1. 1TRNG I HC TI NGUYN V MI TRNG H NIKHOA MI TRNGBI GING MN HCSINH HC I CNGNgi son: TS. Nguyn Th Hng HnhH NI, 2012

2. 2 CNG CHI TIT MN HC1 - Tn mn hc: Sinh hc i cng2 - S tit: 45 tit3 - Trnh : i hc4 - Phn b thi gian:- L thuyt: 80 %- Bi tp: 20%- Tho lun: 30 %- Phng tin nghe nhn: 20 %5 - Mc tiu ca mn hcV kin thc:- C kin thc c bn v sinh hc t bo: cu to, thnh phn ho hc, s vn chuyn cc cht qua mng t bo, s quang hp v h hp t bo.- C kin thc v sinh hc c th: Dinh dng, vn chuyn v phn phi cc cht, bi tit v cn bng ni mi.- C kin thc c bn v di truyn hc v tin ha ca sinh gii: c s vt cht ca s di truyn, cc qui lut di truyn, s phn bo, t bin gen, t bin nhim sc th, s tin ho ca sinh gii.V k nng:- Hiu bit tm quan trng ca sinh hc trong i sng, vn dng cc kin thc t bo vo gim, chit, ghp cnh, gy t bin, nhn xt phn tch nh gi mu... T c hng s dng, khai thc v bo v mi trng.- Hiu bit cc thnh tu sinh hc vn dng trong cuc sng, nng nghip, cng nghip, dc liu trng- Rn t duy phn tch, so snh, tng hp, khi qut ha.V thi , chuyn cn:Bit yu thin nhin v tch cc bo v mi trng6 - iu kin tin quyt: Khng7 - Tm tt ni dung chnh ca mn hc:NI DUNGPHN PHI THI GIANTSLTBTKTCHNG 1 SINH HC T BO20,015,05,01.1. T bo l n v c s ca s sng1,01,01.2. Thnh phn ha hc ca t bo1.2.1. Thnh phn nguyn t1.2.2. Thnh phn hp cht ca cht nguyn sinh1,01,0 3. 3NI DUNGPHN PHI THI GIANTSLTBTKT1.3. Cu trc v chc nng cc b phn ca t bo c nhn (Eukaryote)1.3.1. Cu trc khi qut ca t bo1.3.2. Mng Xenlulozo1.3.3. Mng sinh cht1.3.4. C cht ca t bo cht1.3.5. Mng li ni cht1.3.6. Riboxom1.3.7. B my Golgi1.3.8. Lizoxom1.3.9. Peroxixom, glioxixom1.3.10. Trung t1.3.11. Ti th1.3.12. Lp th1.3.13. Nhn4,04,01.4. S vn chuyn cc cht qua mng t bo1.4.1. S hp th nc v cc cht ha tan (cc cht c phn t b)1.4.2. S vn chuyn cc phn t ln v cc tiu th rn qua mng t bo2,02,01.5. Chu k sng ca t bo1.5.1. Chu k sng (vng i) ca t bo1.5.2. Qu trnh phn chia t bo1.5.3. Qu trnh tng trng v phn ha ca t bo1.5.4. S gi v cht ca t bo2,02,01.6. Di truyn hc phn t1.6.1. C s vt cht v c ch di truyn cp phn t1.6.2. Bin i vt cht di truyn cp phn t5,02,52,51.7. Di truyn hc t bo (Nhim sc th)1.7.1. C s vt cht v c ch di truyn cp t bo1.7.2. Bin i di truyn cp t bo5,02,52,5CHNG 2 SINH HC C TH17,013,04,02.1. Dinh dng thc vt2.1.1. Dinh dng nc v mui khong2.1.2. Qu trnh quang hp5,05,02.2. Dinh dng ng vt1,01,02.3. Vn chuyn v phn phi cc cht2.3.1. H vn chuyn thc vt2.3.2. H vn chuyn ng vt2.3.3. Cc c ch chng bnh3,03,0 4. 4NI DUNGPHN PHI THI GIANTSLTBTKT2.4. Di truyn hc c th2.4.1. Cc nh lut di truyn: Di truyn Men en, Mooc Gan,2.4.2. Di truyn hc hin i8,04,04,0CHNG 3 SINH HC QUN TH, QUN X V H SINH THI8,06,01,01,03.1. Sinh hc qun th3.1.1. Khi nim3.1.2. Cc mi quan h sinh thi gia cc c th trong qun th0,50,53.2. Sinh hc qun x3.2.1. Khi nim3.2.2. Cc mi quan h sinh thi gia cc loi trong qun x1,01,03.3. H sinh thi3.3.1. Khi nim3.3.2. Cc kiu h sinh thi0,50,53.4. Di truyn hc qun th3.4.1. Qun th t phi3.4.2. Qun th giao phi2,01,01,03.5. Tin ha3.5.1. n v tin ha c s3.5.2. Cc nhn t tin ha c bn3.5.3. Thch nghi3.5.4. Hnh thnh loi3,03,0Kim tra chng 1, 2, 31,01,0TNG S45,023,06,01,08 - Nhim v ca ngi hc:- D lp: Nghe ging v hc tp- Tho lun mt s chuyn v lm bi tp theo yu cu- Dng c hc tp: Gio trnh b mn v ti liu tham kho- T hc: Chu n b bi trc hi ln lp v tm hiu thm cc ti liu tham ho9 - Ti liu hc tp:- Sch, gio trnh chnh:1) Phan C Nhn (Ch bin), Trn B Honh, L Quang long, Phm nh Thi, Hong Th Sn, Mai nh Yn (2004), Sinh hc i cng (tp 1), Nh xut bn i hc S phm, 421 tr.2) Phan C Nhn (Ch bin), Trn B Honh, L Quang long, Phm nh Thi, 5. 5Hong Th Sn, Mai nh Yn (2004), Sinh hc i cng (tp 2), Nh xut bn i hc S phm, 418 tr.- Sch tham kho:1) Nguyn Nh Khanh (2006), Sinh l hc thc vt (tp1, 2), Nh xut bn Gio dc2) Campbell, Reece, Urry, Cain, Wasserman, Minorsky, Jackson (2011), Sinh hc, Dch theo sch xut bn ln th tm (Ngi dch: Trn Hi Anh, Nguyn B, Thi Trn Bi, Hong c C, Nguyn Xun Hun, Nguyn Mng Hng, Cng Hunh, Dng Minh Lam, Phm Vn Lp, inh on Long, L Thng, Mai S Tun), Nh xut bn Gio dc Vit Nam3) L Quang Long (1986), Sinh l ng vt v ngi (Tp 1 v 2), Nh xut bn Gio dc. H Ni.4) Phillips W. D. ADN Chilton T. J. (2008), Sinh hc (tp 1, 2), Nh xut bn Gio dc, 406 tr.10 Tiu chun v hnh thc nh gi kt qu ca ngi hc:- im nh gi b phn: 40%- im thi t thc hc phn: 60%11 Thang im: 10Ph duytNgy thng nm 2011P.Trng khoa(k, ghi h tn)Xc nhnNgy .thng. nm 2011Trng b mn(k, ghi h tn)Ngy thng nm 2011Ging vin(k, ghi h tn)Nguyn Th Hng Hnh Hong Ngc Khc Nguyn Th Hng Hnh 6. 6CHNG 1SINH HC T BO1.1.T bo l n v c s ca s sngT bo l n v cu trc nh nht ca mi sinh vt. Cc sinh vt c phn chia thnh hai nhm ln:+ Nhm tin nhn (Procaryota) bao gm: Cc Vi khu n, l nhng c th c cu to t bo n gin, nhn cha phn ha do cha c mng nhn ngn cch vi cht sng bao quanh.+ Nhm nhn chu n (Eucaryota) tc l nhm sinh vt c nhn. mc t bo th hin nhng c trng c bn ca s sng nh h nng Trao i cht, Sinh trng v phn ha, di truyn cm ng v t iu ha. mc cu trc phn t l mc thp v l c s nht ca s sng, mc ny mi th hin cc c im ranh gii gia sinh vt v gii v c Trn c s tng tc gia cc cao phn t (protein, axit nucleic) vi cc hp cht hc trong i dng nguyn thy, trong qu trnh hnh thnh v pht trin ca s sng xut hin cc c th n bo v sau l cc c th a boT mc cu trc t bo tip pht trin thnh cc mc cao hn nh mc c th, qun th, qun x, h sinh thi. Mc sinh quyn l mc cao nht ca t chc sng. Cc mc cu trc cao hn va mang cc c im ca cc mc thp hn ng thi c nhng thuc tnh mi khc bit v cht.C th sinh vt khng phi l mt s cng n gin, l mt quc gia t bo nh cc quan im siu hnh my mc trong th k trc nu ra M trong c th, cc t bo c s phn ha to thnh cc c quan v m nhn cc chc nng hc nhau trong c th.Hin ti ngi ta bit cc t bo v m c nui cy trong mi trng nhn to trong iu kin tch ri c th khng nhng khng c kh nng tng hp 8 axit amin khng th thay th m cng hng th tng hp 5 axit amin c th thay th khc (arginin, histidin, xystin, tyrozin, glutamin). C th nguyn vn c mn cm khc nhau i vi cc cht c, do tng tc nh hng qua li ca v s t bo trong nhiu c quan (trong c th ngi c hng trm nghn t t bo, trong no b c khong 25 nghn t t bo hng cu Hot ng sng ca c th a bo nguyn vn phc tp v t hiu qu cao hn nhiu so vi cc n v cu trc ca chng. Vic nghin cu t bo gip ta hiu c c ch v b mt cc qu trnh sng ca ton b c th.Lch s nghin cu v t bo c trn ba th k. 7. 7Nh t nhin hc Anh Robert Hooke (1635 1703) l ngi u tin nhn thy v m t cu trc ca t bo qua knh hin vi do bn thn ci tin quan st cu trc bn trong ca sinh vt (Nh quang hc H Lan Zaccharias Janssen nm 1580 ch to ra knh hin vi vi phng i vi trm ln). Nm 1665, Robert Hoo e m t cu trc hnh ta nh t ong ca cc lt mng ca bc (lie) quan st c di knh hin vi. ng ln u tin dng thut ng t bo ch mi cu trc nh xu Sau , ng cng vi mt nh bun ngi H lan ch to ra nhiu loi knh hin vi v quan st c cu trc t bo ca cc nguyn sinh ng vt trong thng ng nc ma, tinh trng ca mt s loi vt, hng cu trong mch mu ui c, thn l cy, vi hu n trong khoang ming ng bo co cho Hi Hong gia Lun n cc quan st v khm ph ca mnh trong nhng nm cui th k 17.Nm 1824, nh thc vt hc Php Henri Joachim Dutrochet rt ra nhn xt: T bo l yu t c bn ca t chc v S sinh trng din ra do s ln thm ca cc t bo c v s hnh thnh ca cc t bo mi Tc gi nhn mnh: Thc vt v ng vt c cu to bi cc t bo v cc c quan pht sinh t cc t bo Nm 1831, nh thc vt hc Anh Robert Brown m t nhn ca t bo cy lan.Tng hp v k tha cc quan st ca nhng ngi i trc, nh Thc vt hc c Matthias Schleiden (1838) v nh ng vt hc ngi c Theoder Schwann (1839) xy dng nn hc thuyt t bo v khng nh mi sinh vt u c cu to bi t bo. Hc thuyt t bo c Engels nh gi l mt trong ba thnh tu khoa hc v i nht ca th k 19 gp phn chng minh s thng nht v ngun gc chung ca sinh gii.Th k 20, th gii vi m thu ht s quan tm ca nhiu nh nghin cu thuc nhiu lnh vc khc nhau (hnh thi, sinh l, sinh ha, di truyn) Cc thit b k thut hin i nh nh hin vi in t (c phng i gp 400 ln knh hin vi quang hc), my li tm siu tc (vi lc li tm qung 400.000 ln trng lc) cho php cc nh khoa hc tch bit tng nhm bo quan v quan st c khng nhng cu trc mt phng (lt ct) m c cu trc khng gian ba chiu ca chng. Vic s dng nguyn t nh du v k thut ha sinh hin i cng gip cc nh nghin cu trong th k ny pht hin c c ch ca cc qu trnh sinh l v trao i cht phc tp mc t bo v di t bo.1.2. Thnh phn ha hc ca t bo1.2.1. Thnh phn nguyn tTrong t bo tm thy 74 nguyn t trong tng s 103 nguyn t ha hc c trong t nhin (c gi thit cho rng trong tng lai c th tm thy trong t bo tt c cc nguyn t ha hc trong bng h thng tun hon ca Mendeleev v chng minh c vai tr ca tng nguyn t). Tuy nhin, phn ln cc nguyn t ny dng t do trong 8. 8dch bo v xp x 30 nguyn t lin kt vi cc cht hu c ca cht nguyn sinh vi cc hnh thc lin kt hc nhau, c bn khc nhau. Cc nguyn t trn c chia thnh cc nhm:- Cc nguyn t a lng: gm cc nguyn t C, H, O, N, S, P, K, Na, Mg, Ca, Fe, Cl, Si, Al. Cc nguyn t C, H, O, N, S, P l thnh phn xy dng cc hp cht hu c ca t bo (to thnh lin kt ha hc bn vng). Trong cht nguyn sinh, hm lng cc nguyn t trn nh sau:+ C khong 43 48%,+ H: 7%+ N: 8 12 %+ mt s nguyn t hc nh K, Na, Mg, Ca, Fe, Cl, Si, Al chim khong 0,05 1 % trng lng kh ca t bo.- Cc nguyn t vi lng: Mo, Cu, Zn, B, Ni, Va, I, Br, Co vi hm lng ch qung n.10-5 n.10-3 % trng lng kh ca t bo.- Cc nguyn t siu vi lng: Cs, Se, Cd, Ag, Hg, Au, Ra c hm lng t hn n.10-6 %. V d, lng cha ca thy ngn trong cy khong n.10-7 %.Cc nguyn t vi lng v siu vi lng ng vai tr l cu ni trong s hnh thnh cc cao phn t v cc t hp a phn t. Do chng c mt trong nhiu enzim, nn chng gi vai tr l tc nhn hot ha ca h enzim nht nh, iu ha v thc y cc qu trnh trao i cht.1.2. 2. Thnh phn hp cht ca cht nguyn sinh1.2.2.1 Hm lng cc hp cht trong t boCc hp cht cha trong t bo c phn chia thnh 2 nhm ln l hp cht hu c v hp cht v c- Cc hp cht hu c u l nhng hp cht ca cacbon. Cacbon l nguyn t duy nht c kh nng hnh thnh nn cc hp cht a dng, phc tp v kh bn to nn c s phn t ca t bo sng. Cc hp cht hu c cc k a dng nhng da vo cc nhm chc, cc nhm chc c tm quan trng sinh hc ln c th l:+ Nhm amin: - NH2+ Nhm ru: - CH2 - CHO+ Nhm este: - COO+ Nhm metyl: - CH3+ Nhm xeton: - CO 9. 9+ Nhm anhit: - CHO+ Nhm cacboxyl: - COOH+ Nhm photphat: - H3PO4Cc nhm hp cht hu c quan trng nht l protein v axit nucleic l nhng hp cht trng hp cao phn t. Ngoi ra l saccarit (gluxit), cc poliphotphat, cc cht c hot tnh sinh hc cao (vitamin, hoocmon, steroit) cng c vai tr quan trng.- Cc cht v c bao gm nc, mui khong v mt s cht n gin khc (HCO3)1.2.2.2 NcNc l mt thnh phn bt buc v thng c hm lng cao trong bt k t bo sng no. Mi biu hin c trng ca hot ng sng ca t bo (kh nng chuyn ng, hp th, trao i cht v nng lng sinh trng ) u lin quan vi s c mt ca nc. Cc hot ng sinh l thng din ra rt yu t v ngc li Lng nc trong t bo l mt ch tiu v mc hot ng sng ca chng. V d, lc lng nc trong ht la mch t 33%, cng h hp gp 1 vn ln lc ht ch cha 10 12 % nc. Hot ng sinh l mnh m ca m phn sinh v l non c lin quan vi lng nc nhiu trong cc m Trn Tri t khng c cht no quan trng i vi s sng hn nc, nc c vai tr to ln trong qu trnh trao i nhit v cn bng nhit gia c th vi mi trng v m bo s n nh tng i ca iu kin nhit ca c th ni chung v ca tng t bo ni ring.Nc c kh nng th m thu, c sc cng b mt tng i ln v nht rt thp. Nc l dung mi rt ph bin c kh nng tan d dng v gy ra s phn li (ion ha) phn ln cht v c v hu c trong t bo. Nh cc tnh cht , nc ng vai tr quan trng trong qu trnh vn chuyn v trao i cc cht v to nn mi trng ca cc phn ng ha hc trong t bo.Trong t bo c hai dng nc t do v lin kt. Dng nc lin kt bao gm lin kt th m thu v lin kt keo. ngha ch yu ca dng nc ny l bo v cc ht keo chng li s ngng t v s bin tnh a nc keo cng cao, v nc ca keo cng dy th keo cng bn vng lc gp cc iu kin ngoi cnh bt li. Cc phn t nc cng xa ht keo v cc ion th lc lin kt cng yu v s sp xp cng ln xn. Ti mt khong cch nht nh, lc tc dng gia cc phn t nc vi cc ht keo v ion hu nh hng ng . Dng nc xa cc ht eo v ion nh vy c gi l nc t do. Dng nc t do mang y cc tnh cht ha l in hnh ca nc v c ngha ln lao i vi t bo y l mi trng ha tan v mi trng phn ng ca cc hp cht v c v hu c, l nhn t bo m s trao i cht thng xuyn v s thng nht trong ni b t bo v vi bn ngoi, m bo s iu ha (n nh) 10. 10nhit , duy tr trng thi cng ( rn ln) cn thit ca cc m Ngoi ra nc t do cn tham gia trc tip trong cc phn ng sinh ha nh thy phn, oxi ha kh (qu trnh quang hp). Lc t bo b mt nc ti mt gii hn, chiu hng qu trnh phn gii ln t qu trnh qu trnh tng hp do cc enzym thy phn t dng lin kt trn cc t chc d th ca t bo chuyn thnh dng phn tn iu gy nh hng bt li cho sinh vt. v d, hn hn lm gim ph m cht ca nng sn ph m.Nhu cu ca loi ngi v sinh vt v ngun nc sch ngy cng nhiu hn Hin ti tnh trng nhim b n cc ngun nc (bin, sng, h, ma, nc ngm) ang mc bo ng.1.2.2.3. Cc mui khongTrong t bo, mui khong thng dng ha tan trong dch bo (cha trong cc khng bo thc vt v cc ti ung t bo ng vt) hoc dng lin kt tnh in (lc hp dn bi cc gc mang in ngc du) trn mng nguyn sinh v trn b mt cc ht keo. Ni chung mui hong thng phn li thnh cc anion (HSO4-, Cl-, HCO3-, HPO4-, NO3-, ) v cation (K+, Na+, Ca2+, Mg2+)Tuy cc mui khong ch chim lng tng i nh (2 - 6% trng lng kh ca cht nguyn sinh) nhng c vai tr rt quan trng i vi hot ng sng bnh thng ca t bo.Cht khong trng thi t do trong dch bo to nn tim nng (p sut) th m thu v sc ht nc ca t bo (theo c ch th m thu). Cc cy thch nghi vi iu kin mn (c, s, vt) c h nng ginh git nc nh tch ly nc cao trong t bo r to nn p sut th m thu v sc ht rt ln (c lc ti 100 atmotphe).Cc ion hong thng phn b hng ng u hai bn mng sinh cht. Chng hn trn b mt ngoi ca mng t bo c nng Na+ rt cao, cn b mt bn trong nng ca K+ li rt thp t to nn th hiu mng v dn truyn cc xung in ( c t bo thc vt cng nh t bo ng vt).Cc mui khong cn l nguyn liu tng hp nn hng lot hp cht hu c (bng lin kt ha hc v ha tr ph) nh protein, axit nucleic, photpholipit,1.2.2.4. Saccarit (gluxit)Saccarit l cht hu c ph bin trong mi t bo bao gm 3 nguyn t C, H, O trong H v O c t l nh trong nc (do cn gi l hidratcacbon). Cng thc cu to ca saccarit l Cn(H2O)n. Cc monosaccarit (ng n) nh glucoz, fructoz l nhng n v cu trc, tng hp nn polisaccarit trng phn c phn t lng kh ln nh xenluloz 11. 11Saccarit c nhiu chc nng trong t bo Cc monosaccarit (c bit l glucoz) l nguyn liu gii phng nng lng (nguyn liu h hp) ch yu do d b phn gii so vi cc cht hc Cc ng pentoz (riboz v deoxiriboz l cc thnh phn cu trc nn cc nucleotit. Cc axit nucleic (ADN, ARN) cc hp cht ADP, ATP v cc hp cht lin kt cao nng hc (UDP, UTP, GDP, GTP)Ngoi chc nng cung cp nng lng v cu trc, saccarit cn ng gp vo h nng cm ng ca t bo. Trn mng sinh cht c cc saccarit trng hp (polime) c th gip cc t bo cng mt kiu nhn bit c nhau. V d, nu trn ln cc t bo gan v t bo thn tch ri th cc t bo thn s gn vi nhau thnh mt nhm cn cc t bo gan li tp trung thnh nhm khc. Cc t bo u c mt kh nng nhn bit iu 1.2.2.5. LipitLipit l nhm hu c cha C, H, O nhng t l ca oxi trong lipit thp hn trong saccarit. Chng l nhng k (ght) nc, hng tan c trong nc, ch tan trong cc dung mi hu c hng phn cc nh ete, clorofooc, bezenTrong t bo gp cc nhm lipit chnh l triglyxerit (m, du trung tnh) photpholipit, steroit v sp.Chc nng ca sp v cc dn xut ca chng l hn ch s thot nc ca cy bo m cn bng nc ca cy trong iu kin hn hn ng thi gp phn bo v t bo chng s xm nhp ca nm bnh.1.2.2.6. Protein- Cu trc ha hcProtein l thnh phn cu trc bt buc chim lng nhiu nht v c vai tr quan trng nht trong s cc hp cht hu c ca cht sng t bo.Tt c cc phn t Protein u cha 4 nguyn t c bn C (50 55%), O (21 - 24%), H (6,5 7,3 %), N (15 18 %) v mt lng nh S (0 0,24 %). Ngoi ra mt s Protein cn cha P, Fe, Cu v nhiu nguyn t vi lng nh: Mn, Cu, Zn, Co,Protein l hp cht hu c i phn t:+ Khi lng phn t ln+ Phn t lng c th t ti hng vn VC C hi ti 1.500.000 VC, v d: phn t Protein c vnProtein l hp cht a phn t:+ Protein cu to theo nguyn tc a phn t, n phn l cc axit amin+ Phn t Protein trung bnh c t 200 500 aa. 12. 12Cu to 1 aa gm 3 thnh phn:+ Mt nhm a min: - NH2+ Mt nhm cacboxin: - COOH+ Gc R (Thng l gc hydrocacbon, cc aa khc nhau bi gc R)Trong cht nguyn sinh ca t bo c khong 20 loi aa. 1 aa c ch thc trung bnh 3 Angstron, khi lng l 110 VCV d:Cc aa c lin kt vi nhau to thnh chui Polypeptit nh cc mi lin kt peptit. Lin kt peptit l lin kt gia nhm amin ca aa ny vi nhm cacboxil ca aa kia ng thi gii phng 1 phn t nc.Phn t Protein c th ch c 1 chui polypeptit, cng c th gm nhiu chui polypeptit. V d, phn t Hemoglobin bao gm 4 chui polypeptit.- Cu trc khng gianTrong t nhin Protein tn ti di nhiu dng khc nhau (1014 1015 loi Protein), c cu trc khng gian t bc 1 n bc 4+ Bc 1: chnh l trnh t cc aa trong chui polypeptit+ Bc 2: chui polypeptit xon li ln th nht nh l xo+ Bc 3: chui polypeptit xon li hai ln 13. 13+ Bc 4: Thng c dng hnh cu (hay nhng dng c trng cho tng loi).Trong cu trc bc 2, bc 3 ngoi lin kt peptit cn c lin kt hidro gia cc vng xon to cho Protein c mt bn vng tng i, ng thi li rt linh ng.Chc nng ca Protein:Protein l hp phn cu to ch yu cht nguyn sinh, hp phn quan trng xy dng nn cc bo quan, mng sinh cht. Protein m nhn nhiu chc nng lin quan n ton b hot ng sng ca t bo, quy nh tnh trng, tnh cht ca c th- Vai tr cu trcProtein cng vi photpholipit l hai thnh phn kt cu ch yu ca cc mng nguyn sinh v ca cc bo quan. Chng c th to d dng cc phc hp vi nhiu cht hu c hc (lipoprotein, nucleoprotein, photphoprotein, glucoprotein ) v ng vai tr l sn ct ca cu trc ni bo.- Vai tr xc tc cc qu trnh trao i chtProtein to nn cc enzim xc tc cho cc phn ng sinh ha.- Vai tr iu ha cc qu trnh trao i chtProtein to nn cc hoocmon c chc nng iu ha qu trnh trao i cht trong t bo, c th- Vai tr vn chuyn v chuyn ngQu trnh vn chuyn oxi c tin hnh nh cc Protein nh hemoglobin ( ng vt c xng sng) v hemoxianin ( ng vt hng xng sng). Protein trn mng c th ng vai tr l cht mang ion t bn ngoi vo bn trong t bo.- Vai tr t vLc vi khu n hay virut xm nhp vo mu ng vt v ngi, c th lp tc phn ng li bng cch tng hp nn cc khng th l nhng Protein t v c bit. cc khng th c kh nng nhn bit v bt (lin kt) cc Protein l ca cc tc nhn gy bnh. i vi mi Protein l, t bo sn sinh mt loi khng th tng ng. Trong s hng nghn Protein khc nhau, cc khng th c th nhn ra Protein l v phn ng vi n v nh to kh nng min dch ca t bo.Ngoi cc khng th ha tan trong mu, c nhng khng th gi l inteferon nm trn b mt cc t bo c bit c th nhn bit v bt cc t bo l trong c virut gy bnh. nng cao kh nng min dch ca c th, hin nay ang s dng rng ri phng php tim phng cc vacxin cha cc vi khu n hay virut b git cht hay b lm yu. Di tc ng ca vacxin, t bo c tp dt sn xut cc khng th Sau vi 14. 14khu n hay virut mnh t nhp vo c th chng s gp phi nhng chng ngi vt vng chc ca cc khng th.- Vai tr sinh trng v phn haChu k sinh trng ca t bo c iu tit nhp nhng mc gen v biu hin tc tng hp Protein ni chung v cc Protein enzim v cc Protein cu trc quy nh cc tnh trng v hnh thi ni ring. S phn ha ca t bo to thnh cc m khc nhau t cc t bo phn sinh ng nht i i vi s tng hp hng lot Protein mi trong tng thi im nht nh.- Vai tr cung cp nng lngPhn gii Protein to nng lng cung cp cho cc hot ng sng ca t bo v c th.1.2.2.7. Axit nucleicTng t nh Protein , axit nucleic l nhng cht trng hp sinh hc cao phn t khng chu k (khng phi lp li ch mt loi n phn nh trng hp tinh bt). Trong t bo c hai loi axit nucleic: Axit deoxirboncleic (ADN) v axit ribonucleic (ARN).Cu trc ADN:* Cu trc ha hc ca ADNADN tn ti trong nhn t bo v c mt c ty th, lp th. ADN cha cc nguyn t ch yu C, H, O, N v P.- ADN l 1 hp cht hu c i phn t: Khi lng phn t rt ln, phn t lng c th ti hng triu n v cacbon- ADN l hp cht a phn t: ADN c cu to theo nguyn tc a phn t, gm nhiu n phn, n phn l cc nucleotit- Cu trc 1 Nu gm 3 thnh phn:+ Phn t axit photphoric: H3PO4+ Phn t ng deoxirio: C5H10O4+ 1 trong 4 loi bagionitric: A, G, X, T- Trong mi loi nu u c 2 phn t lun ging nhau l axit photphoric (H3PO4) v ng deoxirio (C5H10O4), ch c phn t bagionitric l khc nhau. V vy, c 4 loi baginitric tng ng c 4 loi nu (A, T, G, X) Trong A, G l c ch thc ln; T, X l c ch thc nh. Khi lng 1 nu l 300 VC 15. 15- Trn mch n ca phn t ADN, cc Nu c lin kt vi nhau bng lin kt ha tr. Lin kt ha tr l lin kt c hnh thnh gia ng C5H10O4 ca Nu ny vi axit H3PO4 ca Nu kia.- Cc Nu lin kt vi nhau to thnh chui polynucleotit (hnh).Hnh: S cu to ng C5H10O4 v ng C5H10O5Hnh: Cu trc nhn Purines v Pyrimidines- 16. 16- T 4 loi Nu c th to nn tnh a dng v tnh c th ca ADN cc loi sinh vt bi s lng, thnh phn v trnh t sp xp cc Nu trn phn t ADN.* Cu trc khng gian ca ADN (m hnh Oatxon v Cric)ADN l mt chui xon kp gm 2 mch n (mch Polynu) xon u quanh 1 trc hng gian tng tng theo chiu t tri sang phi nh 1 thang dy xon, tay thang l phn t ng, mi bc thang l 1 cp bagio nitric ng i din v lin kt vi nhau bng lin kt hdro theo nguyn tc b sung, A lin kt vi T bng 2 lin kt hdro, G lin kt vi X bng 3 lin kt hdro. ng knh ca mi vng xon bng 20A0, mi vng xon di 34A0 v gm 10 cp Nu.ADN ca mt s loi virut v th n hu n ch gm 1 mch polynu, ADN ca vi khu n, ADN ca lp th, ty th li c dng mch vng khp kn.* Tnh c trng ca ADNADN c c trng bi s lng, thnh phn, trnh t phn b cc Nu. V vy, t 4 loi Nu to nn nhiu phn t ADN c trng cho mi loi.ADN c c trng bi t l A + T/G + XADN c trng bi s lng, thnh phn, trnh t phn b cc gen trong tng nhm gen lin kt. 17. 17Cu trc ARN:ARN l hp cht hu c i phn t, khi lng phn t ln, phn t lng ca ARN c th ti hng vn n v cacbon.ARN l hp cht a phn t, c cu to theo nguyn tc a phn t gm nhiu n phn n phn cu to nn ARN l cc Ribonu.- Cu to mt Ribonu gm 3 thnh phn:+ Phn t axit photphoric: H3PO4+ Phn t ng deoxirio: C5H10O5+ 1 trong 4 loi bagionitric: A, G, X, U- S cu trc 1 Ribonu:Khi lng 1 Ribonu l 300 VC(b) 18. 18Cc Ribonu lin kt vi nhau to thnh chui Polyribo nh mi lin kt ha tr. Lin kt ha tr l lin kt gia ng C5H10O4 ca ribonu ny vi axit H3PO4 ca ribonu kia.C 3 loi ARN c tng hp t ADN: ARN thng tin, ARN vn chuyn, ARN ri b xm.* ARN thng tinPhn t mARN l mt mch polyribonu sao chp ng 1 trong 2 mch ca 1 on ADN, theo nguyn tc b sung nhng U thay th cho T.Chiu di ca mARN tng ng vi chiu di ca gen tng hp ra mARN S lng cc Ribonu trung bnh t 600 1500 Ribonu. C 3 Ribonu lin nhau trn mARN gi l b 3 m sao (c sao chp t b 3 m gc trn ADN) Nh vy, trnh t cc Nu trn mch gc ca ADN quy nh trnh t cc Ribonu trn mARN.mARN l vt cht trung gian truyn thng tin di truyn t ADN trong nhn ra t bo cht ti cc RBX iu khin tng hp phn t protein.*ARN vn chuyn (tARN)Phn t tARN l mt mch polyribonu, nhng cun li mt u. Trong mch, c on cc cp Bagionitric lin kt vi nhau theo nguyn tc b sung (A lin kt vi U, G lin kt vi X), nhng c on khng theo nguyen tc b sung (v cha nhng bagio l) v to thnh cc thy trn. 1 u c mt on mang ribonu gi l b 3 i m (s khp b sung vi b 3 m sao) c hiu i vi aa m n phi vn chuyn Cn 1 u c v tr gn vi aa.Hnh: S cu trc ca phn t ARN vn chuyn 19. 19Phn t tARN c s lng 80 100 ribonu.Chc nng: tARN vn chuyn aa cho qu trnh tng hp protein. Mi loi tARN ch vn chuyn mt loi aa nht nh.* ARN riboxom (rARN)ARN riboxom cng c cu trc mt mch polyribonu, l thnh cu to nn riboxom.1.2.2.8. ATP v cc hp cht hu c hc trong t boTrong bt k t bo no, ngoi protein, axit nucleic, lipit v saccarit (gluxit) cn c vi nghn cc hp cht hu c hc l sn ph m cui cng hoc trung gian ca cc qu trnh sinh tng hp v phn gii. Cc sn ph m cui cng ca sinh tng hp bao gm cc cht hu c ng vai tr c lp v c th trong c th hoc l cc n phn tng hp nn cc cht trng hp sinh hc (nh cc aa, cc nucleotit, glucozo t tng hp nn protein, axit nucleic, tinh bt glicogen, xenlulozo).Ngoi nhng nhm trn trong t bo cn c cc hp cht poliphotphat cha lin kt cao nng, cc hoocmon, vitamin v cc cht c hot tnh sinh hc cao hc cng c vai tr rt quan trng.Cc hp cht poliphotphat cha lin kt cao nng: nucleotit adenilic (AMP, ADP, ATP) v cc dng nucleotit guanilic (GMP, GDP, GTP), xitidilic (XMP, XDP, XTP) uridilic (UMP, UDP, UTP), c bit l axit ATP (adenozintriphotphat) ng vai tr c bit quan trng trong qu trnh trao i nng lng ca t bo.1.3. Cu trc v chc nng cc b phn ca t bo c nhn (Eucaryota)1.3.1. Cu trc khi qut ca t boDa trn t chc t bo chia sinh vt thnh 2 nhm: nhm cc sinh vt tin nhn hay nhn nguyn thy (procaryota: ting hy lp pro l nguyn thy, caryota l nhn) bao gm cc vi khu n v vi khu n lam (to lam) v nhm cc sinh vt t bo c nhn tht (eucaryota).Hnh: Cu to n gin ca t bo 20. 20V c bn, cu to t bo gm 3 phn chnh: mng, t bo cht (cht nguyn sinh) v nhn. T bo tin nhn (procaryota), min t bo cha mt nhim sc th dng vng gi l axit nucleotit (tng t nhn) cha c mng bao bc Cn i vi t bo nhn tht (nguyn sinh ng vt, nm, thc vt, ng vt), khc t bo tin nhn, nhn ca t bo nhn tht c mng cch bit vi t bo cht .Trong t bo cht ca t bo c nhn thc, c nhiu bo quan c cu trc tinh vi, phc tp nh ti th, lp th, b my Golgi, mng li ni cht, lp th, th ha tan c chc nng chuyn ha Ngoi ra trong t bo cht cn gp cc th vi l cc t chc nht thi, cu trc n gin cha ng cc sn ph m d tr hay bi tit ca t bo (khng bo, git du, ht tinh bt, ht aloron, git tit)T bo thc vt v ng vt c th thc cu trc c bn ging nhau. Chng u c nhn v cc bo quan ging nhau. Cu trc hin vi v chc nng ca cc bo quan l tng t nhau (iu l mt bng chng v ngun gc chung ca sinh gii). Bn cnh hc vi t bo ng vt, t bo thc vt c mng xenlulozo bc bn ngoi v cha lc lp l bo quan chuyn ha chc nng quang hp Ngc li, t bo ng vt thng cha lizoxom (th ha tan); trung th l nhng bo quan t gp thc vt.1.3.2. Mng xenlulozoCu trc:Mng xenlulozo gm cc si xenlulozo c ch thc hin vi b rng 10 25 mm kt an nhau theo nhiu hng thnh nhiu lp trong khi c cht v dnh hnh (hemixenlulozo + pectin) c tnh cht kh mm do.Cc si xenlulozo sp xp mt cch t do trong c cht v thng khng lin kt vi nhau bo m va rn chc va tnh n hi n mt gii hn nht nh ca mng. Trn mng cn nhng l thng ch thc kh ln nn nc v cc cht ha tan c th di chuyn d dng qua mng.Chc nng:Bo v t bo chng cc tc nhn ngoi cnh bt li (nhit cao, ha cht, nm bnh) v duy tr trng thi cng rn ca m, khin nhiu cy t c cao ln.1.3.3. Mng sinh chtCc nghin cu hin i vi knh hin vi in t cho bit mng sinh cht c dy khong 7,5 10 mm gm hai lp trong v ngoi en thm. B dy trung bnh mi lp 2,5 mm.Thnh phn ha hc ch yu ca mng l photpholipit v protein. Ngoi ra trn mng cn gp saccarit v phc hp glicoprotein. 21. 211. Lp protein trong2. Lp kp photpholipit21Hnh: S cu to mng sinh cht 22. 22Chc nng ca mng sinh cht: L chng ngi vt, vn chuyn, th m thu cu trc, sinh tng hp, trao i nng lng, th cm v iu ha.Mng c kh nng chn lc v c tnh thm hc hc nhau i vi cc cht khc nhau. Cc cht i qua mng bng nhiu c ch khc nhau. Nh tnh bn thm tng i ca mng (cho nc i qua d dng v cc cht ha tan qua li h hn) m t bo c th xem nh mt h th m thu tin hnh trao i nc vi bn ngoi theo c ch th m thu. Trn mng c cc enzim pecmeaza hoc cc protein vn chuyn chuyn trch s vn chuyn nhiu cht qua mng vo trong t bo. Cc h enzim khc nm trn mng c kh nng xc tc cc phn ng sinh tng hp v cc qu trnh trao i cht khc.Trn mng sinh cht cn c cc hp cht nh glycoprotein ng vai tr th cm cc tn hiu c trng ca mi trng, c kh nng tip nhn cc kch thch ha hc, quang hc, c hc, ha l t mi trng ngoi hay bn trong v t t bo c tr li thch ng i vi cc bin i ca iu kin sng. Nh kh nng mng sinh cht ca t bo nhn bit c cc t bo khc cng loi v gn vi b mt ca chng m hnh thnh nn cc t bo khc cu trc sp xp trt t l m v c quan Trong cc u c tnh, t bo mt kh nng ny v tng trng mt cch hn n theo mi pha.1 3 4 C cht ca t bo chtT bo cht l mt khi ng th trong nm ri rc cc bo quan c phn b trong khi cht nn, c s th keo cha ng mng li cc ng si gi l hung xng ca t bo, bao gm cc ng nh, di v cc si nh trung gian v cc si cc nh.Cc ng nh hnh ng tr c ng knh 22 + - 2 nm, c cu to bi hai loi protein th cu l tubulina ampha v tubulina peta lin kt vi nhau to thnh cc cao phn t di. Vch ca ng gm 13 si do cc cao phn t hp thnh. Cc si nh trung gian c dy 8 11 nm thng c mt t bo ng vt do nhiu loi protein to thnh. Cc si cc nh thng c dy 4 7 nm gm cc cao phn t protein c kh nng co rt ch yu l actin v miozin. Cc ng nh c nhiu chc nng trong t bo nh ng gp vo vic to thnh thoi si bt nhim trong qu trnh di chuyn ca nhim sc th lc phn bo Chng cng gp phn vo s duy tr hnh dng v cng rn ca t bo, vo s chuyn ng ca cht nguyn sinh, vo s hnh thnh mng th cp ca cc t bo thc vt, vo qu trnh tit (nh tit insulin t cc t bo tuyn ty). Chng cng l thnh phn chnh trong th gc ca cc loi roi v trung th.Trong c cht ca t bo cht c cc bo quan c ch thc hin vi nh b my golgi, lp th, ti th, trung th, lizoxom. Ngoi ra, trong t bo cht cn c cc th vi, cc bo quan c cu trc siu hin vi l mng li ni cht v riboxom. 23. 231.3.5. Mng li ni chtCu trc ca mng li ni cht bao gm mt mng kp gm hai mng c bn (n v mng) cch nhau bi mt xoang c cht c ch thc thay i (7 50 mm). mng (vch) c bn ca mng li ni cht c cu trc tng t mng nguyn sinh nhng mng hn (b dy ca n thng 5 6 mm trong khi ca mng nguyn sinh thng 9 10mm).Mng li ni cht gm 2 loi: mng li ni cht trn ( hng ht) v mng li ni cht x x (c ht).+ Mng li ni cht c ht thng ch yu gm cc ti dp c cc riboxom nh trn b mt ngoi. Chng rt pht trin cc m tit. Cc m cht tit (hoocmon v cc sn ph m khc) c bn cht protein sau khi tng hp trong cc riboxom c chuyn qua mng v vo xoang c cht ca mng ni cht v t c t bo tit ra ngoi. Ngoi cc hoocmon, mng ni cht c ht cng l ni tng hp nhanh chng rt nhiu loi protein khc nhau (cc enzim, collagen, glycoprotein, cc protein cu trc mng)+ Mng li ni cht trn ( hng ht) bao gm cc ng dn, cc ti trn c ch thc b hn loi ht. Chc nng ca chng rt a dng. y din ra qu trnh tng hp lipit cu trc mng (photpholipit) v cc loi lipit hc nh hoocmon steroit v thc hin qu trnh kh c cc ha cht c t ngoi t nhp vo t bo (nh cc thuc tr su, cc dc ph m) nh cc h enzim c th. Ngoi ra, trong t bo nh tHnh: S cu to mng li ni cht 24. 24bo c vn, mng li ni cht trn l ni cha Ca2+. Mng ca chng c cc bm Ca rt mnh ch trong phn trm giy c th mang (bm) mt lng ln ion Ca2+ v bt k pha no.Ngoi cc chc nng nu trn, c hai loi mng li ni cht u c vai tr l mt h thng lu thng quan trng bo m s vn chuyn nhanh chng cc cht t mi trng ngoi vo t bo v s phng thch cc sn ph m ra ngoi, ng thi bo m s cch li ca cc qu trnh khc nhau din ra ng thi trong t bo.1.3.6. RiboxomRiboxom l nhng cu trc siu hin vi th cu, c ch thc 15 25nm. Mi t bo c t hng vn n hng triu riboxom. Hai thnh phn ha hc ch yu ca chng l ARN (chim 40 50%) v protein (chim 50 60%). Trong cc cation, Ca2+ v Mg2+ thng gp dng lin kt trong cu trc ca riboxom.Phn ln riboxom dng lin kt trn h thng mng (mng li ni cht, lc lp, ti th, lp th) v tp trung trong nhn con. Mt phn nh riboxom trng thi t do trong c cht ca t bo ( dng t hp t 2 n 8 riboxom to thnh polyriboxom hay cn gi l polixom gn nhau bng mch phn t ARN thng tin. t bo vi khu n (cc loi t bo tin nhn) dng riboxom ph bin nht l 70S (S l n v biu th tc lng lc quay li tm) gm 2 cu t di n v c tc lng tng ng l 30S v 50S.Chc nng ca riboxom: l trung tm tng hp protein trong mi t bo. Qu trnh sinh tng hp v i mi protein din ra vi tc rt nhanh trong tng t bo (mt phn t protein c ch thc trung bnh c tng hp ch trong 1 pht). Chng hn, protein ca gan ngi sau 10 ngy i mi 1 na. tr em, mi ngy tng hp gn 100g protein.1.3.7. B my GolgiThnh phn ha hc c bn ca b my golgi l protein v photpholipit. Ngoi ra cn thy mt lng t ARN.B my golgi gm h thng cc ti dp l cc mng kp (5 10 cp, i hi ti 20 cp) un cong vng cung xp song song vi nhau ta nh cc chng a, b dy mi mng tng cp 6 7nm, khong cch gia cc cp 5 20 nm. Cc ti dp cnh nhau c th ni vi nhau bng cc ng.Chc nng ca b my golgi: tp trung, hoc sng lc, ch bin li v ng gi cc sn ph m protein hay saccarit mi c tng hp mng li ni cht di dng cc ti (git) tit vn chuyn ra ngoi hay ti cc ni hc ca t bo Chng cng c vai tr thu gp cc cht c, cc th l v thi ra ngoi. Trong cc m tit, protein 25. 25c tng hp trong cc riboxom ca mng ni cht c ht, c chuyn qua xoang c cht v tp trung trong cc ti nh. Cc ti ny vn chuyn ti b my golgi, chng kt hp vi saccarit to thnh glycoprotein. Cht ny c c c trong cc ti nh nm ngoi bin hay trong lng b my golgi v lc cc ti c tch ra, chng c chuyn ti cc phn khc ca t bo v tit ra ngoi cng cc ti tit.1.3.8. Lizoxom (th ha tan)- Nm 1954, 1955 Christian De Duve pht hin mt loi bo quan v t tn l lizoxom (Lesis: ha tan, soma: th) l nhng ti c ch thc trung bnh 0,25 0,6 m c bao bng mng n lipoprotein b dy 5 6nm v cha trn 10 loi enzim thy phn (hidrolaza) nh photphataza axit (tch gc photphat), ribonucleaza, deoxiribonucleaza (phn gii axit nucleic) Chng c to thnh t b my Golgi v mng li ni cht c ht Bnh thng cc enzim ca lizoxom cch li vi cc cht cn li ca t bobng mng bao bc v do cc cu trc t bo c bo v khng b phn hy. Tuy nhin lc gp cc iu kin bn ngoi bt li hoc lc t bo cht t nhin, mng ca lizoxom b ph hy, cc enzim b gii phng vo t bo cht lm tiu ha tc thi mi bo quan v cht nguyn sinh ni chung gy nn s cht ca t bo bng cch t tiu. S hot ng bt thng hoc s thiu cc enzim ca lizoxom cng gy ra nhiu bnh tt, mi bnh c c trng bi s thiu mt enzim c th v th hin cc triu chng tng ng v th hin cc triu chng tng ng ca s tch ly polisaccarit hay lipit trong m ca cc t bo thn inh, c, gan, l lchV d, bnh lin quan ti lizoxom l khng c enzim mantaza trong lizoxom (En zim mantaza tham gia vo qu trnh trao i glycogen), khin trong c tch ly mt lng ln glycogen gy ra chng t lit v cht yu tr em 2 tui.Lizoxom c phn bit thnh 2 dng: loi nguyn thy ch l ti cha enzim v dng th cp c hnh thnh do s phi hp ca cc lizoxom nguyn thy vi cc khng bo cha cc cht cn phn gii.Chc nng ca lizoxom: lizoxom c chc nng tiu ha t v v bi tit. Bo quan ny c kh nng tiu ha v thi loi cc cu trc (nh ti lp th, lc lp) thoi ha khng cn hot ng bnh thng bng cch t n Chng hn, ti lp th b thng tn hoc khng cn n trong qu trnh h hp thi im nht nh c thu gom v tiu ha.Lizoxom cn c vai tr quan trng trong qu trnh thc bo v bo v t bo chng cc tc nhn gy hi.V d, cc ng vt nguyn sinh nh amip c th bt v tiu ha cc sinh vt, cc m u thc n T bo bch cu c kh nng bt v tiu ha cc vi khu n. Cc t bo gan ca ng vt c xng sng cng c h nng tiu ha cc vi hu n, cc k sinh trng, cc 26. 26t bo mu it sc Kh nng ca cc t bo ng vt ph hy cc vi khu n v cc c th gy bnh hc l con ng t v ch yu chng s nhim bnh. Trong qu trnh hp th vo trong v tiu ha bn trong bng cch thc bo, t bo bt gi cc th l bng cch to thnh cc ti lm vo trong ca mng nguyn sinh v to nn cc khng bo tiu ha hoc cn gi l th thc bo v chuyn chng vo trong. Tip cc th thc bo ha ln vi lizoxom to thnh lizoxom th cp. Cc enzim ca lizoxom thot ra lm tiu ha vi khu n hoc cc vt th l khc. Cc phn t b c hnh thnh trong qu trnh tiu ha ny khuch tn qua mng ra ngoi v c t bo s dng tng hp nn cc phn t mi. Cc nguyn liu khng th tiu ha c loi b bng cch gn mng ca khng bo tiu ha vi mng sinh cht v bng cch c thi ra ngoi t bo.1.3.9. Peroxixom, glioxixomPeroxixom l mt nhm bo quan c dng l cc ti cha enzim c mng bao bc c pht hin nhiu t bo c nhn thc. Khc vi lizoxom, chng c to thnh t cc mng ni cht trn v cha mt hay vi enzim phn gii oxi ha cc axit amin, axit lactic v cc cht khc thnh cc sn ph m nh hn Chng rt pht trin nm men, cc ng vt nguyn sinh, t bo thn, t bo gan ca ng vt c v. mt s t bo ca mt s loi cy (nhm cy C3), Peroxixom phi hp v tng tc vi lc lp trong qu trnh to thnh cc sn ph m quang hp. t bo gan, chng tiu th ti 20% oxi v s dng oxi bin i peroxit hidro (H2O2) l mt sn ph m trao i cht c c tnh cao thnh nc v oxi di tc ng xc tc ca enzim catalazaH2O2 + 1/2O2 H2O + O2Mt dng Peroxixom cha cc enzim xc tc chuyn ha lipit thnh saccarit gi l glioxixom. Chng kh ph bin cc vi sinh vt v trong cc t bo thc vt d tr du, nh trong ht cy thu du.1.3.10. Trung tTrong t bo thng c hai trung t nm phn trung tm ca t bo cht gn nhn. Chng c cu trc hnh tr, xp thng gc vi nhau v nm trong khi sinh cht c nht thp mu sng gi l trung cu thng tiu bin trong trc v li xut hin vo k cui ca phn bo c tThnh phn ha hc ca trung t ch yu gm protein tubulin, mucoprotein, glicoprotein, mt t lipit v ARN. 27. 271.3.11. Ti thTi th l bo quan c ch thc hin vi ph bin mi sinh vt Di knh hin vi quang hc, ti th c dng cc s ngn hay dng ht, ch thc trung bnh ng knh l 0,1 0,5 m, b dy 1- 10 m.Hnh dng, ch thc, v tr sp xp, s lng ca ti th bin thin theo cc iu kin mi trng v trng thi sinh l ca t bo. S lng ti th l thuc vi cng cc hot ng sng.Di knh hin vi in t, ta thy ti th c cu trc ni ti rt tinh vi gm h mng kp gm mng ngoi v mng trong ( dy mi mng 4 -6nm) cch bit nhau bi khong khng gian bao quanh ti th c dy 8 10nm cha cht dch ta nh huyt thanh. Mng ngoi iu ha s xm nhp cc cht (cc sn ph m phn gii k h) vo v s thi cc cht t ti th ra. T mng trong hnh thnh cc tm rng lc hoc cc ng nh xuyn vo khi c cht trong lng ti th lm tng b mt ni ti ca h mng ln rt nhiu. Hnh dng, s lng v cch sp xp ca cc tm rng lc thay i ty tng loi t bo v trng thi sinh l khc nhau. Ti th ca t bo t dng nng lng nh t bo d tr m thng t tm rng lc cn c bay ca chim, su b li c nhiu tm rng lc.Chc nng ch yu ca ti th l trung tm gii phng v chuyn ha nng lng ca t bo. Ngoi ra, ti th cn c kh nng tng hp protein (protein cu trc v cc enzim), photpholipit, axit boHnh: S cu to ti th 28. 281.3.12. Lp thL nhm bo quan c trng cho t bo thc vt bao gm lc lp (chloroplaste), v sc lp (leucoplaste), sc lp (cromoplaste), bt lp (amiloplaste) v proteoplaste (cha d tr protein).Chc nng ca lp th, tng t ti th ngoi chc nng ch yu l trm chuyn ha nng lng mt tri thnh ha nng, lc lp cn c chc nng l nh my tng hp protein (do tham gia vo vic quy nh tnh di truyn t bo cht) v nhiu cht hu c hc1.3.13. NhnNhn l mt bo quan ln nht, l mt thnh phn cu trc thng xuyn c mt ca mi t bo ng vt v thc vt.Thnh phn ha hc ca nhn bao gm protein (chim 74 90% ng vt, 73,9% thc vt) v axit nucleic trong ADN chim 4 -12% t bo ng vt. v 14% nhn t bo thc vt. Cn ARN chim t 2 -5% ng vt v 12% thc vt. Thnh phn protein bao gm nhm c tnh kim (histon, protamin) d dng cng vi ADN to nn cc phc hp deoxiribonucleoprotein trong nhim sc th v nhm c tnh axit d dng lin kt vi lipit (to nn lipoprotein trong mng nhn) v ARN (trong nhn con).Chc nng ca nhn:- Vai tr trung tm ca nhn i vi tnh di truyn ca t bo: nhn l trung tm iu khin, iu ha cc hot ng sng ca t bo, c bit l cc qu trnh sinh tng hp.- Vai tr ca nhn i vi qu trnh pht sinh hnh thi ca t bo:- Vai tr iu ha ca nhn:1.4. S vn chuyn cc cht qua mng t bo1.4.1. S hp th nc- S hp thu nc ca t bo theo hai c ch: ch ng v th ng* S hp thu nc ca t bo theo c ch th ng:Nc i vo v thot ra hi t bo ch yu theo c ch th m thu. T bo sng c y cc iu kin cn thit ca mt h th m thu tng t nh th m thu k: khng bo cha cc cht ha tan to nn tim nng th m thu nht nh (xc nh c v tnh bng at), ton b khi cht sng v c bit mng sinh cht c kh nng thm c chn lc nh mt mng bn thm tng i. Ty thuc s khc bit ca nng cc cht ha tan trong dch bo so vi nng mi trng bn ngoi m nc t bn ngoi chui vo t bo 29. 29+ Nc bn ngoi vo t bo khi t bo trong dung dch nhc trng;+ Nc t t bo thot ra ngoi khi t bo trong dung dch u trng+ Nc i vo v i ra hi t bo cn bng nhau khi t bo trong dung dch ng trngChiu hng vn chuyn ca nc t ni ny sang ni hc c biu th bng th nng ca nc. Th nng ca nc nguyn cht l cc i v t gi tr 0. S c mt cc cht ha tan lm gim th nng th m thu ca nc. Nng dung dch cng cao th th nng th m thu ca nc cng thp (t cc gi tr m).Nc lun vn chuyn t ni c th nng th m thu cao ti ni c th nng th m thu thp hn qua mng bn thm (ngha l t dung dch c nng thp ti ni cha dung dch c nng cao hn)* S hp th nc ca t bo theo c ch ch ng:MT u trng MT ng trng MT nhc trng 30. 30y l c ch hp th tch cc, mang tnh ch ng nh s hnh thnh cc ti ung nh s ginh git v lin kt cht ch vi nc ca cc h eo u nc ca cht nguyn sinh nh h thng vn ti hay cht mang, vn chuyn nc qua mng t bo. S vn chuyn tch cc i hi chi ph nng lng di dng ATP.1.4.2. S hp th cc cht ha tan ca t boS hp thu cc cht ha tan ca t bo cng theo c ch th ng v c ch ch ng* S hp thu th ng cc cht ha tan ca t boLc nng cc cht ha tan bn ngoi t bo cao hn bn trong (lc cy sng trn t mn, bn phn qu liu lng ) cc cht ny vn chuyn vo t bo theo c ch khuch tn (hp thu th ng). Tc khuch tn l thuc vo nhit , ch thc v cc tnh cht ha, l ca cht ha tan (nh tnh a m, tnh phn cc, in tch,) v vo gradient nng ( chnh lch ca nng bn trong v bn ngoi t bo).Do mng nguyn sinh cha photpholipit nn tnh tan trong lipit c ngha quan trng i vi tc hp th nhiu cht hu c Chng hn, tc chui vo t bo ng bin vi tan trong lipit theo chiu gim dn ca dy cc cht sau y: ru metanol, ete etyl glyxerin, ete metyl glyxerin, glyxerin, ertritol.Ni chung, phn t hay ion c ch thc cng ln th tc khuch tn v chui vo t bo cng chm (chng hn tc khuych tn ca ure > glyxerin > ng arabinoz > glucoz > saccaroz).Trn mng t bo tn ti h thng vn ti hay cht mang c th c bn cht l Protein. Cc ion v cc cht ha tan khc gn ni vi cht mang to thnh cc phc hp Lc cu hnh khng gian ca phn t cht mang thay i theo tnh cht ca phn t khuch tn v to thnh knh dn phn t i vo bn trong t bo. Ti y, i lc ca cht mang vi cht c vn chuyn gim, khin chng c tch ra v c gii phng vo nguyn sinh cht ca t bo, cn phn t cht mang li phc hi 31. 31cu hnh ban u v tip tc tham gia vo qu trnh lin kt v vn chuyn cc phn t khc.Nh cc cht mang m nhiu cht dinh dng quan trng trong c th ng vt c xng sng nh glucoz c hp th vn chuyn nhanh chng kp thi vo mu, ti gan, m c, m thn inh Mt s hoocmon nh insulin cng c tc ng thc y thm tc khuych tn v hp th glucoz trong c th. ngi v ng vt, qu trnh hp th c iu ha bi h thn kinh v ni tit.* S hp thu v vn chuyn ch ng cc cht ha tan ca t boTrong nhiu trng hp, t bo c kh nng hp th nhiu cht t bn ngoi c nng thp hn nng trong t bo (ngc gradient nng ). V d, nng K, P v nhiu nguyn t vi lng trong t bo thc vt thng cao hn mi trng t, nc xung quanh Tng t nh vy, nng ng v cc axit amin trong t bo nguyn sinh ng vt v cc vi khu n sng t do thng cao hn trong mi trng sinh sng ca chng Ngc li, nng Na trong t bo li thng thp hn mi trng ngoi.Vn chuyn ch ng l qu trnh vn chuyn cc ion v phn t theo chiu ngc vi gradien nng v i hi phi tiu dng nng lng (di dng ATP). Theo kt qu nghin cu ca cc nh khoa hc, qu trnh vn chuyn ch ng c s ng gp quan trng ca cht mang c th i vi tng cht c bn cht l protein (enzim). V d, nghin cu s vn chuyn ch ng bm Na+ v K+.H thng vn chuyn ch ng Na v K c gi l bm Na+ v K+ c nghin cu i vi cc t bo hng cu. C th t bo hng cu enzim gi l Na+/K+ - ATPaza (Adenozintriphotphataza) c kh nng thy phn ATP thnh ADP v gc P v c, lc 32. 32c mt Na+, K+ v Mg2+ ngi ta cho rng enzim ny ng vai tr l cht mang Na v K Bm Na v K nh cht mang trn c c trng sau:1. Bm ch hot ng lc c mt c Na+ v K+ v bm vn chuyn ng thi c hai ion trn.2. K+ c bm t ngoi vo t bo cn Na+ c y t trong ra.3. ng vi mt phn t ATP c enzim ATPaza thy phn (v to ra nng lng tng ng), 3Na+ c y ra v 2K+ c bm vo (pha trong mng t bo mang in tch m so vi pha ngoi).4. Nng lng do ATP cung cp gy ra s thay i cu hnh khng gian ca cht mang v do xut hin p lc cao ca enzim i vi Na+ mt ngoi v vi K+ mt ngoi v vi K+ mt trong ca mng. Sau khi Na+ c chuyn ra mt ngoi v K+ c chuyn vo mt trong, cu hnh khng gian ca enzim li thay i lm gim i lc ca n vi cc ion cng nh vi gc photphat.Tip Na+ c gii phng ra bn ngoi t bo v K+ i vo trong t bo, cn gc P c tch ra di dng v c Lc ny Bm li sn sng thc hin chu trnh vn chuyn khc.Ngoi bm Na+ - K+ trn mng t bo cn tn ti mt s bm hc na nh bm Ca2+ (Ca2+ - ATP aza), bm proton (H+ - ATP aza), bm K+, bm glucoz Chng hn Ca2+ c vn chuyn nhanh chng v ch ng qua mng sinh cht cc t bo c xng l nh bm Ca2+. En zim Ca2+ - ATP aza cng iu tit Ca t do gm cc si c v qua iu ha cng co cNh vy:- Vn chuyn th ng cc cht qua mng l s vn chuyn khng tiu tn nng lng ATP v theo chiu gradien nng .- Vn chuyn ch ng cc cht qua mng l s vn chuyn tiu tn nng lng ATP v ngc chiu gradien nng .- Cc cht cng b cng d vn chuyn qua mng, cc cht ha tan trong lipit d dng vn chuyn qua mng(O2, CO2, NO).- Cc cht tch in (cc ion), cc phn t phn cc nh H2O, glucz (kh i qua mng) c s gip ca prtin mng (pecmaza), hay cc knh ion( ion channel ).1.4.3. S vn chuyn cc phn t ln v cc tiu th rn qua mng t boNgoi kh nng vn chuyn cc phn t b v cc ion nh nu trn, mng nguyn sinh cht cn c th vn chuyn cc phn t ln v cc git cht lng vo hoc ra khi t bo. Qu trnh ny gi l ni m bo (endocytosis) bao gm 2 hnh thc:+ n (thc bo: phagocytosis) 33. 33+ Ung ( m bo: pinocytosis)Bn cnh , t bo cng c h nng thi loi cc cn b v tit cc hoocmon ra khi t bo, qu trnh ny gi l s thi khi t bo (exocytosys).Cc qu trnh nu trn (endocytosis, exocytosys) u l s vn chuyn tch cc, ch ng, i hi cung cp nng lng (di dng ATP) v m hm di nh hng ca cc cht gy c ch s chuyn ha nng lng ca t bo.1.4.3.1. Qu trnh ung cc git cht lng ca t boHnh thc ung cc git cht lng cha cc cht ha tan v cc phn t ln rt ph bin t bo ng vt. Qu trnh ung cc git cht lng tri qua 4 giai on k tip nhau:1. Phn t Protein hay cc phn t c hiu qu gy cm ng khc gn vi mng sinh cht2. Mng t bo lm vo trong to thnh ng dn3. S hnh thnh v chuyn vn vo trong t bo ca cc ti ung nh (pinoxom)4. S dng (ng ha) cc nguyn liu c mang vo t bo v tiu bin dn cc ng dn.Cc ti ung trong t bo thng gn kt vi th ha tan lizoxom to thnh mt dng th ha tan th sinh, trong cc enzim thy phn phn gii cc tiu th rn v cc phn t ln thnh cc phn t b. Cc cht ny khuych tn ra t bo cht bao quanh cc th ha tan v c s dng tip tc. Cc cht cn b hng tiu ha c cn li trong th ha tan v sau c thi ra khi t bo.1.4.3.2. Qu trnh thc boQu trnh thc bo l mt cch bt gi v tiu ha mi ch yu nh ng vt nguyn sinh. ng vt c v, kh nng bt v n cc tiu th rn ca cc t bo bch cu v cc dng thc bo hc (nh macrophage ca cc vng m, biu m ca ng h hp v tiu ha) l mt phng thc quan trong bo v c th chng s t nhp ca cc vt th l nh cc vi hu n, cc vt k sinh, cc ht bi nh.Ngoi cc t bo bch cu, cc t bo ng vt c v c kh nng thc bo bao gm mt s dng t bo gan, l lch, hch bch huyt, m lin kt, no b, ty xng phi, kh qun v nhiu m khc.Qu trnh thc bo tri qua mt s bc sau:1. Gn cht (bt gi) cc tiu th l trn b mt t bo2. Bao vy v ko tiu th l su vo trong t bo bng cch to thnh cc chn gi3. To thnh cc ti cha tiu th b bao vy l th thc bo 34. 344. Ha ln th thc bo vi th ha tan to thnh phagolizoxom v tip thnh khng bo tiu ha5. Tiu ha tiu th rn nh tc ng ca cc enzim ca th ha tan.6. Thi loi cc cn b hng tiu ha c ra khi t bo.Hnh: S biu din cc bc ca qu trnh thc boa, Qu trnh thc bo; b, Qu trnh xut bo1.4.3.3. Qu trnh bi tit cc cht ra khi t boS thi loi cc cn b hng tiu ha c (bao gm cc m u vn xc ca cc bo quan hay ca cc vt th l) (hnh b) c thc hin theo cch ngc vi qu trnh thc bo v m bo.a,b 35. 35Qu trnh thi ra ngoi t bo cc cht hnh thnh trong qu trnh trao i cht l mt hot ng chnh ca cc t bo ca m tit ca ng vt. Cc sn ph m tit c tng hp trong mng li ni cht c ht ri tch ly trong cc ti nh. Cc ti ny di chuyn ti b my Golgi, cc sn ph m tit c sng lc v ng gi thnh dng hon chnh trong cc ti tit. cc tuyn nc bt, tuyn ty, tuyn thng thn lc cc ti tit di chuyn ti mng sinh cht, mng ca chng ha nhp vi mng sinh cht v thi cc cht cha trong ti ra ngoi t bo Qu trnh tit m hi du b mt da cc ng vt c v xy ra lc ton b t bo tit b phn hy. cc tuyn sa ch mt phn t bo cha sa b tch ri ra trong qu trnh tit.1.5. Chu k sng ca t boQu trnh phn chia, sinh trng, phn ha, s gi v cht ca t bo1.5.1. Chu k sng (vng i) ca t boChu k sng ca t bo l thi gian tn ti ca t bo t lc c to thnh do kt qu ca s phn chia ca t bo m cho ti ln phn chia ca chnh bn thn t bo (i vi cc t bo c th phn chia nhiu ln) hay ti lc t bo cht mt cch t nhin (i vi t bo ch phn chia mt ln).Mt s t bo c kh nng phn chia trong sut i ca sinh vt cn mt s t bo khc mt kh nng ny Do , chu sng ca t bo c th c gii hn bng hai ln phn chia k tip nhau hoc c bt u bng s phn bo v kt thc bng s gi v cht ca t bo.Cc giai on pht trin chnh ca t bo: cha phn ha, sinh trng, phn ha, gi v cht khng ph thuc vo tui ca ton b c th. Trong i sng ca mi sinh vt lun xy ra s i mi ca a s m: trong cng mt lc, mt s t bo cht i, mt s li sinh si ny n b vo s mt mt . Cc loi t bo khc nhau c kh nng phn chia nhp sinh trng v ha gi v thi gian ko di ca chu k sng khc bit nhau nhiu. Mt s t bo c chu k rt ngn, v d: cc t bo sinh trng nhanh trong giai on u tin ca phi c chu k sng ch 15 20 pht, cc t bo vi khu n cng thng c chu k pht trin 20 30 pht Trong hi chu ca t bo cc sinh vt c nhn tht hng di 10 12 gi v thng ko di mt s ngy.1.5.2. Qu trnh phn chia t bo1.5.2.1. S phn bo ca cc sinh vt tin nhnQu trnh phn chia t bo ca cc sinh vt tin nhn tng i n gin, gm hai giai on chnh l nhn i phn t ADN v phn chia t bo cht (cytokinesis). 36. 36S nhn i v tch nhau ca phn t ADN: c s vt cht mang tnh di truyn ca cc sinh vt tin nhn thng bao gm mt phn t ADN rt di dng mch n khp kn thnh vng. cc sinh vt cha c nhn tht, s nhn i (ti bn, sao chp) ca phn t ADN cng xy ra ngay trc lc phn chia t bo. Mi phn t ADN con tip c gn vi cc vng khc nhau ca mng sinh cht iu m bo s phn b sau ny ca mi phn t ny trong mi t bo con.S phn chia t bo cht: din ra lc nhng mng sinh cht mi v mt vch ngn mi c tng hp phn gia t bo Lc u, mng sinh cht xut pht t pha ngoi, qung gia hai phn t ADN v tin dn vo pha trong t bo Vch ngn gia cc mng ny cng c hnh thnh v phn chia t bo thnh hai phn gn bng nhau. cc loi vi khu n lam dng si, sau lc phn chia, cc t bo con vn dnh lin vi nhau. cc vi khu n n bo, cc t bo con tch nhau ra thnh cc c th mi.1.5.2.1. S phn bo ca cc sinh vt c nhnCc sinh vt ny c hai kiu phn bo: phn bo c t v phn bo hng t hay phn chia trc tip.* Qu trnh phn bo c t (nguyn phn): Cch phn chia ny m bo s phn phi bng nhau ca vt cht di truyn c nhn i t t bo m cho hai t bo con.Chu k sng ca t bo c kh nng phn chia bao gm thi k phn chia t bo thc s (M) v gian k l thi gian gia hai ln phn chia.Gian k l thi k chu n b kh n trng cc iu kin v vt cht v nng lng cho s phn bo. Hin ti ngi ta chia gian k thnh 3 thi k nh l k trc tng hp (G1), k tng hp ADN (S) v k sau tng hp (G2). Chu k sng ca t bo bao gm c 4 thi k M + G2 + S + G1cn phn bo c t bao gm 3 thi k c lin quan trc tip n s phn bo l S + G2 + M.- Thi k trc tng hp (G1) thng l thi k di nht v c thi gian thay i nhiu nht cc loi t bo khc nhau. Trong thi k trc tng hp (G1) din ra s gia tng ca t bo cht, s hnh thnh thm cc bo quan khc nhau, s phn ha v cu trc v chc nng ca t bo v chu n b iu kin cho s tng hp ADN sau - Thi k tng hp (nhn i) ADN (S): s nhn i ca ADN xy ra k tng hp thuc gian k. Ngoi s nhn i ADN, trong thi k ny cn thc hin mnh m qu trnh tng hp nhiu hp cht cao phn t khc (Protein, ARN) v cc hp cht giu nng lng (ATP, v cc hp cht c lin kt cao nng hc- Thi k sau tng hp (G2): trong thi k ny t bo tip tc tch ly thm ngun nng lng v hnh thnh cc cu trc c lin quan trc tip vi qu trnh phn bo nh trung t (gm 2 cp) 37. 37- Qu trnh phn chia t bo c t thc s (M) bao gm 4 thi k k tip nhau : k trc, k gia, k sau v k cui+ K trc: Ko di 2 n 270 pht (ty tng loi t bo), din ra cc bin i ha l ca nhn v t bo cht ( nht ca t bo cht tng cn ca nhn gim). Th tch nhn tng ln Di knh hin vi thng lc ny ta c th quan st c b nhim sc th vi s lng, di v hnh dng c trng cho tng loi t bo do kt qu ca s ngng t, kt xon, rt ngn v dy thm lin tc cc cp NST.Ti cui k trc, cc NST tch nhau ra v nm ngoi bin ca nhn, mng nhn v nhn con bin mt. Cc cp trung t tch dn nhau v phn b hai i cc ca nhn v t hnh thnh cc si thoi v sc.+ K gia: ko di t 0,3 n 170 pht. Cc NST co ngn v ng xon cc i to NST in hnh tp trung thnh hng thng trn mt phng xch o ca thoi v sc. Mi nhim sc th kp gm 2 crmatit dnh nhau tm ng.+ K sau: thi gian cng rt nhanh t 0,3 n 122 pht. Cc crmatit tch nhau ra tm ng, mi crmatit tr thnh mt NST n di chuyn ti mt trong hai i cc ca thoi si v sc Cng lc , cc trung t (cc ca thoi v sc) cng tch nhau xa hn hin thoi si v sc k sau c dng ko di.+ K cui: ko di t 1,5 n 140 pht. NST con mi c to thnh c di chuyn ti hai i cc ca thoi v sc (thoi bt nhim). Trong k ny din ra cc bin i theo chiu hng ngc vi k trc. NST gim dn bn son v tr v dng si mnh (tng t nh gian k). Thoi si v sc v trung t phn gii v khng cn thy na. Nhn con li xut hin tr li, mng nhn c hnh thnh tr li bao quanh cc NST.-S phn chia t bo cht: ng thi vi s hnh thnh nhn mi, trong t bo m din ra s phn chia t bo cht, qu trnh ny din ra t bo ng vt v thc vt l khc nhau. t bo thc vt: s phn chia t bo cht c thc hin bng cch hnh thnh vch ngn (bn trung gian bng cht pectin v mng xenluloz, phn gia t bo trng vi mt phng xch o) gia hai nhn con c hnh thnh trong k cui. S hnh thnh vch ngn t bo c tin hnh nh s tham gia cung cp nguyn liu) ca nhiu cu trc t bo nh b my golgi, cc s thoi v sc, cc si xenluloz cc nh.T bo ng vt, c phn lm hai do s xut hin v ln su dn ca eo tht phn gia t bo Qu trnh tch i t bo ng vt c thc hin nh vng ai cc si cc nh (microfilament) c kh nng co rt tp trung di mng sinh cht vng gia (bn xch o) ca t bo m. Cc si ny bao gm protein actin l mt thnh phn quan trng ca si c.* Cch phn chia t bo hng t 38. 38 nhiu loi t bo chuyn ha ca ng vt v thc vt (ni nh, t bo r con, m d tr, bao phn, trng giy, bch cu, gan, thn) thng xy ra hnh thc phn bo hng t (cn gi l phn bo trc tip), hnh thc ny khc vi phn bo c t ch hng m bo to thnh cc nhn v t bo con c gi tr ngang nhau v mt di truyn.S phn bo khng t c th tin hnh bng mt s cch trong ph bin nht l cch to co tht gia chia nhn lm hai phn gn bng nhau, sau xy ra s phn chia t bo cht. Ngoi ra, nhn c th tch ra cc phn nh bng cch to chi hay t on.1.5.3. Qu trnh tng trng v phn ha ca t bo1.5.3.1. S tng trng ca t boS sinh trng ca ng vt v thc vt c thc hin nh s tng trng v s phn chia ca t bo Kch thc ca sinh vt do ch thc v s lng ca t bo chi phi. Cc t bo con sau hi c hnh thnh bng cch phn chia t bo m, thng n mt gii hn nht nh th li chuyn sang trng thi phn chia (nu t bo phn chia nhiu ln lin tip) hoc trng thi t bo phn ha, thc hin nhng chc nng ring bit Thng kch thc ca t bo khng t l thun vi ch thc c th.1.5.3.2. S phn ha ca t boQu trnh phn ha ca t bo l c s hnh thnh v phn ha v cu trc v chc nng ca cc m, c quan hc nhau ca sinh vt. Kt qu ca qu trnh phn ha l t nhng t bo ng nht ban u (hp t) to thnh cc t bo khc bit nhau r rt v hnh thi, cu trc, thnh phn ha hc, chc nng hot ng, trao i cht. c th ng vt, qu trnh phn ha t bo ch yu din ra trong qu trnh pht trin phi dn n s to thnh cc loi m khc nhau ca ng vt (biu m, m lin kt, m sn xng, mu v bch huyt, m c, m thn kinh). Qu trnh phn ha ca t bo ng vt vn cn tip tc din ra trong thi k pht trin hu phi, c th trng thnh (chng hn s to thnh cc c quan mi trong cc giai on bin thi ca su b, lng c, s to thnh cc t bo hng cu trong ty xng ca ng vt c v)Qu trnh phn ha ca t bo thc vt, tin hnh lin tc trong vng i ca cy phn chp r, ngn chi thn v cnh cc tng pht sinh (tng tng) ca r v thn. T cc t bo ca m phn sinh, qua qu trnh phn ha to nn lng ht, cc m dn (mch g v libe), cng m (si g), nhu m d tr v nhu m cha lc lp, biu b, t bo kh khngTrong qu trnh phn ha ca t bo thc vt, cc cht iu ha sinh trng (cc cht ch thch nh: auxin, giberelin, inetin, cc cht c ch nh axit apxixic) c vai tr iu tit rt r rng Hm lng v hot tnh (th hin hm lng t do) cc cht 39. 39iu ha sinh trng bin i c tnh quy lut trong chu k sng c th ca tng loi, ging cy khc nhau v ph hp vi cc thay i ca iu kin ngoi cnh (chng hn s thay i ca cc quang chu k). S bin i ca cc cht iu ha sinh trng dn n s hnh thnh cc m mi (c c trng v hnh thi, cu trc, trao i cht), cc c quan mi (nh lc ra hoa, to qu). Vai tr cc cht iu ha sinh trng c c bit quan tm trong nui cy m.Bng cch s dng hn hp cc cht iu ha sinh trng theo nhng t l khc nhau, ta c th iu khin qu trnh phn ha theo hng mong mun. Chng hn cht xitokinin nng 10-6 M c tc ng kch thch s phn bo (phn phn ha) cn nng 10-5 10-6 M li kch thch s phn ha chi.Cc cht iu ha sinh trng c nh hng n s phn ha hay c ch cc gen nht nh. Cng vi cc nhn t khc, chng c th l nhng nhn t cm ng cc tc ng ngoi cnh v gy ra cc bin i c tnh cht dy chuyn dn n s thay i nhp v cng sinh tng hp nhng protein c th c vai tr quyt nh trong qu trnh phn bo . cc u c tnh, do s ri lon ca c ch t iu ha, t bo tin hnh tng hp protein khng hn v mt kh nng phn ha, ch thc hin s phn bo lin tc t to thnh cc khi u.1.5.4. S gi v cht ca t boThi gian sng ca mi loi t bo khng ging nhau, ph thuc vi c im sinh l ca chng.C nhng t bo c thi gian tn ti rt ngn (t bo hng cu, t bo m b, gic mc, tuyn m) Sau hi c to thnh bng cch phn chia ca cc t bo khng phn ha, chng phn ha, gi v cht rt nhanh v c thay th bng nhng t bo mi. Chng hn, sau hi c to thnh t cc t bo cha phn ha ty xng, cc t bo hng cu ch sng 60 120 ngy. Cc t bo m lin kt ca c th ngi cng sng trong thi gian tng i ngn (2- 3 nm)C nhng t bo c thi gian sng kh di. Chng ch ngng phn chia lc c th ngng ln (t bo gan, tuyn ty, tuyn nc bt, tuyn gip, c trn)Ngoi ra, c nhng t bo c phn ha rt sm trong thi k phi thai v tn ti trong sut thi gian sng ca c th (t bo thn kinh, t bo c vn). Chng gi dn ri cht cng ton b c th. Qu trnh ha gi l mt qu trnh tt yu t nhin ca mi sinh vt ni chung v ca tng t bo ni ring do kt qu ca nhng bin i c tnh bt thun nghch ca tnh cht ha l, cu trc v chc nng ni bo. Trong qu trnh ha gi, mc phn tn v tnh a nc ca h keo cht nguyn sinh gim dn (hm lng protein d tan gim) nht ( kt c) ca h eo tng v tnh thm ca t bo gim dn n s gim st cng cc hot ng sinh l, cc qu trnh trao 40. 40i cht. im ng in ca cc protein chuyn t vng axit sang min trung tnh. Trong thi k gi, cc t bo ca m thn inh, c tim, gan, thn, tuyn gip xut hin cc sc t khng tan trong dung mi hu c (chng l sn ph m chuyn ha ca cc axit bo khng no).1.6. Di truyn hc phn t1 6 1 C s vt cht v c ch di truyn cp phn tVt cht di truyn bao gm 2 cp :- Cp phn t: axit nucleic: ADN, ARN v Protein- Cp t bo: Nhim sc th.C ch di truyn bao gm 2 cp :- Cp phn t: nhn i tng hp ADN, sao m tng hp ARN, gii m tng hp Protein.- Cp t bo: nguyn phn, gim phn, th tinh.1 6 1 1 C ch di truyn cp phn t:C ch tng hp ADN:- V tr v thi im: Xy ra trong nhn t bo lc AND dui thng ra vo khong gian k ca t bo.- C ch: Di tc dng ca enzim AND polymeraza ln lt hai mch n ca phn t AND tch nhau ra, trn mi mch n cc nucleotit ln lt lin kt vi cc nucleotit t do trong mi trng ni bo theo nguyn tc b sung (A lin kt vi T bng 2 lin kt hidro, G lin kt vi X bng 3 lin kt hidro).- Kt qu: t 1 phn t AND m hnh thnh 2 phn t AND con, trong mi AND con c mt mch l nguyn liu c, mt mch l mi c tng hp.* Phn m rng c ch tng hp AND theo m hnh OkazakiTrn mch mi c tng hp, cc nucleotit t do c lp rp theo chiu 5 3, ngc vi chiu 3 5 ca mch AND Nh vy, trong hai mch mi th mt mch c hnh thnh lin tc, cn mch mi ia c hnh thnh tng on (cn gi l cc on Okazaki) theo hng ngc li Cc on ny c ni li vi nhau nh mt loi enzim gn ligaza.S : 41. 41Vic tng hp cc on Okazaki ban u cn phi c on mi on mi ny l 1 chui ARN ngn c sinh ra bi enzim primaza. Trnh t cc bagi ca on mi c nh hng theo trnh t ca cc nucleotit ca si AND lm khun. V sau on mi ARN s b AND th ch Nh vy, mi on Okazaki c khi u bng 1 on ngn ARN on ny dng lm cht mi ko di tip chui polynucleotit. Sau khi loi b ARN v lp y khong trng bng tc dng ca AND polymeraza I th cc on c ni li vi nhau bng ligaza AND. Si AND c tng hp bng cch ni cc on Okazaki li vi nhau gi l si ra chm (si i theo) Si c tng hp lin tc gi l si dn u.C ch tng hp ARN:Tng hp mARN:-V tr: Xy ra trong nhn t bo, lc AND dui thng ra vo khong gian k ca t bo- C ch: Di tc dng ca 1 loi enzim ARN polymeraza mt on ca AND ng vi mt gen cu trc c tho xon. Hai mch n tch nhau ra, mi nucleotit trn mch m gc lin kt vi 1 ribonu trong mi trng ni bo theo nguyn tc b sung (A lin kt vi U bng 2 lin kt hidro, G lin kt vi X bng 3 lin kt hidro). Enzim di ng trn mch m gc theo chiu 3 5 v si mARN ko di theo chiu 5 3.Qu trnh sao m c tin hnh t m m u trn AND v chm dt m kt thc. Sau khi tng hp xong, mARN tch khi mch m gc i vo t bo cht ti cc riboxom tham gia s tng hp protein, cn hai mch n ca AND li lin kt vi nhau. 42. 42A- Mt pre-mARN c cha 4 exon, 3 intronB- Cch ct ni c 4 exonC- Cch ct ni khc c th ly i mt hoc nhiu exon t phn t mARN trng thnhTng hp tARN, rARN: Qu trnh tng hp ARN vn chuyn v ARN riboxom cng theo nguyn tc tng t. y, mch polyribonu qun li v hnh thnh phn t tARN (hoc rARN) vi cu trc c trngC ch tng hp Protein:-V tr: Protein c tng hp trong t bo cht, ti cc riboxom- C ch: Qu trnh tng hp protein trong t bo gm hai giai on, giai on sao m v giai on gii m Giai on sao m (chnh l qu trnh tng hp ARN).* Giai on gii m:a, Hot ha axit amin- Di tc dng ca enzim, aa t do trong t bo cht lin kt vi ATP v tr thnh dng hot ng (hot ha).- Nh 1 loi enzim hc, aa hot ha lin kt vi tARN tng ng to nn phc hp aa-tARN.Tm tt: aa t do aa hot ha phc hp aa.tARNb, Tng hp chui polypeptitGm 3 bc: - M u chui polypeptit- Ko di chui polypeptit- Kt thc chui polypeptitE + ATPE + tARN 43. 43Bc 1. M u chui polypeptitRiboxom gn vo mARN v tr m m u (AUG), phc hp aa m u tARN tin vo riboxom, i m ca n khp vi b ba m sao trn mARN theo nguyn tc b sung (A lin kt vi U bng 2 lin kt hidro, G lin kt vi X bng 3 lin kt hidro).Bc 2. Ko di chui polypeptitTip tARN mang aa1 tin vo riboxom, i m ca n khp vi b 3 m sao trn mARN theo nguyn tc b sung Di tc dng ca enzim hnh thnh lin kt peptit gia aa m u vi aa1.Sau , RBX dch chuyn sang mt b 3 theo chiu 5 3. S dch chuyn ny lm cho tARN m u ri khi RBX, phc hp aa2 ARN tin vo RBX, i m ca n khp vi b 3 m sao trn mARN theo nguyn tc b sung Di tc dng ca enzim lin kt peptit c hnh thnh gia aa1 vi aa2RBX li chuyn dch theo tng nc b 3 v c nh vy cho n khi gp b 3 kt thc trn mARN (UAA, UGA, UAG) th qu trnh tng hp protein ngng li.Bc 2. Kt thc chui polypeptit 44. 441.6.1. Bin i vt cht di truyn cp phn tt bin gen- Khi nim: t bin gen l nhng bin i trong cu trc phn t ca gen lin quan n mt hoc mt s cp nucleotit xy ra ti mt im no ca phn t AND.- Cc loi t bin gen: Mt, thm, thay th, o v tr mt cp nucleotit.- Nguyn nhn v c ch:+ Nguyn nhn: Do cc tc nhn l, ha ca ngoi cnh v do s ri lon cc qu trnh sinh l, sinh ha ca t bo.+ C ch pht sinh t bin gen: Do cc tc nhn l, ha ca ngoi cnh, hoc do s ri lon qu trnh sinh l, sinh ha ca t bo gy nn ri lon qu trnh t nhn i ca AND hoc lm t phn t AND hoc ni on b t vo AND v tr mi.+ C ch biu hin ca t bin gen: t bin giao t: Pht sinh trong qu trnh gim phn t bo sinh dc t bin giao t qua qu trnh th tinh i vo hp t, nu l t bin tri biu hin ngay ra kiu hnh, nu l t bin ln biu hin trng thi ng hp t. t bin xma (t bo c s lng nhim sc th l 2n): xy ra qu trnh nguyn phn c nhn ln trong m to thnh th khm v biu hin mt phn c th. V d: cnh hoa giy t bin xoma khng di truyn bng sinh sn hu tnh nhng di truyn bng sinh sn sinh dng. t bin tin phi: xy ra nhng ln nguyn phn u tin ca hp t. Di truyn bng sinh sn hu tnh.- Hu qu ca t bin gen:+ t bin gen c hi cho c th v gy ri lon, thay i cu trc ca gen.+ Mt s t trng hp l c li, v d: t bin lm tng s bng trn khm la+ Mt s t bin trung tnh khng c li v khng c hi l c s ca qu trnh tin ha1.7. Di truyn hc t bo1.7. 1. C s vt cht v c ch di truyn cp t bo1.7.1.1. C s vt cht cp t boNhin sc th (NST)* i cng v NST 45. 45- Khi nim: Nhim sc th l nhng cu trc nm trong nhn t bo c kh nng nhum mu c trng bng thuc nhum kim tnh.- B NST: Tp hp cc NST trong nhn ca t bo ca mi loi sinh vt gi l b NST.+ B NST ca mi loi c tnh cht a dng, c trng v s lng hnh thi v cu trc, c duy tr v n nh qua cc th h.+ Cc kiu b NST: Bnh thng gm b NST lng bi (2n), b n bi (n). B NST bt bnh thng gm b NST d bi v a bi (b NST t bin).B NST lng bi (2n)- C trong t bo sinh dng (x ma), hp t v t bo sinh dc s hai Trong t bo NST tn ti thnh tng cp ng dng, 1 c ngun gc t b, 1 c ngun gc t m. Ton b NST trong nhn t bo hp thnh b NST lng bi ca loi (2n)V d: ngi 2n = 46, rui gim 2n = 8, cy ng 2n = 20.B NST lng bi thng l 1 s chn, i hi hng chn (v d: cc loi b xt, rp, chu chu , chu chu c th ci 2n = 24, c th c 2n = 23).B NST n bi (n)- C trong t bo sinh dc. Trong giao t, NST tn ti thnh tng chic, nn s lng bng s lng NST trong t bo sinh dng gi l b NST n bi. K hiu l n, v d: ngi n = 23, rui gim n = 4.- B NST n bi c loi l chn, c loi l l.* Cu trc NSTCu trc siu hin vin v c s cu to nn NST l Nucleoxom. Cu to 1 Nucleoxom gm 2 thnh phn: Bn trong gm 8 phn t protein loi histon, bn ngoi c qun quanh bi 1 vng AND (cha khong 140 cp nucleotit).Mi Nucleoxom c ng knh khong 100 , dy 55 Cc Nucleoxom c ni vi nhau bi 1 on AND (gi l on AND ni) to thnh chui Nucleoxom c ng knh 100 gi l si c bn. S cp nucleotit on AND ni ca cc loi hc nhau th hc nhau, thng thng vo khong 60 cp nucleotit.Si c bn: l chui Nucleoxom c ng knh 100 .Si nhim sc: si c bn xon li 1 ln na to thnh si nhim sc c ng knh 300 . 46. 46Si cromatit: si nhim sc xon li ln na to thnh si cromatit c ng knh 7000 . k gia ca phn bo nguyn phn cromatit xon cc i to thnh 1 NST p c ng knh 14.000 . Vi cu trc xon cun nh vy, chiu di ca NST c rt ngn 15 000 n 20.000 ln so vi chiu di ca AND (NST ca ngi cha si AND di nht l 82 mm. Sau khi xon cc i k gia ch di 10 m = 10.104 ). S thu gn cu trc hng gian nh th thun li cho s phn ly v t hp cc NST trong chu k phn bo). K sau ca qu trnh phn bo mi cromatit to thnh mt NST nCu trc hin viNST ch quan st r nht vo k gia ca qu trnh phn bo, hi cc NST t nhn i v co ngn cc i.Hnh dng ca NST: hnh que, hnh ch V, hnh ht, hnh mc in hnh l NST hnh ch V.Kch thc: di 0,2 50 m, ngang 0,2 2 m.Cu trc NST hnh ch V: Mi NST gm 2 si cromatit nh vi nhau eo th nht (tm ng) Tm ng l ni NST nh vi si t v sc hi phn bo tm ng chia NST thnh 2 cnh. Ty thuc vo v tr ca tm ng ngi ta phn bit thnh cc loi NST+ NST tm cn: tm ng chnh gia, cnh bng nhau, NST c hnh ch V (V u n). 47. 47+ NST lch tm: Tm ng lch v mt bn, 2 cnh khng bng nhau, NST c hnh mc.+ NST tm mt: Tm ng gn ngay u mt, 1 cnh rt ngn. NST c hnh que hay hnh ht (2 cnh u ngn).Mt s NST cn c eo th 2 hay th km, eo th 2 l ni tng hp ra RBX, trc hi i ra TBC gp phn to nn RBX chng tm thi tch t li eo ny v to thnh nhn con.* Chc nng ca NSTNST l c s vt cht ch yu ca hin tng di truyn v bin d cp t bo l do NST l cu trc mang gen, trn mi gen nm v tr xc nh, ngha l NST l ni tch ly v bo qun thng tin di truyn i b phn cc tnh trng di truyn u c quy nh bi cc gen trn NST trong nhn (di truyn qua NST), 1 s cc tnh trng di truyn lin quan ti TBC (nh ty th, lp th) c gi l di truyn ngoi NST.NST c kh nng nhn i l h nng truyn thng tin di truyn.NST c kh nng phn ly, t hp n nh qua cc th h l nh c ch nguyn phn, gim phn v th tinh.NST c th b bin i, nhng bin i v mt cu trc v s lng NST s gy ra nhng bin i cc tnh trng.1.7. 1. 2. C ch di truyn cp t bo cc loi sinh sn v tnh: C ch m bo cho b NST n nh qua cc th h t bo ca c th l nh c ch nguyn phn. cc loi sinh sn hu tnh: C ch m bo cho b NST n nh qua cc th h t bo ca c th l nh s kt hp ca 3 c ch: nguyn phn, gim phn v th tinh.+ Gim phn: hnh thnh giao t+ Th tinh: kt hp giao t thnh hp t c b NST c trng+ Nguyn phn: to cho c th tng ln v s lng t bo, c th ln ln.* C ch hnh thnh cc loi b NST t t bo 2nC ch hnh thnh b NST nMt nhm t bo sinh dng cc c th trng thnh c tch ra lm nhim v sinh sn, gi l t bo sinh dc s hai Cc t bo ny ln lt tri qua 3 giai on (3 vng): 48. 48+ Giai on sinh sn: nguyn phn lin tip nhiu t to ra cc t bo sinh dc con+ Giai on sinh trng: Cc t bo tip nhn nguyn liu t mi trng ngoi to nn cc t bo c ch thc ln (k c nhn v t bo cht)+ Giai on chn: cc t bo sinh tinh trng, sinh trng bc vo gim phn to ra cc giao t n bi. ng vt, con c t bo sinh tinh trng hay cn gi l t bo sinh tinh, con ci gi l t bo sinh trng. thc vt t bo sinh dc l t bo sinh ht phn, t bo sinh non.Kt qu ca qu trnh gim phn ca t bo sinh dc ng vt:+ Nu l con c: c 1 t bo sinh tinh tri qua gim phn to 4 tinh trng (n) c kh nng th tinh nh nhau+ Nu l con ci: c 1 t bo sinh trng tri qua qu trnh gim phn to ra 1 trng v 3 th nh hng. Ch c t bo trng mi c kh nng th tinh, cn 3 th nh hng khng c kh nng th tinh s b tiu bin iTBSDSK:(1)(2)(3)S tm tt qu trnh hnh thnh b NST (n) ng vt(1) Vng sinh sn, (2) Vng sinh trng, (3) Vng chn2n2n2n2n2n2n2nnnnn2n2n2n2n2n2n2nnnnn 49. 49Kt qu ca qu trnh gim phn ca t bo sinh dc thc vt:+ T 1 t bo sinh dc c (2n) tri qua qu trnh gim phn to 4 ht phn, mi ht phn nguyn phn 1 ln to ra 2 nhn gm: 1 nhn sinh dng v 1 nhn sinh sn.+ T 1 t bo sinh non tri qua gim phn to ra 4 t bo n bi, trong c 3 t bo b tiu bin, ch cn 1 t bo trng (hay non) nguyn phn lin tip 3 ln to thnh 8 nhn n bi.C ch hnh thnh b NST 2n- Qua qu trnh nguyn phn- Qua gim phn hng bnh thng: cc t bo sinh tinh trng hoc sinh trng nu b tc ng ca cc nhn t phng x, ha hc lm ct t thoi t v sc hoc c ch c ch hnh thnh thoi t v sc trn ton b NST s to nn cc giao t lng bi.- Qua c ch th tinh: s kt hp gia tinh trng n bi v trng n bi qua th tinh s to nn hp t lng bi (2n).C ch hnh thnh b NST 3n, 4nT bo 2n gim phn do ri lon phn bo (thoi t v sc b ct hoc khng c hnh thnh) xy ra trn tt c cc cp NST s to nn giao t 2n. Giao t ny kt hp vi giao t bnh thng s to nn hp t 3n.Cc giao t hng bnh thng kt hp vi nhau s to nn hp t 4n.Ngoi ra dng 3n cn c hnh thnh trong c ch th tinh kp ( thc vt) do nhn th cp 2n x tinh t n to thnh ni nh 3n Dng t bo 4n, cn c hnh thnh do nguyn phn ri lon xy ra trn tt c cc cp NST sau hi nhn i* ngha sinh hc v mi quan h ca nguyn phn, gim phn v th tinhNguyn phn:- n nh b NST qua cc th h t bo ca cng mt c th, tng nhanh sinh khi t bo m bo phn ha m, c quan to ra c th mi.- Nh nguyn phn m cc th h t bo khc nhau vn cha ng cc thng tin di truyn ging nhau, c trng cho loiGim phn:- m s k tc vt cht di truyn n nh tng i qua cc th h- Nh gim phn m to nn cc giao t n bi khi th tinh s khi phc li trng thi lng bi.Th tinh: 50. 50-Phc hi li b NST lng bi do s kt hp gia giao t c (n) vi giao t ci (n), mt khc trong th tinh do s phi hp ngu nhin ca cc loi giao t khc gii tnh m cng to nn nhiu kiu hp t khc nhau v ngun gc v cht lng b NST lm tng tn s cc loi bin d t hp.- Nh qu trnh th tinh, m bo vic truyn thng tin di truyn t b m cho con ci n nh tng i.Nh s kt hp ca 3 qu trnh trn m to iu kin cho cc t bin c th lan rng chm chp trong loi c dp biu hin thnh kiu hnh t bin.1.7. 2. Bin i vt cht di truyn cp t bo1 7 2 1 t bin cu trc NSTKhi nim: t bin cu trc NST l nhng bin i t ngt trong cu trc NST to ra nhng tnh trng mi.Nguyn nhn: Do cc tc nhn l, ha trong mi trng trong v ngoi t bo, do nhng bin i sinh l ni bo, lm ph v cu trc NST nh hng ti qu trnh ti bn, tip hp, trao i cht ca NST.Cc loi t bin cu trc NST: Mt on, o on, chuyn on v lp on 51. 51C ch v hu qu ca cc loi t bin cu trc NST:- Mt on: on b mt c th nm u mt mt cnh ca NST hoc khong gia u mt v tm ng t bin mt on thng gy cht hoc lm gim sc sng. V d: ngi NST th 21 b mt on s gy ung th mu- Lp on: Mt on no ca NST c th c lp li mt ln hay nhiu ln. t bin lp on lm gim cng biu hin ca tnh trng. V d, lp on 16 A rui gim lm cho mt hnh cu thnh mt dt, cng lp nhiu on, mt cng dt.- o on: Mt on NST b t ri quay ngc li 1800 v gn vo ch b t lm thay i trt t phn b ca gen trn NST on b o ngc c th mang tm ng hoc hng mang t bin o on NST t nh hng ti sc sng ca c th v vt cht di truyn khng b mt i S o on NST to nn s a dng gia cc ni trong phm vi mt loi.Chuyn on: Mt on NST ny b t ra v gn vo mt NST khc hoc c 2 NST khc cp cng t mt on no ri trao i on b t vi nhau, cc on trao i c th tng ng hoc hng tng ng.S chuyn on lm phn b li cc gen trong phm vi mt cp NST hay gia cc cp NST khc nhau to ra nhm gen lin kt mi. Chuyn on ln thng gy cht hoc lm mt kh nng sinh sn. Chuyn on nh la, chui, u gp nhiu trong thin nhin.1 7 2 2 t bin s lng NSTKhi nim: t bin s lng NST l hin tng b NST ca loi tng ln mt s nguyn ln b n bi (to th a bi) hoc tng ln hay gim i mt hay mt s cp NST s to nn th d bi.Th d bi: gm c th 3 nhim, th a nhim, th mt nhim, th khuyt nhim. ng vt, cc t bin d bi a phn gy nn hu qu c hi. V d, ngi c 3 NST th 21, xut hin hi chng ao, tui ngi m cng cao sinh con t l mc hi chng ao cng nhiu.Th d bi NST gii tnh ca ngi gy nhng hu qu nghim trng.+ Th d bi XXX (hi chng 3X): bung trng v d con khng pht trin, thng gy lon kinh nguyt.+ Th OX: hi chng tocn, n ln, c ngn, khng kinh.+ Th XXY: hi chng Claiphento thn cao, chn tay di, tinh hon nh, si n.+ Th OY: khng thy, c l hp t cht ngay sau khi th thai. 52. 52Th a bi: B NST ca t bo sinh dng l 1 bi s ca b n bi, ln hn 2n. Gm hai loi: th a bi chn (4n, 6n, 8n) v th a bi l (3n, 5n, 7n)+ C ch pht sinh th a bi chn: t bo sinh dng, sau hi NST nhn i nhng thoi v sc khng hnh thnh dn ti tt c cc NST khng phn ly s to t bo 4n. t bo sinh dc, s khng phn ly ca cc cp NST s to ra giao t 2n, trong qu trnh th tinh giao t 2n x 2n to thnh hp t 4n.+ C ch pht sinh th a bi l: c hnh thnh khi kt hp giao t khng bnh thng vi giao t bnh thng (v d: 2n x n to thnh hp t 3n).Hu qu ca t bin th a bi: t bin th a bi c li v lng vt cht di truyn tng ln gp bi, kh nng tng hp cc cht mnh m, t bo sinh dng to, c quan sinh sn ln, sinh trng nhanh, nng sut cao. Tuy nhin, ng vt t bin th a bi l thng c hi v mt kh nng sinh sn. 53. 53BI TPBi tp 1. Mt gen c tng s lin kt hidro l 3450. Trong gen hiu s % nucleotit loi A vi nucleotit khng b sung vi n bng 20% tng s nucleotit ca gen. Trn mARN c mG = 300 ribonu, mA = 600 riboxom.1. Tm s nucleotit mi loi ca gen2. Chiu di v khi lng phn t ca gen3. S lng mi loi ribonu ca mARN4. Nu gen ni trn nhn i lin tip 6 t mi trng ni bo phi cung cp thm mi loi nucleotit l bao nhiu ?5. Nu mi gen con sao m 3 ln, mi m sao cho 5 RBX trt qua khng lp li, mi trng ni bo phi cung cp bao nhiu axit amin. Trong cc phn t protein hon chnh c bao nhiu lin kt peptit.Bi tp 2. Mt gen c 3000 nucleotit, trong c hiu s gia X vi 1 loi nucleotit khc bng 20 % s nucleotit ca gen. Trn mt mch n ca gen ca gen c 20 % nu loi A v 600 nu loi X. Phn t mARN c tng hp t gen c 30 % G. Trn mN c 1 s RBN trt qua v khng lp li, khong cch v thi gian gia RBX th nht vi RBX cui cng l 7,2 giy. Cc RBX k tip u c khong cch bng nhau. RBX th nht trt qua ht phn t mARN mt 50 giy.1. Tnh chiu di ca gen2. T l % v s lng tng loi nu ca gen v ca tng mch n ca gen3. T l % v s lng tng loi ribonu ca mARN ?4. Khong cch gia RBX1 v RBX cui cngBi tp 3. Mt gen di 0,408 m, trong s nucleotit loi T bng 1,5 s nucleotit khng b sung vi n.Do t bin mt on nn phn gen cn li gm 900 nucleotit loi A v T, 456 nucleotit loi G v X.a. Khi gen cn li t nhn i th nhu cu v tng loi nucleotit gim i bao nhiu so vi hi gen cha b t binb. on mch kp b mt gm bao nhiu cp nucleotit. 54. 54Bi tp 4. g 2n = 78, xt 1 t bo sinh dc s hai c v mt t bo sinh dc s hai ci vng sinh sn t bo sinh dc s hai c nguyn phn lin tip 6 t cn t bo sinh dc s hai ci nguyn phn lin tip 8 t. Cc t con sinh ra u tri qua vng chn.1 Xc nh s lng t bo sinh tinh, sinh trng.2 Xc nh s lng tinh trng v s lng trng.3. Xc nh s lng NST n trong cc tinh trng v trong cc trng.4. B NST ca t bo sinh dc s hai c v ci ? B NST ca t bo sinh tinh v sinh trng.5. Nu ch c 1/64 s trng to thnh c th tinha. S lng hp t c to thnh ?b. S lng NST n trong cc hp tc. Hiu sut th tinh ca tinh trngd. S lng NST n hng tham gia vo qu trnh th tinh?e. Cc hp t u nguyn phn lin tip mt s t nh nhau to ra 1024 t bo con th mi hp t nguyn phn bao nhiu t v s lng NST n mi mi trng cung cp cho mi hp t nguyn phn l bao nhiu ?Bi s 5. Mt hp t ca mt loi sinh vt sau 7 t nguyn phn lin tip, mi trng t bo cung cp nguyn liu tng ng vi 1016 NST n Tm b NST lng bi ca loi.Bi tp 6 Xc nh t l cc loi giao t to ra ta. Cc t bo sinh dc t bi: AAAA, AAAa, AAaa, Aaaab. Cc t bo sinh dc d bi th: AAA, AAa, Aaa, aaaBi tp 7. S lng lng bi NST ca mt loi 2n = 10. C bao nhim sc th c d on a. Th 1 nhimb. Th 3 nhimc. Th 4 nhimd. Th khng nhim 55. 55CHNG 2SINH HC C TH2 1 Dinh dng thc vt2 1 1 Dinh dng nc v mui khong2 1 1 1 Dinh dng nc thc vt* S ht nc ca cy- C quan ch yu thc hin chc nng ht nc ca cy l r. Trn b mt ca r c cc t bo lng ht tham gia trc tip ht nc. Lng ht l cc t bo biu b ko di c khng bo ln, chng len li ti cc mao qun ca t ht nc.- thc hin chc nng ht nc, b r ca cy pht trin rt mnh, ch c th m su v lan rng, chim mt th tch rt ln trong t. V d, cy la; cy la m, cy ng trong iu kin t ti xp c th n su 0,6 1,5 m c khi ti 2m.- S ht nc ca r theo hai c ch: C ch th ng v c ch ch ngC ch ht nc th ngQu trnh ht nc theo c ch th ng do qu trnh thot hi nc gy nn. Khi thot hi nc, lng nc ca t bo hao ht i, lm cho sc ht nc ca t bo l tng ln n s ht nc ca cc t bo bn cnh v c theo kiu dy chuyn nh vy cho n t bo r. T bo r thiu nc phi ht t ngoi t vo.Nh vy, ng lc ca qu trnh ht nc th ng l qu trnh thot hi nc t b mt l.C ch ht nc ch ngQu trnh ht nc theo c ch ch ng ca cy c biu hin qua hin tng r nha v git.- Hin tng r nha: Khi ct ngang mt thn cy nh st mt t, sau 1 thi gian ta thy ch ct tit ra cc git dch lng. Trong git dch cc cht khong v cc axit hu c, axit amin, ng Hin tng ny l do p sut ca r to ra sc ht nc ca r v y dng nc ln thn cy. Hin tng r nha l do hot ng ch ng ca r cy hi ht nc v cc cht dinh dng t bn ngoi vo cy. S r nha ph thuc vo trng thi sinh l, tui v loi thc vt khc nhau. V d, cy 1 nm sau khi ra hoa hin tng r nha gim xung r rt.- Hin tng git: Quan st hin tng git u hoc cc mp l. V d, cy la non. Hin tng git c l, chi nch Lng nc c tit ra do 56. 56hin tng git, trong git dch ny cng c mt ca cc cht v c v hu c n gin.- S c mt ca hin tng r nha v git ca cy khi khng c s tham gia ca qu trnh thot hi nc chng t r cy c kh nng ht nc v y nc ln thn. H r ng vai tr l mt ng c pha di m bo s ht nc v y dng nc vo h mch dn.* Qu trnh thot hi nc ca cyThot hi nc l ng lc pha trn bo m cho s ht nc, vn chuyn nc t r ln cc b phn pha trn ca cy. Bo v l cy trnh s t nng ca nh sng mt tri.C 2 con ng thot hi nc: qua kh khng v qua lp cutinThot hi nc qua cutin:- nhng cy cn non hoc cy di bng rm lp cutin trn b mt l mng, cng thot hi nc qua lp cutin gn bng vi thot nc qua kh khng (t gn 50% tng lng nc thot ra).- cc l trng thnh tng cutin dy, thot hi nc qua cutin ch bng 1/10 1/20 thot hi nc qua kh khng. V d, theo P. A. Ghenken, s thot nc qua cutin l to non chim 73 %, cn l gi chim 22 %.Thot nc qua kh khng:- Xy ra c cy non v cy trng thnh. Qu trnh ny gm 3 giai on+ Giai on 1, nc bc hi t b mt t bo nhu m l vo gian bo+ Giai on 2, hi nc khuych tn qua khe kh khng+ Giai on 3, Hi nc khuych tn t b mt l ra kh quyn* S vn chuyn nc trong cyCc con ngvn chuyn nc: nc c ht bi h r t t vn chuyn qua thn ln l to thnh dng lin tc theo mt chiu t di ln trn Con ng vn chuyn nc trong cy gm 3 giai on:- Giai on 1, nc i t cc t bo lng ht qua cc t bo nhu m v, ni b, tr b, nhu m rut v ti h mch dn ca r.- Giai on 2, Vn chuyn nc t mch dn ca r, qua mch dn ca thn n mch dn ca l.- Giai on 3, nc vn chuyn t mch dn ca l qua cc t bo nhu m l ti kh khng v y nc thot ra ngoi di dng hi 57. 57Giai on 1 v 3 nc vn chuyn qua khong cch ngn, nhng phi i qua cc t bo sng nn s vn chuyn h hn do sc cn ln ca cht nguyn sinh Giai on 2 nc vn chuyn qua khong cch di c thc hin trong m chuyn ha c cu to c trng l h thng mch dn bao gm cc mch g v qun bo. Mch dn gm cc t bo cht, di, ha g, mng ngn cch b tiu hy phn ln hay hon ton, bn trong khng c nguyn sinh cht sng, to nn mt khong trng ging nh ng dn nc.2 1 1 2 Dinh dng khong thc vtCy cn N, P, K, Ca, Mg, S v Fe Ngi trng cy thng bn cho cy cung cp thm cc cht trn, di dng v c hay hu c+ Cht cy cn vi lng ln (tt c cc cht trn, tr Fe) gi chung l yu t dinh dng i lng. V d, N, P v K. Phn bn trn th trng c phn loi theo t l 5 % N, 10 % P, 5 % K.+ Cht cy cn vi lng hng ng , gi l yu t dinh dng vi lng. V d, Fe, Bo, Mn, Mo, Cu, Thiu cht dinh dng, cy sinh trng km v nht mu (vng a). Zn cn cy ch to hoocmon auxin, c kh nng thc y t bo di v to thm. Thiu Zn, cy ci cc,l nh, lng ngn. Cy cn rt nhiu nito v l thnh phn ch yu ca protein v axit nucleic. Trong kh quyn, nito tn ti ch yu di dng kh nito m cy khng s dng c. Cy ch hp th c nito di dng cc nitrat NO3- hoc cc amonium NH4+, hay ure H2N CO NH2, m vi sinh vt trong t c th phn hy thnh NH3.2.1.2.Qu trnh quang hpQuang hp l qu trnh bin i nng lng nh sng mt tri thnh nng lng ha hc di dng cc hp cht hu c Ni 1 cch hc quang hp l qu trnh bin i cc cht v c n gin thnh cc hp cht hu c phc tp c hot tnh cao trong c th thc vt di tc dng ca nh sng mt tri v s tham gia ca h sc t thc vt.Bn cht ca qu trnh quang hp l s kh kh CO2 n cacbon hidrat vi s tham gia ca nng lng nh sng do sc t thc vt hp th.- i vi thc vt v phn ln cc vi sinh vt quang hp th ngun hidro khi tng hp cc phn t hu c l H2O Do phn ng tng qut ca quang hp c vit nh sau:6CO2 + 6H2O + nh sng C6H12O6 + 6 O2Oxi thi ra do kt qu ca qu trnh quang hp khng gii phng oxy, cht cho hidro khng phi l nc m l nhng cht cha Hidro. V d, cc este ca axit hu c, riu bc 2, cc hp cht v c cha S, hoc ngay chnh hidro dng phn t. 58. 58CO2 + 2H2A + nh sng [CH2O] + H2O + 2A- ngha ca qu trnh quang hp: Quang hp c ngha to ln v mt nng lng. l 1 qu chuyn ha v tch ly nng lng trn Tri t. C th ni rng quang hp l c s trao di nng lng cuarsinh gii trn Tri t.Quang hp l ngun cung cp ch yu cc cht hu c trn Tri t cho hot ng sng ca sinh vt v loi ngi.Ngoi ra quang hp cn cung cp khi lng khng l cc nguyn liu k thut nh bng, vi, dc liu v cc sn ph m thc vt khc.Quang hp cng c vai tr to ln trong qu trnh trao i h trn Tri t.2 1 2 1 C ch qu trnh quang hp- H sc t quang hp gm 3 nhm chnh: Dip lc (cholrophyll), Carotenoit, Phycobilin. Dip lc l nhm sc t c vai tr quan trng nht i vi quang hp. Hin nay ngi ta bit 10 loi dip lc hc nhau trong c dip lc a v b l hai loi ph bin nht (tr to lam v vi khu n lam ch c dip lc a).Trong nhng nm gn y da trn quang ph hp th ca cc sc t ngi ta chia h sc t trong l cy thnh h sc t I v II.+ H sc t I (HST I): l t hp sc t cha dip lc a hp th nh sng c bc sng di a695 v a700 (a700 cn gi l P700 phc hp ca dip lc v protein hp th nh sng c bc sng 700nm).+ H sc t II (HST II) gm dip lc a hp th nh sng c bc sng ngn hn a675 v a680 .Trong c 2 h sc t u c sc t ph Carotenoit, Phycobilin.- Qu trnh quang hp gm hai giai on:Giai on 1: c s tham gia ca nh sng bao gm cc qu trnh hp th nh sng v kch thch sc t, cng vi s bin i nng lng t thnh cc dng nng lng ha hc di dng cc hp cht d tr nng lng ATP v hp cht kh NADPH2. Giai on ny gi l pha sng ca qu trnh quang hp.Giai on 2: l giai on khng c s tham gia trc tip ca nh sng gm c qu trnh s dng ATP v cc sn ph m hc Giai on ny gi l pha ti.* Bn cht ca pha sng trong quang hp: pha sng gm 2 giai on (giai on quang vt l, giai on quang ha hc)Giai on quang vt l: giai on ny bao gm qu trnh hp thu nng lng v s di tr tm thi nng lng trong cu trc ca phn t clorophin (dip lc). 59. 59Khi tip nhn photon nh sng, phn t clorophin tr thnh trng thi kch thch c mc nng lng khc nhau v thi gian tn ti cng hc nhauTrong qu trnh quang l nh hp th nng lng nh sng, phn t dip lc c nhng thay i su sc v mc nng lng in t v thay i tnh cht quang ha.Qu trnh bin i trng thi ca sc t giai on quang l c th tm tt nh sau:DL(Dip lc trng thi bnh thng) + hv(photon) DL* (dip lc ch ng)DLv (dip lc trng thi bn)Giai on quang ha: y l giai on dip lc s dng nng lng photon hp th c vo cc phn ng quang ha to nn cc hp t d tr nng lng v cht kh.- Phn ng sng I v con ng vn chuyn in t vng: phn ng sng I bao gm 1 chui lin tc cc phn ng oxi ha kh. H sc t I thc hin phn ng sng I. y dip lc a700 (cn gi l P700) gi vai tr l trung tm phn ng, ni thu nhn v tch ly nng lng t cc sc t khc chuyn ti.Phn ng sng I bt u t trung tm phn ng P700 Trc ht P700 hp th nh sng c bc sng ngn hn 730nm v tr thnh dng ch ng in t, n nhng 1 in t giu nng lng cho cht nhn in t u tin X (X l cht cha r bn cht) ri chuyn tip cho 1 lot cht truyn in t nh ferredoxin, xitocrom b6, xitocrom f v cui cng li tr v P700 .S tm tt qu trnh photphoril ha quang hp vng thc vt nh sau:XDL (700)hvFdXit b6Xit f2e-2e-2e-2e-2e- 60. 60Phn ng sng II v con ng vn chuyn in t khng vng. H sc t II thc hin phn ng sng II. Sc t gi trung tm phn ng l dip lc a680 (P680). Phn ng sng II thng xy ra vi phn ng sng I v ni lin vi phn ng sng I.Phn ng sng II c kch thch bng nh sng c bc sng < 700 nm. P680 b ch ng s chuyn in t cho cht nhn u tin Q (Q c th l hp cht Quinon) ri t in t vn chuyn qua cc thnh vin trong h thng vn chuyn in t l plastoquinon, xitocrom b559 v plastoxianin v xitocrom f b li in t cho P700 ca phn ng sng I.- Quang phn ly nc: qu trnh quang phn ly nc din ra gn lin vi hot ng ca phn ng nh sng II trong qu trnh quang ha.C ch:Trc ht dip lc hp th cc photon v tr thnh dng dip lc ch ng. Bn phn t dip lc hp th 4 photon4DL + hv 4 DL*Dip lc ch ng xc tc cho phn ng phn ly nc.2e-2e-2e-XDL (P700)hvFdXit b6Xit f2e-2e-DL (P680)hvQPQXit b559PCFPNADP2e-2e-2e- 61. 614 H2O 4DL* 4 H+ + 4 OH -4 OH - 4OH + 4e-4 OH 2H2O + O22H2O 4H+ + 4e- + O2Nh vy, sn ph m ca qu trnh quang phn ly nc l cc H+ c dng kh NADP to cht kh NADPH2, in t b li cho P680 v oxy c gii phng.- Photphoril ha quang hp: l qu trnh to thnh ATP trong quang hp. Photphoril ha quang hp xy ra ng thi vi qu trnh vn chuyn in t trong quang hp.+ Photphoril ha quang hp vng: gn lin vi con ng vn chuyn in t vng. Hiu qu nng lng ca Photphoril ha quang hp vng t 11% nu to thnh 1ATP v t 22% nu to 2 ATP. Photphoril ha quang hp vng ch xy ra cy trong iu kin thiu nc. Ngun ATP ny c dng trong qu trnh ng ha CO2.+ Photphoril ha quang hp khng vng: gn lin vi qu trnh vn chuyn in t khng vng. Mt phn nng lng in t c gii phng s tch ly trong ATP hi in t chuyn t xitocrom ti plastoxianin (PC), mt phn hc c tch ly trong phn t cht kh NADPH2.* Bn cht ca pha ti trong quang hp (qu trnh ng ha CO2): s ng ha CO2 trong quang hp thc hin phn c cht ca lc lp l phn ng ha sinh vi s xc tc ca cc enzim, kt qu ca qu trnh ng ha CO2 l to ra cc sn ph m s cp.C hai con ng ng ha CO2 l: Chu trnh Calvin (C3) v chu trnh Hatch Slack (C4).Chu trnh Calvin: gm 3 giai on: giai on cacboxil ha, giai on kh v giai on ti sinh cht nhn.+ Giai on cacboxil ha: giai on ny CO2 c cht nhn Ribulozo 1.5 di photphat (RiDP) vi s xc tc ca enzim ribulozo 1.5 di photphat cacboxylaza to thnh hp cht 6C khng bn, t nhanh chng to thnh axit photpho glyxeric (APG) l sn ph m u tin ca quang hp.RiDP + CO2 Hp cht 6C khng bn ( xeto axit) + H2O 2 APG+ Giai on kh: APG b kh bi NADPH2 to thnh Aldehytphotphoglyxeric (AlPG) Di s xc tc ca enzim Triozophotphat izomeraza, 96 % AlPG bin i thnh Dihydroxiaxeton photphat (DHAP) 62. 62Cc phn t AlPG v DHAP kt hp vi nhau di s xc tc ca enzim aldolaza to thnh Fructozo 1.6 di P, mt s cc phn t ny s l sn ph m gluxit u tin ca quang hp, phn ln s c chuyn ha ti sinh cht nhn RiDP.+ Giai on ti sinh cht nhn: giai on ny gm nhiu phn ng to thnh cc hp cht c s cacbon khc nhau v cui cng ti sinh li cht nhn Ribulozo 1.5 diP.Chu trnh Hatch Slack (cn gi l chu trnh C4): L con ng ng ha CO2 mt s cy nh ma, ng, c lng vc, c gu, rau dn,Nm 1966, Hatch v Slac (hai nh bc hc Oxtraylia) pht hin rng cy ma axit photphoglixeric (APG) khng phi l sn ph m u tin ca s c nh CO2 m l cc axit oxalo axetic, axit malic v axit aspactic. Cc axit ny c 4 nguyn t cacbon trong phn t nn gi l chu trnh C4 v nhng thc vt ng ha CO2 theo con ng ny gi l thc vt C4.2 2 Dinh dng ng vtng vt l sinh vt d dng. Chng khng th t ch to c cht hu c t cc cht v c n gin m phi ly cc phn t hu c sn c trong mi trng. V mt ny, c th phn chia ng vt thnh 3 nhm nh: Nhm n c (n thc vt), nhm n tht (n ng vt), nhm n tp (n c ng vt v thc vt).Nhm n g th c c quan tiu ha ph hp vi thc n y n l mt nhu cu khng th thiu. Thc n tiu ha s dng lm nguyn liu xy dng c th ang ln hoc i mi c th ( hi c th hon chnh). Thc n cn c phn hy ly nng lng cung cp cho cc hot ng sng.Thc n vo l thc n h, hng lt qua c mng rut vo c th; cng hng lt qua c mng cc mch vo mu. Thc n phi c tiu ha, ngha l phi c thy phn bng cc enzim tiu ha thnh cc cht c cu trc n gin c th hp th c.2.2.1. Cht nui dngThc n ng vt c th chia lm 2 nhm: Thc n cung cp cht kin to v nng lng m ng vt cn nhiu.Thc n ch cung cp cht kin to v hot ha m ng vt cn mt lng nh, nhng rt quan trng cho s sng.Thc n cung cp cht kin to v nng lng l cc cht nh: cht bo (lipit), cht ng bt (gluxit), cht tht (protein). Cc cht ny u cung cp nguyn liu kin to c th ng thi vi nng lng cha ng trong (nh h hp sn xut ATP. 63. 63Lng nng lng m thc n cung cp khi b oxi ha trn vn, gi l gi tr calo (1calo l lng nhit cn thit nng 1g nc ln 10C. Tr s calo ta quen dng i vi thc n l ilo calo: Kcal = 1000 calo)Cc cht trn c ch s Kcal nh sau:+ Protein: 4,4 Kcal/g+ Lipit: 9,3 Kcal/g+ Gluxit: 4,1 Kcal/gLipit v gluxit c th d tr cho n khi cn, lipit di dng m, gluxit di dng glicogen trong gan v cRing protein khng d tr c. Phn protein tha s b phn hy thnh axit amin. Cc axit amin ny s mt nhm NH2 tr thnh lipit hoc gluxit. Vn nguy him nht trong dinh dng l thiu protein, c bit l protein ng vt. Thc vt cng c protein nh cy h u (u xanh, du en, u tng, lc, vng ) Tuy nhin, protein l nhng sn ph m kt hp ca 21 axit amin, trong c hong 10 axit amin l thit yu m ng vt khng c kh nng tng hp hoc chuyn ha. Cho nn, vic thiu protein nhiu khi l thiu cc axit amin thit yu (khng thay th).Thiu cht bo cng gy ri lon v nhiu axit bo cn cho vic tng hp mng t bo v mt s hoocmon.Thc n cung cp cht kin to v hot haGm cc thc n hong a lng, vi lng v vitamin cn cho c th.- Vitamin: nhu cu v vitamin thay i ty ng vt. C hai nhm vitamin+ Cc vitamin ha tan trong nc nh B1 ( trnh ph thng), B6 v B12 ( trnh thiu mu), vitamin C ( trng hoi huyt)+ Cc viatmin ha tan trong cht bo nh A (chng kh mt, gy qung g), D (chng ci xng), F (thc ln), E (chng teo, hng thai, trnh chai ng mch v trnh tng huyt p).- Cc nguyn t khong:+ Na v K u cn to iu kin sinh hc v bo m s lan truyn ca cc xung thn kinh trn rron.+ Ca v P cn to xng, rng Ca cn trong ng mu, co c, truyn xung thn kinh. P cn tng hp ATP+ Ngoi ra, mt s hong cng cn nh st ( to hng cu, cht c), ng ( to mu, to xng v gi gn m thn inh), iot ( to hoocmon tuyn gip). 64. 642.3. Vn chuyn v phn phi cc cht2.3.1. H vn chuyn thc vt.R v l cy ln c th xa nhau hng trm mt R v l ni lin vi nhau nh cc m mch, vn chuyn nc v mui khong t r ln l, v vn chuyn thc n t l xung r, n cc mm non, hoa v qu.M mch l g trong r v thn, gn trong l, va vn chuyn nha cy, va lm cy cng cp v vng chc. M mch gm cc mch libe v cc mch g.Mch g:- Cu to:Mch g l mt m phc tp, gm nhiu kiu t bo. Ngay sau khi sinh ra nh phn bo, a s t bo kt thnh vch t bo s cp, gm ch yu l xenlulozo. V sau, hi t ch thc ti a, cc t bo li kt thnh vch t bo th cp, dy v cng hn, gm xenlulozo v cht g (mc). Cc t bo v sau thnh mch s cht, li mt th hnh tr rng, cha y nha cy. V cc t bo mch g xp chng ln nhau, nn s thnh nhng ng cng di, dn truyn nha th t r ln l.Mi nm, m g li c thm mt lp g mi, hnh thnh pha ngoi lp mch g c, gi l vng nm ca cc cy mc. C th m s vng nm ca cy ca ngang, xc nh tui gn ng ca cy. Cc vng ngoi cng gm cc mch g dn nha Cc vng gn trung tm hn l phn g c, hng cn nha na v gi l li hay tm Nhiu cy lu nm thnh cy rng rut, tuy vn sng, nh mch g dn nha v mch libe ca v vn cn dn truyn nha nui cy.- Chc nng dn truyn ca mch: Mch g c th dn truyn cc cht trong c th l nh lc phi hp ca 5 yu t:+ Nc v cc cht ha tan di chuyn t t vo r cy, xui dc nng , nh khuch tn th m thu v hot ti. Cc lc ny s to nn sc y ca r+ Nc bc hi qua t bo l, s to nn sc ht ca l+ Lc kt dnh ca nc l lc lin kt gia cc phn t nc. Khi nhng phn t nc nm pha trn b l ht ln; th cc phn t b kt dnh pha di cng b ht ln theo.+ Lc thm t cng lm cc phn t nc dnh vo thnh mch.+ Lc mao dn gip cc phn t nc dng ln trong cc ng mch c ng knh b.Mch libe: 65. 65Mc libe nm ngoi mch g, trong v cy, th vn chuyn cc dung dch thc n nha luyn t ni sn xut l n ni tiu dng hoa, qu, thn v r Khc vi mch g, trong cc t bo ry ca mch libe vn cn mt phn cht t bo sng.Lc vn chuyn ch yu ca nha luyn trong cc mch libe l p sut cao, nh c th ht mt khi lng ln nha thm qua sut chui t bo ca mch trong mt thi gian ngn.Trong cc cy cn nguyn vn, nha luyn c chuyn vn vi tc 20 300cm/gi. Nu trong t bo ca mch libe b cht, bo cht b hy hoi th s vn chuyn nha cng ngng.S hiu bit v c ch dn truyn nha th v nha luyn trong cy dn ti mt s ng dng thc t:+ L c th hp th mt phn dung dch trn b mt ca l l c s ca phng php nui cy qua l hay bn phn qua l, nh phun dung dch dinh dng trn tn l.+ Phun cc dung dch cht dit su trn l (hoc ti trn t trng), cc dung dich y c l hp th v vn chuyn i hp c th, nh m dit c cc su b c hi, nm su, kn trong m thc vt.Phun cht dit su b trn l, dung dch tuy hng c hp th nhng s trng mt lp c trn l, nh m dit c cn trng n l2.3.2. H vn chuyn ng vt.2 3 3 Cc c ch chng bnht ai mc bnh u ma 2 ln. Ln ng u tin vi tc nhn gy bnh pht ng trong c th mt phn ng t v, gip c th v sau x tr nhanh hn, c hiu qu hn, i vi loi tc nhn Phn ng t v ny, trc ht ch c hiu qu i vi bnh u mu tng mc m khng c hiu qu i vi bt c bnh no hc cha tng mc nh thng hn, dch t, l tnh c trng ca c th min dch.Phn ng xy ra cn v c ch c kh nng nhn bit tc nhn gy bnh l mt th l, khng quen thuc i vi mnh l h nng nhn bit cc th l trong tnh min dch. Cui cng, c ch x tr c hiu qu hn i vi tc nhn gy bnh n sau, v c