10
!" #!!$ !$ !$ !" #!!$ !$ !$ % &% ’( ) * +&,- $ ./0 112))30) *4 ./0 112))33

Reti locali e diffusione della conoscenza: un caso di studio

Embed Size (px)

Citation preview

� �

��������������� ����������������������������� �����������

���������������� ��������������

������������������������������������������������������������

���������

����������������� ���������

���� ���������� ���� ������

������������������ ����� ������ ������ ����������

����� ���������������

��

����

���� ����������������������� ��������!� �" �#!��� �!$ ����� ���!$ � ���������!$ �

� � � ���������� ������ �� ������������ ������� �� �

������������� ��� ������ �������� ���� ������������ ������

������ ��������!� �" �#!��� �!$ ����� ���!$ � ���������!$ ��%���&%�'�( �� �����)�����*������+&��,-���$�� �./0��11�2))�3��0)��*�4�./0��11�2))��3��3�

� �

����������������������������������������������������

���������������∗���� ����������� ���∗∗����� ��������∗∗∗♦��

!� "#$�%��&"%#��

&� �� ������(����� ��&�����!�����! �� �"�� �� 5&�����! ���� � �� �'���2

#���� 6� ������ !����� ����� ��� ���� !� � ���� (��� ����!��� � �� !��� ���� � �� � !���

!��� �!����!$ �� ��� ���� ���� �� �� ""�������������� 7�� ���! ���!�� ������

� �!�����7� ��� ���� �� �� ��� ����� !��� ���� � ���������� ��( ���� ��� 8� �� ��� ������ �� ��

��9 ����� �����&��8�� � � ������!������(���� ���� ����$������ � �� ���� �����

��� ��� � �� ! ����� � 5������� � ���� �(���� !��� �!�� �� �� � 9��� ����"��� � �

:� ��������5;���� �� ����8� ��5��� ��!� �����������!������� �� ��������9�������!����!��

�����!! ���� ��������!���� � !��� � � �� �� ����!������� ����������(������

&�9���������� ���(����8���9�!��������������!��������! ���(�� �(����������� ���(����

9��!��� ����� ������ � �� ��� ������ � :�!��""�� 5� � � � ��������� !$ � !���������!���� ���

�(�����!� �+���������������)�-���

<����(���� ��5������� ��� 9��"���� ���� � � �&� �� � !$���� �� � !� � ��

9������� !$��( � ��� ��!! ���� ������ ���������� � ������ � !������� � ��!�� �� �� 8� �

� 9���� � ��� �!���� ������� :������ � �(��"�� 5� +��� !��������� !��� 8� � ��� ��� � � ����� �

����(� �� ����� ��������-�+���� ����00�-�������!��� ���� �"��� �(� � ���(�����8�������

������ �������� �� �"�������!����!$ ��������������!� �� =�����������!�� ����(��9���

� � � � � ���� �� ���� �� �������(�� � 5� �� �� � ��!��2!����� 2������"���� � !$ � ��

!��!�����+>���9�������/������-� ���!� ��� ����� ��6������������������� � �� �����7�

�����( � ������ ��������!������������������ � ������� 99�!� �"��� ����99����� �� ��

!����! �"����

���!����! �"�� ����� ���(�� !!���� ������� ��� ����+�� ����-��������9�����

!��!���� �� �� �(���� � �� ���� �� �������(�� �!��� +����(��� �00�-���� ���� �!$?�

�������� �� ��!����! �"��� � ������ ����! �����������"��� �$�������������������

�������������������������������������������������∗�@��( ����,��9�*������+#2 ��=��������A���9����-����@��( ����,��9��� ��B������ �"�C�+#2 ��=�� ����� � ���� A����� �����-�����@��( ����,��9�*������+#2 ��=��������A���9����-�♦����$���5��� ���� ���� � ���$�� ��!�,�

� /

!��6������6�����9 ���� ��������������������������8��������99�!� �� �!���9�!��� � ��D�

�� � �� �!�D��� 9�������������+���������������)�-��<� ��������!����! �"���D� �� � �

����9 ������ ��� ����� ��� �� ��� ���� ��9�� � �� �����( ���� ������� ��� � ������� 9��� ���

� ������� !���(���� � �� ��! ���� �������(�� �� ����� � ��� �(�"��� � ��� ����� ��( � ����

�!! ����� � ���� ����� � �� �!��""�"��� � � �������� �� <��� 9�� � ��� �� ��� ����

��9�� � � ����� ���� � � 9���� � :���� ������� �� ����5� �� :��������� �� ����5� +E� ������

�00�;� ����(��� �00�;� %� ����� �00�;������ � ���� <�,���� ����-� � ��� � ������ ����

��� � � ������ � � � (��������� !� ����(�� � � � � � � !$ � � ������ ���� ���!�� ���

���� ��"��� ���"�� � �!�� ��"��� ���9�� � �+F�������G�H��������00�-���

����! ����8� �� �!����� ��"�������( ����� ������ �������� � �!����� �����!$ �

��� ��� !��� ���� �������(�� �!� � �� ( � � � 8������ ��� �((�!������ ��� ��� ���� � �

�� ������� ���� ������������� ��8��������������� ���� ��"�������!���� � � �� �����7�

���� � ���������99����� �� ��!����! �"���

'!� ��$%�%(%)"*�

@�����!!�������!��� �� ���� � ����� � ��!������ ���5����������8� ��������

6�8� ��� �� � ������ ��� �I��H���� ���� �����!��� �� ����� �!��( � ����������������

��� ���� �� !� � ��� ���� � ��� ���� !��� ���� ���� ���� �����( ���� ���� � �� � ���

� �"������ ��� �� (��"�� ��� 8� ���� ���� ��� ������� ���� � �� ���� !��!��7� ��� 9��� �! � ���

���� ���!��� �� ���������� � �"���� �!����"����� �� !� ���� ��������� �� ������� �������

!$ � �� !� ������� !$ � � � ���� �� � � ���� ���� � +���!$ �� �030-�� � �� �( � � ����

!� � ����� ��J�!� ���� �!��� �������������6� ����� ������� � �� �� � � 5�������

�����5�����(������ =����������� �� �"�������� �!��� ����9�������������������������9���

� � � � �� ��9������ � � �"����� ��!��2 !��� �!$ � � ������ ��� �� � � ��� �� ��

��������� � !��6� ��( ���� ���� ��� �!� ���� +�� ��� �00��� �� �1-�� ��� � ����� ���� � �I��H�

����� �������� +����� �������� ����� �� ���� -� ����(������ ��� 9���� ������!��� �� �

������ �9���� �����!���6������� ���!������ � �� �"�������!���=�

� � �"��������� �����+�!� �������� ����� �(�"���� ������� ���"���������(����� !!�-�

� � �"�����!� ���!���( �+�!� ���������9�� �"��� ��!����! �"�-��

� �� ���� �� � ���!!���� 6� ������ � � 9���� � ��� �&� !� � �������� ��������

����� ���5��� ����� �8�� �������������� ����� �6�!���(�������� �"����������( ����

��������

� �

+!� *#*(" "����" �($*$"�

�� ���� ��������� 6� ������ ��!���� ��� ������� ��� ���� � !�9�!�� ��������� �

� � ���� �� �������(�� � �� ��(��!��� ��� *�����=� �� !� ����� � � ����"����� ���

����!������������!����

&� ����� ��� � �I��H� ���� 8���� ��� 9����� �� ��! �!�� ����� ������ !� "������� �����( ����

8� ��������� � ��� �(��� � �������� � �� ��� !� ��� � ��� �� ����� � � � � � �!���� !$ �

� ����� � � !� �� � �� ����9�� �"��� � � �� �������� ��( �� ���� ��� ����!������

������!�� �� ��!��������"������!$ ��� ���(��� ������������� �����!� � �" ������

���� ���������� ����8��!$ � ������ ��������� � � �����(��7��������( �� �!� �����

B���C�������( ���� ���� �(��� �6�������!$� ������!���!����� � ��� ���!���!����������"��� �

!���(������� � ���� �������"�� �� ��� �!� ���=��

� &���!�� �� �����"�������� �� �� � � ��� ����� ������� �!��� !��� !��� ��� �����!���� ���

� �"��� ���!� �����������!�����

� � �!��( � � �� ���� ��� � �"����� ������� ��� � !��� ��� ����� �������� ����!����� �� ����

����������� ��� ���!� ���!���(�� �����8� ��5��� ��!����������������9�� �"�����

�!� ���� ���

���� ��� � ��� 8� �� � ��9�� �"����� 6� ������ ������ � ������� � �� ���������� ��� �� �

���������� �I��H=�

� ��� �I��H�!$ �!��� �� � �(��� �� � � �� �!� ������

� �� � �I��H� � � � �"����� ��� �!��� ���� 9��� �!���� ������� �!��� !$ � !� �������

5� �� �� ���!��2������"���� �!��!������ �+����������/-��

@�� ����� �� ���� � �� ��! �!��� ��� 8�� � ��� ���� ��!���� �(������� � !$ � ���7�

������ �� � ��� ������ ��� !��������� � !��� ��� � ��� (� � ������ ��9�� ���(�� ���

����������������������������������������������������!�������8� ��������=� ���� �!����! ��������9�� �"��� � ���! �!�������!��"��������!�� �������!�����"���������������� �������! ���9�!�"��� ������!��"������ �� ������ ����&������!��� �� ��8��������������� �� � � ��5 �!��� ����������!������ ������� �I��H�6��������������������( ���� �� � !��!�� � � B! ��� ���C� !$ � � !������ � � � !$� � � � �� !���!��� ��� �(������� ��� � "����� ��� �� �� � ���� �� � � �!���!���$��� �"��� �� �"����( � ��! �� � �������������� ���������+* ����K��L � !;� �000-������ ������� ��!��2������"������� ��( ! �� 6� ������ !$� ���� ��� ����(����� � � ���� � � �"�������� ���� � �� ������!�� ���� ��� � ��� ��� �!�� ��� ������� �!��� ����(������� �����( ���� �� � !��!�� � � !������ �����' �!������ � !������ ���� 5����(����"��� �� ���������� !$ ��( �� �������� �"��!��� �� ������ �������!��6������� 99 �������!���5����������� ��� ������(� �������

� �

!� � ����� � � � !� ����� � � ������!�� �!� �� 6� �� ��!�����"��� � � � � ��!��� !$ �

!��� �� ������� ���������(��� �� � � �!���8� ����!��2������"���� ����!��� �����

� �� 8������ ��������� �� �� �� ���������� 5������� � �� ����� ��!!���� $�� (�� �"�����

5 ���� �"��������� �I��H����� � � �B������!$ C�!�������������33�����7�!��� �� ��������

��������3�� �"��������(������������+9�����-��#5� (�� �� �!$ ���������������������� �I��H�

!� ����!��6�������� �I��H����!��������� � �������� � �� �"������������/��<����(���6�

��� � ��!��� ���!� �� �� � !� ���� E� � ��� �D� ����� � ��� 9������ ��� ��9������ ���� �� �

� � � ����������!� �� �� ����!��� �� ����� ����� �� �I��H�!$ ��� �!� �����

� � ������������������!���(��7��� �0)M��&������������������ � �� ���� ���������� �

� ����������� ���� �����������7������������ �������8��!$ � �����

������� �

#��,�-�����������������

��

<����(���������7����8� �� �!����� ��"����������������� �(�� �!$ �8� ����� �I��H�

6� ������ !��������� ����� ���� ���� ������� � � � �"����� !$ � �� !� �������� �� ����

�����9�!��!$ ���� ����6���� � ������������������ �� �!$ �!��� �� � �� � � ��!����

�� � �!��� � � ��� 9����� !$ � ��� ������� ��� ��� � �! � ������� !� �!�� � �� ��� ����

�!� ���� ��� ��9�� �"����� ��� ��!����� ��� ��� ���� ��� !������"��� � �J� ���������� <� �

� �I��H��!$ ���� ��!$�� �� �B� ���� ��"����C� �!$?�!���� � ������������� � �

�������������������������������������������������/�&�9��������� ������� �"�������������9���33������6� ������ ���� ����3��&����9��� � �������8� ����� �� ����� ����7�+�������9���� �"����� ���� ���� ��� ��� ���� ������ �"������������-�����&������������!���(��7�+������������-� ���������������9������� ���� ���������� �!��� �������� ���������������� ����� ��������������� ���

� 3

� �"���������(����� ��� �!��( �� �! �� �������������� �"���� �!$ �!��� �� �� �33�

� � � �!����� ��� ���

�� 8� ���� ����� ��( ���� ��� � ����� � ���9����� � 5������� � ���� ����������

����(���������(�� ����5��� �"��� ����������� �"�����!$ ���!� ��������

E� ����� ���! ���� ������ ������� ������������� ����������� ���� �� �"�����

������ ���������������6���9����������� ���!������� ��!�������� ���������������(��� �I��H�

!$ ��������������� �����8� ��!� ���(���(( ���B� ���� ��"����C��' ������������

�� � 6� ������ � �������� � �� ��� � ���� � � �"����� ���� ���� ����� ��� 8� � !$ �

����� ��!$ � !� ���!���( �� � � � �"����� !� ���!���( � ����� 8� � �����( ���� !��� �

� � � � �!� ������ ��9�� �"����� ��� (����� � � � � +!� �!����� �������!$ ��

� ���������( �� � !��!$ -� ����� ��� ���� ����(��7� ��� ����"��� �� ��� � "��� � ��� 8� �� �

� �"����� !��� �� � ��� ����(����� � ��� ����� � �I��H� !$ � ����� �� � 9���� �

B!� ���!���(�C�+9�����-���� ����� !������ �I��H�6�!������������������ ������� �"�����

� ��� �� ��J���������� �������� �=�����/)���( ! �� ��3�� ! � �����' �����������

���9�� �����J����!��� ����!������ ��������� �������������!$ �� �������������+� �����

��� ���������� �� �I��H�� ���� ��"����-� �������!���(��7�� ! ������ �� ��J���������

�� ����!������ ���! ���9�����!$ �� �!� ������!� �� �������!���������� � �� � � �

!$ ����B!����!���C�����!� ��������!$ ���9�� �"����� �!����! �"���

�������'�

#��,�-�.����������

���������������������������������������������������E$ � �D�6���!����������31M��

� )

��� � �� �"�� ������� 9��� �� � �!! ������� � � ��� !� � � ��5�� ���� �

� !�9�!�"��� � � �� ������� � � � �"������ � � ��9����� ��� � !�� � ��� � "����� � 9��� �

� �"����� !� ���!���( � ���� 8� � ��� !��� !56� ���� 99 ���(�� �!� ���� ��� !����! �"��

� !��!��� �!� ���� ��� ��9�� �"����� !��6� ��� ������ ��� �( � � ��5��9� �"�� ��� ���� ����

�������(��7� � � � � � �� � �� !� ������� � � � �I��H� +!$ � ����� �� ���� !$�� �� �

� ��B!����! �"�C-��������!����������!� �� �+9����/-������! ������!� ��������!� �� �

��� ���� �� � �I��H� � � ��� ��"����=� � � �"����� ����( � ����� ���� �0;� ��� ������� !$ �

� ������ ������� ��( ������ ������������ ��;� �� � �I��H� ��� � 9��� �� � ���!��� ����� &��

8� ����!��� ��������� ��6�B9�� �������C=�����!56�!� ���� �9��� �� � � ���

�������+�

#��,�-�������.�������

�5������� � ���(�� �� � �I��H� ��!��2������"���� � ��( �� �� �� ���� ���� �����

��!$ �� ���� ��� �������5� ��� ��!�����

&�9������ ��� �I��H�B� � ��� ��"����C�� ���������� ��!��2������"�������� �!$?��J�

�!!��� ��� 8� �� � � � � � 3�� � � ���� ��� �� ��� ��� �� �� �J� ���� +� �� �0-� �

���8� � ���9 ����� � � !� ����� ������ � !� ���� � +9���� ��-�� ���� ��� ����� � �������

������� ���� ����7)�� �� ��!����������� �8���������M��

<����(������!$ � ��8� ����� �I��H��������� ���������!��������9��� �9 ����� �

8���������!����� ����� �������!�����!����! �"��9���! ���������� ���=��

�������������������������������������������������3��� ����� �I��H�6�9�� ��������3���������!����)����� ����7�6�� 9������!� ����������9������� ��� �� �� ����!��� ������� ���� ����������� �I��H� ����� ��� ���� ����� �� �����������&��9�� ���6=�����+�2�-���( ��N��� ������ �� �� ���� ���� ��N��� ���� �������� �� �I��H��

� 1

� � �� �I��H�!� ���!���(���� �� ���������!�������1� ���� ����7����/M�+9������-��

� � �� �I��H� �� ����99����� �� ��!����! �"�� �!��� ���������( ��������� � ��

� ����7�������M�+9�����!-��

#��,�-�������������/��0��������1������������

� ����������������������������� ���������������������� ���������������������������

� ���������������������2��� ������������������������20�� ������������������������2��

���� �� �"���� (����� �!��� ����� �� � � ����(�����8� �����! ����!��9 � ��

��!$ �� 5� �� �� ���!�� �!��!������ =� ��� ����!$ ������������� �"����� ��� ���

� �"����� !��� ��� !��� ����� ��9�� ���(�� (��� (��� �J� � !�9�!��� �� � �I��H� ��( ����

���� ���(� �� � �J� ���!��� �����#5� !���� ��� �� ���� !$ ��� ������ !��9 � � ����(����

��!$ � ��5������� � �� ���������� !$ � !��� �� � � � � � � !��� 5� �� �� � ������"���� �

!$ � �!��!�������

2!� .%#.(� "%#"�

�� ���� ��������� � ������ ����!�� � !$ � � � !� ����� � 5����!������ ������!���

� �� E��������� �� 9����� ��� !����! �"�� 99 ���(�� ����� ��9 ������ � � �� �"����7� � �

� �I��H��������� �� �8� ���� �!$?��� � �������������(������""������ �!$?�� � ����

���! �����( ��������� ��"��� ������6���!���������������������� � �� �����7������( �

��� � � ���� ��� 99�!� �"�� � �� ��99����� � � �� !����! �"�� ����������� �� 8� �� � ���

� �� ��������� �������

@�� �����������!����� � �� � �� ��D� �� � �������=�6�( ���!$ �5 � �� �"��� ��

�&� ������!$ �������� ��7�� ����9�!��9��� �� � � ��D� �� � ���� �������9��"��

�� �� ���� �� �!� �� ��� 8������ 9�(����! � �� �!� ���� ��� !����! �"�� ��!���� 9��� ���

� �������� <����(��� � 5������� � �� � �������� ��� !��� ��� ���9 ������ � �� ���� ���

���� ��"��� ���"�� � ��!��� ��6��5��������&�!���� ������ ������!$ �6������� �

� 0

!$ ����! ����!��� ����� ����9�!������������ � ���������� �I��H�������������������"��!� ����

��9��������!����! �"���� �������� �����8������ ������ �����8� ��5 ���� �"�����

���� �I��H����!$ �� �� �����������������������!������� ��� �!$ �5� �� �� �!��!������ �

����!����� ��""������� �� �����7������( �� ����������� ��8������ ��������� �� �!� �������

!����! �"������

&�� !��!����� �� �� 9����� ������ ���� ���!���� !$ � �� ����� ��7� � ����9�!�� �

5 ���� �"�� ��� � �I��H� !� ��� 6� ���� !����"��� � ������� ��� �� ���� ��!!�������� ��

�� ��( � � �� 9����� ��� !����! �"�� ��!���� � 5� �� �� � !��!������ �� � �� ��� ���� ��

�������(���!� ���( ����������� �� � ��������!��������( ���� ��( � ��� ������� ��

!����� � ����� 99 ���� �����(�� � 5���� ��"��� � 9��� � � � � � � �� ���� (�!����"��

��"�� ��

� ��

3"3("%)�*�"*�

E� ������ ��� +�00�-=� B&������!����=� 9�� � �$ � �!�� : �� �5� ��� ����(������ �$����$�!�� �������� �I��H�C�����E� ���������+ ��-��"��������������� ��#���������� �����������O $�( ���� ������������

* ����K�����L � !�%���000=�B#(���������9���!���� �I��H� ���� ��������� ���C��������$���� �����������#� (� ���'���$�P�L������

>���9���>��+���/-�+��!������-=�"�� �������� ��� ������������O�������

�� �����+�00�-=������� ������������%�� ���%������������������������������O��������

����(�� O�2Q�� +�00�-=�$������� � ������ �!� "����������� ����(��� O�2Q�� + ��-�� ���� �������$ ������������

���!$ �R�E��+�030-=�B<$ �!��! ������@� ��9���!���' �I��HC��������!$ �R�E���������$���� ������& ������������������!$ �� ��@��( ����,��� �������!$ �� ���

����� �� ���� ��� <�,��� +����-=� BS��I �� � ��99������ �,�� �!�� �9� *�! 2��2*�! �&�� ��!�����C��'�� ����!�(�������� �(������������=�/�)P/����

���� �����+�00�-=�%���)������������*���������!�$���������!���������������

������ #�� +����-=� B&� ����� ���� ��������� � !� � ���� �� ������(�� !� ���C�� ��� �����������E��"��� ����*������+��!������-��)��������+���*��� �������*��� ����E������ ��9����"��� �#����������������O�������

���������+���/-=�B&����� ��������"���� ����������� �����"���������!� �������!$ �� ����(��!������*�����=���5�������� ��!��� C����������*��(���������� � ���������

%� ����>��+�00�-=�BE����� �� (��"��� �� ������� ��������������C�����*��T������>��%� ����������� *�"���� +�� !���� ��-�� "� *��� ����� ��*��� ���#� � ���� �� ���������,� #�>�#���� ��������������

F����R�2�&���*��G�H������+�00�-=�BE� �����������!�� ������=�<�I������� ��������������������������!��-���������!���������(����� ��3�/����02�)1��