Bellek

BELLEKErdem DAĞDEMİR

TANIM

• Düşüncelerimizi, algılarımızı ve deneyimlerimizi birarada tutan yapıştırıcıdır. – Mesulam

• Bellek, tür ve bireyin canlılığı için temel bir fonksiyondur. – Gazzaniga

• Fizyolojik olarak, anılar beyinde, önceki sinirsel etkinliğin sonucu olan nöronlar arası sinaptik iletimin temel duyarlılığın değiştirilmesi yolu ile depolanır. Yeni ve kolaylaştırılmış yolaklara bellek izleri denir. – Guyton&Hall

Belleğin Sınıflandırılması

• Kısa Süreli Bellek• Uzun Süreli Bellek

_______________________________________________

Episodic Bellek Bilgi Yöntemsel Bellek Priming Bellek

Gazzaniga


Belleğin zamana dayanan sınıflandırılması genel kabul görmüşken, içeriğe dayalı ayırım daha tartışmalıdır.

• Episodik Bellek• Semantik Bellek

Olarak ifade edilir.

Bellek, açık ve örtük bellek, prosedüral bellek, hazırlama ve koşullama, bellek içeriğini temel olarak ayrım ile ilgili bazı terimlerin bir kısmıdır.

Tulving ve Markowitsch episodik belleği, semantik belleğin bir uzantısı olarak görür.

Mesulam


Kısa süreli, Orta süreli, Uzun Süreli bellek

Bellek, sıklıkla, depolanan bilginin türüne göre sınıflandırılır. Bu sınıflandırmalardan her biri de belleği, aşağıdaki gibi, açıklamalı (dekleratif) bellek ve beceri belleği olarak ayırır.

1. Açıklamalı Bellek : Basitçe, bütünsel bir düşüncenin çeşitli ayrıntıları olarak açıklanır.

2. Beceri Belleği : Sıklıkla kişinin bedensel motor etkinlikleri ile ilişkilendirilir.

Guyton&Hall

Kısa Süreli Bellek

• Daha uzun erimli belleğe dönüştürülmedikçe, süresi ancak saniyeler veya ençok dakikalarca ölçülür. Birçok fizyolog kısa süreli belleğin; geçici bir bellek izine ilişkin sinyallerin, yansıyan devre denilen sinaps grubu içindeki sürekli turlarının sonucu olarak oluşabileceğini önermiştir. Başka bir açıklama da, presinaptik kolaylaştırma veya inhibüsyondur. – Guyton&Hall

• Özellikle prefrontal ve parietal bölgeler içindeki kortikal assosiation bölgelerine bağlıdır. – Gazzaniga

• Bilginin çevrim içi tutulması genellikle saniyeler ile en fazla dakikalar arasında bir zaman dilimine sınırlıdır. Bilgi, birçok kortikal alana dağılmıştır, ancak bilgiyi güncel tutan yapıların daha çok pariyetal ve dorsolateral prefrontal kortekste yer aldığı düşünülmektedir. – Mesulam

Uzun Süreli Bellek

Orta Süreli Bellek

Belleğin süresi dakikalarcadır; hatta haftalarla bile ölçülebilir. Daha kalıcı biçime dönüşmek üzere etkinleştirilmedikçe; bu anılar giderek söner ve yok olur. Kalıcı biçime dönüşmek üzere etkinleştirildiklerinde ise uzun süreli bellek olarak sınıflandırılırlar.

Uzun Süreli Bellek

Uzamış tipteki orta süreli bellek ile gerçek uzun süreli bellek arasında belirgin bir ayırım yoktur. Fark derece bağlamındadır. Ancak, uzun süreli belleğin yalnızca sinapslardaki kimyasal değişikliklerin değil, genellikle gerçek yapısal değişikliklerin sonucunda olduğu ve bu öğelerin sinyal iletimini güçlendirdiği veya baskıladığı düşünülür.

Uzun Süreli Bellek

Uzun süreli bellek; episodic bellek, bilgi sistemi (semantik bellek), yöntemsel bellek ve öncelikli bilgi olmak üzere alt gruplara ayrılır.

Episodic Bellek, Olay ya da otobiyografik bellektir.Kişinin kendi geçmişinin içine gömülmüş olayların bağlamları için bellektir.

Semantik bilgi serbest durumların bağlamlarını kasteder.

Yöntemsel bellek çeşitli (algılanabilir, motor, kognitif) yetenekleri kapsar.

Priming bilgi ise, öncelikle kabul edilmiş uyarının tekrar tanımlanmasını muhtemelen artırır. Ya da kavramsal priming için önceden karşılaştırılmış bir küme ya da kategori uyarır.

Gazzaniga

Bellek ve Bilgi

• Belleğe bilgi alma genellikle, dikkate dayalı ya da emosyonel faktörleri kapsayabilen, aynı zamanda temel ve destekleyici değişkenlerin oluşabilirliği ve takımsallaşabilirliklerine bağlı olan aktif ve kompleks bir işlemdir.

2 Temel Faktör

1. Belleğin temeli nedir ?

2. Gelişmenin gerçekleştiği yer neresidir?

Bu temeller: Toplanan, kodlanan pekiştirilen, depolanan, hatırlanan şeklinde yürütülen bilginin zamanla ilişkili sıraları boyunca belleğin organizasyonu vasıtasıyla verilir. Bu ilerlemeler başlıca nörobiyoloji ve psikiyatri alanlarını kapsayan disiplinler arası yaklaşımlar aracılığıyla gözlemlenen içgörülerden kaynaklanır.

AMNESIA

• Amnesia’nın kısımlara ayrılması, fonksiyonel lokalizasyon sorusunu getiren her formla ilişkili beyin bölgelerinin kısımlara ayrılması ile eşlik edilir.

• Bağlantısız sendromun popüler konsepti: hasarlı bölgede aktif olarak bulunan fonksiyon ya da yapabilme zayıflığını farzetmeksizin noktasal beyin hasarından sonra yapabilirlik ve fonksiyonun yarıda kesilmesi olarak tanımlanır.

• Yine de biri, alanda birçok karışıklıktan muhtemelen sorumlu olan bir pratik, spesifik beyin bölgelerine spesifik fonksiyonlarla ilişkili literatürde güçlü bir eğilimi anlar.

Chow’un Görüşü

• ‘Eğer bir beyin lezyonu bir öğrenme taskına etkide başarısız ise, normal hayvanlarda önemsiz olan bu beyin kısmı gösterilemez. İkincisi eğer lezyon taskın performansını etkiliyorsa, onun sadece nöral yapılara dahil olduğu anlamına gelmez. 3. Ablasyon metodlarının amacı asla ulaşılamayan bir yoldur, onu araştırmak istenen beyin bölgesinden atmak için.

Mesulam’a göre Amnezi Çeşitleri

• Global Amneziler (Merkezi Amnestik Sendromlar)• Bağlantısızlık (Diskoneksiyon) Amnezileri• Geçici Global Amnezi• Fonksiyonel Amneziler• Çarpık Anılar ve Paramneziler

Anterograd Amnezi

Hipokampus, temporal lob korteksinin en içe bakan bölümüdür; önce beynin altında içe doğru kıvrılır, sonra yukarıya dış ventrikülün aşağı iç yüzeyine uzanır. Birkaç hastada, epilepsi tedavisi amacı ile iki hipokampus da cerrahi olarak çıkarılmıştır. Bu işlem, cerrahi öncesine kadar depolanmış bellek açısından ciddi bir bellek sorunu oluşturmaz. Ancak, bu girişimden sonra, bu kişilerin artık uzun süreli, hatta birkaç dakikayı geçen orta süreli sözel ve simgesel tipte (açıklamalı) bellek depolama yetisi kalmamıştır.Bu yüzden bu kişiler, zekanın temelini oluşturan uzun süreli bellek oluşturmaktan yoksun kalırlar. Bu duruma ileriye dönük bellek yitimi (Anterograd amnezi) denir. – Guton&Hall

Anterograd Amnezi

Yeni bilginin uzun dönemli depolama ve geri çağırma amacıyla edinilememesi. - Mesulam

Retrograd Amnezi

• Amneziden önce depolanmış bilginin geri çağırılamaması-Mesulam

• Geriye dönük bellek yitimi, Geçmişe ilişkin unutkanlık-Guyton&Hall

• Geriye dönük bellek yitimi olduğunda, yakın geçmişte yaşananlar, daha eskiden yaşanmışlara göre çok daha fazla unutulur. Bunun nedeni, daha geride kalan anıların, göre yeni olanlara göre çok daha fazla yinelenmiş olması ve böylece bu bellek izlerinin çok daha derin ve sağlam işlenerek, beyindeki çok daha yaygın alanlara depolanmış olmasıdır.

Beyin Hasarı ve Bellek

• Bellek açıları ve beyin hasarları arasındaki ilişkinin örnekleri vardır. Vurgulanan belleğin farklı açılar için önemli olan anatomik ağlarıdır. Beyin-Bellek arası ilişkileri üzerinde bilinenleri çoğu, beyin hasarlı hastaların nöropsikolojik ve anatomik çalışmalarından kaynaklanır. Hayvanlarda beyin lezyonlarına neden olunarak insandaki beyin hasar modelini oluşturmak, ilave doğrulayıcı içgörüler sağlar.

Korsakoff Sendromu

• Bellek alanları için, hastalığın ilerlemesinin bir sonucu olarak, düzenli bir şekilde meydana getirilen beyin hasarlarının bazı türleri, fonksiyonel lokalizasyon temelinin oluşturulmasına hizmet eder. Korsakoff sendromu bunlardan biridir. Hasta genel zekasını yüksek oranda koruyabilmesine rağmen bazı bellek kötüleşmeleri düzenli bir şekilde başlar. Bu sendromun temel anatomik durumu, memelilerde diensefalik çekirdeğin dejenerasyonu ve medial talamik bölge.

Bilginin Toplanması, Depolanması ve Hatırlanması

• Bilginin işlenmesi genellikle çevresel uyarı ile sağlanır. Aynı zamanda beynin içersinden internal olarak yaratılabilir.

• Bilginin çoğu periferal duysal organlardan subkortikal çekirdek vasıtasıyla kortikal bölgelerde transfer edilir.

• Kabul edilen bilginin hemen işlenmesi, çalışma belleği olarak adlandırılır. ve prefrontal ile parietal bölgelerin katılımıyla kortikal olarak da meydana geldiği düşünülür.


• Uzun süreli bellek, beyin bölgeleriyle korelasyon sağlamakta ya da lokalize olmakta daha fazla zorlanır. Çünkü hem işlenmesi hem de toplanması daha karmaşıktır.

• Kısa dönemden uzun döneme toplanan bilginin transferi muhtemelen en hassas aşamadır ve yaygın bir şekilde limbik sistem diye adlandırılan, subkortikal ve allokortikal yapıların kıvrılıp bükülmesiyle ilişkilidir.


• Baddeley, kısa zamanlı ve uzun zamanlı bellek sistemlerinin ayrılabilirliliği üzerinde durarak tartışmıştır. Onların ayrılmaya meyilli olduğunu ortaya çıkarmasına rağmen, bir sonuca varamamıştır. Onun yerine kompleks bir çalışma belleği modeli göstermiştir. Bu model kısa zamanlı bellek sistemin bir yedeği olarak görülebilir ama hala temel dichotemiye bağlıdır.

• Çalışma belleği bilginin geçici olarak tutulması ve kullanılması için bir sistem olarak tanımlanabilir. Sonuç olarak, assosiyasyon korteksin hem posterior hem de anterior kısımlarının, bilginin geçici ya da çabuk olarak depolanmasında görev aldığı akla uygun gelmektedir.


• Hayat boyunca edinilmesine ihtiyaç duyulan muazzam miktardaki bilgi dağınık serebral kortikal şebekelerde barındırılır. Anıların beyinde depolanma veya temsil şekli halen bir bilmecedir.

• Sinaptik morfoloji, protein sentezi ve gen ekspresyonundaki değişikliklere işaret eden birçok delil arasında bu değişikliklerin hangisinin hayat boyu engramları ayakta tuttuğu konusu açıklığa kavuşturulmamıştır.


• Swain ve arkadaşları engram üretiminde vasküler, glial ve nöral değişikliklerin hep birlikte yer alabileceğini ve anı oluşumunun, beyin adaptasyonuna ait, fizyolojik terimlere göre, psikolojik terimlerle daha kolay tanımlanabilen özel bir durum olarak görülebileceğini ileri sürmüşlerdir.

• En sık formüle edilen öneri bilginin assosiyasyon korteksi boyunca depolandığı ama limbik sistemin de depolanma ve belki de geri çağırma sırasında bu bilgiyi bağlama da kritik rolü olduğudur.


• Hayvanlarda yapılan araştırmalar başarılı bilgi toplanmasının, nöronal morfolojideki değişikliklerle ilişkili olduğunu gösterdi. Bu nöronal morfoloji: sinaptik büyültme, dendritik spine büyüme, nöropil’in genişlemesi vb…

• Priming sistemler ve bilgi için aynı zamanda episodic için major depolama yerinin serebral korteks olması oldukça muhtemel olmasına rağmen, hala bilginin özel noktalarını, yaygın nöronal ağların ya da singular nöronal modullerin gösterip göstermediği bilinmiyor.

Belleğin Hatırlanması

• Belleğin hatırlanması, elde edilebilir depolanmış bilginin kullanımı demektir.

• Bilginin önemli derecede hatırlanmasına çevresel şartlar karar verir.

• Bu nedenle ortaya çıkan sorularlada bilginin sunulsun ya da gösterilsin diye depolanan bilgi ile hatırlama ipuçlarının etkileşimi yöntemi olarak tanımlanan ‘ecphory’ (Ekfori) terimi ile karşılaşılmıştır.

Ekfori

• Eski belleğin hatırlanması – Gazzaniga• İstenen bilginin bir imgesi veya temsilinin aktive

edilmesi için geri çağırma ipuçlarının depolanan bilgi ile eşleştiği işleme karşılık gelir. – Mesulam

Science

Bellek