ekoloska, pravni principi za zastita na zivotnata sredina

Ekolo{ka kriminalistika

Sodr`ina:

1. Voved .................................................................................. str. 2

2. Me|unarodni principi za za{tita na `ivotnata sredina

2.1. Principi na OON ............................................ str. 4

2.2. Principi na ostanati organizacii ................ str. 7

3. Principi vo prevencijata i borbata protiv ekolo{kiot kriminalitet ............................................. str. 9

3.1. Principi na istragata ....................................... str. 10

3.2. Utvrduvawe na povrzanost ................................. str. 10

3.3. Ulogata na organite za sproveduvawe na zakonot ...................................................................... str. 11

4. Zaklu~ok ............................................................................... str. 12

Pravni principi za za{tita na `ivotnata sredina

5. Koristena literatura ........................................................ str. 13

1.Voved

^ovekoviot civilizaciski razvoj, vodej}i se prvenstveno od

svesta i potrebata za za{tita na sebe si i na svojata zadnica,

kone~no zapo~na da doa|a da to~kata na sfa}awe deka okolinata i

sekoj fragment od nea e sostaven i su{tinski del od taa zaednica.

Me|utoa, fakt e deka motivot za ostvaruvawe na pobrz, polesen i

pogolem profit e premnogu mo}en za da za{titata na `ivotnata

okolina se ostavi edinstveno na ~ovekovata kolektivna svest, bidej}i

sekoga{ vo taa “kolektvna svest”, }e ima individui koi }e bidat

podgotveni da ja `rtvuvaat `ivotnata okolina za ostvaruvawe na toj

profit. Poradi toa, se utvrdi deka e nu`na formalna i normativna

za{tita na `ivotnata sredina. Potoa, se postavuva u{te edno

pra{awe: “Dali svesta na edna oddelna dr`ava e poinakva od svesta

na oddelni indivitui koi bi ja `rtvuvale `ivotnata sredina za

ostvaruvawe na profit?” So drugi zborovi - dali dr`avata bi imala

dolno voqa da donese nacionalni legislativni normi koi, za da se

za{titi `ivotnata sredina bi im nanele odreden finansiski tro{ok,

kako na samata dr`ava, taka i na del od nejzinite gra|ani? Ovaa

Pravni principi za za{tita na `ivotnata sredina 2

pretpostavka go podigna ova pra{awe na me|unarodno nivo, so {to

celata me|unarodna zaednica se vklu~i vo negovoto re{avawe.

Me|utoa, vklu~uvaweto na me|unarodnata zaednica vo

kreiraweto na normatina legislativa za za{tita na `ivotnata sredina

postavi nov problem - do koj stepen mo`e da se vme{a me|

unarodnata zaednica, a da ne navleze seriozno vo suverenitetot na

samata dr`ava?

Poradi toa, me|unarodnata zaednica se re{i za{titata na

`ivotnata sredina da ja svede, vo najgolem del na postavuvawe na

op{ti pravni principi kon koi treba da se pridr`uvaat oddelnite

dr`avi, dodeka konkretnata regulacija ja ostavi vo racete na

nacionalnoto zakonodavstvo.

Gorenavedenoto ne vodi kon celta na ovoj tekst - naveduvawe

i analiza na osnovnite me|unarodni principi za za{tita na `ivotnata

sredina, i nivna primena od ekolo{ko-kriminalisti~ki aspekt.

Seto ova e od osobena va`nost za Republika Makedonija,

poradi samiot fakt {to na{eto op{testvo ve}e podolg period se nao|

a vo sostojba na tranzicioni promeni, a "samata tranzicija pravej}i gi

tie promeni opfa}a brojni sferi na op{testvento `iveewe, me|u koi:

o politi~kiot sistem-premin od ednopartiski na politi~ki

pluralizam

o ekonomski sistem- prestruktuirawe na ekonomskiot

sistem preku napu{tawe na op{testvenata sopstvenost i

dominacijata na privatnata sopstvenost, kako i zamena

na plnskoto so pazarnoto op{testvo.

o Vrednosniot sistem- promena na vrednosnata orientacija

na op{testvoto"1.

Toa zna~i deka na{ata dr`ava mora {to e mo`no pobrzo da gi

prifati i sprovede obvrskite nametnati od me|unarodnata zaednica

koi se odnesuvaat na za{titata na `ivotnata sredina, so {to

poefikasno }e se nadmine tranzicioniot proces, i }e se otvori patot

kon evrointegracijata.

1 D-r Marina Mali{ Sazdovska, Ekolo{ka kriminalistika, Skopje 2007 godina, str.76

2. Me|unarodni principi za za{tita

na `ivotnata sredina

2.1. Principi na OON

Pri~inata poradi koja, vo ovoj del od tekstot re{ivme da gi

prezentirame prvenstveno principite od OON, e poradi toa {to site

drugi legislativni instrumenti za za{tita na `ivotnata sredina,

nacionalni i me|unarodni, proizleguvaat ili se rezultat tokmu na

principite na OON.

Osnoven dokument na OON, koj predstavuva svoevidna ramka

i temel na koj se nadograduvaat site podocne`ni, e Deklkaracijata

na Obedinetite Nacii za ^ovekovata Okolina od 1972 godina2. Vo

2 The United Nations Conference on the Human Enviorument 21-st Plenary weeting, Stockholm, june, 1972.

Preambulata na ovoj dokuent, OON prvpat ~ovekot go gledaat

kako ,,su{testvo, no i kreira~ na na svojata okolina,, (t. 1.), i

sposobnostite za toa ,,kreirawe,, na okolinata go uviduvaat kako

mo`no zagrozuvawe na ~ovekovite prava i slobodi, pa duri i na

samoto pravo na `ivot. Poradi toa, se deklarira deka ,,za{titata i

unapreduvaweto na ~ovekovata okolina ... e urgentna potreba i

`elba na lu|eto od celiot svet i dol`nost na site Vladi (t. 2. od

Preambulata).

Tie dol`nosti, vo ovaa Deklaracija se navedeni vo dvaeset i

{est osnovni principi za za{tita i odnesuvawe kon ~ovekovata

okolina. Va`no e da se napomene deka ovoj tekst e osnovata od

koja podocna }e se oformat ,,konkretni principi,, kako ,,princip na

odr`liv razvoj,, ,, zagaduva~ot pla}a,, i sl. Osnovnoto vnimanie, me|

udrugoto e posveteno na faktot deka prirodnite resursi, kako takvi

se iscrplivi i deka pri nivnoto koristewe mora da se vodi smetka kako

za sega{nite, taka I za idnite generacii, deka sekoja Vlada pri

ekonomskoto planirawe mora da vodi smetka za so~uvuvaweto na

prirodata, i deka od ovie procesi (koristewe na resursite i

ekonomsko planirawe), }e obezbedat ednakvi {ansi za benefit na

celoto ~ove{tvo (Principi 2-5).

Ponatamu, se posvetuva vnimanie na menaxiraweto so

odpadot. Imeno, ,,osloboduvaweto od toksi~ni substanci i

osloboduvaweto na toplina vo kvantitet ili koncentracija koja go

nadminuva kapacitetot na prirodata da se spravi so niv, mora da

bide napraveno na na~in za da se osigura deka nema da bide

napraveno na na~in za da se osigura deka nema da bide pri~ineta

seriozna i ireparabilna {teta na ekosistemite,,3. Narednite principi

na~elno gi reguliraat na~inite na re{avawe na ovie pra{awa, so toa

{to detalite gi ostavaat na ,,vnatre{noto pravo ... so obvrska da ne

predizvikuvaat {teta na sredinata vo svojata ili vo drugi dr`avi,,

( princip 21).

3 Principle 6, Declaration of the UN on the Human Euviorument, Stockholm, 1972.

Naredniot zna~aen ~ekor koj go pravi OON vo poleto na

za{titata na `iovotnata sredina e Svetskata Povelba za Prirodata od

1982 godina4, koja iako ne e tolku precizna kako Deklaracijata od

1972 godina, e podignata na nivo na Rezolucija na OON, so {to ima

mnogu pogolema pravna sila. Posebno e interesen faktot {to u{te

so samata Preambula na ovaa povelba, OON za{titata na prirodata

ja povrzuva so svojata osnovna cel - vospostavuvawe i oddr`uvawe

me|unaroden mir, vospostavuvawe na prijatelski odnosi pome|u

naciite i me|unarodna sorabotka vo re{avawe na problemite od me|

unaroden karakter. Vo toj kontekst naveduva samo pet osnovno

principi za postapuvawe vo prirodata: 5

1. Prirodata }e bide po~ituvana i nejzinite esencijalni procesi

nema da bidat naru{eni;

2. Genetskata varjabilnost na zemjata nema da kompremirana;

populaciskite nivoa na site `ivotni formi, divi ili doma{ni,

mora vo najmala mera da bide dovolna za niven opstanok, i

zatoa, potrebnata sredina }e bide odr`uvana;

3. Siote oblasyi na zemjata }e bidat podlo`ni na ovie principi;

specijalna za{tita }e bide na unikatni oblasti koi prezentiraat

razli~ni tipovi na ekosistemi ili `ivotna sredina na retki ili

zagrozeni vidovi;

4. Ekosistemite i organizmite, kako i zemjenite, vodnite i

atmosferskite resursi koi gi koristat lu|eto, }e bidat koristeni

na takov na~in so koj }e se postigne i odr`i optimalna

odrr`liva produktivnost, no ne na na~in na koj }e se zagrozi

integritetot na drugite ekosistemi so koi tie koegzistiraat.

5. Prirodata }e bide obezbedena od degradacija predizvikana

od vojuvawe ili drugi neprijatelski aktivnosti.

Ponatamo{en fakt koj ja pravi ovaa Povelba tolku

zna~ajna, e toa {to ova e prv dokument koj detalno ja razbratuva

implementacijata na ovie principi (Glava III od Povelbata).

4 World Charter for Nature, UN General Assembly Resolution 37/7, 28 October, 1982.5 IBID

Sledniot, mo`ebi i najzna~aen ~ekor e t.n. Deklaracijata od

Rio6, koja predstavuva, spored samata Preambula, nadograduvawe i

doprecizacija na principite sodr`ani vo Deklaracijata od 1972

godina. Vo su{tina, stanuva zbor za dvaeset i sedum principi koi ja

obrabotuvaat istata materija i istite generalni principi, no na mnogu

podetalen i precizen na~in.

Na primer, u{te vo prviot princip se deklarira deka samiot

~ovek predstavuva centar na za{titata na odr`liviot razvoj, a so toa

i na `ivotnata sredina. Ponatamu, vo su{tina se povtoruva obvrskata

za vospostavuvawe odr`liv razvoj, so toa {to, taa se pro{iruva ne

samo na site dr`avi, tuku i na lu|eto kako individui (Princip 5). Drugi

novini vo ovaa Deklaracija se deka posvetuva vnimanie na

namaluvawe na siroma{tijata na nivo na cel svet, posvetuvaj}I

posebno vnimanie na zemjite vo razvoj (Princip 6). Potoa,

kompenzacijata za `rtvite na zagaduvaweto i druga {teta vrz

`ivotnata sredina, navedeno vo Principot 13, e mnogu va`na novina

od viktimolo{ki aspekt, na koja se nadovrzuva kone~nata i finalna

normativna regulacija na principot ,,zagaduva~ot pla}a,, vo

Principot 16. Ostanatiot del se odnesuva na sorabotka pome|u

dr`avite vo re{avaweto na pra{awata za za{tita na `ivotnata

sredina i odr`liv razvoj, potoa deka, soglasno OON, samiot mir e

nedeliv od za{titata na okolinata i nejziniot razvoj (Princip 25), i

deka bilo koj spor, vo vrska so materijata na koja se odnesuva ovaa

Deklaracija }e bide re{en soglasno Povelbata na OON.

Novina vo ovoj slu~aj e Izve{tajot 7 za ovaa Deklaracija, kade

{to ima direktni upatstva kako Dr`avite - ~lenki, t.e. nivnite Vladi da

gi implementiraat i sprovedat ovie principi.

2.2. Principi na ostanati organizacii

6 United Nations Declararation on Enviorunment end Development, General Assembly Couference 151/26, August 1992, Rio de Janeiro.7 Non-legally binding statemont and report of principles for a global consensus on the management and conservation of the enviorument and sustainsledevelment, Unatid Nations Department of Economic and Social Affairs, 1999.

Pri~inata poradi koja vo ovoj del od tekstot nema da

posvetime vnimanie na dokumentite od drugi me|unarodni vladini

organizacii, e toa {to vo najgolema mera, tie gi sodr`at principite na

OON, adaptirani na nivnite individualni specifiki i karakteristiki.

Poradi toa, }e bidat analizirani dokumenti koi se odnesuvaat na

ovaa materija, a ~ie poteklo e od NVO sektorot. Predmet na

analiza }e bidat ovie dokumenti, bidej}i NVO sektorot, osobeno toj

del koj se zanimava so za{tita na `ivotnata sredina, vo preden plan

ja stava tokmu za{titata na sredinata, a ne suverenitetot na

dr`avata.

Najdobra i najdetalna analiza na principite za za{tita na

`ivotnata sredina imaat ponudeno Svetskata Komisija za Sredinata i

Razvojot (WCED), koi vo svojata organizaciona struktura imaat

posebna grupa eksperti koi se zanimavaat so pra{awa od oblasta na

ekolo{koto pravo. Vo nivniot pregled na predlo`enite pravni principi

za za{tita na `ivotnata sredina i odr`liv razvoj 8, tie gi naveduvaat i

analiziraat slednite principi:

1. Princip na osnovno ~ovekovo pravo - osnovno ~ovekovo

pravo na sekoj ~ovek e deka `ivee vo sredina adekvatna za

nivnoto zdravje;

2. Inter-generaciska ednakvost - pri koristewe na sredinata i

nejzinite resursi, mora da se vodi smetka i za benifitot na

idnite generacii;

3. Princip na odr`uvawe i odr`liva upotreba - vo su{tina ovoj

princip e ist kako I predhodno navedeniot princip za optimalna

odr`liva produktivnost za koristewe na resursite vo Povelbata

za Prirodata na OON od 1982 godina;

4. Princip na ekolo{ki standardi i monitoring - obvrska za

vospostavuvawe standardi i monitoring na nacionalno nivo za

kvalitetot na sredinata i koristeweto na resursite;

5. Predhodni ekolo{ki procenki - se bara detalna procenka na

bilo koja aktivnost koja zna~ajno mo`e da vlijae na prirodata;

8 Summary of proposed legal principles for enviorumental protection and sostaible development, WCED, San Jose, Costa Rica, 1996.

6. Pristap do praven proces - predviduva mo`nost za za{tita za

site lu|e na koi zna~ajno }e vlijae planiranata aktivnost;

7. Odr`liv razvoj i pomo{ - sekoja dr`ava pri planiraweto i

implementiraweto na bilo koja razvojna aktivnost, }e vodi

smetka za nejzinata odr`livost, i }e pru`i pomo{ na drugi

dr`avi vo toj proces, posebni zemjite vo razvoj;

8. Generalna obvrska za sorabotka me|u dr`avite vo

sproveduvaweto na ovie principi.

Ponatamu, postojat organizacii koi se zanimavaat I svojot

fokus go postavuvaat tokmu na eden medium, kako na primer,

USWPA (Agencija za za{tita na vodite na Soedinetite Dr`avi), ~ii

principi se usvoeni od oficijalnata administracija na SAD za za{tita

na sredinata9. Bez da navleguvame vo detalna analiza na sekoj od

ovie devetnaeset principi, }e napomeneme samo deka najgolemo

vnimanie posvetuvaat na predviduvaweto i menaxiraweto na

posledicite od koristeweto na vodata i vodnite resursi.

[to se odnesuva do drugi komparativni nacionalni legistlativi

od oblasta na ekolo{koto pravo, Avstralija vo 2004 godina, objavi 5

oficijalni Izjavi10 od vlastite za za{tita na sredinata vo koi detalno se

analiziraat site pravni instrumenti i nivnata aplikacija i

implementacija vo Avstraliskiot nacionalen sistem vo odnos na

razli~ni mediumi i resursi, taka na primer vo 5-tata izjava,koja se

odnesuva na zemjenite resursi navedeni se site osum zakoni koi se

odnesuvaat na taa tema, so detalna analiza za nivnata

implementacija i strukturite vo vlasta odgovorni za toj proces.

[to se odnesuva do na{ata nacionalna legistlativa, nie

nemame vkupno osum zakoni koi se odnesuvaat na celata oblast

na za{tita na `ivotnata sredina11. Me|utoa, toa ne e na{ osnoven

problem. Problemot se sostoi vo podelbata na nadle`nost za

9 USEPA, 2000, Principles for the Ecological Restoration of Aqatic Resourses, ESPA 841-F-00-003, Washington, D.C.10 Enviormental Protection Autority of australia, 2004, Enverumentalprotection and Ecological Sustanabiliti, Position Statements 1-5 Sidney.11 Do 2006g. zakoni koi bea vo sila od ovaa oblast se KZ na RM (glava HHI), Zakonot za @ivotna Sredina, Zakon za upravuvawe so otpad, Zakon za za{tita na prirodata i Zakonot za Kvalitet na vozduhot.

pmplementirawe na principite sodr`ani vo ovie zakoni, {to vodi kon

brojni pravni praznini (de facto), a so toa i do visoka temna brojka

na ekolo{kiot kriminalitet.

3.Principi vo prevencijata i borbata

protiv ekolo{kiot kriminalitet

Osnovniot problem e, {to do mnogu skoro, ovaa problematika

be{e samo povr{no obrabotena vo makedonskata kriminalisti~ka

literatura. No, najnovite dela od ovaa oblast, go definiraat ekolo{kiot

kriminalitet kako ,,onie krivi~ni dela koi se regulirani odnosno

inkriminirani vo Glava HHII od Krivi~niot Zakonik na Republika

Makedonija, i predstavuvaat krivi~ni dela protiv `ivotnata sredina ,

no i prekr{ocite od oblasta na za{titata na `ivotnata sredina

predvideni vo drugi zakonski propisi.12

Na predavaweto koe be{e odr`ano na ovaa tema na

Policiskata Akademija, vo studentskata god. 2006/07, vo ramkite na

predmetot Ekolo{ka Kriminalistika, kako gostin predava~ be{e g-a

Jadranka Ivanova, Rakovoditel na oddelenieto za pravni pra{awa pri

Inspektoratot za `ivotna sredina. Spored nea, osnovnite pravni

principi, za za{titata na `ivotnata sredina, koga se primenuvaat na

poleto na borbata i spre~uvaweto na ekolo{kiot kriminalitet se

naso~eni kon tri poliwa i toa13:

3.1. Principi na istragata:

Identifikacijaa na mo`ni opasnosti;

Identifikacija na zagadenata materija;

12 D-r M. Mali{-Sazdovska, 2007, „Ekolo{ka Kriminalistika”, Skopje, str. 26 13 The role of the judges and the prosecutor in fighting enviormental crimes and their cooperation with the activity carried out by the enviormental inspectors, Jadranka Ivanova, Head of Department for Legislaiton, Ohrid, 2006

Identifikacija na potencijalnata zagadena materija i procenka

na rizik;

Determinirawe na prirodata i pro{iruvaweto na kontaminantot

(zagaduva~ot);

Evidencija i procenka na naodite i procenkata na rizik;

Zemawe vo predvid na posledicite - menaxirawe so rizik;

3.2. Utvrduvawe na povrzanost

Vo ovaa faza, od krucijalna va`nost e sproveduvawe na

slednite ~ekori i utvrduvawe na nivnata povrzanost:

Utvrduvawe na karakteristikite na izvorot: poteklo i na~in na

{irewe, lokacija, fizi~ki i hemiski karakteristiki, zemawe

primeroci;

Utvrduvawe na karakteristikite na patekata na zagaduvawe:

dol`ina, procesi koi vlijaat na koncentracijata na

kontaminantot, interakcija i potencijalen transfer na

kontaminantot;

Utvrduvawe na karakteristrikite na celta - recptot: utvrduvawe

na tipot na receptot (animatni ili inanimatni strukturi), tip na

medium, pra{awa povrzani so op{toto zdravje, predviduvawe

ponatamo{ni merki.

PATEKA NA ZAGADUVAWE

POVRZANOST

3.3. Precizno utvrduvawe na ulogata na organite za

sproveduvawe na zakonot od ovaa oblast.

Ovaa uloga, bez razlika dali se vr{i od strukturi na MVR ili drugi

vladini entiteti e mnogu slo`ena, no i krucijalna, kako za procesot na

progon, taka i za neutralizirawe ili minimizirawe na posledicite od

delata od oblasta na ekolo{kiot kriminalitet i se sostoi od:

Procenka na rizikot od zagaduvaweto;

Menaxirawe na rizikot od zagaduvaweto;

Kontrola na rizikot od zagaduvaweto;

Otstranuvawe na posledicite od zagaduvaweto;

Utvrduvaweto, identifikacija i gonewe na odgovorniot

entitet za zagaduvaweto.

4. Zaklu~ok

Zaklu~no, va`no e da se spomene deka celata ovaa materija,

zapo~nuvaj}i od ekolo{koto pravo, kako pravna granka, pa

prodol`uvaj}i so ekolo{kata kriminalistika, kako posebna

kriminalisti~ka disciplina, sega ve}e analizirani od aspekt na

pravnite principi koi se vo samoto jadro na ovie dve nauki,

uka`uvaat na toa deka na istite tie principi ne treba da se gleda

kako na zakoni, kako na obvrzuva~ki normi, ~ie kr{ewe nosi i

sankcija. Toa nikoga{ ne ni bila osnovnata cel na tie koi gi kreirale.

Nivnata cel e edinstveno tie principi da bidat sfateni kako esencijalni

vrednosti na celata ~ovekova civilizacija, a `ivotnata kako sostaven

i nedelliv del od tie vrednosti, bidej}i taa, sama po sebe prtstavuva

pove}e od zbir na resursi, od ne{to od koe mo`eme da kreirame

profit i zadovolstvo. I samata `ivotna sredina so site nejzini elementi

e resurs, koj e iscrpliv, i kako takov, ima rok na traewe. Edinstveno

ostanuva otvoreno pra{aweto, kolku vreme }e pomine, i kolku od

toj resurs }e ostane dodeka ovie op{ti principi ne se pretvorat vo

li~ni vrednosti na sekoja individua?

5.Koristena literatura

1. D-r Marina Mali{ - Sazdovska, (2007), Ekolo{ka

kriminalistika, Skopje;

2. The role of the judges and the prosecutor in fighting

enviormental crimes and their cooperation with the activity

carried out by the enviormental inspectors, Jadranka

Ivanova, Head of Department for Legislaiton, Ohrid, 2006

3. The United Nations Conference on the Human Environment,

21-st Plenary Meeting, Stockholm, 1972;

4. World Charter for nature, UN General Assembly, Resolution

27/7, 1982;

5. UN Declaration on Environment and Development, General

Assembly Conference 151/26, Rio de Jeneiro, 1992;

6. Non-legally binding statemont and report of principles for a

global consensus on the management and conservation of

the enviorument and sustainsledevelment, Unatid Nations

Department of Economic and Social Affairs, 1999.

7. Summary of proposed legal principles for enviorumental

protection and sostaible development, WCED, San Jose,

Costa Rica, 1996.

8. USEPA, 2000, Principles for the Ecological Restoration of

Aqatic Resourses, ESPA 841-F-00-003, Washington, D.C.

9. Enviormental Protection Autority of australia, 2004,

Enverumentalprotection and Ecological Sustanabiliti,

Position Statements 1-5 Sidney.

ekoloska, pravni principi za zastita na zivotnata sredina

Documents

Gradjena sredina

Seminarski Ekoloska Politika

RADIOAKTIVNOST I ŽIVOTNA SREDINA

Ekoloska nisa

12. Predavanje - Ekoloska Prihvatljivost Proizvoda i Procesa

Životna sredina

MI i ŽIVOTNA SREDINA

Zarden EKOLOSKA ETIKA

Nejednakosti između osnovnih sredina

Zagaduvanje na vozduhot i zivotnata sredina

Ekoloska Potika

Ekoloska Kriminologija - Veda o Ekoloski Kriminaliteti - Eman Mesko

zivotna sredina propisi

Dragoljub Todic, Zivotna Sredina

Ekoloska zastita

MINISTERSTVO ZA @IVOTNA SREDINA I PROSTORNO … podracja_vo_RM.pdf · ministerstvo za @ivotna sredina i prostorno planirawe uprava za @ivotna sredina nacionalen sistem na za[titeni

Ekoloska proizvodnja psenice

ekoloska fiziologija

EKOLOSKA POLJOPRIVREDA

Vlijanie Na Energetskite Postrojki Vrz Zivotnata Sredina