរបសអបកមមរកាមបហាតគ ប មនមមរជៀតផមរជកតនទរបសអបកតចជាមដើម ។ សខានខាល ងណតសចមរះតនទ មទះបជាអបកដកនមៅទណតកមោយសទនផតានការផបងផចកតនទមរៀងៗខលន(40)។ នទជាករណយកចចផដលអបកដកនមរតវមធវើជាចបាច មោយខានមនបាន ។ អបកដកនអបរ អបកបមមរងៀនផដលមនមធវើតាមករណយកចចរបសខលន វាជាមរឿងអាាាសជាពនមពក មហើយនងនមៅរកមសចកឋអនថរាយជាមនខាន ។ ដមចបះអបកដកនអបរ បមមរងៀនមរតវផតមគរព ទទលខសមរតវចមរះតនទ នងយកចតឋទកោកកបងតនទរបសខលនឲយបានខាជ បខជនជានចច ។ មមររះថាមរបសនមបើមយើងជាអបកអបរបមមរងៀនម មនបានមរបមរពតឋ នងអនវតឋនឲយបានមរបមរជងមមរជាយមនះមទ អបកផដលទទលការបណថ ះបណតថ លពមយើង កមមនមគរពមធវើតាមការទនា នមនះផដរ ។ មបើអបកអបរដកន បានមរបតបតឋតនទរបសខលនលអមហើយ អបកអបរដកនមនះ មឈាា ះថា បពវការ ជាទមគរពរាបអានរបសអបកមៅមមរកាមបហាតគ បទងឡាយ(41)។ អបកអបរបមមរងៀនផដលមនមគរពតាមតនទ ឬកមរបតបតឋនទរបសខលនមនទនបានលអមនះ មរតវផតមរបញាបដះខាតផកលមអរនវទមងវើផដលខលនបានមធវើឲយលអមរបមសើរម ើង មដើមផកសាងសមតទភាព នងមរះសាទ ន សាទ បន ឬអងគភាពរបសខលន ។ ខ/. ការមសាា ះមរតងចមរះការហាតរ អបកដកនអបរបណថ ះបណតថ លបមមរងៀនទងអសមរតវ ទទលភារកចចការហាតរមរបយាងឲយបានលអជាទបផត នងានសមរកត ចាសោស តាមផដលកមរមតលអននការហាតរមនះមរតវការ មនមធវើ ម ៗ មធវើឲយផតបានៗ ឬមធវើឲយរចផតពនដមនះមទ ។ មាាងមទៀត ចមរះការហាតររបសអបកអបរបណថ ះបណតថ ល កមរតវមរបតមមរពៀងឲយបានលអជានចច មនបមណតឋ យឲយអបកទទលការអបរបណថ ះបណតថ លមធវើអវមសសចផតចតឋ ឬរាយាយចមរះការហាតរមនះម ើយ ។ មហើយការអបរ មរតវផតរកមពលមវោមដើមផបហាតញ ឬកបហាតតបមមរងៀនការហាតរបផនទមផដលកនមៅមនអាចមធវើបាន។ ការនយយបហាតតបហាតញការហាតរមនះានបនដណតកកាល មរបាបថានងបហាតតការហាតរ អធបាយលពដណតកកាលននការហាតរ ឲយសាកលផងមធវើការហាតរ នងវាយតនមលការហាតរ(42)។ មៅមពលផដលអបកដកនបានមរបាបវធសាសរសឋទងអសមនះមហើយ ប គលក ឬអបកមៅមមរកាមបហាតគ បនងបានយលដង នងអាចមធវើការហាតរបានលអមរបមសើរជាងមនផថមមទៀតផង ។ អបកដកនទងអស មរតវមសាា ះមរតងចមរះការហាតរ មនថាការហាតរតច ឬធមនះមទ មរតវានភកឋភាព នងឲយតនមលចមរះការហាតរ ។ /. ការមសាា ះមរតងចមរះវាច ការមសាា ះមរតងចមរះវាច ាននយថា ការអបរផដលានសចចៈមទៀងមរតងតាមរយៈរកយសមថ ។ មៅមរតងចណចមនះ ជាការផថលនវសារៈសខានមៅមលើរកយសមថរបសអបកអបរបមមរងៀនមរបមរបមភទ ។ ផតមបើខលនមធវើតាមរកយសមឋមនបានមទ កបផរកមហតផលមក

40 ភកខ ទច ចនាថ “កាើសងឃមអនកមានគណ” ផាយពើពទធកសមាគមសមណនសសតកមពជា-រសើលងកា ឆន ា២០១៣ ទាពរ ៧២ ។ 41 ភកខ ងន មភន “គណធមា កសនងជាត” ឆន ា ២០០៧ ទាពរ ២៦ ។ 42 របាជញ វជយ “សលបៈននោរនោយសរមាបអនកដកនាា” ឆន ា ២០១៤ ទាពរ ៧០។

30

បញញជ កមរបាបអបកមៅមមរកាមបហាតគ បឲយបានដង ។ ដចគប មនះផដរ អបកអបរបមមរងៀនកមរតវយកចតឋទកោកចមរះរកយសមឋ អបកទទលការបណថ ះបណតថ លផងផដរ ថាមតើអបកមនះបានមធវើតាមរកយសមឋផដលខលនបាននយយផមនផដរឬមទ មបើមធវើមនបានកមរតវឲយានមហតផលមរបមរគនមកបញញជ កមោះសសាយ មហើយមយើងជាអបកដកនមរតវនយយរកយសមឋមោយសមរមយ មនមរតវមមរបើរកយសមឋមរាះមរ ើយមៅកានអបកមនះម ើយ ។ អបកដកនអបរ មរតវមចះមមរបើវាចពមរាះពសា ឲយអបកមៅមមរកាមបហាតគ បចលចតថសាថ ប មរតវមចៀសវាងជាោចខាតនវការមមរបើរកយអសមរាះ សមថមរចមឡាងខាម នងឥរយបថមរកអត មរកទមឲយមសាះ(43)។ ការអបរបមមរងៀនមរតវកានយកនវអាកបផករយលអឥតមខាច ះ មដើមផមចៀសវាងពឲយាន ការទះមតៀន។ ការមរតតមរតារកយសមថវាចរបសខលន ករយសភាពរាបសា កសលធម ជាណសមផតថ ផដលអបកដកន មរតវផតផសវងរកយកមកទកសមរាបខលន មបើមយើងចងឲយទទលបាននវមជាជយ។ការមរតតមរតាសមថជាការពបាកជាងមបងអស មហើយមមនហាតយនងរកាការមរបកាគប ឲយបានយរមទ មមនានការហាតយសសលនងឧទនវាច ផដលមររមពញមោយនយលអៗ មហើយពមរាះៗ មនះមទ ។ ការមមរបើសមថលអអាចឲយមកើតានមសចកថលអមមរចើនមរបការ ។ ផធយមៅវញ មបើសមថអាមរកកសមថអសមរាះ សមថមរចមឡាងខាម បណតថ លមកពមលមហតននការខវះសលធម មហើយអបកអបរបមមរងៀន មបើមនានសលធមកបងខលន មមនអាចមធវើកចចការហាតរបានមជាជយមនះម ើយ ។ /.ការមសាា ះមរតងចមរះបគល ការមសាា ះមរតងចមរះបគល ាននយថា ជាការមសាា ះមរតងចមរះមនសសណតាប កមោយមសាា ះអសពចតថមថលើម គា នការកផតចតថគប មទះកបងកាលៈមទសៈណតកមោយ ។ អបកអបរបមមរងៀន បណថ ះបណតថ ល មនថាានឋានៈជាអវមនះម ើយ មនមរតវមមរបើលផច ឆមបាកបមញញឆ តចមរះអបកដនទមនះមទ មរតវមធវើអវមរតងមៅមរតងមក ានភកឋភាពមសាា ះមរតង ដចជា មនមបាកអបកតចឲយមធវើខសមហើយយករចខលនផតឯង មនននធ មលបហាតក ចម មៅពមមរកាយខបងមោយមចតនអាមរកក មនតពាបាទមតឋភកឋ មនទរយសកផតចមរះអបកធ មនរមសណចមរះអបកផដលមធវើណ មនមធវើជាមនសសផដលមសអបមខពើមជាមដើម ។ ទងអសមនះជាចណចមខាយរបសអបកដកនមរបមរបមភទផដលផតងផតអនវតឋនមនបាន មហើយមធវសមរបមហសកបងការអបរជាមរឿយៗ ។ មាាងវញមទៀត ការដកនអបរមរតវានទនកទនងលអជាមយបគលកមរបមរបមភទ មរបមជឈោឌ នទងកបង នងមមរៅ មរតវានសលធមការហាតរលអ, រសមៅលអ ជាអបកសមងកតលអ មរបាបបគលកពចណចមខាយ ផឋលដបនា នលអ ានណធមយតឋធម ានភាពជាអបកដកន នងទទលខសមរតវខពស(44) ។ ជាការពតណតស ផដលអបកអបរ បមមរងៀនមរតវផតាន សលធម យតឋធម នង ការទទលខសមរតវខពសជាចបាចសមរាបការអបរ នងអនវតឋនមរបការហាតរទងអសមៅតាមអងគភាព សាទ បន សហមន ឬកមៅតាម 43 សន សវណណន ឯកសនរមមមរៀន អាពើរាជធមា ឆន ា ២០១៤ ទាពរ ៤ ។ 44 ជា ចាមរ ើន “មលោា នរគោះភាពជាអនកដកនាា” មបាោះពមភមលើកទើ៤ ឆន ា២០០៩ ទាពរ ១០៧ ។

31

សាោមរៀនជាមដើម ។ ពមមររះការអបរទនា នមមរបៀនមរបមមម ជាពមសសការបមមរងៀន មបើខវះខាតនវចណចទងអសមនះ មនះវសយអបរកមនអាចទទលបានមជាជយផងផដរ ។ ង/.ការមសាា ះមរតងចមរះមសចកថលអ ការមសាា ះមរតងចមរះមសចកថលអ ាននយថា ការានមសចកថមសាា ះមរតងកបងអមពើសចរតកសលធម យតថធមមរតមមរតវជានចច ។ មសចកថលអ កពលននមសចកឋមសាា ះមរតង នងមសចកឋលអមរបយាង ផដលអបកដកនអបរផតងផតមរបតបតឋនងមធវើតាម ។ អបកដកនអបរមរតវផតមធវើនវមសចកឋលអមរបយាងចមរះ សាទ បន អងគភាព សហមន ជាពមសសមនះ បគលក ឬអបកផដលមៅមមរកាមបហាតគ ប ។ រកយថាមសចកឋលអមយើងអាចនយយបានមាាងមទៀតថា ធម បាននយថាមរតងចមរះមសចកឋលអ ការរកាធម ការមគរពធម ានយតឋធម ។ អបកដកនផដលមសបហាយតថធម ផតងផតផសវងរកមសចកថលអរបសអបកឯមទៀតៗ មហើយកបងករណមនះ អបកដកនមនះកទទលបាននវមសចកថលអសមរាបខលនឯង(45)។ មាាងវញមទៀត អបកអបរ បមមរងៀនផដលបានមធវើនវមសចកឋលអចមរះខលនឯង នងអបកដនទ ជាអបកផដលមរតវបានអបកផងទងពងមគរពសញបផសញង នងមកាតសរមសើរ ។ មហើយការអបរមរបមភទមនះ មផតងឲយមឈាា ះថា ជាការអបរបណថ ះបណតថ ល ទនា នមមរបៀនមរបមមមរបកបមោយណធម សលធម ។ មនសសផដលានណធមមផតងកសាងមសចកឋសខ មសចកឋចមមរមើនដលខលននងអបកដនទ មរពមទងមរបមយជនរមជានចច(46)។ តនមលរបសអបកអបរ វាសទតមៅមលើណធម មបើអបកអបរបណថ ះបណតថ លទនា នម ខវះនវណធមមហើយ មនះការដកនអបររបសខលនកមនអាចទទលបានមជាជយមនះមទ ។ ណធមមចញពអមពើលអ នងបញញដ មចញពចតឋបរសទន នងភាពសងបសាង តមមរបៀបបានកណបមទើបគសមចញពដ(47) ។ អមពើលអផដលមយើងបានមធវើមហើយមនះ ជាកណបមរទពយផដលអបកដនទមនអាចយកបានម ើយ ។ ២.៤.៤ វធាសរេតអបរតាមរយៈភាពសាម ះសរតង ការអបរតាមរយៈអាជជវៈ (ភាពមសាា ះមរតង) ជាមគលវធសាសរសថតមរមងទសមនសស សតវឲយសទតមៅកបងនលងណធមជាមនសសានសចចមទៀងមរតង តាមតនទ នងកាតពវកចចរបសខលនឲយបានមរតមមរតវ កាលណតមបើការអបរ បមមរងៀនមរបកបមោយភាពមសាា ះមរតង អបកផដលទទលការបណថ ះបណតថ លកានភាពមសាា ះមរតងផដរ ។ មដើមផឲយសាទ បន អងគភាព មរះសាទ នសកា ានបគលកបមរ ើការហាតរមរបកបមោយភាពមសាា ះមរតង មមដកនចបាចមរតវមរតត ពនតយតាមោននវភារកចចរបសបគលកនវរាលសកមាភាពរបសពកម(48)។ មាាងវញមទៀត វធសាសរសថទង៥ ននមរាមនដមនសសមរតវបានមយកមកអនវតថនមដើមផបហាតញពភាពមសាា ះមរតង ។ មមរបើការមសាា ះមរតងតាមតនទមដើមផកណតកាតពវកចចធនងតច ។

45 សន សវណណន ឯកសនរមមមរៀន អាពើរាជធមា ឆន ា ២០១៤ ទាពរ ២៧ ។ 46 ភកខ ងន មភន “គណធមា កសនងជាត” ឆន ា ២០០៧ ទាពរ ៦ ។ 47 មែឿន សនឃាង “រពោះពទធសនសនា ទសសនវជាា ពភពមោក” ឆន ា ២០០៩ ទាពរ ១២៥ ។ 48 ែន បលងឆត “មបោះដងមមដកនាា” មបាោះពមពមលើកទើមយ ឆន ា២០០៥ ទាពរទើ៥៩ ។

32

ការមសាា ះមរតងចមរះការហាតរមោយពនតយមមើលកមរមតលទនផលសមមរមចរបសការហាតរ ។ ការមសាា ះមរតងចមរះវាច ានឥទនពលកបងរកយសនាសដមងាា តមរបាកដមរបជា ។ ការមសាា ះមរតងចមរះបគល ជាការមសពបជាមយនងកលាណមតថផដលអាចឲយមពងរកមយើងបាន មសចកថលអជាកពល ននការអបរផដលានយតថធមតាមនលងតបណឍ ត ។ សសមដៀងគបមនះផដរ ការហាតរលអទងអសចបមផថើមជាមយនងមគលបណងចាសោស ។ មមធាបាយសខានមដើមផជរញឲយមនសសមធវើការហាតររបសអបក មធវើឲយមរបកដថាពកមដងថាពកមកពងផតមធវើដមណើ រមៅទណត ។ សមឲយដងថា បណងមនសសាប កៗ មរតវបានកណតយាងចាសោស មហើយមដងថាការហាតរលអានលកខណៈយាងដចមមថច។ មរឿងមនះនងផថលឲយពកមនវការមតថ តការយកចតថទកោកចាសោសមរបកបមោយឋាមភា មហើយតមរមងផលវពកមឲយកាល យមៅជាអបកានការហាតរលអ ។

២.៥ សោលការណអបបរតាមរយៈភាពទនភលន (មទទវៈ) មៅកបងចណចមគលការណអបរមទធវៈ (ភាពទនភលន) មនះ មយើងនងសកាសសាវមរជាវមោយមតថ តសខានមៅមលើនយមនយ មរបមភទននការអបរតាមរយៈមទធវៈ មគលបណង នងវធសាសរសថអបរតាមរយៈមទធវៈផដលនងអធបាយដចខាងមមរកាម៖ ២.៥.១ នយមនយននការអបរតាមរយៈភាពទនភលន

ការអបរអពភាពទនភលន ជាលនននការបមមរងៀន ការទនា នមមរបៀនមរបមម ការពនយលផណន នងការបហាតញមរម អពភាពទនភលនមៅដលសសសមៅកបង នងមមរៅសាោមរៀន។ ការអបរតាមរយៈមទធវៈ (ភាពទនភលន) ាននយថា ការអបរបណថ ះបណតថ ល ទនា នបហាតតបហាតញ ផណនមមរបៀនមរបមមមនសសឲយមចះបនធនឥរយបថសភាពរាបសារទនភលន ។ មទធវៈ ាននយថា ជាអបកានអធាសសយទនភលនជាទមរបយភាព ភាពជាអបកានលកខណៈ ចរយ សភាពរាបសារ សសតសស ានមសចកថឱនលមទនដលអបកផដលធជាង ឬអបកផដលចមមរមើនមោយវយ ឬចមមរមើនមោយណ ឬបគលផដលមសាើភាពគប នងទបជាងខលនផតោកខលនមនមរកមអើតមរកទមមមើលហាតយអបកដនទ មោយអណតចធម ានះ មមររះផតជាតមរតកល យសសកថ សមផតថមរទពយ នងបរវារជាមដើម(49) ។

ភាពទនភលន ជាការោកខលនឲយសភាពរាបសារ, ការទទលខសមរតវរបសអបកដកនមនះ ជាអបកមនានភាពមរចមឡាមខាម(50)។ អបកអបរ នងអបកបមមរងៀនមរតវផតជាអបកានចរកលកខណៈ ឬកររជាអភជន រកាកតឋនម អាសសយមលើឥរយបថ ចរយារយទ សភាពរាបសារមរបកបមោយមនឋមសបហ ។ អណតចមនថមសបហ ជាសមតទភាពរបសបគល មដើមផានឥទនពលមលើអាកបផករយចមរះអបកដនទ មោយពងអាសសយមលើណធម នងណសមផតឋ

49 យ នន “ទសពធរាជធមា” មបាោះពមពឆន ា ១៩៩៨ ទាពរ ៥៣ ។ 50 កល មផង “មាោា ជើវតរពោះមោធសតវ” ទាពរ ៣២០ ។

33

ជារ(51)។ មនថមសបហមៅកបងវសយអបរ មរតវអាសសយមៅមលើណសមផតឋតធ លខលនរបសអបកអបរបមមរងៀនមរបកបមោយភាពបរសទន មហើយានឥទនពលមៅមលើអាកបផករយអបកដនទ ។ តាមរយៈការមរបមលផឋនវណសមផតឋ ប គលកលកខណៈ នងរបរាងកាយខាងមមរៅ អបកអបរ បមមរងៀនមយចននមរតវបានទទលបាននវការមជឿជាក នងានចតឋសាទរពមនសសទមៅ ។ មមដកនអបរានមនឋមសបហផបបមនះផតងផតទទលបាននវការសសោញមពញចតឋ ចលចតឋមគរព នងជារផដលមចងបានយកមកមរបដចខលន ។ ឧទហរណ មរបមមរងៀនវយមកាង អាចផសវងរកការមធវើមរតាបតាមអាកបផករយ នងសធលនយកសាោ ឬមរបមមរងៀនចសៗ ផដលានបទពមសាធនមមរចើន ានមនយមចលចតឋមមរចើន មហើយនងជាអបកានមរបជាមរបយភាព។

២.៥.២ សោលបណងននការអបរតាមរយៈភាពទនភលន កបងការសកាសសាវមមរជាវផងមនះផដរ មយើងានបណងចងឲយអបកអបរ អបកបណថ ះ

បណតថ លមរបរបមចះមមរបើអណតចរបសខលនមរបកបមោយឥទនពលមនថមសបហ ។ មយើងចងបានអបកអបរបណថ ះបណតថ ល ផដលមចះមមរបើឥរយបទអាកបផករយទនភលនផតហាតចតមរតមមរតវ ។ ភាពទនភលនជាឥទនពលណធម ផដលអបកមៅមមរកាមឱវាទទទលបានពមរបមរបមមរងៀន ។ ណៈមរបមរងថាប កដងនអបរ នយកសាោ មោកមរ អបកមរមរតវបហាតញពភាពឱនលមទនចមរះការបណថ ះបណតថ លរបសខលន មនមរតវចមចសរងរសតាមផតអមពើចតឋរបសខលនមទ មរតវមចះសាថ បមតមយបលអបកថាប កមមរកាមផដលផថលមតខលះផង ។ ការអនវតថតាមមគលការណននមទធវៈ ភាពទនភលនមនះ មដើមផបហាតញពភាពសបទនសាប លរបសអបកដកននយក ជាមយមនតនថបគលក សសសនសសត ពទនបរសទផដលជាអបកសទតមៅមមរកាមឱវាទ ។ មាាងវញមទៀត មដើមផឲយមមដកនមចះបមងកើតនវកថសសោញ មផថើមមចញពមមដកន មមររះថាកថសសោញជាអណតចអននថននមសកថលអផដលានឥទនពលមៅមលើអបកដនទ(52)។ ជាពមសសវធមដើមផកាតបនទយនវភាពមកអងកាអ ង ផដលជាមហតមធវើឲយានការមគរពមកាតផមរកងពមនសសទមៅ មហើយបមងកើតបាននវទនកទនងលអជាមយមោកមរ អបកមរ សសសនសសត នងមដើមផបណថ ះធមអធាសសយទនភលន មរបជាមរបយភាពរបសមមដកនអបរ កបងការមរបមរងអបរ បមមរងៀនអងគភាពសាទ បនមរបកបមោយមសទរភាព នងមជាជយមរបកបមោយមរបជាមរបយភាពទកទញ មធវើឲយសសសនសសតមគរពសសោញចលចតថមដើរតាម ឬសកាមរបតបតថតាមមគលការណមនះផតមថង ។

២.៥.៣ សរបសភទននការអបរតាមរយៈភាពទនភលន មទធវៈ (ភាពទនភលន) វាជាអាកបផករយសភាពរាបសារទនភលន ផដលអបកអបរ បមមរងៀនទងអសមរតវផតសផមឋងនវទកមខញញមរសរាយរាកទកជានចចចមរះអបកមមរកាមបហាតគ ប នងពទនបរសទ ឬសសសនសសតទមៅ មទះជាមៅមពលានឧបសគពបាកៗយាងណតកឋ ។ ភាពទនភលន ឬមសចកឋរករាយរបសមមដកនអបរ ជាឱសថ អាចមលើកទកចតឋបគលក ឬអបក 51 សន ចានខែ “មោលនមោបាយអបរ ា” ឆន ា ២០១៣ ទាពរ ៧០ ។ 52 មចមស លើវាា មឡនថាញ “សរសតើមានអាណាច” ទាពរ ១៩ ។

34

មមរកាមឱវាទឲយានទកចតឋមរបយទន ឬានកឋសងឃមមៅមខបាន ។ មហតមនះមហើយ អបកអបរ បមមរងៀនបណថ ះបណតថ ល មនមរតវមធវើមខសសរបសសមរន មខមរកញវ មខសអយ មរបកាន ឬកមរកអតមរកទម មរចមងងមរចហាតង មឆវពវ មោយអាងថាខលនឯងអបកធានអណតច ឬមមមមនះមទ ។ អបកអបរទនា នម មរតវផតរាកទកោកអបកតច អបកមមរកាមបហាតគ ប មនតនថ បគលក មោកមរ អបកមរ សសសនសសតសាមញដមនជានចច ។ មរតវពាយមសាគ លមឈាា ះអបកមមរកាមឱវាទឲយបានអស នងមរតវមៅឲយចៗមឈាា ះថា មោក ក ឬ មោក ខ ជាមដើម ។ ការមៅចមឈាា ះាននយខាងចតឋសាសរសឋមយធណតស ជាពមសស ចមរះអបកផដលានឋានៈតចទបជាង ។ មមរៅពមនះ មមដកនអបរ មរតវទទលនវមសចកឋមគរពពអបកផង មោយការយកចតឋទកោក មនមរពមងើយកមនឋើយ មហើយមរតវោកខលនឲយានលកខណៈសាមញដជាមយនងមរបជាពលរដឌ នងអបកមមរកាមបហាតគ ប ។ មនសមជារ អតអាង មពលមសរមសើរ មនមរតវអងគយមលើចមងអរមលើកខលនឯង មហើយបនឋះបហាតអ បអបកដនទ មរលមនមរតវនយយពមរឿងខលនឯងថាមរគនមបើជាងអបកដនទ ឬតាងខលនឯងជាមមដកនរបសអបកទងអសមនះ ។ ផធយមៅវញ មរតវអបកអបរបណថ ះបណតថ ល ទនា នផណនម មរតវតាងខលនជាអបកបមមរមើមសចកថដលមនសសទមៅមទើបជាការមរបមសើរ ។ អបកដកនអបរទនា នម មរតវហា នសារភាពកហស មោយការទទលខសមរតវ នងមោយទកមខញញមមពញចតឋចមរះអវផដលបានមធវើខស ឬបានចតការខស ។ ការអបរ បណថ ះបណតថ ល ផណនបមមរងៀនមរតវទនភលន ផតមនទនមរជាយមនះមទ មបើមមរបៀបមធៀបមៅនងមដើមមឈើ អបកអបរមរតវមធវើដចជាមដើមផចក មរកញង នងមបង ជាមដើម ផដលានភាពទនខាងមមរៅ ផតរងបងខាងកបង ។ អបកដកន បមមរងៀនមនមរតវមធវើដច មដើមលង នងអមៅ ផដលានលកខណៈរងមមរៅ ផតមរបមហាងកបងមនះមទ ។

២.៥.៤ វធាសរេតអបរតាមរយៈភាពទនភលន ការអបរមទធវៈ ជាវធសាសរសថកបងការអសទញទកចតថមនសស សតវ តាមរយៈការមមរបើឥទនពលមនថមសបហននណធម ចរយារយទ ចរកលកខណៈរបសអបកអបរបណថ ះបណតថ ល នងអបកបមមរងៀន។ តាមរយៈមគលការណមនះផដរមយើងសមងកតម ើញថាមៅកបងាគមរពះពទនសាសនកថ រហរសាសនកថ មផតងផតមមរបើវធសាសរសថមនះមដើមផមរបមលមនសស សតវ មោយចតថសាសរសថទនភលន បយាង៖ -មរបការទមយ ការទនភលនមោយកាយវការននការមរបមរពតថមរបតបតថ មរបាសចកនវទចចរតានវនយ មរបកបមោយចរយធម ណធម ។ -មរបការទពរ ការទនភលនមោយរកយសដផផអមផលម ផដលមរបកបមោយមហតផលមធវើឲយមនសសដកចតថមនរច ានវាចមរបកបមោយខលមសារ ានភាពជាតបណឍ ត ។ -មរបការទប ការទនភលនមោយចតថ ានចតថសមផរសមរបកបមោយមរពហាវហារ ានមមតាថ ករណត ានសនថ នចតថអាណតសសោញមនសសទមៅ មោយមនមរបកានវណតៈ។ ដចមនះ ភាពទនភលនរបសអបកអបរបណថ ះបណតថ ល ទនា ននងអបកបមមរងៀន ជាអាវធសមរាបជនះមលើទកចតថមនសស ។ មយើងដងមហើយថា មរពះសាា សមពទនមោកមមរបើពទនដការ

35

ទនភលនផផអមផលមសសតសស កបងការដកនអបរ ផណនទនា ន មមរបៀនមរបមមសាវករបសមរពះអងគឲយមដើរតាមាគរបសមរពះអងគ ។

២.៦ សោលការណអបរតាមរយៈការកចចតអសពើអាសរកក (តបៈ) មៅកបងចណចននការសកាសសាវមរជាវមនះ មយើងនងមតថ តសខានមៅមលើនយមនយមរបមភទននការអបរតាមរយៈតបៈ មគលបណង នងវធសាសរសថអបរតាមរយៈតបៈកបងអតទបទមនះដចខាងមមរកាម៖

២.៦.១ នយមនយននការអបរតាមរយៈការកចចតអសពើអាសរកក ការអបរតាមរយៈការកចតអមពើអាមរកក ជាលនននការបមមរងៀន ការទនា នមមរបៀន

មរបមម ការពនយលផណន នងការបហាតញមរម អពការកចតអមពើអាមរកកមៅដលសសស មៅកបង នងមមរៅសាោមរៀន។ ការអបរតាមរយៈតបៈ ាននយថា ការផណន ទនា នមមរបៀនមរបមម នងការបមមរងៀនតាមរយៈការដសខាតអមពើអាមរកកមរបកបមោយមសចកថពាយម ។ ការអបរតបៈ បានដល ការដះខាតសាអ តចតឋ ឬកាច តនវអមពើអាមរកកកបងខលនមរបកបមោយមសចកថពាយម ។ មតើមរតវកចតអវខលះ ? អបកអបរមរតវកាច តអារមាណផដលនឲយមរបមរពតឋអមពើអាមរកកទងឡាយ នងបញញជ អារមាណរបសខលនឯងមនឲយមៅឋ មរកហាយ ។ មមដកនមនមធវើឲយមៅឋ មរកហាយដលចតឋអបកដនទ អបកមមរកាមឱវាទម ើយ ។ មរតវានផផនការ កាលវភាកណតចាសោសសមរាបកចចការមរបចនថង មហើយអនវតឋតាមផផនការមនះ ។ ដមចបះ មរតវសមងកតមមើលសកមាភាពរបសខលនមរបមពលមវោ មបើដងថា មធវើខស ឬមធវើអមពើអាមរកក មរតវផកផមរបមចញ ។ មរពះមហាកសមរត ឬ អបកដកនអបរជាត សាទ បននន មរតវមធវើតបៈតាមកាលកនតមរតវផតចលកានឧមបាថសលមដើមផដសខាត អបរចតថអារមាណ មមនសមញច តនឲយភលសាវ ងមចៀសមវៀងអវជាជ ផដលជាមរបភពននកថវនស ការចលកានឧមបាថសលអាចចតទកជាការដកឃលលមយរយៈមពលខល ពភាពជាបជរកជពនកបងបញញបចចបផនប មដើមផយកមពលយកមវោ រកឱកាស សមរាបសញជ បសញជ ងរះតពចរណត ឆលះពនតយមមើលអស មរបសពវសកមាភាព នងអមពើទងបានា នផដលខលនតធ លបានមរបមរពតថ ។ អាកបផករយ នងកាយវការរមបៀបមនះអាចនឲយអបកដកន ឬអបកនមយបាយានមពលមវោ នងរកផលវលអម ើញមហើយអាចតល សបថរលបោងផកផមរបកហសអាមរកក លអទងបានា នផដលខលនបានមរបមរពតថផដរ ។ ២.៦.២ សរបសភទននការអបរតាមរយៈការកចចតអសពើអាសរកក មៅកបងមរបមភទននតបៈមនះ មបើមយងមៅតាមមសៀវមៅ ទសពធរាជធម របសមោក យ នន បានបញញជ កមរបាបថា តបៈជាមគលធមននមសចកឋពាយម ផដលអាចមមរបៀបមធៀបបាននងវរយៈកបងទសបារម(53)។ ដមចបះតបៈធមមនះ ជាមឈាា ះននមសចកឋពាយម មហើយវរយៈ កជាមឈាា ះននមសចកឋពាយមដចគប ។ មមដកនអបរផណន នងអបកទទលការអបរបណថ ះ 53 មោក យ នន “ទសពធរាជធមា” មបាោះពមពឆន ា ១៩៩៨ ទាពរ ៥៧ ។

36

បណតថ លមរតវានមសចកឋពាយមមរបឧបសគ មោយមនចះចញហាតយៗ ជាការខបះផខបងជាបមៅកបងចតឋកានផតានកាល ងម ើង មនអាចឲយសាធ កមសធើរ មនអាចនឲយោកការហាតរមចលកបងកចចការរបសខលន ។ មហើយវរយៈ សមមមលើការយកចតឋទកោកចមរះកាតពវកចចណតមយ ផដលខលនមរតវមធវើ ។ មនសសផដលឆលងផតពភាពបរាជយបាន កមមររះផតមសចកថពាយម ផដលសមមយកមសចកថពាយមកបងផលវមរតវ ផលវលអ ។ ការពាយមមរតវ ពាយមតាមផលវលអ ជាការអាចមធវើឲយសមមរមចបាននវមរបមយជនដលមនសសទមៅទងបចចបផនប នងអនត ។ មបើសនជាអបកបណថ ះបណតថ លអបរ នងការបមមរងៀន ានមសចកឋពាយមមហើយ មទះជាកចចការតធ លខលនកឋ កចចការរបសមរះសាទ នសកាកឋ សហមនកឋ ឬសាទ នបនននកឋ ថាប កដកនផតងផតមធវើមោយការមរបងផមរបងពាយម អមនធ កអមនធ ល ទទចទផទ មឈាងឈានមៅមខមនោកការហាតរមចល មរតវមរបងសហាតវ តខាឃលា ត បមពញករណយកចចរសបខលនឲយទលផតបានសមមរមចមរបមយជន មនដអកបមណតឋ យឲយមសចកឋខជលមរចអសមរបសងកតបាន ឬរារាងបហាតអ កដមណើ រននមសចកឋពាយមមនះបានម ើយ(54)។ ដមចបះវរយៈ ជាមសចកឋពាយមជាបមនោច មរតវមធវើវាជាមរបច នងមរបមពលមវោទងអស ។ មមដកនអបរមរតវានមសចកឋពាយមដចជា មសចកថពាយមចមមរមើនណធម នងចរយធម មសចកថពាយមជនះមលើខលនឯង មសចកថពាយមញាងចមណះដង នងមសចកថពាយមរកាចមណះដង(55)។ មសចកថពាយមចមមរមើននវណធម នងចរយធមរបសអបកអបរបណថ ះបណតថ ល ពនយល ផណនបមមរងៀន សមមមលើការអភវឌណចមណះដងការយលដង សាគ លលអអាមរកក នងការទទលខសមរតវខពសពអមពើរបសខលន ។ វាជាការពាយមមធវើជាាច សចតឋរបសខលន នយយមរតមមរតវ មនកហកញះញងមរទមគះមបាះមបាក តាះតះមដៀលអបកដនទ នងមវៀរចកអមពើអបាយមខមរបផបបយាង ។ មមដកនអបរផដលានការពាយមមរបមភទមនះ ផតងផតអបរទនា នខលនឯង នងប គលដនទឲយមរបមរពតឋអមពើលអ មធវើការហាតរជាមរបមយជនតធ លខលនម មរពមទងសងគមជាតាតភម ។ មសចកថពាយមយកឈបះមលើខលនឯង អបកអបរទងអស មរតវពាយមមរបមរងចតថខលនឯង នងបហាតគ បចតថខលនឯង ឲយានដមណើ រការមៅកបងផលវមរតវ ផដលមបានតាងមគលបណងទករចមកមហើយកបងទសមមផដលសមរ ។ មនសសមយើងផតងចញចតថខលនឯង មរលការផតងផតបផណថ តបមណតថ យមៅតាមអណតចកមលសតណតរបសខលន មមររះវាជាឬសផកវននអមពើអាមរកក ។ ការពាយមយកឈបះខលនឯង ជាការខតខមរបមរងចតឋខលនឯងឲយសទតមៅកបងផលវផដលមរតមមរតវ ។ ការមរបមរងមលើចតឋខលនឯងផបបមនះ មនផមនជាអវដលមយើងមនអាចមធចើបានមនះមទ មបើសនណតមយើងបានតាងចតឋពាយមពតៗមនះ ។ មសចកឋពាយមញាងចមណះដងឲយមកើតម ើង មមដកនមរតវពាយមអភវឌណឲយមកើតនវចមណះដង ។ ការពាយមមរបមភទមនះ ជាការពាយមរកចមណះដង នងរកជនញឯក 54 សរ ហាយ “វ ើរយកថា” កនងទសសនាវដតើកមពជាសរោ មបាោះពមពឆន ា ១៩៧១ ទាពរ ៩៨៩ ។ 55 តង ឈន “ឧបករណធមមវភាគ” មបាោះពមពឆន ា ១៩៦៦ ទាពរ ៨៤ ។

37

មទសមដើមផចមមរមើនបផនទមមៅមទៀត ។ វាបានមកើតម ើងតាមរយៈការខតខពាយមសកា ពាយមត នងពាយមមធវើ ។ ការផសវងរកចមណះដង អាចមកើតតាមរយៈការអាន ការសាឋ ប ការសរមសរ ការសនធន ការសមងកត ការសាកលផង ការពមសាធន ការហវកហាត ការវភាសមយ បទពមសាធនជវត នងការហាតសាធជាមដើម ។ មនសសមយើង កាលណតានឱកាសមរៀនមមរចើន តមមរចើន នងមធវើមមរចើន មនះនងចមមរមើននវបញញដ នងចមណះដង ។ មសចកថពាយមរកាចមណះដង ការអបរបណថ ះបណតថ ល នងបមមរងៀនមរតវមធវើការរលកមរ ើយៗ នវវជាជ ផដលាន មដើមផកឲយមភលចភាល ង ឬបាតបងវជាជ ណតមយផដលបានមរៀនសមរតរចមកមហើយ ។ មនសសមយើងមរតវផតានការរកា ការឃលល មមើល ការតាមោន នងការរលកម ើងវញជាមរ ើយៗ មទើបចមណះវជាជ មនះ មនសាបសនយមៅវញបាន ។ “ចមណះដង ដចជាដណត ផដលមយើងចបាចមរតវផា មរតវផតបណថ ះ នងមរតវផតផថរកាការររ មសសាចទក ោកជមទើបបានផផលតក រឯការសកាវញកដមចបះផដរ”(56)។ ការទទលបានចមណះដង ជាលនដពបាក មហើយអវផដលរតផតពបាកជាងមនះមទៀត ការរកាចមណះដងវញឯមណតះមទ ។ មដើមផឲយការរកានវចមណះដង ឬចមណះវជាជ ឲយកានផតានមរបសទនភាពខពសមនះ មមដកនមរតវផតានការឧសាហពាយម មមរបើការរលកម ើងមកវញជាមរឿយៗ អពចមណះវជាជ ផដលខលនបានមរៀនរច ឬមរពតឋការណពអតតកាល ។ ២.៦.៣ សោលបណងននការអបរតាមរយៈការកចចតអសពើអាសរកក វតទបណងកបងមគលការណតបៈធមមនះ មយើងមតឋ តសខានមៅមលើការកចតអមពើអាមរកក មោយមសចកឋពាយមផដលជាធាតមយ សមរាបជយមមរជាមផមរជងដលអបកដកនអបរ ទនា ន បណថ ះបណតថ ល បមមរងៀន នងអបកទទលការអបរ ផណនមរបរបឲយបានពបមៅដលមគលមម នងបណងផដលមរបាថាប របសអបកអបរចងបាន។ មសចកឋពាយមជាធាតមយអាចញាងមរបមយជននមពលបចចបផនបឲយសមមរមចបាន។ ការអបរ បណថ ះបណតថ ល នងការបមមរងៀនណតកមោយ មទះបជាមធវើអវមយកមោយ មរបសនមបើានមសចកឋពាយមមហើយមនះ មគលមម នងមគលបណងមរបាកដជាបានសមមរមច ។ អបកអបរណតផដលានមសចកឋពាយម រផមងឈានកនលងនវមសចកឋទកខបាន នងអាចមធវើមរបមយជនឲយបានសមមរមចមោយសវតទភាព មហើយឲយម ើញជាកចាសកបងសងគមបចចបផនប មរពមទងមពលអនត ។ មសចកឋសមមរមចដចបណងមៅបាន មមររះមសចកឋពាយមទងអស(57)។ មសចកថពាយម អាចមធវើឲយានចមណះដង សមតទភាព បណនជវត ជនញវជាជ ជវៈ យសសកក មករ ថមឈាា ះ សខចមមរមើន ផដលអបកអបរបានបណថ ះបណតថ ល នងបមមរងៀនទទលបានមជាជយមនះ កសទនផតមកើតម ើងអាសសយមោយណមរពះធម មសចកឋពាយមមនះឯង ។ មសចកថពាយមមនះ កាលមបើមមដកនមធវើការតាងទកបានមមរចើនកបងខលន រផមងផតងផតបានសមមរមច ឬទទលបាន

56 សមមមើល សងហ សនើ “ជើវតមរោមមលបននរពោះធមា” ឆន ា ២០១០ ទាពរ ១៥ ។ 57 ប បា “វ ើរយកថា” កនងទសសនាវដាើកមពជសរោ ឆន ា ១៩៥៧ ទាពរ ៦០៦។

38

ភាពមជាជយកានផតខាល ងម ើងជាលោប សមមៅតាមកាល ងននការពាយមផដលខលនបានមធវើ ឬបានសនសមនះឯង ។ ២.៦.៤ វធាសរេតអបរតាមរយៈការកចចតអសពើអាសរកក កបងការអបរបមមរងៀនមធវើតបៈមនះ មមមរបើវធពនយលផណនពរយាង រមបៀបមធវើតបៈននមហាកសមរត ឬថាប កដកនអបរទនា ន នងរមបៀបមធវើតបៈននតាបសឬសស ឬអបកបស ។ រមបៀបទមយ តបៈមរពះរាជា ជាតបៈរបសអបកដកន ផដលជាមរបធានរបសអបកដនទផដលមៅថាដតជនអាមរកក ឬអមពើអាមរកកមនះ ពផមនបាននយថា ចបជនអាមរកកទងរសយកមកដត ដចដតាន ដតទមនះមទ ផតបានដលការអបរមោយធមមៅថ ចមរះពកជនអាមរកក ផដលជាមហតមធវើឲយពកម ផលងហា នមរបមរពតថអមពើអាមរកក ឬកផលងហា នមៅជតមជតឯង មហើយកាល យខលនជាមនសសលអផតមថង ។ វធមធវើមនះ មមដកនបផមមរបើធមមៅថ កបងការអបរលតដពកជនរល ជនអាមរកកដចខាងមមរកាម៖ -ការមរបកាសយាងមបើកចហ នងជាោចខាត មនចលនដចលមជើង នងមនសសអាមរកក។ -មនជយសមមរហាតះជនអាមរកកមោយខសចាប ខសទាល ប ។ -មរតវោកមទសដលជនអាមរកកមោយោចខាត ។ -មនផថលកតថយស មនឲយបណយសកថអណតចដលជនអាមរកក ។ -មរតវខតខពាយមបនតហាតគ បជនអាមរកកមោយមនលះបង ។ -មនមមរតកអរចមរះោភសកាថ រៈ ផដលជនអាមរកកនមកឲយ មរតវផតោកចាបយកមទសជនអាមរកកផដលបានមរបមរពតថខស ។ យកចតថទកោកគមរទ មលើកតនមល កតថយសមនសសលអឲយមរបាកដកបងសងគមម ើង 58។ រមបៀបទពរ តបៈតាបសឬសស ឬអបកបស ជាវធអបរទនា ន ពនយលផណនសថពការ បដបតថតាមធម មដើមផដតកមៅថ នវកមលសផដលជាមសចកថអាមរកកផដលានមៅកបងខលនឲយអសមៅ ។ តាមធមាតា មសចកថអាមរកកានបងកបមៅជាបជានចចជាមយនងតណត មសចកថមរបាថាប ចណង ការចលចតថរបសមនសសាប កៗ ដមចបះមហើយបានជា ការមធវើតបៈ ជាការខមរបងអត មនមធវើមៅតាមចតថខលនចង ឬមធវើផធយនងទាល បរបសខលនដចជាៈ

-មយើងចលចតថមដក ផណនពនយលមនសសឲយមធវើតបៈមនមដក ។ -ចលចតថផតងខលន ផណនពនយលមនសសឲយមធវើតបៈមនផតងខលន ។ -ជកបារ ផណនពនយលមនសសឲយមធវើតបៈមនជកបារ ។ -មលងផលផង ផណនពនយលមនសសឲយមធវើតបៈមនមលង ។ -មមើលហាតយម ផណនពនយលមនសសឲយមធវើតបៈមនមមើលហាតយម ។ -ចលចតថសសណក ផណនពនយលមនសសឲយមធវើតបៈឈបសសណក ។ -ចលចតថសផកខជះខាជ យ ផណនពនយលមនសសឲយមធវើតបៈឈបសផកខជះខាជ យ ។

58 សមមមើល មហង មណើ ចនាត “រពោះបាទធមមក” មបាោះពមពមលើកទើ៣ ឆន ា ១៩៩៦ ទាពរ ១៣៣ ។

39

-ចលចតថម ើញផតមរបមយជនខលន ផណនពនយលមនសសឲយមធវើតបៈឈបម ើញផតមរបមយជននងបកសពកខលន ។ ដមចបះតបៈមរពះឫស ឬអបកបស ជាវធផដលអបកអបរ នងអបកបមមរងៀនពាយមហវកហាតខលនឯង ទបចតថ ទបមថលើម លះបងនវអវផដលមនលអ ផដលអាមរកក ផដលជាទាល បមនសមរ ឲយអសមចញពកបងខលន(59) ។ សរបមសចកថមក វធទងពរមនះ ពតជាានតនមលណតសសមរាបយកមកមធវើការអបរ បណថ ះបណតថ ល នងការបមមរងៀនដលសសសនសសត មរពមទងពទនបរសទទមៅ មដើមផឲយានមរបសទនភាពកបងវសយអបរ ។ មាាងវញមទៀត មដើមផឲយវធទងពរមដើរមៅមខដលមគលមមបាន លះមរតាផតអបកអបរ នងអបកទទលការអបរ មរតវានការអតធាត តស មរបកបមោយការពាយមជាចមផង ។ ពមមររះថា មសចកថពាយម ជាមហតនឲយរចចកទកខទងឡាយទងពង មរល (ភាពមហនថរាយ ឬ ភាពបរាជយ) បានមហើយ នងទទលយកភាពមជាជយ សភមងគល(60)។ ដមចបះមហើយ មយើងអាចកតសាគ លបានថា មសចកថពាយម ពតជាកតាថមយដានសារៈសខានបផត សមរាបការអបរបណថ ះបណតថ លដលមនសសមរបៗរប កបងការយកមកអនវតថកបងមគលការណអបរននតបៈមនះ មដើមផឲយបានសមមរមចនវលទនផលផដលខលនបានតាងទកនវកបងចតថ ឬមគលមម ផដលជាបណងមរបាថាប របសខលនមនះ ។

២.៧ សោលការណអបរតាមរយៈការមនសសរកវសសរកាធ (អសកាោ ធៈ) មៅកបងចណចមគលការណអបរអមកាក ធៈមនះ មយើងនងសកាសសាវមរជាវមោយមតថ តសខានមៅមលើនយមនយ មរបមភទននការអបរតាមរយៈអមកាក ធៈ មគលបណង នងវធសាសរសថអបរតាមរយៈអមកាក ធៈផដលានមសចកថពនយលបកសសាយដចខាងមមរកាម៖ ២.៧.១ នយមនយននការអបរតាមរយៈការមនសសរកវសសរកាធ

ការអបរតាមរយៈការមនមរកាវមមរកាធ ជាលនននការបមមរងៀន ការទនា នមមរបៀនមរបមម ការពនយលផណន នងការបហាតញមរម អពការមនខងមរកាវមមរកាធមៅដលសសស មៅកបង នងមមរៅសាោមរៀន។ ការអបរតាមរយៈអមកាក ធៈ ាននយថា ការទនា ន ការបណថ ះបណតថ ល ការផថលឱវាទ នងការបមមរងៀនឲយមនសសមចះមរតះរះពចរណតមរបកបមោយការអតធាត អតសងកតចតថមនឲយមសចកថខងមមរកវមមរកាធបញញជ មលើខលនបាន ។ អមកាក ធ សមមមលើការមនខងមមរកាធ ការទទលដងនវមហតផល មោយមនានមសចកថមមរកាធ(61)។ រាលការអបរទនា នបណថ ះបណតថ ល នងការបមមរងៀនមនមរតវបហាតញពមសចកថខងមមរកវមមរកាធ មឆវពវជាោចខាត មមររះការខងមមរកាធមនះ ជារនងបាងឲយងងត មនសាគ លខសនងមរតវ លអនងអាមរកក យតឋធមនងអយតឋធមមោយសារផតមសចកឋវមងវងនងមភលើងកហងមទសៈ ។ មបើអបកអបរានមសចកឋមមរកាធ មនះមន

59 សមមមើល មហង មណើ ចនាត “រពោះបាទធមមក” មបាោះពមពមលើកទើ៣ ឆន ា ១៩៩៦ ទាពរ ១៣៤ ។ 60 ស យ មសឿម “មគគមទសកយវវយ” ឆន ា ២០០៥ ទាពរ ១១៩ ។ 61 កល មផង “មាោា ជើវតរពោះមោធសតវ” មបាោះពមពមលើកទើ១ ព.ស ២៥៥២ ទាពរ ៣២០ ។

40

ផមនជាការលអមសាះម ើយ មមររះមសចកឋមមរកាធមមរបៀបដចជាផមរចះរបសអាវធកបងមោកមមរបៀបដចជាមភលើងមឆះសមរាបនមៅរកមសចកឋវនសសាបសនយ ។ អបកានមសចកថមមរកាធមៅកបងខលនរផមងមនដងនវមហតផល នងមធវើឲយចតឋមៅឋ មសាកមៅ (ចតថមនសងប) ានទកខជាបជានចច ។ មអាចសាគ លមសចកឋមមរកាធមនះបាន តាមរយៈការមនមពញចតឋ ការទសចតឋ ការមៅឋ ពះកមនតញញជ ល ការតមឈាល ះមរបផកក នងការចងនសងសក ។ មាាងមទៀត រកយថាមមរកាធ កាននយថា ខស ដមចបះមបើអបកអបរទនា ន នងការបមមរងៀន ការផណនមោយការខង ឬខាញ ល មនះាននយថា ការអបរមោយកហសខសឆគងមហើយ ដចរកយចសមរលថា “ខងខស ខងខច ខងខាត” ។ អាសសយមហតមនះ ការអបរ បណថ ះបណតថ ល នងការបមមរងៀនមរបមខវជាជ ទងអស មនមរតវយកការខងមមរកវមមរកាធមកោកកបងវសយអបរជាោចខាត ។ សសមដៀងគប មនះផដរ អមកាក ធ ាននយថា ការមនមមរកវមមរកាធមៅថ មរកហាយដលអបកដនទបានដលករយមនសផមថងអាការៈមមរកវមមរកាធឲយមរបាកដម ើង រហតដលានការមរបទសរាាយមធវើការពាបាទដលអបកដនទ(62)។ ដមចបះ មៅកបងការអបរបណថ ះបណតថ ល មយើងអាចជបនងមរឿងបញញជាមមរចើនកបងការបមមរងៀន ផតមយើងមនអាចមធវើទកខមទសដលអបកផដលមរបមរពតថខសមោយអាងថា មមរបមរពតថខសនងចាប មហើយបមងកើតជាហងាមដើមផមបៀតមបៀនមធវើទកខបកមមបញមោយការទណឍ កមាយាងសាហាវនមរពនផសម ើយ ។ មៅកបងការអបរ មមនមរតវលះមៅកបងអណតចននមសចកថកហងមមរកវមមរកាធ មរតវានអធាសសយមរបកបមោយចតថមមតាថ ករណតមនមរបាថាប ការបងករមពៀរមវរាដលប គលណតមយ មនមរតវមមរកាធកបងមហតផដលមនសមរនងមមរកាធ មទះបជាានមហតផដលមធវើឲយខងយាងណត កមរតវអតសងកតលះបងនវមសកថមមរកាធមនះមចញ ។

២.៧.២ សោលបណងននការអបរតាមរយៈការមនសសរកវសសរកាធ វតទបណងមៅកបងការសកាសសាវមរជាវនវមគលការណអបរអមកាក ធមនះ មយើងចងបានអបកអបរផដលានលកខណៈសមផតថជាអបកានសមតទភាព កបងការវនចឆយនវរាលកចចការមន នងមធវើការសមមរមចចតថកាតមសចកថ ឬោកមទសមៅដលនរណតាប ក មជៀសវាងមភលើងមទស មភលើង មរបចណឍ មរចផណន មកបញញជ មលើចតថនតរបសមយើង ។ នយកសាោ មោកមរ អបកមរ ផដលជាអបកអបរមនមរតវមដើរឆកះមឆកៀលដតមរាល បផបកបបាកមនតនថ មោកមរ អបកមរ សសសនសសត ឲយមកើតានកហង មដើមផពមសាធនកបងការអបរមោយតាងខលនជាអបកានចមណះដង រចមហើយបានមធវើជាមកសមរមបសមរមលជាខាងមមរកាយម ើយ ។ ការបងកបមងកើតឲយានមរឿងមៅហាង ឲយានការមៅថ មរកហលមរកហាយដមចបះ វាជាមហតបណតថ លមធវើឲយផបកបាកមមរបះពសាម គនផធកបង មហើយអាចកាល យជាចោចល មរចបកមរចបល នងជាសនតហាតគ មបងរឈាម ។ អបកដកនមរតវផតមចះរហាតបចតថមនឲយានកហង ន នងានការសងសកមឆះពបដកនកបងខលនម ើយ ។ ជាពមសសមនះមយើងចងម ើញការអបររបសថាប កដកន មោកមរ 62 យ នន “ទសពធរាជធមា” មបាោះពមពឆន ា ១៩៩៨ ទាពរ ៦៤ ។

41

អបកមរានការបមមរងៀននវធមមនះ មដើមផឲយសសសនសសតានមមតថចតថជាមលោឌ ន មមររះថាមមតាថ ធមមនះ អាចមធវើឲយការសកាអបរកានផតានការសបទនសាប លចលចតថគប មរបាសចកនវមពៀរមវរារវាងសសសនងសសស មរនងសសសជាមដើម មាាងមទៀត មនះជាធមសមរាបបមរហាតបមសចកថពាបាទគប យាងានមរបសទនភាព ។ ២.៧.៣ សរបសភទននការអបរតាមរយៈការមនសសរកវសសរកាធ

កបងការសកាអបរអពអមកាក ធមនះ មយើងបានមធវើ ការផបងផចកវាជាមរបមភទ មដើមផហាតយសសលកបងការបណថ ះបណតថ ល អបរទនា ន មមរបៀនមរបមម នងការបមមរងៀនដលមនសសទមៅបានដង នងហាតយចងច ។ មដើមផឲយការអបរកបងទសពធរាជធម ានឥទនពលមរតវមមរបើការអបរសងបសាង តតាមរយៈការមនមមរកាធមោយផលវកាយ ការមនមមរកាធមោយផលវវាច ការមនមមរកាធមោយផលវចតថ ។ មហតដចមនះ មនថាអបកដកនកថ អបកអបរកថ មរតវផតានធមអមកាក ធមនះ មហើយមរតវមរបកបមៅមោយចតថមមតាថ ជាមលោឌ នមមររះមមតាថ ធមមនះ អាចមធវើឲយអបកដកន អបកអបរមរបាសចកនវមពៀរមវរានងគប នងនឲយានការសបទនសាប លចលចតថគប ជាធមសមរាបបមរហាតបមសចកថពាបាទគប ជាមដើម ។ ក/.ការមនមមរកាធតាមរយៈផលវកាយ បានដលការានមមតាថ ការមរបមរពតថលអ សចរតមរតមមរតវមោយផលវកាយ ។ ការបហាតញពឥរយបថ មនលអដលប គលកមមរកាមបហាតគ បមោយសារកហសមចញពការបមពញតនទកបងមពលអនវតថផផនការរបសសាទ បន នងអងគការមនលអ មនផមនជាដមណតះសសាយរបសអបកអបរមទ ។ មនសសមនជាអវមទ ឥរយបថ របសពកមមទ ផដលវាានបញញមៅមពលខលះ(63)។ មៅមពលបគលកមៅកបងសាទ បន ឬអងគភាពណតមរបមរពតថកហសមយជាមលើកដបង អបកដកន ឬអបកអបរទនា នមរតវមមើលពមដើមមហតនឲយឈានមរបមរពតថកហសមនះ មមដកនមរតវយកមសចកថមមរកាធ មោយសផមថងអាការៈ ឬទមងវើមនលអមៅកានពកមនះមទ ។ ដមចបះអបកអបរ មរតវរកផតវធមោះសសាយវញ វាមរបមសើរជាងបមញចញទមងវើរមនលអចមរះពកមមោយទកឱកាសឲយពកម ផកផមរបនងមធវើការមោះសសាយខលនឯងមនះ នងមធវើឲយពកមកានផតានសមតទភាពមមរចើន កបងការមោះសសាយបញញននបានមោយហាតយ ។ មោយសារពកមផតងផតជបបញញដមមរចើនតមៅមទៀតផដរ មហើយពកមកមនចងឲយថាប កដកនសថបមនធ សតមៅមទៀតផដរ ជាមហតនឲយដមណើ រការរបសអងគភាពរកចមមរមើនលតោសមលឿនបផត ។ មមររះការសថបមនធ ស ឬទមងវើរមនលអរបសមមដកនមៅកានបគលមមរកាមឱវាទរបសខលន មនះជាការសាងខលនឯងឲយធាល កចះមៅកបងភាពបរាជយ ។ ដមចបះ អបកអបរមរតវបហាតញឥរយបថញញមចមរះប គលករបសខលន ផដលានកហស ឬអាចសផមថងអាការៈមៅមសងៀមមរបមសើរជាងវាយមរបហារ មថាក លមទសមៅបគលភាល មៗមនះមទ មរតវរកាកតថយសដលប គលកនងរកវធសាសរសថដពល ត មដើមផមោះសសាយឲយបានសមរមយ ។ មសងៀម ឬការមនមមរកវមមរកាធ វាជាភាសាផដលាននយយាងមរជាលមមរៅរបសមមដកន ។ ដមចប ះ មនថាអបកដកនកថ អបកអបរកថ មរតវមរបកានយកឥរយបថរងបង ឬ ភាពចសទ ផដល 63 ែន បលងឆត “មបោះដងមមដកនាា” មបាោះពមពមលើកទើ១ ឆន ា ២០០៥ ទាពរ ៨៥។

42

វធានមរបសទនភាព មាាងកបងការបកសសាយោសមតឿនផផបកនតមរបាថាប សាា រតដលបគលក មចះតពចរណតមោយខលនឯង តះមទៀនរះនខលនឯង នងជាជាងការសថបមនធ សមោយមរតងៗពមមដកន ។ ខ/.ការមនមមរកាធតាមរយៈផលវវាច បានដលការមវៀរចកនវរកយសកមសៀត ការតាះមដៀលកថ សមថមរតមគះមបាះមបាកកថ វាចមនជាទគបចតថកថ សមរាបជាមមរឿងោសមតឿនកឲយ មរបជានរាសរសថ នងអបករដឌការ ផដលបមរ ើការហាតរកបងមរះសាទ ននន មនមរតវមរបកានយកនវរកយសមថទងឡាយណតផដលមនជាទមពញចតថ ឬថាជារកយសមថម ះមឡាះអតមរបមយជន ។ ដមចប ះមមដកនមរតវមរបកានយកនវរកយទងឡាយណត ផដលានមរបមយជន ចមរះបគលកមមរកាមបញញជ នងមៅដលមនសសទមៅ ។ មរបសនមបើមមដកនណតបានមរបកានយកនវភាសា វាយមរបហា ឬការទមតៀនធងនៗ ផថមទងមមរបើនវរកយមរាះមរ ើយមៅកានបគលកមមរកាមបញញជ មនះ កបងមគលបណងមធវើ ឲយមបាតបងតនទ កតថយស មហើយនមកនវការឈចបកបងផលវអារមាណ មទៀតវាគា នមរបមយជនអវម ើយ សមរាបខលនឯង នងមៅដលមនសសទមៅបានមទ វាកានផតមធវើឱយបគលកទងអសានន នគប នងចងមពៀរគប ផតបាមណតត ះ រវាងថាប កដកនអបរ នងបគលក រហតដលការបមងកើតជាសនតហាតគ មនផធកបងទងមល ។ មមររះការទមតៀនមោយរកយអាមរកកៗ កានផតមធវើឲយបគលក ទទលបាននវការឈចបមោយអយតថធមបងកឲយានការនតបតវញមនះមទយលលអជយផថលតមណតះសសាយលអៗ មនះជាការលអបផត(64)។ មរបសនមបើមមដកនមចះមរលនវរកយានមរបមយជន ពមរាះពសារកបងមគលបណងចងផថលឲយនវដមណតះសសាយផដលលអៗ នងការបារមាមោយគា នមចតនពសពលចមរះបគលកវញមនះ មមដកនមនះទទលបាននវការមគរព នងមពញចតថពបគលកផង នងអងគភាពទងមលផង មហើយកបានបញញជ កពឥរយបទលអ បានមកពការដកន មនះនងមធវើឲយការដកនអបររបសខលនទទលបានមជាជយ នងានការរកចមរ ើនកបងអងគភាពពខានម ើយ ។ /.ការមនមមរកាធតាមរយៈផលវចតថ បានដលការមននកថ ឬ មនចងមពៀរ នងការមនមរមៅខងនងអបកដនទ ផដលមធវើឲយខលនមនមពញចតថកបងការមធវើអវមយ ផដលមកើតម ើងចមរះខលនតធ ល នងចមរះអបកដនទ ។ ផលវចតថជាចណចមយ កបងការបញញជ នវឥរយបថឲយមរបមរពតថនវអវទងអស ។ មរបសនមបើ មមដកនមចះហាមឃលតចតថមនឲយពះកមនតញញជ លមៅតាមអវផដលជាចណង ឬអារមាណរបសខលនបាន មនះមហើយជាភាពមជាជយយាងពតមរបាកដ ។ មយើងមរតលបមកវញ មរបសនណតមមដកនអបរ យកការទនា ន ការបណថ ះបណតថ ល នងការបមមរងៀនតាមអារមាណឬតាមការចងបាន ផតមរបមយជនតធ លខលនមនះ នងមធវើឲយការបណថ ះ បណតថ ល នងការបមមរងៀនរបសខលនទទលភាពបរាជយជាមនខាន ។

64 គម ចានណា “សលបវធើកនងោរនោយ” មបាោះពមភមលើទើ៥ ឆន ា ២០១០ ទាពរ ៩៤ ។

43

២.៧.៤ វធាសរេតននការអបរតាមរយៈការមនសសរកវសសរកាធ មគលការណដកនតាមរយៈអមកាក ធៈ ជាវធសាសរសថទោកមចល ឬកាតបនទយនវមភលើងមទសៈកបងឥទនពលននអណតចមមរកាមភាពជាមមដកន ។ មដើមផឲយវធសាសរសថផដលអបរ បានដលមជាជយ លះមរតាផតានអបកអបរ នងអបកបហាតតបមមរងៀនមរតវមចះវធ មដើមផបញឈបនវមសចកថមមរកាធ ។ វធបញឈបមសចកថមមរកាធ មនផមនជាមរឿងអនវតថបានមជាជយមោយហាតយសសលមទ ផតកមនពបាកមធវើផដរ មរបសនមបើមយើងជាមមដកនមតាងចតថមធវើវានះ ។ វធសាសរសថអបរផដលលអ មមដកន ឬអបកអបរមរតវបញឈបមសចកថមមរកាធមោយតាងអនវតថមគលការណដចខាងមមរកាម ៖ ១.អបរទនា នមនសសឲយានសាា ទដឌ ពចរណតឲយម ើញមទសរបសមសចកថមមរកាធ នងផលអាមរកកផដលមកើតមចញពមសចកថមមរកាធ តាមរយៈការមធវើសាធចតថ ។ ២.ពចរណតឲយម ើញមហតផល នងមលមហតផដលមយើងមរតវខងមរបកបមោយបញញដញាណឬមរតវរកទមរបកា សមរាបផថលមយបលឲយបានមមរចើន ។ ៣.ការមមរបើវធបរកមា ទមនធញ ឬ ភាវនខសបៗ មរបាបខលនឯងថា “កខង កខង កខង” “មនខចខង មនខចខង មនខចខង” “កមៅខងៗ” “ខងបានការអវ” ឲយបានជាបជានចចរាលឥរយបថ រាលកចចការ នងរាលមពលផដលអារមាណមមរកាធចលមកបាះចតថ ។ ៤.ានទសសនៈមៅមលើអវៗកបងនយលអ ជាវជជាន មបើមទះជាានអវៗ មកើតម ើងកមរបាបខលនឯងថា “លអមហើយ” “មរគនមបើជាងមន” “មនអមទលអមហើយ” ជាបជានចច ។ ានមរឿងកបងមរពះនមរតបដកដណតលថា ានភកខ១ អងគបានមៅថាវ យបងគោមរពះសាា សមពទន មដើមផមៅបមពញសមណធមមៅសសកមយមឈាា ះ សនបរនថៈ ផដលជាផដនអបកមលង មនសសលអ សលតបតមៅមនបានមទ ។ មរពះសាា សមពទនសរថា “មរទបានមទ” ? មោកមរលថា “មរទបាន” ។ មរពះមោកសរមទៀតថា ចះមបើមត យាងមមាច? មោកមរលថា មបើមមជរ មជរមៅ មមាចកមរគនជាងមវាយផដរ ។ មរពះមោកសរថា ចះមបើមវាយ? មោកតបថា “វាយកវាយចះ” មបើមវាយនងនដមជើង កមរគនផតមបើជាងវាយនងដបងដថាផដរ ។ មរពះមោកសរថា ចះមបើមវាយនងដបង? មោកមរលថា ហបងមរគនមបើជាងកាបនងោវកាបត។ ចះមបើមកាបនងោវ កាបតសាល បមៅ? មោកមរលថា ហបងកសសលមហើយមរកាបទល មមររះមនសសខលះចងសាល ប ានការលបាកនងរកអវមកសាល បខលនឯង មបើបានមមកសាល ប វាមរបមសើរជាងសាល បខលនឯង ។ មរពះសាា សមពទន មោកអនមាទនថា សាធ! សាធ! សាធ! មហើយកអនញញដ តឲយភកខអងគមនះមធវើដមណើ រមៅតាមមរបាថាប ។ ៥.ានរមបៀបរាង បមសចកថមមរកាធតាមផបបបរមទសមាាង ថា មបើខងម មហើយចងមឈាល ះតបមវញ ឲយមរាបមលខឲយបានចនន ១០០០ ដងមនះនងអាចឈបខងមហើយ ។ ៦.វធមយផដលមមមរបើមៅមហើយានមរបសទនភាពមនះ ការមធវើសាធមៅមពលខង។ ឧទហរណ មបើមយើងខងនរណតាប កខាល ង បផបទផភបក ឬមនបាចបទកបាន មហើយដកដមងើមឲយបានផវងៗបផតចនន១០ដង ។ មៅមពលកពងដកដមងើមផវងៗមនះ ផភបក ឬចតថ

44

មរតវសមលងមមើលចងមរចមះ (ជាកផនលងផដលខយលមចញ រតចលបាះនងមរាមមរចមះ) កឲយចតថហាតកផបរឲយមសាះ ។ មហតដចមនះ កាល ងមសចកថមមរកាធនងថយចះជាលោប រហតដលបាតជាកជាមនខាន ។ ៧.ចមរ ើនមមតាថ កមាោឌ ន មរល ផាយមមតាថ នកសសនមកបងចតថថា សមឲយសពវសតវ មនសសទងអសបានមសចកថសខ កបានមពៀរមវរា រវាងគប នងគប ម ើយ ។ អបកផដលចលចតថ កសមសាកសរអាចរយសាធកមាោឌ ន ឬអានមសៀវមៅបផនទមមទៀត ។

២.៨ សោលការណអបរតាមរយៈអវហងា មៅកបងចណចមគលការណមនះ មយើងនងមធវើការសកាសសាវមរជាវមោយមតថ តសខានមៅមលើនយមនយ មរបមភទននការអបរតាមរយៈអវហសា មគលបណង នងវធសាសរសថអបរ តាមរយៈអវហសាផដលានការដកសសងបហាតញដចខាងមមរកាម៖ ២.៨.១ នយមនយននការអបរតាមរយៈអវហងា

ការអបរតាមរយៈអវហងា ជាលនននការបមមរងៀន ការទនា នមមរបៀនមរបមម ការពនយលផណន នងការបហាតញ មរម អពអហងា នងការមនមបៀនអបកដនទ មៅដលសសស មៅកបង នងមមរៅសាោមរៀន។ ការអបរតាមរយៈអវហងា ាននយថា ការអបរទនា ន ការផថលឱវាទ ការពនយលផណន នងការបមមរងៀនសថពធមអហងា ការមនមបៀតមបៀនគប ។ អវហសា ការមនមបៀតមបៀន បានដលការមធវើឲយានមសទរភាពតាមផបបអហងា(65)។ ការអបរណតផដលមធវើឲយអបកដនទមៅឋ មរកហាយ មកើតទកខមោយសាររកយមមរបៀនមរបមមរបសខលន ជាពមសសមធវើឲយអបកមៅមមរកាមឱវារបសខលនឯង ានការមនមពញចតថ មហើយពភពមោកមមនឲយតនមល មនះចតទកថា មនផមនជាការអបរផបបអហងាមទ ។ អបកអបរទនា ន ឬអបកបមមរងៀនមនមរតវយកអណតចតនទរបសខលនមៅគបសងកតជះជានរាមកផហងដលមនតនថមមរកាមឱវាទ ឬបគលក មោកមរ អបកមរ សសសនសសត មដើមផផតផលមរបមយជនតធ លខលន ឬផលមរបមយជនបកសពកខលនមនះមទ ។ អបកអបរទនា ន ឬអបកបមមរងៀនមរតវានមគរពសទនពលរដឌ ការ ចសទ នងសរសឋមភទ។ អបកអបរទនា ន មនមរតវមមរបើអមពើហងាចមរះជនរមការហាតរ រមជាតម ើយ មរតវមរបកានយកមរបជាធបមតយយ យកមរបជាពលរដឌជាធ ។ មបើនយយពការអបរបមមរងៀនវញ មោកមរ អបកមរ គតានភារកចចបហាតតបមមរងៀនដលសសសនសសតឲយមចះមគរពសទនគប ានអធាសសយលអកបងការសកាមរៀនសមរត នងការសសាវមរជាវតាមមរកមសលធម មចៀសវាងការបរនមលើវនយ ឬចាបសាោផដលបានោកកណតឲយមរបតបតថ ។ មមដកន ឬអបកអបរទនា នម មរតវមចះឲយអភយនងមលើកផលងមទស ចមរះអបកមដើរតាម ឬបគលក សសសនសសរបសខលនផដលមធវើខស មរបសនមបើអាចអតឱនបាន កអតឱនមៅ 65 កល មផង មាោា ជើវតននរពោះមោធសតវ មបាោះពមពមលើកទើ ១ ព.ស ២៥៥២ ទាពរ ៣២១។

45

មនមរតវខសនដយកនដខសមជើងយកមជើងមទ ។ មរតវចថា អបកមដើរតាម នងមរបជាពលរដឌគា នកហសមទ ខសឬមរតវ ជាលទនផលរបសមមដកនមមររះមមដកនជាអបកទទលខសមរតវ ។មរបជាពលរដឌមមរបៀបដចជាកនផដលពកមមនដងអវមទ ។ មហតមនះមហើយ ការអបរមរតវមធវើការអបរបណឋ ះបណតឋ ល នងបមមរងៀន ផណនពលរដឌ សសសនសសតឲយានចមណះដងនងសមតទភាពមរបៗគប ។ មបើអបកមមរកាមឱវាទមធវើខស ឬបរាជយកបងកចចការអវមយកហសមរតវធាល កមលើការអបរបណថ ះបណតថ ល នងការបមមរងៀនជាអបកខស មនមរតវោកកហស ឬោកមទសមលើអបកទទលការអបរមនះមទ ។ មមដកន ឬអបកមធវើមគលនមយបាយអបរ ជាអបកសមមរមចចតឋមលើកចចការមរបយាង ទងការមធវើការបាា នមរបាណសាទ នការណ ការមរៀបចផផនការ ការអនវតឋការដកនមធវើ នងមរតតពនតយជាមដើម ។ ២.៨.២ សោលបណងននការអបរតាមរយៈអវហងា មៅការសសាវមរជាវមនះ សថអពមគលការណអបរអហងាមនះ មយើងានមគលបណងចងឲយអបកអបរបណថ ះបណតថ លនងបមមរងៀនផណន បហាតតបហាតញមរបសកមាភាព មរតវលបបបាតនវអមពើហងាមរបមរបមភទ មទះជាអមពើមនះផសថងមចញមោយកាយកថ វាចកថ នងចតថកថ។ ពមមររះថាការអបរណតផដលមនាននវអហងា មនាននវការមបៀតមបៀនគប វាជាការអបរផដលអាចមធវើឲយមនសសានចតថសខសងបសាង ត ានសនថភាពទងផលវកាយ វាច នងចតថ ។ មយើងមនចងម ើញការអបរទងឡាយណត ផដលមររមពញមៅមោយការមមរបើហងាមៅមលើការបហាតតបមមរងៀន ឬការអបរផណន ផដលទញមនសសឲយានការកាបសាល បវាយដមរជធាក ផដលជាមហតមធវើឲយអបកមៅមមរកាមបហាតគ បជបមៅមសចកថវនសអនថរាយ មោយសារឥទនពលមឃលរមៅរបសខលនមនះមទ ។ មយើងចងបានការអបរទនា ន បណថ ះបណតថ លនងការបមមរងៀនបហាតតបហាតញណត ផដលមធវើឲយមនសសមចះលបបបាតនវអមពើហងាមរបរបភាព មនថាអមពើហងាមនះផសថងមចញតាមរយៈកាយកថ វាចកថ នងចតថកថ មោយតធ លកថ មោយមរបមយលកថ ។ ថាប កដកនអបរនយកសាោ មោកមរ អបកមរ មរតវមដើរតនទយាងសខានជារមរបកបមោយអហងាធម មចៀសវាងការបមងកើតអធករណណតមយ ផដលជាមហតបាះរលដលមសចកថនថលថបររបសមរះសាទ នសកា។ មាាងវញមទៀត មគលបណងននការសកាសសាវមរជាវមនះ មយើងចងងឲយអបកដកន អបកអបរមវៀរចកនវការមមរបើមរបាសអណតច តនទរបសខលនកបងផលវផដលមនមរតមមរតវដចជាការជះជានរាមផហងចមរះអបកមៅមមរកាមអណតច តនទរបសខលន សាវករបសខលន មនតនថមមរកាមឱវាទ សសសនសសត ឲយរងទកខមវទនមៅថ មរកហាយមមររះផតមដើមផបមរ ើផលមរបមយជនខលន ឬបកសពករបសខលនម ើយ ។ ២.៨.៣ សរបសភទននការអបរតាមរយៈអវហងា អវហងា ជាមរបមភទននការអបរផដលអបកមរបាជញធៗ មៅមលើពភពមោកផតងផតយកមកមធវើជាមគលការណកបងការអបរទនា នមនសស សតវ ឲយមចៀសវាងនវការមរបមរពតថអមពើហងា ។ តាមរយៈការសកាសសាវមរជាវកនលងមកបានបហាតញកបងអកសរសលផថា ការអបរផដលានការ

46

មបៀតមបៀន នងការអបរផដលការមនមបៀតមបៀន វាជាកតាថ កណតនវមជាវាសនរបសពភពមោក មមរកាមឥទនពលរបសមមដកន ផដលចងបមងកើតនវសនថភាព ឬកបងករនវសនតហាតគ មអាសសយនវធមអវហសាមនះឯង ។ រឯមៅកបងមរពះពទនសាសន មោកបានមលើកយកអហងាធម ការមនមបៀតមបៀនមនះ ថាការអបរទនា ន ការផថលឱវាទផណន ការមរបមរពតឋមរបតបតថផដលានតនមលមរបមសើរជាងការមរងរាជសមផតថ ឬការដកនមរបមទសមៅមទៀត ឬអាចនយយបានថាកបងមោកមនះឬមរបមទសណតកមោយ មរបសនមបើគា នការមបៀតមបៀនគប មនះមទ ពភពមោកនងាននវសនថភាពយាងពតមរបាកដ ។ មហើយមាាងវញមទៀត មរបសនការអបរបណថ ះបណថ ល នងការបមមរងៀនមនះ មនានការមបៀតមបៀនពអបកអបររទនា នមមរបៀនមរបមមផណន ចមរះអបកមៅនមមរកាមឱវាទឬថាជាសាវក មហើយមនានការមបៀតមបៀនពអបកមៅមមរកាមឱវាទ ឬសាវកមៅមមដកន នងពការមបៀតមបៀនរវាងសាវកនងសាវក មនះមោកចតទកថា ជាការអបរនងការបមមរងៀនដមរបមសើរបផត ។ បាផនថមបើការបណថ ះបណតថ លអបរ ណត ផដលានការមបៀតមបៀន ការមមរបើមរបាសអមពើហងា មនះការអបរនងទញមៅរកនវកថវនស ផដលជាមហតមធវើឲយានតនមលមនមសាើរគប រវាងការរសមៅរបសមមដកន ជាមយនងអបកមៅមមរកាមឱវាទ ឬនយយឲយចមៅអបកធានអណតចផតងផតានជវភាពរងមរឿង មមរបើអណតចគបសងកតអបកទនមខាយ មនមគរពសទនគប ចផណកឯអបកតចខវះមរទពយសមផតថ គា នសទនមរបមរគន គា នមមគរពរាបអាន ។ ការអបរបណថ ះបណតថ ល ការទនា នមមរបៀនមរបមមផណន នងការបមមរងៀនមោយការមនមបៀតមបៀនាន ៣ មរបមភទដចខាងមមរកាម៖

ក/.ការមនមបៀតមបៀនចមរះបគល ជាមមដកន ឬអបកអបរបមមរងៀនផដលមន មមរបើអមពើហងាមបៀតមបៀនដលអាយជវតឬការមធវើទកខបកមមបញ ដលរបរាងកាយ ការមធវើទរណកមានមរពនផសណតមយ ចមរះមនសស សតវ ជាទមៅ មទះជាការមរបមរពតថមនះតាមរយៈផលវកាយកថ ផលវវាចកថ នងផលវចតថកថ ។ ខ/.ការមនមបៀតមបៀនចមរះសងគម ជាអបកដកន ឬអបកអបរបមមរងៀនមនមរតវបងកបញញឲយានចោចល ឬអសនថសខសងគមណតមយ មមរកាមឥទនពលននអណតចដកនអបររបសខលនមនះមទ ។ ការអបរបណថ ះបណតថ លផដលលអ វាជាការអបរនងបមមរងៀនផដលបានបមងកើតនវទនកទនងចណងសាម គភាព រវាងមរសារ សាោមរៀន នងសងគមឲយបានកានផតជតសបទនមដើមផផលមរបមយជនរមកដចជាការរកចមមរមើនរងមរឿងរបសសងគមទងមលផដរ ។ /.ការមនមបៀតមបៀនចមរះធមាជាត សមមមៅមលើការមនមបៀតមបៀននវអវៗផដលសទតមៅជវញខលនមយើង ។ បរសាទ នធមាជាត នងមនសសមនអាចកាតតថ ចមចញពគប បានមទ ការរសមៅរបសមនសស អាសសយមលើធមាជាត ផដលសទតមៅជវញខលនមយើង ។ សមចងចថា មនសសផដលមៅជវញមយើង ធមាជាតផដលមៅជវញមយើង ជាមតថ ឬកជាអបកផដលរងទទលនវឥទនពលននការអបរនងការដកនរបសមនសសមយើងផងផដរ(66)។

66 សមមមើល មហង មណើ ចនាត រពោះបាទធមមក ោរផាយរបសពទធសនសនាមដើមបើអភវឌឃន មបាោះពមពមលើកទើ៤ ឆន ា ១៩៩៩ ទាពរ ១៥៤ ។

47

សរបមសចកថមក មទះជាមរពះមហាកសមរតកថ អបកដកនជាតកថ អបកអបរបណថ ះបណតថ លនងបមមរងៀនកថ មនមរតវយកអមពើហងាឬកោងបាយ កោងអាវធណតមយមកមធើវជាមរតមខកបងការមរតះរះពចរណត នងមោះសសាយបញញអាយជវតមរបមទសជាតជាោចខាត ។ មរបសនមបើមយើងគា ននតអាមរកក មនមមរបើកោងអាវធ មនមមរបៀនម កមមនមបៀតមបៀនមកមលើមយើងផដរ ។ សមដចពទនភាសតមយកផនលងមរលថា “សខមតា សខតាន ឬថា ទកខមតា ទកខតាន” ានមសចកថថា មបើមយើងឲយមសចកថសខដលអបកដនទ អបកដនទកឲយមសចកថសខដលមយើងផដរ ។ ផតមរបសនមបើណតមបើ មយើងឲយមសចកថទកខលបាកដលអបកដនទ អបកដនទកឲយនវមសចកថទកខលបាកមកខលនមយើងវញផដរ” ។ មគលការណអបរ នងបមមរងៀនមរតវសទតមៅមលើទសសន:សនថវធកបងការមោះសសាយមរបបញញកសាងមរបមទសជាត ។ ទសសនៈសនថភាព មរតវសទតមៅជាមលោឌ ន ជាមគលមមធចបងផដលអបកអបរ នងអបកដកនជាត មរតវផតនគប ខផសវងរកមឈាងហកចបឱបមរកមសាបយកមកឲយបានជាចបាច ពមមររះថា មរបមទសជាតនមយៗមរតវការសនថភាព មដើមផមធាវើ ការកសាងមពព ះមៅរកអវផដលជាការអភវឌណន ជាការរកចមមរមើនលតោស នងជវភាពរងមរឿងរសមៅមរបកបមោយសនថភាពសខមកសមកានថ ។ ២.៨.៤ វធាសរេតអបរតាមរយៈអវហងា មគលការណអបរតាមរយៈអវហសាធមមនះ ជាវធសាសរសថកបងការបហាតញនវមរបមរពតឋរបសមមដកន យកមកអបរមមរបៀនមរបមមផណន នងបមមរងៀនដលអបកមៅមមរកាមបហាតគ ប ឬដលសាវកកនសសសមរបតបតថ អនវតថន មដើមផលបបបាតនវការមបៀតមបៀនចមរះមនសស សតវ ផដលជាមហតនឲយមកើតនវមសចកថមៅថ មរកហលមរកហាយជបនវទកខមសាក មោយឥទនពលអណតចរបសខលន ។ វធអបរទនា ន នងបមមរងៀនឲយមធវើានពររមបៀប ការអបរមោយ អហងាសកមា នង ការអបរមធវើមោយអហងាអសកមា ។ -អហងាសកមា ាននយថា ការមធវើមោយការមដើរចនតងកមភាវនមោយការសមរតធម មដើរធមាយមរតា មដើរបណឍ បាមរត ឬមដើរទមទរ មោយមជើងទមទ ានការកានពោរជារកយមសាល ក ផដលានោយលកខជាអកសរ មដើមផឲយមបញឈបនវអមពើហងា ឬមហតណតមយផដលមចងបាន ។ តាមរយៈការមធវើសមណើ រជាផលវចាប មដើមផយកញតថរបសអបកចលរមមៅោកឲយអបកដកន ឬអបកានតនទផដលរកពននជយមធវើអនថរាមនមោះសសាយ ។ -អហងាអសកមា ាននយថា ការមមរបើចតថអតធាត ផដលមយើងអាចមធវើម ើងតាមរយៈការអតសងថតចតថានការមធវើសាធ មោយមរបាបឲយមនសសអងគយមយកផនលងចមមរមើននវសតកមាោឌ ន ឬ មោយការបមមរងៀនធមអបរចតថការអានមសៀវមៅជាមដើម ។ បាផនថវធអហងាធមទងពរយាងមនះ ជនកាលមមរតវមមរបើការអនវតថរមគប មដើមផឲយានមរបសទនភាព ។ ការមរបមរពតថមដើរតាមវធមនះ មធវើឲយមមដកនមរបរបមចះមគរពសសោញនងឲយតនមលចមរះសទនមសរភាពរបសមនសសមរបរប។ វធសាសរសថមនះ មមដកន ឬអបកអបរ នងបមមរងៀនផណនម មរតវមចះឲយអភយ នងមលើកផលងមទសចមរះអបកមៅមមរកាមឱវាទ ឬ សាវករបសខលនផដលមធវើខស មនផមនខសនដយកនដ ខសមជើងយកមជើងមនះមទ។ ជាកផសថង

48

ដចជាវធសាសរសថរបសមរពះពទនកបងការមមរបើមគលការណអហងាធម មដើមផបមញជ ៀសសនតហាតគ មរវាងមរពះញាតវងសនងមរពះញាតវងសកបងមពលផដលមរពះបាទវឌរភៈននផដនមកាសលរដឌ មលើកទពមៅវាយមសថចសាកយរាជ ននមរកងកបលពសថ ជាាតភមនន មរពះពទនជាអាច សៗ មរទងបានមរជាបមរពតថការណមនះមហើយ មរទងបានយងមៅងមរបថាបមមរកាមមដើមមឈើតាងរាាង១មដើម ផដលានផតផមកមរចងមរចង ឥតានសនលកមសាះ តាងមៅកណតថ លនមរព ខាងមខទពមសថចវឌឌភៈ ។ ពកមសនទហាន បានម ើញមរពះពទន ងមរបថាបពខាងមខកងទពដមចប ះ កនយកមសចកថមរកាបបងគទលមសថចវឌឌភៈៗ កមសថចមបាប ចលមៅថាវ យបងគមរពះអងគមរកាបទលថា បពមរតមរពះដានមរពះភា មដើមនមរជឯខាងមណតះ ានមលបមរតជាកមរតឈងមរតនឈលអណតស ចះមហតអវ កមរពះអងគមកងមរបថាបមៅមមរកាមមឈើតាងរាាងឥតសនលកមយមសាះ តាងមៅ កណតថ លនថងមរតងដមចបះ?”។ មរពះពទនជាាច សមរទងានមរពះពទនដការថា “បពមរតមហារាជ សមទកតថាតឲយទទលកមមនថងដខាល ងកាល ផតមយអងគចះ បាផនថសមឲយមរពះញាតវងស នងមរបជាជនទងឡាយននមរកងកបលពសថ រសមៅមមរកាមមលបដមរតជាកមរតជវញ”។ មរពះពទនដការមរតមបាមណតះ បានញាងមសថចវឌឌភៈឲយានមរពះទយទនភលន រសាយកហងនងនអសមៅ មហើយមសថចថាវ យបងគោមរពះពទនជាាច ស រចមសថចមលើកទពមរត បចលមរពះនររបសមរពះអងគវញ ។ មៅកបងចណចបញញជ កបានថា មទះសទតកបងកាលៈមទសៈណតកមោយ កមរពះអងគមរទងមនបានមមរបើមរបាសអមពើហងាណតមយម ើយ មបើទកជាករណចបាច កមរពះអងគពបានមមរបើជាអាវធមរបទសថតទល ផដលបណតថ លឲយមកើតនវកថវនសអនថរាយ ឬមៅថ មរកហាយដលអបកមរបពង ឬអបកមរបទសថនងមរពអងគមទ(67)។ ចផណកឯមោកមហាតាៈននថា ការតស អណតអតធន ជាមហតឲយមកើតនវអហងាធម មោកបានមរលថា “ចតថមភលើង ពអាចរលតមោយចតថមភលើងបានមទ ផតមយកចតថទកមៅរលតចតថមភលើង”) 68(។ ជាការពត មបើមយើងយកចតថផដលមរបកបមោយកហងមទសៈមមរកវមមរកាធមៅមោះសសាយបញញជមាល ះវវាទណតមយមនះ មរបាកដជាមនអាចមៅរចមទ ានផតមធវើមរឿងមនះឲយរតផតរករាលោលកានផតធម ើងៗ មមរបៀបបដចមនសសយកមមរបងសាងមៅចកមលើមភលើងដមចប ះឯង ។ វធមរបតបតថអវហងា វាបានមកពការមធវើឲយមនសសានជមនឿថា ការមមរបើអមពើហងាវាបាះរលដល មនសស សតវ ឬបរសាទ នមដើមផសមមរមចបាននវលទនផលមមរកាមឥទនពលអណតចរបសអបកានមរទពយសមផតថ ានអណតច)69(។ គតបានបមមរងៀន ថា អហងា កានសកមាជន "ធាត "សកមា ឬ មៅកបងមនះ believers ទទលយកតមរមវការសមរាបការ គា នអមពើមឃលរមៅ មនះ ជាមមធាបាយ មដើមផសមមរមចបាននវ ការតល សបថរ នមយបាយនង សងគម ។ មហាតាៈនន បានម ើញ ការពត ជាអវមយផដលជាការចមរមះ នង មនអាចមរតវបានយលទងសសងមោយបគលណតមយ ។ គតបានអនវតថ តាមបផណកននមសចកថពតមនះ

67 សមមមើល ញាក ខែម “បញញា សកជាតក” ភាគទើ១ មបាោះពមពមឡើងវញឆន ា ១៩៩៩ ទាពរ ឈ៥ ។ 68 ភកខ ធច សរ ើមនើ “មតើអនកមចោះមរបើវធើអតធនខដរឬមទ?” មបាោះពមពមលើកទើ១ ព.ស ២៥៥៨ ទាពរ ៥៣ ។ 69 "http://www.nonviolenceinternational.net/seasia/whatis/book.php"

49

គតមជឿ ផតទងអសមរតវបផណកននមសចកឋពតរបសអបកដនទ មដើមផផសវងរកការពត កានផតមមរចើន ។ មនះបាននគតឱយ មជឿជាកថាមៅកបងការផដលានតនមលភាជ ប នន កចចពភាកាជាមយមរកមអបកមរបពងកបងមគលបណង មដើមផឱយយលនវបណងរបសខលន)70(។

២.៩ សោលការណអបរតាមរយៈសេចកតអតធមត (ខនត) មៅកបងចណចននមគលការណអបរខនថមនះ មយើងនងមធវើការសកាសសាវមរជាវមោយមតថ តសខានមៅមលើផផបកនយមនយ មរបមភទននការអបរតាមរយៈខនថ មគលបណង នងវធសាសរសថអបរតាមរយៈខនថ ផដលានមសចកថមកសសាយដចខាងមមរកាម៖

២.៩.១ នយមនយននការអបរតាមរយៈសេចកតអតធមត ការអបរតាមរយៈមសចកថអតធាត ជាលនននការបមមរងៀន ការទនា នមមរបៀនមរបមម ការ

ពនយលផណន នងការបហាតញមរម អពការអតធាត ការអតធន នងការស មរទ មៅដលសសស មៅកបង នងមមរៅសាោមរៀន។ ការអបរតាមរយៈខនថ ាននយថា ការបណថ ះបណតថ លហវកហាត ការទនា នផណនមមរបៀនមរបមម នងការបមមរងៀនសថពការាននវអណតអតធន ។ រកយខនថ មបើតាមវចននមរកម សមមថចសងឃ ជន ណតត សមមមលើ អណតអតឱន, មសចកថអតធន, អតមរទនវកហង នងមសចកថទកខកងវលជាមដើម(71)។ ខនថ ការអតធាត បានដលការរកានវមរបមរកតភាពរបសខលន មទះបជបមរបទះនវមរឿងរាា វផដលខលនមពញចតថកថ មនមពញចតថកថ (72)។ ការហាតរអបរមរបជពក មនថាតចកថ មមរចើនកថអាចសមមរមចមៅបានអាសសយនវការតស អតធាត មនតកមរកហលចងសមមរមចបានភាល មៗមនះមទ មរតវោកចតថពាយមមធវើយាងយកចតថទកោក មទើបការហាតរមនះសមមរមចមៅបានមោយមជាជយ ។ មសចកថអតធន ជាណធមខាងផលវចតថកបងការអតមរទនងទកខលបាកមវទនមរបផបបយាង មោយយកធមជាមគល មដើមផសាងបារមមពព ះមៅកានពទនភម ។ ការខសាងខនថបារមមនះ អាចញាងឲយប គលរាង បបាននវការមរពយបារមា ការតចចតថនងអាចមធវើឲយចតថបាននងធង មហើយរកសខកបងចតថបាន ។ ខនថ ជាសភាវៈផដលផធយពមទសៈ កហង ។ កហងមនះជាមរបភពននអមពើសាហាវយង បងននការកាបសាល បនងសនតហាតគ មនន (73)។ មាាងមទៀត មសចកថអតធន ឬអតមរទ មរតវមចះអតធនស មរទមោយកាល ងចតថ មនខាវ លខាវ យចមរះទកខលបាកជាលកខណៈ ានចតថសងបមសងៀមមនពបមរចមឡាតមឆវពវ កបងមពលផដលានអារមាណមទសៈមកបាះរល មចះអតធនស មរទកបងកចចការមផសងៗ(74)។ ដច

70 "http://www.nonviolenceinternational.net/seasia/whatis/book.php" 71 ជន ណាត វចនានរកមខែមរ ភាគ១.២ ោរផាយរបសពទធសនសនបណឌ តយ ព.ស ២៥១១ គ.ស ១៩៦៧ ទាពរ ៩៩ ។ 72 ភកខ គ សភាព “មងគលជើវត” ព.ស ២៥៥១ ទាពរ ១០៧ ។ 73 កល មផង “មាោា ជើវតរពោះមោធសតវ” មបាោះពមពមលើកទើ១ ព.ស ២៥៥២ ទាពរ ១០០ ។ 74 យ . នន “ទសពធរាជធមា” មបាោះពមពមលើកទើ១ ឆន ា១៩៩៨ ទាពរ ២៨ ។

50

ជាការអតធននង មសចកថលបាក មសចកថមវទនឈចបទងពក ការរះន ការមមើលហាតយ ឬការមរបកាពអបកផងទងពង នងការមនមលើកទកចតថ មនថាអបកមមរកាមបហាតគ ប ឬជាមរអាចរយមយើងម ើយ ។ ដមចបះមហើយតរវឲយអបកអបរ មរតវមរបកានយកនវឥរយបទភាព អតធាតកបងការហាតរ ជាមហតមធវើឲយកចចការហាតរ មនះទទលបានមជាជយមយចននរចមៅមហើយ ។ រតផតតពភាពអតធាត នងានភាពរងបងជាមយឧបសគឲយបានកានផតមមរចើន ជានលះកបងការសមមរមចមជាជយកបងតនទភារកចចរបសខលន ។ មរបសនមបើមមដកន ឬអបកអបរ គា នភាពអតធាត ចមរះមសចកថលបាកបានមទ ការហាតរហាតយនងបរាជយ នងសមមរមចមៅតាមមគលមមមនបានលអម ើយ ។ មមដកនមរតវអតធន ចមរះតណត ឬមហចចតាតធ លខលន ផដលគបសហាតក តជរញ ឲយមរបមរពតថអមពើមនមរតមមរតវ )ទចចរត( (75) ។ ការអបរមយកបងសាទ បនកថ អងគភាពកថ មរតវមចះអតធន នងមសចកថអតមរទនងចណង ឬមសចកថមសសកឃលល ននវអណតច តនទទងងងតងងលមនះមទ ឬមោយខវះការតពចរណតផវងពង យ វាអាចានផលបាះរលចមរះខលនឯងផង នងអងគភាពផង ឬអាចមនទទលបានមជាជយកបងមពលកពងអនវតថផផនការទងសសងផង។ សខានបផតមមដកន មរតវហា នលះបងចមរះសងគមជាតពតៗ មនតមរបមយជនតធ លខលន នងមរបមពលមវោ រហតទទលបាននវមសចកថមរតវការននសងគមទងមល សទតកបងការតស ពាយម កសាងមរបមទសជាតមអាយានការរកចមមរមើន ។ អបកានខនថជាអបកានមមតាថ ជាអបកានោភ ជាអបកានយស ជាអបកានអណតច ជាអបកានមសចកថសខជាមរបមរកត។ អបកានខនថ រផមងជាទសសឡាញជាទគបចតថននមទវតា នងមនសសទងឡាយ(76)។ ដមចប ះមហើយ មបើមមដកនមរបកបមោយខនថ ជាមសចកថអតធន មនះមធវើមអាយការដកនទទលបានការមពញចតថ នងមកាតសរមសើរ ពបគលកមមរកាមបហាតគ បផង រហតដលអងគភាពទងមល នងឈានដលសាទ បនមរះសាទ នសកាជាត មរបមទសានការវវឌឃនយាងពតមរបាកដ ។

២.៩.២ សោលបណងននការអបរតាមរយៈសេចកតអតធមត វតទបណងននការអបរតាមរយៈខនថមនះ មយើងចងឲយអបកអបរ មចះមមរបើមរបាសនវាគមយដមរតមមរតវកបងការបណថ ះបណតថ លនងការបមមរងៀនមរបកបមោយការភាពធាត ចមរះភាពលបាកមនឿយហត មរបផបបយាង ។ ខនថជាផលវនឲយអបកអបរមរបរប មចះរកានវភាពសងបមសងៀម នងការអតធន តាមរយៈផលវកាយ នងផលវចតថ មចះផកនខឥរយបទមនលអកបងវសយអបរ មកជាការបណថ ះបណតថ លផណនបមមរងៀនមរបកបមោយលកខណៈសមផតថនថលថបរ ានរមបៀបមរៀបរយ មចះអតមរទនងមសចកថមសសកឃលល នហសមរបាណ កបងតនទ នងអណតច ោភសកាក រៈទងពង មចះរកាភាពសងបមសងៀមនវរកយននធ ពបគលដនទផង ពសងគមផង មចះអតធាត នងស មរទនងឧបស គផដលរារាងកបងការអនវតថផផនការនន កបងអងគភាព នង

75 http://sotheadarma.files.wordpress.com/2011/03/dhamma-for-good-administrators.pdf 76 http://dictionary.tovnah.com/word/

51

អាចកចតការឧបស គកបងជវត កបងកចចការទងពង ។ មចះទបសាក តចតថមនមអាយធាល កកបងមសចកថមោភ នងការមសសកឃលល នហសមរបាណ មរពមទងកចតបងននឫសននអមពើទចចរតទងពង ។ ានចតថមរបកបមោយមសចកថសមនថ សដល បគលកមមរកាមឱវាទ នងដលមនសសទមៅផង ។ ជាពមសសសមឲយមមដកនអតធនកបងផលវមមតាថ នងពាយមយករ តាមមរពះពទនជាបរមមររបសមយើង មរទងសផមថងថា៖ “រហកលហាទន មល ខណត ខនថមកា” មសចកថអតធន អាចកចតបងនវរកយតះមដៀល នងរកយមឈាល ះមរបផកកគប បាន77។ ការអបរមនះ មធវើឲយការបណថ ះបណតថ ល នងបមមរងៀនមនសសមចះមធវើចតថឱយមរជះសស ះចមរះមសចកថលបាកមផសងៗ មកើតម ើងពការននធ កថ ការមឈាល ះមរបផកកកថ នងការមនឿយហតពអារមាណផដលមនជាទមពញចតថណតមយ មកមលើខលនបានម ើយ ។ ២.៩.៣ សរបសភទននការអបរតាមរយៈសេចកតអតធមត មរបមភទននមសចកថអតធន មយើងចងបហាតញដលអបកអបរទងអសឲយកណតននការអតធនមរបបញញផដលមកើតម ើង ចមរះមសចកថលបាក ចមរះទកខមវទន ចមរះការឈចតថ នងចមរះអណតចកមលសកបងមពលអនវតថនតនទភារកចចកបងអងគភាព នងចមរះបគលកមមរកាមបហាតគ ប យកមកអបរទនា នបណថ ះបណតថ ល បមមរងៀន នងអនវតឋនតាមមគលការណឲយបានលអ ។ អត បានដលការហាមចតថរបសខលនមនឲយមធវើអវតាមផតចតថចង ។ ដចជាាននរណតាប កយកសណកមកសកមយើង តាមពតមយើងកចងបានផដរ ផតមយើងមនមរតវលះមៅតាមអណតចចតថចងរបសមយើងបានមទ ។ ការមភលើតមភលើនកបងកាាា រមាណ ផដលានមនសសចផតបមមរមើកាម មហើយមរតវយកចតថទកោកយកចតថយកមថលើមជាមដើម ។ តាមពតមនះ ចតថរបសមនសសចងដចផតគប មទ ផតមយើងមរតវមចះអបរខលនមយើងមនឲយមរបមរពតថខស មនមរពមមធវើកបងរបសផដលមនសមរទងមនះ ផបបមនះមយើងមមរបើការអតធាត ។ ធន បានដលការមរទចមរះអារមាណ ផដលខលនមយើងមនចលចតថ ផដលខលនមយើងសអប កាលណតរបសមនះ ឬមរឿងមនះមកបាះទងគចផលវចតថ មយើងមរទមនមរបកានខាជ ប ។ តាមពត មពលអារមាណមនលអមនះចលមករករានមយើង មយើងចងមធវើអវមយមដើមផមឆលើយតបណតស ផតមយើងមរតវមរទ ដចជាមរទនងការមសសកឃលល ន មរទនងការមនឿយហត មរទនងការមជរមរបមទចជាមដើម ផបបមនះមៅថា អតមរទ ។ ដមចបះ អបកណតមរតវការខនថ កមរតវហវកហាតឲយបានមមរចើន ហាតអត នងហាតធន ជាពមសសសមរាបអបកដកន ឬអបកអបរណតផដលានចតថរហសពបខងមមរកាធមនះ មរតវមរៀនអតធនឲយបានមមរចើនជាទបផត មទើបអាចដកនអបរ បណថ ះ បណតថ ល ទនា នមមរបៀនមរបមម ផណនបមមរងៀនដលមនសសទមៅបានមជាជយ នងមដើរមៅដលមគលមមផដលមយើងចងបាន ។ រកយខនថ មនះកមរតវបានមយកមៅអនវតថមៅកបងជវភាពសងគម ផដលមកើតមចញពការមអាយនយមនយមលើការមរបមរពតថមោយផលវ កាយ វាចចតថ របសមនសសឲយាននថលថបរ ។ ខនថ 77 ហេង មណចនតា “ពពះបាទធមមក” ការផាយរបស ពទធសាសនតហ ើមបអភវឌឍន ហបាះពមភហលើទ៤ ឆន ា ១៩៩៩ ។

52

មសចកថអតធន អាចផសថងម ើងបាន វាអាសសយមលើ សកមាភាពឥរយបទរបសមនសស នងការអនវតថកបងជវៈភាពរសមៅរបសមនសសជាមរបច មហើយវាកបហាតញពឥរយបទដលអរបសថាប កដកន អបកអបរ មោយមសចកថអតធន នងមៅដលមនសសទមៅ ។ កបងដមណើ រការអនវតថផផនការ ឬមគលនមយបាយកបងអងគភាព មៅមពលមយើងជបមរបទះបញញណតមយ ផដលជះឥទនពលអវជជានដលលទនផលមគមម មយើងមរតវផតមចះ អតធត ឬខនថ ជាវធសាសរសថមដើមផមោះសសាយមពព ះមៅសមមរមចមគមម ។ មបើមយើងសមងកតមៅមលើសកមាភាពនន អនវតថមគលនមយបាយ មរបតបតថ នងពមមរគះមយបល មនះមយើងម ើញថា ខនថ មសចកថអតធន វាានមរបសទនភាពយាងសខាន កបងការយកមៅអនវតថមរបភារកចចទងកបង មគលនមយបាយកថ ការពមមរគះមយបលកថ អធការកចចកថ នងការអនវតថនការហាតរជាមដើម ។ មបើគា នការអតធាត នងហាតចតមទ ការហាតរអវៗកមនអាចសមរចបានមោយមជាជយ នងទទលបានលទនផលលអផដរ(78)។ ដចមនះ រកយខនថ មសចកថអតធន ពតជាមនមរតមផតចងអលបហាតញ ពការអបរឥរយបទបាមណតត ះមទ ផតវាផថមទងចងអលបហាតញ ពវធសាសរសថកបងសកមាភាពអបរ មដើមផទទលបានមជាជយផងផដរ ។ ក/.មសចកថអតធនតាមរយៈផលវកាយ ខនថ មសចកថអតធនតាមផលវរបរាងគកាយ សមមយកអនមយលអ សខភាពរងបង79 ។ ចមរះមសចកថលបាក ផដលមកើតមចញពការបមពញតនទយាងណត មទះជាានឧបសគលបាកហតមនឿយហតយាងណតកមោយ មនមរតវមធវើការលះបងមចល មរតវានមសចកថពាយមជានចច មរទមធវើការហាតមោយជនះឧបសគមរបផបបយាង មធវើយាងណតពាមយមមោះសសាយបញញមនះតាមមហតផល មោយការមមរបើមរបាសមរបកបមោយមទពមកាសលយជាកតាថ សខាន រហតទទលបានមជាជយ ។ កបងការមបថជាញ ចតថអតធនចមរះការលបាកមនឿយហត ចមរះតនទ ភារកចចតធ លខលនផង ជាការអតធនជាចមផងននការអតធនដនទមទៀត ។ ការអតធន ផាភាជ បជាមយនងការមបថជាញ ចតថ មហើយានអារមាណបជាខលន ចមរះអងគភាព នងមនតនថរបសមយើង(80)។ មរបសនមបើ ថាប កដកន ឬនយកសាោ ានការអតធន មហើយជាអបកលះបងខលនមោយមនតពការមនឿយហត ចមរះតនទភារកចច របសខលនកបងការបមមរមើ ចមរះអងគភាព ឬសាោ នងចមរះបគលកសកាផដលមៅមមរកាមឱវាទមនះ ថាប កដកនកានផតទទលបានការមជឿទកចតថកានមមរចើនម ើងពមនសសទមៅ ។ ដមចបះ ឥរយបទរបសអបកដកនានផលបាះរលដលអបកដនទ មនះជាមហតផលចមផងផដលមធវើឲយបគលកមមរកាមឱវាទ ពកមមរបកានថាជាមរឿងសខាន កបងការតដលឥរយបទរបសអបកផដលមចះអតធន សមសសបនងការមរបមរងពកម(81)។ ការអបរបណថ ះបណតថ ល នងការបមមរងៀនមរតវ

78 នន សធមនត “លកខណៈសមបតតមមដកនាា” ឆន ា ២០០៧ ទាពរ ១២ ។ 79 ភកខធមមបាល មែៀវ ជា “បញញហ ជើវត” មបាោះពមពឆន ា ១៩៦១ ទាពរ ៦០។ 80 មៅ លន “អភវឌឍន សមតថភាព រគបរគង ខផនោរ អបរ ា” ព.ស ២៥៥៦ គ.ស ២០១២ ទាពរ ១៦ ។ 81 John C. Maxwell DEVELOPING THE LEADER WITHIN YOU Copyright ©2013 Page 155.

53

ានការអតធន មរបផបបយាងចមរះឧបសគកថ ចមរះការមនឿយហតកបងមពលបមពញ តនទកថ ផតងផតជបមរបទះបញញលបាកជានចច ផតមនបហាតញឥរយបថមនឿយហតទងមនះម ើយ មោយមចះមមរបើអារមាណមពញចតថកបងការបមពញតនទ ផដលមធវើឲយបគលកមមរកាមបហាតគ ប ានការមជឿទកចតថ នងានចតថតស ពាយមបមពញតនទជាមយថាប កដកនជានចច មនះមហើយផដលជាថាប កដកនផដលអងគភាព ឬបគលកសងឃម ថាការអបរនងការបមមរងៀននងសមមរមចបាន ដចផដលពកមចងបានយាងមរបាកដ ។ ខ/.មសចកថអតធនតាមរយៈផលវវាច មសចកថអតធនតាមផលវវាចរកយសមថ សមមមលើការអតមរទ អតធាតចមរះរកយសមថរបសអបកដនទ តាមរយៈការរះនកថ រកយអាមរកកមមរគតមរគត ឬរកយមជរមរបាថមមើលហាតយជាមដើម ។ ចណចមយមទៀត មមដកន ឬអបកអបរបមមរងៀនមរតវានអណតចមរះការសាថ ប ការមជឿ ។ កបងភាពជាអបកដកន មនមរតវមជឿហាតយ មកើតកហងមផថសតថ ស គា នមលមហត

)មនសសមរតមចៀកស (ម ើយ។ មថាឡមយរយដង មនមសាើនងជបម ើញមថង មទះជាានមហតផលណតកមោយ កមនមរតវោកចតថមជឿភាល មៗ មនះមទ ។ អបកអបរ មរតវផតមមើលឲយមរប

មរជងមមរជាយកបងសាទ នភាពជាកផសថងមោយតធ ល មោយបហាតញពឆនធៈចាសោស នងទាល បរងបងមរបកបមោយសមតទភាព នងភាពនងនរកបងផលវវាចចតថ មនះនងនមកមៅការមគរពសសឡាញពបគលកមមរកាមបហាតគ បជាមរបាកដ ។ ចផណកការអបរមៅកបងសសហមតាមរបមទស មបាននយយអពសរសថកបងការមមរបើមរបាសរកយសមថថា នរណតបថមជរមរបមទចកថ ឬបថស ងសមលកមោយកថមមរកាធកថ មៅផតមធវើទកមខសសសសសាយញញមជានចច នរមនះមទើបមឈាា ះថា ជាសរសថានលកខណ ។ មៅកបងកាលខលះមសចកថអតធន ជាមមរឿងលអននបរស ដចមសចកថមអៀនខាា សជាមមរឿងលអននសរសថទងឡាយ ផតមសចកថកាល ហានវាជាមមរឿងលអននបរសកបងមពលមមមើលហាតយ(82) ។ មាាងមទៀត ការអតធនកបងវាចផដលមនជាទមពញចតថ បានដលការអតធនចមរះរកយសមថផដលមនសមមរបាថាប សមផមនសសទនមខាយកលាមមរទបាន មមររះចបាចមរតវផតអតធនជាសខាន មនថារកយធងន ឬ សសាលកមោយ ានដចជាការផដលបាះរល មកពការមដៀលតាះពបគលកមមរកាមបហាតគ បកថ នងពសងគមមនសសទមៅកថ មមររះអាចជារកយរះនោសមតឿនកបងការដកន ឱយានមរបសទនភាពកានផតខាល ងម ើងៗ ។ ការរះនោសមតឿនឆលះបញញច ងពបណងលអកបងការដកន83។ ការរះនោសមតឿន ផតងផតឆលះបញញច ងឲយម ើញព បណងលអៗ មមរចើនយាង មដើមផយកមកផកនខកបងការអបរ មពលផដលានការរះន ោសមតឿន វាមកើតម ើងពការបារមា ឬមចតនលអពបគលកមមរកាមបហាតគ ប កបងមគលបណងមដើមផផកលមអរផផនការនន បញញច កពផលអវជជានទងឡាយ មកពការខវះខាតតច ឬមមរចើនកបងការដកនមៅកបងអងគភាព ឬមរះសាទ នសកា មមរកាមការដកនរបសខលន ។ ចផណកការអត 82 សមមមើល ភកខ បាា ង ខាត “រសើហមតាបមទស” ឆន ា១៩៤៩ ភាគ២ ទាពរ ៤ នងភាគ៣ ទាពរ ១៦ ។ 83 គម ចានណា “សលបវធើកនងោរនោយ” មបាោះពមពមលើកទើ៥ ឆន ា ២០១០ ទាពរ ៩៥ ។

54

ធនចមរះមសចកថសមមរមចសមតាមមរបាថាប មធវើចតថឱយតាងមៅកបងឧមបកាខ ញាណបានមនះ ទលផតមនសសផដលានចតថខពស នងរងបង មទើបអាចមធវើបាន។ បានដលការអតធន ផដលមមរបាថមមើលហាតយមនះ មចះអតធនបានមនតបត មោយអាសសយធមជាធ មទើបឲយមឈាា ះថា ជាការអតធននមរកផលង84។ មទះបជាបគលកមមរកាមបហាតគ បកថ អបកដនទកថ ផដលមមរបាថមមើលហាតយមោយផលវកាយកថ វាចកថ ចតថកថ អបកអបរ នងអបកបមមរងៀនមរតវានការអតធាតដនមរកផលងកបងការដកនអបរ ។ /.មសចកឋអតធនតាមរយៈផលវចតឋ មសចកថអតធនតាមផលវចតថវញញដ ណសមមយកមសចកថអតធន មរទទកខលបាក មនផសថងអាការៈតអញផតអរ ឬចណចទនមខាយឲយមដងឡ(85)។ ការមចះមធវើចតថឲយបានមរជះសស ះមចញពរអារមាណផដលមនជាទគបចតថ ពាយមមធវើចតថឲយបានសបាយរករាយ មនះមោកមៅថា សងបមសងៀម ។ មាាងមទៀត ការអតធនចមរះអារមាណផដលនឲយមកើតរាៈជាមដើម ជាការមរបមសើរណតស។ អារមាណកបងមោក ានទងផផបកផដលនឲយមកើតការមពញចតថ ានទងផផបកផដលនឲយមកើតការទសចតថ មបើអតធនចមរះអារមាណផដលមនជាទមពញចតថបាន ចតថាលអមហើយ បាផនថមបើអតធនចមរះអារមាណផដលជាទមពញចតថបានវញ ពតជាមរបមសើរនមរកផលងមៅមទៀត(86)។ ការអតធនចមរះអារមាណផដលជាទមពញចតថរផមងមរតវមមរបើកាល ងខពសជាង ដចជាការមកាតសរមសើរ ការលងមោម នងការមលើកតមមកើងខលនពបគលកមមរកាមបហាតគ ប មមររះថារកយមកាតសរមសើរកថ ការលងមោមកថ ការមលើកតមមកើងកថ មនសទនផតរកយលអមរបមពលមនះមទ ជនកាលរកយ មសរមសើរកថ លងមោមកថ មលើកតមមកើងកថ កបងនយបណថ ះបហាតអ បដលខលន ។ ដចរកយថា មចះយកចតថ ផតមនរបនធ បខលនឯង មចះមពញចតថនងអវផដលមកើតចមរះនងខលនឯង ផតកឲយមរជលដលថាប ក សមជារ87។ ចណចកមមាយរបសថាប កដកនអបរ មៅមរតង ចលចតថមអាយមសរមសើរមលើកតមមកើងពមខាត តនទ សាា រៈ អណតច ផដលខលនាន មនះនងមធវើមអាយមមដកនបាតភាពមជឿជាកមកមលើខលនឯង ការដកនតាមការសមជារពអបកដនទ មនះជាផលអវជជានសមរាបថាប កដកន ឬអបកអបរ ។ បាផនថមបើមមដកនមចះអតធន មៅនងការសរមសើរពអបកដនទវញមនះ មៅមលើមខាតតនទ នងអណតចមនឱយមរជលហសមហតមពក មមរបៀបដចជា ផកអកមយមនះផដលធាល កកបងរមតថ នន ការសមជា មៅជាការមភលចខលន មនយលពជមមរៅននកាមញញជ រ ផបងផចកមនចាសោសពអវអាមរកកលអឱយបានពតមរបាកដ ទបផតមធវើឱយខចខាតដលខលនឯងវញ88 ។ ពមសសជាងមនះមៅមទៀត ចតថអណតអតធាត ជាអណតច មទះជាអបកមរតវមមរបាថមមើលហាតយ មទះជាកាបតសទតមៅមលើសាា របសអបកកមរតវានសងឃាននចច ។ 84 យ នន “ទសពធរាជធមា” មបាោះពមភមលើកទើ១ ឆន ា ១៩៩៨ ។ 85 ភកខធមមបាល មែៀវ ជា “បញញហ ជើវត” មបាោះពមពឆន ា ១៩៦១ ទាពរ ៦០។ 86 https://allinkhmer.wordpress.com/tag/អតធន/

87 គម ចានណា “សលបវធើកនងោរនោយ” មបាោះពមពមលើកទើ៥ ឆន ា ២០១០ ទាពរ ១៣៩ ។

88 ដខដល ទាពរ ១៤១ ។

55

២.៩.៤ វធាសរេតអបរតាមរយៈសេចកតអតធមត ខនថ មសចកថអតធន ជាវធសាសរសថផដលអបកដកនមរបរប ផតងផតយកអនវតថកបងការអបរបណថ ះបណតថ ល ការទនា នមមរបៀនមរបមម នងការបមមរងៀនផដលានឥទនពលមៅមលើមនសស សតវទមៅមោយការអតធន តាមរយៈអាកបផករយននការមរបមរពតថរបសបគលណតមយ ។ មមដកនដលអ មរតវានវធសាសរសថអតធន ចមរះការមរបាទកាតមទៀន មោយអាការៈណតមយ តាមរយៈផលវកាយកថ ផលវចតថកថ ។ អតធាតតាមផលវកាយជាសមតទភាព របសមមដកន ចមរះការតស មរទ នងមសចកថមនឿយហត មមររះជាបចចយមធវើឲយការហាតរ ានរមបៀបមរៀបរយ ។ មាាងវញមទៀតការអតធន ស មរទ នងមសចកថ ទកខមវទនននការឈចប ផផបករាងកាយជាបចចយមនឱយខចសតសមផជញដៈផដលជាណធមដលអ ។ មៅកបងមរពះពទនសាសន បានបហាតញឲយដងចាសពវធសាសរសថរបសខនថវាទតាបស កបងការបនតហាតក បចតថមឃលមៅរបសមរពះរាជាផដលខងចមរះតាបស មមររះផតតាបសជាអបក ានធមខនថមៅកបងការអបរចតថ ជាអបកានចតថមនមបៀនមបៀន នងអបកណតាប កមនះម ើយ ។ មគលការណ មនខងមនសអប មនមរបទសសរាយចមរះអបកដនទផដលមកមបៀតមបៀនខលន មទះបជាមរពះមហាកសមរតអងគមនះមមរបើមសនឲយយកអាវធកាតផដ កាតមជើងយាងណតកមោយ ។ មៅទបញច បមគលការណខនថមនះ បានកចតចតថមឃលមៅរបសមរពះរាជា មរពមទងមសន ឲយសងបរហាតបបាតមៅ មហើយកបានមរបកានយកនវទសសនៈរបសតាបសមៅទបផត(89)។ ដចរកយបរាណមរលថា ខនថជាមមធម អបល ជាមមសមល សករជាមមន ។

២.១០ សោលការណអបរតាមរយៈការមនសរបសរពតតបពានសលើចាប(អវសរាធនៈ) មៅកបងមគលការណទសពធរាជធមទ១០មនះផដរ មយើងនងមធវើការសកាសសាវមរជាវមោយមតថ តសខានមៅមលើនយមនយ មរបមភទននការអបរតាមរយៈអវមរាធន មគលបណង នងវធអបរតាមអវមរាធនផដលបហាតញមសចកថដចខាងមមរកាម៖ ២.១០.១ នយមនយននការអបរតាមរយៈការមនសរបសរពតតបពានសលើចាប

ការអបរតាមរយៈការមនមរបមរពតថបរនមលើចាប ជាលនននការបមមរងៀន ការទនា នមមរបៀនមរបមម ការពនយល ផណន នងការបហាតញមរម អពការមនមរបមរពតថបរនមលើចាប ការមគរពសទនអបកដនទ នងការមលើកកមពស សខដមនយកមា មៅដលសសស មៅកបង នងមមរៅសាោមរៀន។ ការអបរអវមរាធន ាននយថា ជាការបណថ ះបណតថ ល បហាតតបហាតញ នងការបមមរងៀនផណនមនសសឲយមរបមរពតថមរបតបតថមរតមមរតវតាមនលងននធម មរបាសចកការបរននវធម ។ អវមរាធន បានដលការផដលមនបរនមលើចាប ការដកនមោយការមនមរបមរពតថខសចកនលងធម។ មតើអវមៅផដលជានលងធម? នលងធម ជាធមផដលមរបាសចកអមពើអាមរកកផដល

89 សមមមើល ធច សរ ើមនើ “មតើអនកមចោះមរបើវធើអតធនខដរឬមទ?” មបាោះពមពមលើកទើ១ ព.ស ២៥៥៨ ទាពរ ៦៥។

56

មរពះមហាកសមរត ឬថាប កដកនមរបរបមរតវតាងខលនមៅកបងខតថយមរបនពណ ផដលជាមរបនពណដខពងខពសខសពមនសសសាមញដធមាតា ជាមរបនពណផដលានឋានៈមមរបៀបមធៀបបានដចជាអាទមទព(90)។ មៅកបងការដកនរបសផខារ ផតងមមរបើរកយថា មរពះសមាតមទព ាននយថាជាមទវតាមោយសនាត មមររះកសមរតជាកពលរបសអាណតចមរកមរបជានរាសរសថ ផដលមរបជារាសរសថបានមគរពនងមលើកតមកើងឲយមធវើជាអបកមរបមរង ផដលផតងផតមមរបើរកយជាអាច សជវតមលើតផង ជាាច សមៅមលើកាលននមនសសទមៅមៅកបងមរបមទស ផដលផតងផតឡរកយថា សមមរជកមមរកាមលអងធលមរពះបាទ ។ ដមចបះកបងទសពធរាជធម បានបញច បចាសថា ខតថយមរបនពណ ទកដចជាមរបនពណរបសមទវតា ផដលមនសសផងទងឡាយផតងមរលរកយបណយសសនរលកកបងមពលផដលានទកខលបាក ឬានមហតមភទអវមផសងៗ ផដលធាល បផតមរបជារាសរសថផខារផតងបនលនវរកយបនសសនថា សមមទវតាមោកជយ! ឬកមរលថា មបើមនសសមោកមមើលមនម ើញមទ ងផតមទវតាមោកមមើលម ើញផដរ ។

២.១០.២ សោលបណងននការអបរតាមរយៈការមនសរបសរពតតបពានសលើចាប កបងការសកាសសាវមរជាវមនះ មយើងានចងឲយមមដកន ឬអបកអបរបមមរងៀនមរតវយកចតថទកោកចងចនវកាតពវកចចភារកចច តនទរបសខលនមរបដមងើមមចញចល ។ មាាងវញមទៀត មមដកនមរតវចមមរមើនភាវន ទមនធញ កបងចតថជានចចថា អាតាា អញនងមនមធវើខសបរនមលើចាប អាតាា អញមនមរបមរពតថកហសមោយកាយមោយវាច នងមោយចតថជាោចខាត ។ ពមមររះមយើងដងមហើយថា ានផតការដកនមនឲយខសមទ មទើបមធវើឲយអបកមមរកាមបហាតគ ប មមរកាមឱវាទមៅជាសខ សងគមានមសទរភាព នងានភាពចមមរមើនរងមរឿងមៅបាន ។ ២.១០.៣ សរបសភទននការអបរតាមរយៈការមនសរបសរពតតបពានសលើចាប មរបមភទននការដកន នងអបរផបបននអវមរាធនមនះ ជាផលវមរបតបតថផដលមមដកនផតងផតមមរបើជាមរៀងរាលនថងមនដចគប មនះមទ អបកខលះអបរបមមរងៀនតាមផបបអរយសចចៈទង៤ នងមយផផបកមទៀត អបរបមមរងៀនតាមាគននអដឌងគកម គ ។ ពមមររះរកយថា អវមរាធនៈមសាើនងរកយថាសាា ផដលជាកាលធមរបសអរយម គទង៨ នងជាផលវផតមយតកបងការដកនមពព ះមៅរកការរលតទកខការអសបញញទងពង ។ បាផនថមៅកបងទមនះ មយើងមលើកយកមកការដកនមនមធវើឲយខសរបសការអបរផដលានលកខណៈវទាសាសរសថ៤ មរបមភទដចខាងមមរកាម៖ ១.ការដកនអបរមធវើមមរាងមនឲយខស មមដកនមរតវផតសសាវមរជាវ ពនតយឲយម ើញសាគ លបញញ នងមសចកថមរតវការរបសអបកមៅមមរកាមបហាតគ បឲយបានមរតមមរតវជាទបផត មជៀសវាងពការខសពការពត ។ បនធ បមក មរតវវមមរគះ វភា នងវនចឆយរកមលមហតននបញញ តមរមវការផដលនងមរតវផកនខឲយបានមរតមមរតវ សជមមរៅសមសសបតាមអវផដលថាប កមមរកាមមចងបាន ។ មមដកន មរតវោកមគលមមឲយបានមរតមមរតវ មោយឲយម ើញថា ការមោះសសាយបញញមនះជាមរឿងផដលអាចមធវើបានជាមគលមម ផដលមរតវមដើរឲយមៅដលនងមរតវមធវើឲយបាន 90 យ នន “ទសពធរាជធមា” មបាោះពមពមលើកទើ១ ឆន ា ១៩៩៨ ទាពរ ៧០។

57

សមមរមច ។ មរៀបចកណតនវវធការ យទនវធ ដណតកការននយទនវធ មរពមទងមសចកថពសាថ រមផសងៗ ផដលទកទងមៅនងការបមមរងៀនដកនអបរ មដើមផមោះសសាយផកនខបញញឲយបានមជាជយ ។ ២.ការដកនអបរមនមធវើខសកបងទសពធរាជធម មរលការមនមធវើឲយខសកបងមគលការណទន សល បរចច ជាមដើម ។ ៣. ការដកនមនខសមោយកាយ វាច ចតថ ចមរះការហាតរ ។ មមដកនមរតវានទនលខសមរតវចមរះការហាតររបសខលន មនមរតវមបាះបងការហាតររបសខលន ។ មមដកន មរតវានឥរយបថទនភលន សភាពរាបសាចមរះអបកមៅមមរកាមបហាតគ ប សហការ នងចមរះមហាជន មទះបជាានការពមរាធយាងណតកមោយ មរតវមចះអតធនមនបមញចញវាច មមរវមមរគធ សដអសមរាះ កាយវការមរចមឡាតមៅតាមកហងមរតវតាងចតថដផដរ មដើមផជាទមរបជាមរបយភាព នងមរបកានភាជ បនវសចចៈវាច មហើយនងយតថធមជានចចកាល ។ ៤. មមដកនមនមរតវគមរទអបកផដលមធវើខស ការមនគមរទអបកមធវើខសមរតវដកនមនសសឲយហា នទទលកហសមោយរករាយ មនលមអៀងមមររះសសឡាញ មមររះសពប មមររះខង មមររះដងមនដល មមររះការលមអៀងមនះ អាចមធវើឲយអបកដកនមធវើអវផតងផតខសជានចច ។ អបកផដលដកនទងអសអាចនងជផជកគប ថា “ពកមយើងទងអសគប សទនផតជាបថជជនានកមលស ការមនឲយខសមសាះមនះ មនអាចមរបមរពតថមៅបានមទ”។ ពតមហើយមយើងជាបថជជន ផដលមនខសមនះ មនានមទ ផតកមនានអបកណតមយបដមសធថា “ការមធវើមនឲយខស” មនះមនានមរបមយជនមនះម ើយ មៅផតទទលសាគ ល នងចងបាន “ការមធវើមនឲយខស” មរបគប ទងអស ។ មហតមនះខតថយមរបនពណ ជាមរបនពណផដលមរពះមហាកសមរត ឬមមដកនមរតវមរបកានយកខាជ បានទន សល ជាមដើមមៅតាមទសពធរាជធម ដចានផចងមកពខាង ផដលមរពះរាជាមរតវផតមរបមរពតថសចរតនងយតថធមមៅកបងសងគមជាត ផដលានមសចកថបរយយដចតមៅ៖ ក/.កាយសចរត មរបមរពតថលអខាងផលវកាយ មតើការមរបមរពតថលអមោយកាយមនះយាងដចមមថច ? ការមនមបៀតមបៀនអបកដនទឲយទទលនវទកខលបាកទងផលវកាយនងផលវចតថ មោយមធវើខលនឯងឬមមរបើអបកដនទឲយមធវើ ានយកមរទពយសមផតថ ឬសាល បបបាតជវតមជាមដើម ផដលជាមរបមយជនតធ លខលន ។ ផតមរពះមហាកសមរត ឬមមដកនអាចនងមធវើបានមៅតាមចាបទាល បរបសសសកមទស ផដលជាកាតពវកចចនងជាករណយកចច មបើមនមធវើមទអាចនងនឲយខចមរបមយជនមរបមទសជាតមនះ ។ ខ/.វចសចរត មរបមរពតថលអខាងផលវវាចមតើការមរបមរពតថមោយវាចមនះដចមមថច ? បានដលរកយផដលពតមរតង មហើយនយយមរបាបឲយមមជឿតាម ផដលជាមហតឲយអបកដនទបាននវផលមនខចបងមរបមយជន ឬដលនវមសចកថវនសអនថរាយមោយមរបការណតមយ ។ ការមន

58

នយយភតកហកមបាកបមញញឆ តញះញង ចកមោត សកមសៀត បផបកបបាក មននយយសដអាមរកកមរតមគះមបាកមបាះ មជរមរបមទចតថ សសាមរបាថកាតទន ។ /.មមនសចរត មរបមរពតថខាងផលវចតថ មតើការមរបមរពតថលអមោយចតថមនះយាងដចមមថច? បានដលការផដលដងថាវតទវមនះជារបសម មហើយគា នចតថចងបានមកមធវើជារបសខលន មោយគា នសដយន រនព សមងគតពនតយ ថាមទកមរតងមនះឬមរតងមនះ មដើមផនងយកមរទពយសមផតថរបសមមនះៗ មទះជាមមធាបាយយាងណតកមោយ ឬមយមរបពនន កន ឬ បថ អបកដនទផដលមហងផហងរកា ។ ២.១០.៤ វធាសរេតអបរអពការមនសរបសរពតតបពានសលើចាប មដើមផមមរបើវធសាសរសថអបរតាមផបបអវមរាធនៈ មមរតវមធវើម ើងតាមាគមយ ផដលមរតមមរតវមហើយអាចដកនអបកមៅមមរកាមបហាតគ ប ឲយមរបមរពតថមរបតបតថតាមឲយានមរបសទនភាព នងមជាជយ ឈានមៅដលមគលមមមោយគា នបញញនងឧបស គរាងសធះ ។ វធផដលមអនវតថមធវើ ាន៣ចណច៖ ចណចទ១ មធវើការអបរបមមរងៀនមនសសឲយសាគ លពធាតពតននធមាជាត មៅតាមលោបនមយៗ ឲយបានមរតម មរតវ ឲយបានចាស សាគ លថាមនះជាបញញ មនះជាមហតរបសបញញ មនះ ជាមគលមមននការ មោះ សសាយរបសបញញមរបកបមោយវចរណកញញដ ណ ។ ចណចទ២ មធវើការអបរ ដកនមនសសឲយយលដង នងអនវតថតាមមខហាតរ ផផនការផដលថាប កដកនបានមមរគង បមងកើតមមរជើសមរ ើសមនសសមកបមរ ើការហាតរតាមសមតទភាព ជនញមទពមកាសលយ ។ មរតវសកាសសាវ មរជាវឲយបានចាសនវមមរាងផផនការទងឡាយ ផដលមរតវមរបតបតថអនវតថមធវើតាមមដើមផឲយដលមគលមម ។ ចណចទ ៣ ដកនមរតតពនតយមមើលលទនផល ។ មមដកនមរតវបញញជ ក មរតតពនតយតាមោនមដើមផឲយចាសកបងចតថថា ការហាតរទងឡាយ មរតមមរតវមហើយឬ កមៅមនទនមហើយ ឬមៅខវះចមនល ះមៅមរតងចណចណតផដលបមពញបផនទម ។

អនាេន មរបមមរងៀនមរតវបមមរងៀនអពការផថលទន ជាឱកាសមដើមផជយសសសមរៀនអពការមធវើ

ទន នងានសារសខានសមរាបការសមមរមចបានដលការជយអបកដនទផដលសទតកបងមពលមរតវការ។ មរអាចឲសសសមមើលម ើញអពភាពមវទន នងទកខមសាក ការបាតបង មោយមរតវមធវើឲពកមពមរងកនវមសចកថ សសោញ នងចតថអាណតអាសចមរះមនសសផដលមយើងមនសាគ លផដលកពងរងទកខ។ មរមរតវមធវើមរម ផថលឲយសសសមមើលម ើញអពមរមននការផថលឲយមនះ។ នយយជាមយសសសអពមលមហតផដលអបកមមរជើស មរ ើស មដើមផមធវើការផថលឈាម នងអបកសងឈមថានងបានអវមោយការមធវើដមចប ះ។

59

ជពកទ៣ វធាសរេរសរាវសរាវ

៣.១ ការេកាសរាវសរាវឯការ នងសរបភពទនននយ បនធ បពានការអនញញដ តរបសសាកលវទាលយរចមក មរកមសារណតមយើងខញបានមរបជពភាកាគប អពមរបធានបទផដលមរតវមមរជើសមរ ើសយកមក មដើមផមធវើការសកាសសាវមរជាវ នងបមងកើតនវសាប នដននការសសាវមរជាវកបងការបញច បថាប កបរញញដ បមរតមនះ ។ មរកមមយើងខញបានពភាកាគប បមងកើតជាមរបធាន រចមហើយបានយកមរបធានបទមនះមៅពភាកាជាមយមោកមរ សាសរសឋចរយដកន មដើមផសមយបលបផនទមអពផផនការសមរាបអនវតឋការសសាវមរជាវ នងខលមសាររបសមរបធានបទផងផដរ ។ ការពភាកាមមរជើសមរ ើសមរបធានបទបានមរបមរពតឋមៅមោយមជាជយ មហើយមរកមសសាវមរជាវមយើងខញកបានកណតនវមលមហតននការមមរជើសមរ ើសមរបធានបទផដលានសណរសសាវមរជាវ មគលបណង នងទហននផដនកណតននការសសាវមរជាវចាសោស។ កចចការពភាកា សមយបលជាមយមោកមរសាសរសាឋ ចរយដកនជាបនឋបនធ បមទៀត មយើងខញបានមលើកយកនវមមរាងមររងននមមរគងឆអងសមរាបមធវើការសសាវមរជាវ ផដលបានមររងទកជាមន តាមលោបលមោយននជពកនមយៗជាមយមមរាងមររងននកមរមងសណរសធងមតសឋព ”មគលការណអបរទសពធរាជធមមៅតាមពទនកសកាកបងរាជធានភបមពញ” យកមកពភាកាផងផដរ ។ ការសកាសសាវមរជាវមនះ មយើងខញបានមធវើការសកាមៅមលើឯកសារ នងមរបភពទនបនយជាចមផងផដលបានមកពការសាា សនតាមរយៈការចះសធងមត ។ មរបភពឯកសារមយើងខញបានមធវើការសកាសសាវមរជាវមៅតាមបណតត លយនន ជាពមសសមៅកបងបណតត លយពទនកសាកលវទាលយមរពះសហនរាជ នងរាជបណឍ តសភាកមពជា បណតត លយននពទនកវទាលយ ប នរាា ន ហ នផសនមរកមពើហា បណតត លយមបៀលមរបាយជាមដើម ។ ឯកសារខលះមទៀត មយើងខញបានសាកសរមសបើសពសាសាឋ ចរយចសៗានជនញ បទពមសាធនអបរមយចនននងានឯកសារមទៀតមនះមយើងខញបានទញមចញពមរបពននអនមធើមណតផងផដរ ។ មៅកបងមនះផងផដរ មដើមផឲយបានសមមរមចតាមវតទបណងននការសសាវមរជាវ មរកមសសាវមរជាវមយើងខញកបានបមងកើតនងអភវឌណនកមរមងសណរ ។ ការបមងកើតកមរមងសណរមនះ មយើងខញបានសកា នងរមលចម ើងមោយផផអកទងសសងមលើមរទសឋននមគលការណអបរទសពធរាជធម កបងជពកទ២ ផដលានមកសសាយកបងអតទបទសារណតមនះ ។ ផតមទះបជាយាងណត កមរមងសណរសធងមតផដលបានមលចមចញជារបរាងម ើង ឈរមលើការពភាកា នងការសកាឯកសារផដលានសសាប ផដលលអពមសសជាងមនះមទៀត ានការតមរមងទសពមោកសាសាឋ ចរយដកន ផដលគតបានមរតតពនតយផកលអមោយយកចតឋទកោកមទើបមធវើឲយការបមងកើតកមរមងសណរបានរតផតលអ នងានភាពហាតយសសល ។

60

៣.២ ការចះេទងមត ដណតកកាលដបងមននងឈានមៅដលការចះសធងមតជាផលវការ មរកមសាជកមយើងខញបានចះសធងមតសាកលផង (Pilot Test) មលើកមរមងសណរសធងមតមោយឲយមរបមមរងៀនមៅពទនកវទាលយសរាមរមត ចនន ៦ អងគ/នក កបងមនះានអបកមរចននមយនក មោកមរ ៣នក នងមោកមរជាមរពះសងឃចនន ២ អងគ មដើមផជយបមពញកមរមងសណរទងមនះកបងមគលបណងចងដងថា មតើអតទបទកមរមងសណរសធងមតផដលានចននមរបាបនទពរ មោកមរអបកមរមរតវចណតយរយៈមពលអសបានា ន? មហើយានចណចណតមយផដលពបាកយលកបងការបមពញ ? ជាលទនផលការសធងមតសាកលផងបានរកឲយម ើញថា ការបមពញកមរមងសណរសធងមតរបសមោកមរ អបកមរមៅពទនកវទាលយមរពះសរាមរមតបានចណតយអស រយៈមពល ព ២៥នទ មៅ៣០នទ ។ ដណតកកាលបនធ ប ជាដណតកកាលការចះសធងមតជាផលវការ។ ការចះសធងមតមរអបរបមមរងៀនជាផលវការ សាជកមរកមមយើងខញបានយកទតាងសាោមៅកបងរាជធានភបមពញមោយមតឋ តមៅមលើផតសាោពទនកសកាផតបាមណតត ះ ។ មៅកបងដណតកកាលចះសធងមតមនះ មរកមមយើងខញបានសការអនញញដ តពណៈមរបមរងសាោជាមនផងផដរ ។ កបងមនះផងផដរ មយើងបានកណតទតាងសាោជាកោកចនន ៣ កផនលងសមរាបមធវើការចះសធងមតសឋព ការអបរទសពធរាជធម ផដលសាោទងមនះរមាន ពទនកវទាលយ មរពះសរាមរមត ពទនកវទាលយ ប នរាា ន ហ ន ផសនមរកមពើហា នងពទនកអនវទាលយ សមមឋច អ ស ម សងឃមតទមរាមហាមនតនឋ ។ ៣.៣ ការសរបមលទនននយ រាលទនបនយទងអសផដលបានមកពការសកាសសាវមរជាវ សាជកមរកមមយើងខញបានមធវើការចងមរកង នងផបងផចកមចញជាពរមរបមភទ៖ - ទនបនយបនធ បបនស ជាទនបនយផដលមរកមមយើងខញបានដកសសងមចញព ឯកសារនន ផដលមយើងខញបានសសាវមរជាវមរបមលបានមចញពមរបភពមផសងៗ ។ ឯកសារទងអសមនះានខលះជាឯកសារជាត ានខលះជាឯកសារបរមទសផដលមយើងខញបាន ទញរមបញច ល មធវើឲយានភាពសសហាតវ កគប ជាមយនងមរបធានបទ មគលការណអបរទសពធរាជធម ។ - ទនបនយចមផង ជាមរបមភទទនបនយផដលបានមកពកមរមងសណរសាធ បសធងមតមរបមមរងៀន អបកអបរបណថ ះបណតថ លកបងវសយពទនកសកាកបងរាជធានភបមពញ នងជាយមរកងភបមពញ ផដលទនបនយទងអសមនះានទកទងមៅនងការអបរទសពធរាជធម ការបណថ ះបណតថ លអបរបមមរងៀនផណន ការអនវតថជាកផសថងមៅតាមមរះសាទ នសកាពមសសថាប កមរៀន មរបមភទននការអបរ នងវធសាសរសថកបងការអបរបណថ ះបណតថ លមៅនងមគលការណ ទសពធរាជធម ។ ទនបនយផដលមរបមលបានមកពការសាធ បសធងមត ការសាា សនទងអសមនះ មរកមមយើងខញយកមៅវភាមចញចងមមរកាយននការសសាវមរជាវមនះ ។

61

៣.៤ ការកណតគរតាងសរាវសរាវ រតាងននការសសាវមរជាវ មធវើម ើងមោយមមរជើសមរ ើសតណតង (Sample) មលើមរបមមរងៀនមៅសាោពទនកវទាកបងរាជធានភបមពញចនន ៧២រប មៅសាោពទនកវទាលយ ចនន ៣ ៈ ពទនកវទាលយ មរពះសរាមរមត ពទនកវទាលយ ប នរាា ន ហ ន ផសនមរកមពើហា នងពទនកអនវទាលយ សមមឋច អ ស ម សងឃមតទមរាមហាមនតនឋ មហើយពទនកវទាលយ មរពះសរាមរមត ផដលតណតងឲយមរបមមរងៀន នងសាោពទនកវទាកបងរាជធានភបមពញ ។ សមមមើលតារាងខាងមមរកាម ៖

ពទនកវទាលយ មរពះសរាមរមត ប នរាា ន ហ នផសន

មរកមពើហា សមមឋច អ ស ម សងឃមតទមរា

មហាមនតនឋ ចនន ៤២ ២២ ៨

ភារយ ៥៧.៥% ៣០.១% ១១.០%

កបងចមណតមមរមៅពទនកវទាលយទង៧២របមនះ មរជាមរពះសងឃានចនន ២៣អងគ មសាើនង ៣១.៩ភារយ មរមរបសានចនន ៣៩នក មសាើនង ៥៤.២ភារយ នងមរសសានចនន ៩នក មសាើនង ១២.៥ភារយ មៅកបងរតាងសសាវមរជាវមនះ។ ទនធមនងមនះផដរមរបមមរងៀនផដលានកមរមតសញញដ បមរតមធយមសកាទតយភម (បាកឌប)ានចនន ៥នក (៦.៩%) មរផដលានកមរមតសញញដ បមរតបឋមសកាានចនន ១នក (១.៤%) មរផដលានកមរមតសញញដ បមរតអនវទាលយានចនន ២នក (២.៨%) មរផដលានកមរមតសញញដ បមរតវទាលយ(សញញដ បមរតមរកមរមតឧតឋមសកា ឬបរញញដ បមរតបក១)ានចនន ៧នក (៩.៧%) មរផដលានកមរមតសញញដ បមរតបរញញដ បមរតានចនន ៤០នក (៥៥.៦%) មរផដលានកមរមតសញញដ បមរតបរញញដ បមរតជានខពស (ថាប កអនបណឍ ត)ានចនន ១៦នក (២២.២%) មរផដលានកមរមតសញញដ បមរតថាប កបណឍ តានចនន ១នក (១.៤%) ។ សមមមើលមរកាបខាងមមរកាម៖

6%

1% 2%

9%

55%

22%

1% 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

1 2 3 4 5 6 7

សញញាបតរថនាកបណឌរ

សញញាបតរថនាកអនបណឌរ

សញញាបតរបរញញាបតរ

សញញាបតរតរវទយាលយ

សញញាបតរតរអនវទយាលយ

សញញាបតរតរបឋម

សញញាបតរតរមធយម

62

ការកណតរតាងសសាវមរជាវមនះ មរកមសសាវមរជាវមយើងខញបានមធវើម ើងមលើមរបមមរងៀន ថាប កទ៧ ចនន១២រប មសាើនង ១៧% ថាប កទ៨ ចនន៦រប មសាើនង ៨% ថាប កទ៩ ចនន៨រប មសាើនង ១១% ថាប កទ១០ ចនន១២រប មសាើនង ១៧% ថាប កទ១១ ចនន១១រប មសាើនង ១៥% ថាប កទ១២ ចនន២៣រប មសាើនង ៣២% ។ មៅកបងរតាងមនះផងផដរ មរផដលធាល បបានចលរមកបងវ គបណឋ ះបណតឋ ល ឬសកាខ សាោសឋពការអបរទសពធរាជធម ានចនន ៥១រប មសាើនង ៧០% នងមរផដលមនធាល បបានចលរមានចនន ២១រប មសាើនង ២៩% ។ សមមមើលតារាងខាងមមរកាម៖

កមរមតថាប កបមមរងៀន ថាប កបមមរងៀន ចននមរ ភារយ ថាប កទ៧ ១២ ១៧% ថាប កទ៨ ៦ ៨% ថាប កទ៩ ៨ ១១% ថាប កទ១០ ១២ ១៧% ថាប កទ១១ ១១ ១៥% ថាប កទ១២ ២៣ ៣២% ការចលរមកបងវ គបណឋ ះបណតឋ លសឋពការអបរទសពធរាជធម ធាល បចលរម ៥១ ៧១% មនធាល បចលរម ២១ ២៩%

៣.៥ ការវាេដវងអសថរននការសរាវសរាវ

មៅកបងការចងមរកង នងសសាវមរជាវអតទបទសារណតផដលមយើងបានដកសសងមកមនះ ានអមថរពរយាង៖ - អមថរឯករាជយ សមមមៅមលើពតានសថពមរបជាសាសរសថ នងសាវតារបសអបកមឆលើយសណរ នងផថលបទសាា សន ផដលរមានមភទ នថង ផខ ពប កមណើ ត អាយ កមរមតននការសកា រយៈមពលននការអបរបណថ ះបណតថ ល នងការបមមរងៀន កមរមតថាប កផដលគតបមមរងៀន រយៈមពលននការបមពញការហាតរជាមរបមមរងៀន ឬអតទបទអបរ មខវជាជ ផដលបមមរងៀនមៅតាម វសយពទនកសកានមយៗ នងឱកាសចលរមមៅកបងវ គបណថ ះបណតថ ល ឬសកាខ សាោសថពការអបរ ។ - អមថរមនឯករាជយ សមមមៅមលើទសសនៈសថពការអបរ នងការអនវតថការអបរបណថ ះបណតថ លមៅកបងថាប កមរៀន មរបមភទននមគលការណនមយៗ មគលបណង នងវធសាសរសថអបរផដលមឆលើយតបមៅនងទសពធរាជធម ។ ទមរមងននការមមរជើសមរ ើសតាមលោបលមោយននមលខមរៀង ពមលខ១ ដលមលខ៥ ផដលាននយថា មលខ១ មនផដលមសាះ មលខ២ មថងាក ល មលខ៣ ញកញាបបងគរ មលខ៤

63

ញកញាបលាម នងមលខ៥ ញកញាបណតស ជាមយនងកមរមតននលោបលមោយ (Liker Scale នង Ranking Scale) ផដលមរតវបានមយើងខញអភវឌណនម ើងកបងការសសាវមរជាវមនះ ។ មហើយមាាងវញមទៀត សណរបទ នងសណរមបើកកមរតវបានមរកមសាជកមយើងខញអនវតថវាម ើងផងផដរ មដើមផឲយអបកផដលបានមឆលើយតប នងផថលបទសាា សន ានមតមយបល ឬសណមពរតធ លខលនដលមរកមមយើងខញផដលជាអបកសសាវមរជាវ ។

៣.៦ ការវភាគទនននយសរាវសរាវ សាជកមរកមសសាវមរជាវមយើងខញ បានទទលទនបនយពកមរមងសណរ សាធ បសធងមត

ផដលអបកអបរបណថ ះបណតថ ល នងមរបមមរងៀនមៅតាមសាោពទនកសកាកបងរាជធានភបមពញ ជាមយការអបរបណថ ះបណតថ លមផសងៗមរបសណរមហើយមនះ មយើងខញកបានយកទនបនយមៅ (ទនបនយមដើម) ទងអសមនះមៅបញច លកបងកមាវធកពយទរ (SPSS) មដើមផមធវើការវភាមចញជាលទនផល ។ បពវមហតផដលនឲយមរកមសាជកសសាវមរជាវមយើងខញមធវើការវភាទនបនយ ។ មលមហតផដលនឲយមរកមសសាវមរជាវមយើងខញ មធវើការវភាទនបនយទងអសមៅកបងកមាវធ SPSS ពមមររះ មយើងខញយលថា កមាវធមនះ វាានលកខណៈហាតយសសលកបងការវភាទនបនយតាមផបបបរាណវសយ ាននយថា មយើងមធវើការវភារកឲយម ើញមៅមគលការណទសពធរាជធមមយណតផដលានភារយននអបកអបរបណថ ះបណតថ ល ឬមរបមមរងៀនមៅតាមសាោពទនកសកាកបងរាជធានភបមពញ នងជាយមរកងភបមពញ នយមចលចតថមមរបើមរបាសកបងការបហាតតបមមរងៀនអបរទនា នមមរចើនជាងម ។ មៅកបងការវភានវទនបនយ ផដលមយើងបានទទលពកមរមងសណរសាធ បសធងមតមនះ មយើងខញជាអបកសសាវមរជាវ បានមធវើការវភាមោយមតថ តមៅមលើការវភាជាបឋមសថពពតានមរបជាសាសរសថ នងសាវតារបសអបកអបរបណថ ះបណតថ ល នងមរបមមរងៀនសថពការអបរទនា នទសពធរាជធម នងការបណថ ះបណតថ លផដលជាការអនវតថជាកផសថង ការមពញចតថមលើការអបរទសពធរាជធម នងទសសនៈឥរយបទសថពការអបរទសពធរាជធមផតបាមណតត ះ ។ ការវភា មយើងមធវើម ើងមដើមផឲយដងថា មតើអបកអបរបណថ ះបណតថ ល នងមរបមមរងៀនមៅតាម វសយពទនកសកាមយើងមនះ បានបមពញកាតពវកចចជាអបកអបរទនា ន ឬជាមរបមមរងៀន មតើពកគតនយមអនវតថការអបរបណថ ះបណតថ លណតមយមមរចើនជាងម កបងចមណតមទសពធរាជធមទង១០មរបការ ។ មាាងវញមទៀត ទសសនៈនងឥរយបថសថពការអបរទសពធរាជធម ជាកផសថងមៅកបងការអបរបណថ ះបណតថ ល ឬបមមរងៀនមៅតាមសាោថាប កមរៀនវញ មតើពកគតបានអនវតថនវមគលការណអបរទសពធរាជធមមយណតផដរ មហើយមតើពកគតានការមពញចតថចមរះការបណថ ះបណតថ លសថអពទសពធរាជធមផដរឬមទ? ឬថាពកគតបានយកការអបរទសពធរាជធមណតមយមកបញច លកបងមខវជាជ ផដលគតបានបហាតតបមមរងៀន នងមធវើការទនា នដលសសស នសសតរបសខលននមពលអនត ។ លទនផលផដលបានមកពការវភាមនះ សាជកមរកមសសាវមរជាវមយើងខញនងយកមកមធវើជាភសថតាង កបងការសរមសរលទន

64

ផលសសាវមរជាវសថព “ មគលការណអបរតាមរយៈទសពធរាជធមមៅតាមពទនកសកាកបងរាជធានភបមពញ” មនះ ។ សរបមសចកថមក មៅកបងជពកទ៣ ឬវធសាសរសថសសាវមរជាវមនះ មយើងខញបានសសាយបភល នងមធវើការមរៀបរាបពដមណើ រការសសាវមរជាវ ពតានននការសសាវមរជាវ តាងពចណចននការចបមផថើមរហតដលចណចវភាទនបនយ ផដលនងមធវើការបហាតញនវលទនផលចងមមរកាយរបសសារណតមនះ ។ ផតមទះបជាយាងណតកមោយការសកាសសាវមរជាវមនះមនទនមរបមរជងមមរជាយ ឬថាានលកខណៈមរទងមរទយធមៅម ើយមទ ផតយាងណតកមរកមសាជកសសាវមរជាវមយើងខញ បានខតខមរបងផមរបងអសពសមតទភាព មដើមផឲយលទនផលសសាវមរជាវមនះអាចមជឿជាក នងរជាទទកចតថបាន ។ ផតមទះជាយាងណតកមោយមរកមសសាវមរជាវមយើងខញ សមអភយមទសទកជាមន ចមរះរាលកហសឆគងណតមយផដលមកើតម ើងមោយអមចតន ឬ មហតណតមយចមរះណៈមមមរបមយ ឬមតថអបកអានមរបរប នងសសស នសសតទងអស ។

65

ជពកទ ៤ លទធផលននសរាវសរាវ

ការសកាសសាវមរជាវមនះ បានមរបមលទនបនយតាមរយៈការបមពញកមរមងសណរសធងមតរបសមរបមមរងៀនមៅតាមសាោពទនកសកា មោយានការចលរមយាងសកមាពសណតកមោកនយសាោ មោកមរ អបកមរយាងយកចតថទកខោកផងផដរ ។ ការសកាសសាវមរជាវមនះ នងបហាតញមៅកបងចណចដចខាងមមរកាម៖

៤.១ េថតពពណនេរពសរបាាសរេរ ចរកលកខណៈ ចនន ភារយ មភទ

មរពះសងឃ 23 32% មរបស 40 55% សស 9 13%

អាយ(តជាមធយម) 53 ៤.២ ទេសនៈ នងឥរយាបថេរពសោលការណអបរតាមរយៈទេពធរាជធម លទនផលននការសសាវមរជាវមនះ នងបហាតញពទសសនៈ នងឥរយបថរបសមរបមមរងៀន

មៅតាមពទនកសកា ចមរះមគលការណអបរតាមរយៈទសពធរាជធមមៅតាមពទនកសកាកបងរាជធានភបមពញ មោយមរតវបហាតញអពកមរមតនន ទន (ការឲយទន) សល (ការរកាសល) បរចច (ការបរចច ) អាជជវៈ(ភាពមសាា ះមរតង) មទធវៈ(ភាពទនភលន) តបៈ(ការកចតអមពើអាមរកក) អមកាក ធៈ(ការមនានមសចកថមមរកាធ) អវហងា(ការមនានហងា) ខនថ(មសចកថអតធន) នងអវមរាធនៈ(ការមនមរបមរពតថឲយខសមលើចាប) របសមរបមមរងៀនចមរះការមរបមរពតឋរបសពកគត ។ លទនផលសសាវមរជាវ នងបហាតញជាបនឋបនធ បដចខាងមមរកាម ៖

៤.២.១ ការអបរតាមរយៈទាន មៅកបងការសកាសសាវមរជាវមនះផងផដរ បានរកឱយម ើញអពការពនយលផណនរបស

មោកមរ អបកមរដលសសានសសតតាមរយៈទន បានបហាតញលទនផលដចខាងមមរកាម៖

ការអបរទសពធរាជធមតាមរយៈទន កមរមតននភាពញកញាប

ញកញាបណតសនងបងគរ

ញក ញាប

មឋងាក លនងមនផដលមសាះ

មរផថលទនឱយសសស នងអបកដនទ 86% 10% 4% មរបមមរងៀនសសស មចះផចករផលកចមណះដង 85% 15% 0% មរផណនសសសឱយមចះជយ នងផចករផលកនវមសចកថសសឡាញ

79% 15% 6%

66

មរបមមរងៀនសសសឱយមចះោសមតឿន ផណន នងពនយលមតថភកថ

79% 15% 6%

មរពនយលផណនសសសអពសារៈសខានននការផចករផលកចមណះដង

74% 24% 3%

មរទនា នឱយសសសមចះមធវើទននងមធវើអមណតយ 72% 21% 7% មរផណនសសសអពការផចករផលកមរទពយសមផតថដលដនទ

65% 22% 13%

ការបហាតញមរមដលសសស មរបមមរងៀន នងអបកដនទ អពការមធវើទន

64% 24% 13%

ការឧបតទមាជាមរទពយសមផតថ សមមលៀកបរក ថាប សងកវ ដលសសស

46% 28% 26%

ខលមសារអបរកបងមសៀវមៅផដលមរបមមរងៀនផតងបងកបពការមធវើទន

23% 21% 11%

លទនផលននការសសាវមរជាវមៅមលើការអបរទនកបងទសពធរាជធម របសមោកមរ អបកមរបានបហាតញថា ការបហាតតបមមរងៀនផណនដលសសានសសតមោយផផអកមលើ ការផថលទនឱយសសសនងអបកដនទានកមរមតខពសជាងមបងអស (៨៦%) រឯខលមសារអបរកបងមសៀវមៅផដលមរបមមរងៀនផតងបងកបពការមធវើទនានកមរមតទបជាងម (២៣%) សមមមើលតារាងខាងមលើ ។

៤.២.២ ការអបរតាមរយៈេលធម មៅកបងការសកាសសាវមរជាវមនះផងផដរ បានរកឱយម ើញអពការពនយលផណនរបស

មោកមរ អបកមរដលសសានសសតតាមរយៈសល បានបហាតញលទនផលដចខាងមមរកាម៖

ការអបរទសពធរាជធមតាមរយៈសល កមរមតននភាពញកញាប ញកញាបណតស

នងបងគរ ញក ញាប

មឋងាក លនងមនផដលមសាះ

មរផតងមរបកានខាជ ប នងដកជាបនងធម វនយជានចច

92% 4% 4%

មរមធវើជាមរមលអទងមលើការនយយសថ កាយវការ នងបគលកលកខណៈលអ

85% 15% 0%

មរបមមរងៀនសសសឱយមចះផចករផលកនវមសចកថលអ នងភាពយតថធម

83% 14% 3%

មរអបរទនា នឱយសសសានវនយលអមគរពបទបញញជ នផធកបងរបសសាោ

82% 15% 3%

ខលមសារអបរកបងមសៀវមៅផដលមរបមមរងៀន 82% 15% 3%

67

ផតងបងកបអពតនមលសលធម មរផណនសសសអពការមធវើមរមលអជារកយសមឋ នងអាកបផករយលអ

82% 13% 6%

មរផណនសសស ឱយមចៀសវាងការមឈាល ះទសផទងគប ការមជរគប

79% 18% 3%

មរពនយលផណនសសសអពតនមលននអពលអ ភាពយតថធម នងមរកមសលធម

78% 21% 1%

មរបហាតញមរមលអដលសសស តាមរយៈការមកបមមរងៀនទនមពលមវោ

78% 19% 3%

មរបមមរងៀនសសសឱយមចះោសមតឿនផណនមតថភកថ ឱយមរបមរពតថអមពើលអ

68% 25% 7%

លទនផលននការសសាវមរជាវមៅមលើការអបរសលកបងទសពធរាជធម របសមោកមរ អបកមរបានបហាតញថា ការបហាតតបមមរងៀនផណនដលសសានសសតមោយផផអកមលើ មរផតងមរបកានភាជ បនងដកជាបជានចចនងធមវនយជានចច ានកមរមតខពសជាងមបងអស (៩២%) រឯមរបមមរងៀនសសសឱយមចះោសមតឿនផណនមតថភកថឱយមរបមរពតថលអ ានកមរមតទបជាងម (៦៨%) សមតាមតារាងខាងមលើ ។

៤.២.៣ ការអបរតាមរយៈការបរចចា គ មៅកបងការសកាសសាវមរជាវមនះផងផដរ បានរកឱយម ើញអពការពនយលផណនរបស

មោកមរ អបកមរដលសសានសសតតាមរយៈការបរចច បានបហាតញលទនផលដចខាងមមរកាម៖

ការអបរទសពធរាជធមតាមរយៈបរចច កមរមតននភាពញកញាប ញកញាបណតស

នងបងគរ ញក ញាប

មឋងាក លនងមនផដលមសាះ

មរលះបងមពលមវោ ចមណះដង បញញដ សាា រត នងកាល ងកាយចតថ

80% 18% 3%

មរផណនសសសឱយានចតថសបផរស នងលះបងនវភាពអាតាា នយម

74% 18% 8%

ខលមសារអបរផដលមរបមមរងៀនផតងបងកបអពតនមលននការបរចច មរទពយសមផតឋ

74% 15% 11%

មរបមមរងៀនសសសឱយមចះោសមតឿន មតថភកថឱយមចះលះបងមពលមវោ

72% 15% 13%

មរបមមរងៀនសសសឱយចលរមលះបងមពលមវោ មដើមផមរបមយជនសាោ

71% 24% 6%

មរបហាតញមរបាបសសស អពការលះបងជវត 70% 19% 11%

68

ការមធវើពលកមា មសបហាជាត មរពនយលសសសអពសារៈសខានននការបរ ចច ចមណះដង

69% 21% 10%

មរទនា នសសសឱយមចះមធវើការបរចច មរទពយសមផតថ ដលអបកមរកមរក

67% 24% 10%

មរបហាតញសសសអពការការលះបង ចមណះដងមសចកឋសខតធ លខលន

63% 28% 10%

មរបហាតញមរមនមខមកបងការមធវើការលះបងមរទពយសមផតឋ លយកាក

54% 26% 19%

លទនផលននការសសាវមរជាវមៅមលើការអបរបរចច កបងទសពធរាជធម របសមោកមរ អបកមរបានបហាតញថា ការបហាតតបមមរងៀនផណនដលសសានសសតមោយផផអកមលើ មរលះបងមពលមវោ ចមណះដង បញញដ សាា រត នងកាល ងកាយចតថ ានកមរមតខពសជាងមបងអស (80%) រឯមរទនា នសសសឱយមចះមធវើការបរចច មរទពយសមផតថ លយកាកដលអបកមរកមរក ានកមរមតទបជាងម (67%) សមមមើលតាមតារាងខាងមលើ ។

៤.២.៤ ការអបរតាមរយៈភាពសាម ះសរតង មៅកបងការសកាសសាវមរជាវមនះផងផដរ បានរកឱយម ើញអពការពនយលផណនរបស

មោកមរ អបកមរដលសសានសសតតាមរយៈភាពមសាា ះមរតង បានបហាតញលទនផលដចខាងមមរកាម៖

ការអបរទសពធរាជធមតាមរយៈអាជជវៈ កមរមតននភាពញកញាប ញកញាបណតស

នងបងគរ ញក ញាប

មឋងាក លនងមនផដលមសាះ

មរផតងមរបកានយកសចចធម មនកផតឧតថមត នងមនសការវជាជ ជវៈ

89% 8% 3%

មរផតងផថលយតថធម នងមនលមអៀងដលសសស កបងការបមមរងៀន

86% 13% 1%

មរផតងផតបហាតញអពភាពមសាា ះមរតងចមរះតនទ នងការហាតរបមមរងៀន

85% 14% 1%

មរអបរទនា នឱយសសស ឱយមរបមរពតថតាមតនទមរបកបមោយភកថភាព

85% 13% 3%

ខលមសារអបរផដលមរបមមរងៀនផតងបងកបនវតនមលការមសាា ះមរតង នងយតថធម

85% 7% 8%

មរបមមរងៀនសសស អពការមនលមអៀង នងការមនមរ ើសមអើងចមរះអបកដនទ

83% 13% 4%

69

មរពនយលអពសារៈសខានននភាពមសាា ះមរតងចមរះខលនឯង នងអបកដនទ

81% 15% 4%

មរផណនសសសឱយមចះ ផចករផលកនវភាពមសាា ះមរតងយតថធម នងភកថភាព

79% 14% 7%

មរបមមរងៀនសសសឱយានភាពមទៀងមរតងចមរះមតថនងអបដនទ

78% 15% 7%

មរបមមរងៀនសសសឱយមចះោសមតឿនមតថភកថរបសខលនឱយានភាពមសាា ះមរតង

68% 25% 7%

លទនផលននការសសាវមរជាវមៅមលើការអបរអាជជវៈកបងទសពធរាជធម របសមោកមរ អបកមរបានបហាតញថា ការបហាតតបមមរងៀនផណនដលសសានសសតមោយផផអកមលើ មរផតងមរបកានយកសចចធម មនកផតឧតថមត នងមនសការវជាជ ជវៈ ានកមរមតខពសជាងមបងអស (89%) រឯមរបមមរងៀនសសសឱយមចះោសមតឿនផណនមតថភកថរបសខលនឱយានភាពមសាា ះមរតង (68%) សមមមើលតាមតារាងខាងមលើ ។

៤.២.៥ ការអបរតាមរយៈភាពទនភលន មៅកបងការសកាសសាវមរជាវមនះផងផដរ បានរកឱយម ើញអពការពនយលផណនរបស

មោកមរ អបកមរដលសសានសសតតាមរយៈភាពទនភលន បានបហាតញលទនផលដចខាងមមរកាម៖

ការអបរទសពធរាជធមតាមរយៈមទធវៈ កមរមតននភាពញកញាប ញកញាបណតស

នងបងគរ ញក ញាប

មឋងាក លនងមនផដលមសាះ

មរសផមឋងទកមខញញមរសរាយរាកទកជានចចដលសសស នងអបកដនទ

86% 14% 0%

មរផណនសសសឱយមចះបនធនឥរយបថសភាពរាបសារោកមតថ អបកដនទ

85% 13% 3%

មរទនា នសសសឱយានទកចតថរាកទកចមរះអបកធជាង នងអបកានណ

81% 14% 3%

ខលមសារអបរផដលមរបមមរងៀន ផតងបងកបនវតនមលសជវធម នងចរយធម

81% 13% 7%

មរបហាតញពភាពរាបសារ នងភាពទនភលនចមរះមខសសស

80% 19% 0%

មរបមមរងៀនសសសឱយមចះមមរបើរកយសមឋកាយវការទនភលនោកមនសសទមៅ

78% 19% 3%

មរពនយលសសសអពសារៈសខានននភាព 76% 17% 7%

70

ទនភលន សមរាបរសមៅកបងសងគម មរផណនសសសពរមនសសសភាពទនភលន ដលមតថភកថ មៅកបងថាប កមរៀន

76% 14% 10%

មរបមមរងៀនសសសឱយមចះោសមតឿនមតថភកថឱយានភាពទនភលន

74% 21% 6%

មរផណនសសស អពការផចករផលកមរមទនភលនដលមតថភកថ នងអបកដនទ

68% 26% 6%

លទនផលននការសសាវមរជាវមៅមលើការអបរមទធវៈកបងទសពធរាជធម របសមោកមរ អបកមរបានបហាតញថា ការបហាតតបមមរងៀនផណនដលសសានសសតមោយផផអកមលើ មរសផមឋងទកមខញញមរសរាយរាកទកជានចចដលសសស នងអបកដនទ ានកមរមតខពសជាងមបងអស (86%) រឯមរផណនសសស អពការផចករផលកមរមទនភលនដលមតថភកថ នងអបកដនទ ានកមរមតទបជាងម (68%)សមមមើលតាមតារាងខាងមលើ ។

៤.២.៦ ការអបរតាមរយៈការកមចា តអសពើអាសរកក មៅកបងការសកាសសាវមរជាវមនះ បានរកឱយម ើញអពការពនយលផណនរបសមោកមរ

អបកមរដលសសានសសតតាមរយៈតបៈ បានបហាតញលទនផលដចខាងមមរកាម៖

ការអបរទសពធរាជធមតាមរយៈតបៈ កមរមតននភាពញកញាប

ញកញាបណតសនងបងគរ

ញក ញាប

មឋងាក លនងមនផដលមសាះ

មរផណនសសសឱយពាយមមរៀនសមរត មោយមនខជលមរចអស

86% 10% 4%

មរពនយលសសសអពសារៈសខានននមសចកថពាយម

83% 13% 4%

មរផតងានឆនធៈមដើមផលបបបាតមរឿងអាមរកកតធ លខលនមចល

82% 18% 0%

មរបហាតញអពការពាយមមធវើកចចការហាតររបសខលន មោយមនខជលមរចអស

81% 19% 0%

មរបមមរងៀនសសសមចះោសមតឿនមតថភកថឱយមចះពាយមនងតស មរៀនសមរត

78% 15% 7%

ខលមសារអបរផដលមរបមមរងៀនផតងបងកបពតនមលននមរតតពនតយមលើចណះដង

76% 17% 7%

មរផណនសសសឱយានមសចកថពាយម កបងកាច តនវអមពើអាមរកកកបងខលន

75% 21% 4%

មរបមមរងៀនសសសឱយមចះតពចរណតឆលះព 73% 21% 7%

71

នតយមមើលមរបសពវសកមាភាព មរអបរសសសឱយជយផណនមតថភកថ កបងការអបរចតថឱយមរបពតថអមពើលអ

71% 22% 7%

មរអបរសសសឱយានសវយមរតតពនតយ មដើមផមរបមរងចតថខលនឯង

40% 15% 6%

លទនផលននការសសាវមរជាវមៅមលើការអបរតបៈ (ការកាច តអមពើអាមរកក) កបងទសពធរាជធមរបសមោកមរ អបកមរបានបហាតញថា ការបហាតតបមមរងៀនផណនដលសសានសសតមោយផផអកមលើ មរផណនពនយលសសសឱយពាយមមរៀនសមរត មោយមនខជលមរចអស ានកមរមតខពសជាងមបងអស (86%) រឯមរអបរពនយលសសសឱយានសវយមរតតពនតយ មដើមផមរបមរងចតថខលនឯង ានកមរមតទបជាងម(40%) សមមមើលតាមតារាងខាងមលើ ។

៤.២.៧ ការអបរតាមរយៈការមនខងសសរកវសសរកាធ មៅកបងការសកាសសាវមរជាវមនះផងផដរ បានរកឱយម ើញអពការពនយលផណនរបស

មោកមរ អបកមរដលសសានសសតតាមរយៈអមកាក ធៈ បានបហាតញលទនផលដចខាងមមរកាម៖

ការអបរទសពធរាជធមតាមរយៈការអមកាក ធៈ កមរមតននភាពញកញាប

ញកញាបណតសនងបងគរ

ញក ញាប

មឋងាក លនងមនផដលមសាះ

មរអបរឱយសសសឱយានចតថសងបមសងៀម នងមនពាបាទចមរះអបកដនទ

82% 11% 7%

មរបមមរងៀនសសសឱយពចរណត មោយការអតធាតមនឲយខងបញញជ មលើខលន

76% 19% 4%

មរបហាតញមរមដលសសស នងអបកដនទអពការមនខងចមរះមរឿងរាា វ

75% 19% 6%

មរផណនសសសឱយពនយលមតថភកថឱយមវៀរចកនវ ការតាះមដៀលដលអបកដនទ

75% 18% 7%

មរពនយលសសសពផលមរបមយជនការមនខងនងផលវបាកមសចកថមមរកាធ

74% 21% 6%

មរផតងានចតថសងបសាង ត នងមនខងចមរះអាកបផករយរបសសសស

72% 25% 3%

មរផណនសសសមនឱយានចតថសអប ន នងមរមៅខងនងអបកដនទ

72% 19% 8%

ខលមសារអបរ ផដលមរបមមរងៀន ផតងបងកបអពតនមលននការមនខងមមរកវមមរកាធ

71% 22% 7%

មរបមមរងៀនសសសអពវធសាសរសថ ទបចតថនង 68% 26% 7%

72

អារមាណមនឱយខងមមរកវមមរកាធ មរមរបាបសសសឱយពចរណត ឱយម ើញមហតផល នងមលមហតមផសងៗ

68% 24% 3%

លទនផលននការសសាវមរជាវមៅមលើការអបរអមកាក ធៈកបងទសពធរាជធម របសមោកមរ អបកមរបានបហាតញថា ការបហាតតបមមរងៀនផណនដលសសានសសតមោយផផអកមលើ មរអបរ ឱយសសសឱយានចតថសងបមសងៀម នងមនពាបាទចមរះអបកដនទ ានកមរមតខពសជាងមបងអស (82%) រឯមរមរបាបសសសឱយពចរណត ឱយម ើញមហតផល នងមលមហតមផសងៗ ានកមរមតទបជាងម (68%) សមមមើលតាមតារាងផដលបានបហាតញខាងមលើ ។

៤.២.៨ ការអបរតាមរយៈអវហងា មៅកបងការសកាសសាវមរជាវមនះផងផដរ បានរកឱយម ើញអពការពនយលផណនរបស

មោកមរ អបកមរដលសសានសសតតាមរយៈអវហងា បានបហាតញលទនផលដចខាងមមរកាម៖

ការអបរទសពធរាជធមតាមរយៈអវហងា កមរមតននភាពញកញាប

ញកញាបណតសនងបងគរ

ញក ញាប

មឋងាក លនងមនផដលមសាះ

មរបហាតតបមមរងៀនដលសសស ឱយមចះមគរពសទនគប នងានអធាសសយគប

85% 11% 4%

មរផតងផតបហាតញអាកបផករយអហងា ចមរះសសសកបងថាប កមរៀន

82% 13% 6%

មរបមមរងៀនសសសមនមអាយមជមរបមទចរាមកផហងមលើមតថភកថ នងអបកដនទ

82% 13% 6%

មរអបរសសសមនមអាយមឈាល ះគប នងវាយតបគប មៅកបងសាោមរៀន

82% 11% 7%

មរមនផដលានចតថន នងរកមរឿងដលមរបមមរងៀន នងអបកដនទ

78% 18% 1%

ខលមសារអបរផដលមរបមមរងៀន ផតងបងកបនវតនមលអហងាចមរះអបកដនទ

78% 17% 6%

មរពនយលសសសអពសារៈសខានននអមពើអហងារបសអបកដនទឱយបានដង

76% 14% %

មរផណនសសសឱយបានសាគ លអពបគលអហងាលផៗឱយបានដង

76% 11% 7%

មរបមមរងៀនសសសឱយអភយនងមលើកផលងមទសចមរះមតថភកថផដលមធវើខស

73% 21% 7%

មរបមមរងៀនសសសឱយមចះោសមតឿន មតថភកថ 71% 21% 7%

73

កឱយមមរបើហងាដលអបកដនទ លទនផលននការសសាវមរជាវមៅមលើការអបរអវហងាកបងទសពធរាជធម របសមោកមរ អបកមរបានបហាតញថា ការបហាតតបមមរងៀនផណនដលសសានសសតមោយផផអកមលើ មរបហាតតបមមរងៀនដលសសស ឱយមចះមគរពសទនគប នងានអធាសសយគប ានកមរមតខពសជាងមបងអស (85%) ចផណកឯមរបមមរងៀនសសសឱយមចះោសមតឿន មតថភកថកឱយមមរបើហងាដលអបកដនទ ានកមរមតទបជាងម (71%) សមមមើលតាមតារាងផដលបហាតញខាងមលើ ។

៤.២.៩ ការអបរតាមរយៈសេចកតអតធមត មៅកបងការសកាសសាវមរជាវមនះផងផដរ បានរកឱយម ើញអពការពនយលផណនរបស

មោកមរ អបកមរដលសសានសសតតាមរយៈខនថ បានបហាតញលទនផលដចខាងមមរកាម៖

ការអបរទសពធរាជធមតាមរយៈខនឋ កមរមតននភាពញកញាប

ញកញាបណតសនងបងគរ

ញក ញាប

មឋងាក លនងមនផដលមសាះ

ខលមសារអបរផដលមរបមមរងៀន ផតងផតបងកបអពតនមលននការអតធាត

79% 13% 8%

មរផណនសសសឱយានមសចកថពាយមមរបឧបស គ កបងការមរៀនសមរត

76% 21% 3%

មរបមមរងៀនសសសឱយមចះអតធនស មរទចមរះទកខលបាក កចចការមរឿនសមរត

76% 19% 4%

មរានចតថអតធាតចមរះការហាតរបមមរងៀននងការអនវតថផផនការនន

76% 17% 7%

មរពនយលសសសអពសារៈសខានននការអតធាត នងខនថដលសសស

75% 18% 7%

មរបមមរងៀនសសសឱយមចះោសមតឿនមតថភកថ ឱយពាយមតស មរបឧសបគ

75% 15% 10%

មរបមមរងៀនសសសឱយផណនមតថភកថឱយមចះខនថ នងមនខងពអបកដនទ

74% 17% 10%

មរអបរសសសឱយានចតថសងបមសងៀមមនមឆវពវនងការអតឱនដលអបកដនទ

72% 24% 4%

មរបហាតញអពការអតធាត នងមសចកថពាយម កបងមពលបមពញតនទ

71% 22% 7%

មរបមមរងៀនសសសអពរមបៀបនងវធសាសរសថអតធាតមោយអាការៈណតមយ

71% 17% 13%

74

លទនផលននការសសាវមរជាវមៅមលើការអបរខនថ (មសចកថអតធន) កបងទសពធរាជធម របសមោកមរ អបកមរបានបហាតញថា ការបហាតតបមមរងៀនផណនដលសសានសសតមោយផផអកមលើខលមសារអបរផដលមរបមមរងៀន ផតងផតបងកបអពតនមលននការអតធាត ាមកមរមតខពសជាងមបងអស (79%) ចផណកឯមរបមមរងៀនសសសអពរមបៀបនងវធសាសរសថអតធាតមោយអាការៈណតមយ ានកមរមតទបជាងម(71%)សមមមើលតាមតារាងផដលានសសាបមៅខាងមលើ ។ ៤.២.១០ ការអបរតាមរយៈការមនសរបសរពតរបពានសលើចាប

មៅកបងការសកាសសាវមរជាវមនះផងផដរ បានរកឱយម ើញអពការពនយលផណនរបសមោកមរ អបកមរដលសសានសសតតាមរយៈអវមរាធនៈ បានបហាតញលទនផលដចខាងមមរកាម៖

ការអបរទសពធរាជធមតាមរយៈអវមរាធនៈ កមរមតននភាពញកញាប

ញកញាបណតសនងបងគរ

ញក ញាប

មឋងាក លនងមនផដលមសាះ

មរមគរពបទបញញជ នផធកបង នងមគលការណផណនននរបសសាោមរៀន

91% 6% 1%

មរពនយលសសសអពសារៈសខានននការមគរពចាបនងការបរនមលើចាប

83% 11% 6%

មរបមមរងៀន នងផណនសសស ឱយមចះមគរពចាបមផសងៗរបសសងគម

82% 17% 1%

មរបហាតញ សសសឱយមគរពបទបញញជ នផធកបងនងមរបតបតថមរតមមរតវតាមចាប

81% 17% 3%

មរអបរឱយសសសមចះទទលយកនវទសសនៈ នងមតពមតថភកថ នងអបកដនទ

79% 22% 1%

មរផណនសសសឱយមចះោសមតឿនមតថភកថ ឱយមចះមគរពបទបញញជ នផធកបង

79% 17% 4%

ខលមសារអបរផដលមរបមមរងៀន ផតងបងកបអពតនមលននការមគរពចាប

79% 15% 6%

មរបមមរងៀនសសសឱយចលរមមលើកកមពសសនថភាព នងសណតថ បធាប បសងគម

78% 18% 4%

មរផណនសសស មអាយមជៀសវាងការមធវើបមរវនចឆយមនសមមរមចមលើអវមយ

76% 13% 11%

មរផតងផតមគរពមត នងទសសនៈសសស មតថរមការហាតរ នងអបកដនទ

75% 24% 1%

75

លទនផលននការសសាវមរជាវមៅមលើការអបរអវមរាធនៈ (ការមនបរនមលើចាប) កបងទសពធរាជធម របសមោកមរ អបកមរបានបហាតញថា ការបហាតតបមមរងៀនផណនដលសសា នសសតមោយផផអកមលើ មរមគរពបទបញញជ នផធកបង នងមគលការណផណនននរបសសាោមរៀន ានកមរមតខពសជាងមបងអស(91%) ចផណកឯ មរផតងផតមគរពមត នងទសសនៈសសស មតថរមការហាតរ នងអបកដនទ ានកមរមតទបជាងម (75%) សមមមើលតាមតារាងផដលបហាតញដចខាងមលើ ។

៤.៣ ទេសនៈេរពការសពញចតរសលើសោលការណអបរតាមរយៈទេពធរាជធម មៅមរតងចណចមនះ លទនផលននការសកាសសាវមរជាវ មយើងនងមតថ តសខានមៅមលើ ទសសនៈនងការនយមមពញចតថមលើការអបរពទសពធរាជធម របសមរបមមរងៀនមៅតាមសាោពទនកសកាកបងរាជធានភបមពញ នងជាយមរកង ។ ទនបនយផដលមយើងមរបមលបាននងមធវើការបហាតញ ពនយលបកសសាយមសចកថដចខាងមមរកាម៖

ការអបរតាមរយៈទសពធរាជធម កមរមតននការមពញចតឋ

មពញចតឋខាល ង ណតសនងបងគរ

មពញចតឋលាម

មពញចតឋតចតចនងអតមសាះ

មរមពញចតថការអបរ អពសលធម ដលសសស

93% 4% 3%

មរមពញចតថការអបរអពភាពមសាា ះមរតង ដលសសស

86% 11% 3%

មរមពញចតថការអបរអពអហងា ដលសសស 86% 11% 3% មរមពញចតថការអបរអពការពាយមកចតអមពើអាមរកក ដលសសស

85% 15% 0%

មរមពញចតថការអបរអពភាពមនមរបមរពតបរនមលើចាប ដលសសស

84% 10% 1%

មរមពញចតថការអបរអពការមនខងមមរកវមមរកាធដលសសស

83% 14% 3%

មរមពញចតថការអបរអពខនថ នងការអតធាត ដលសសស

83% 14% 3%

មរមពញចតថការអបរអពភាពទនភលន ដលសសស

81% 18% 1%

មរមពញចតថការអបរអពការបរចច ឬការលះបង ដលសសស

75% 19% 6%

មរមពញចតថការអបរអពការមធវើទន នងមធវើអមណតយ ដលសសស

74% 21% 6%

76

តាមលទនផលសសាវមរជាវផដលបានបកសសាយតាមតារាងខាងមលើបានបហាតញឱយមយើងដងថា កបងចមណតមការអបរបណថ ះបណតថ ល បមមរងៀនផណន ពនយលរបសនយកសាោ មោកមរ អបកមរដលសសានសសសសសថពការមពញចតថកបងមគលការណទសពធរាជធម មយើងម ើញថា មោកមរ អបកមរមពញចតថការអបរ អពសលធម ដលសសានសសសសមមរចើនជាមបផត (93%) ចផណកឯការមពញចតថការអបរអពការមធវើទន នងមធវើអមណតយដលសសានសសស ានកមរមតទបជាងមផដលានភារយមរតមផត (74%) ផតបាមណតត ះ ។ មនះាននយថា ការអនវតថនវការអបរទសពធរាជធមមៅតាមសាោពទនកសកាននកបងទមរកងភបមពញ នយកសាោកថ មោកមរ អបកមរកថភាមមរចើនបផតពកគតបានមពញចតថសងកតធងនមៅមគលការណសលធម សមរាបមធវើការអបរបមមរងៀនដលសសសទងឡាយជាងមគលការណអបរមផសងមទៀត ។

រតាងសសាវមរជាវមនះ មរតវបានមធវើម ើងមលើការអបរតាមរយៈទសពធរាជធម ផដលានចនន ១០ ចណច ទន សល បរចច អាជជវៈ មទធវៈ តបៈ អមកាក ធៈ អវហងា ខនឋ នង អវមរាធនៈ ។ សមមមើលមរកាបផដលបហាតញពចណចផដលមោកមរ អបកមរ បានអបរ សសានសសសឲយមរបមរពតឋតាមដចខាងមមរកាម ៖

93%

86% 86% 85% 84% 83% 83% 81%

75% 74%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

77

ជពកទ ៥ សេចកតេននដឋា ន នងអនាេន

៥.១ សេចកតេននដឋា ន មោយមយងមៅតាមការសកាសសាវមរជាវមលើមរបធានបទសថព “មគលការណអបរតាម រយៈទសពធរាជធម មៅតាមពទនកសកាកបងរាជធានភបមពញ” មនះពតជាបានឆលះបញញច ងឱយម ើញកានផតចាសអពការអនវតថនងការអបរទសពធរាជធម ផដលមោកមរអបកមរ គតបានកពងមធវើការបណថ ះបណតថ ល ផណនបមមរងៀនមៅតាមបណតថ សាោពទនកទងមល ។ ទសពធរាជធម ផថមទងជាបទោឌ ន កផនចាបសមរាបយកមកមធវើការអបរទនា ន នងមធវើការបមមរងៀនរបសអបកអបរ ាននយក មោកមរ អបកមរខាល ងណតស ។ មោយផផអកតាមលទនផលននការសកាសសាវមរជាវខាងមលើ មយើងអាចមធវើមសចកថសនបោឌ នបានដចខាងមមរកាម ៖ មោកមរ អបកមរមៅតាមសាោពទនកសកាកបងរាជធានភបមពញ បានយកមគលការណអបរទសពធរាជធមទង ១០មរបការ មកមធវើការទនា នមមរបៀនមរបមមនងមធវើការបមមរងៀនដលសសានសសសកបងការអបររបសខលន ។ មយើងសមងកតម ើញថា មរភាមមរចើនបានយកមគលការណសល ថាពតជាានសារៈសខានជាងម មននងឈានមៅចបមផថើមយកការអបរមផសងៗមទៀត មមររះថា ការសកា ការបមមរងៀនផដលអាចដមណើ រការមៅបាន អាសសយមោយានវនយ ចាប ឬបទបញញជ ជាមលោឌ ន មទើបមរនងសសសានសណតថ បធាប បមរបមរពតថមៅមោយរលនជានរនថរ ។ មោកមរ អបកមរផតងផតមរបកានខាជ បនវមរកមសលធម មោយបហាតញពបណយ បាប ណមទសជានចចមៅកបងបមមរងៀន ការអបរផណនរបសពកគត ។ បនធ បមក មរមមរបើការអបរអាជជវៈ មដើមផបហាតញពភាពមសាា ះមរតងចមរះតនទការហាតរបមមរងៀនមោយមរបកានយកសចចធមមទៀងមរតង ានមនសការកបងវជាជ ជវៈរបសខលន ។ បផនទមមលើពមនះ មរបានមពញចតឋការអបរអហងា មធវើជារដលសសសទងឡាយមដើមផឲយពកមមចះសាមគគប មគរពសទនគប នងានអាធាសសយលអោកគប ។ រឯការអបរមផសងៗមទៀត កានការមពញចតឋផងផដរ ផតានលកខណៈតចតចជាងផតបាមណតត ះ។ មរបានផឋលទនឲយសសស នងអបកដនទតាមរយៈការផចកចមណះដង ផឋលចមណះដងបទពមសាធនដលសសស នងអបករមការហាតរជាមយ ។ មនផតបាមណតត ះមរបានពនយលផណនសសសអពសារៈសខានននការផចករផលកចមណះដង នងមរទពយសមផតឋដលសងគមមដើមផឲយសសសយកជារ ។ មរបានបមមរងៀនមោយផផអកមលើសលធម ការមរបកានខាជ បនវវនយ មដើរតរជារទងការមសលៀករក ការនយយសឋ កាយវការ នងប គលកលកខណៈលអមៅកបងការអបរ ។ កបងមនះផដរ មរផណនសសសឲយមគរពបទបញញជ នផធកបងសាោ មគរពចសទអបកដនទ នងមគរពចាបជាត ។ មរមធវើការអបរផណនមោយអាជជវៈ ភាពមសាា ះមរតងផដលមរផតងផឋលយតឋធមមរតមមរតវ មនលមអៀងមៅកបងការបមមរងៀន មនមរ ើសមអើងចមរះសសស ។ មាាងមទៀតមរបានមធវើការអបរ

78

មៅមលើសសសឲយមចះ មរបមរពតឋមរបតឋបតឋតាមតនទមរបកបមោយមសាា ះមរតង ភកឋភាព នងានការនយយសឋមរបកបមោយភាពសចចធម ។ ចផណកការអបរមផសងមទៀត ានការបរចច កឋ អាជជវៈកឋ តបៈកឋ អមកាក ធៈកឋ អវហងាកឋ ខនឋកឋ អវមរាធនៈកឋ មរបានមធវើការទនា ន បមមរងៀនរដលសសសជាបនឋបនធ បផដរ មរគនផតានលកខណៈខសគប តចតចផតបាមណតត ះ ។ មោយផ កចមរះការសកាសសាវមរជាវមនះផងផដរ មយើងម ើញមរមយចននធបានយកការអបរទសពធរាជធម មកមធវើការអបរដលសសស មរគនផតមនបានមរបាប ឬបហាតញថា មនះជាទសពធរាជធមមរបការណតមយម ើយ ។ សរបមសចកឋមក ការសកាសសាវមរជាវមនះ បានរកម ើញថា ការអបរទសពធរាជធមរបសមរបមមរងៀនមៅតាមសាោពទនកសកា នយមមពញចតឋផណនបមមរងៀន ការអបរ សលធមមមរចើនជាងមបងអសតាមការវភាទនបនយ ។ រាលសកមាភាពននការបមមរងៀនមរផតងមតឋ តសខានមៅមលើវនយ ឬមគលការណសលធមរបសសាោជាមរបច ។ បាផនឋមោយផផអកមលើទសពធរាជធម មរមរតវមដើរតនទជារមដើមផបហាតញដលសសសមរបរាលសកមាភាពមនថា ការអបរបមមរងៀនពទន សល ចៈ អាជជវៈមទធវៈ តបៈ អមកាក ធៈ អវហងា ខនឋ នងអវមរាធនៈម ើយ មដើមផមធវើឲយវសយអបរានភាពលអមរបមសើរមរបចណចបាន ។ ៥.២ អនាេន ឆលងកាតតាមការពភាកា នងការសនបោឌ នមលើលទនផលននការសសាវមរជាវខាងមលើ ខញមរពះករណត អាតាា ភាព នងខញ ជាអបកសកាសសាវមរជាវនវមរបធានបទសឋព “មគលការណអបរ ទសពធរាជធមមៅតាមពទនកសកាកបងរាជធានភបមពញ” មដើមផបានជាមយបល នងជានតជយបមពញបផនទមឲយានភាពកានផតលអមរបមសើរ សមចលរមចផណកដសឋចមសឋើងកបងការផឋល អនសាសនដចតមៅ៖ - មរបមមរងៀនរផតមលើកយកមគលការណទសពធរាជធម មកមធវើការបមមរងៀនដលសសសឲយបានមមរចើន នងញកញាប មមររះថាការអនវតឋមធវើផបបមនះអាចជរញឲយសសសានមនសការកបងការមមរបើមរបាសចមណះដងរបសខលនមពលមកពងសកា នងមមរកាយការសកា ពកមានឧតឋមតខពសកបងការដកន ឬអបរខលនឯង នងអបកដនទនមពលអនត ។ មហើយរាលខលមសារមមមរៀនរបសមរ រផតបងកបនវការអបរទសពធរាជធម មមររះវាាន សារៈសខានណតសសមរាបយវសសសផដលជាយវជនជននមមរកាយ ឲយានការយលដងពកផនចាបកានផតមមរចើន ផដលជាមហតមធវើឲយពកមាននសសយលអ មគរពវនយ ានចរយធម សលធម នងណធមសមរាបសងគមជាត ។ - សាោរផតឧសាហមបើកសកាខ សាោសឋពការអបរទសពធរាជធម នងមធវើវគបណឋ ះបណតឋ លដលមរ សសស នសសតឲយបានយលដងកានផតទលទោយ មដើមផហាតយសសលដលការដកនអបរមៅតាមសាទ បនមរះសាទ នសកា ។ មាាងវញមទៀត វាជាឱកាសផដលអាចមធវើឲយមរបមមរងៀនានចមណះដងបទពមសាធន បផនទមមលើចមណះដង ផដលគត

79

ានសសាប មហើយវាកជាមមធាបាយផតមយតសមរាបឲយការអបរមរបករត មនថាការបមមរងៀន ឬការអបរអបកដនទផតងផតទទលបានសនឋភាព មពព ះមៅរកភាពមជាជយ នងការអភវឌណនផផអកមលើចរលកខណៈ ឥរយបថ នងសតបញញដ សាា រតដលមនសសទមៅ ។ - មរកសង សាទ បនផដលទកទងនងវសយពទនកសកាទងអស រផតបមងកើតទនកទនងលអជាមយគប មដើមផបមងកើតនវវ គបណឋ ះបណតឋ ល ឬវ គបរកបបានបផនទមសឋពទសពធរាជធមដលសមណមរ នងមរមរហសទទងថាទងចស មដើមផពមរងងសមតទភាពអបរមៅកបង វសយពទនកសកាមនះ ។