หน้า 1 จาก 15

นาฏยศัพท์และภาษาท่า

ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3

โดย

นางสาวพนมพร ชินชนะ

ครูช านาญการพิเศษ

โรงเรียนจันทรุเบกษาอนุสรณ์

ส านักงานเขตพ้ืนที่การศึกษามัธยมศึกษาเขต 27

หน้า 2 จาก 15

นาฏยศัพท์

นาฏยศัพท์ หมายถึง ศัพท์ท่ีบัญญัติขึ้นไว้ในการฟ้อนร า แสดงลักษณะและการเคลื่อนไหวร่างกายที่สัมพันธ์กันอย่างต่อเน่ือง

ลักษณะ จีบ ระบ าโบราณคดี

จีบระบ าทวาราวดี คือ การน านิ้วหัวแม่มือกดทับข้อที่หน่ึงของนิ้วชี้ ท าให้เป็นรูปวงกลมนิ้วท่ีเหลือทั้งสามเหยียดตึงกรีดออกคล้ายรูปพัด

ภาพประกอบลักษณะการจีบ ระบ าทวาราดี

ภาพประกอบการแสดง ระบ าทวาราวด ี

หน้า 3 จาก 15

จีบระบ าศรีวิชัย คือ ใช้จีบเหมือนลักษณะจีบท่ัวไป คือจีบหงาย จีบคว่ า ล่อแก้ว จีบส่งหลัง

ภาพประกอบลักษณะการจีบ ระบ าศรีชัย

ภาพประกอบการแสดง ระบ าทวาราวด ี

ภาพประกอบการแสดง ระบ าศรีวิชัย

หน้า 4 จาก 15

จีบระบ าลพบุรี คือ การน านิ้วหัวแม่มือกดทับข้อที่หน่ึงของนิ้วชี้ แต่กดโคนนิ้วชี้ให้แนบชิดกับนิ้วหัวแม่มือ นิ้วท่ีเหลือทั้งสามเหยียดตึงกรีดออกคล้ายรูปพัด (รูปแบบมาจากลักษณะน้ิวของพระพุทธรูปในสมัย ลพบุรี ซึ่งน ามาผสมผสานกับลีลาทางนาฏศิลป์)

ภาพประกอบลักษณะการจีบ ระบ าลพบุร ี

ภาพประกอบการแสดง ระบ าลพบุรี

หน้า 5 จาก 15

จีบระบ าสุโขทัย(จีบหังส์สยะหัสต์) คือ การน านิ้วหัวแม่มือจรดข้อสุดที่ 1 ของนิ้วชี้ หักข้อนิ้วชี้ลงมานิ้วที่เหลือกรีดตึงออกไป

ภาพประกอบลักษณะการจีบ ระบ าสุโขทัย

ภาพประกอบการแสดง ระบ าสุโขทัย

หน้า 6 จาก 15

ระบ าเชียงแสน คือ ใช้จีบเหมือนลกัษณะจีบท่ัวไป คือจีบหงาย จีบคว่ า จีบหลัง

ภาพประกอบลักษณะการจีบ ระบ าเชียงแสน

ภาพประกอบการแสดง ระบ าเชียงแสน

หน้า 7 จาก 15

ซอยเท้า คือ กิริยาที่ใช้จมูกเท้าวางกับพื้น ยกส้นเท้าขึ้นเล็กน้อยทั้ง 2 เท้า แล้วย่ าเท้าซ้าย-ขวาถี่ๆจะอยู่กับท่ีหรือเคลื่อนท่ีก็ได้

ภาพประกอบการซอยเท้า

ขย่ันเท้า คือกิริยาเหมือนซอยเท้า เพียงแต่การขยั่นเท้าต้องไขว้เท้า แล้วจึงท ากิริยาเหมือนซอยเท้า ถ้าขยั่นเคลื่อนท่ีไปทางขวาก็ให้เท้าซ้ายอยู่หน้า ถ้าจะไปทางซ้ายก็ให้เท้าขวาอยู่ข้างหน้า

ภาพประกอบการขยั่นเท้า

หน้า 8 จาก 15

สะดุดเท้า คือ การใช้จมูกเท้าวางจรดพื้น ย่อเข่าทั้งสองข้าง ถ้าจะสะดุดเท้าก็ใช้จมูกเท้าเสือกฐานเท้าไปข้างหน้า พร้อมโน้มตัวเล็กน้อย แล้วรีบชะงักค้างไว้ ขณะโน้มตัวไปข้างหน้าส้นเท้าหลังเปิดขึ้น

ภาพประกอบการสะดุดเท้า

การถัดเท้า คือ การวางเท้าใดหน้าหนึ่งไว้ข้างหลังด้วยจมูกเท้า เพ่ือยืนรับน้ าหนักและเปิดส้นเท้าหลัง ส่วนอีกเท้าหนึ่งวางไว้ข้างหน้าเต็มเท้า โดยวางไขว้เท้ากับเท้าหลังให้ปลายนิ้วเฉียงไปข้างหน้าเล็กน้อย แล้วถัดจมูกเท้าที่อยู่ข้างหน้าไปกับพื้น ให้ปลายนิ้วข้างหน้าทั้งห้าเชิดขึ้น เปิดส้นเท้าแล้วยกเท้าขึ้นเล็กน้อย กลับมาวางไขว้ไว้ข้างหน้าตามเดิม โดยงอเข่าทั้งสองข้าง โดยแบ่งออกเป็น ถัดเท้าอยู่กับท่ี การถัดเท้าเคลื่อนตัว

การถัดเท้าจะใช้เท้าขวาถัดเสมอ โดยใช้เท้าซ้ายก้าวและถัดด้วยเท้าขวาลักษณะของการถัด อยู่ท่ีการใช้ฝ่าเท้าขวา ตั้งแต่จมูกเท้าลงมาถึงส้นเท้าไถพื้นขึ้นไปแล้ว วางเท้าลง จะนับจังหวะจะได้ 3 จังหวะ คือ 1) ยกเท้าซ้ายก้าว 2) เท้าขวาไถพื้นและยก 3) วางเท้าขวาลง

หน้า 9 จาก 15

ภาพประกอบการถัดเท้า

การโหย่งเท้า หรือ กระโหย่ง คือ ลักษณะการจรดปลายเท้าไม่ให้ฝ่าเท้าถูกพื้น เช่น โหย่งส้นเท้าซ้าย( ใช้เท้าขวายืนเต็มเท้าปลายเท้าชี้ออกด้านข้างเล็กน้อย ย่อเข่าพองามเพ่ือรับน้ าหนักยกส้นเท้าซ้ายทาบกับข้อเท้าขวาเหมือนลักษณะการเดี่ยว แต่ให้จมูกเท้าแตะลงที่พ้ืนแบะเข่าพองาม)

ภาษาท่าหรือ

ภาพประกอบการโหย่งเท้า หรือ กระโหย่ง

หน้า 10 จาก 15

หน้า 11 จาก 15

หน้า 12 จาก 15

หน้า 13 จาก 15

หน้า 14 จาก 15

หน้า 15 จาก 15