Παγκόσμια και τοπική υφαρπαγή της γης την εποχή της κρίσης

Παγκόζμια και ηοπική ςθαππαγή ηηρ γηρ ηην εποσή ηηρ κπίζηρ

ΒΑΙΛΙΚΗ ΜΑΚΡΤΓΙΑΝΝΗ

Υπ. Γηδάθησξ

Τνκέαο Πνιενδνκίαο, Φσξνηαμίαο θαη Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο,

Τκήκα Αξρηηεθηόλσλ Μεραληθώλ,

Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο

ΥΑΡΑΛΑΜΠΟ ΣΑΒΓΑΡΟΓΛΟΤ

Υπ. Γηδάθησξ

Τνκέαο Πνιενδνκίαο, Φσξνηαμίαο θαη Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο,

Τκήκα Αξρηηεθηόλσλ Μεραληθώλ,

Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο

Πεπίλητη

Σύκθσλα κε πιήζνο κειεηεηώλ (Borras et al., 2011, Caffentzis, 2010, Harvey, 2005, Swyngedouw, 2004,

Zoomers, 2010) ε πθαξπαγή ηεο γεο (land grabbing), κέζσ ησλ απνθαινύκελσλ „κεγάιεο θιίκαθαο

επελδύζεσλ ζε γε‟, έρεη ιάβεη ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηεξάζηηεο δηαζηάζεηο ζηε Λαηηληθή Ακεξηθή, ηελ

Αθξηθή, ηελ Nόηηα θαη Nνηηναλαηνιηθή Αζία, θαζώο θαη ζηηο ρώξεο ηεο πξώελ Σνβηεηηθήο Έλσζεο θαη ηεο

Αλαηνιηθήο Δπξώπεο. Ταπηόρξνλα ππεξβαίλνληαο ηηο δηαηξέζεηο κεηαμύ Βνξξά-Νόηνπ, Γύζεο-Αλαηνιήο νη

ηάζεηο ηεο πθαξπαγήο ηεο γεο δείρλνπλ όηη όιν θαη πεξηζζόηεξν επεθηείλεηαη ζε νιόθιεξν ην πιαλήηε κε ηε

ιεγόκελε „πιαλεηηθή-παγθόζκηα πθαξπαγή γεο‟ θαη κε ηηο πνηθίιεο πνιηηηθέο απνζηέξεζεο-απαιινηξίσζεο

ησλ πόξσλ-κέζσλ παξαγσγήο θαη αλαπαξαγσγήο θαη ηελ ηαπηόρξνλε βίαηε εθηόπηζε ησλ ηνπηθώλ

πιεζπζκώλ από ηηο εζηίεο ηνπο. Δπίζεο ε πθαξπαγή ηεο γεο, ζπλνδεύεηαη θαη κε γεσπνιηηηθέο ζηξαηεγηθέο,

δηαθξαηηθέο θαη πνιπκεξείο ζπκθσλίεο, πνιέκνπο γηα πξώηεο ύιεο, ζπγθξνύζεηο γηα ηνλ έιεγρν ησλ

ηξνθίκσλ, ηνπ λεξνύ, ηε δέζκεπζε εθηάζεσλ γεο γηα ηε δεκηνπξγία κεγάισλ έξγσλ θαη ππνδνκώλ, γηα

ηνπξηζηηθέο εγθαηαζηάζεηο, γηα εγθαηάζηαζε ΑΠΔ, γηα δεκηνπξγία Δηδηθώλ Οηθνλνκηθώλ Εσλώλ, θαζώο

θαη γηα επεθηάζεηο ησλ πόιεσλ.

Οη παξαπάλσ εθθξάζεηο ηεο πθαξπαγήο ηεο γεο ζπλήζσο εξκελεύνληαη ζηα πιαίζηα ηεο

λενθηιειεπζεξνπνίεζεο ηνπ ρώξνπ (Brenner and Theodore, 2002), ηεο κνληκόηεηαο ηεο ιεγόκελεο

πξσηαξρηθήο ζπζζώξεπζεο (Caffentzis, 2010) ηεο ζπζζώξεπζεο κέζσ ηεο ζηέξεζεο (Harvey 2005) θαη ηεο

θξίζεο ππεξζπζζώξεπζεο (Φαηδεκηράιεο 2014). Λακβάλνληαο ππόςε ηηο παξαπάλσ πξνζεγγίζεηο

επηδηώθνπκε λα εκπινπηίζνπκε ηελ ζπδήηεζε γηα ηελ πθαξπαγή ηεο γεο αλαδεηώληαο ηηο αξζξώζεηο ηεο κε

ηε κεηαλάζηεπζε, ηελ έληαζε ηεο έκθπιεο θαηαπίεζεο θαη ηηο θνηλσληθνρσξηθέο κεηαβνιέο. Ο ιόγνο είλαη

όηη εθηόο από ηε λενθηιειεπζεξνπνίεζε ηεο αγνξάο γεο δειαδή ηελ ηδησηηθνπνίεζε θαη εκπνξεπκαηνπνίεζε

ηεο γεο, ζπλέπεηα θαη ζηόρνο ηεο πθαξπαγήο ηεο γεο είλαη θαη ε αλαηξνπή ησλ θνηλνηηθώλ δεζκώλ,

ζρέζεσλ θαη ζεζκώλ ησλ ηνπηθώλ πιεζπζκώλ, ε θαηαζηξνθή ηεο θνηλσληθήο ππνθεηκεληθόηεηάο ηνπο, ησλ

ηνπηθώλ εζίκσλ, ηεο ηνπηθήο θνπιηνύξαο, ησλ πνιηηηζκηθώλ ηνπο πξαθηηθώλ θαη ν κεηαζρεκαηηζκόο ηνπ

αλζξσπνινγηθνύ ηύπνπ ησλ ηνπηθώλ πιεζπζκώλ. Δδώ επνκέλσο γίλεηαη θαλεξόο ν ζπλδπαζηηθόο

ραξαθηήξαο ησλ πνιιαπιώλ ζπζηεκάησλ εμνπζίαο θαη δηαθξίζεσλ θαζώο ε έληαζε ηεο έκθπιεο

θαηαπίεζεο, ε κεηαλάζηεπζε, ε αιιαγή ηεο θνηλσληθήο, ηαμηθήο θαη πιεζπζκηαθήο ζύζηαζεο απνηεινύλ

αλαπόζπαζηεο πηπρέο ηεο πθαξπαγήο ηεο γεο.

Σην παξαπάλσ πιαίζην κειεηνύκε ηηο ηδηαίηεξεο εθθξάζεηο πνπ έρεη ιάβεη ε πθαξπαγή ηεο γεο ζηελ Διιάδα

ηελ επνρή ηεο θξίζεο. Ζ ηδησηηθνπνίεζε ηεο θξαηηθήο γεο, νη απνθξαηηθνπνηήζεηο-ηδησηηθνπνηήζεηο

θξαηηθώλ-δεκνηηθώλ επηρεηξήζεσλ, ε ζπγθεληξνπνίεζε ηεο αγξνηηθήο γεο, ε απμεκέλε θνξνιόγεζε ηεο

αθίλεηεο πεξηνπζίαο θαη κηθξντδηνθηεζίαο, νη εμώζεηο, νη πιεηζηεξηαζκνύο θαη νη θαηαζρέζεηο θαηνηθίαο

απνηεινύλ νξηζκέλεο από ηηο εθδνρέο ηεο πθαξπαγήο ηεο γεο νη νπνίεο έρνπλ άκεζεο ηαμηθέο, έκθπιεο θαη

θπιεηηθέο επηπηώζεηο.

Λέξειρ κλειδιά:

πθαξπαγή ηεο γεο, θξίζε, λενθηιειεπζεξνπνίεζε ηνπ ρώξνπ

4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Παγκόσμια και τοπική υφαρπαγή της γης την εποχή της κρίσης

2

1. Διζαγυγή

Η ιεγόκελε „πθαξπαγή γεο‟ (land grabbing), παξόιν πνπ ζύκθσλα κε αξθεηνύο κειεηεηέο

(Harvey, 2005∙ Borras, et al. 2011∙ Caceres, 2014) απνηειεί πάγηα πξαθηηθή ηνπιάρηζηνλ από

ηελ επνρή ηεο απνηθηνθξαηίαο, ζεσξείηαη όηη πξσηνρξεζηκνπνηήζεθε θαη έγηλε σο όξνο γλσζηή

θαηά ηελ πεξίνδν ηεο θξίζεο ηξνθίκσλ ηνπ 2007-2008 όηαλ εηαηξίεο από ηε Νόηηα Κνξέα θαη

ηε ανπδηθή Αξαβία ζθεηεξίζηεθαλ ηηο θαιύηεξα αξδεπόκελεο θαιιηεξγήζηκεο εθηάζεηο γεο

ζηε Μαδαγαζθάξε θαη ηελ Αηζηνπία, ώζηε λα εμάγνπλ αξαβόζηην θαη θνηληθέιαην. Απνηέιεζκα

ηεο πθαξπαγήο ησλ εύθνξσλ αγξνηηθώλ εθηάζεσλ ήηαλ λα εθηνπηζηνύλ θαη λα ππνζηηίδνληαη

δεθάδεο ρηιηάδεο θάηνηθνη ζηε Μαδαγαζθάξε θαη ηελ Αηζηνπία (Cotula et al., 2009∙ Zoomers,

2010∙ Blas 2008). Από ηόηε ν όξνο έρεη γίλεη ηδηαίηεξα δεκνθηιήο θαη ν πην γλσζηόο νξηζκόο

είλαη απηόο ησλ McCarthy et al (2012), ζύκθσλα κε ηνλ νπνίν: „Ο όξνο “πθαξπαγή γεο”

αλαθέξεηαη ζηελ απόθηεζε ηεο εμνπζίαο ειέγρνπ επί ηεο γεο θαη ησλ ππόινηπσλ ζπλαθώλ

πόξσλ όπσο λεξό, νξπθηά, δάζε, κε ζθνπό ηα νθέιε πνπ πξνθύπηεη από ηε ρξήζε ηνπο.

Γειαδή πξόθεηηαη γηα ην ζρέδην θαζνξηζκνύ θαη παγίσζεο ηεο πξόζβαζεο ζηνλ ρεξζαίν πινύην

θαη ησλ επηπξόζζεησλ σθειεηώλ από ηελ ρξεκαηνπηζηνηηθνπνίεζε ησλ γαηώλ.‟

Παξόιν πνπ είλαη δύζθνιν λα εθηηκεζεί ε έθηαζε ηεο ζύγρξνλεο πθαξπαγήο γεο, ζύκθσλα

κε ην παξαηεξεηήξην GRAIN (2010) ππνινγίδεηαη όηη κέζα ζηελ πεληαεηία 2005-2010 ζε

ηνπιάρηζηνλ 70 ρώξεο πάλσ από 115 εθαηνκκύξηα εθηάξηα γεο, αθαηξέζεθαλ από ηνπηθέο

θνηλόηεηεο θαη απνδόζεθαλ ζε παγθόζκηνπο ή ηνπηθνύο επελδπηέο. Σν κέγεζνο ηεο αξπαγήο,

κόλν γηα ηελ πεληαεηία 2005-2010, ππνινγίδεηαη όηη αληηζηνηρεί ζην 3% κε 5% ηεο δηαζέζηκεο

παγθόζκηαο αγξνηηθήο γεο θαη εθηηκάηαη όηη, ηδηαίηεξα κεηά ηελ θξίζε ηξνθίκσλ θαη ηηο

κειινληηθέο ζπλέπεηεο ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο, ε πθαξπαγή ηεο γεο ζα θιηκαθσζεί

μεπεξλώληαο, έσο ην 2020, ην 10% ηεο δηαζέζηκεο παγθόζκηαο αγξνηηθήο γεο.

Έρνληαο θαηά λνπ ηηο παξαπάλσ εμειίμεηο, αληηθείκελν ηνπ παξόληνο άξζξνπ είλαη ε

παξνπζίαζε ελόο θξηηηθνύ ελλνηνινγηθνύ-κεζνδνινγηθνύ πιαηζίνπ γηα ηελ θαηαλόεζε ησλ

δηαδηθαζηώλ πθαξπαγήο ηεο γεο, κε βάζε ην νπνίν εμεηάδνληαη νη κνξθέο, νη αηηίεο θαη νη

ζπλέπεηεο ηνπ θαηλνκέλνπ ζε πιαλεηηθή θιίκαθα, θαζώο επίζεο θαη νη πξόζθαηεο πνιηηηθέο

πθαξπαγήο ηεο γεο ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο ηεο επνρή ηεο θξίζεο.

2. Μεθοδολογικό-επιζηημολογικό πλαίζιο

Γηα ηελ θαηαλόεζε θαη εξκελεία ηεο πθαξπαγήο ηεο γεο ε κέζνδνο πνπ αθνινπζνύκε

εκπλέεηαη από ηε καξμηθή ζεώξεζε ηεο „κνληκόηεηαο ηεο ιεγόκελεο πξσηαξρηθήο

ζπζζώξεπζεο‟(Marx 1867/1976), ηελ αλαζεώξεζή ηεο από ηελ πξνζέγγηζε γηα ηηο ιεγόκελεο

„λέεο πεξηθξάμεηο‟ (Caffentzis, 2010∙ Midnight Notes Collective, 1990), ηε ζεσξία ηεο

„ζπζζώξεπζεο κέζσ ηεο απνζηέξεζεο‟ (Harvey, 2005∙ Υαηδεκηράιεο, 2014) θαζώο θαη ηηο

πξόζθαηεο ελλνηνινγήζεηο γηα ηε „λενθηιειεπζεξνπνίεζε ηνπ ρώξνπ‟ (Brenner and Theodore,

2002). Σέινο ζεσξνύκε όηη ζα πξέπεη λα ιεθζνύλ ππόςε νη πξόζθαηεο δηαζεκαηηθέο (Collins,

1990∙ hooks, 2000) θαη κεηαπνηθηαθέο (Roy, 2011∙ Robinson, 2011) ρσξηθέο πξνζεγγίζεηο ώζηε

λα επηηεπρζεί ε πιεξέζηεξε θαηαλόεζε ησλ δηαδηθαζηώλ ηεο πθαξπαγήο ηεο γεο.

Χο „πξσηαξρηθή ζπζζώξεπζε‟ νξίζηεθε από ηνλ Marx (1867/1976) ε δηαδηθαζία

πεξίθξαμεο (enclosure) ησλ θνηλώλ γαηώλ, ε νπνία έιαβε ρώξα θαηά ηε κεηάβαζε από ηελ

θενπδαξρία ζηνλ θαπηηαιηζκό. Oη ρξήζηεο ησλ θνηλώλ γαηώλ απνθόπεθαλ από ηα κέζα

παξαγσγήο θαη αλαπαξαγσγήο θαη εμαλαγθάζηεθαλ λα κεηαλαζηεύζνπλ ζηα αλεξρόκελα εθείλε

ηελ επνρή βηνκεραληθά αζηηθά θέληξα. Οη εθηνπηζκέλνη ζηα αζηηθά θέληξα πιεζπζκνί κε

έρνληαο ηίπνηε άιιν παξά κόλν ηελ εξγαηηθή ηνπο δύλακε, ππνρξεώζεθαλ λα εξγαζηνύλ ππό

θαζεζηώο κηζζσηήο εξγαζίαο, ώζηε λα κπνξέζνπλ λα επηβηώζνπλ θαη λα αλαπαξαρζνύλ. Καη‟

απηόλ ηνλ ηξόπν ζύκθσλα κε ηνλ Marx (1867/1976) δεκηνπξγήζεθε ε ηάμε ησλ πξνιεηάξησλ

πνπ πσινύλ ηελ εξγαηηθή ηνπο δύλακε θαη από ηελ άιιε ε ηάμε ησλ θεθαιαηνθξαηώλ πνπ

θαηέρνπλ ηα κέζα παξαγσγήο. Απηνί νη δπν πόινη-ηάμεηο ζπληζηνύλ ηελ ζρέζε θεθάιαην-


3

εξγαζία. ύκθσλα κε ηνλ Caffentzis (2010) γηα ηελ ύπαξμε θαη επηβίσζε ηνπ

θεθαιαηνθξαηηθνύ ηξόπνπ παξαγσγήο πξέπεη λα δηαρσξηζηνύλ νη άλζξσπνη από ηα κέζα

παξαγσγήο θαη δηαβίσζεο. Όζν νη άλζξσπνη έρνπλ ηνλ έιεγρν ησλ κέζσλ δηαβίσζεο θαη

θνηλσληθήο αλαπαξαγσγήο δελ ζα ππάξρεη θίλεηξν γηα λα πνπιήζνπλ ηελ εξγαηηθή ηνπο δύλακε

ζηνπο θεθαιαηνθξάηεο ώζηε λα δεκηνπξγεζεί ππεξαμία από απηόλ πνπ θαηέρεη ην θεθάιαην.

Σν δήηεκα ηεο ιεγόκελεο πξσηαξρηθήο ζπζζώξεπζεο, από ηόηε πνπ ην πξσηνδηαηύπσζε ν

Marx, απνηειεί αληηθείκελν δηεπηζηεκνληθήο έξεπλαο θαη ηδηαίηεξα ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ

20νπ αηώλα αξθεηνί κειεηεηέο (De Angelis, 2007∙ Caffentzis, 2010∙ Harvey, 2003∙ Holloway,

2010) εμεηάδνληαο ηηο παγθόζκηεο ζπλέπεηεο θαη κεηαβνιέο ηνπ λενθηιειεπζεξηζκνύ ηνλίδνπλ

ηνλ δηαξθή θαη ζπζηαηηθό ραξαθηήξα ησλ πεξηθξάμεσλ θαη ηεο ιεγόκελεο πξσηαξρηθήο

ζπζζώξεπζεο. πγθεθξηκέλα σο λέεο πεξηθξάμεηο αλαγλσξίδνληαη κεηαμύ άιισλ ε

κεηαλάζηεπζε, ην trafficking, νη πεξηβαιινληηθέο θαηαζηξνθέο, ε βηνκεηξηθή, ν έιεγρνο ηνπ

internet, ε ζύγρξνλε πθαξπαγή γεο θαη ε ζπζζώξεπζε πιεζπζκώλ ζε παξαγθνππόιεηο, ηα

Πξνγξάκκαηα Γνκηθήο Αλαπξνζαξκνγήο ηνπ Γ.Ν.Σ. ζηε Λαηηληθή Ακεξηθή, ηελ Αθξηθή θαη

πξόζθαηα ζηελ Δπξώπε, ε θξίζε ρξένπο, νη πόιεκνη γηα πξώηεο ύιεο θαη ε ζπξξίθλσζε ηνπ

κεηαπνιεκηθνύ θξάηνπο πξόλνηαο ησλ δπηηθνεπξσπατθώλ ρσξώλ.

Δπίζεο ηελ ηειεπηαία δεθαεηία αξθεηνί γεσγξάθνη, πνιενδόκνη θαη ρσξνηάθηεο κειεηνύλ

ηελ ρσξηθή εμέιημε ηεο πθαξπαγήο ηεο γεο θαη ησλ λέσλ πεξηθξάμεσλ θαη ππνζηεξίδνπλ όηη ε

πξσηαξρηθή ζπζζώξεπζε είλαη κηα ζπλερηδόκελε ιεηηνπξγία ηνπ θαπηηαιηζκνύ θαη όρη κόλν

έλα πξνθαπηηαιηζηηθό θαηλόκελν (Caceres, 2014∙ Jeffrey et al. 2012). Ο Harvey (2003)

ζπγθεθξηκέλα έρεη ππνζηεξίμεη, όηη νη ζύγρξνλεο κνξθέο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο

ραξαθηεξίδνληαη από λένπο κεραληζκνύο απνζηέξεζεο θαη εθηόπηζεο, όπσο είλαη ε

εκπνξεπκαηνπνίεζε θαη ηδησηηθνπνίεζε ηεο γεο, ε βίαηε εθδίσμε ησλ αγξνηηθώλ πιεζπζκώλ, ε

κεηαηξνπή ηδηαίηεξσλ κνξθώλ δηθαησκάησλ ηδηνθηεζίαο όπσο θνηλά θαη θνιεθηίβεο ζε

απνθιεηζηηθά ηδησηηθά θαζεζηώηα ηδηνθηεζίαο. Ο Harvey (2003) ζπλνςίδνληαο ηελ αλάιπζή

ηνπ εληνπίδεη ηέζζεξα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ζηε „ζπζζώξεπζε κέζσ ηεο απνζηέξεζεο‟:

ηδησηηθνπνίεζε, εκπνξεπκαηνπνίεζε, ρξεκαηνπηζηνηηθνπνίεζε θαη δηαρείξηζε-ρεηξαγώγεζε

ησλ πεξηνπζηαθώλ ζηνηρείσλ.

πκπιεξσκαηηθά ζηελ παξαπάλσ αλάιπζε έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία ε ζύλδεζε ηεο

κνληκόηεηαο ηεο ιεγόκελεο πξσηαξρηθήο ζπζζώξεπζεο κε ηηο θξίζεηο ηνπ θαπηηαιηζκνύ.

ύκθσλα κε ηηο Chandra θαη Basu (2007), ν θαπηηαιηζκόο ζε πεξηόδνπο θξίζεο επηδηώθεη, γηα

λα ηηο μεπεξάζεη, λα επεθηείλεη ηε ζρέζε θεθάιαην, δειαδή ηνλ δηαρσξηζκό ησλ αλζξώπσλ από

ηα κέζα παξαγσγήο θαη αλαπαξαγσγήο, ζε λέεο ζθαίξεο ή παξάιιεια λα βαζύλεη ηηο

ππάξρνπζεο ζρέζεηο. Δπνκέλσο ζηηο πεξηόδνπο θξίζεο εθαξκόδνληαη λέεο ή εληείλνληαη νη

πθηζηάκελεο δηαδηθαζίεο πξσηαξρηθήο ζπζζώξεπζεο θαη πθαξπαγήο ηεο γεο.

Με βάζε ην παξαπάλσ πιαίζην αξθεηνί ζύγρξνλνη κειεηεηέο ζπλδένπλ ηελ πθαξπαγή ηεο

γεο κε ηε ιεγόκελε λενθηιειεπζεξνπνίεζε ηνπ ρώξνπ. πγθεθξηκέλα νη ζεκεξηλέο

λενθηιειεύζεξεο ρσξηθέο πνιηηηθέο κπνξνύλ λα ζπλνςηζηνύλ κε βάζε ηελ πξνζέγγηζε ησλ

Brenner θαη Theodore (2002) όπσο έρεη ζπζηεκαηνπνηεζεί από ηνπο Hodkinson (2012) θαη

Jeffrey, et al., (2012) σο εμήο:

• Ιδησηηθνπνίεζε ηνπ δεκνηηθνύ-δεκόζηνπ ηνκέα θαη ησλ δεκόζησλ-ζπιινγηθώλ

ππνδνκώλ ή αιιηώο „ξεβαλζηζηηθή‟ επίζεζε ζηηο δεκόζηεο ππεξεζίεο.

• Αλαδηάξζξσζε ησλ θέληξσλ ησλ πόιεσλ θαη ηεο αγνξάο θαηνηθίαο κε δηαδηθαζίεο

εμεπγεληζκνύ, νη νπνίεο πεξηιακβάλνπλ πεξίθιεηζηα κεγάια αλαπηπμηαθά πξόηδεθη,

εθηεηακέλε εθθαζάξηζε ηεο δεκόζηαο ζηέγαζεο θαη άιισλ θαηνηθηώλ ρακειώλ ελνηθίσλ.

• Νέεο ζηξαηεγηθέο εδαθηθήο αλάπηπμεο, νη νπνίεο εθζέηνπλ ηηο πεξηνρέο ζηηο δπλάκεηο

ηεο παγθόζκηαο αγνξάο θαη ελζαξξύλνπλ ηελ (επαλα)εγθαηάζηαζε επηρεηξήζεσλ κέζσ εηδηθώλ

δσλώλ θίλεηξσλ.

πκπιεξσκαηηθά κε ηηο παξαπάλσ πξνζεγγίζεηο γηα ηελ θαηαλόεζε ησλ δηαδηθαζηώλ ηεο

πθαξπαγήο ηεο γεο εκπλεόκαζηε από ηηο δηαζεκαηηθέο θαη κεηαπνηθηαθέο ρσξηθέο πξνζεγγίζεηο,


4

νη νπνίεο αλαδεηθλύνπλ ηηο ελδηάκεζεο πβξηδηθέο δηαδηθαζίεο πθαξπαγήο ηεο γεο θαζώο επίζεο

εζηηάδνπλ ζηελ απνθαινύκελε „δηαζηαύξσζε‟ ησλ πνηθίισλ ζπζηεκάησλ εμνπζίαο, θαηαπίεζεο

θαη δηαθξίζεσλ.

πγθεθξηκέλα νη κεηαπνηθηαθέο (post-colonial) πξνζεγγίζεηο ηνπ ρώξνπ, επηδηώθνπλ ηελ

ππέξβαζε ηνπ δηρνηνκηθνύ δηπόινπ αλάκεζα ζηνλ ιεγόκελν „Παγθόζκην Βνξξά‟ θαη ηνλ

„Παγθόζκην Νόην‟ θαη κειεηνύλ ηηο ελδηάκεζεο „πβξηδηθέο‟ πεξηνρέο ζε θάζε ζπγθξηκέλν

ρσξηθό πιαίζην. Ο ζηόρνο ηνπο είλαη ε απνθαινύκελε „από-δπηηθνπνίεζε‟ θαη „απν-

απνηθηνπνίεζε‟ ηεο ρσξηθήο ζεσξίαο, δειαδή „ε απνθαζήισζε ηνπ ιεγόκελνπ δπηηθνύ

βιέκκαηνο θαη ιόγνπ‟ (Roy, 2011) θαζώο θαη ε άξζε ηεο νκνγελνπνίεζεο ησλ έσο πξόηηλνο

απνθαινύκελσλ „ππνδεέζηεξσλ‟ γεσγξαθηθώλ πεξηνρώλ (Robinson, 2011).

Σαπηόρξνλα νη δηαζεκαηηθέο πξνζεγγίζεηο επηδηώθνπλ λα θσηίζνπλ ηα ιεγόκελα πνιιαπιά

„ζηαπξνδξόκηα‟ ησλ ζπζηεκάησλ εμνπζίαο, θαηαπίεζεο θαη δηαθξίζεσλ όπσο ε θπιή, ε ηάμε,

ην θύιν, ην ρξώκα, ε ζξεζθεία, ε εζλόηεηα, ε θνπιηνύξα, θ.ν.θ. Η δηαζεκαηηθόηεηα

(intersectionality) ζεσξεί όηη νη πνιιαπιέο θαηαπηέζεηο όπσο ν ξαηζηζκόο, ν ζεμηζκόο, ε ηαμηθή

δηαζηξσκάησζε, ε μελνθνβία, ε νκνθνβία, ν εζλνηηζκόο, ε ζξεζθεπηηθή κηζαιινδνμία, θηι.

δελ δξνπλ αλεμάξηεηα ε κηα από ηελ άιιε, αιιά δηαξθώο πεξηπιέθνληαη θαη αλαπαξάγνληαη

κέζα από ηηο ππόινηπεο, δηακνξθώλνληαο δηαξθώο πξσηόηππεο θαη λέεο πβξηδηθέο θαηεγνξίεο,

δηαδηθαζίεο θαη θνηλσληθά ζπζηήκαηα (Collins, 1990∙ Crenshaw, 1991∙ hooks, 2000).

Με βάζε ηηο παξαπάλσ πξνζεγγίζεηο ελλνηνινγνύκε ηηο δηαδηθαζίεο ηεο πθαξπαγήο ηεο γεο

σο εθθξάζεηο ησλ λενθηιειεύζεξσλ λέσλ πεξηθξάμεσλ, νη νπνίεο γηα λα γίλνπλ θαηαλνεηέο ζα

πξέπεη λα εμεηάδνληαη ζην θάζε ζπγθεθξηκέλν ρσξηθό πιαίζην κέζα από ηηο ζπκπιέμεηο θαη

αιιειεπηδξάζεηο ησλ πνηθίισλ ζπζηεκάησλ εμνπζίαο θαη δηαθξίζεσλ.

3. Πλανηηική ςθαππαγήρ ηηρ γηρ: αιηίερ, μοπθέρ και ζςνέπειερ

H πθαξπαγή γεο ζεσξείηαη όηη έρεη σο θύξηεο αηηίεο ηελ απμαλόκελε αζηηθνπνίεζε ηνπ

πιεζπζκνύ, ηηο αιιαγέο ζηα πξόηππα δηαηξνθήο, ηηο ιεγόκελεο „απνθαιππηηθηζηηθέο‟

πξνβιέςεηο γηα έιιεηςε πόξσλ όπσο ε ηξνθή θαη ε ελέξγεηα θαζώο θαη ηνπο θηλδύλνπο από

θπζηθέο θαηαζηξνθέο, νη νπνίεο ζα πξνθύςνπλ από ηελ θιηκαηηθή αιιαγή (Caffentzis, 2010).

Οη παξαπάλσ απεηιέο, θαζώο θαη άιιεο θαηαζηξνθηθέο αθεγήζεηο όπσο ν θόβνο ηεο θξαηηθήο

ρξενθνπίαο, ζηόρν έρνπλ ζύκθσλα κε ηνλ Υαηδεκηράιε (2014) λα λνκηκνπνηήζνπλ ηελ

πθαξπαγή ηεο γεο. Οη αζθάιεηεο από πηζαλέο θαηαζηξνθέο θαη νη απεηιέο πηώρεπζεο

ζπλδένληαη κε ηελ εκπνξεπκαηνπνίεζε θαη ηδησηηθνπνίεζε ηεο γεο από δηεζλείο επελδπηέο αιιά

θαη από ηνπηθνύο θνξείο, κε ηε κεηαηξνπή ησλ πνηθίισλ ηππηθώλ θαη άηππσλ κε-ηδησηηθώλ

κνξθώλ δηθαησκάησλ ηδηνθηεζίαο (θνηλά, θνιεθηίβεο, θξάηνο θηι.) ζε απνθιεηζηηθά αηνκηθά

ηδησηηθά θαζεζηώηα ηδηνθηεζίαο, ηα νπνία, ζηε ζπλέρεηα, κπνξνύλ επθνιόηεξα λα εληαρζνύλ

ζηηο ηνπηθέο θαη παγθόζκηεο αγνξνπσιεζίεο γεο (Brenner and Theodore, 2002∙ Zoomers, 2010).

ύκθσλα κε ηo παξαηεξεηήξηo GRAIN (2010) oη ρώξεο ζηηο νπνίεο ε πθαξπαγή γεο έρεη

ιάβεη ηε κεγαιύηεξε έθηαζε θαηά ηελ πεληαεηία 2006-2011 είλαη νη εμήο: Μνδακβίθε 6,6 εθ.

εθηάξηα, Νόηην νπδάλ 6,3 εθ. εθηάξηα, Ληβεξία 4,0 εθ. εθηάξηα, Παπνύα-Νέα Γνπηλέα 3,8 εθ.

εθηάξηα, νπδάλ 3,7 εθ. εθηάξηα, Ιλδνλεζία 3,5 εθ. εθηάξηα, θαη Αηζηνπία 2,9 εθ. εθηάξηα. Χο

κέηξν ζύγθξηζεο, ε ζπλνιηθή έθηαζε ηεο Διιάδαο είλαη 13,1 εθ. εθηάξηα. Δίλαη θαλεξό όηη ην

ζύλνιν ησλ παξαπάλσ ρσξώλ βξίζθνληαη ζηνλ ιεγόκελν „Παγθόζκην Νόην‟.

Άκεζε ζπλέπεηα ηεο πθαξπαγήο ηεο γεο ζηηο παξαπάλσ ρώξεο είλαη όηη oη εθηνπηζκέλνη

πιεζπζκνί εμαλαγθάδνληαη λα κεηαλαζηεύζνπλ, λα δηαζρίζνπλ ζύλνξα, θξάρηεο,

ζπξκαηνπιέγκαηα, πνηάκηα, ζάιαζζεο, λάξθεο, αζηπλνκηθέο πεξηπόινπο (Davis, 2004∙ Borras

et al, 2011∙ Caceres, 2014). Δπίζεο γίλνληαη αληηθείκελν εθκεηάιιεπζεο δνπιεκπόξσλ,

θιείλνληαη ζε ζηξαηόπεδα θξάηεζεο θαη έπεηηα ηηο πεξηζζόηεξεο θνξέο κε βίαηεο κεζόδνπο

εμαλαγθάδνληαη λα αλαδεηήζνπλ εξγαζία αθόκα θαη κε εμαηξεηηθά δπζκελείο όξνπο (καύξε θαη

απιήξσηε εξγαζία), αθόκα εμσζνύληαη ζηελ πνξλεία, ζε θπθιώκαηα ηξάθηθηλγθ θαη εκπόξηνπ

αλζξώπηλσλ νξγάλσλ (Caffentzis and Federici, 2014∙ De Schutter, 2011).


5

Ιδηαίηεξε ζπλέπεηα ηεο πθαξπαγήο ηεο γεο είλαη όηη νη εθηνπηζκέλνη, αγξνηηθνί θπξίσο

πιεζπζκνί, νη νπνίνη έραζαλ ηνπο πόξνπο-κέζα παξαγσγήο θαη αλαπαξαγσγήο θαη

εθδηώρζεθαλ από ηηο εζηίεο ηνπο, ζηνλ αγώλα ηνπο γηα επηβίσζε, θαηαιακβάλνπλ ζηελ

πεξίκεηξν αιιά θαη εληόο ησλ αλαδπόκελσλ αζηηθώλ θέληξσλ θξαηηθέο γαίεο, πξώελ εθηάζεηο

από ηελ επνρή ηεο απνηθηνθξαηίαο, εθθιεζηαζηηθά θηήκαηα θαη εγθαηαιειεηκκέλα θηίξηα

(Davis, 2004∙ Roy, 2005). Καηά απηόλ ηνλ ηξόπν δεκηνπξγνύληαη νη ιεγόκελεο απηνζρέδηεο ή

άηππεο νηθηζηηθέο αλαπηύμεηο (παξαγθνππόιεηο), νη νπνίεο ζύκθσλα κε ηνλ Davis (2004) όιν

θαη πεξηζζόηεξν ζπληζηνύλ ηνλ θαλόλα ζηελ παξαγσγή ηνπ αζηηθνύ ρώξνπ. ηηο αξρέο ηεο

δεθαεηίαο ηνπ 2000 ππνινγίδεηαη όηη πεξίπνπ έλα δηζεθαηνκκύξην άλζξσπνη θαηνηθνύζαλ ζε

250.000 απηνζρέδηνπο νηθηζκνύο ζε νιόθιεξν ηνλ πιαλήηε, αξηζκόο πνπ αληηζηνηρεί ζην 33%

ηνπ παγθόζκηνπ αζηηθνύ πιεζπζκνύ ή ζην 60% ηνπ πιεζπζκνύ ησλ ιεγόκελσλ

„αλαπηπζζόκελσλ κεγαπόιεσλ‟ (UN-HABITAT, 2003). Θα πξέπεη σζηόζν λα ηνληζζεί όηη ε

εκθάληζε θαη κεγέζπλζε ησλ απηνζρέδησλ νηθηζκώλ ηαπηίδεηαη κε ηελ εθαξκνγή ησλ

Πξνγξακκάησλ Γνκηθήο Αλαπξνζαξκνγήο (ΠΓΑ) από ην Γηεζλέο Ννκηζκαηηθό Σακείν θαη ηελ

Παγθόζκηα Σξάπεδα ζηηο ρώξεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο θαη ηεο Αθξηθήο θαηά ηηο δεθαεηίεο

ηνπ ‟80 θαη „90 (Davis 2004). Οη πνιηηηθέο ησλ ΠΓΑ είραλ σο απνηέιεζκα εθηόο από ηελ

πθαξπαγή ηεο γεο ζηελ ύπαηζξν θαη ηελ θαηάξξεπζε ησλ ππνδνκώλ ησλ πόιεσλ (πγεία,

εθπαίδεπζε, κεηαθνξέο, ελέξγεηα, δίθηπα ύδξεπζεο-απνρέηεπζεο, θηι.), ηελ αικαηώδε αύμεζε

ηεο αλεξγίαο, ηε κείσζε ησλ κηζζώλ θαη ηελ πθαξπαγή θαηνηθηώλ αθόκα θαη από κεζαία

νηθνλνκηθά ζηξώκαηα (Davis, 2004∙ Harvey, 2005∙ Swyngedouw, 2004). ήκεξα νη θάηνηθνη

ησλ απηνζρέδησλ-άηππσλ νηθηζκώλ δέρνληαη έλα λέν θύκα πθαξπαγήο ηεο γεο κέζσ ησλ

δηαδηθαζηώλ ηεο „ηηηινπνίεζεο‟ ησλ άηππσλ νηθηζκώλ (land-slums titling), δειαδή ηεο

απόδνζεο δηθαησκάησλ αηνκηθήο ηδηνθηεζίαο ζηηο θαηνηθίεο ηνπο. Η κέζνδνο ηεο „ηηηινπνίεζε‟

ζύκθσλα κε αξθεηνύο κειεηεηέο (Harvey, 2012∙ Robinson, 2011∙ Roy, 2005), έρεη ηνπο εμήο

ηξεηο βαζηθνύο ζηόρνπο: Πξώηνλ δηεπθνιύλεηαη ε θαηεδάθηζε ησλ παξαγθνππόιεσλ θαη

απειεπζεξώλνληαη εθηάζεηο γηα λα επελδύζεη ην ηνπηθό θαη παγθόζκην θηεκαηνκεζηηηθό

θεθάιαην, δεύηεξνλ νη ιεγόκελεο „επηθίλδπλεο ηάμεηο‟ απνκαθξύλνληαη από ηελ επξύηεξε

πεξηνρή ηνπ θέληξνπ ησλ πόιεσλ ή από ηηο επηιεγκέλεο πξνο επελδύζεηο πεξηνρέο θαη ηξίηνλ κε

ηε ρξεκαηνπηζηνηηθνπνίεζε ηεο θαηνηθίαο αλαδσνγνλείηαη ε νηθνλνκία θαη ηαπηόρξνλα νη

πξώελ θαηαιεςίεο κεηαζρεκαηίδνληαη ζε δαλεηνιήπηεο θαη σο εθ ηνύηνπ εμαλαγθάδνληαη λα

„θαλνληθνπνηήζνπλ‟ ηνλ ηξόπν δσήο ηνπο.

Πέξα από ηηο παξαπάλσ εμειίμεηο ε πθαξπαγή ηεο γεο έρεη ηνπηθή θαη πιαλεηηθή δηάζηαζε

θαη ζην πεξηβάιινλ ηεο ηξέρνπζαο θξίζεο, ε κειέηε ηνπ θαηλνκέλνπ θαηαδεηθλύεη όηη εθηόο

από ηηο ρώξεο ηνπ ιεγόκελνπ „Παγθόζκηνπ Νόηνπ‟ ε πθαξπαγή γεο εληείλεηαη θαη ζηνλ

„Παγθόζκην Βνξξά‟. πγθεθξηκέλα ε πθαξπαγή ηεο γεο ζηηο ΗΠΑ θαζώο θαη ζηελ Δπξώπε

εθθξάδεηαη ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο κε ηε ζπγθεληξνπνίεζε ηεο αγξνηηθήο γεο, κε ηελ

ηδησηηθνπνίεζε ηεο θξαηηθήο γεο θαη αθίλεηεο πεξηνπζίαο, θαζώο θαη κε ηελ απμεκέλε

θνξνιόγεζε ηεο αθίλεηεο πεξηνπζίαο θαη ηεο κηθξντδηνθηεζίαο. Άκεζεο επηπηώζεηο ηεο

πθαξπαγήο γεο, νη νπνίεο όιν θαη πεξηζζόηεξν εληείλνληαη είλαη νη εμώζεηο, νη πιεηζηεξηαζκνύο

θαη νη θαηαζρέζεηο θαηνηθίαο (Βαηαβάιε θαη ηαηίηζα, 2013∙ Franco and Borras, 2013).

πγθεθξηκέλα ε πθαξπαγή ηεο γεο ζηηο ΗΠΑ έρεη σο αθεηεξία ην ιεγόκελν „δίθαην ηεο

αλαθάιπςεο‟, κε βάζε ην νπνίν από ηνλ 18ν αηώλα νη Άγγινη απνηθηνθξάηεο ζεσξνύζαλ ηελ

αλαθαιπθζείζα ρώξα σο αθαηνίθεηε από „πνιηηηζκέλνπο αλζξώπνπο‟ θαη θαηνρύξσλαλ

δηθαηώκαηα ηδηνθηεζίαο δεζκεύνληαο ηε γε ησλ απηνρζόλσλ (Υαηδεκηράιεο, 2014). εκαληηθέο

εθηάζεηο γεο απνδόζεθαλ ζε αηνκηθνύο ηδηνθηήηεο (απνίθνπο) σζηόζν, ην κεγαιύηεξν πνζνζηό

θαηνρπξώζεθε σο θξαηηθή ηδηνθηεζία. Σν θαζεζηώο απηό άξρηζε λα αιιάδεη ηε δεθαεηία ηνπ

‟80 κε ηηο λενθηιειεύζεξεο πνιηηηθέο ηεο θπβέξλεζεο ηνπ Ρόλαιλη Ρέηγθαλ. ήκεξα ζηηο ΗΠΑ,

ε ζπγθέληξσζε ηεο ηδηνθηεζίαο θαη ε απόδνζε δηθαησκάησλ αηνκηθήο ηδηνθηεζίαο γίλεηαη κε

ηαρείο ξπζκνύο. Από ην 1982 έσο ην 2010, νη εθηάζεηο πνπ αλήθνπλ ζην θξάηνο κεησζήθαλ από

36% ζην 22% επί ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο ηεο ρώξαο. Δπηπιένλ πξέπεη λα ζεκεησζεί όηη ε

ακεξηθάληθε πθαξπαγή ηεο γεο έρεη έληνλα θπιεηηθό ραξαθηήξα θαζώο νη Αθξνακεξηθάλνη


6

αγξόηεο από 15 εθαηνκκύξηα εθηάξηα πνπ θαηείραλ ην 1910, πιένλ, ην 2001, θαηέρνπλ κόλν 2,4

εθαηνκκύξηα εθηάξηα (Gilbert et al, 2002).

Δπίζεο, ζύκθσλα κε ην παξαηεξεηήξην GRAIN (2010), όηη αθξηβώο ζπκβαίλεη ζηηο ρώξεο

ηνπ ιεγόκελνπ „Παγθόζκηνπ Νόηνπ‟ παξαηεξείηαη ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο θαη ζηελ Δπξώπε. Η

πθαξπαγή ηεο γεο έρεη σο απνηέιεζκα ην 2010 ην 3% ησλ ηδηνθηεηώλ λα θαηέρεη πάλσ από ην

50% ηεο αγξνηηθήο γεο ζηελ επξσπατθή ήπεηξν θαη δηαξθώο κεγάιεο εθηάζεηο γεο

εμαγνξάδνληαη από πνιπεζληθέο εηαηξείεο, θεξδνζθόπνπο θαη θξαηηθά επελδπηηθά ηακεία

(Centre on Housing Rights and Evictions, 2009). Υαξαθηεξηζηηθά ζηε Γεξκαλία νη 1.246.000

ηδηνθηεζίεο γεο πνπ ππήξραλ ην 1967 ζπξξηθλώζεθαλ ζε κόιηο 299.100 ην 2010

(Υαηδεκηράιεο, 2014). ηελ Αλαηνιηθή Δπξώπε ε ζπγθέληξσζε ηεο ηδηνθηεζίαο γεο

ζπληειέζηεθε ηδηαίηεξα κεηά ηελ θαηάξξεπζε ηνπ ηείρνπο ηνπ Βεξνιίλνπ θαη ήηαλ απνηέιεζκα

ηνπ γεγνλόηνο όηη θαηά ηα πξώηα ρξόληα, ε πιεηνλόηεηα ησλ κηθξώλ αγξνηώλ δελ δηθαηνύληαλ

λα ππνβάινπλ αίηεζε γηα ηηο θνηλνηηθέο γεσξγηθέο επηδνηήζεηο, ηελ ώξα πνπ κηα λέα ειίη

θεξδνζθόπσλ-επελδπηώλ θαηάθεξε λα απνθηήζεη ηεξάζηηεο εθηάζεηο γεο. Η Κνηλή Αγξνηηθή

Πνιηηηθή (ΚΑΠ) ελζαξξύλεη θαη επηδνηεί ππέξκεηξα ηηο κεγάιεο εθκεηαιιεύζεηο έλαληη ησλ

κηθξώλ παξαγσγώλ (Υαηδεκηράιεο, 2014). ηελ Οπθξαλία, ραξαθηεξηζηηθά, κόιηο δέθα

ηδηνθηήηεο γεο ειέγρνπλ 2,8 εθαη. εθηάξηα. Δπίζεο θηλεδηθέο εηαηξείεο επελδύνπλ ζηε

Βνπιγαξία πξνρσξώληαο ζε κεγάιεο θιίκαθαο παξαγσγή θαιακπνθηνύ, ελώ εηαηξείεο ηεο

Μέζεο Αλαηνιήο είλαη πιένλ ζεκαληηθνί παξαγσγνί ζπόξσλ ζηε Ρνπκαλία. Δπηπιένλ ζηελ

Ιηαιία, κόιηο 33.000 αγξνθηήκαηα θαιύπηνπλ πιένλ ην έλα ηξίην ηεο ρώξαο, ζηελ Ιζπαλία ην

75% ηεο αγξνηηθήο γεο ην θαηέρεη κόιηο ην 16% ησλ ηδηνθηεηώλ, ζηελ Οπγγαξία ην 72% ηεο

αγξνηηθήο γεο ην θαηέρεη ην 8% ησλ ηδηνθηεηώλ θαη ζηε Γαιιία, πεξηζζόηεξα από 60.000

εθηάξηα γεσξγηθήο γεο ράλνληαη θάζε ρξόλν γηα λα δώζνπλ ρώξν ζε εκπνξηθά θέληξα, ζε

δξόκνπο θαη ζε έξγα πνπ ζπλδένληαη κε ηελ αζηηθή αλάπηπμε (Franco and Borras, 2013).

Δπίζεο όζνλ αθνξά ηηο θαηαζρέζεηο θαηνηθίαο αμίδεη λα ζεκεησζεί όηη ζηε δηάξθεηα ηεο

ηξέρνπζαο θξίζεο ζηελ Ιζπαλία, κόλν ην 2011, θαηά κέζν όξν θάζε κέξα έραλαλ ηηο θαηνηθίεο

ηνπο 250 νηθνγέλεηεο, αξηζκόο πνπ απμήζεθε ζε 525 ην 2012 θαη ην 2013 θαηαζρέζεθαλ 49.694

θαηνηθίεο. πλνιηθά ζηελ Ιζπαλία από ην 2007 έσο ην 2013 έρνπλ εθδνζεί 415.117 δηαηαγέο

εμώζεσλ, ηελ ίδηα ζηηγκή πνπ ππάξρνπλ 3,5 εθαηνκκύξηα άδεηα ζπίηηα, ηα νπνία ζηελ

πιεηνςεθία ηνπο αλήθνπλ ζε ηξάπεδεο (Benítez, 2013∙ Lamarca, 2013). Αληίζηνηρα ζηελ Ιηαιία,

ην 2011, γίλαλε 130.000 θαηαζρέζεηο θαη ην 2013 κία ζηηο ηξηάληα νηθνγέλεηεο δνύζε ζε

θαηαζρεκέλν ζπίηη (Centre on Housing Rights and Evictions, 2009, Franco θαη Borras, 2013).

Σέινο ζηηο ΗΠΑ, από ην 2008 έσο ην 2010, θαηαζρέζεθαλ 1.050.234 θαηνηθίεο, θαη ζπλνιηθά

2,9 εθ. θαηνηθίεο, έιαβαλ εηδνπνίεζε πιεηζηεξηαζκνύ ή θαηαζρέζεθαλ από ηξάπεδεο

(Υαηδεκηράιεο, 2014).

Η πθαξπαγή ηεο γεο ζπλνδεύεηαη θαη κε γεσπνιηηηθέο ζηξαηεγηθέο, δηαθξαηηθέο θαη

πνιπκεξείο ζπκθσλίεο, πνιέκνπο γηα πξώηεο ύιεο, πνιύηηκα κέηαιια, ζπάληεο γαίεο, θαζώο θαη

κε ηε ιεγόκελε „εμνξπθηηθή ή λέν-εμνξπθηηθή θξελίηηδα‟ ζε ζηεξηά θαη ζάιαζζα

(πδξνγνλάλζξαθεο, νξπθηά, πεηξέιαην, θπζηθό αέξην, βηνκάδα, πνιύηηκα κέηαιια). ύκθσλα

κε πιήζνο κειεηεηώλ (Acosta, 2013∙ Caffentzis, 2010∙ Cotula, 2012∙ Υαηδεκηράιεο, 2014) νη

παξαπάλσ δηαδηθαζίεο, νη νπνίεο απνθαινύληαη θαη σο „κάρεο γηα ηε γε‟ εζηηάδνληαη αθελόο ζε

ρώξεο ηνπ Κόιπνπ, ηεο Nόηηαο θαη Ννηηναλαηνιηθήο Αζίαο, ηεο ππνζαράξηαο Αθξηθήο, ηεο

Λαηηληθήο Ακεξηθήο, ηεο Αλαηνιηθήο Δπξώπεο θαη ζηηο ρώξεο ηεο πξώελ νβηεηηθήο Έλσζεο,

αιιά όιν θαη πεξηζζόηεξν επεθηείλεηαη ζε νιόθιεξν ηνλ πιαλήηε.

Μηα ζεκαληηθή πηπρή ηεο πθαξπαγήο ηεο γεο, ε νπνία ζπλδέεηαη κε ηελ αλαδπόκελε

παγθόζκηα δηαηξνθηθή αλαζθάιεηα, εθθξάδεηαη κε ηηο απνθαινύκελεο „κάρεο γηα ηνλ έιεγρν

ησλ ηξνθίκσλ‟ (De Schutter, 2011∙ McMichael, 2006). ύκθσλα κε ην παξαηεξεηήξην Earth

Policy Institute: „Η αγξνηηθή γε είλαη θαιύηεξνο ρξπζόο από όηη ν ίδηνο ν ρξπζόο γηα ηνπο

θεξδνζθόπνπο‟ (Cotula, 2012). Οη επελδύζεηο ζε αγξνηηθή γε δηαξθώο απμάλνληαη ζην όλνκα

ηεο απνθαινύκελεο „λέαο επνρήο ηεο πείλαο‟ (Zoomers, 2010), πάλσ ζηελ νπνία επελδύνπλ

πνιπεζληθέο ηξνθίκσλ ζε ζπλεξγαζία κε ηηο ηνπηθέο θπβεξλήζεηο. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθό όηη


7

εθηηκάηαη πσο ην 60% κε 70% ηεο ζύγρξνλεο αξπαγήο γεο αθνξά επελδύζεηο γηα παξαγσγή

ηξνθίκσλ (Borras et al, 2011∙ Caceres, 2014∙ Cotula, 2012∙ GRAIN 2010). Oη απνθαινύκελεο

θαη σο „αγξνκπίζλεο‟ (παξαγσγή-απνζήθεπζε-κεηαθνξά αγξνηηθώλ πξντόλησλ), θαηά θαλόλα

ζπλνδεύνληαη από αγξνηηθέο κεηαξξπζκίζεηο, αιιαγέο ζηα πξόηππα θαιιηέξγεηαο, έληαζε ηεο

ηερλνινγίαο, βηνκεραλνπνίεζε ηεο γεσξγίαο θαη έρνπλ ζπλήζσο σο απνηέιεζκα ηελ πθαξπαγή

ηεο γεο από ηηο ηνπηθέο θνηλόηεηεο, ηελ αύμεζε ηεο αλεξγίαο ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο θαη σο εθ

ηνύηνπ ηελ εθηόπηζε-εθδίσμε ησλ ηνπηθώλ αγξνηηθώλ πιεζπζκώλ.

Δπηπιένλ εδώ ζπκπεξηιακβάλνληαη ε απνθαινύκελε „πθαξπαγή λεξνύ‟ κε ηνπο

ιεγόκελνπο „πνιέκνπο ηνπ κπιε ρξπζνύ‟ πνπ ζηόρν έρνπλ ηνλ έιεγρν ησλ πδάησλ, κε κεγάια

θξάγκαηα θαη γεσηξήζεηο, κε ηελ εκπνξεπκαηνπνίεζε ηνπ πόζηκνπ λεξνύ, θαζώο θαη κε

απνθξαηηθνπνηήζεηο-ηδησηηθνπνηήζεηο θξαηηθώλ-δεκνηηθώλ επηρεηξήζεσλ ύδξεπζεο (Shiva,

2002∙ Swyngedouw, 2004).

Δπηπξόζζεηα, όιν θαη πεξηζζόηεξν ιακβάλεη ρώξα ε ιεγόκελε „πξάζηλε πθαξπαγή ηεο

γεο‟, ε νπνία εθηηκάηαη όηη αθνξά ην 20%, επί ηνπ ζπλόινπ ησλ „κεγάιεο θιίκαθαο

επελδύζεσλ ζε γε‟. Η πξάζηλε πθαξπαγή ηεο γεο θέξλεη ηηο απνθαινύκελεο „πξάζηλεο εμώζεηο‟

σο απνηέιεζκα ηεο νινέλα θαη απμαλόκελεο αλαδήηεζεο κεγάισλ εθηάζεσλ γηα εγθαηάζηαζε

ΑΠΔ (αλεκνγελλεηξηώλ θαη ειηαθώλ ζπιιεθηώλ), γηα βηνθαύζηκα θαη γηα θαιιηέξγεηα ζόγηαο

θαη βηνινγηθώλ ηξνθώλ (Borras et al., 2011∙ Cotula, 2012∙ Fairhead et al., 2012).

Δπίζεο νη πνιηηηθέο πθαξπαγήο ζπκπιεξώλνληαη κε ηε δέζκεπζε εθηάζεσλ ζην όλνκα ηεο

απνθαινύκελεο „κεγαινκαλίαο ησλ ππνδνκώλ‟ (Borras et al., 2011). Πξόθεηηαη γηα ηελ

απαιινηξίσζε θαη δέζκεπζε εθηάζεσλ γεο γηα ηε δεκηνπξγία κεγάισλ έξγσλ θαη ππνδνκώλ,

όπσο απηνθηλεηόδξνκνη, αεξνδξόκηα, ζηδεξόδξνκνη-ηξέλα πςειήο ηαρύηεηαο, κεγάια ιηκάληα

γηα containers, επηρεηξεκαηηθώλ δσλώλ, πεξηνρώλ logistics (ρνλδξεκπόξην, κεηαπνίεζε),

ελεξγεηαθώλ-αλαπηπμηαθώλ δηαδξόκσλ (αγσγνί θπζηθνύ αεξίνπ, πεηξειαίνπ, ππιώλεο γξακκώλ

πςειήο ειεθηξηθήο ηάζεο θηι.). Δδώ πεξηιακβάλνληαη θαη νη κεγάιεο ηνπξηζηηθέο

εγθαηαζηάζεηο, ηα ιεγόκελα „ηνπξηζηηθά νινθιεξσκέλα ή ζύλζεηα πξόηδεθη‟, ε δέζκεπζε

εθηάζεσλ γηα εγθαηαζηάζεηο γηα γθνιθ, θαζώο θαη νη „πεξίθιεηζηεο θνηλόηεηεο‟ γηα εμνρηθέο

θαηνηθίεο πνπ ζπλήζσο ρσξνζεηνύληαη ζε ειηόινπζηεο παξαιίεο, λεζηά, πεξηνρέο θπζηθνύ

θάινπο, ηδηαίηεξνπ ηνπίνπ θαη αξραηνινγηθνύο ρώξνπο, εθηνπίδνληαο ηνπ ηνπηθνύο πιεζπζκνύο,

επηβαξύλνληαο ην πεξηβάιινλ θαη αιινηώλνληαο ηε πνιηηηζκηθή ηαπηόηεηα θαη ηηο πνιηηηζκηθέο

πξαθηηθέο ησλ ηνπηθώλ πιεζπζκώλ (GRAIN, 2010∙ Jeffrey, et al 2012∙ Zoomers, 2010). Οη

ρώξεο ηεο Κεληξηθήο Ακεξηθήο, ηεο Κεληξηθήο Αθξηθήο ηεο Ννηηναλαηνιηθήο Αζίαο θαζώο θαη

ηεο Μεζνγείνπ απνηεινύλ ηηο πην ειθπζηηθέο πεξηνρέο γηα ηνπξηζηηθή αλάπηπμε. πγθεθξηκέλα

ζηηο ρώξεο ηεο Βόξεηαο Μεζνγείνπ, νη νπνίεο έιθνπλ ην 30% ηνπ παγθόζκηνπ ηνπξηζκνύ θαη

θπξίσο ζε Ιζπαλία, Γαιιία, Γπηηθή Ιηαιία, Νόηηα παξάιηα ηεο Σνπξθίαο εθηηκάηαη όηη ην 50%

ησλ αθηώλ ηνπο έρεη ήδε ρηηζηεί δεκηνπξγώληαο ην ιεγόκελν „κεζνγεηαθό ηείρνο‟, έλα

ηζηκεληέλην ηείρνο από παξαζεξηζηηθέο θαηνηθίεο, μελνδνρεηαθέο κνλάδεο, πεξίθιεηζηεο

θνηλόηεηεο, γήπεδα γθνιθ θαη θάζε είδνπο ηνπξηζηηθέο ππνδνκέο όπσο απηνθηλεηόδξνκνη,

καξίλεο θαη αεξνδξόκηα (Υαηδεκηράιεο, 2014).

Σέινο ζηηο δηαδηθαζίεο πθαξπαγήο ηεο γεο ζπκπεξηιακβάλεηαη θαη ε πεξίθξαμε θαη

εκπνξεπκαηνπνίεζε ησλ απνθαινύκελσλ „άγξησλ-παξζέλσλ‟ νηθνζπζηεκάησλ, ησλ ηξνπηθώλ

δαζώλ θαη ησλ πξνζηαηεπόκελσλ νηθνηόπσλ-πγξνηόπσλ. Οη ιόγνη είλαη ε αλάπηπμε ηνπ

„νηθνηνπξηζκνύ‟, ην παηεληάξηζκα ησλ ζπόξσλ θαη ηνπ θπηνγελλεηηθνύ πιηθνύ από

θαξκαθεπηηθέο εηαηξίεο θαζώο θαη ε κεηαηξνπή ησλ πεξηνρώλ απηώλ ζηνπο ιεγόκελνπο

„απνξξνθεηέο δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα‟ θαη „παξαγσγνύο νμπγόλνπ‟, νη νπνίνη λνηθηάδνληαη από

πνιπεζληθέο θαη θξάηε γηα λα εμαγνξάζνπλ ξύπνπο ζύκθσλα κε ην ρξεκαηηζηήξην άλζξαθα θαη

ην ζύζηεκα εκπνξίαο ξύπσλ. Η παξαπάλσ πξαθηηθή ζπλνδεύεηαη από εθδίσμε ησλ ηζαγελώλ

πιεζπζκώλ πνπ επί αηώλεο βάζηδαλ ηε δηαβίσζε ηνπο ζηα παξαπάλσ νηθνζπζηήκαηα, όπσο

ζπκβαίλεη ζηηο πεξηπηώζεηο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο, ηεο Κεληξηθήο Αθξηθήο, ζηε

Ννηηναλαηνιηθή Αζία, αιιά όιν θαη πεξηζζόηεξν επεθηείλεηαη ζηα εζληθά πάξθα θαη ζηηο


8

πξνζηαηεπόκελεο πεξηνρέο ζε όιεο ηηο επείξνπο (Caffentzis and Federici, 2014∙ Cotula, 2012∙

Sánchez, 2006∙ Zoomers, 2010).

πλεπώο ε πθαξπαγή, ηδησηηθνπνίεζε θαη εκπνξεπκαηνπνίεζε ηεο γεο ζρεδόλ πάληα

ζπλνδεύεηαη κε αιιαγή ησλ ρξήζεσλ γεο, ε νπνία ζεκαίλεη απνςίισζε δαζώλ,

κνλνθαιιηέξγεηεο, απώιεηα ηεο βηνπνηθηιόηεηαο (παλίδαο θαη ρισξίδαο) θαη πεξηβαιινληηθέο

θαηαζηξνθέο. Δπίζεο ε έληαζε ηεο έκθπιεο θαηαπίεζεο, ε κεηαλάζηεπζε, ε αιιαγή ηεο

θνηλσληθήο, ηαμηθήο θαη πιεζπζκηαθήο ζύζηαζεο απνηεινύλ αλαπόζπαζηεο πηπρέο ηεο αξπαγήο

γεο (Caceres, 2014∙ Federici, 2011∙ Ferguson, 2006∙ Harvey, 2012).

Δπηπιένλ ζύκθσλα κε αξθεηνύο κειεηεηέο (Caceres, 2014∙ Caffentzis, 2010∙ Federici 2011∙

Jeffrey et al., 2012∙ McMichael, 2006) εθηόο από ηε λενθηιειεπζεξνπνίεζε ηεο αγνξάο γεο

δειαδή ηελ ηδησηηθνπνίεζε θαη εκπνξεπκαηνπνίεζε ηεο γεο, ζπλέπεηα θαη ζηόρνο ησλ

παξαπάλσ δηαδηθαζηώλ είλαη ε δηάιπζε ησλ θνηλνηηθώλ δεζκώλ, ζρέζεσλ θαη ζεζκώλ ησλ

ηνπηθώλ πιεζπζκώλ, ε θαηαζηξνθή ηεο θνηλσληθήο ππνθεηκεληθόηεηάο ηνπο, ησλ ηνπηθώλ

εζίκσλ, ηεο ηνπηθήο θνπιηνύξαο, ησλ πνιηηηζκηθώλ ηνπο πξαθηηθώλ. Δδώ επνκέλσο γίλεηαη

θαλεξό όηη ζηηο λενθηιειεύζεξεο πνιηηηθέο ηεο πθαξπαγήο ηεο γεο δηαζηαπξώλνληαη ηα πνηθίια

ζπζηήκαηα εμνπζίαο θαη θαηαπίεζεο ζηα πεδία ηεο θπιήο, ηεο ηάμεο, ηνπ θύινπ, ηεο

θνπιηνύξαο παξάγσληαο ζηελ θάζε πεξίπησζε πξσηόηππνπο θαη ηδηαίηεξνπο θνηλσληθό-

ρσξηθνύο απνθιεηζκνύο θαη δηαθξίζεηο.

4. Τθαππαγή ηηρ γηρ ζηην Δλλάδα ηην εποσή ηηρ κπίζηρ

Καηά ηε δηάξθεηα ηεο ηξέρνπζαο θξίζεο νη ηάζεηο ηεο πθαξπαγήο ηεο γεο ζηελ Διιάδα

εληείλνληαη θαη αθνξνύλ κεηαμύ άιισλ ηηο δηαδηθαζίεο ηδησηηθνπνίεζεο ηεο θξαηηθήο γεο, ηηο

απνθξαηηθνπνηήζεηο-ηδησηηθνπνηήζεηο θξαηηθώλ-δεκνηηθώλ επηρεηξήζεσλ, ηηο fast track

πνιηηηθέο, ηελ απμεκέλε θνξνιόγεζε ηεο αθίλεηεο πεξηνπζίαο θαη κηθξντδηνθηεζίαο, ηηο

εμώζεηο, ηνπο πιεηζηεξηαζκνύο θαη ηηο θαηαζρέζεηο θαηνηθίαο.

πγθεθξηκέλα όζνλ αθνξά ηηο δηαδηθαζίεο ηδησηηθνπνίεζεο ηεο θξαηηθήο γεο πξέπεη λα

επηζεκαλζεί όηη ςεθίζηεθαλ σο πξάμεηο λνκνζεηηθνύ πεξηερνκέλνπ ζην πξννίκην ησλ νπνίσλ

γίλεηαη ε επίθιεζε ηεο ζπλδξνκήο „έθηαθησλ πεξηπηώζεσλ εμαηξεηηθά επείγνπζαο θαη

απξόβιεπηεο αλάγθεο‟ (Υαηδεκηράιεο 2013) θαη ηαπηόρξνλα ε ππαγσγή ησλ αληηδηθηώλ γηα

εκπξάγκαηα δηθαηώκαηα εκπίπηεη ζην αγγιηθό δίθαην, απνηθηνθξαηηθήο πξνέιεπζεο πνπ έρεη

ζηόρν ηελ εμαζθάιηζε ηνπ δαλεηζηή θαη ησλ απαηηήζεώλ ηνπ. ύκθσλα κε ηνλ Υαηδεκηράιε

(2013) ζρεδόλ ζε όινπο ηνπο κλεκνληαθνύο λόκνπο θαη ηηο πξάμεηο λνκνζεηηθνύ πεξηερνκέλνπ

ππάξρνπλ δηαηάμεηο πνπ αθνξνύλ ηε δηεπθόιπλζε ηεο πθαξπαγήο ηεο γεο.

Δλδεηθηηθέο είλαη νη πνιηηηθέο fast track κε βάζε ην N.3894/2010 „πεξί ζηξαηεγηθώλ

επελδύζεσλ κε δηαδηθαζίεο fast track‟ θαη ηνπο κεηέπεηηα Ν.4072/2012, Ν.4146/2013 „γηα ηε

δηακόξθσζε θηιηθνύ αλαπηπμηαθνύ πεξηβάιινληνο‟, νη νπνίνη παξαθάκπηνπλ ηελ

πεξηβαιινληηθή λνκνζεζία θαη ηνλ επίζεκν ρσξνηαμηθό πνιενδνκηθό ζρεδηαζκό (Υαηδεκηράιε,

2013:94). Με ηηο fast track δηαδηθαζίεο πξηκνδνηνύληαη νη επελδύζεηο πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο

ζηξαηεγηθέο κε βάζε ηα θξηηήξηα ηνπ ππνπξγείνπ Αλάπηπμεο θαη εγθξίλνληαη απιώο κε

ππνπξγηθέο απνθάζεηο. Υαξαθηεξηζηηθά είλαη, κεηαμύ άιισλ, ηα παξαδείγκαηα ησλ κεηαιιείσλ

ρξπζνύ ζηε Υαιθηδηθή, ε ηνπξηζηηθή επέλδπζε ζηε Μνλή Σνπινύ θαη ην real estate ζην πξώελ

αεξνδξόκην Διιεληθνύ (Υαηδεκηράιεο, 2013∙ Βαηαβάιε θαη ηαηίηζα, 2013).

Πην ζπγθεθξηκέλα ε αμηνπνίεζε ηεο δεκόζηα πεξηνπζίαο γίλεηαη κέζσ ηνπ Σακείνπ

Αμηνπνίεζεο Ιδησηηθήο Πεξηνπζίαο ηνπ Γεκνζίνπ (ΣΑΙΠΔΓ), ην νπνίν δεκηνπξγήζεθε κε ζθνπό

ηελ πώιεζε ή αμηνπνίεζε ησλ ιεγόκελσλ „ηδησηηθώλ δεκόζησλ αθηλήησλ‟ κε ζθνπό ηελ

απνπιεξσκή ηνπ δεκόζηνπ ρξένπο. ην ΣΑΙΠΔΓ έρνπλ εληαρζεί 506 αθίλεηα (αεξνδξόκηα,

ιηκάληα, καξίλεο, ελελήληα παξαιίεο, απηνθηλεηόδξνκνη, ΔΤΓΑΠ, ΔΤΑΘ, ΟΛΠ, ΟΛΘ, ΓΔΗ,

ΟΔ, θ.α.) έθηαζεο 187 η.ρικ. θαη δνκεκέλεο έθηαζεο 965.732 η.κ.


9

Υάξηεο 1 (αξηζηεξά): Πξνο εθπνίεζε αθίλεηα ηνπ ΣΑΙΠΔΓ ζηελ Διιάδα. Υάξηεο 2 (δεμηά): Πξνο

εθπνίεζε αθίλεηα ηνπ ΣΑΙΠΔΓ ζηελ Αηηηθή.

Πεγή εηθόλα αξηζηεξά: Υαηδεκηράιεο (2014), πεγή εηθόλα δεμηά:

https://www.google.com/maps/d/u/0/viewer?authuser=0&hl=el&mid=zQ0QSvCrO9Ps.kIt0xXNI0H0A

Δπηπιένλ νη πνιηηηθέο πθαξπαγήο ηεο γεο εθθξάδνληαη από κε κηα ζεηξά εηδηθόηεξσλ λόκσλ

όπσο είλαη ν Ν.4280/2014 (ΦΔΚ 159/Α/8.8.2014) γηα ηα δάζε, ν νπνίνο επηηξέπεη λα

αδεηνδνηεζνύλ, κέζα ζε δάζε θαη δαζηθέο εθηάζεηο, γηα ινγαξηαζκό είηε ηνπ Γεκνζίνπ είηε

ηδησηώλ κηα ζεηξά από κέρξη πξόηηλνο απαγνξεπκέλεο ρξήζεηο όπσο ηνπξηζηηθέο εγθαηαζηάζεηο,

επηρεηξεκαηηθά πάξθα, δεμακελέο απνζήθεπζεο πεηξειαηνεηδώλ, εθπαηδεπηήξηα θαη λνζνθνκεία

θ.α.. Δπίζεο ν Ν. 4282/2014 δίλεη απμεκέλεο δπλαηόηεηεο δόκεζεο ζε νηθνδνκηθνύο

ζπλεηαηξηζκνύο (Καθνύξνο 2014). Σέινο ν Ν.4146/2013 γηα ηα „Δηδηθά ρέδηα Υσξηθήο

Αλάπηπμεο ηξαηεγηθώλ Δπελδύζεσλ‟ (ΔΥΑΔ) θαη ν Ν.3986/2011 γηα ηα „Δηδηθά ρέδηα

Υσξηθήο Αλάπηπμεο Γεκόζησλ Αθηλήησλ‟ (ΔΥΑΓΑ), ηα νπνία πξόθεηηαη γηα κηθξά

ρσξνηαμηθά ζρέδηα πνπ παξαθάκπηνπλ ηνλ αλώηεξν ρσξνηαμηθό ζρεδηαζκό. ηελ

πξαγκαηηθόηεηα πξόθεηηαη γηα ξπζκίζεηο εκπλεπζκέλεο από αληίζηνηρεο εθαξκνγέο ζηελ Ιζπαλία

θαη ηελ Σνπξθία, νη νπνίεο είραλ σο απνηέιεζκα ηελ νηθνδόκεζε ζρεδόλ νιόθιεξνπ ηνπ

παξαιηαθνύ ηνπο κεηώπνπ (Μειηζζνπξγόο 2010). Δπηπξόζζεηα ζηηο δηαδηθαζίεο πθαξπαγήο ηεο

γεο ζα πξέπεη λα εληαρζνύλ θαη νη ζρεδηαδόκελνη αγσγνί θπζηθνύ αεξίνπ (TAP), ε

ηδησηηθνπνίεζε ηεο ΓΔΗ θαζώο θαη ε δηαθεκηδόκελε εθκεηάιιεπζε ησλ θνηηαζκάησλ

πεηξειαίνπ θαη θπζηθνύ αεξίνπ ζε Ήπεηξν, Παηξατθό Κόιπν θαη Καηάθνιν θαζώο θαη ε

πξάζηλε πθαξπαγή ηεο γεο κε ηηο ιεγόκελεο βηνκεραληθέο ΑΠΔ δειαδή ηε παξαρώξεζε

εθηάζεσλ γηα αλεκνγελλήηξηεο θαη ειηνζεξκηθά πάξθα (Υαηδεκηράιεο 2014). Σν ζύλνιν ησλ

παξαπάλσ πνιηηηθώλ θαη λόκσλ έρνπλ σο απνηέιεζκα ζύκθσλα κε έθζεζε ηεο WWF (2013) λα

ππνζηνύλ ζεκαληηθά πιήγκαηα ε δαζηθή, ρσξνηαμηθή, πνιενδνκηθή θαη πεξηβαιινληηθή

λνκνζεζία.

Σέινο ε πθαξπαγή ηεο γεο εθθξάδεηαη θαη κέζσ ηεο απμεκέλεο θνξνιόγεζεο ηεο αθίλεηεο

πεξηνπζίαο θαη κηθξντδηνθηεζίαο. Αξρηθά κε ηνπο Ν.3843/2010 (ΦΔΚ 62/Α/28.4.2010) θαη

Ν.4014/2011 (ΦΔΚ 209/Α/21.9.2011) θαη ηελ αλαζεώξεζε ηνπ κε ηνλ Ν.4178/2013 (ΦΔΚ


10

174/Α/8.8.2013) επηρεηξείηαη έλαληη ρξεκαηηθνύ αληηηίκνπ ε ηαθηνπνίεζε ησλ εκηππαίζξησλ θαη

ε ξύζκηζε ησλ απζαηξέησλ θαηαζθεπώλ αληίζηνηρα. Ο ζηόρνο ησλ παξαπάλσ λόκσλ είλαη λα

ζπιιέμεη ην ειιεληθό θξάηνο έμη δηζεθαηνκκύξηα επξώ από πξόζηηκα θαη θόξνπο, ην νπνίν

αληηζηνηρεί ζην 2% ηνπ ειιεληθνύ ρξένπο. ηε πνξεία πξνζηέζεθαλ κηα ζεηξά από λέα ηέιε θαη

απμήζεηο ζε πξνεγνύκελνπο θόξνπο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ ηδηνθηεζία, κε πην ραξαθηεξηζηηθή

ηελ πεξίπησζε ηνπ Ν.4021/2011 γηα ην „Έθηαθην Δηδηθό Σέινο Ηιεθηξνδνηνύκελσλ

Γνκεκέλσλ Δπηθαλεηώλ (ΔΔΣΗΓΔ)‟ (ΦΔΚ/218/A/03.10.2011) γλσζηό σο „ραξάηζη ηεο Γ.Δ.Η.‟,

ην νπνίν από έθηαθην ηέινο κνληκνπνηήζεθε θαη επεθηάζεθε θαη ζηα κε ειεθηξνδνηνύκελα

αθίλεηα, ζηα αγξνηεκάρηα θαη ζηα νηθόπεδα κε ηνλ Ν.4223/2013 „Δληαίνο Φόξνο Ιδηνθηεζίαο

Αθηλήησλ θαη άιιεο δηαηάμεηο (ΔΝΦΙΑ)‟ (ΦΔΚ 287/Α/31.12.2013). Όια ηα παξαπάλσ έθηαθηα

θαη κόληκα ηέιε θαη θόξνη έρνπλ σο απνηέιεζκα ζπλνιηθή αύμεζε 453% ζηελ θνξνιόγεζε ησλ

αθηλήησλ θαη ζπλδπαδόκελα κε ηελ αύμεζε ησλ κε εμππεξεηνύκελσλ „θόθθηλσλ‟ ζηεγαζηηθώλ

δαλείσλ από 3,6% ην 2005 ζε 27,5% ην 2013 (πεγή: Σξάπεδα ηεο Διιάδαο 2014) ελδέρεηαη λα

έρνπλ σο απνηέιεζκα αλαγθαζηηθέο πσιήζεηο θαη ηε ζπξξίθλσζε ηεο κηθξντδηνθηεζίαο.

ύκθσλα κε ζηνηρεία ηνπ παλειιελίνπ πιιόγνπ Πξνζηαζίαο Δλνηθηαζηώλ, εθηόο από ηελ

αύμεζε θαηά 30% ζηηο δηθαζηηθέο απνθάζεηο γηα εμώζεηο, αθόκε έλα 30% ησλ ελνηθηαζηώλ

αλαγθάδεηαη λα εγθαηαιείςεη ην ζπίηη ηνπ νηθεηνζειώο, ιόγσ αδπλακίαο λα αληαπνθξηζεί ζηηο

ππνρξεώζεηο ηνπ. Σελ ηξηεηία 2009-2012 έγηλαλ ζπλνιηθά πιεηζηεξηαζκνί θαη θαηαζρέζεηο

122.000 αθηλήησλ, ελώ 26.000 αθίλεηα άιιαμαλ ρέξηα θαη εθηηκάηαη όηη ζα πξνζηεζνύλ άιιεο

150.000 θαηαζρέζεηο εάλ αξζεί ην πξνζηαηεπηηθό πιαίζην γηα ηα ππεξρξεσκέλα λνηθνθπξηά

(Ν.3869/2010, Ν.2869/2013). Σέινο ζηα παξαπάλσ πξέπεη λα πξνζηεζεί όηη κε ην Ν. 4046/2012

θαηαξγήζεθαλ θαη νη Οξγαληζκνί Δξγαηηθήο Καηνηθίαο θαη Δξγαηηθήο Δζηίαο, νη νπνίνη

εμππεξεηνύλ κε ηα ζηεγαζηηθά πξνγξάκκαηα 120.000 νηθνγέλεηεο, θαζώο θαη ε θαηάξγεζε ησλ

νινήκεξσλ ζρνιείσλ, ην θιείζηκν παηδηθώλ ζηαζκώλ, νη ζπγρσλεύζεηο λνζνθνκείσλ θηι.

Θα πξέπεη λα ζεκεηώζνπκε όηη νη παξαπάλσ πνιηηηθέο ζε ζπλδπαζκό κε ηηο επξύηεξεο

πνιηηηθέο ιηηόηεηαο θαη πεξηθνπέο ηνπ θξάηνπο πξόλνηαο έρνπλ ηδηαίηεξε έκθπιε θαη θπιεηηθή

δηάζηαζε. πγθεθξηκέλα νη γπλαίθεο αλαιακβάλνπλ δπζαλάινγα ην βάξνο ηεο θνηλσληθήο

αλαπαξαγσγήο, ηεο αλαηξνθήο ησλ παηδηώλ, ηεο νηθηαθήο εξγαζίαο, ηεο θξνληίδαο ειηθησκέλσλ

θαη επηπιένλ παξαηεξείηαη αύμεζε ηεο ελδννηθνγελεηαθήο βηαο θαη εμώζεζε ησλ γπλαηθώλ ζηε

πνξλεία (Αβδειά, 2011∙ Βαΐνπ, 2013). Σελ ίδηα ζηηγκή εάλ ε πθαξπαγή ηεο γεο ζεκαίλεη ηελ

ζηαδηαθή αθαίξεζε ησλ πόξσλ-κέζσλ παξαγσγήο θαη αλαπαξαγσγήο γηα ηνπο Έιιελεο πνιίηεο

ηαπηόρξνλα ζεκαίλεη ηνλ πιήξε απνθιεηζκό όζσλ δελ επλννύληαη από ηελ ειιεληθή ή

επξσπατθή πνιηηόηεηα. Ο θξάρηεο ζηνλ Έβξν, ηα θέληξα θξάηεζεο κεηαλαζηώλ, ηα πνγθξόκ

ηεο Υξπζήο Απγήο κεηαμύ άιισλ, θαηαδεηθλύνπλ όηη ζηε δηάξθεηα ηεο θξίζεο νη κεηαλάζηεο

πθίζηαληαη κε αθόκα κεγαιύηεξε έληαζε ηελ πθαξπαγή ησλ ζηνηρεησδώλ αλζξσπίλσλ

δηθαησκάησλ ηνπο.

5. ςμπεπάζμαηα

Οη δηαδηθαζίεο ηεο πθαξπαγήο ηεο γεο, ζπλδένληαη κε ηηο ηάζεηο λενθηιειεπζεξνπνίεζεο

ηνπ ρώξνπ, γηα ηελ εξκελεία ησλ νπνίσλ ζεσξνύκε θξίζηκεο ηηο πξνζεγγίζεηο ηεο κνληκόηεηαο

ηεο ιεγόκελεο „πξσηαξρηθήο ζπζζώξεπζεο‟, ησλ „λέεο πεξηθξάμεηο‟ θαη ηεο „ζπζζώξεπζεο

κέζσ ηεο απνζηέξεζεο‟. Σαπηόρξνλα θξίλνπκε όηη γηα ηελ πιεξέζηεξε θαηαλόεζε ησλ

εμειίμεσλ ηεο πθαξπαγήο ηεο γεο ζα πξέπεη λα ιεθζνύλ ππόςε νη δηαζεκαηηθέο θαη

κεηαπνηθηαθέο ζεσξήζεηο ηνπ ρώξνπ, νη νπνίεο αλαδεηθλύνπλ πηπρέο ηνπ θαηλνκέλνπ ηόζν ζην

ιεγόκελν Παγθόζκην Νόην όζν θαη ζηνλ Παγθόζκην Βνξξά θαη ηαπηόρξνλα εζηηάδνπλ ζηε

δηαζηαύξσζε ησλ πνηθίισλ ζπζηεκάησλ δηαθξίζεσλ ζηα πεδία ηνπ θύινπ, ηεο ηάμεο ηεο θπιήο

θαη ηεο θνπιηνύξαο.

Δπηπιένλ ε κειέηε ησλ δηαδηθαζηώλ ηεο πθαξπαγή ηεο γεο θαηαδεηθλύεη όηη πξόθεηηαη γηα

έλα πνιππνίθηιν θαηλόκελν, ην νπνίν ζπλδέεηαη κεηαμύ άιισλ κε γεσπνιηηηθέο ζηξαηεγηθέο,

δηαθξαηηθέο θαη πνιπκεξείο ζπκθσλίεο, πνιέκνπο γηα πξώηεο ύιεο, ζπγθξνύζεηο γηα ηνλ έιεγρν


11

ησλ ηξνθίκσλ, ηνπ λεξνύ, ηε δέζκεπζε εθηάζεσλ γεο γηα ηε δεκηνπξγία κεγάισλ έξγσλ θαη

ππνδνκώλ, γηα ηνπξηζηηθέο εγθαηαζηάζεηο θαη γηα εγθαηάζηαζε ΑΠΔ. Οη παξαπάλσ

δηαδηθαζίεο έρνπλ σο ζηόρν ηόζν ηελ αθαίξεζε ησλ πόξσλ-κέζσλ παξαγσγήο θαη

αλαπαξαγσγήο ησλ ηνπηθώλ πιεζπζκώλ όζν θαη ηελ αλαηξνπή ησλ θνηλνηηθώλ δεζκώλ,

ζρέζεσλ θαη ζεζκώλ ησλ ηνπηθώλ πιεζπζκώλ, ηε θαηαζηξνθή ηεο θνηλσληθήο

ππνθεηκεληθόηεηάο ηνπο, ησλ ηνπηθώλ εζίκσλ, ηεο ηνπηθήο θνπιηνύξαο θαη ησλ πνιηηηζκηθώλ

ηνπο πξαθηηθώλ.

Σέινο κέζα από ην παξάδεηγκα ηεο ειιεληθήο πεξίπησζεο γίλεηαη θαλεξό όηη ε πθαξπαγή

ηεο γεο εθαξκόδεηαη κέζα από έθηαθηεο, επείγνπζεο θαη fast track λνκνζεζίεο ζηνρεύεη ηόζν

ζηελ θξαηηθή όζν θαη ζηελ αηνκηθή ηδηνθηεζία θαη έρεη ηδηαίηεξε έκθπιε θαη θπιεηηθή

δηάζηαζε.

Βιβλιογπαθία

Δλληνόγλυζζη

Αβδειά, Δ. (2011), „Σν θύιν ζηελ (ζε) θξίζε ή ηη ζπκβαίλεη ζηηο γπλαίθεο ζε ραιεπνύο θαηξνύο‟,

Σύγρξνλα Θέκαηα, 115:8-17

Βαΐνπ, Νη. (2013) „Όηαλ ην θύιν (δελ) ζπλάληεζε ηελ θξίζε. Δθηνπηζκέλα ζώκαηα θαη απνύζεο

πξνζεγγίζεηο‟. ην Καλαξέιιεο, Θ. et al. (επηκ.) Μεηαβνιέο θαη αλα-ζεκαζηνδνηήζεηο ηνπ ρώξνπ ζηελ

Διιάδα ηεο Κξίζεο, Πξαθηηθά ζπλεδξίνπ, Παλεπηζηήκην Θεζζαιίαο

Βαηαβάιε, Φ. θαη ηαηίηζα, Γ. (2013), „Σν δηθαίσκα ζηελ θαηνηθία ζηε Νόηηα Δπξώπε‟, Ζ Δπνρή 28

Ιαλνπαξίνπ

Davis, M. (2004), „Ο Πιαλήηεο ησλ Παξαγθνππόιεσλ: Αζηεαθή ελέιημε θαη άηππν πξνιεηαξηάην‟, New

Left Review, 26: 183-211

Καθνύξνο, Π. (2014), „Απνθξππηνγξαθώληαο ην λέν δαζηθό λόκν‟, δξόκνο ηεο αξηζηεξάο, 226, δηαζέζηκν

ζην: http://www.e-dromos.gr/

Μειηζζνπξγόο, Γ. (2010), „Αλαδηάξζξσζε ηνπ ηνπξηζκνύ θαη νη γεσγξαθίεο ησλ ηνπξηζηηθώλ

πξννξηζκώλ: ε πεξίπησζε ηνπ γθνιθ ζηελ Costa del Sol‟, Γεσγξαθίεο, 17:61-78

Υαηδεκηράιεο, Κ. (2014), Κξίζε ρξένπο θαη πθαξπαγή γεο, Αζήλα: εθδόζεηο KΦΜ

WWF, (2013), Γεζκεύζεηο γηα εθαξκνγή: ε πεξηβαιινληηθή λνκνζεζίαο ηελ Διιάδα, εηήζηα έθζεζε

Ξενόγλυζζη

Acosta, A. (2013), „Extractivism and neoextractism: two sides of the same curse‟. Ιn Lang, Μ. and

Mokrani, D. (eds) Beyond Development Alternative Visions from Latin America, Amsterdam: Rosa

Luxemburg Foundation

Benítez, I. (2013). Spain‟s New Evictions Law “Protects Banks”, δηαζέζηκν ζην:

http://www.ipsnews.net/2013/04/spains-new-evictions-law-protects-banks/

Blas, J. (2008), „South Koreans to lease farmland in Madagascar‟, The Financial Times, 19 November

Borras, S.M.Jr., Hall, R., Scoones, I., White, B. and Wolford, W. (2011), „Towards a better understanding

of global land grabbing: an editorial introduction‟, The Journal of Peasant Studies, 38(2), 209-216

Brenner, N., Theodore, N. (2002), „Cities and the geographies of actually existing neoliberalism‟,

Antipode, 34(3), 349-379

Caceres, D.M. (2014), „Accumulation by Dispossession and Socio-Environmental Conflicts Caused by

the Expansion of Agribusiness in Argentina‟, Journal of Agrarian Change 15:116-147

Caffentzis, G. (2010), „The Future Of 'The Commons': Neoliberalism's 'Plan B' Or The Original

Disaccumulation Of Capital?‟ New Formations, 69, 23-41

Caffentzis, G. and Federici, S. (2014), „Commons against and beyond capitalism‟, Community

Development Journal 49(S1), 92-105

Centre on Housing Rights and Evictions, (2009), Collective Complaint No. 58/2009, δηαζέζηκν ζην:

http://www.escr-net.org/docs/i/1485887

Chandra, P. and Basu, D. (2007), Neoliberalism and Primitive Accumulation in India. The need to go

beyond capital, δηαζέζηκν ζην http://radicalnotes.com/content/view/32/30/


12

Collins, P.H. (2009), Black Feminist Thought: Knowledge, Consciousness, and the Politics of

Empowerment, New York: Routledge

Cotula, L. (2012), „The international political economy of the global land rush: a critical appraisal of

trends, scale, geography and drivers‟, Journal of Peasant Studies, 39(3-4), 649-680

Crenshaw, K. (1991), „Mapping the Margins: Intersectionality, Identity Politics, and Violence against

Women of Color‟, Stanford Law Review, 43(6), 1241-1299

De Angelis, M. (2007), The Beginning of History: Value Struggles and Global Capital, London: Pluto

press

De Schutter, O. (2011), „Forum on global land grabbing: how not to think land grabbing: three critiques

of large-scale investments in farmland‟, Journal of Peasant Studies, 38(2), 249-79

Fairhead, J. Leach, M. Scoones, I. (2012), „Green Grabbing: A new appropriation of nature?‟ Journal of

peasant Studies, 39(2), 237-261

Federici, S. (2011), Feminism And the Politics of the Commons, δηαζέζηκν ζην:

http://www.commoner.org.uk/?p=113

Ferguson, J. (2006), Global Shadows: Africa in the Neoliberal World Order, Durham: Duke University

Press

Franco, J. and Borras, M.S. (2013), Land concentration, land grabbing and people‟s struggles in Europe,

Transnational Institute (TNI) for European Coordination, Via Campesina and Hands off the Land

network

Gilbert, J. Wood, S.D. and Sharp, G. (2002), „Who Owns the Land?: Agricultural Land Ownership by

Race/Ethnicity‟, Rural America, 17(4), 56-62

GRAIN, (2010), „Farmland grab blog‟, Barcelona: GRAIN, δηαζέζηκν ζην: http://farmlandgrab.org/

Harvey, D. (2003), The New Imperialism, Oxford University Press, Oxford

Harvey, D. (2005), A Brief History of Neoliberalism, Oxford: Oxford University Press

Harvey, D. (2012), Rebel Cities, London-New York: Verso

Hodkinson, St. (2012), „The new urban enclosures‟, City, 16(5), 500-518

Holloway, J. (2010), Crack Capitalism, London-New York: Verso

hooks, b. (2000), Feminist Theory from margin to center, Boston: South End Press

Jeffrey, A., McFarlane, C. and A., Vasudevan (2012), „Rethinking Enclosure: Space, Subjectivity and the

Commons‟, Antipode, 44(4), 1247-1267

Lamarca, G.M., (2013), „Resisting evictions Spanish style‟, New Internationalist

Marx, K. (1867/1976), Capital, Vol I, New York: Penguin

McMichael, P. (2006), „Peasant Prospects in the Neoliberal Age‟, New Political Economy, 11(3), 407-418

Midnight Notes Collective, (1990), The New Enclosures, New York: Autonomedia

McCarthy, J.F. Vel J.A.C., Afiff, S. (2012), „Trajectories of land acquisition and enclosure: development

schemes, virtual land grabs, and green acquisitions in Indonesia‟s Outer Islands‟, Journal of Peasant

Studies, 39(2), 521-549

Robinson, J. (2011), „Cities in a World of Cities: The Comparative Gesture‟, International Journal of

Urban and Regional Research, 35(1), 1-23

Roy, A. (2005), „Urban Informality: Toward an Epistemology of Planning‟, Journal of the American

Planning Association, 71(2), 147-158

Roy, A. (2011), „Conclusion: Postcolonial Urbanism: Speed, Hysteria, Mass Dreams‟ in Ananya Roy and

Aihwa Ong (eds) Worlding Cities: Asian Experiments and the Art of Being Global, West Sussex:

Blackwell Publishing Limited

Sánchez, G. (2006), La Patagonia vendida: los nuevos dueñosos de la tierra, Buenos Aires: Ed. Marea

Shiva, V. (2002), Water Wars: Privatization, Pollution and Profit, Cambridge (Mass): South End Press

Swyngedouw, E. (2004), Social Power and the Urbanisation of Water: Flows of Power, Oxford: Oxford

University Press

UN-HABITAT (2003), Press Release on its report, „The Challenge of Slums: Global Report on Human

Settlements 2003‟, Nairobi: UN-Habitat

Zoomers, A. (2010), „Globalisation and the foreignisation of space: seven processes driving the current

global land grab‟, The Journal of Peasant Studies, 37(2), 429-447

Documents

Παγκόσμια και τοπική υφαρπαγή της γης την εποχή της κρίσης