ชุดการสอนที่ 8 ฟีโรโมน

ชดการสอนวชาชววทยา ว32241 เรอง ระบบตอมไรทอกบฮอรโมน ชนมธยมศกษาปท 5

ชดการสอนท 8 เรอง ฟโรโมนส าคญอยางไร

2

แบบทดสอบกอนเรยน

เรอง ฟโรโมนส าคญอยางไร

ค าชแจง ใหนกเรยนเลอกค าตอบ ก ข ค ง ทถกตองทสดเพยงขอเดยว (คะแนนเตม 10 คะแนน ตอบถกได 1 คะแนน ตอบผดได 0 คะแนน)

1. ฟโรโมน หมายถงขอใด ก. สารเคมทสตวปลอยออกมา แลวมผลกบสตวทก ๆตวทอยขางเคยง ข. สารเคมทสตวตวหนงปลอยออกมา แลวมผลกบสตวตวอนทอยขางเคยง ค. สารเคมทสตวตวหนงปลอยออกมา แลวมผลกบสตวตวอนชนดเดยวกน ง. สารเคมทสตวปลอยออกมา แลวมผลกบสตวทกตวรวมทงสตวทปลอยสารดวย

2. ขอใดตอไปนไมถกตอง ก. สารเคมทสตวปลอยออกมา แลวมผลกบสตวชนดอน คอ ฟโรโมน ข. สารเคมทสตวปลอยออกมา แลวมผลกบสตวชนดเดยวกน คอ ฟโรโมน ค. ฟโรโมนสรางมาจากตอมมทอ สวนฮอรโมนสรางมาจากตอมไรทอ ง. ฮอรโมนเมอสรางขนมาแลวจะหมนเวยนอยภายในรางกาย

สวนฟโรโมนปลอยออกนอกรางกาย 3. ฮอรโมนทท าใหแมลงมการลอกคราบ และ metamorphosis คอขอใด

ก. brain hormone ข. molting hormone ค. Juvenile hormone ง. Metamorphosis hormone

4. ขอใดตอไปนรบฟโรโมนโดยการดดซม ก. แมงมม ปลวก ข. ปลวก ผเสอไหม ค. แมลงสาบ ผเสอไหม ง. แมลงสาบ แมงมม

5. ปจจยทส าคญสวนหนงของแมลงทท าใหสามารถรบฟโรโมนไดคอขอใด ก. ทอย ทศทางลม ข. ทอย อวยวะรบสมผส ค. อวยวะรบสมผส ทศทางลม ง. ถกทกขอ



3

6. ขอใดถกตองเกยวกบพฤตกรรมทเกดจากการปลอยฟโรโมนของผง ก. จะบนเปนเลขแปดเพอบอกใหรวามอาหารอยใกล ข. บนเปนวงกลมเพอบอกใหรวามแหลงอาหารอยไกล ค. จะบนเปนเลขแปดเพอบอกใหรวามอาหารอยไกล ง. บนเปนวงกลมเพอบอกใหรวาไมมแหลงอาหารอย

7. ความแตกตางระหวางฟโรโมนกบฮอรโมน คอ ก. ฮอรโมนมผลกบตวเองและตวอน ข. ฟโรโมนมผลกบตวเองและตวอน ค. ฟโรโมนไมมผลกบตวเองและตวอน ง. ฟโรโมนไมมผลกบตวเอง แตมผลกบตวอน

8. ขอใดตอไปนรบฟโรโมนทางกลน ก. ผงงาน ชะมด ปลวก ข. ชะมด ผเสอไหม ปลวก ค. ชะมด ผงงาน ผเสอไหม ง. ชะมด ผเสอไหม แมงมม

9. สวนมากแลวฟโรโมนมผลกบสตวตวอนในเรองใด ก. ไลศตร ข. การสบพนธ ค. การหาทศทาง ง. การหาอาหาร

10. ผเสอราตรตวผสามารถเขาผสมพนธกบตวเมยไดโดยอาศยสงใด ก. ฟโรโมน ข. ไทรอกซน ค. เอคไดโซน ง. ฮอรโมนจากสมอง



4

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน เรอง ฟโรโมนส าคญอยางไร

9vตอ

1. ค 6. ค 2. ก 7. ง 3. ข 8. ข 4. ง 9. ข 5. ค 10. ก

ไมถกไมเปนไรครบ เขาไปศกษาเนอในชดการสอนกนดกอนนะครบ



5

จดประสงคการเรยนร

เพอใหนกเรยนสามารถ 1. อธบายความหมายของฟโรโมนได 2. เปรยบเทยบความคลายคลงและแตกตางของฮอรโมน และฟโรโมนได 3. น าฟโรโมนจากสตวไปประยกตใชในการเกษตรได



6

บตรค าสงท 8.1

การศกษาเกยวกบฟโรโมน

โปรดอานบตรค าสงใหเขาใจ แลวปฏบตตามล าดบขนตอนดวยความตงใจ 1. หวหนากลมแจกบตรทงหมดใหสมาชก ยกเวนบตรเฉลย 2. หวหนากลมใหสมาชกอานบตรค าสง พรอมกบปฏบตตามค าสง 3. สมาชกศกษาบตรเนอหาท 8.2 ใชเวลา 10 นาท 4. สมาชกอานบตรค าถามท 8.2 แลวตอบค าถามลงในสมด ใชเวลา 3 นาท 5. หวหนาอานบตรเฉลยท 8.2 นกเรยนตรวจค าตอบพรอมกน ใชเวลา 2 นาท 6. เวลาท ากจกรรมทงหมด ประมาณ 15 นาท เมอปฏบตกจกรรมเรยบรอย

แลวใหทกคนเกบบตรทกใบใสในซองใหเรยบรอยและถกตอง



7

บตรเนอหาท 8.1


การปลอยฟโรโมนของผเสอไหม

ทมา:http://www. myfirstbrain.com 400 × 329 (18 เมษายน 2555)

ฟโรโมน เหมอนหรอแตกตางจากฮอรโมนอยางไร อยากรตามมาทางนนะครบ



8


การศกษาเกยวกบฟโรโมน ฟโรโมน (Pheromone)" ถกตงขนเมอป ค.ศ.1959 โดยนกชวเคมชาวเยอรมนชอป

เตอร คารลสน (Peter Karlson) และ นกกฏวทยาชาวสวสเซอรแลนดชอ มารตน ลสเชอร (Martin Luscher) บนพนฐานของภาษากรก 2 ค า คอ Pherin แปลวาการขนสงและค าวา Hormone ทมความหมายวาการกระตน ซงเมอรวมกนแลวค าวา ฟโรโมน หมายถง สารเคมทสงมชวตสรางและปลอยออกนอกรางกาย ซงจะไปมอทธพลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมและขบวนการทางสรรวทยาของสมาชกอน ๆ ทอยในสปชส (species) เดยวกน โดยฟโรโมนชนดแรกทถกคนพบไดแกฟโรโมนของผเสอหนอนไหม (Silkmoth, Bombyx mori) ซงถกพบโดยนกชวเคมชาวเยอรมนชอ อดอลฟ บทนานด (Adolph Butenandt) โดยไดท าการทดลองน าสารเคมทสกดไดจากผเสอหนอนไหมตวเมยมาทดลองกบผเสอหนอนไหมตวผ โดยท าใหผเสอหนอนไหมตวผไมสามารถบนได หลงจากนนจงน าสารทพบไปวางลอไว ผลทไดคอ ผเสอหนอนไหมตวผพยายามกระพอปกเพอเคลอนยายตวเองใหเขามาใกลกบสารเคมนนมากทสด และไดตงชอสารนนวา "บอมไบคอล" (Bombykol)

การศกษาฟโรโมนในผเสอไหม การทดลองท 1

การทดลองในผเสอไหม โดยการน ากลมผเสอไหมตวเมย เอาไวในครอบแกว แลวน าไปวางไวกลางกลมผเสอไหมตวผ แตผเสอไหมตวผไมแสดงอาการสนใจในกลมตวเมยเลยทงๆ ทมองเหนกนอย แตเมอเปดครอบแกวออกผเสอไหมตวผจงหนมาสนใจตวเมย

ผเสอไหมตวผบนหนผเสอไหมตวเมย ทมา:http:// www.vcharkarn.com560 × 165 (18 เมษายน 2555)



9

ผเสอไหมตวผบนเขาหาตวเมยในครอบแกว ทมา:http:// www.vcharkarn.com560 × 165 (18 เมษายน 2555)

การทดลองท 2

น าผเสอไหมตวผอยเหนอทศทางลม ทใหลมพดผานตลอดเวลา ปรากฏวา ผเสอไหมตวผไมมปฏกรยาใดๆ แตกลบกนเมอเอา ผเสอไหมตวเมย ไวเหนอลมบาง ปรากฏวา ตวผบนเขาหาตวเมย ขอมลทไดจากการทดลองน แสดงวาผเสอไหมตวผ เคลอนทเขาหาตวเมย เนองจากกลนของตวเมยทอยเหนอลมนนเอง หากไมไดกลนของตวเมย ตวผกจะไมเขาหาตวเมย ทศทางลมมผลตอการปลอยฟโรโมนของผเสอไหม

ทมา:http:// www.coleop-terra.com 600 × 300 (18 เมษายน 2555)



10

การทดลองท 3

จากการศกษาตอมาพบวาสารเคมทผเสอไหมตวเมยสรางขนมาเพอดงดดใหตวผสนใจนน สรางทปลองสดทายของสวนทอง จงมการทดลองน ากระดาษกรองไปซบบรเวณปลองสดทายของทองตวเมยแลวน าไปวางใกลๆ กลมตวผ ปรากฏวาตวผเขาหากระดาษซบนน ผเสอไหมตวผบนเขาหาสารเคมทผเสอไหมตวเมยสรางขน


การทดลองท 4 น าผเสอไหมตวเมยไปวางทามกลางตวผปกตและตวผทตดหนวดออกปรากฏวา ตวผปกตเทานนทเขาหาตวเมยเพราะสามารถรบการสอสารดวยฟโรโมนจาก ตวเมยได ผเสอไหมตวผทมหนวดบนเขาหาผเสอไหมตวเมย

ทมา:http:// www.thaigoodview.com600 × 300 (18 เมษายน 2555)



11

สรปผลการทดลอง

สารเคมทแมลงสรางขนมา เพอดงดดแมลงชนดเดยวกนแตเปนเพศตรงขามกนได เรยกวา “ฟโรโมน” ซงสารเคมทสตวสรางขนมานนจะมผลตอสตวตวอนทเปนสตวชนดเดยวกน ท าใหมการเปลยนแปลงทางสรระและพฤตกรรมบางประการได ความแตกตางระหวางฟโรโมนกบฮอรโมน

ฟโรโมน ฮอรโมน

1. เปนสารเคมพวกไขมนโมเลกลสน ๆ 1. เปนสารพวก โปรตน เอมน ฯลฯ

2. สรางจากตอมมทอ 2. สรางจากตอมไรทอ

3. หลงออกมาภายนอก 3. เกบหมนเวยนอยในรางกาย

4. ไมมผลตอตวเอง 4. มผลตอตวเองและตวอน ๆ

5. มผลตอสตวสปชสเดยวกน 5. มผลตอสตวตางสปชส และสตวสปชสเดยวกน



12

บตรค าถามท 8.1 การศกษาเกยวกบฟโรโมน

ค าชแจง ใหนกเรยนเลอกอกษร ดานลางใสลงในชอง ทมขอความสมพนธ กบขอความทางดานบน เพยงค าตอบเดยว (คะแนนเตม 5 คะแนน ตอบถกได 1 คะแนน ตอบผดได 0 คะแนน)

1. ฟโรโมนถกสรางมาจากสวนใด 2. ฮอรโมนถกสรางมาจากสวนใด 3. การท างานของฟโรโมนขนอยกบสงใด 4. เปนสารพวก โปรตน เอมน 5. สารเคมทแมลงสรางขนมา เพอดงดดแมลงชนดเดยวกนแตเปนเพศตรงขาม

ก. ฟโรโมน ข. ฮอรโมน ค. ตอมมทอ ง. ตอมไรทอ จ. ทศทางลม



13

บตรเฉลยค าถามท 8.1


9vตอ

1. ค 2. ง 3. จ 4. ข 5. ก

ปรบมอใหคนเกงกนหนอยครบ



14

บตรค าสงท 8.2 ฟโรโมนคออะไร





15

บตรเนอหาท 8.2 ฟโรโมนคออะไร

การปลอยฟโรโมนของแมลง

ทมา:http://www. myfirstbrain.com 400 × 329 (18 เมษายน 2555)

ฟโรโมน คออะไร และสตวมการรบฟโรโมน ทางใดบาง อยากรตามมาทางนนะครบ



16

Brain

Neurosecretory cell

Corpus cardiacum

Corpus allatum

Brain hormone

Low JH

Ecdysone Juvonalo

homone

Early

Larva Later

Larva Pupa ADULT


ฟโรโมนคออะไร

ฟโรโมน (Pheromone)

ฟโรโมน (Pheromone) คอ สารเคมทแมลงสรางขนมาดงดดเพศตรงขาม โดยตอมมทอ (exocrine gland) สารเคมเมอสรางออกมาภายนอกรางกายแลว ซงไมมผลตอตวเอง แตจะไปมผลตอสตวตวอนทเปนชนดหรอสปชสเดยวกน ใหเกด การเปลยนแปลงทางพฤตกรรม และสรรวทยาเฉพาะอยางได ฟโรโมน จดเปนสารเคมทสรางขนเพอเปนสารสญญาณดงน 1. สารดงดดเพศตรงขาม (Sex Attractant) 2. สารเตอนภย (Alarm Pheromone) 3. สารสงเสรมการรวมกลม (Aggregation – Promoting Substances) ยกเวนสารทมกลนเหมนๆของแมลงทผลตออกมาเพอปองกนศตร เรยกวา Allomones ฮอรโมนจากแมลง ม 3 กลม คอ 1. ฮอรโมนจากสมอง (brain hormone หรอ BH) เปนกลมฮอรโมนซงสรางจาก neurosecretory cell ในสมอง กระตนตอมไรทอบรเวณทรวงอก ท าใหสรางฮอรโมน molting hormone (MH) ไปเกบไวใน corpus cardiacum ตอไป

การปลอยฮอรโมนจากสมองของแมลง




17

2. ฮอรโมนเกยวกบการลอกคราบ (molting hormone หรอ MH) สรางบรเวณทรวงอกมผลท าใหแมลงลอกคราบ และ metamorphosis เปนตวโตเตมวย การปลอยฮอรโมนเกยวกบการลอกคราบของแมลงท าใหเกดตวเตมวย

ทมา:http:// www.coleop-terra.com 600 × 300 (18 เมษายน 2554) 3. ฮอรโมนยวไนล(Juvenile hormone หรอ JH) สรางจากตอมทางสมอง มาทางซายเรยก corpus allatum ท าหนาทหามระยะตวหนอนและดกแดไมใหเปนตวเตมวย แตถาม JH ลดลง จะกระตนใหลอกคราบแลวกลายเปนตวเตมวยได การปลอยฮอรโมนยวไนสของแมลงกระตนการลอกคราบ

ทมา:http://www. st-biology.blogspot.com 351 × 300 (18 เมษายน 2554)



18

การรบฟโรโมนของสตว เมอสตวตวหนงปลอย Pheromone ออกมานอกรางกายแลว สตวตวอนจะไดรบ Pheromone 3 ทาง ไดแก

1. ทางกลน (Olfaction ) พบในแมลงหลายชนด ซงสวนมากกเพอประโยชน ในการดงดดเพศตรงขาม หรอไมกเปนการบอกใหรวาอยทไหน หรอเปนสญญาณอนตราย เตอนภยใหร Pheromone ในสตวเลยงลกดวยนม ไดแก กลนตวแรงของชะมด ซงสราง Pheromone มาจากตอมใกลๆอวยวะสบพนธ แลวปลอยออกมานอกรางกายทงในตวผ และตวเมย Pheromone ของชะมดนเองทคนเราไปสกด Pheromone แบบนมาจาก ธรรมชาตหลายชนดแลว อกทงยงสามารถสงเคราะหขนเองเชนกน

2. การกน ( Ingestion ) เชน ผง เปนแมลงทอยกนเปนสงคม แบงเปน 3 วรรณะ คอนางพญา ( Queen ) ตวผ drone และผงงาน worker นางพญาจะสรางสารจากตอม บรเวณระยางคของปากสวน mandible เรยกสารนนวา Queen substance เอาไวลอ ผงงาน โดยไปยบยงรงไขของผงงาน ( ผงงานมเฉพาะตวเมย ) ไมใหมการเจรญเตบโตและ สรางรงไข จงไมมโอกาสสบพนธ

3. การดดซม ( absorption ) พบเฉพาะในสตวไมมกระดกสนหลงเทานน เชนแมงมมบางชนด และแมลงสาบ ตวเมยจะปลอย Pheromone ทงเอาไวจนกระทง ตวผมาสมผส กจะซมเขาไปกระตนใหเกดความตองการทางเพศ ตดตามหาตวเมยจนพบ และผสมพนธ แตในตกแตนตวผจะปลอยฟโรโมนทงเอาไวหลงผสมพนธ เมอตวออน มาสมผสฟโรโมนนนกจะดดซมเขาไปกระตนใหเตบโตเปนตวเตมวยและสบพนธได

ภาพแสดงผงราชนปลอยฟโรโมนใหผงงานกน ทมา : http://www. verginina.com 667 × 500 (18 เมษายน 2554)



19

บตรค าถามท 8.2 ฟโรโมนคออะไร

ค าชแจง ใหนกเรยนเลอกค าตอบทถกตองทสดเพยงขอเดยวแลวเขยนค าตอบ ก ข ค ง ลงในสมด (คะแนนเตม 5 คะแนน ตอบถกได 1 คะแนน ตอบผดได 0 คะแนน)








20


ฟโรโมนคออะไร

9vตอ

1. ค 2. ง 3. ข 4. ข 5. ก

ปรบมอใหคนเกงกนหนอยครบ



21

บตรค าสงท 8.3 ชนดของฟโรโมน





22

บตรเนอหาท 8.3 ชนดของฟโรโมน

ชนดของฟโรโมน ฟโรโมน (Pheromone) จ าแนกตามปฏกรยาหรออทธพลของฟโรโมน จ าแนกได 3 ชนด ดงน 1. Releaser pheromone เปน Pheromone ทมผลโดยตรงตอระบบประสาทกลางของสตวทไดรบ ท าใหเกดปฏกรยาตอบสนองขนในทนททนใด Releaser pheromone บางชนดท าหนาทดงดดเพศตรงขามใหมการผสมพนธ ชนดนมพบในสตวทวไป ซงในสตวเลยงลกดวยนมตวผจะไปท าหนาทกระตนใหตวเมยมความตองการทางเพศมากขน สวนฟโรโมนของตวเมยท าหนาทบอกใหตวผทราบถงระยะเวลาทจะผสมพนธ Releaser pheromone บางชนดท าหนาทเกยวกบพฤตกรรมการตอส เชน หนตวผ 2 ตวทเคยอยรวมกนจะกดกน หากไดกลน Pheromone ชนดหนงของหนตวผจากทอน นอกจากนน Releaser pheromone ใชบอกความเปนพวกเดยวกนในกลมเดยวกน บางชนดกบอกต าแหนงทอยอาศย ดงเชน Releaser pheromone ของมด ทใชบอกทางเดนนอกจากจะเปนทางพาไปสแหลงอาหาร และทสรางรงใหม ยงท าหนาทชวยกระตนใหเกด ความวองไวดวย Pheromone จะขบสารออกมาจากตอมบรเวณอวยวะทมดใชตอย โดยใชอวยวะดงกลาวแตะกบพนเปนระยะๆเมอมดงานมาพบทางนเขามนกจะเดนตามทาง โดยอตโนมต และมนจะเดนชดกนดวยเพอไมใหหลงทาง สารทใชเปนทางเดนนระเหยได เมอระเหยไปจนต ากวา

ฟโรโมนมกชนด และแตละชนดมผล ตอการด ารงชวตอยางไรบาง อยากรเชญทางนนะครบ



23

ระดบ ความตองการของมดแลวกไมสามารถทจะกระตนมดไดอก ใชเวลาทงสน 2 นาทและมดจะเดนทางได 40 เซนตเมตร การระเหยไปเชนน กลบมประโยชนเพราะมดจะเดนไมหลงทางเดมทเลกใชไปแลว ความเขมขน Pheromone ยงเปนเครองบอกปรมาณอาหารดวย 2. Primer pheromone เปน Pheromone ทไปมผลตอตอมใตสมอง สวนหนาท าใหเกดปฏกรยาตอบสนองทชามาก ตองกระตนเปนเวลานานจงจะ เกดปฏกรยาทางสรรวทยาตอเนองกนเปนทอดๆ เชน ปลวกซงอยกนเปนสงคม แบบเดยวกบผงแตมเพมอก 2 วรรณะคอ submentary reproductive from และปลวกทหาร soldier พวกปลวกทหารและพวกทสบพนธไดจะขบสารออกมา และเมอตวออนกนเขาไปสารนนจะไปบงคบ corpusallatum ไมใหท างานตามปกต ปลวกตวออนนจงไมเจรญเตบโตเปนปลวกทหารและปลวกสบพนธ แตจะเจรญไปเปน ปลวกงาน ในตกแตนบางชนดตวผจะขบสารระเหยออกมาจากผว แลวมสวนไปเรง การเตบโตของตวออน ท าใหตกแตนเพมจ านวนขนอยางรวดเรว ส าหรบ primer pheromone ในสตวเลยงลกดวยนมสวนมาก สรางมาจากตวผ ท าหนาทเกยวกบเพศ คอ กระตนหรอเรงการเกด estrus (เปนชวงเวลาหนงทรางกายสตวเลยงลกดวยนมตวเมย ยกเวนคนอยในสภาพ ทพรอมจะผสมพนธ ) เชน ในแพะแกะซงมการผสมพนธเปนฤด ถาน าตวผมาอยกบ ตวเมยกอนฤดผสมพนธเลกนอย ตวผจะสราง Pheromone มาเรงการเกด estrus ของตวเมยเรงการตกไขเรวกวาก าหนด แตถาอยดวยกนมาตลอด จะไมมการเรง การตกไขใหเรวขน นอกจากนนแลว primer pheromone ยงท าหนาทหาม การตงทองของหนดวย ขณะทหนตวเมยตงเรมตงทอง (ระยะกอนทตวออนจะฝงตว กบผนงมดลก ) แลวมหนตวผจากทอนไปยดวย กลนของ Pheromone จากตวผ ตวอนจะไปมผลยบยงการฝงตว ของตวออนแตกลบไปกระตนใหมการตกไขตามปกต เพราะ Pheromone ของหนตวผนนไปสรางสารกระตนตอมใตสมองสวนหนาให หลงฮอรโมนทเกยวกบการตกไขและการเกด estrus ขณะเดยวกนกไปยบยง ตอมใตสมองสวนหนา ไมใหหลงฮอรโมนทกระตนรงไขไมใหสราง progesterone ทจ าเปนตอการฝงตวของตวออน 3. Imprinting pheromone การมหรอไมม Pheromone บางอยางในชวงวกฤตของการเจรญเตบโต จะไปท าใหเกดปฏกรยาตอบสนองขน ในตอนทโตเตมวยขณะทเปนตวออนจะไมแสดงอาการเรยก Pheromone ทเกยวกบปฏกรยาดงกลาววา Imprinting pheromone พฤตกรรมของสตวโตเตมวย ทขาดหายไปกเพราะเกยวกบ Imprinting pheromone ในขณะทก าลงเจรญเตบโต



24

ฟโรโมน จ าแนกตามพฤตกรรม จ าแนกไดดงน

1. สารดงดดเพศตรงขาม (Sex pheromone) พบในผเสอไหมตวเมย ปลอยสารออกมาดงดดผเสอไหมตวผ

ภาพแสดงผเสอไหมปลอยฟโรโมนดงดดเพศตรงขาม ทมา : http://www. charkarn.com 570 × 197 (18 เมษายน 2554)

2. สารเตอนภย (Alarm pheromone) เชน มดตายจะมฟโรโมน

ออกมา จากซากมดตวนน ท าใหมการขนซากมดไปทงนอกรง หรอเมอมอนตรายจาก ธรรมชาต เชน น าทวม มดจะปลอยฟโรโมนออกมาท าใหมดขนไขหนออกจากรง

ภาพแสดงมดขนไขออกจากรงเมอมภย ทมา : http://www. phitsanulokhotnews.com 1380 × 1005 (18 เมษายน 2554)



25

3. สารน าทาง (Trial pheromone) ไดแก กรดบางชนดทมดงาน ปลอยออกมาตามทางเดน ท าใหมดตวอนสามารถเดนไปยงอาหารไดถกตอง

ภาพแสดงมดเดนตามกนไปยงแหลงอาหาร ทมา : http://www. tobtan.com 255 × 177 (18 เมษายน 2554)

4. สารจากนางพญา (Queen substance) เชน สารทนางพญา

ใหผงงานกน ท าใหผงงาน เปนหมน

ภาพแสดงผงราชนปลอยฟโรโมนใหผงงานกนท าใหผงงานเปนหมน ทมา : http://www. writer.dek-d.com 499 × 442 (18 เมษายน 2554)



26

5. สารท าใหรวมกลม (Aggregation pheromone) เชน นางพญาปลวกปลอยสารออกมา ท าใหปลวกงานมารวมกลมกน

ภาพแสดงนางพญาปลวกปลอยฟโรโมนท าใหปลวกงานรวมกลมกน ทมา : http:// www.bloggang.com 324 × 250 (18 เมษายน 2554)

6. สารแสดงอาณาเขต (Territory pheromone) เชน สนขปสสาวะ

รดสงตางๆทมนเดนผาน

ภาพแสดงสนขปสสาวะรดตนไมแสดงอาณาเขต ทมา : http://www. dokterseo.com 400 × 300 (18 เมษายน 2554)



27

ฟโรโมนของมด มดเปนแมลงทพบในประเทศเขตรอนตางๆ เปนสตวในระบบนเวศบก ทมการคาดคะเนวาในโลกนมมดอยประมาณ 10,000 ชนด แตทพบมประมาณ 8,800 ชนด ส าหรบในประเทศไทยคาดวามมดประมาณ 800 – 1,000 ชนด ซงรจกกนมไมกชนด เชน มดคนไฟ มดแดง มดด า มดตะนอย ฯลฯ ซงสวนใหญเปนมดทพบในบาน ทเหลอเปนมด อยในปาตางๆ มดเปนสตวสงคมทอยรวมกนโดยแบงหนาทกนรบผดชอบอยางเปนระบบ บางชนดมรงทใหญมาก ซงมมดอยรวมกนถง 22 ลานตว อยกนอยางเปนระเบยบ ไมมการทะเลาะเบาะแวง หรอ เกยงงานกน จงเปนสงมหศจรรยอยางมากวามดจดระบบ ประชากรใหอยรวมกนอยางสนตไดอยางไร ซงจากการศกษาพบวามดสอสารกนโดยใช อวยวะทเรยกวา หนวด สมผสกนและใชสารเคมทปลอยออกมา มดบางชนดเมอไปพบ แหลงอาหารกจะปลอยสารเคมชนดหนงออกมาจากตอมภายนอก (Exocrine gland) ทเรยกวา ตอมดเฟอร (Dufoue’s gland) โดยสารเคมชนดนเรยกวา ฟโรโมน ซงมดจะปลอย ฟโรโมน ขณะเดนไปพบอาหาร ฟโรโมนน จะระเหยไดท าใหปรมาณของ ฟโรโมนจะจางลงไปเรอยๆ ในเวลาไมเกน 100 วนาท ซงการระเหยของสารเคมนม ประโยชนตอการสอสารของมด กลาวคอถาแหลงอาหารเกาหมดเจอแหลงอาหารใหม มดจะสามารถตดตามกลนใหมไปยงแหลงอาหารไดถกตอง ไมสบสนกบกลนเดม ฟโรโมนทมดปลอยออกมาเรยกวา กรดฟอรมก ภาพแสดงการสอสารของมด

ทมา : http://www. bknowledge.org 283 × 222 (25 เมษายน 2554)



28

บตรค าถามท 8.3 ชนดของฟโรโมน

ค าชแจง ใหนกเรยนเลอกอกษร ดานลางใสลงในชอง ทมขอความสมพนธ กบขอความทางดานบน เพยงค าตอบเดยว (คะแนนเตม 5 คะแนน ตอบถกได 1 คะแนน ตอบผดได 0 คะแนน)

1. มด 2. ท าใหผงงาน เปนหมน 3. หามการตงทองของหน 4. ใชบอกเสนทางเดนของมด 5. สนขปสสาวะรดสงตาง ๆ ทเดนผาน

ก. กรดฟอรมก ข. แสดงอาณาเขต ค. สารจากนางพญา ง. primer pheromone จ. Releaser pheromone



29


ชนดของฟโรโมน

1. ก 2. ค 3. ง 4. จ 5. ข

ตอบถกหมดเลยใชไหมเกงมากครบ



30

บตรค าสงท 8.4

ประโยชนของฟโรโมน

โปรดอานบตรค าสงใหเขาใจ แลวปฏบตตามล าดบขนตอนดวยความตงใจ 1. หวหนากลมแจกบตรทงหมดใหสมาชก ยกเวนบตรเฉลย 2. หวหนากลมใหสมาชกอานบตรค าสง พรอมกบปฏบตตามค าสง 3. สมาชกศกษาบตรเนอหาท 8.3 ใชเวลา 10 นาท 4. สมาชกอานบตรค าถามท 8.3 แลวตอบค าถามลงในสมด ใชเวลา 3 นาท 5. หวหนาอานบตรเฉลยท 8.3 นกเรยนตรวจค าตอบพรอมกน ใชเวลา 2 นาท 6. เวลาท ากจกรรมทงหมด ประมาณ 15 นาท เมอปฏบตกจกรรมเรยบรอย แลวใหทกคนเกบบตรทกใบใสในซองใหเรยบรอยและถกตอง



31



ประโยชนของฟโรโมน ปจจบนมนษยไดพยายามคนควาหาวธการตาง ๆ มาใชในการลดยาฆาแมลง เพราะยาฆาแมลงมพษตกคางระยะยาวในพชและสงแวดลอม เชน ดดท และออรแกโนฟอสเฟต ทเปนอนตรายตอแมลงทมประโยชนอยางแมลงตวห า แมลงตวเบยน และแมลงทชวยในการผสมเกสรดอกไมตาง ๆ จงมนกวทยาศาสตรไดเรม น าเอาฟโรโมนมาใชในการปองกนและก าจดแมลงซงไมเปนอนตรายตอสงแวดลอม ดงน

1. การใชฟโรโมนในการดกจบแมลง วธการนจะท าใหปราศจากสารตกคาง ทเปนอนตรายตอพชและสตวชนดอน รวมทงคนบรโภค เพราะจะใชสารดงดดทางธรรมชาตหรอฟโรโมน ในการลอใหแมลงชนดนนๆ มาผสมพนธ ฟโรโมนไดจากการสงเคราะห จากหองปฏบตการแลวท าการสกดใหเหมาะสมกบการใชงานกบแมลงประเภทตางๆ เชน แบบน า หรอแบบเมด วธการใชงานแคน าไปวางไวตามจดตางๆ ทตองการ ดกจบแมลงชนดนนๆ แลวจงน าไปก าจดในภายหลง ดงนนจงไมสงผลกระทบตอผลตผลทางการเกษตรของเกษตรกร นบเปนวธการคมก าเนดกงธรรมชาตทไมท าลายสงแวดลอม เพราะฟโรโมน สงเคราะหนนมคณสมบตคลายๆ กบน ามนมะกอกจงไมมพษตอสงแวดลอมและผคน วธการนแพรหลายในหมเกษตรกรในอเมรกา โดยท าใหการใชสารเคมลดลงถงปละ 50 ตน

ฟโรโมน มประโยชนอยางไรบาง มนษยสามารถน าฟโรโมนมาใชประโยชนไดอยางไร อยากรเชญทางนครบ



32

2. การใชฟโรโมนเปนเหยอลอในกบดก แตวธนไมสามารถควบคมปรมาณ

ประชากรศตรพชได เนองจากแมลงทเขามาตดกบมเพยงแมลงตวผเทานน แตอยางไรกตาม กบดกฟโรโมนกยงมประโยชน ในการใชตรวจสอบประชากรศตรพช ถาจบแมลงตวผไดมาก แสดงวา ประชากรศตรพชในแปลงก าลงเพมปรมาณมากขนและ แสดงวา ผเสอกลางคน เพศเมยพรอมจะวางไขแลว

3. ใชฟโรโมน เพอขดขวางการจบคของแมลงคอ การปลอยฟโรโมน จ านวนมากในฟารมจะท าใหอากาศในฟารมเตมไปดวยกลนฟโรโมน แมลงตวผจะไมสามารถหาทอยของแมลงตวเมยได และการจบคกจะถกขดขวาง อยางไรกตาม เทคนคนยงคงมการพฒนาตอไป และในขณะนวธการนกมราคาทแพงมาก ประโยชนในการสอสารของสตวไมมกระดกสนหลง การสอสารฟโรโมนในสตวไมมกระดกสนหลง เชน

1. แมลงสาบ และแมงมมบางชนด ตวเมยของสตวทงสองชนด จะปลอย ฟโรโมน ทงไวจนตวผไปสมผส ท าใหฟโรโมนซมผานผวเขาไปกระตนตวผ ท าใหตามตวเมย จนพบ และท าการผสมพนธ ภาพแสดงแมงมมตวผเดนตามหาแมงมมตวเมยเพอท าการผสมพนธ ทมา : http://www. variety.thaiza.com 500 × 333 (18 เมษายน 2554)



33

2. ตกแตน ตวผจะปลอยฟโรโมนทงไว หลงจากผสมพนธแลว เมอตวออน ฟกออกมาจากไข และเตบโตออกมาสมผสกบสาร ท าใหซมผานเขารางกายตวออน กระตนตวออนใหเตบโตเปนตวเตมวย และสามารถสบพนธได ภาพแสดงตกแตนตวเตมวยทสามารถสบพนธได ทมา : http://www. webboard.edtguide.com 700 × 467 (18 เมษายน 2554)

3. ปลวก นางพญาจะปลอยฟโรโมนดงดดใหปลวกงานมาลอมรอบ ภาพแสดงปลวกลอมรอบนางพญาปลวก ทมา : http://www. biogang.net 800 × 600 (18 เมษายน 2554)



34

4. มด จะเดนตามกนเปนทาง โดยปลอยฟโรโมน ทเรยกวา กรดฟอรมก ไวตามทางทเดนผานไป ท าใหมดสามารถเดนกลบรงได ลกษณะการเดนของมด ทมา : http://www. tobtan.com 255 × 177 (18 เมษายน 2554) 5. ผง ปลอยฟโรโมนและจะบนเปนเลขแปดเพอบอกใหรวามอาหารอยไกล หรอบนเปนวงกลมเพอบอกใหรวามแหลงอาหารอยใกล

ภาพแสดงการบนของผง ทมา : http://www. myfirstbrain.com 500 × 292 (18 เมษายน 2554)



35

บตรค าถามท 8.4


ค าชแจง ใหนกเรยนท าเครองหมาย ใน หนาขอความทถกตอง และท าเครองหมาย ใน หนาขอความทผด (คะแนนเตม 5 คะแนน ตอบถกได 1 คะแนน ตอบผดได 0 คะแนน)

1. ผง จะบนเปนเลขแปดเพอบอกใหรวามอาหารอยไกล 2. กรดฟอรมก คอ ฟโรโมนทผงนางพญาปลอยใหผงงานกน 3. ฟโรโมนของตกแตนตวผท าใหตวออนหยดการเจรญเตบโต 4. การใชฟโรโมนในการดกจบแมลง วธการนจะท าใหปราศจากสารตกคาง

ทเปนอนตรายตอพชและสตว 5. การปลอยฟโรโมนจ านวนมากในฟารมเปนการก าจดศรทตร พชทดทสด



36

บตรเฉลยค าถามท 8.4 ประโยชนของฟโรโมน

ปรบมอใหคนเกงหนอยครบ

1. 2. 3. 4. 5.



37

แบบทดสอบหลงเรยน เรอง ฟโรโมนส าคญอยางไร

ค าชแจง ใหนกเรยนเลอกค าตอบ ก ข ค ง ทถกตองทสดเพยงขอเดยว (คะแนนเตม 10 คะแนน ตอบถกได 1 คะแนน ตอบผดได 0 คะแนน)








38

6. ขอใดตอไปนไมถกตอง

ก. สารเคมทสตวปลอยออกมา แลวมผลกบสตวชนดอน คอ ฟโรโมน ข. สารเคมทสตวปลอยออกมา แลวมผลกบสตวชนดเดยวกน คอ ฟโรโมน ค. ฟโรโมนสรางมาจากตอมมทอ สวนฮอรโมนสรางมาจากตอมไรทอ ง. ฮอรโมนเมอสรางขนมาแลวจะหมนเวยนอยภายในรางกาย

สวนฟโรโมนปลอยออกนอกรางกาย 7. ฮอรโมนทท าใหแมลงมการลอกคราบ และ metamorphosis คอขอใด

ก. brain hormone ข. molting hormone ค. Juvenile hormone ง. Metamorphosis hormone

8. ขอใดตอไปนรบฟโรโมนโดยการดดซม ก. แมงมม ปลวก ข. ปลวก ผเสอไหม ค. แมลงสาบ ผเสอไหม ง. แมลงสาบ แมงมม

9. ปจจยทส าคญสวนหนงของแมลงทท าใหสามารถรบฟโรโมนไดคอขอใด ก. ทอย ทศทางลม ข. ทอย อวยวะรบสมผส ค. อวยวะรบสมผส ทศทางลม ง. ถกทกขอ

10. ขอใดถกตองเกยวกบพฤตกรรมทเกดจากการปลอยฟโรโมนของผง ก. จะบนเปนเลขแปดเพอบอกใหรวามอาหารอยใกล ข. บนเปนวงกลมเพอบอกใหรวามแหลงอาหารอยไกล ค. จะบนเปนเลขแปดเพอบอกใหรวามอาหารอยไกล ง. บนเปนวงกลมเพอบอกใหรวาไมมแหลงอาหารอย



39

เฉลยแบบทดสอบหลงเรยน เรอง ฟโรโมนส าคญอยางไร

9vตอ

1. ค 6. ก 2. ง 7. ข 3. ข 8. ง 4. ข 9. ค 5. ก 10. ค

เกงมากครบ ถกหมดเลย ไปศกษาชดการสอนตอไปไดเลยครบ



40

บรรณานกรม

เกษม ศรพงษ และคณะ. ชววทยา. กรงเทพฯ : ชมรมบณฑตแนะแนว, 2540. ____________. คมอเตรยมสอบ ชววทยา เลม 1 ชวงชนท 4 (ม.4- ม.6). กรงเทพฯ : ภมบณฑตการพมพ, 2537. ธนะชย ทองศรนช และคณะ. คมอชววทยา 6 ว 044. กรงเทพ ฯ : ประสานมตร, 2533. นนทยา บญเคลอบ และคณะ. พจนานกรมวทยาศาสตร ฉบบภาพประกอบ. กรงเทพ ฯ : โปรดคทฟ บค , 2541. ประพนธ พนธารา. สรปเขมชววทยาพนฐานและเพมเตมใหม . กรงเทพ ฯ : ซแอนดเอนบค. แมค, 2552. ปรชา สวรรณพนจ และ นงลกษณ สวรรณพนจ. ชววทยา ม.6 เลม 5. กรงเทพฯ: เจรญดการพมพ, 2536. สมาน แกวไวยทธ. คมอเตรยมสอบชววทยา ม.4 – 5 – 6 . กรงเทพฯ : ไทเนรมต อนเตอรโปรเกรสซฟ. 2537. สารานกรมไทยส าหรบเยาวชน, โครงการ. สารานกรมไทยส าหรบเยาวชน เลม 10. กรงเทพ ฯ : ไทยวฒนาพานช, 2531. สมใจ รกษาศร. ชววทยา Essential Atlas of Biology. กรงเทพฯ : สวรยาสาสน, 2547. สงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย, สถาบน. กระทรวงศกษาธการ . หนงสอเรยนชววทยา เลม 3. กรงเทพฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว, 2548 ____________. คมอครชววทยา เลม 3. กรงเทพฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว, 2548. ____________. หนงสอเรยนวชาชววทยา ว044 ชนมธยมศกษาตอนปลาย พทธศกราช 2524 . กรงเทพ ฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว, 2536.

http://www. myfirstbrain.com 500 × 292 (18 เมษายน 2555) http://www. tobtan.com 255 × 177 (18 เมษายน 2555) http://www. biogang.net 800 × 600 (18 เมษายน 2555) http://www. webboard.edtguide.com 700 × 467 (18 เมษายน 2555) http://www. variety.thaiza.com 500 × 333 (18 เมษายน 2555) http://www. bknowledge.org 283 × 222 (25 เมษายน 2555)



41

http://www. dokterseo.com 400 × 300 (18 เมษายน 2555)

http:// www.bloggang.com 324 × 250 (18 เมษายน 2555) http://www. writer.dek-d.com 499 × 442 (18 เมษายน 2555) http://www. tobtan.com 255 × 177 (18 เมษายน 2555) http://www. phitsanulokhotnews.com 1380 × 1005 (18 เมษายน 2555) http://www. charkarn.com 570 × 197 (18 เมษายน 2555) http://www. verginina.com 667 × 500 (18 เมษายน 2555) http://www. st-biology.blogspot.com 351 × 300 (18 เมษายน 2555) http:// www.coleop-terra.com 600 × 300 (18 เมษายน 2555) http:// www.coleop-terra.com 600 × 300 (18 เมษายน 2555)

Technology

ชุดการสอนที่ 8 ฟีโรโมน