Салтан Сәкен

иә

– Қазақстан азаматтарының Әнұран сөзін жатқа білуін заңмен міндеттеу керек. Жалпы, бұл тақырыпты «Азамат» жастар парламентінің талқылағаны бар еді. Әнұранның әуені мен сөзі әрбір азаматтың көкірегінде жыр болып төгіліп тұруы тиіс. Соған қарап біздің мемлекетіміздің айбынын айқындауға болады. Әнұран айтылғанда әрбір азаматтың бойында мақтаныш сезімі орнауы керек. Менің­ше, республика азаматтарының барлы­ғы мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге міндетті. Және соны заңмен талап етуі қажет. Мысалы, Туды ілудің де өзіндік заңды талаптары болады ғой. Оны аяқасты етуге, лас күйінде немесе кез келген жерге іле беруге болмайды. Осындай қатаң талаптардың болуынан Тудың мәртебесі түсіп қалған жоқ, керісінше арта түсті деуге болады.

Жоқ

– Меніңше, азаматтарды мәжбүр­лей отырып Әнұранды жаттату дұрыс емес. Әнұран деген біз үшін қасиетті рәміздеріміздің бірі екені рас. Бірақ оны осылай күштеп, заңмен қорқы­тып үйреткеннің пайдасы шамалы болады. Әнұран тек сүйіспеншілік­пен, түсіністікпен, мемлекетке деген құрметпен орындалса ғана дұрыс. Қан ша жерден зорлықпен жаттат­сақ та, оның арғы діңгегі солқылдақ болып тұрады. Меніңше, оны заңмен міндеттегеннен гөрі тәрбие сабақта ­рын, идеологиялық насихат жұмыста­рын жүргізу керек. Әсіресе жастардың арасында, балабақша, мектептен бастап үйреткен абзал. Әнұран орындалып жатқанда немесе көк Туымыз желбіреп көтерілгенде азаматтардың көкейінде ерекше бір ыстық сезім пайда болуы керек.

Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет

Заир ЧокоеВ, Қырғыз Ұлттық банкі басқарма төрағасының орынбасары:

– Қазір мен 5000 сомдық ку­пю раның эскизін жасаған сурет­шінің аты­жөнін атайтын болсам, ертең оның қолын Ош базарын­да сындырып тастар еді, сөйтіп, Ұлттық банк штаттық суретшісіз қалады.

(www.24.kg сайтынан)

№177 (177) 9 қазан

жұма2009 жыл

...де

дiм

-ай,

ау!

3-бетте Жарасбай СҮЛеЙМеноВ, Мәжіліс депутаты:

Бақытбек СМАҒҰЛ, ауған соғысының ардагері:

ЖӘ

діг

ер

4-бет

5-бет

7-бет

Ой­көкпАр

«Ярыштың» таңбасы елге оралды

CMYK CMYK

CMYK CMYK

Инвесторлар министрлік сөзіне құлақ аса ма?

150,94

222,15

5,07

22,11

239,87

9725,58

1287,37

1546,56

67,66

1040,25

Ресми шараларда әнұранды орындамаған мемлекеттік қызметкерлерге айыппұл төлету қажет пе?әртүрлі ресми шаралардың барысында

әсерлі әнұранымызды аудиотаспа арқылы шырқатып қоямыз. оған қалың көпшіліктің

арасынан бірен-саран адам ғана ауыз жыбырлата қосылып тұрады. Өз отанының

әнұраны орындалып жатқанда, оған қосылмай тұру, рәміздің сөзін білмеу – елдігі

бекіген шетелдіктер үшін оғаш көрініс. Мұндай намыссыздыққа шыдамаған

қырғыз депутаттары әнұранға қосылмаған азаматтарға айыппұл салу мәселесін

қарастырып жатыр. осыған байланысты «әнұранды заңмен мәжбүрлеп жаттату мүмкін бе» деген сауалымызға алаш азаматтарының

пікірі қайшы келді.

БО

лЖ

АМ

«Шаһнама» кейіпкері Рүстем сақ батыры болып шықты

Жаппай атмосфералық тарамдар ауысуының әсерінен Ақмола, павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарында екпіні қатты жел соғады. Аталған өңірлерде түнгі мезгілде тұман түспек. Шығыс Қазақстан облысының кей жерлерінде ауа температурасы 7 градусқа дейін төмендеп, аяз болады. 0­3 градус аралығындағы суық ауа райы Батыс Қазақстан, Атырау, Ақтөбе, Қостанай, Қарағанды облыстары аумағын­да да тұрақталады. Синоптиктердің болжауынша, анти циклонның ықпалынан республиканың батыс бөлігінде ауа температурасы төмендегенімен, жауын­шашын болмайды.

Болатбек МҰхтАРоВ

Иран ғалымдары «Шаһнаманың» жастар тәр­биесінде алар орны, ел мәдениетін танытудағы басымдылығы жайында айтса, қазақ ғалымдары оның тарихи маңызы және Орталық Азия ел­дері әдебиетін байытуға тигізген әсері жайында тоқталды.

тҰРМАҒАнБет «тіРіЛді»Отырыс Тұрмағанбет «Шаһнамасының» жаңа

шығарылымын таныстырумен басталды. Тұрмағанбет аударған бұл нұсқа тұңғыш рет «Шаһнама» атымен жарық көріп отыр. поэманың аудармасы бұған дейін «рүстем­дастан» атымен жарық көріп келген болатын. Жаңа нұсқа тұңғыш рет парсы тілі маманының редакциялауымен оқырманға жолдама алды. Ислам

Жеменей және Алмас Алматовтың редакциялауымен жарық көрген мұра Тұрмағанбет шығармашылығын ғана емес, сонымен бірге қазақ әдебиетін терең зерттеуге септігін тигізері хақ.

ЖиыннАн Жік ШықтыҒылыми конференция ашылып, алғашқы

баяндамалар оқылып жатқан тұста, жиыннан жік шықты. Жік шығарған – дулат Исабеков ағамыз. Ирантанушы, ақын өтеген күмісбаев баяндамасын қазақ тілінде аяқтап, иран ғалымы дәуіт еспархам өз баяндамасын оқи бастағанда, оның аудармасы орысша кетіп жатты.

Жалғасы 5-бетте

«қазгидромет» кәсіпорны мамандарының мәліметінше, таяу күндері еліміздің солтүстік-шығысында жауын-шашын күшейіп, жел тұрмақ. Ал батыс аймақтарда ауа температурасының төмендеуі сақталады.

Жеті градусқа дейін аяз болады

Бірде түркия басшысы Мұстафа кемал Ататүрік Ұлыбритания королін түркияға шақырады. корольді қарсы алу үшін түріктер Ататүрікті біраз дайындықтан өткізеді екен. Сөйтіп, ағылшын патшасы келеді, қарсы алады, бәрі ойдағыдай өтеді. Бұған дән риза болған ағылшын патшасы: «кемал паша, сізге деген алғысым шексіз. Мен өзімді құдды Британияда жүргендей сезініп тұрмын», – дейді. дәл сол кезде өтіп бара жатқан даяшы аяғы шалынып құлап, қолындағы ыдысты тұтас сындырып алады. Бүкіл жұрт әлгі ыңғайсыз жағдайға аңтарылып қарап қалады. Сонда Ататүрік сабырмен: «Мен түрік ұлтына көп нәрсені үйреттім. тек қана құл болуды, малай болуды үйрете алмадым», – деген екен. Міне, ұлтын құлша емес, ұлша тәрбиелеген, мықты идеологиямен сусындатқан тұлғаға кеше есілдің жағасындағы саябақта ескерткіш орнатылды. ескерткіштің ашылу салтанатына елбасы нұрсұлтан назарбаевтың өзі келді.

6-бе

тте

Мырзакелді кеМеЛ:

СОңҒы 15 ЖылдА 2,1 МИллИОн гекТАр СуАрМАлы Жердің үШТен Бірі ЖАрАМСыз БОлып ҚАлды. неге?

кеше Ұлттық кітапхана төрінде «Ұлы дала өркениеті және «Шаһнама» тақырыбымен өткен халықаралық ғылыми конференция өз жұмысын аяқтады. онда қазақ, өзбек, башқұрт, әзірбайжан, иран және тәжік ғалымдары бас қосып, әйгілі әбілқасым Фирдоусидің «Шаһнама» поэмасының қазақстан, орталық Азия және кавказ елдері әдебиетіндегі орны жөнінде талқы өрбітті.

www.аlashainasy.kze-mail: info@аlashainasy.kz

«кіші Азия түбегін мекен ет кен түрік қандастарымыз жа­й ында сөз қозғалғанда, со нау орта ғасыр дан, дәл осы жер­ден – ұлы дала дан өркениет үлгілерін Анадолы же ріне ала барған бауырларымыз ды ойға аламыз. Бауырлас екі ел ара­сындағы ынтымақтастықтың, қа рым­қатынастың түрлі дең­гей де дамып келе жатқанын қазақ стандықтардың барлығы бі ле ді. Бүгін айнымас татулықтың ай ғағы ретінде Астана төрінде Тү рік республикасының тұңғыш пре зиденті Мұстафа кемал Ата түрікке арналған ескерткіштің ашылу салтанатына куә болып отырмыз», – деді нұрсұлтан Әбішұлы.

нұрсұлтан назарбаев тұлға ның ерен еңбегі мен ұлты на жасаған игілігін тізе келе, он ың атақ­абыройының тек түрік жұр тына ғана емес, өзгелер үшін де қадірлі екенін ескертті. «Мұстафа кемал Ататүрік Тү рік республикасының негізін қалаушы, түрік ұлтының қайта өрлеуін жүзеге асырушы, мем лекет басқарудың ерекше үлгісін көрсете білген дарынды тұлға ретінде әлемге танымал.

Жалғасы 3-бетте

ДАТ!

ОҚ

ИҒА

Бұл оқиғадан облыс халқы дүр сілкінді. Анау­мынау емес, білдей бастық, Қостанай әкімшілік сотының төрағасы ербол панзабеков тал түсте қаланың қақ ортасында өзінің бұрынғы әйелі Балжан уәлиеваға оқ атқан.

– Мен кірпіш зауытынан қайтып келе жатқанмын. карбышев пен полевой көшелерінің қиылысында панзабековтің қызмет бабындағы «Волга» көлігі қуып жетіп, бағдаршам қызыл жанғанда ол қолындағы аңшылық мылтығының дүмімен біздің көліктің алдыңғы терезесін сындырмақ болды. Ол әрекетінен түк шықпасын білген соң, мен отырған жақ терезені сындырып, маған оқ атты. Абырой болғанда, маған, менің туыстарыма тимей, оқ бос кетті. Осы кезде жүргізушім жедел қозғалып үлгерді. панзабеков артымыздан бірнеше оқ атты, соның екіншісі артқы есіктің жоғарғы жақтауына тиді. Онымен қоймай, «Волга» бізді досжанов көшесіне дейін қуып келді, – деген жапа шегуші Балжан уәлиева өзін тек ҰҚкд жанына келіп, полиция шақырған кезде ғана қауіпсіз сезінгенін айтады.

Алмагүл СҰЛтАноВА,Қостанай

Сот төрағасы әйеліне оқ атты

қостанайда өзінің бұрынғы әйелін өлтіруге әрекеттенгендігі үшін судья күдікті ретінде нысанаға ілікті. қазіргі уақытта оны қамауға алу және қылмыстық іс қозғауға Жоғарғы сот пен Бас прокуратура санкция беріп отыр.

Ман

сұр

ХА

МИ

Т (ф

ото)

Ататүрікке – атажұрттан ескерткіш

Брестте бір есте қалар ойын болар ма екен?

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№177 (177) 9.10.2009 жыл, жұмаwww.alashainasy.kz2 e-mail: info@alashainasy.kz

? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћБ i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ

Ататүрікшілдіктің алты қағидасыБір палаталы парламенттер баршылықӘдетте парламенттер қос палаталы болып келетіні мәлім. Дегенмен әлем

бойынша бір палаталы парламент тән болып келетін мемлекеттерді білгім келеді.

Рашид ТӘКЕНОВ, Алматы облысы

СаяСи бюро

кеңес

Астана ұлттық келбетін іздеп жүр

Мұрат АЛМАСБЕКҰЛЫ

кездесу

Премьер Құрама Штаттар және Катар делегациясын қабылдады

Кеше Үкімет үйінде Премьер-министр Кәрім Мәсімов Америка Құрама Штаттарының және Катар мемлекетінің делегацияларымен кездесті.

Тапшылыққа айналып, қат дүниенің қатарына кірген жанар-жағармайдың жыры әзірге біте қоятын түрі жоқ. Осы аптаның бейсенбісінде өткен Үкімет отырысында Премьер-министр Кәрім Мәсімов бұл мәселе төңірегінде энергетика және минералды ресурстар министрі Сауат Мыңбаев мырзаға арнайы сұрақ қойды. Себебі бұл сұрақты Үкіметбасына Елбасының өзі қойыпты.

үк

іме

т

мұстафа кемал 1881 жылғы 19 мамырда селаник қаласында дүниеге келіп, сонда әскери мектепті, сосын Ыс­тамбұлда Бас штабтың академиясын бі­тірді. Осман империясын күйреткен Ан­тан таға қарсы соққы беріп, 1923 жылы 29 қазанда тәуелсіз түркия Республика­сын жариялады. 1925 жылы Григориан кален дарын енгізді, 1926 жылы ерлер мен әйелдердің теңестіретін азаматтық

кодекске қол қойды. 1928 жылы мем­лекеттен дінді бөлді, сол жылы латын қар­пін қабылады. 1934 жылы 24 қарашада Ататүрік атағына ие болды. Ғази мұстафа кемал Ататүріктің ішкі және сыртқы сая­са ты принциптерінің жиынтығын құрай­тын «ататүрікшілдік» немесе «кемализм» бағыты түркияның мемлекеттік идео ло­гиясының негізін қалады. 1937 жылы түркия конституциясына енгізілген ата­

Әлемде шамамен бір палаталы пар­ламенттен тұратын 47 мемлекет бар. мысалы, Абхазия (Ұлттық жиналыс), Әзірбайжан (милли меджлис), Алба­ния (кувенд), Андорра, Армения (Ұлттық жиналыс), Болгария (Халықтық жиналыс), Вануату (Ұлттық жиналыс), Венгрия (Халықтық жиналыс), Герма­ния, Греция, Гүржістан, замбия (Ұлт­тық ассамблея), Израиль (кнессет), Ирак, Иран (Исламдық консультативті

кеңес), Исландия (Альтинг), кипр, кХР, кХдР, косово (кувенд), куба, Лат­вия, Литва, Люксембург, македо ния, молдова, моңғолия, Науру, Нидерланды (Бас штаттар), Никарагуа, Норвегия (стор тинг), Палестина, Португалия (Рес­пуб лика ассамблеясы), Приднестровье, саль вадор, сан­марино, сауд Арабиясы (аш­ Шура мәжілісі), сербия (скупщина), си рия (Ха лықтық кеңес), словакия (Халықтық Ра да), түрікменстан, түркия

Бірқатар үкімет мүшелерінің ат­қарып жатқан іс­шаралары туралы баяндамаларын жақсы бағалаған кәрім Қажымқанұлы: «саке, – деді бір кезде сауат мыңбаевқа. – Бүгін елбасы үкіметке «жанар­жағармай мәселесі неге шешілмейді» деген сұрақ қойды, соған сіз жауап бересіз бе?»

Оған сауат мұхамбедияұлының да уәжі дайын екен. Қазіргі күні дауға айналып бара жатқан айтулы мәселені екі түрлі себеппен түсін­діре жауап берді. Оның айтуына қарағанда, үстіміздегі жылдың бі­рін ші жартысында елімізде жа­нар­жағармайды тұтыну көлемі тө мен болған көрінеді. сондық­

тан да жанар­жағармайды сыртқа экс порттауға шектеу қойылмаған. Ал шілде мен тамыз айларында сұй ық отынның сыртқа тасылуы тым көбейіп кеткен соң, экспорт жабыл ған. дегенмен бұдан да сал­мақты себептің бірі бағада жатыр. Энергетика және минералды ре­сурс тар ведомствосының басшы сы біздегі жанар­жағармай бағасы­ның тым төмен екенін айтады. Ресей­мен салыстырғанда 40 пайыз дай алшақтық бар. Ал импорт түрінде келетін авиакеросин мен жоғары ок­танды газ жоқтың қасы. Осы аталған жанар­жағармай сырт тан келме ген соң, өзіміздегі бардың бағасы арзан болған соң тапшылық туындап отыр. мұнай өңдеу зауы тындағылар кері­сінше өздерінде бар отынды Ресей нарығына шығарғысы келеді. Өйткені онда баға жоғары. «сондықтан біз­

дегі бағаны көтеру қажет, – деген ұсыныс айтады ми нистр. – Өйтпесек, мұнай өңдеу зауыт тарын мұнайға толтырып қой сақ та, бұл тығырық тан шыға алуымыз екіталай көріне ді». Ал осы жанар­жағармайдың негізгі шикі заты болатын қара алтынды өндіру тебіні жаман емес. үкімет отырысында «ҚазмұнайГаз» компа­ния сының басшысы Қайыркелді Қабылдин өздерінің 2015 жылы 30 алдыңғы қатарлы әлемдік мұнай компаниясының қатарына енуді мақсат етіп отырғандықтарын жет­кізді.

Қазіргі кезде «ҚазмұнайГаз» ком паниясы мұнай компанияла­рының рейтингісінде 50­орында тұр. компания көмірсутегі шикізаты қорын әлі де арттыра түспек. Қазірдің өзінде компанияның балансында 611 млн тонна мұнай мен 62 млрд текше метр газ бар. 2020 жылға қарай бұл көрсеткіш тіпті де артатын болады. «мұнай өндіру көлемін арттыру көзделуде. Бүгінде оны жылына өндірілетін 18,3 млн тоннадан 2020 жылы 40 млн тоннаға көбейтуді жоспарлап отырмыз», – деді қара алтын компаниясының басшысы Қ.Қабылдин.

Астана

елбасының айтуынша, қазіргі таңда Астананың дамуының бірінші кезеңі аяқталып, бас қаланың өзіндік бет­бейнесі қалыптасқан. «мұның барлығы да – осыған дейін атқарылған жемісті жұмыстар­дың нәтижесі. Қаламызды дамыту үшін көп тер төгілді. Ауқымды құрылыс жобаларын іске асырып жатырмыз. Олар біздің меймандарымызды таң­ғалдыратын және отандастарымыздың бойын да мақтаныш сезімін туғызатын керемет құрылыстарға айналуда», – деп бастады өз сөзін елбасы. Бүгінгі таңда қаланың Бас жоспары мақұлданып, ару қаланы дамытудың 2010 жылға дейінгі мемлекет­тік бағдарламасы мен 2030 жылға дейінгі стра­тегиялық жоспары бекітіліп қойылыпты. Осылай деп сөзін жалғаған елбасы қаланың аз уақыт тың ішінде көз ілеспес шапшаңдықпен дамығанын атап өтті. «Астанамыз бүкіл еліміздің даму локомо ти віне айналды», – деген Н.Назарбаев ғалам дық дағдарыстың да өзіндік қиындықтар келтірге нін айтты. «дегенмен босаңсудың еш реті жоқ. Бұдан да қиын уақыттарда қала салғанбыз. Қазір бізге сол проблемаларды шешу жолдары мен қаланың болашақтағы қарқынды дамуының базасын даярлаудың маңызы зор», – деп атап өтті елбасы өз сөзінде.

Қала әкімі Иманғали тасмағамбетовтің айтуынша, 2008­2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама аясында биылғы жылдың соңында 146 мың шаршы метр тұрғын үйдің құрылысы басталмақ. тұрғын үй құрылысы бойынша Астанада мемлекеттік бағдарлама екі бағыт бойынша жүзеге асырылып жатқанына тоқталған әкім бағдарламаның алғашқы кезеңі – 2005­2007 жылдары барлығы 212 мың шаршы метр тұрғын үй тапсырылғанын айтты. «Ал екінші кезеңді қамтитын 2008­2010 жылдардағы мемлекеттік бағдарлама бойынша 458 мың шаршы метр тұрғын үй салу жоспарланған. Жыл соңына дейін осы бағдарлама бойынша 296 мың шаршы метр тұрғын үй тапсырылады. Ал қалған 308 мың шаршы метрі 2010 жылы пайдалануға беріліп, үлескерлер мәселесіне нүкте қойылады», – деп атап өтті Астана қаласының әкімі Иманғали тасмағамбетов.

Нұрсұлтан Назарбаев сондай­ақ алда келе жатқан тәуелсіздіктің 20 жылдығына да арнайы

тоқталып өтті. «2011 жылы біз тәуелсіздігіміздің 20 жылдығын атап өтетін боламыз. Бұл біздің халқымыз үшін айрықша әрі тарихи дата болып табылады. тәуелсіздік жылдарында тұтастай бір буын өсіп­өркендеді. Қазір үкімет тәуелсіздіктің 20 жылдығын тойлаудың жалпыұлттық іс­шара лар жоспарын әзірлеу жұмысымен айналысуда. Осы­ған байланысты аталмыш мәселелер бойынша ұсыныстар енгізуді тапсырамын. елордамыз тә­уелсіздіктің, ынтымақтың, бірліктің, Қазақстанның өсіп­өркендеуінің символы болуы үшін біз барлық шараларды қабылдауымыз қажет», – деген ол үкімет пен Астана қаласының әкімдігіне 20 жылдық мерекені атап өтуге қатысты ұсыныстар енгізуді тапсырды.

кеңестен бұрын қаланы аралап қайтқан елба сы елорданың ескі бөлігінде оң өзгерістер байқал ға­нын атап көрсетті. дегенмен бас қаланың атына сай келмейтін кемшіліктерді де бүгіп қалған жоқ. со­ның ішінде қаланың өзіне тән келбеті мен сәулеті, туризм саласына мән беруді ұсынды. «соңғы кезде қаланың сәулетшілері идеядан ақсап тұр. тың ештеңе ұсынылғанын байқамадым», – дей келе Президент Астананың сәулетшілерін креативті, жаңашыл болуға, сол арқылы елорданың бейнесін жақсартып, оның туристер үшін тартымдылығын арттыра түсуге шақырды. «Әлемнің жақсы қалалары туралы сөз қозғалғанда, халықтың өмір сүру деңгейі, сапалы білім мен медицинаға қолжетімділігі

ескеріледі. Ондай қалалар таза әрі қауіпсіз, туристер үшін тартымды болуға тиіс. Біз соған ұмтылып отырмыз. Осыған орай Астананың сәулетшілері креативті, алға жетелей алатындай топ болуы керек», – деді Президент.

«Біз ішкі және сыртқы туризмді дамыту тура лы көптен бері айтып жүрміз. туризм жалпы кірістің 30 пайызын қамтиды. Астана бұл мәселеде айрық ша орын иемденіп, бүкіл әлемнің туристері келетін орталыққа айналуы тиіс. Ол үшін бас қаламыз – Астана туралы интернетте ақпарат беру­дегі көзқарасты өзгерту қажет. тіптен ғаламтор желісінде елорданың лайықты порталы да жоқ. Ал барының өзі талаптарға сай келмейді. Астана­да ғы қонақүйлер мен мейрамханалар, негізінен, халықтың тұрмыс деңгейі орташа тобына да қолжетімді болуы тиіс. Қонақүйлер мен мей­рамханалардағы бағалар қала тұрғындары түгілі, шетелдіктердің де төбе шашын тік тұрғызады. сондықтан Астанада халықтың тұрмыс деңгейінің орта тобына арналған қонақүйлер салу керек». Осылай деген мемлекет басшысы шетелдік саяхатшыларға медеу мен Шымбұлаққа баруды, Шарын шатқалын көріп қайтуды, Швейцариямен теңеуге болатын Бурабайға барып демалуды, каспийдің суына түсіп, ежелден сыр шертетін тарихи орындарды аралап, қазақ халқының мәдениеті және салт­дәстүрімен таныс болуды ұсынды.

мемлекет басшысы елордада ұлттық тағамдарымыз, ұлттық сусындарымызды дәріп­тейтін мейрамханалардың жоқ екенін атап көрсетті. «Байқасаңыздар, бізде мейрамха­налардан көп нәрсе жоқ. Алайда ұлттығымызды насихаттайтын орын табу қиын. Қонақжайлылық әрбір дала баласының жадында сақталған. Ол бұрыннан бері келе жатыр. кез келген қонақ үйге құт­береке әкеледі деген сенім бар. ең бірінші, бұл – менің жеке көзқарасым, жүрегімнің қа­лауы. Шетелдіктер біздің тауларымызды, ұлы даламызды, төбесіндегі алып аспанды көрсін. киіз үйге кіріп, ет жеп, қымыз ішсін»,– деді Қазақстан Президенті.

сондай­ақ елбасы қаладағы әлеуметтік мәселелер – жастарды қолдау, үй, жатақхана, халық денсаулығы мәселелеріне де айрықша тоқталды. «соңғы санақ көрсеткіштеріне қарағанда, қаладағы халықтың төрттен бір бөлігі – 14­29 жас аралығындағы жастар. сондықтан мақсатымыздың басында жастарға деген қамқорлық жатуы тиіс. керісінше, бас қаладағы студент жастарды жатақханамен қамтамасыз ету өткір проблемаға айналып барады. тек еуразиялық ұлттық университет пен Агротехникалық университетте жатақханаға зәру үш мың студент бар», – деген елбасы аталмыш жоғары оқу орындарының өкілдері мен әкімдікке және білім министрлігіне айтылған мәселені шешуді тапсырды. Осыған байланысты мемлекет басшысы кезінде басқа ұйымдарға берілген жатақхана ғимараттарын, босаған кейбір әкімшілік ғимараттарын қайтару туралы ұсыныс жасады.

елбасының айтуынша, елордада соңғы төрт жылда балабақшаға кезекте тұрған балғындар­дың саны төрт жарым есеге артып, 31 мыңға жет­кен. сондай­ақ жаңадан отыз шақты мектеп салынғанына қарамастан, 13 мың оқушыға орын жетпейді екен. «сондықтан үкімет пен әкімдік мектептер мен балабақшалар құрылысын бірлесіп қаржыландыру мәселесін арнайы қарастыруы тиіс. Бұл мәселені бірлесіп шешетін боламыз», – деді Н.Назарбаев.

«Әсіресе денсаулық сақтау саласында кемшілік көп. Қалада құрт ауруының мәселесі, әсіресе балалардың арасындағы құрт ауруы – шешімін таппай отырған мәселенің бірі. туберкулез – 13, ВИЧ жұқтырғандар саны 21 пайызға артқан. Қатерлі ісік ауруы да өршіп тұр. Бұл жарамайды. Біз медициналық орталықтарды не үшін салып отырмыз? егер бұл проблемаларды Астанада шеше алмай отырсақ, аймақтар туралы не айтуға болады?» – деп денсаулық сақтау саласы маман­дарын сынға алған мемлекет басшысы ден­саулық сақтау министрі мен қала әкіміне тапсырма берді.

сонымен қатар кеңесте Президент қаладағы көлік жүйесі, емхана, дәрігерлер даярлау мен ауруханаларда халықтың ұзақ уақыт кезекте тұруы мәселелерін реттеуді тапсырды.

ман

сұр

ХА

мИ

т (ф

ото)

ШетеЛ

Кеше Елбасының қатысуымен Астанада түркі еліне мәшһүр саяси қайраткер Мұстафа Кемал Ататүріктің ескерткіші ашылғанын көрдік. Осыған орай, көпшілік саясаткерлер айтып жүрген ататүрікшілдік немесе кемализм ұғымының мәні туралы білгім келеді.

Мадияр НҮСІПЖАН, Астана қаласы

түрік шілдіктің алты қағидасы: 1) респуб­ликашылдық; 2) халықшылдық; 3) ұлт­шыл дық; 4) мемлекетшілдік; 5) зайыр­лылық; 6) революцияшылдық (тоқырауға жол бермеу, үнемі даму үстінде болу).

(Ұлы ұлт тық жи налыс), украина (Жоғарғы Рада), Хорватия (сабор), Черногория (скуп щи на), Швеция (Риксдаг), Эстония (Рийгикогу).

Бүркіт НҰРАСЫЛ

Кеше Астана қаласының әкімдігінде өткен бас қаламызды одан әрі дамыту жөніндегі отырыста қаланың жеткен жетістігі жырланып, кемшілігі қаузалды. Ең бастысы, кеңесте Нұрсұлтан Назарбаев Астананың дамуына көңілінің толатынын білдірді.

Жанармай бағасына алаңдамаған адам қалмады

АҚШ энергетика министрінің орын­басары даниэл Понеманмен бол ған кез­десу барысында энергетика сала сында­ғы өзара іс­қимыл жөніндегі қазақ­аме­рикан арнайы комиссиясының 6­шы оты­рысының аясында энергетикалық ын ты­мақтастық мәселелері талқыланды.

Қазақстан­катар үкіметаралық комис­сиясының жұмысына қатысуға келген сауда және бизнес министрінің міндетін атқарушы Халед Бен мұхаммад әл­Ат­тыйя бастаған катар мемлекетінің деле­гациясымен кездесуде екіжақты сауда­экономикалық ынтымақтастықты әрі қа рай дамыту мәселелері талқыланды. Атап айтқанда, Халед Бен мұхаммад әл­Аттыйя ауыл шаруашылығы, мұнай­газ және инвестиция салалары бойынша ынтымақтастықты дамытуға катарлық та рап тың қызығушылық білдіріп отыр­ғанын жеткізді. Премьер­министр кәрім мәсімов екі ел басшыларының қол жет кізген келісімдеріне сәйкес, өзара қарым­қатынастарды бұдан да жоғары деңгейге көтеруге мүмкіндік туғызуға Қа­зақстанның дайын екенін атап өтті.

Құбаш МЕңДІғАЛи

ман

сұр

ХА

мИ

т (ф

ото)

енді оппозиция өкілдері Италия премьерінің әйелдермен ойнастығына байланысты туындаған дау­дамайларды алға тартып, оның отствакаға кетуін талап етіп отыр. Шешім шығарған cоттың айтуынша, саясаткерге берілетін ерекше мәртебе «Республика азамттарының құқығы тең» деп көрсетілетін конституцияның негізгі ережесіне қайшы келеді. Алайда бұл шешімге сильвио Берлускони разы емес. Ол: «Осылай боларын білгем, өйткені Италияның конституциялық соты – солшылдардың саяси құралына айналға­лы қашан», — деп ренішін жасырмады. Оның ойынша, мемлекет басқарушы тұлға өзінің же­ке құқының бұзылуына алаңдамай жұмыс істеуі керек.

Берлускони ерекше мәртебесінен айырылды

италияның премьер-министрі Сильвио Берлускони заң алдында жауап бермейтін ерекше мәртебесінен айырылды.

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№177 (177) 9.10.2009 жыл, жұмаwww.alashainasy.kz 3e-mail: info@alashainasy.kz

Сол секілді Әнұранның да өзіндік мәртебесі бар. Халық алдымен соның сөзін жатқа білуі керек, осыдан кейін барып оны жүрегіне орнатады. Мен бұл Әнұран кез келген азаматтың жүрегіне орнай алатындығына сенімдімін. Себебі ол халықтың көңілінде қолдау тапқан. Бұл әннің Желтоқсан оқиғасы кезінде де қалай шырқалғанын халық ұмыта қойған жоқ шығар. Ендеше, жүректен шыққан сөз жүрекке қона алады. Халық кез келген әнді осылай қолдай бермейді. Қаншама мықты композиторлар Әнұранды сан мәрте қайталап жазса да, халық оны дәл осылай қолдаған жоқ қой. Мысалы, Мұхтар Шахановтың да кереметтей әндері бар. Бірақ ол патриотизмге емес, философияға жетелейді. Тағы бір айтарым, Әнұранды орыс тіліне аудару

Бас

ы 1

-бет

те

ой-көкпар

Бақытбек СМАҒҰЛ, ауған соғысының ардагері

Жарасбай СҮЛЕЙМЕНОВ, Мәжіліс депутаты

Ресми шараларда Әнұранды орындамаған мемлекеттік қызметкерлерге айыппұл төлету қажет пе?

керек деген де пікірлер айтылып қалады. Жоқ, Әнұран еш уақытта аударылмайды. ол міндетті түрде еліміздің мемлекеттік тілінде болуы керек.

Қысқасы, қырғыздардың бұл ұсыны-с ын өте дұрыс деп білемін. кез келген іс-шарада бірінші Әнұран асқақтата айтылуы тиісті. Әнұранды, жалпы мемлекеттік рәміздерді сыйлау-сыйламау әр адамның өз еркінде бола алмайды. Себебі ол – осы қоғамның мүшесі, осы мемлекеттің азаматы. Тіпті елімізге жаңа көшіп келіп, жаңадан азаматтық алып жатса да, олар Әнұранды жаттауға тиіс. Мысал ретінде Францияны алып қарасақ, азаматтық алар кезде адамдар: «Мен Франция халқына қызмет жасаймын», – деп уәде береді. Сол уәдесіне сәйкес, мемлекеттік рәміздерді тиісінше құрметтеуге міндетті болып саналады. Әнұран айтылған кезде сенің мемлекетіңнің кім екендігі көрінеді. Ендеше, әрбір азамат оны алдымен жады-на, сосын барып жүрегіне сіңіруі керек.

Тәрбие жұмыстары арқылы сіңірсек, оның негізі де берік болады. Қырғыздар өздерінің ішкі саясатын қалай реттесе де, өздері біледі ғой. Бірақ бұл мәселе біздің елімізде де қозғалып жатса, мен оны қолдай алмаймын. Әнұранды мәжбүрлеп айтқызу, айтпағандарды әкімшілік жауапқа тарту, түптеп келгенде, кері әсер беруі де мүмкін. артық қыламыз деп жүріп, теріс нәтижеге ұрынып қаламыз.

Шынын айтқанда, мұндай заңның тетіктері де айқындалмаған, шикі ұстаным ғой. оны қырғыздар қалай жүзеге асырмақ екендігін өз басым түсіне алмаймын. Мысалы, ресми шараларда бір топ адамның арасынан кімнің Әнұранды айтып тұрғанын, кімнің айтпай тұрғанын кім бақылап отырады?

Бәлкім, қырғыздар барлық шаруа-ларын тауысып, енді осы мәселе ғана

шешілмей жатқан болар. Еуропада, басқа да шетелдерде жастарды рә міз -дерді құрметтеуге тәрбиелейтін ар-найы жұмыс атқарылатынын біле-мін. Бірақ әнұран айтпай тұрған дар-ға айыппұл салу деген жағдайды осы күнге дейін кездестірген жоқпын. Ән ұранды заңнан, айыппұлдан қо-рыққандықтан емес, елін-халқын шын сүйіп, мақтанышпен айту керек. ол арды Әнұранды жаттауға заң емес, бойдағы елге деген құрмет, іштегі ар-ожданы мәжбүрлейді. Тек осы қасиет қана мәңгілік нәрсе деп айтуға болады. Сондықтан мен Әнұранды заңмен талап етіп, айыппұлмен қорқытып жаттатуға қарсымын.

қоғам

Жәди ШӘКЕН, Дүниежүзі қазақтары қауымдастығының «Атажұрт» баспасының бас редакторы:

— Меніңше, бұған заңды тұрғыдан мәжбүрлеу мүмкін емес. Оны тек қоғам болып рухани тұрғыдан мәжбүрлеуге болады. Мысалы, Қытайда әр күні таңертең жұмыс орындарында, алаңдарда мемлекеттік туды көтеріп, әнұран орындалады. Бұл дәстүрге айналған. Ән ұранды жатқа білу оларда заңмен та­

лап етілмейді. Бірақ мектеп табалдырығын аттағаннан бастап, есейіп, қай қызметке барса да, әнұранды жиі айтумен болғаннан кейін оны жаттамасқа амалы қалмайды. Яғни азаматтарды әнұранды жаттауға заң емес, қоғамдағы қалыптасқан түсінік мәжбүрлеп тұр.

Әзірлеген Сәкен КӨКЕНОВ

БЕЙ

тАРА

п п

іКіР

ҚұҚыҚ пЕн ҚұрыҚ алаШ-аҚпараТ

Құрылыстың тежелу себебін об лыс-тық құрылыс департаментінде нысан-дардың қымбаттауымен түсіндіреді. он да жобалық-сметалық құжат дайын-дау кезіндегі есептеулер қате болған көрінеді.

«Жобаларында кәріздік жүйесі де шешілмеген мектептер бар. XXI ғасырда өмір сүреміз, ал бізге сырттан әжет-хана соғуды ұсынады», — дейді облыс-тық құрылыс басқармасы бастығының орынбасары альмира орманшина.

кейбір мектептерде жобаны толы-ғымен қайта жасауға тура келіпті. «кейбір жобалар құрылыс орнына шығып көрмей-ақ жасалған. Құрылыс барысында ол жерден қолданыстағы инженерлік желі-лер өтетіні анықталды. Шымкенттегі бір мектептің астынан тіпті мұнай құбыры да өтеді», – дейді альмира орманшина.

Сегіз мектепке қатысты қаржыландыру мәселесі тек келесі жылы шешілмекші.

Қ.КӨМЕКБАЕВ

Мұнайдың үстіне мектеп салмақ екен

Оңтүстік Қазақстан облысында жыл соңына дейін тапсырылуы жоспарланған 13 мектептің тек бесеуінің ғана құрылысы аяқталады.

Еліміздің ірі туристік жобасы болып табылатын Oz болашақ қаласы арнайы дайындалған бейнеролик ретінде таныс-тырылды. Жобаның негізгі инвесторы – аҚШ-тың лас-Вегас қаласының бел гілі кәсіпкері Марк Эдвент. оның сөзіне қарағанда, 11 мың гектар жерде орналасатын Oz болашақ қаласын-да Сидней, Сан-Франциско, лондон, нью-йорк сияқты ірі мегаполистер дің нақыштары – көпірлер, ескерткіштер, қон ақүйлер мен ойын-сауық орталық-тары бой көтермек. «Қазіргі кезде осы қалаларға бару үшін ұзақ уақыт әрі қыруар қаражат керек. ал Қапшағай қаласында бой көтеретін Oz болашақ қаласына Қазақстанның және көрші мемлекеттердің азаматтары емін-еркін келіп, демалып қайта алады», – дейді М.Эдвент.

Қр туризм және спорт министрі Темір-хан Досмұхамбетовтің сөзіне қарағанда, қазіргі кезде аталған жоба бойынша барлық жобалау іс-шаралары аяқталған. Болашақ қала тұрғызылатын 11 мың гек-тар жер толығымен инвесторлардың иелі-гіне берілген.

Қапшағай қайта түлемек

Астанада өтіп жатқан Бүкіләлемдік туристік ұйымның Бас ассамблеясының 18-сес-сиясы аясында өткен «Ұлы Жібек жолы» халықаралық туристік жобасын жүзеге асыру мәселелеріне арналған кеңес отырысында Қапшағайда бой көтеретін Oz болашақ қаласының таныстырылымы болды.

Мақаш тӘтіМОВ, демограф:

Әлихан БӘЙМЕНОВ,«Ақ жол» партиясының төрағасы:

Камал БҰРХАНОВ, Мәжіліс депутаты:

? а л а ш т ы а л а ѓ д а т ћ а н с а у а ла л а ш т ы а л а ѓ д а т ћ а н с а у а л

Дайындаған Қуаныш ӘБіЛДӘҚызы

– рас, көпбалалы аналарға көр-сетілетін жеңілдіктер бұрынғымен са-лыстырғанда азайды. Батыр аналардың алатын жеңілдіктері қысқарып, статусы әлдеқайда төмендеген. Қоғам, мемлекет жағынан көрсетілетін құрмет те өз деңгейінде емес. Сондықтан уақыт өте келе көрсетілетін көмек пен құрметті жақсарту керек. Дегенмен барға қанағат еткеніміз дұрыс шығар. өйткені Үкіметіміз бүгінгі таңда ана мен балалардың жағдайына назар аударып жатыр ғой. Уақыт өте бәрі де өз қалпына келер деп ойлаймын.

Батыр аналардың әлеуметтік статусы құр атақпен шектеліп қалған жоқ па?– көпбалалы аналардың әлеуметтік статусы тек атақ берілумен өлшеніп

жатқаны рас. өйткені аналарымызға көрсетілетін көмек өте аз. ХХІ ғасырда әлем халқын толғандырып отырған басты үш мәселе бар. олар – терроризм, эко логия және демография. Соның ішінде біздің халқымыздың демографиялық жағдайы өте мүшкіл. өйткені жеріміздің аумағы кең, ал халқымыздың саны – бар болғаны 16 миллион ғана. Сондықтан демографиялық жағдайымыз-ды дұрыстау үшін ең алдымен аналарымызға жағдай жасау керек. көршіміз ресейдің осы орайда демографияны жақсарту үшін жасап жатқан әрекеттерін біз үлгі етуіміз қажет. өмірге бала әкелген анаға бір мезеттік үлкен көлемдегі қомақты қаржы берілсе, нұр үстіне нұр болар еді! Жаңа туылған сәби бір жасқа толғанша берілетін қосымша ақша да аздық етпеуі керек. өйткені бала күтімімен айналысатын ана ештеңеден таршылық көрмей, тек баласын тәрбиелеумен ғана айналысуы қажет. көпбалалы анаға атақпен қоса, құрмет көрсетіліп, көмекті де аямау мемлекеттің негізгі міндеттерінің бірі болуы тиіс. Себебі демографиямыз дұрысталғанда ғана біз қуатты мемлекетке айналамыз.

– Мен — үйдегі тоғыз баланың сегізіншісімін. кішкентай кезімізде төрде ілулі тұратын анамыздың алқасын «мен үшін алған» деп өзара таласатынбыз. Қазір көпбалалы аналар азайып барады. өйткені Батыр ана атанғандар – бұрыннан келе жатқан аналарымыз. Сондықтан көпбалалы аналар көбеюі үшін оларға жағдай жасау керек. Мәселен, батыр аналарға арнап арнайы бір күнді «көпбалалы аналар күні» деп атасақ және сол күні көпбалалы аналарға құрмет көрсетілсе, қандай жарасымды болар еді! рас, 8 наурыз әйелдер мерекесі бар. Бірақ бұл күннің шығу тарихы, негізінен, әйелдердің теңдігіне байланысты. осы орайда көпбалалы батыр аналарымызға арналған аналар күнін белгілеу керек. Сол күні әкімқаралар көпбалалы аналарымыздың барлығын тізімдеп, мемлекет тарапынан арнайы сыйлықтар жасап, құрмет көрсеткені дұрыс. Сондай-ақ аналарымызға көрсетілетін көмек пен қоғамдық құрметті заңмен бекіту керек. Сонда ғана аналарымыздың әлеуметтік статусы көтеріледі.

Дүниежүзі мойындаған ХХ ғасырдың адамы деп есептелгенін білесіздер. Сонау аумалы-төкпелі заманда Түрік мемлекетін бөлшектеу қаупінен сақтап, елін тұтастыра алған ататүрік аз уақыттың ішінде Түркияны тығырықтан алып шығуға барлық жағдай жасады. азаматтық қоғам құндылықтарының қалыптасуы, жаңа әліпбидің енгізілуі сияқты әлеуметтік, экономикалық реформалар ататүрік бас шылық еткен елді дамыған, өркениетті мемлекеттің қатарына қосты. ататүріктің мемлекет, қоғам жөніндегі өміршең идеялары бүгінге дейін өзіне тән ерекшеліктерімен әспеттеліп, әлі күнге дейін жалғасын тауып келеді. ататүрік сыртқы саясатта айрықша көрегендігін танытып, Түркия-ның халықаралық сахна сын дағы беделін арттырды. Мұстафа кемал ататүрік ұлтын шексіз сүйген ұлы қайраткер ретінде мемлекет тарихында, ұрпақтар жадында мәңгі қалды. айтулы тұлғаның есімі, оның қайраткерлігі, өнегелі өмірі, абырой-беделі тек өз халқына ғана қадірлі десек, қателесер едік», – деді президент.

Түркияның президенті абдуллаһ Гүл мен премьер-министрдің сәле мін жеткізген Түркияның Қазақстандағы тө-тен ше және өкілетті елшісі атилла Гюнай ататүрікке көрсеткен қазақ халқының осынау құрметі үшін ықыласын білдірді. «ататүріктің атажұртымыз Қазақстанда есте сақталуын көру – біз үшін үлкен бақыт және мәртебе», – деді ол.

Ертең не боларын ешкім біле ал-майды. Әлемде бүгінгіден өзге жаңа те-пе-теңдік орнауы мүмкін. Міне, сонда не істейтінімізді білуге тиіспіз. Біздің орта азияда тілі бір, наным-сенімі бір, өзегі бір бауырларымыз бар. Соларға жақындасуға даяр болуымыз керек деген Мұстафа кемалдың өсие тін айта келе, ол: «көсеміміздің осы көрегендігі түркі халқы ретінде біздерді қазақ бауырларымызға құшақ жаюға әрқа-шан да ынталы әрі дайын болуға әзір-леді. Қазақстан тәуел сіздігін алғаннан кейін президент назар баев мырзаның

Ататүрікке – атажұрттан ескерткіш

да ерекше ыждағаты арқасында халықтарымыздың жақын дасуы жөнін-дегі ататүріктің осы өсиеті жүзеге асты. ататүріктің өсиеті барысында ХХІ ғасырда да халықтарымыздың ара-сындағы мыңдаған жылдық рухани көпі рімізді күшейтуді қалаймыз», – деп ағынан жарылды.

тҮРКі АКАДЕМИЯСы ҚАзАҚ ЖЕРіНДЕ БОЛСА, КіМ ҚАРСы?

өткенде Әзірбайжанда өткен түркітілдес мемлекет басшыларының саммиті өткені есімізде. Елбасының айтуынша, ол жиын бауырлас елдердің бірлігін армандап өткен ататүріктің асқақ аңсарының біртіндеп іс жүзіне асуының көрінісі ретінде болды. Сол жиында нұрсұлтан назарбаев әлемдегі барша түркітілдес мемлекеттердің қара шаңырағы саналатын Қазақстан тара-пынан саммит жұмысының қарауына өзінің бірқатар нақты ұсыныстар енгізгенін айтты. «Мысалы, жалпыға ортақ Түркі академиясын Қазақстанда құру мәселесін қарасақ. оның құрамына түркі тарихы, түркі мәдениет орталығын, түркі тілдерін зерттеу орталығын, түркі кітапханасын, жалпы түркі тарихының мұражайын құру керектігін айттым. аталған шаралар – баршамызға ортақ міндет. Себебі қазақтың жері түркі мем лекеттерінің бастамасы еді. ондай болса, ешкім бізге мін таға қоймас деп ойлаймын», – дейді нұрсұлтан Әбішұлы. Түркітілдес мемлекеттер осы ұсынысты қолдап, атсалысса, көмегін берсе, бұл академия бүкіл түркі дүниесінің қасиетті жері болады деп санайды Елбасы.

«Түрік ұлтының ұлы перзентіне елордамызда орнатылған бұл ескерткіш бауырлас ел — Түркия мен Қазақстан ара-сындағы берік достыққа негізделген ын-тымаққа одан әрі жаңа серпін береді деп сенемін. Бар ғұмырын еліне қызмет етуге арнаған Мұстафа кемал ататүрік сынды ұлы тұлғаға көрсеткен бұл құрметіміз ел-дігіміздің, бауырластығымыздың, қазақ елі нің өсіп-өркендегендігінің белгісі болып табылады», – деді ол сөз соңында.

Түрік жерінде де қазақ халқының тари-хи тұлғаларына, атап айтқанда, Мағжан Жұмабаевқа, Мұхтар Әуезовке, абай Құнанбаевқа, абылай ханға ескерткіш-тер орнатылған. осыған байланысты нұрсұлтан Әбішұлы Түркия үкіметіне қазақ атынан зор алғысын білдірді.

тАСтАН ДА ҚАСИЕт БАЙҚАЛАДы...

Ескерткішке республикалық бюджет-тен 87 млн 596 мың теңге қаржы бөлін-ген. Ескерткіш тұғырының биіктігі – 4 метр, ал мүсіндік бөлігі 4,4 метр екен. Ескерт кіш мүсінді құюға 5,5 тоннадай қола жұм-салған. авторы – Бақытжан Әбішев.

Жазушы Дүкенбай Досжан өзінің мүсінші досының қолөнерін былайша сипаттайды: «Түрік халқы оңай халық емес. Бұл ескерткіш арқылы мүсінші бұл халықтың гендік, тектілік жағынан өте жас халық екендігін айтқысы келеді. Мүсінші досым Бақытжан Әбішев өзінің барлық ой-жігерін Мұстафаның тәкаппарлығын бейнелеуге жұмсағандығы көрінеді. ол ататүрік бойын-дағы тәкаппарлықты қабағын түйіп, алысқа көз тастап тұрғандығы арқылы жақсы келтірген. Мұстафаның көрмегені жоқ. ол азапты да көп көрген, абақтыда да болған, соғыста алдыңғы шепте болған, оқпанада да жатқан. Соған қарамастан бұл ескерткіште сілкініп түрегеліп, ұлтына ой айтқалы тұрған секілді сезіледі».

ДЕГЕНДЕЙ-АҚ ЕКЕН...ататүрік былай дейді: «Мен үшін ең

ұлы қорғаныс ұясы, ең ұлы көмек көзі – ұлтымның кеудесі. Сондықтан да мен ұлтымның кеудесін ешкімге бастырмау үшін барымды саламын!»

«Мен, қажет болса, ұлтым үшін өз өмірімді де қиямын!»

«ұлтқа қожалық жасауға, қоқаңдауға болмайды! ұлтқа тек қызмет ету керек! ұлтқа қызмет еткен адам ғана ұлтқа басие бола алады!»

«Түрік ұлты деген сөз – түрік тілі деген сөз. Түрік тілі – түрік ұлтының ең қасиетті, ең киелі, ең иелі қазынасы. Түрік тілі – түрік халқының жүрегі, ақылы һәм ойы!»

«Біздің бәріміз парламент депутаты бола аламыз, министр бола аламыз, тіп-ті республика президенті де бола ала-мыз. Бірақ өнер адамы бола алмай мыз. Сондықтан өнер адамы біздің (билік-тегілердің) емес, біз өнер адамының қолы нан сүюге тиіспіз!»

Астана

ТағзыМ

Басы 1-бетте

ажалды амал құрықтаған ба, ешкім де анасын мәңгі жанында ұстап отыра алмайды. Жаназаға тұрғандар мен көңіл айтып келгендер кейуананың сатыдан абайсызда құлап кеткенінен құлағдар болды. алайда өлімнің шын себебі 48 жастағы сол ауданның бір тұрғынының арызынан кейін белгілі болды.

Қауіп алыстан келмепті. ананы ажал құштырған өзімен бір шаңырақ астында тұратын 25 жастағы туған келіні болып шықты. аудандық ішкі істер бас-қармасының қызметкерлері арыз негі зінде тергеу амалдарын жүргізгенде зардап шегушінің үйінің мал қорасынан қан іздері табылған. ал айғақ болатын балтаны және қан дақтары тиген әйелдер халаты мен ақ түсті полиэтилен қапты әжетханаға тастап жіберіпті. күдікті ретінде сұралған келіні арада болған келіспеушіліктің салдарынан енесінің басынан балтамен ұрып өлтіргенін мойындаған. осы оқиға бойынша қылмыстық іс қозғалып, тергеу амалдары жүргізілуде. ал кейуананың өліміне не себеп болғанына нақты көз жеткізу үшін мәйітке эксгумация жасау мәселесі қаралуда.

Иә, естімеген елде көп, өкінішке қарай, соңғы жылдары ене мен келін, әке мен бала, жақын бауырлар арасында орын алып жатқан оқыс оқиғалар, қайғылы жағдайлар көбейіп барады.

Ахметжан КЕРіМБЕКОВ, облыстық діни басқарманың бас имамы:

– Бір кездері ұл-қыздар ата-ана-ның қас-қабағына қарайтын болса, қазір ата-ана ұл-қыздарының қас-қабағына қарайтын болып барады. Бұл – ақырзаманның бір белгісі. Үл-кенге – құрметтің, кішіге ізеттің бол-мауы бір құдіреттің бар екендігіне сенбеушіліктен шығады.

Шадияр МОЛДАБЕК, Оңтүстік Қазақстан облысы

Келіні енесінің басынан балтамен ұрып өлтірді

Шымкент қаласының іргесін-дегі Сайрам ауданында 72 жаста-ғы кейуана қайтыс болды. Әрине, марқұмды ұл-қыздары, ағайын-туыстары арулап, дәстүр бойынша соңғы сапарға шығарып салды.

алматы облыстық экономикалық қыл мысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес департаменті баспасөз қыз-метінің хабарлауынша, қызмет бабын теріс пайдаланған ауылдық округтар дың бірінің әкімі И. есімді азаматқа «бар-мақ басты, көз қыстылықпен» арнайы жер телімін заңсыз бермек болған. Бұл қызметі үшін ол облыс тұрғынынан 100 мың теңге алыпты. Әзірше күдікті ретінде ұсталып отырған әкімнің үсті-нен Қр Қылмыстық кодексінің 311-ба бы, 3-тармағы бойынша қылмыс-тық іс қозғалды. Тергеу амалдарының талабына сәйкес, оның аты-жөні жария етілмей отыр.

Нұрмұхаммед МАМыРБЕКОВ

тағы бір әкім ұсталды

Қаржы полициясы Алматы облысындағы әкімдердің бірінің үстінен қылмыстық іс қозғады. Мемлекеттік қызметкер «пара алды» деген күдікпен қолға түсіп отыр.

Жергілікті атқарушы билік қанша жерден жіті қадағалауға алса да, Қара-батанда заңбұзушылық толастамай тұр. Мақат ауданының прокуроры Халидол-ла Дауешов келтірген деректер осыны аңғартады.

Елдегі еңбек, зейнетақы заңнамала-рының қолданылуын тексерген аудан-дық прокуратура 13 тексеру жүргі зіп, нәтижесінде 1613 азаматтың конс ти-туциялық құқықтары қорғалып, 48 лауа-зымды тұлға әкімшілік жауапкерші лікке тартылған. ал ең сорақысы, зауыттың жұмысшыларына берер қарызы 109 370 030 теңгені құрап отыр.

MQS Kazakhstan, «ТеплоСнаб и к», «Меркурий Seven LTD», «ккТС-кентек», «Яманлар Иншаат», «пауэр комм ко» деген компаниялар тікелей аудандық прокуратураның араласуымен ғана қара-ма ғындағы қызметкерлерінің еңбекақы-ларын төлеуге «мәжбүр болған».

Қолданыстағы заңды белден басудан «Ботасан Құрылыс» ЖШС алдына жан салмай тұр. Мекеме 2009 жылы 60 қызметкерді қабылдағанымен, бос орын-дары жөнінде үш жұмыс күні ішінде жергілікті уәкілетті органға хабарлама берілмеген. Бұл жерде «Халықты жұмыс-пен қамту туралы» заң бұзылған. Соны-мен бірге серіктестік тарапынан 68 қызметкердің зейнетақы қорына 2009 жылдың сәуір, мамыр, маусым, шілде айларына тиесілі 1 млн 407 мың 556 теңге он пайыздық зейнетақы жарнасы осы кезге дейін аударылмаған. Бұдан басқа қызметкерлерге тиесілі 575 мың 113 теңге үш пайыздық әлеуметтік төлем де иелерін таппады. Төленбеген салықтарының сома-сы миллионнан асып жығылады.

«Тіл туралы» заң талаптары да сақтал-маған, яғни барлық еңбек шарттары мен кадр бұйрықтары тек қана ресми тілде жасалған. Тіпті әлі күнге дейін компа-нияның ұжымдық шарты жоқ.

— заң бұзып, аудандық проку ра-тураның назарына іліккен компания-лардың бәрі тиісті «жазаларын» алды, Қарабатандағы қара халықтың өз құ-қықтарын қорғаулары үшін қажетті шара-лар жасалып жатыр. Құрылыс алаң да-рында қызметкерлердің өтініш-ұсыныс-тарын қалдыратын арнайы жәшіктер орнатылған, менің қабылдауым күн сайын болады, – дейді Халидолла Дауешов.

Бақытгүл БАБАШ, Атырау

Қарабатан заң сақтауға құлықсыз

«Болашақ» атты әдемі атауы бар зауыт құрылысы жүріп жатқан Қарабатанда жиырма мыңнан ас-там адам қызмет етеді. Олар — тек атыраулықтар ғана емес, елдің, әлемнің түкпір-түкпірінен екі қолға бір күрек іздеп келгендер.

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№177 (177) 9.10.2009 жыл, жұмаwww.alashainasy.kz4 e-mail: info@alashainasy.kz

Кәмшат Сатиева

түй

ткіл

мәселе

нарық

алаш-ақпарат ел экономикасы

Вице-министрдің аталған мәселеге қатысты пікіріне тоқталмастан бұрын, ең алдымен оның неден туындағанын айта кетелік. негізінен, мұнай өндірумен айна-лысатын ағылшын компаниясы үкіметтен 1 миллиард долларды даулап отыр. оған әлемдік қаржы дағдарысын есепке ала отырып, қазақстанның экспортқа кедендік баж салығын енгізуі тиек болса керек. еліміз экспортқа кедендік баж салығын 2008 жылдың 17 мамырында енгізіп, 2009 жылдың 26 қаңтарында алып тас-тады. осы мерзім ішінде мұнайдың бір тоннасы 109 бен 203 доллар аралығында бағаланды. алайда ортақ келісімшартта бұл туралы бір ауыз сөз айтылмаған. міне, осы сәтті ұтымды пайдаланып отырған компания экспортқа кедендік баж салығы енгізілген кезде жасаған өтемін қайтарып алмақшы. ал қазақстан билігі бұл ретте әлі бір шешімге келген жоқ. осы дау-дамай туындағанда энергетика және ми-не рал ды ресурстар министрі сауат мың-баев: «әрине, үкіметтің бұл мәселеде

өзіндік пайымы мен компаниядан сұрай-тын сұрауы бар, сондықтан екі тараппен келіссөз жүргізіліп, сол кезеңде қандай да бір шешімге келіп қалатын болармыз», – деген еді. қазақстанның бұл мәселені сотқа жеткізбей шешуді көздейтінін 6-9 қазан аралығында алматыда өтіп жатқан «мұнай және газ» халықаралық конферен-циясы аясындағы баспасөз мәслихатына қатысқан энер гетика және минералды ресурстар вице-министрі ләззат қиынов та растады: «Біздің әріптестеріміз өндірістік шығынның бүтіндей өтелуін талап етіп отыр. оған қазақстан тарапы «жоқ» деп жауап берді. себебі ортақ келісімшартқа сәйкес, белгілі бір тараулар бойынша оларға шығын өтелуі тиіс те, ал тағы бір тараулар бойынша шығын өтелмейді. міне, осы араға келгенде мәселе ушығып кетті. сотқа байланысты сөз де қазір осы әңгіме төңірегінде өрбіп жатыр. қалай дегенмен де, істі сотқа жеткізбейміз, оны ағайынды адамдарша әріптестерімізбен бірге оты рып талқылап, бір келісімге ке-леміз деп сенеміз».

Салымдарға кепілдік күшейтіледі

Салымдарға кепілдік беру қорының жарғылық капиталын жыл сайын 10 пайызға арттыру көзделіп отыр. Бұл туралы қор акционері – Ұлттық банк төрағасының орынбасары Данияр ақышев мәлімдеді.

Биыл сегіз айда коммерциялық банк-тердегі халық депозиттері 24 пайызға артқан. «Бұған салымдарға кепілдік беру қоры жарғылық капиталының 30 мил-лиард теңгеден 110 миллиард теңгеге көтерілгені түрткі болды», – дейді Данияр ақышев. 1999 жылы қор құрылған кезде оның капиталы 1 миллиард теңге ғана болған еді.

қандай да бір банк дефолт болса, 5 миллион теңгеге дейінгі депозиттер бір-ден осы қордан төленеді. қазіргі 110 миллиард теңге кез келген орташа банктегі жеке тұлғалардың депозиті мөлшерінен жоғары екен.

қор кепіл беретіндіктен, банктер тар-татын депозит сыйақыларының ең жоғары мөлшерін де реттеп отырады. 2009 жылдың 21 қыркүйегінен бастап теңге түріндегі салымдарға – 11 пайыз, дол-ларлық депозиттерге 8 пайыз бел гіленген. Банктер клиенттеріне бұдан да жоғары өсім төлеуге құқылы. Бірақ жоғары табыстың тәуекелі де жоғары болған-дықтан, қорға төленетін жарна мөлшерін көтеруге тура келеді.

Қаржылық қадағалау агенттігі мен зейнетақы қорлары, басқарушы компаниялар өкілдері кірген жұмысшы топ консервативті портфель әдісін мерзімінен бұрын енгізу мәселесін талқылады. Ұжымдық инвестиция жасау мәселелері бойынша бірқатар заң актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы заңда екі түрлі инвестициялық портфель принципін 2012 жылдан енгізу қарастырылған.

Консервативті зейнетақы портфелі саясаты 2011 жылы енгізілуі мүмкін

әрине, дау-дамай болған соң, оның түсініксіз жері көп болады. Жалпы, шетел-дік компаниялар мен биліктің ел байлығын игерудегі позициясы қандай? Біздіңше, мәселе көбіне осы арадан туындайтын секілді. Бұл ретте вице-министр аталған баспасөз мәслихатында: «Батыс нарықтағы барлық табысты дүниені жылдам қарпып, ондағы бүтін мүмкіндікті пайдалануға тырысады. содан кейін іле-шала оларға қатысты өздерінің көңілтолмаушы лықта-рын білдіріп, пайдасын одан сайын арт-тыруға ұм тылады. ал біз болсақ нарықтың тиімді игерілгеніне, сонымен қатар еш нәрсені бүлдірмеуге тырысамыз. сол секілді нені игерсек те, соны қанағат етеміз», – деді.

сондай-ақ мұнай секторында шетелдік компаниялар ішінде қытайлықтардың ерсі әрекеті олардың кен орындарын игеріп жатқан аймақ халқының әбден ығырын шығарғаны белгілі. Бұл арада оның бәрін тізбелеп айтып жатудың қажеті болмас. міне, сондай аймақтардан келген бір тілші аталған баспасөз мәслихатында: «қытай

? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћБ i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ

қазақстан республикасы ның 2008-2010 жылдарға арналған тұр ғын үй құрылысы туралы мем-лекеттік бағ дарламасында қолже-тімді тұрғын үй дің бір шаршы метрінің бағасы 56515 теңгеден аспауы тиіс деп көрсетілген. сондай-ақ осы бағ дарламада қол жетімді тұрғын үйдің (пәтердің) орташа аумағы 80 шаршы метрден аспауы тиіс де лінген.

еліміздегі «тұрғын үй қаты-настары туралы» заңға сәйкес, тұрғын үйдің (пәтердің) әр адамға тиесілі пайдалы аумағы 15 шаршы метрден кем бол мауы тиіс. айта кету керек, кеңес дәуі рінде өзге рес-публикалармен салыс тыр ғанда біздегі бұл мөлшер азырақ еді, яғни бір адамға 9 шаршы метрден аспайтын. ал киев тұр ғындары үшін 12 шаршы метр деп белгіленген болатын.

Дұрыс емес. себебі дүкен әкімшілігі сіздің сақ тау бөлімшесіне қалдырған затыңыз үшін жауап ты. негізі, қолындағы мүлкін тұтынушы сақ-тау қой масына өткізуге міндетті емес. қалдырамын десе де, ішке алып кірем десе де – әркімнің өз еркінде. мәжбүрлеуге дүкен қызметкерлерінің құқығы жоқ.

егер сөмкеңізді өткізбегеніңіз үшін ішке кір-гізбей қойса, шағым кітабын талап етіп, тұтынушы құқығы бұзылғаны жөнінде ескерту жазып кетуіңізге болады. себебі мұндай тыйым салу

дүкен келісімінің жариялылығы жөніндегі қағи-даны бұзады: дүкен қызметкерлері тұтыну шының тауар сатып алуына кедергі келтірмеуі тиіс. ал сөмкені ішке алып кірудің саудаға кедергі келтіре алмайтыны түсінікті. егер тұтынушы қолындағы затын өз еркімен сақтау қоймасына қалдыратын болса, онда қр азаматтық кодексінің 39-тарауы бойынша және сақтау келісі міне сәй кес, сатып алушы затын өткізген соң оны қайтарып алуға міндетті. ал дүкеннің міндеті – мүліктің сақталуын қамтамасыз ету.

супермаркетке сөмкемен кіруге бола ма? кімнің үлесі қанша?Мемлекеттік бағдарлама бойынша берілетін тұрғын үйде бір

адамға қанша шаршы метр тиесілі? Маркизат аРЫСтаНБаева,

Алматы қаласы

Кез келген супермаркетке кіргенде қолымыздағы заттарды сақтау қоймасына тастап кетуге мәжбүрміз. Бір жағынан, ол да дұрыс шығар. Бірақ өткенде қалдырған сөмкем жоғалып кетті. Дүкен әкімшілігі: «Біз жоғалған затқа жауап бермейміз», – деп азар да безер болды. Осы дұрыс па?

Сәния МаРатҚЫЗЫ, Алматы қаласы

мұнайшыларына қоятын сауалы мыз да, талабымыз да көп. Бірақ олар осындай ресми кездесулерге кел мейді. ал сауал қойып, алдынан шық саңыз, тіпті сізді естімеген ыңғай байқатады, оларды, вице-министр мырза, қалай сөйлетуге болады?» – деп сауал қойды.

– Біздің заңға сәйкес, мұндай мәселеге шенеуніктер жауап беруі тиіс. сол ше-неуніктер арқылы оларға шығуға болады. Яғни жергілікті шенеуніктер мұнайшыларға ықпал ете алады. Өз тарапымнан оларды сізге сөйлетіп беруге тырысып көрейін, – деді өз жауабында вице-министр.

алайда мәселен, қызылорда облыстық бюджетінің 90 пайызы – қытай инвестор-мұнайшыларының үлесінде. сондықтан бұл ретте шенеунік арқылы мұнайшыға шығып, оны сөйлету тәсілі жарамай қалатын секілді. тіпті мәжіліс депутаттары да талай мұнайшыға сауал жолдап, оған жауап ала алмаған. «үмітсіз – шайтан» демекші, мүмкін олар енді министрліктің сөзіне құлақ асатын болар.

инвесторлар министрлік сөзіне құлақ аса ма?

Өткен айда «мұнаймен айналысатын «Би Джи групп» ағылшын компаниясы Қазақстан Үкіметін сотқа беріпті» деген әңгіме лап етіп қаулап, қайтадан демде басылып қалған болатын. Міне, осы мәселеге және еліміздегі шетелдік компаниялардың кейбір ерсі әрекеттеріне қатысты 6-9 қазан аралығында алматыда өтіп жатқан «Мұнай және газ» халықаралық конференциясы аясындағы баспасөз мәслихатына қатысқан энергетика және минералды ресурстар вице-министрі Ләззат Қиыновтан жауап алуға мүмкіндік туып еді.

Әлемнің жаңа экономикалық саясаты кімге не береді?

ресейдің, қытайдың, Жапонияның және Бразилияның қаржы министрлері мен орталық банктерінің басшылары мұнай бағасының өлшемі долларға бай-лан бауы бойынша тізбек өлшемін жасау мақса тында жасырын кездесіп те үлгеріпті. сон дай-ақ мұндай жоспардың барын The Independent газетінің араб елдеріндегі және Гонконгтағы қытай банк секторының өкіл дері нақтылаған. нақтырақ айтқанда, олар алтынның күрт қымбаттауына бай-ланысты алдағы тоғыз жыл ішінде доллар нарығынан басқасына көшетінін айтқан.

әлем қаржыгерлері ортасындағы әңгі-меге сүйенсек, доллардан бас тартқан жағдайда оның орнын алтынның басуы да әбден мүмкін екен. оны әбу Дабидің, сауд арабиясының, кувейттің және катар-дың бәріне тиесілі 2,1 триллион доллар көлеміндегі соманы құрайтын алтын -ва-люта қоры айғақтай түссе керек. аме-рикалық экономика қуатының әлсірегенін Бүкіләлемдік банк президенті роберт Заллик те мойындады. «Бұл дағдарыстың салдары ретінде экономикалық қарым-қатынастың өзгергенін мойындау болып табылады», – деп мәлімдеді ол осы аптада ыстамбұлда өтіп жатқан Халықаралық валюта қоры мен Бүкіләлемдік банктің бірлескен жиынында.

сол секілді долларды алмастыру мәсе-лесін жоғарыда аталған елдердің қаржы-

герлері мен ресми өкілдері халықаралық жиында ашықтан-ашық айтып жүр. олар өздерінің тәуелсіз байлығының долларға байланғанын қаламайды. «Бұл жоспар халықаралық қаржы келісімшартының бүтін іс-әрекеті мен бет-бейнесін өзгерте-ді. Бұдан кейін америка мен Ұлыбритания шындап қорқақтай бастайтын болар», – дейді қытайлық бір банкир. Өйткені осын-дай валюта мәселесі талқысының бір кездесуінде таяу шығыстағы қытайдың бұ рынғы арнайы елшісі сунь Бигань «қытай мен ақш-тың арасы қатты шие-ленісіп, ол қақтығысқа апаруы ықтимал» деген пікір білдіріпті. «Біз онсыз да таяу шығыстағы мұнай үшін күресіп жатырмыз, енді оған валютаға қатысты мәселе келіп қосылса, жағдайдың немен тынарын болжаудың өзі қиын»,– дейді ол.

естеріңізде болса, өткен айда иран өзінің валюталық қорын доллармен емес, еуромен сақтайтынын айтқан болатын. әрине, бұл ретте қаржыгерлер таяу шы-ғыстағы мұнай шығаратын елдің өз өнімін доллармен емес, еуромен сатпақшы бол-ғанда, қандай жағдай орын алғанын жақсы білетін болар. Бірнеше айдан кейін саддам Хусейн өз шешімін жариялаған соң, америкалық және британдық әскер-лер иракқа баса-көктеп енген болатын.

міне, «әлем экономикасындағы соңғы осы жаңалықтарға сәйкес, қазақстан

позициясын өзгертуі керек пе, мұндай жағдайда біздің еліміз қандай шаралар қолдануы тиіс» деген секілді бұл арада заңды сауал туындайды. осыған бай-ланысты мамандар пікірін төмендегідей білдірді.

Сейдахмет ҚҰттЫҚаДаМ,саясаттанушы:

– тарихта мынадай қызық жағ дай болған. шарль де Голь билікке келгенде Францияда доллар көбейіп кеткен екен. содан ол қаржы ми-нистрін шақыртып, жағдайдың бұлай болуына не себеп екенін сұрайды. министр оған ақш-тың станокты қосып қойып, долларды басып шығарып жатқанын, содан оның көбейіп кеткенін, бірақ сол кездегі

Соңғы тарихи қаржылық өзгерістерге сәйкес, Парсы шығанағындағы араб елдері Қытай, Ресей, Жапония және Франциямен тізе қоса отырып, мұнай есебін доллармен жүргізуді тоқтатып, оның орнына валюталар қоржынын пайдаланбақшы. Осы негізде Сауд арабиясы, Әбу Даби, Кувейт және Катар құрамасындағы Парсы шығанағы елдерінің Ынтымақтастық кеңесінің валюта қоржынын, негізінен, жапон иені, қытайлық юань, еуро, алтын және жаңа біріккен валюта құрауы мүмкін.

америкалық заң бойынша, бір қап долларды алтынға сол елдің билігі ауыстырып беретінін айтады. ертеңін-де Франция президенті бір кемені доллармен толтырып, ақш-қа жө-нелтеді. әрине, олар алтынмен оны өтеп береді. Бірақ америкалық билік қатты ашуланып, шу шығарады. ақыры олар заңдарына «ендігәрі ақш долларды алтынға айырбас-тамайды» деген өзгеріс енгізеді. әрине, бүгінгі әлемдік қаржы дағдарысының ушығуына тағы да осы доллардың қатысы бар болып тұр. егер доллар белгілі бір деңгейде шығарылуы керек болса, сол мөлшер әлемде 10 есеге артып кеткен. сондықтан оны өзгерткен дұрыс. Жалпы, әлемде бір валютаның үстем-

дік етуі қауіпті. қазір ақш-тан әл кетті. супердержавалық мәр тебеден олар айырылып жатыр. осыны пай-даланып, бір елдердің өзінше әрекет етіп жатқаны да осыдан. ақш иракқа әскерін кіргізгені секілді басқаларға енді тиісе алмайды. Өйткені оның бұрынғыдай қуаты жоқ. ал қазақстан бұл ретте екі жақпен де ортақ қарым-қатынас ұстауы керек. ол үшін, ең алдымен, долларға және мұнай елдерінің ортақ қоржынындағы валюталарға сәйкес, өзінің валюталық қорына өзгерістер жасап, тепе-теңдік орнатып алуы қажет. сөйтіп, кім жеңінен тартқылап, «бізбен жүр» десе-дағы, оларға «біз енді дамып келе жатқан ел болғандықтан, ортақ көзқарасты ұстанамыз» деп жауап беруі керек.

алғатбек БаЛҒаБеКҰЛЫ,халықаралық экономика сарапшысы:

– мен бұл жоспарды қолдаймын. Бір валютаға басымдық беру арқылы біз әлемнің жалпы экономикасы та-бысына қауіп төндіріп алдық. сон-дықтан оның әртүрлі болғаны дұрыс. арабтар – тек мұнаймен күн көріп отырған ел. қазір қытайға және басқа елдерге мұнай сатып отыр-ғандықтан, одан түскен шетелдік валютаны қайда жіберерін білмей отыр. сондықтан оларға мұнайды юань, иен, алтынмен жүргізген тиімді. Бұл басқа елдер үшін де жақсы болар еді. Бұл есепке жүгінуде қазақстан мұнайынан түсетін табыс еліміздің валюталық қоржынының диссер-фикациялануына мүмкіндік береді. қалай дегенмен, валюталарға қатыс-ты бізде осындай тепе-теңдік жүргізу қажет. сонда біз ұтылмаймыз. ал алтынның доллардың орнын басуы мүмкін емес. Өйткені ондай жағдай қаржы тарихында болған. негізі, қаржы саласы өтіп кеткен нәрсені қайталамайды, ондай қадам дұрыс емес деп қабылданады.

Марал СҰЛтаНҚЫЗЫ

Қарағанды «арселорМиттал теміртау» аҚ шахталарындағы еңбек қауіпсіздігі мәселелері бойынша тау-кен, көмір және металлургия өнеркәсібі жұмыс-шыларының жаңа кәсіподағы пайда болды.

Жұмыссыз шахтерлерге әлеуметтік кө-мек пен қолдау көрсету қорының өкілі Вячеслав сидоровтың айтуынша, «лайық-ты еңбек» қалта кәсіподағына ай нал-майды, ол жұмысшылардың құқы ғын қорғауды көздейді.

2008-2009 жылдары абай және тен-тек шахталарындағы 31 адамның өмірін қиған үш апат еңбек қауіпсіздігі мә се-лесіндегі кемшіліктерді айқындап берді.

сондықтан 2010 жылы шахталардағы еңбек қауіпсіздігі жұмыстарын қаржы-ландыруға өнімнің өзіндік құнының 15 пайызын жұмсау, өндірілген өнімнің 1 тоннасына жұмсалатын міндетті қаржы шығындарының ережелерін қарастыру жоспарланды.

«арселор миттал теміртау» ArcelorMit-tal болат құю концернінің құрамына кіреді. компания иелігінде 15 көмір шахтасы мен темірруда кеніштері бар.

«Лайықты еңбек» қалта кәсіподағына айналмайды

Қызылорда облысындағы күріш алқаптарының басым бөлігінде орақ аяқталды.

қазір облыс бойынша 71399 гектар алқаптың 98 пайызға жуығы орылып, оның едәуір бөлігі бастырылды. қазалы ауданы мен қызылорда қаласына қарасты шаруашылықтар біршама артта қалған. таяу арада облыс орталығы іргесінде де орақ аяқталатын түрі бар. облыс бойынша барлық күріш алқаптарының 82 пайыздан астамы бастырылған.

облыстық ауылшаруашылық бас-қармасы берген соңғы мәлімет бойынша, аймақ бойынша орта өнім көрсеткіші гектарына 45 центнерден келуде. ең жоғары көрсеткіш – 47 центнер. әзірге мұндай көрсеткішке үш аудан – сырдария, Жалағаш және қармақшы ие болып тұр.

тұқым қорын жинақтау межесіне жаңақорғандықтар мен жалағаштықтар жақындап қалды. ал қармақшылықтар жоспарды асыра орындаған. Бүгіндері об-лыс бойынша қамбаға құйылуы тиіс 21585 тонна тұқымның 18283 тоннасы жи налды. тек жауын-шашын кедергі болмасын деп тілейді диқандар.

Әзірлеген Гүлнар аХМетОва

Күріш түгел дерлік жиналды

Бұдан бұрын айтылып жүрген агрес-сивті портфель дағдарысқа байланысты қолданылмайтын сыңайлы.

есімін атамауды өтінген сенімді ақпа-рат көзі: «консервативті портфель саясатын ен гізуге ірі зейнетақы қорлары мүдделі болып отыр», – дейді. «әзірге салымшы қар жысының бір бөлігі міндетті түрде кон-сервативті портфельде ұсталуы керек пе, бұған зейнетақы жинағының қандай мөл-шері аударылады» деген сауалдарға жауап жоқ. Өйткені жұмысшы топ алғаш рет кез-дескендіктен, тараптардың ыңғайы мен емеуріні ғана ортаға салынған.

қаржылық қадағалау агенттігі қыр-күйек айынан бері зейнетақы қорларының инвестициялық тактикасына бақылауды күшейтті. осы уақытқа дейін зейнетақы жинақтарын басқарушы компаниялар бір кәсіпорын құнды қағаздарына инвестиция мөлшерін 10 пайыздан асырмау қағи-дасын ғана басшылыққа алған еді. енді осы құнды қағазды не мақсатпен сатып алатыны, оның тәуекелі туралы реттеуші органға көлемді есеп тапсырулары керек.Бұл талапты орындау үшін бірқатар зейнетақы қорлары қосымша штат ашып, талдау бөлімін ашқалы отыр.

анар ҚуаНЫшБеКОва

аба

й о

ма

роВ

(кол

лаж

)

аба

й о

ма

роВ

(кол

лаж

)

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№177 (177) 9.10.2009 жыл, жұмаwww.alashainasy.kz 5e-mail: info@alashainasy.kz

жәдігер

там

ыр

мұра

Ислам

Игілік

Басы 1-бетте

өркениет

? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћБ i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ

Қазыны қалай сақтаймын? ПеН-клубқа кіргім келеді

Халықаралық ПеН-клуб 1921 жылы құрылған. Бүгінгі таңда оған 120 елдің жазушылары мүше. жыл сайын әлем елдерінің бірінің астанасында осы ПеН-клубтың конгресі өтеді. Қазақ ПеН-клубы аталған халықаралық ұйымның бір бөлімшесі болып, 1995 жылы құ-рылған. Қазіргі уақытта ұйым мүше-лігінде елуден астам қазақстандық қалам герлер бар. Олардың қатарында О.сүлейменов, Қ.мырза әлі, ә.кекіл-байұлы, Ф.Оңғарсынова, г.Бельгер, д.Иса бек, т.әбдік сияқты атақты ақын-

жазушылар бар. Қоғамдық ұйым болып саналатын Қазақ ПеН-клубының пре-зиденті – Қазақстанның халық жазу-шысы әбдіжәміл Нұрпейісов. клуб конгресі былтыр колумбияда өткен. Биыл еуропаның бір қаласында өтеді деп жоспарланған.

Қазақ ПеН-клубына мүше болу үшін қалам ұстаған, белсенді, көрнекті жазушы болу керек. мүшелікке үміткер қаламгердің кандидатурасын ұйымның бес адамнан тұратын атқарушы органы қарап, шешім шығарады.

Қазақстанда Жазушылар одағынан бөлек ПЕН-клуб бар деп естіп едім. Ол қашан құрылған және оған қалай мүше болуға болады?

Ермек ТАБЫЛҒАНОВ, Алматы облысы

Мен қалада тұрамын. Қазы мен шұжықты үй жағдайында қалай дайындайды және оны қалай сақтауға болады? Жалпы, бір жылқыдан неше қазы айналдырып алуға болады?

Сәния БЕРСІМБЕКҚЫЗЫ, Алматы қаласысеміз жылқыдан 24 қазыға дейін айналдыра-

ды. Қазы айналдырар алдында жылқының екі жақ сүбе қабырғасын екі бөлек алып, екі жағынан керіп, 5-7 сағатқа іліп қойып, сорғытады. Қазы айналдыратын ішекті бірер сағат тұзды суға салып қояды. айнал дыратын қазы мен шұжыққа қатты ағаш жаңқа ла рынан, тобылғыдан үшкір істіктер әзірлейді. тобар сыған қазының етегінің қалың-жұқалығына қарай, одан неше қазы шығаратыны мөлшерленеді. Өйт кені қалың қазы енсіз, жіңішке тілінеді де, жұқа қазы жалпақтау тілінеді. әйтпесе, жалпақ тілінген қалың қазы ішекке сыймай, айналдыруға келмейді. ай налдырар алдында

қазыны тұздайды. Оған сондай-ақ қара бұрыш қосуға болады. Қазының атау лары дәмі мен түрлеріне сай кере қазы, тең, сере қазы, табалдырық (табан) қазы, би қазы, дөң бек қазы, шынтақ қазы деп жіктеледі.

ал шұжық жасау үшін жылқының шикі етін, іш майын турап, оған жуа, сарымсақ, тұз, бұрыш қосады. Оны жылқының іші-сырты әбден жуылған іше гіне салып, тығыздайды. ішіне ауа жібер-мейтіндей етіп, екі жағын мықты жіппен буады. сәл тобарсытып, көлеңкеге іліп қойып кептіріп алады. Қазы мен шұжықты тоңазытқыштан гөрі ауылдық жердегідей, ұнға салып сақтаған дұрыс.

Балбалтас қазанның 3-і күні Аягөз ауданының Мыңбұлақ ауылына қарасты Ататқан деген жерден табылған. Иесіз жатқан мүсін тас жайлы ауыл тұрғындары қаладағы оқу орындарының біріндегі оқытушыға хабарлапты.

содан өте сирек кездесетін, салмағы 150 келіге жуық, биіктігі 118 см жәдігер қаладағы өлкетану мұражайына сый ре-тінде табысталды. Қазір мұражай ал дында осыған ұқсас 11 тас орнатылса, мына жәдігер он екінші болды. граниттен жа-салған мүсінде ер адамның бейнесі сом-далған. Оның бір қолында – қанжар, екінші қолында ыдыс ұстап тұрғаны анық-тап қарағанға бірден көрінеді. Осыған ұқсас жәдігер бұл мұражайға осы дан 39 жыл бұрын әкелініпті. Өл кетану шылардың пайым дауынша, мүсін тас көне түркі дәуі-ріне жатады. енді тарихшылар балбал-тасты зерттеп, өз тұжырымдарын жасайды. «Қай заманда өмір сүрген адамдардың қолынан шыққанын сол дәуірге тән белгілерге қарап анықтайтын болады. тіпті мүсіндегі ыдысқа қарап, оның қай жүздің адамы екенін анықтауға болады», – дейді мұражай қызметкерлері. Қазір өл кетану мұражайының басшылығы осы өңірде қараусыз жатқан тағы бір балбал тасты әкелуге дайындалып жатыр.

Ләззат ӘЛЖАНОВА, облыстық Семей тарихи-өлкетану мұражайы ғылыми-ағарту бөлімінің меңгерушісі:

– Мүсін өте жақсы сақталған. Қаншама мың ғасырлар бұрын жасалғандықтан жақсы деп айтуға болады. Өйткені адамның кескінінің соншалықты анық көрсетілуі, ол ер адам екені, қолындағы ыдысы, қанжары, оң қол, сол қолы жаңағы тас мүсінде анық көрсетіліп тұр. Жалпы, мен ойлаймын, қазақ даласындағы тас мүсіндер бір-біріне өте ұқсас. Әлде сол кездің бір ерекшелігі, ережесі болды ма? Мына адамның көзі, қасы, содан кейін бет-әлпетін бір пішінде салған. Яғни технологиялары бір деп айтуға болады. Біздің мұражайдағы бұрынғы тас мүсіндерге өте ұқсас. Айырмашылығы, бойы жағынан қазір ең биігі деп айтуға болады.

Әлем МӘДИ, Семей

Ататқаннан балбалтас табылды

Кеше ғана Ұлы Абай ескерткішін тұрғызған өскемендіктер енді Ертіс өзенінің сол жағалауында 1500 адамға арналған мешіт құрылысын қолға алмақ. Кеше облыс әкімі Б.Сапарбаевтың қатысуымен осы құрылыстың алғашқы іргетасы қаланды.

мешіт құрылысының ашылу салта-натында сөз алған облыс басшысы Б.са-пар баев облыс орталығы Өскеменде төрт мешіт бар екенін, бірақ бүгінде ислам дінінің қарқынды дамып, қанат жаюына байланысты бұлардың аздық етіп отырғанын тілге тиек ете келе, ел ағаларының үлкен мешіт салу туралы ұсынысын қала басшылығының қабыл алып, 3,5 гектар жер бөлгенін айтты. Бердібек мәшбекұлының айтуынша, қа сиетті ертіс өзенінің жағасында бой көтеретін бұл мешіттің көлемі 36х48 бо-лып, 1500 орынға арналып салынады. ме-шітте ерлерге, әйелдерге арналған залдар мен 60 бала оқитын медресе, 500 кісілік қатымхана болады деп жоспарлануда.

– мешіттің төрт мұнарасының биік-тігі пайғамбардың жасына сәйкес 63 метр болса, ал күмбезінің биіктігі 40 метр болмақ. Неге 40 десеңіздер, мұн да да мән бар. Өздеріңіз білесіздер, Пай-ғамбарымызға алла тағала пайғам-барлықты қырық жасында берген, – деді облыс әкімі Б.сапарбаев.

мешіттің бас мердігері «стройэффект» жШс болып табылады. жердегі құдай үйі ха лықтан жиналған қаржыға бой көтер мек. Қазірдің өзінде «мешіт құры-лысына» деп ақша аударып жатқан азаматтар жетерлік екен. мысалы, қа-ладағы «Земстрой» жШс 9 млн теңге аударып отырса, Бұқтырма цемент зауыты құрылыс жұмысына қа жетті цементтің барлығын тегін бермек көрінеді. «титан» жШс директоры Н.кузмин де аянып қалмайтынын, қол ұшын со заты нын жет-кізді. сондай-ақ азғана зейнет ақы сынан ақша аударып жатқан қарт адамдардың қатары да көп. мысалы, Өскемендегі «жібек мата лар комбинаты» ықшам-ауданының ақса қалдары жина лып мешіт құрылысына 37 мың теңге ау дарыпты.

– Неше жылдан бері жүрегімізде мұз болып қатқан ауыр сезімді оңтүстіктің жылы лебімен ерітіп, бойымызға иман-дылық дәнін егіп жүрген Бердібек пен Ислам бауырларымызға мың да бір рақмет айтқым келеді, – деді осы жиында ақсақалдар атынан сөз алған зейнеткер Шәріпхан тоқтағұлов.

мешіт құрлысы келесі ораза айына дейін бітеді деп жоспарлануда.

Мейрамтай ИМАНҒАЛИ,Өскемен

Жаңа мешіттің іргетасы қаланды

Эмблеманы рәмиса Нығматуллинаның өзі германиядан әдейілеп алып келіпті. «40 жылдан артық сақтап, өзім қайда көшсем, сонда бірге алып жүрдім. Бірақ бұлай сақтағанмен өмір өтіп барады. егер шетелде қалып қойса, жәдігер бұл жақ-тағыдай бағаланбас еді деп ойлаймын», – дейді ол.

Белгі алғаш рет «Ярыш» командасы пайда болғанда әдейілеп қолдан әзір-леніпті. Оның дәл ортасында арабша «Ярыш» деп жазылған. Шыққанына 100 жылдай болған таңбаның маңайындағы алқызыл түсті жібек матасы ескіріп, ақшыл тартыпты.

«Ярыш» командасының құрылғанына төрт жылдан кейін тура бір ғасыр толады. топ құрамында қазақ, татар, өзбек ұлты-ның спорт шеберлері болған. команда капитаны Юнус Нығматуллинмен бірге қазақтың ұлы жазушысы мұхтар әуезов те теңбіл доп тепкен. Ол кезде қазақтың біртуар ұлы семейдегі 5 кластық училищеде оқып жүріпті. «мұхтар әуезов және спорт өнері» кітабының авторы Өмірзақ сембайұлының айтуынша, команда құ рамында қазақтың қай-мақтары, яғни зиялы қауым өкілдері өнер көрсетіпті. Олардың көбісі сол тұста болған азамат соғысы кезінде қаза тапқан.

«Ярыштың» таңбасы елге оралдыҚазақстандағы алғашқы футбол командасы «Ярыштың»

таңбасы атамекенге оралды. Тарихи белгіні команда капитаны Юнус Нығматуллиннің жиен қарындасы Рәмиса көзінің қарашығындай сақтап келіпті. Осыдан 8 жыл бұрын Германияға көшкенде құнды жәдігерді өзімен бірге алып кеткен. Қазанның 8-і күні бір ғасырлық тарихы бар таңба қазақ футболының отаны – Семейге, дәлірек айтсақ, қаладағы татар қоғамдық-мәдени орталығының мұражайына тапсырылды.

Қазақ футболының жанашырлары үшін рәмиса Нығматуллина баға жетпес тарту жасады. мұражай қызметкерлері бол са құнды жәдігердің елге оралып, мәдени орталықтың төрінен орын алға-нына дән риза. «енді жұрттың көбі осы таңбаны көру үшін мұражайға соқпай өтпесіне кәміл сенімдіміз», – дейді олар. Осы лай ша қазақ футболының тарихы мен сырын ішіне бүгіп тұрған көне таңба жас ұрпаққа аманат болып қалмақ.

Рәмиса НЫҒМАТуЛЛИНА:– мен эмблеманы ертерек әкеліп

тапсырмаққа бел байладым, бірақ шыны керек, оған дайын болмадым. тіпті мұрат әуезовтің өзі маған: «ал-матыдағы мұражайлардың біріне әкеліп тапсырыңыз»,– деп еді. Оған мен көп ойланып-толғанып, ақыры семейге әкелуді шештім. семейдің тарихынан сыр шертетін таңба өз елінде болғаны дұрыс деп ойлаймын. Осы уақытқа дейін әкеліп тап-сырмауымның тағы бір себебі, шыны керек, қимадым. ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, мирас болған құнды дүниені уысымнан шығару өте қиынға соқты. Қазір жаным тыныш-талып, жай тапқандықтан әдейілеп сырлы семейге келіп, осы мұражайға табыс етіп тұрмын.

Өмірзақ СҰЛТАНОВ, жазушы, Шә-кәрім атындағы СМУ-дың «Экономика және бизнес» кафедрасының доценті, ғылым кандидаты:

– мен өз еңбегімде команда мен оның құрамындағы жалынды жас-тарды атап көрсеткенмін. Онда қазақтың ойшылы мұхаңның ойна-ғаны – ерекше айтылатын дүние. ал команда капитаны болған Юнус Нығматуллиннің ләйла деген қарын-дасы болған. ләйла әжей осыдан екі жылдай бұрын 90-нан асып семейде көз жұмды. Эмблема, негізі, сол кісінің қолында болған. Ол кісі дүние салар шағында таңбаны қызы рәмисаға қалдырыпты. соған қоса «Ярыш» командасында болған әмір-жан ситықов ғылым кандидаты, ғалым болған. Қасымхан мұхамедов деген кісі ғылым жолын қуып, кейін ташкент қаласында ғылыми қызмет-кер болған. Негізі, команда құрамын-

Осынысы ұнамады білем, дулат ағамыз орнынан атып тұрып, орысша аудармаға наразылық білдіріп, оның қазақша ау дарылуын талап етті. «Біз осы қай елде өмір сүріп жатырмыз?! жиын неге парсы және орыс тілдерінде ғана өтуі керек?..» – деген жазушы қолын бір сілтеп, жиыннан шығып жүре бергені. ал ау-дармашылардың «қазақша аударма ның кезегі енді келеді» деп сабырға ша-қырғанына қарамастан, жазушы қайрылмай кете барды

«Шіркін-ай» дейсің осындайда, дулат ағамыздың әрекеті мәжіліс басында тілге жанашырлығын білдіріп жататын Бек-болаттарға да бітсе екен енді. Бекболат тілеухан тәрізді депутаттар сұрақ жөнелтіп, дауыс салып қана қоймай, ендігіде орыс-ша өтіп жатқан жиыннан шығып жүре берсе, не болар еді...

Ислам ЖЕМЕНЕй, филология ғылымының докторы, профессор:

– «Шаһнаманы» біз түркі-тану тұрғысынан зерттеуіміз керек. Өзіңіз қарасаңыз, бұл дастанда түркілер, тұрандықтар турасында небір ғажайып деректерге жолығасыз. «Шаһ-нама» әдеби шығарма еді деген күннің өзінде, оның тарихи құндылығын жоққа шығаруға болмайды. Поэманың сюжеті тарихи оқиғалардан алыс болғанымен, осы бір ғана шығарма арқылы ирандықтар сол кезде өздерінің ұлттық келбетін табуға ұмтылды. Араб басқыншылығына кейін езілген иран дықтардың өз-өзін тануға жәрдемдескен бірден-бір құрал осы поэма болды. Егер де тұрандықтар болмағанда түркілер болмағанда, мұндай ауқымды шығарма жазылмас еді. Сондықтан «Шаһнаманы» жазуға түрткі болғаны үшін

«Шаһнама» кейіпкері Рүстем сақ батыры болып шықты

да өңкей сол заманның жанып тұрған мұсылман жастары болған. көбісі – татар ұлтының балалары. Қазақ жас-тары саусақпен санарлық десе де болады. Олардың кейбірі мұғалім болса, кейбірі өндіріс саласында осы семейде қызмет атқарған. тіпті олардың ішінде м.әуезов жайлы ес-теліктер жазып қалдырғандар да бар.

Шаукат ФАйЗуЛЛИН, Семей қала-сын дағы Татар мәдени орталығы мұра-жайының жетекшісі:

– Бізде «Ярыштан» қалған жалғыз ғана сурет болған еді. Басқа ма-териалдар мүлде жоқ болатын. енді мұражайға жаңа жәдігер, яғни «Ярыш тың» эмблемасы қосылды. Бұл – біз үшін зор мақтаныш. коман-даның 100 жылдығында дүйім жұрт-шылыққа мақтанып тұрып көр сететін боламыз.

Әлем МӘДИ, семей

«Шаһнаманың» бас кейіпкері Рүс тем батыр поэмада легионер ретінде сипатталады. Иран шахы оны керек кезінде шақырып, артынан ту ған жері Систанға қайтарып отырған. Систан – Сақестан атауының бұрмаланған түрі. Сақестан сақтар елі деген мағы наны береді. Сондықтан Рүстемді сақ батыры деуге негіз бар. Конферен цияда айтылған осы мәселе назар аудартады.

Жиында Жаңабек Жетіруов тың «Сыр сүлейі» және Иранның фер доуси-тану орталығы түсір ген «Тус шахары – Фердоусидің отаны» де рек ті фильмі көр сетілді. Жырау Алмас Алматов пен оның шәкірт-терінің «Шаһ наманы» Сырдың ма қа мымен жырлауы басқа елдерден кел гендер үшін ірі жаңалық болды. Мұны иран дық ғалымдар «Шаһ наманы» жыр лаудың қазақы үрдісі ретінде жоғары бағалады. Оты рыста халықаралық дең гейде «Шаһ нама» жыршылары ның бай қауын өткізу мәселесі көте рілді.

Қазақстан Композиторлар одағының құрылғанына биыл 70 жыл толды. Мерейлі күнді одақ басшылары алтын күзде той лауды жөн көріп отыр. Кеше Алматыда өткен баспасөз мәсли-хатында одақ мүшелері журна-листерді осы жайлы хабардар етті.

Одақ төрайымы Балнұр Қыдырбектің айтуынша, мерейлі күнге арналған ша ра-лар қазанның 11-і мен 16-сы ара лығында өтеді. жамбыл атындағы Қазақ мем-лекеттік филармониясында қонақтар ка-мералық, балаларға арналған музы калық концерттерді, қазақ ұлт аспаптар оркес-трінің, хор музыкасының өнерін тамаша-лай алады. сондай-ақ басқа да өнерпаздар концерт бермек. «менің ойымша, бұл – тек одақ үшін емес, қазақ халқы үшін ерекше мейрам. себебі бұл – барлық клас сикалық қазақ музыкасы тарихындағы айтулы оқиға», – дейді Б.Қыдырбек.

жиынға қатысушылар сондай-ақ одақта шешілмей жатқан біраз мәселенің басын ашып кетті. «Шындығын айту керек, соңғы жиырма жылда одақта біраз құлдырау болды. ақша жағынан болсын, шығармашылық жағынан алсақ та, біраз тоқырауды бастан кешірдік. Біздің одаққа мемлекет тарапынан қаржылай көмек көрсетілсе дұрыс болар еді. арт-менеджмент жағы да артта қалып қойды. классикалық қазақ музыкаларын алға шығару шабандап қалды. Қазір орын-даушылар жағынан көп кемшілікті бай-қауға болады. Олар шетелдерге шыққанда міндетті түрде қазақтың әндерін шырқауы тиіс», – дейді өз ойын ортаға салған одақ төрайымы.

Нұрмұхаммед МАМЫРБЕКОВ

Одақтың 70 жылдығы тойланады

мерей

Дүниежүзінің әрбір төртінші тұрғыны мұсылман дінін ұстанады. Қазір Мұхаммед пайғамбар ілімін өзінің рухани тірегі санайтын жамағаттың қатары 1,57 миллиардқа жетіп отыр.

мұндай мәліметті аҚШ-тың Пью зерттеу орталығының дін және қоғамдық өмір бөлімшесінің мамандары жария қылды. аға зерттеуші Брайан гримнің баяндамасына қарағанда, мұсылман әлеміне қатысты әлеуметтік санаққа үш жыл уақыт жұмсалған. Нәтижесінде исламды қабылдағандар қатарының жыл санап артып келе жатқаны белгілі болды. Зерттеу жұмысы иісі мұсылмандардың, негізінен, 60 пайызының азия құр-лығында, 20 пайызының таяу Шығыс пен солтүстік африкада тұратынын көрсетіп отыр. сондай-ақ Батыс еуропада мұсылман дінін ұстанушылардың саны күллі құрлық халқының бес пайызын қамтитыны анықталды.

Болатбек МҰхТАРОВ

Әлем мұсылманданып келеді!

САҚ ТІЛІ МЕН ҚАС САҚ ТІЛІНДЕГІ КЕйБІР ОРТАҚ СӨЗДЕР:

кангарак – көкіректалбасе – далбасаурущ – ұрысбалга – белгітаяр – даяралажа – алабажақкурен – күреңгуммаз – күмбез

Білге КҮЛТЕГІН

БІЗ ҮШІН ЖАңАЛЫҚ:РҮСТЕМ – САҚ БАТЫРЫ

БАСҚАЛАР ҮШІН ЖАңАЛЫҚ:«ШАһНАМА» СЫР ЖАҒАЛАП ЖҮР

ирандықтар тұрандықтарға алғыс айтуы керек.

РҮСТЕМ ҚАй ТІЛДЕ СӨйЛЕГЕН?рүстем батыр иран тілдері тобына

жататын сәкзи тілінде сөйлеген деп топшыланады. сәкзи – рүстем батыр туып-өскен сақестан-систан аймағында қолда-нылатын тіл. Бұл күнде сәкзи тілінде сөй-лейтіндер қатары қатты сиреп барады. сондықтан сәкзи өлі диалектілер қатары-нан орын алып отыр.

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№177 (177) 9.10.2009 жыл, жұма www.alashainasy.kz6 e-mail: info@alashainasy.kz

АлАш АзАмАты

ДАТ!

Мырзакелді КЕМЕЛ, экономика ғылымының докторы, профессор:

Соңғы 15 жылда 2,1 миллион гектар суармалы жердің үштен бірі жарамсыз болып қалды. Неге?

АлАш-АқпАрАТ

Астықты өлкеде нан қымбат

– Аға, кейінгі кезде азық-түлік қауі п- сіздігі жөнінде өте көп айтылып келеді, бірақ соның өзінің қандай ережелері, қан дай өлшемдері бар екенін онша кездестіре алмаймыз, әңгімемізді осы-дан бастасақ...

– қазіргі заманда азық-түлік қауіпсізді-гі «модный» сөз ғана емес, ол ғаламдық про блемаға айнала бастаған мәселе. Адам ның өмір сүру үшін ауа, су, тамақ, баспана, жылу керек десек, бүгінде соның бір де бірін құдайдан күтіп отыра беруге болмай қалды. Соңғы екеуін айтпағанда, ауаның ластануы, судың жетіспеуі, тойып тамақ ішпейтіндердің санының өсуі жыл санап артуда. Біздің ғасырымыз су мен тамақтың тапшылығын болдырмау үшін күрес ғасыры болатын сияқты. Сондықтан әр мемлекет өз елінің тұрғындарына же-тер лік азық-түлікпен қамтамасыз етуді ма қ-с ат тұтып отыр. Біз де соның қатарындамыз. ФАО деген ұйым бар, ол Біріккен Ұлттар Ұйымы ның қарамағындағы Дүниежүзілік азық-түлік пен ауыл шаруашылығы ұйымы, сол ұйым бұл мәселенің қиындап келе жатқанын дәлелдеп, жиырма жылдай уа-қыт тан бері дабыл көтеріп келеді. қазір ТМД елдерінің одағы, Еуразиялық одақ секілді ұйымдар да бұл мәселеге басымдық беріп жатыр. Әсіресе 2007 жылдың басы-нан бері мемлекеттер бұл мәселеге барын-ша көңіл бөле бастады, өйткені өзіңіз біле сіз, сол кездері азық-түліктің күрт қым-баттауы, тіпті бірден екі есеге дейін өсуі орын алды, бұған тамақ өнімдерінің әлем-дік тапшылығының артуы себепті болды.

– Өлшемдері туралы айтыңызшы.– Бізде азық-түлік қауіпсіздігіне қатысты

заң қабылданғалы тұр. Өте маңызды, талаптары мен ережелері халықаралық стан дарттарға сай заң болатын түрі бар. Осы заңның қабылдану жолының бір са-тысымен айналыстым, сол заңда: «азық-түлік қауіпсіздігі – физиологиялық, тұтыну нормаларын және демографиялық өсуді қанағаттандыру үшін жеткілікті болатын сапалы азық-түлік тауарларына халықтың нақты және экономикалық қол жеткізуін қамтамасыз етуге мемлекеттің қабілетті екен дігін білдіретін экономиканың жай-күйі» деп белгіленді. Сонымен бірге «азық-түлік тәуелсіздігі» деген түсінікке де анық-тама берілді: «Егер республикадағы аз ық - түлік т ауа рларының жылдық өндірісі тұ т ын у дың физиологиялық нормаларына сәйкес халықтың жылдық қажеттілігінің сек сен процентінен төмен болса, онда азық-түлік тауарларының түрлері бойынша қазақстан республикасының азық-түлік тәуел сіздігі қамтамасыз етілмеген деп есептеледі». Сіз сұраған норма міне осы жер ден келіп шығады.

– Сонда жаңағы 80 пайыз болуы тиіс қандай азық-түлік өнімдері еке-нінің тізбесі бар ма?

– Тізбесі бар. Оны белгілеу үшін «әлеу-меттік маңызы бар азық-түлік тауарлары» деген түсінік енгізілді, онда былай делінген: «әлеуметтік маңызы бар азық-түлік тауар-лары – белсенді әрі салауатты өмірді сақтау үшін адам ағзасының негізгі тағамдық өнімдерге және энергияға қажеттіліктерін қанағаттандыруды көздейтін азық-түлік тауарлары». Ол тізбені Үкімет белгілейтін болады.

– Құпия болмаса, оған тамақтың қай түрлері жататынын айтып бер се-ңіз...

– құпия емес, заң қабылданған соң, жария етіледі ғой, қазіргі нұсқада әлеу-меттік маңызы бар азық-түлік тауарларына мыналар жатады: бидай ұны мен наны, макарон өнімдері; жармалар; көкөніс түр-лері; қант; тұз, өсімдік майы; ет пен шұжық; сүт пен оның өнімдері; жұмыртқа.

– Біздің елде осы өнімдерді қамта-масыз етудің жайы қалай? Ақпарат көздерінде әртүрлі айтылып жатады, біреулер азық-түлікпен жетерлік қам-тамасыз етілгенбіз десе, тағы біреулер тіпті құлдыратып жоққа шығарады.

– Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың 2008 жылғы ақпандағы Жолдауында елі-міздегі азық-түлікпен қамтамасыз ету мә-селесі агроөнеркәсіптік кешен алдындағы ең ма ңыз ды мәселе деп атады. Сол мақ-сатқа жету үшін ауыл шаруашылығы мен тамақ өнеркәсібіне инвестиция тарту, ерек-шелеп айтқанда өзімізді-өзіміз әлі қамта-масыз ете алмай отырған тамақ өнімдерін өн діретін өндіріс орындарын стимулдау, мә селен қантты, жемістер түрін, өсімдік ма йын өндіру салалары деп жекелеп айт-ты. Сұрағыңызға осы сөздер жауап, яғни бізде жалпылама алғанда, яғни астық, ет, сүт деп алғанда олар жетерлік, олардан шы ғатын өнімді, басқа да өнімдерді бөліп-бө ліп алғанда жетпейді.

– Рас айтасыз, бізде оңтүстік облыс-тарда көкөніс немесе жеміс түрлерін өндіру мүмкіндігі аса жоғары ғой, соны ұқсатып пайдалана алмай қытайдың алмасын, қызанағын жеп отырмыз.

– Біз өндіре алмай немесе сауданы ұйымдастыра алмай жатқан жоқпыз. Мә-се ле тереңіректе жатыр. Оңтүстікте жаз кезінде 10 теңге тұратын қызанақ Астанада ең төмен болғанда 100 теңге болды, яғни Елордадағы сауда орындарына барғанша бағасы он еселенеді. Онда да тек жаз ай-ларында. Күзден келесі жазға дейінгі өні м-нің басым бөлігі сырттан келеді. Сон дықтан өнімді өндіруге қоса біз оны ұдайы өндіру мен делдалдар санын барынша қысқартуға тырысуымыз қажет. Ол үшін мерекелер

алдындағы бірді-екілі көзбояу шаралардың орнына, жүйелі жұмыс керек. Мысалы, Астананың қажеттілігі жыл бойын да 20 мың тонна қызанақ немесе 100 мың тонна сәбіз болса, соны 52 аптаға бөліп, әр аптада қанша жеткізіп беруге кімнің мүм кі н -дігі бар, солармен келісімшарт жа са луы тиіс. Оны тасымалдайтындарға әр дайым жасыл бағдаршам жанып тұруы тиіс, яғни ол көліктерді арнайы белгілермен белгілеп, тексерушілерге тек тиеу және түсіру кезінде ғана тексеруге рұқсат беріп, жол бойынша тексеріске тыйым салу керек. Әйтпесе, есірткі деген себеп бар, соны іздеген болып, өзі өндірген өнімін қалаға тасып, бір жерде өткізіп қайтқысы кел ген дерді жол бойы саумалау тоқтамайды. Ол өнім қалалардағы коммуналдық базар ларға түсіп, сол жерден таралып, жеке-же ке сатушыға алған бағасына қоятын үсте месін белгілеп беру керек. Сонда өнімнің бастапқы сату бағасынан 30 пайыздан ар-тық үстеме болмайтын жағдай туындайды, одан асырғандарды тәртіпке шақыру ке-рек. Тамақ мәселесіне келгенде халық қол-дайды, сондай болғанда тәртіпке бағын-байтын ешкім қалмайды.

– Сол жетіспейтін тамақ өнімдерін молықтыруда не жасалып жатыр?

– Бізде Елбасы Жарлығымен қабыл-данған Тұрақты даму тұжырымдамасы бар , сонда: «ауыл шаруашылығын сапалық дең гейден жоғарылату, оны индуст рия-ландыру, ауыл шаруашылығы өнімдерін дайы н дау, ұқсату және сатудың инфра-құрылымын жақсарту, қазақстандық өнім-дердің бәсекелестік артықшылықтарын же тіл діру арқылы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету» мәселесі қойылған. Ол 2006 жыл еді, содан бері Елбасы әртүрлі жиындарда отандық ауыл шаруашылығы өнімдерінің бәсекелестігін арттыру жайын-да кеңінен айтып өтуде. Сол талап дең-гейінде ауыл шаруашылығын дамытудың жаңа институты – «қазАгро» Ұлттық хол-дингі көптеген нақты жұмыстар атқарып жатыр, ол – жылыжайларды көбейту ар-қылы көкөніс молшылығына жету және ол өнімдермен жыл бойына қамтамасыз етіп отыру, тамшылап суару арқылы суды үнем-деу және өнімділікті арттыру.

– Осы екеуіне кеңірек тоқталып ай-тып берсеңіз.

– Жылыжайлар бізде Кеңес Үкіметі кезін де де болған, олар 150 гектар жерді игерген. Содан қазір 30 гектары ғана қал-ған, жаңалары құрылмаған. Бұрынғы жылы жайлардан ұдайы және өнімді жұ-мыс істеп тұрғаны қарағандыдағы жылы-жай, т.с.с. бірді-екілісі ғана. Өйткені олар-дың құрал-жабдықтары ескірген, оны ал мас тыратын жаңа құралдар шықпай қалған, әйтеуір жамау-жасқаумен келе жат қан тірлік. Осыдан барып ол кәсіпо-рындар рентабельділігі төмендеп, қытай-дан, Ираннан, Өзбекстаннан келген өнім-дермен салыстырғанда өнім қымбатқа түс кен соң, көбісі тоқтап қалған. Жаңасын салу қымбат, оған кеткен шығын 5-6 жыл-

сыз қайтпайды. Сондықтан жыл он екі ай көкөніспен қамтамасыз еткіміз келсе, оған шығындауға мәжбүрміз. Осыған төзерлік жоба жасалған, оның тиімділігі халықты ерте көктемде, күзде және қыста көкөніспен қамтамасыз ету.

Тамшылатып суару технологиясына ке л- сек, соңғы 15 жылда еліміздегі 2,1 мил-лион гектар суармалы жердің үштен бірінен астамы жарамсыз болып істен шыққан, оның басты себептерінің бірі тұрақты түрде келіп тұратын судың жетімсіздігі. Оның үс-тіне су жетіп тұрған жерлердегі суару жүйе-лерінің де тех никалық жағдайы сын кө-термейді. Негізгі мелиоративтік қор жа ры м -жартылай істен шыққан, ал кейбір элементтері 60-80 пайызға дейін жарам-сызданған.

Осындай жағдайда су үнемдеуші те х-но логияларды қолдау қажеттілігі өзінен-өзі түсінікті болар.

Тамшылатып суару алдымен Англияда 1948 жылы алғаш рет енгізілген, оны де-реу іліп әкеткен шөлейт жерде орналасқан Израиль, оған 50 жылдан асты, содан кейін Ақш, Австралия, Франциялардың енгізе бастағанына 40 жылдай болды. Бү-гін де әлемде 3 миллион гектар жерде тамшылатып суару әдісі қолданылады.

қазақстанда 1990 жылдардың басын-да Израиль тәсілімен Оңтүстік қазақс-танның Мақтаарал өңірінде енгізілмек болып, ол сәтсіз аяқталған, ол үшін мемле-кет әлі күн ге дейін өз бюджетінен төлем жасап жатыр. Оның сәтсіз болған себебі әдісті халық жиі орналасқан, суы өз ағысы-мен жеткілікті ке ліп жатқан жерге, мақта саласына ен гізбек болған. Тұрғындар оның жіңішке тұрбаларын, басқа нәрсе-лерін ұрлап, үзіп, құртып жіберген. Тұрғын-дардың оны қол дауға мәдениеті жетпеді және жаңа әдіс біраз тұрғындарды істеп жатқан жұмы сынан айырғандықтан солай болды.

Бұл әдістің тиімділігі суды ағызып суар-ғаннан екі-үш еседен көп үнемдеуге бола-тынымен бірге, жерге жіберілетін суды тазартып, арамшөптердің тұқымын ағыс-пен бара алмайтын етеді және сумен бірге тыңайтқыштар да қоса беріледі, тыңай т-қыштардың пайдалылық коэффициенті 90 пайызға жетеді, яғни енген тыңайтқыш тек сол егілген өсімдіктің түбіне ғана бері-леді, басқа арамшөпке кетіп немесе құр босқа атыз арасында жатып қалу бол-майды. Сіз білесіз бе, Оңтүстік қазақстан-дағы суармалы жерлер Кеңес Одағы кезін-де тыңайтқыштарға әбден тойған, соның күші бүгінге дейін жетіп, тыңайтқыш беріл-мей кеткен 20 жылға жетіп жатыр, енді ғана жер әлсірей бастады. Немесе оңтүс-тіктегі суармалы жерлердің балл-бонитеті 16-дан аспайды. Ол жерлердің көбі жай сұр топырақты, құнарсыздығы төмен жер-лер.

Тамшылатып суаруда бір сөзбен айт-қанда, жерді жыртып, тегістеп, арық-аты-зын әзірлеп, егіп алған соң басқа қол күші жұмсалмайды. Биыл Арыс ауданында «Жа ңа Ақдала» ұжымында бір гектар жер-ден осы әдіспен егіп, орта есеппен 70 тон-надан қызанақ алған. Жай технологияда одан 3-4 есе кем алынады. Және бұл әдісті рельефі қолайсыз, тегіс емес жерлерде де қолдана беруге болады. Жыл аралап қуаң-шылық болып тұратын немесе ұдайы қатты жел тұратын жерлер де жарай береді. Бұған жердің құнарлылығы да көтеріңкі болуы шарт емес, қосымша қоректендіру су арқылы реттеледі.

– Бір гектар суармалы жер қанша табыс әкеле алады?

– Осы технологиялар енгізілсе бір гектар жердің табысы көкөністе және бау-бақшада 3-4 мың Ақш долларынан кем болмайды.

– Жаңа балл-бонитет деп қалды-ңыз, соны ашып айтып берсеңіз.

– Біздің жеріміздің биоклиматтық мүмкіндігі онша жоғары емес, ол Солтүстік Америка мен Батыс Еуропа елдерінен 2,7 есе төмен. қара топырақты өңірлерде балл-бонитет 50 бірліктен жоғары болады, ол – өнімділіктің ең биік шыңы десе бола-ды. Одан төменірек, балл-бонитеті 30 бен 50-дің арасында 8 миллион гектарға жуық жерлер де бар, ал 300 мың тұрғыны бар Мақтааралдағы ауылшаруашылық жерінің балл-бонитеті 10-12 ғана. Сонда да жақсы өнім беріп жатқаны, бағанағы айтқан ке-ңес кезіне топырақта сақталып қалған ты-ңайт қыштардың қалдығы, күн көзі жетер-лік, жылуы мол күндер көп, соның есебінен өнім бар болып тұр. Бірақ бұдан былай ол жерлерде жердің азғындауын тоқтату, мелиорация жұмыстарын жүргізу, жердің құнарлылығына жәрдемдесу міндеттері тұр.

– Әңгімеміз азық-түлік қауіпсіз-дігінен басталып, жер, су жағдайына ауысты. Суармалы жерде, күнгейдегі

елде көп жұрт бар екені белгілі. Жоға-рыда суармалы жердің үштен бірі жа-рам сызданды дедіңіз, 15 жылда үштен бірі кетсе, тағы бір 15 жылда тағы сон-ша жерден айырылсақ, сонда ол жер-дің жерді еміп өскен халқы қайтіп күн кө реді?

– Жалпы, егістік көлемінің 5 пайы зын-дай ғана суармалы жер 35 пайыз егін шілік өнімін береді. Соның көбісі – атап айтқан-да, мақтадан басқасы азық-түлік өні мі немесе азық-түліктің молшылығына қыз-мет ететін жемшөп өнімдері. Көрдіңіз бе, 5 пайыз жер 35 пайыз азық-түлікпен қамта-масыз етіп тұр.

Ал егер 5 пайыз жерді 10 пайызға жеткізсек, онда суармалы жер дің өзінен алынатын азық-түлік өнімі 70 пай ыз ға шамалап қалар ма еді... Оның үс тіне, суармалы жерде тұратын көп халық тың жұмыспен қамтылуын айтсаңызшы. Бізде қант қызылшасын өндіру қандай озық сала ның бірі еді, соны сол жердегі халық-ты жұмыспен қамту үшін ғана ұстап тұру керек еді, енді әбден құлдыратып алып, Жамбыл ша, артынан қос атпенен қумақпыз (Жам был дың сөзі бар ғой: Кешегі өтіп кеткен жиырма бесті, Артынан қос атпенен қусам ба екен, – деген).

Суармалы жерлердің 80 пайызы Алма-ты, Жамбыл, Оңтүстік қазақстан, қызылор-да облыстарында. Ол жерде күнкөрістін тек жерден ғана айырып отырған халықтың саны сондағы тұрғындардың 50 пайызынан көп. Сондықтан суармалы жерге көзқарас ерекше болуы тиіс. Мен сізге бір цифр айтайын: соңғы үш жылда ауыл шаруа-шылығында еңбек еткендер саны 2,3-2,4 миллион адам, ал ауылда тұратындар са-ны өткен жылғы санақ бойынша 8 ми л-лион ға жуықтайды, оның жартысы еңбекке жарамды деп санасақ, сонда ауыл адамы-ның ішіндегі жұмыссыздар саны көрініп-ақ тұр.

– Жоғарғы мекемелерде тағы қан-дай жаңашыл бастамалар бар?

– Ең бастысы ауыл шаруашылығын индустрияландыру деп кетіп едім ғой. Сол индустрияландыру не үшін жасалмақ? Оның мағынасы бақылауда болады, азық-түліктің сапасы халықаралық стандартқа сай келмесе ешкім сатып алмайтын түрлері бар, ол – ет пен сүт және солардың өнім-дері. Мысалы, ресей біздің елдің тек үш облысынан ғана ет сатып алады, ол – солтүстік облыстар. Олар етті сатып алар-дан бұрын әбден тексереді, тексерістен өткен сапалы етті ғана алады. Ал сапалы ет ірі кәсіпорындарда болады, өйткені оларда өнімнің сапасын арттыруға, мал тұқымын асылдандыруға, ветеринарлық бақылау жасауға мүмкіндік болады. Бес сиыры бар шаруа оны қалай жасайды? Сүт те солай.

Ал индустрияландыру неге керек, сатпасақ сатпаспыз, өзімізге жетсе болды емес пе десек, онда тіптен ұтыламыз. Себе-бі әлгі 80 пайызды ұстап, азық-түлік қауіп-сіздігін сақтап тұру үшін біз өнімді 80 пайыз емес, одан көп артық өндіруіміз керек. Ыл-ғи бір санды ұстап тұру мүмкін емес, артығымен өндірілсе ғана қауіпсіздікке же теміз, бара-бара өнімді ұқсатып, дастар-ханға түсетін дайын өнімдер шығарамыз, артығын сатамыз, сатылмаған өнімімізді сақтаймыз. Есік алдындағы 1-2 сиырды есеп ке алып, содан үй адамдары ішкен сүт - айранды статистикаға кіргізіп, молшы-лыққа жеттік деу – индустрия лан дыру емес.

Сұхбаттасқан Гүлбаршын АЙТЖАНБАЙ

АЛАшҚА АЙТАР дАТыМ... Азық-түлік бағасы, әсіресе бізде мол шығатын нан, ет пен

сүттің бағасы әлемдік бағамен теңесті. Тамақ өнімдерін өндірумен айналысу тиімді салаға айналды. Енді екі нәрсені дұрыстауымыз керек, бірі – барымта, екіншісі – өндірушінің бағасын ортадағылардың еселеп көтеріп жіберуі. Мұхаммед пайғамбар хадистерінің бірінде: «Сауданы баю үшін ғана жасама, халқыңа қызмет ету үшін де жаса» деген. Сондықтан үстеме ақыға қанағат болса және иманға оралсақ, кісінің үміт етіп отырған малын ұрлап бір күнде тойынып шыға келуге құмартпасақ. Мұның екеуі де шәкәрім айтқандай – ардың ісі.

Пәтерді жекешелендірудің жаңа ережесі бекіді

Беларусь елі қазақтар ерлігін ұмытқан жоқ

Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћБ i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ

Жұмыс істеп тұрған мекемемді басқа қалада тіркетуіме бола ма?

Апталық жұмыс уақытын 40 сағатқа ұзарту заңды ма?

ЖшС-ның заңды мекенжайы – Қарағанды облысының Балқаш қаласында. Бірақ мен Қарағанды қаласында жұмыс істегім келеді. Сондықтан ЖшС-ны жергілікті Халыққа қызмет көрсету орталығына тіркейін десем, олар «бұл заңға қайшы» дейді. Расында да солай ма?

Марат БАЙМУЛдИН, Қарағанды қаласы

Біз Алматы қалалық жедел жәрдем 2-қосалқы станциясында жұмыс істейміз. Мамыр айынан бастап жұмыс аптасын 40 сағатқа ұзартты, керісінше жалақымызды 25 пайызға кемітті. Басшылар мұны дағдарыспен байланысты деп түсіндіреді. Осы заңды ма?

Зайра, Алматы қаласы

Мамандардың айтуына қарағанда, Азаматтық кодекстің 39-бабына сәй-кес, заңды тұлғаның жұмыс істейтін жері мен заңды мекенжайы сәйкес болуы керек. Егер жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің заңды мекенжайы Балқаш қаласында болса, онда сол қаладағы Халыққа қызмет көрсету орталығына тір келуі тиіс. Сондықтан қарағанды қаласының ХқКО-ның іс-әрекеті заңды болып табылады.

Бүгінгі қолданыстағы Еңбек кодексінде апталық жұмыс уақытының ұзақтығы 40 сағат болып бекітілген. Алайда Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің 2007 жылғы 31шілдедегі бұйрығына сәйкес, кейбір ауыр, зиянды, өте зиянды және қауіпті жұмыс атқаратын мамандық иелеріне апталық жұмыс уақытының ұзақтығы 36 сағат болуы тиіс. Бірақ сіздердің жұмыстарыңыз бұл категорияға кірмейтін болғандықтан, апталық жұмыс уақытының ұзақтығы 40 сағат болып бекітілуі заңды. Ал жалақы мөлшерін азайту заңсыз.

Статистикалық мәліметтерге сүйе н -сек, еліміздегі ең арзан ұн Павло дар об лысының еншісінде. Соған қа рама с-тан мұнда нан бағасы қымбат. Халық ең көп тұтынатын «Тау-нан» өнімі әр жерде әр түрлі бағамен босатылады. Аймақ басшысы Бақытжан Сағынтаев ас атасының құны 35 теңгеден аспа-сын, – деді.

Көтерме саудадағы 550 грамдық нан-ның еліміздегі орташа құны – 39 болса, па вло дардағы көрсеткіш – 47 теңге. Ең қым бат нан облыс орталығында – 48 тең-ге. Ал ең арзан өнім қашыр ауданында тір келген. Мұндағы баға – 32 теңге. Өңірі-міздің бірінші сұрыпты ұннан жасалатын нанға деген жылдық қажеттілігі 63 мың тоннадан сәл асады. Ал оны ұсынушы бас-ты фирма –«павлодар нан-тоқаш комби-наты» ЖшС. Нарықтағы оның үлес салма-ғы 40 пайы з ды құрайды. Олардың «Тау - нан» өнімін балабақшалар 43 тең ге-ден алса, ауруханалар 36 теңгеден тұты-нып келген. Мұндай сәйкессіздікті кәсіпкер комму нал дық төлемдер, несиесі мен жұ-мыс шы лардың еңбекақысына кететін шы-ғыннан деп түсіндіреді серіктестік бас-шысы.

– Биыл егін берекелі болды. Демек, нан ның бағасы да тұрақты болуы тиіс. Бидайдың тоннасы 18-20 мың теңгеден босатылған жағдайда, нанның бөлшектік бағасы 35 теңгеден аспауы тиіс, – деп қа-дап айтты облыс әкімі Бақытжан Сағын-таев.

Бекжан АРҒыНБАЙ,Павлодар облысы

Алматы қалалық мәслихаты Ал-маты қаласы әкімінің мемлекеттік ком муналдық тұрғын үй қорынан пә-терлерді жекешелендірудің жаңа ере-желерін бекітті. Енді мемлекеттік тұр-ғын үй қорындағы баспаналарды бұ рын ешқандай жекешелендірумен айналыспаған Ұлы Отан соғысының қатысушылары, І және ІІ топ мүге дек-тері, Чернобыль апаты салдарын жою-ға қатысқандар, Семей полигонынан зардап шеккендер мен жауынгер-ин-тернационалистер еш кедергісіз өз ме н шігіне айналдыра алады.

Алматы қаласы әкімінің баспасөз қыз-метінің хабарлауынша, бұдан басқа кате-гориялар коммуналдық тұрғын үйді тиісті жеңілдіктерді қолдана отырып, сатып алу арқылы жекешелендіреді. Тұрғын үй құны тиісті заңдар мен іске асырылған мемле-кеттік сатып алу байқауы талаптары бо-йын ша анықталады. Жекешелендіруде әлеу меттің әлжуаз топтары баспана құнын 10, ал мемлекеттік және бюджеттік қыз-мет керлер қызмет өтіліне қарай 3-тен 10 пайызға дейін төмендетілген жеңілдікпен сатып ала алады. Айта кетейік, қазіргі уақытта Алматы қаласы әкімінің мемле-кеттік коммуналдық тұрғын үй қорында 2000-нан астам пәтер бар.

Болатбек МҰХТАРОв

Кеше Алматыдағы Әуезов ауда-нының әкімдігінде белорус даласын жаудан азат етуге қатысқан Ұлы Отан соғысының ардагерлеріне мерейтой-лық медальдар табысталды.

Александр лукашенко елінің мара па-тын «Беларусь мәдени орталығы» қоғам-дық бірлестігінің директоры Сергей Сазо-нов жеткізді.

қазіргі таңда Алматының бұл ауда-нында Ұлы Отан соғысының 605 ардагері тұрып жатыр екен. Олардың 5 275-і тылда еңбек атқарған болса, Беларусь шайқа сы-на қатысқандардың саны 95 адам. Аудан әкімі Бекқали Торғаевтың айтуынша, әзір-ше арнайы медаль ардагерлердің 38-іне бөлініп отыр. «Сіздердің ұрпақ үшін жаса-ған еңбектеріңіз ұшан-теңіз. Біз сіздердің ерліктеріңізді еш уақытта ұмытпаймыз. Ауданымызда қазір 100 жастан асқан 15 адам бар. Солардың қатарын сіздер де толықтырыңыздар», – деген аудан әкімі ардагерлерге арнайы сыйлықтар да тарту етті.

Хайхислам БАЙМҰХАНБЕТОв, Ұлы Отан соғысының ардагері:

– Мен 1924 жылы дүниеге келдім. 18 жасымнан бастап алапат соғысқа ара лас­тым. Отан үшін жан беріп, жан алыстық. Бе ла русьті азат етуге қатыстық. Бірнеше медальдар алдым. Енді міне, немерелерім, балаларым мені құттықтап жатыр, қатты риза болып тұрмын.

Нұрмұхаммед МАМыРБЕКОв

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№177 (177) 9.10.2009 жыл, жұмаwww.alashainasy.kz 7e-mail: info@alashainasy.kz

дода

Ұлттық қҰрама

Нұрғазы сасаев

Ша

йба

лы

хо

кк

ей

? Б i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћБ i л г i м к е л г е н Б i р с џ р а ћ

СемСерлеСу Спорты

Жаңа тағайындаулар

азиада-2011

астанада алғаш рет азия чемионаты өтеді

дұрыс айтасыз, 15-18 қазан ара-лы ғында астанадағы «дәулет» спорт -тық кешенінің Ұлттық теннис орта-лығында көркем гимнастикадан IV азия чемпионаты өтеді. бұл – осы спорт түрінен қазақ жерінде тұңғыш рет өткелі отырған дүбірлі дода. кеше біз сіздің сұрағыңызға жауап беру үшін қр көркем гимнастика федерациясының

мемлекеттік жаттықтырушысы екатерина панченкомен хабарласып, төмендегідей мәліметтер алдық:

– IV азия чемпионатына 8 елден 28 спортшы қатысады деп күтіп отырмыз. Әрине, Әлия Юсупова қазақстан құра-масының сапында бақ сынайды. тұңғыш рет астанада өтетін азия чемпионатында 6 медаль жиынтығы сарапқа салынады:

Осы қазан айының ортасында астанада «көркем гимнастикадан азия чмпионаты өтеді» деп естідім. Бұл біріншілікке Әлия Юсупова қатыса ма екен? Жалпы, оған азияда лайықты қарсылас бола алатын гимнасшы қыздар бар ма?

Жібек амаНЖОлқызы, Астана қаласы

командалық сайыс, жекелей сын-дағы көпсайыс және төрт жаттығу бойынша жеке-жеке. біз осы ал-ты жаттығу да да топ жарып, алты алтын аламыз деп отырмыз. басты бәсекелестеріміз Өзбекстан, оң түс тік корея және Жапония қыздары болмақ. командалық сайыстың іріктеу сыны 15 қазанда басталып, ақтық сыны 16 қазан күні өтеді. ертеңінде көпсайыстан жекелей сындағы жеңімпаз бен жүлдегерлер анықталады. ал 18 қазан күні төрт жаттығудағы финалдық бәсекелер өтіп, елор-дамыздағы азия чемпионаты га-ла-концертпен аяқталады, – деп қуантты бізді екатерина ива-новна.

тарту-таралғы төккен терлеріне татиды

БелОруссия ЖайыНдаалдымен белоруссиямен болатын

ойынға тоқталған герр Шторк қарсы-ластарымыздың 9 қыркүйек күні украина-мен болған кездесуін талқылап берді. Жарты сағаттан астам уақыт сол ойынды бірге отырып тамашалап, артынша белорустардың артық және кемшін тұстарын ортаға салды.

– байқағандарыңыздай, белоруссия алғашқы минуттарды өте белсенді бас-тайды. Яғни, голды бірінші болып соғып алуға тырысады. украин футболшыларын мейлінше қыспаққа алғанын да көрді-ңіздер. бізге де, ең бастысы – алғашқы минуттарда гол жіберіп алмау. одан кейін жағдайымыз ақырындап қалыпқа келеді. Сондай-ақ, белорустардың қарымта ша-буылдарынан сақ болғанымыз жөн. Әсі-ресе, қос қапталдағы ойыншы ларын ой-нат пай, жіті қадағалап отыруы мыз керек. Әйтпесе, калачев сынды саңлақтары сан соқтырып кетуі еш ғажап емес, – деді бас бапкер.

неміс маманының пікірінше, соңғы кезде ұлттық құрамамыздың ойын өрнегі түзеліп келеді екен. мәселен, украин-дармен сырт алаңда тең ойнауға шақ қал-сақ, андорраны 3:1 есебімен тізе бүк-тірдік.

– дегенмен белоруссия андорра емес. оларды ұту былай тұрсын, тең есепке қол жеткізудің өзі қиын, – деді герр Шторк. – рас, бас ойыншысы александр Глеб жара-қатына байланысты командасына көмек-тесе алмайды. бірақ Глебсіз-ақ бе ло рус сияда тәжірибелі ойыншылар жетіп-артылады.

Сондай-ақ бас бапкердің сөзінен ұққанымыз, ертең жасыл алаңға таңат нөсербаев шықпай қалуы ғажап емес. бір

Брестте бір есте қалар ойын болар ма екен?Кеше футболдан ұлттық құрамамыз алматы әуежайынан

Белоруссияның Брест қаласына ұшып кетті. ертең жігіттеріміз Брест қаласында алаң иелерімен кездеседі. содан кейін 14 қыркүйек күні елордамыз астанада Хорватия құрамасын қабылдайды. айта кетейік, бұл ойындар футболшыларымыздың 2010 жылғы әлем чемпионатына іріктеу турнирінің аясындағы соңғы матчтары болмақ. Брестке аттанар алдында ұлттық құрамамыздың бас бапкері Бернд Шторк баспасөз өкілдерін алдағы матчтар туралы шай ішіп отырып, әңгімелесуге шақырған болатын.

жылдан бері ұлттық құрамамыздың бас ойыншыларының қатарында болған «ор-дабасылық» саңлақ алғаш рет қосалқы құрамада қалып қоюы мүмкін. оның себебін бернд Шторк былай түсіндірді.

– Өздеріңіз білесіздер, сары қағаз-дарына байланысты нөсербаев андор ра-мен болған ойынға қатысқан жоқ. оның орнына мен жас шабуылшы Сергей хижниченконы шығарғанмын. хижа үмітімді ақтап, екі гол соқты. белоруссиямен біз бір ғана шабуылшымен ойнаймыз. Сондықтан таңаттың орнына тағы да хижниченконы шығаратын шығармын.

ХОрватия ЖайыНдакелесі кезекте герр Шторк хорватиямен

болатын ойынды талқыға салды. 2010 жылғы әлем чемпионатының аясындағы соңғы ойынымыз болғандықтан, әрі оны өз алаңымызда өткізетіндігімізден бұл матчта екі шабуылшымен өнер көр се-теміз.

– елордамыздың «астана-арена» ста-дио нында бірінші мәрте ойнайын деп отырмыз. Сондықтан стадионға көрермен қауым көп жиналады деп үміттенемін. Жанкүйерлердің демеуінің арқасында жігіттер өздерінің мүмкіндіктерін 100 пайызға орындауы керек. бірақ түсіне-сіздер деп ойлаймын, хорватиямен тең дәрежеде ойнау өте қиын. оның үстіне, оларға үш ұпай ауадай қажет. Өйтпеген жағдайда әлем чемпионатынан тыс қалып қоюы ғажап емес. Сондықтан олар барын салады.

дегенмен 14 қыркүйек күні қарсы-ластардың сапында алаңға лука модрич, Эдуарду да Силва, младен петрич сынды хас шеберлер шықпайды. Жарақат алып қалған бұл саңлақтар Славен биличтің басты ойыншылары болғаны жасырын емес. алайда бұл да бернд Шторкты қуантпады. хорваттардың қай ойыншысы болмасын, ойын тағдырын шешіп кете алатынын қаперде ұстайтын бапкеріміз

көбіне қарымта шабуылдарға иек арта-тынын жасырмады.

бұдан басқа неміс маманы журналис-тердің тағы біраз сұрақтарына жауап берді. Әріптесіміздің бірінің: «Ұлттық құрама сапында өз клубында да, бас командада да алаңға шықпайтын денис малинин деген футболшы бар. ондай футболшыны ұлттық құрамаға шақырудың керегі бар ма?» – деген сұрағына герр Шторк:

– денис алаңға шықпағанымен, жаттығуларда өзін өте керемет қырынан көрсетіп жүр. Жылдамдығы да, соққысы да күшті. мен оған мүмкіндік берер болсам, өзін жақсы қырынан көрсетуі тиіс. мәселен, Сергей хижниченкоға ешкім сенген жоқ. бірақ менің арқамда ол да өз потенциалын паш етті. бір сөзбен айтқанда, «бұл футболшылардың жолын ашып жүрген – мен», – деді.

азиз Жұмаділ

Волейбол

волейболдан ерлер арасындағы қазақстан ұлттық құрамасының бетке ұстар ойыншысы марат иманғалиевтің алдағы маусымда иранда өнер көрсетуі мүмкін.

иран иманғалиевкеқызығуда

Жақында алатау бөктеріне 2011 жылғы Vіі қысқы азия ойындарының астана қалалық ұйымдастыру және өткізу комитеті келіп, алматыдағы дәл осындай комитетпен дөңгелек үстел өткізді.

2011 жылғы VІІ қысқы азия ойын-дарының астана және алматы қалалық ұйымдастыру және өткізу комитеттері біраз кеңесіп, басқосу өткізген соң алатау бөктеріндегі спорттық ғимараттарды ара-лап көрді. бұл ғимараттардың бәрі 2011 жылғы VІІ қысқы азия ойындары өтетін спорттық кешендер болатын, әрине. атап айтқанда, 2011 жылғы VІІ қысқы азия ойындарын ұйымдастыру және өткізу комитеттері «медеу» мұзайдынында, Шым бұлаққа апаратын жолда, шаңғымен тұғырдан секірушілерге арналып салынып жатқан кешенде және балуан Шолақ атындағы спорт сарайында болды. осы нысандарға жауапты тұлғалар құрылыс жұмыстарының межелі уақытта бітетін-діктерін айтып, жүргізіліп жатқан жұмыс барыстарымен таныстырды.

осылайша 2011 жылғы VІІ қысқы азия ойындарының астана қалалық ұйым-дастыру және өткізу комитеті алматыға келіп, әріптестерінің жұмыстарымен та-нысып кетті. енді екі аптадан кейін 2011 жылғы VІІ қысқы азия ойындарының ал-маты қалалық ұйымдастыру және өткізу комитеті астанаға барып, елорда лық-тардың жұмыстарымен танысады. «бірлесе көтерген жүк жеңіл» дегендей, екі комитет «бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығару» мақсатында бар күш-жігерлерін бірлесе жұмсауда.

дайындағанӘлихан ЖаППар

екі қаладағы комитет ынтымақта

«барыстың» бас бапкері андрей Шаянов алты күннің ішінде төртінші ойын өткізіп тұрған «авангард» шаршаған болар деп ойлаған сыңайлы. оның үстіне, басқа-басқа, бірақ осы омбылықтардың меселін қайтарып жүрген жайымыз бар еді. бұған дейін қазақтың «барысы» өзіміздің бұ-рынғы омбы қаласының «авангард» клу-бы мен үш рет кездесіп, үшеуінде де же-ңіске жеткен болатын. былтыр астанада 4:2 есебімен, ал омбыда 5:2 есебімен басым түскен-ді. ал биылғы маусымдағы тырнақалды кездесуін астанада, осы «авангард» клубымен өткізген «барыс» шектен тыс тартысты өткен матчта 1:0 есебімен жеңіске жеткен болатын. Жалғыз гол овертаймда соғылып, омбылықтар ома қапқан-ды. осыдан болар, осы ойын-нан кейін андрей Шаянов: «біз үшін бұл матчтың маңызы зор еді. біз бұл ойында жеңіске жетуді ғана ойлаған едік. бірақ айдында бір ойыншымыз кем болғанда, омбылықтарға төтеп бере алмадық. Соңғы ойындардағы сәтсіздіктеріміз жігіттердің

яромир ягр «Барысқа» үш гол соқтықұрлықтық хоккей

лигасындағы он екінші ойынын Омбыда жергілікті «авангард» клубымен өткізген «Барыс» 3:6 есебімен ұтылып қалды. астаналықтардың канадалық қақпашысы джеффри Гласс болмағанда, есеп бұдан да сорақы болар ма еді...

жүйкесіне тиіп жүрген сыңайлы», – деп ағынан жарылды.

Шынымен-ақ, «барыс», міне, жетінші рет қатарынан жеңілістің кермек дәмін татты. бірақ үшеуінде буллитте бақтары жанбай, еншілеріне бір ұпайдан жазған. Шаршағандық па, әлде іркес-тіркес жеңілістердің жүйкеге тиіп, еңсені басуынан ба, әйтеуір ойын ережесін бұзу да жиілеп кетті. қысқа қайырып айтқанда, дәл қазір «барыстың» кежегесі кейін тартып, ойыны мандымай жүр. мысалы, олар осы омбыдағы матчта қарсы-ластарының қақпасына бар болғаны 15

соққы бағыттады. ал «авангард» астана-лықтардың қақпасын бір кезеңде 15-16 рет нысанаға алды. Салыстырып көріңіз. мұндай көрсеткішпен құрамында атақты чех жұлдызы өнер көрсететін айбынды командаға қалай төтеп беруге болады? обалы нешік, канададан қалап алған қақпашымыз джеффри Гласс жанұшыра қимылдап, шүмектетіп тер төкті. омбы-лықтардың 38 соққысына тосқауыл бола білді. небір қауіпті сәттерде айдын иеле-рінің тегеурінді шабуылдарына тойтарыс берумен болды. бірақ чех шабуылшысы Яромир Ягр біздің Гласстан да асып түсті.

осы ойында үш гол соғып, бір нәтижелі пас берді. бұл – 37 жастағы ардагер саң-лақтың қхл-дағы үшінші хет-тригі. Әрі биылғы маусымде екінші рет үш гол соғуы. ең бастысы, ол осындай тамаша жетістікке омбы жанкүйерлері алдында бірінші рет қол жеткізіп отыр екен. осыдан болар, омбылықтар оған орасан зор қошамет көрсетіп, матчтың аяғын әсерлендіріп жіберді.

«барыс» келесі кездесуін 10 қазан күні астанада, биылғы маусымдағы аут сай-дерлердің бірі «амур» клубымен өткізеді. мүмкін, осы ойында таза жеңіске жетіп, ұзаққа созылған сәтсіздіктің тамырына балта шабар. Әйтпесе биылғы маусымды тәп-тәуір бастаған «барыс» кейінгі кезде әрбір жеңілісі сайын төмен сырғып келеді. қхл-дың жалпылигалық кестесінде төртінші орынға дейін көтерілген «барыс» қазір 16-орында тұр. «Шығыс» ди ви-зионын кестесінде 7-орынға тұрақтады. он екі ойын өткізген елордалықтардың еншісінде дәл қазір 13 ұпай ғана бар.

«авангард» (Омбы) – «Барыс» – 6:3 (1:0, 2:2, 3:1)

Голдар: Ягр (пестунов, клепиш), 11:03 (1:0 – артық құрам). немировски (Штумпел, подградски), 20:36 (1:1 – артық құрам). перрен (бабчук, Ягр), 26:54 (2:1 – артық құрам). рымарев, 27:27 (2:2). В.белов (Волков), 31:39 (3:2). Ягр (пестунов), 41:53 (4:2). курьянов (Власенков), 46:45 (5:2). летовски (корешков), 52:32 (5:3). Ягр (клепиш), 58:08 (6:3).

қақпашылар: рамо – Гласс.айып уақыты: 16 минут – 24 минут.соққылар: 44 (13+16+15) – 15

(2+7+6).

бұл сұраққа жауап беру үшін қр күрес түрлері федерациясының бас хатшысы Жаңаберген қарман-даев қа жүгіндік.

– расында да, біздің федерация әлем чемпионаты алдында арнайы бағдарлама қабылдаған. бірақ ол бағдарламада тек алтын медаль алса ғана қомақты сыйақы беріледі

деген сөз бар. Әрі чемпион болған балуанды даярлаған жалпы ко-ман даға, яғни «балуанға әлем чемпионы атану үшін қолдау көр-сеткендердің барлығы сый ақыдан шет қалмайды» делінген. онда балуанға бұл сыйақының 25 пайы-зы берілетін еді. қалған ақша кім-нің көмегі қаншалықты тиді, соған

қр күрес түрлері федерациясы әлем чемпионаты алдында арнайы бағдарлама қабылдап, осы бүкіләлемдік біріншілікте «алтын медаль алған балуанға 100 мың ақШ доллары көлемінде сыйақы береміз» деген болатын. Бірақ біздің балуандар алтын ала алмады, ал қола медаль алғандарға ақшалай сыйақы тиді ме?

Келбет мұХаметқызы, Семей қаласы

байланысты бөлінуі керек бо-латын. алайда үш күрес түрінде де бірде-бір балуан алтын ме-даль алмағандықтан, бұл сый-ақы ешкімге де берілген жоқ. бірақ федерация қола жүлде-герлердің үшеуіне де (нұрбақыт теңізбаев, елена Шалыгина және леонид Спиридонов) ақ-шалай сыйақы берді. бұл біздің ішкі құпиямыз болғандықтан, сомасын айта алмаймын. бірақ балуандар ренжімейтіндей кө-лемде. берілген қаржы төккен терлеріне татиды, – деп жауап берді бас хатшы.

Кеше ұлттық құрамамыздың қос ойыншысы «жетісулық» Ерзат Кенбаев пен «тараздық» Ұлан Қонысбаев Белоруссияға аттанбай, Алматыда қалып қойды. Енді бұл футболшылар жастар құрамасының сапында Швеция және Черногория құрамаларына қарсы ойнайтын болады.

тараздық «ОсШиОсд» футбол клубының бас бапкері Нүркен мазбаев жасөспірімдер құрамасына Беларусь маманы Павел родненоктің көмекшісі болып тағайындалды.

Футболдық ғұмырын аяқтағаннан кейін қазақстан футболының сұрмергені бапкерлік қызметке ауысқан болатын. ал биылғы маусымның басында тараздық «оСШиоСд» футбол клубының тізгінін қолына алып, бірінші лигаға бастап шық-қан. команданың мүмкіндігі шамалы болса да, дарынды жас футболшылардың басын құрап, көшбасшы клубтармен тай-таласа алатындай ұжым жасап шығарған. осы еңбекқорлығын байқаса керек, қазақстан футбол федерациясының басшылары мазбаевты жасөспірімдер құрамасына жаттықтырушы етіп тағайын-дады. енді 37 жасар маман павел родненок ке 19 жасқа дейінгі футболшы-ларды жаттықтыруға көмектесетін бола-ды.

– кеше ғана алматыға барып, бұйрық шығарылған құжатты алып келдім. қазір таразда жүрмін. ертең қайта алматыда боламын. одан ары бірден Голландияға ұшамыз. ол жақта шағын футболдан ардагерлер арасында әлем чемпионаты өтеді. Соған қатысамын. Голландиядан кейін мәскеуге аттанамын. білетін шы-ғарсыздар, ресей астанасында 19 жасқа дейінгі қазақстан жасөспірімдер құрамасы екі апталық оқу-жаттығу жиы нын өткізеді. Сол жерде жігіттердің ша масын бай-қаймыз, – деп жауап берді жаңа бапкер.

– Тараздың «ОСШИОСД» футбол клубын жаттықтыратын едіңіз. Ол жақтан толық кеттіңіз бе?

– Жоқ, кеткен жоқпын. клубта да, жасөспірімдер құрамасында да қатар жұмыс істей беремін.

тағы бір айта кетер нәрсе, 17 жасқа дейінгі жасөспірімдер құрамасы да өзінің аға жаттықтырушысын тапты. александр арефьевтен кейін бапкер тұрақтамай қойған жасөспірімдер құрамасына 32 жастағы маман илья меланич тағайын-далды. естеріңізге сала кетейік, илья меланич осыған дейін өскемендік «Востоктың» жаттықтырушылар штабында қызмет атқарып, шығысқазақстан дық-тардың қосалқы құрамын жаттықтырған. алда 17 жасқа дейінгі жасөспірімдер құ-ра масын 2009/10 жылғы еуропа чем-пионатына іріктеу турнирінің бірінші кезеңі күтіп тұр. бұл шағын турнир Әзірбайжан астанасы бакуде қазанның 26-сы мен 31-і аралығында өтеді. біздің жігіттердің қарсыластары алаң иелері Әзірбайжаннан басқа, Сербия және англия құрамасы болмақ.

мазбаев жасөспірімдерді жаттықтырады

яромир ягр мен джеффри Гласс

Кеше түркия астанасы анкарада семсерлесу спортынан әлем чемпионаты аяқталды. қазақстан құрамасының үкілеп қосқан спортшылары жүлдеге іліккені былай тұрсын, түркияға тек демалу үшін барғандай әсер қалдырды.

олай дейтініміз, спортшыларымыздың көбісі ширек финалдан ары аса алған жоқ. ал кеше, яғни доданың соңғы күнінде, командалық сынға қатысқан ұлттық құ-рамамыз қылыш пен семсерлесуде алғаш-қы сында сүрініп, дода қожайындары түр-кия құрамасымен 15-орынға таласуға мәжбүр болса, өздерінің басты көзірлері саналатын шпагада да алғашқы кезеңде опық жеді

Жалпы, түркияда италия спортшы-лары ның бағы жанды. барлығы 3 алтын, 1 күміс, 3 қола медальға қол жеткізген итальяндықтар жалпыкомандалық есепте көш бастаса, олардан бір қола кем иеленген ресейліктер екінші орынға табан тіреді. ал бір алтын, бір күміс, екі қола медаль еншілеген француздар алғашқы үштіктен орын алды.

дайындағанарсен ЖаНаділ

түркиядан түңіліп қайттық

осы хабарды ести сала, кеше біз ма-рат тың өзімен тілдестік. қазақстан ұлттық құрамасының сапында манилада (Фи-лип пин) өткен хV азия чемпионатынан кеше түнде ғана оралған марат мұндай ойы бар екендігін жоққа шығарған жоқ. Әзірше келіссөздер жүріп жатқан кө-рінеді.

– келіссөздер қол қоятын соңғы саты-сына жетті. десек те, қол қойылып, ке-лісімшарт жасалмай, қай командаға ба-ратынымды әзірше айтпай қоя тұрғаным жөн болар. келісімшарт бір маусымға жа-салады, – деп жауап берді допты құлаштап соғуға шебер волейболшымыз.

естеріңізге сала кетейік, марат иман-ғалиев биыл (осы маусымда) Францияда өнер көрсетіп қайтты. «ренн» клубының намысын қорғаған қазақ әуедопшысы аталмыш команданың барлық ойын-дарында өнер көрсетіп, белді ойыншы-лары ның бірі болды. алаңға 12-нөмірлі жейдемен шығып жүрді. негізі, бұл клуб-тың толық атауы – «Rennes Volley 35». Франция чемпионатының ең жоғарғы «Pro AM» тобында, бұл клуб 11-орынға ие болды. Жалпы, Франция чемпионатының бұл тобында 16 команда бақ сынайды.

егер марат иманғалиев келісімшартқа қол қою үшін иранға жол жүретін болса, онда оның новосибирскіде өтетін 2009 жылғы ресей кубогы додасына қатыса алмауы мүмкін. бұл қазақстан құрамасы үшін орны толмас олқылық болғалы тұр.

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№177 (177) 9.10.2009 жыл, жұма www.alashainasy.kz8 e-mail: info@alashainasy.kz

Сәтбаев көшесі

Абай даңғылы

Құрманғазы көшесі

Қабанбай батыр көшесі

До

сты

қ д

аңғы

лы

Луг

анск

ий

көш

есі

Бег

али

н к

өшес

і

Бегалин көшесі

«Алаш айнасы» газетiне жазылу индексi: 64259Редакцияның мекенжайы: Алматы қаласы, Бегалин көшесі, 148 а

Телефон: 8(727)388-80-60,Факс: 8(727)388-80-61e-mail: info@alashainasy.kz

Республикасарайы

Коккинаки көшесі

Байтасов көшесі

«АЛАш АйнАСы»Бегалинкөшесі, 148 а

думан№177 (177) 9.10.2009 жыл, жұма www.alashainasy.kz8 РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет e-mail: info@alashainasy.kz

шығуы Ұзақтығы Батуы 7.27 11.07 18.35

ЖҰЛДыз-ЖоРАмАЛ

Бүгін:

Әзіл-шыны аралас

CMYK CMYK

CMYK CMYK

Бастығы қызметкеріне:– Неге жұмысқа кешігесіз?– Үйден кеш шықтым.– Ерте шығуға болмас па еді?– Мен шыққан уақытта ерте шығуға кеш болатын.

***

Мектеп директоры мұғалімнен:– Сіздің оқушыларыңыз неге бір айтқандарын екі

реттен қайталайды?– Мен қайдан білейін, мен қайдан білейін?..

***

Бір еркек үйіне досын ертіп келеді. Екеуі де кәдімгідей қызып алған:

– Міне, мынау – біздің үй, мынау – ас бөлмесі, мынау – менің әйелім, мынау – қонақтар бөлмесі, мынау біздің жатын бөлмеміз. (Мұнда бөтен еркек ұйықтап жатады.) Ал мынау – мен, мас боп жатқан...

Алаштың атаулы күні

Газетіміздің №176 (176) санында жарияланған сканвордтың жауабы КөЛДенеңінен: Алыс. Арес. Пешене. Егде. Кең. Ротор. Ұлтан. Рад. Норд. Үгіт. Истр. Оқа. Ұят. Ұлыма. Аяр. Зат. Шоң. Тиара.ТіГінен: Альгоголия. Таң. Эсперанто. Оно. Құрт. Маш. Риал. Рекордс. Ыза. Венера. Тұмар. Сең. Дүр. Ата.

Құрастырған Айтқазы мАйЛыБАйСКАНВОРД

Көктем келгенде таң шашырап атса, ол жылы молшы лық, бере ке болады.

Халық болжамы

ТоҚТыБүгінгі күн бұрынғы

күн деріңізден еш айыр-машылығы жоқ болып көрі нуі мүмкін. Алайда

бү гін сіз көптеген жоспар-ларыңызды жүзеге асырып, үлкен нәтижелерге қол жет-кізе аласыз. Тек өз күшіңізбен емес, көмектің арқасында.

ТоРпАҚКүніңіз өте сәтті әрі

жағымды өтеді. Алайда жа дыңызда ұстаңыз, бү-гін сізге жұлдыздар мой-

ныңызға үлкен міндет алмау-ға, көп жұмыс жүктемеуге ке ңес береді. Қызметтегі мә-селелерді басшылармен тал-қыласаңыз, оңай шешіледі.

еГізДеРЖаңа жобалар мен

ма ңыз ды істерді бүгін бас- тамағаныңыз жөн. Осы жұ ма мағыналы оқи ға-

лар ға ие болмайды. Сізге ден саулығыңызды күтімге алу аса қажет. Ертеңгі күннің қа-мын, қазірден бастап жаса са-ңыз, өзіңіз де өкінбейсіз.

шАянЕгер сіз бүгін әдеттегі,

уақытпен есептелген әді с- ті қолдансаңыз, сіздің іс-теріңіз табысты болады.

Ал мәселені жаңа, басқаша әдіспен шешпек болсаңыз, кедергіге тап боласыз. Тәжі-рибелі адамдардан көмек сұ раңыз.

АРыСТАнБұрында іске асыра

алмаған жақсы мүмкін-діктер қайтып келеді. Ал-ға қойған істеріңізді сәтті

орындап шығасыз. Қар жы мәселелерін шешу үшін бел-гілі бір қадам жасауы ңызға болады. Кешті дос тары ңыз-бен көңіл көтеруге арнаңыз.

БиКешБұл күн сіз үшін кәсіптік

салада жаңа мүмкіндік-тер дің пайда болуымен бай ланысты болмақ. Өзі-

ңізге осы күнге дейін беймә-лім болып келген кейбір таланттарыңыз бүгін ашылып, оны қосымша табыс көзіне айналдыра аласыз.

ТАРАзы Күш-жігеріңіз арта ба с -

тайды, жаңа нәрсе ле р ді қабылдауға аса құлық ты-сыз. Жағымды күтпеген оқи ғалар болуы мүмкін, бұл қаржы мәселесіне жақсы әсер етеді. Осы кеште өзіңізді қы-зық тырып жүрген сұраққа жау ап аласыз.

САРышАянЕгер сіз бүгін айнала-

ң ы з дағы адамдармен қай -ғы ңызды да, қуа ны шы -ңыз ды да бөлісе білсеңіз, күні бойы сізді сәттілік күтеді. Бұл күннің бүкіл мүм кіндігін пай далану үшін, дос тармен жә-не әріптестермен жақ сы қа ты-наста болу қажет.

меРГенБүгінгі күн сіз ай тар-

лы қтай көп нәрсеге қол ж еткізе алатын күн бол-мақ. Сізден жал ғыз та лап етілетін нәрсе – өз күшіңіз жет-пей тін күрделі мә селелерді ше ш у ге кіріспеу. Ро мантика-лық кез десуден жа қ сы әсер аласыз.

ТАуешКіЛеР Жоспа рл ар ыңызды,

ма қ с ат ы ңызды жә не өмі р -л ік ұстанымыңызды қай та-дан қараудың қажеттігін сезінесіз. Кешкі кездесу қандай да бір маңызды мәселені шешу үшін қолайлы. Алған ақ ша-ңызды ақылмен жұм сап, пай-даға жаратасыз.

СуҚҰйғышТАР Жаңа істер бастауға

және өміріңізге өзгерістер енгізуге бұл күн қолайсыз. Осы күні мына ұстаным жадыңызда болсын: «не ексең, соны орасың», алдын ала та-лап танбасаңыз, сәттілікке се-нім артпай-ақ қойсаңыз да бола ды.

БАЛыҚТАР Сіз бүгін жан-жағы-

ңы з дағылардан көмек кү т -пей, өз бетіңізбен әрекет етс еңіз, басқалар қызыға да, қызғана да қарайтындай нәтижелерге оңай жете ала-сыз. Ал көңіліңізді көтергіңіз келсе, алдыңызға алуан түрлі ұсыныстар да түседі .

Қазан

БсЖмСбЖсДсСсСрБс

ЖмСбЖсДсСсСрБс

ЖмСбЖсДсСсСрБс

ЖмСбЖсДсСсСрБс

ЖмСб

123456789

10111213141516171819202122232425262728293031

Ауа райы

+10 +16о +5 +7о

+14 +18о +9 +10о

+10 +13о +6 +8о

+7 +11о +1 +2о

+11 +14о +4 +5о

+16 +20о +12 +13о

+7 +8о +4 +5о

+5+10о +0 +3о

+8 +10о +3 +4о

+6 +8о +4 +5о

+11 +13о +7 +8о

+15 +20о +7 +8о

+12 +15о +5 +7о

+10+14о +5+6о

+ 15+18о +8 +9о

+14 +17о +7 + 8о

+16 +23о +7+9о

+13 +17о +8 +9о

СіЗ ЕСТіДіңіЗ БЕ?

Бүгін Венгрияда «пластикалық операция аруы – 2009» атты тұңғыш байқау басталады. оған күрделі хирургиялық операциялар жасатқан қыз-келіншектер қатысады. Алдағы уақытта бұл байқаудың географиялық ауқымы кеңейіп, халықаралық дәрежеде ұйымдастырылатын болады.

Ресейде жаңа жыл мерекесіне әзірлік басталып кетті. нижний новгород қаласында Аяз аталарды дайындайтын мектеп ашылды.

Аяз аталар мектебі ашылдыПластикалық операция жасалған арулар сайысқа түседі

ИТАР-ТАСС агенттігінің хабарлауынша, бұл орталықта актер лік шеберлікпен бірге балалар психологиясынан да дәріс бері леді. Әсіресе, мүмкіндігі шектеулі бүлдіршіндермен жұмыс істеу дің қыр-сырын білуге көңіл аударылуда. Өйткені болашақ Аяз аталар қаладағы 300-ден астам мүгедек балаға көңілді мереке сыйлауы тиіс. Жаңа жыл мерекесінің басты кейіпкеріне қажет білімдерді меңгеруге әзірше 70 адам ниет білдіріпті.

Жергілікті бұқаралық ақ парат құ рал дарының мә-лі метінше, байқауға қа ты-суға ниет білдірген дер көп бол ған. Сұлулық үшін құр-бан дыққа әзір нәзік жан-дардың арасы нан мей лін-ше күрделі опе рацияны кө рген 50 са йы с кер ірік те-ліпті. Ақ тық сы н ға си ли кон төс са л дыр ғандар, тә нін-дегі ар тық май дан ар ы л-ған дар мен ша шын ау ы с-тыр ғандардың 20-сы ғана жіберілмек. Бай қау дың бас жүлдесі – пәтер.

Кезе

кшi

реда

ктор

– Қ

алда

р К

ӨМ

ЕКБА

ЕВ

Респ

убли

калы

ққо

ғам

ды

қ-са

яси

ақ

пара

тты

қ га

зет

Бас

ред

акто

р –

Сер

iк Ж

Ан

Бо

ЛА

Т

мұр

атқа

ли Д

Үй

Сен

БА

еВ

Бас

реда

ктор

дың

бiрi

ншi о

рынб

асар

ы

мақ

сат

ӘД

IЛХ

Ан

Ба

с ре

дакт

орды

ң ор

ынб

асар

ы

Айд

ын

ҚА

БА –

жау

апты

хат

шы

Талғ

ат К

IРШ

IБА

ЕВ –

ж

ауап

ты х

атш

ыны

ң ор

ынб

асар

ы

Нұр

лыба

й И

ТЕК

БАЕВ

–

тех.

реда

ктор

Күл

әш Н

АҚ

ЫП

ОВА

–

аға

корр

екто

р те

л.: 3

88-8

0-76

Бөл

iм р

едак

торл

ары

:Қ

ұбаш

МЕң

ДIҒ

АЛ

ИЕВ

– с

аяси

бю

ро т

ел.:

388-

80-7

2Бе

рiк

ӘШ

IМО

В –

нар

ық

тел.

: 388

-80-

69Қ

алда

р К

ӨМ

ЕКБА

ЕВ –

қоғ

ам т

ел.:

388-

80-6

5А

лмат

ИС

ӘД

IЛ –

өрк

ение

т те

л.: 3

88-8

0-64

Нұр

ғазы

СА

СА

ЕВ –

дод

а (с

порт

) те

л.: 3

88-8

0-74

Бола

тбек

МҰ

ХТА

РОВ

– ж

аңал

ықт

ар т

ел: 3

88-8

0-68

Қуа

ныш

бек

ҚА

РИ –

мен

шiк

тi

тiлш

iлер

қос

ыны

тел

.: 38

8-80

-62

Аст

ана

фи

лиал

ы:

Мек

енж

айы

: Сей

фул

лин

көш

есi,

31

Тел.

: +7

(717

2) ,

54-2

7-31

E-m

ail:

aa_

asta

na@

mai

l.ru

Жан

дос

БӘ

ДеЛ

ҰЛ

ы –

(А

стан

а ф

илиа

лыны

ң ж

етек

шiс

i)be

sbog

da@

mai

l.ru

besb

ogda

@ya

hoo.

com

Мұр

ат А

ЛМ

АС

БЕК

ҰЛ

Ы –

тiл

шi

Сал

тан

СӘ

КЕН

– т

iлш

iБү

ркiт

НҰ

РАС

ЫЛ

– т

iлш

i

Айм

ақта

ғы т

iлш

iлер

:Ат

ыра

у –

Нар

ғыз

ҒАБД

УЛЛ

ИН

А те

л.: 8

702

5876

587

Қар

аған

ды –

Сер

iк С

АҒЫ

НТА

Й те

л.: 8

777

3909

779

Қос

тана

й –

Алм

агүл

СҰЛ

ТАН

ОВА

тел.

: 877

7406

7903

Қы

зылж

ар –

Ерб

ақы

т А

МА

НТА

Й те

л.: 8

705

4418

255

Қы

зыло

рда

– Ә

ділж

ан Ү

МБЕ

Т те

л.: 8

7777

0544

66

Өск

емен

– Ж

азир

а СҰ

ЛТА

НҚ

ЫЗЫ

тел.

: 877

7579

7090

Шы

мке

нт –

Шад

ияр

МО

ЛД

АБЕ

К те

л.: 8

705

9877

799

Газе

т 2

00

8 ж

ылд

ың

17

қар

ашас

ынд

а Қ

Р М

әден

иет

жән

е ақ

пара

т

мин

истр

лiгi

нде

тiрк

елiп

, бұ

қара

лық

ақпа

рат

құра

лын

есеп

ке қ

ою

тура

лы №

96

50

-Г к

уәлi

гi б

ерiл

ген.

Реда

кция

авт

орла

р м

ақал

асы

мен

жар

нам

а м

азм

ұны

на ж

ауап

бе

рмей

дi.

Авт

орла

р қо

лжаз

басы

өңд

елм

ейдi

жән

е ке

рi қ

айта

рылм

айды

.К

өлем

i ек

i ко

мпь

юте

рлiк

бет

тен

(14

кег

ль)

асат

ын

мат

ериа

лдар

қа

былд

анба

йды

.«А

лаш

айн

асы

нда»

жар

ияла

нған

мат

ериа

лдар

мен

сур

етте

рдi

көш

iрiп

нем

есе

өңде

п ба

су ү

шiн

ред

акци

яны

ң ж

азба

ша

рұқс

аты

ал

ыны

п, га

зетк

е сi

лтем

е ж

асал

уы м

iнде

ттi.

Құр

ылт

айш

ысы

жән

е м

енш

iк

иес

i – «

ТоЛ

ғАу

» Ж

шС

Ди

рект

ор –

А

лекс

анд

р Ф

или

мон

ови

ч А

н

Тара

ту қ

ызм

етi

тел.

: 8 (7

27) 3

88-8

0-88

Жар

нам

а бө

лім

іте

л.: 8

(727

) 388

-81-

00

Алм

аты

қал

асы

«Дәу

iр»

РПБК

ЖШ

С Қа

лдая

қов

көш

есi,

17-ү

й. Те

л.: (

727)

273

-12-

04, 2

73-1

2-54

Тапс

ырыс

– №

3560

Аста

на қ

алас

ы «А

стан

а-По

лигр

афия

»,Бр

усил

овск

ий к

өшес

i, 87

-үй.

Тел.

: (71

72) 3

7-05

-59

Тапс

ырыс

– №

1612

Шым

кент

қал

асы

«Оңт

үстiк

пол

игра

фия

» ба

спал

ар үй

i» Ж

ШС

Байт

ұрсы

нұлы

көш

есi,

18-ү

й. Те

л.: (

7252

) 30-

03-3

0, 3

0-03

-31

Тапс

ырыс

– №

1022

3

Баға

сы к

елiс

iмдi

Тара

лым

ы –

10

000

дан

аГа

зет с

ейсе

нбi,

сәрс

енбi

, бей

сенб

i, ж

ұма,

сенб

i күн

дерi

шығ

ады.

«Ала

ш а

йнас

ы» га

зетiн

е жаз

ылу и

ндек

сi: 6

4259

Реда

кция

ның

меке

нжай

ы:

Алма

ты қ

алас

ы,05

0051

Бег

алин

көш

есі,

148

аТе

леф

он: 8

(727

)388

-80-

60, ф

акс:

8(7

27)3

88-8

0-61

e-m

ail: i

nfo@

alas

hain

asy.

kzБұлшық етті жат-

тықтыратынқұрал

Румынияф/клубы

...Пиаф

(фр. әнші)

Беттегіет

Топырақ.алынатын

бояу

Е. Бруси-ловскийдің

әніҚұт, береке

Әзірбайжан,Грузияда

мекендей-тін ұлт

Эл. заряд-талған

бөлшек

ҚорекСпорттықжарыс

Өзенжолы

Шүйгіншөпті жер

Түске таман

ішілетінас

Серт

Биоөріс

Ан-124

Шебер

Таужынысы

Бозаныңашытқысы

Бұршақтүрі

Қырғи,торғай

Диапо-зитив

ХХғ. үштікодақҚырағы

Үндістан-дағы

орманбұқасы

Мұғалім

Бакалаврданжоғары

атақ

Тегі,тұқымы

ПартизанҚ.Қайсенов

Зерлікөмкерме

Мұнайқұрамын-

дағыкөмірсутек

Жеміс.жасалған

сусын

• Дүниежүзілік пошта күні.

Туған күн иелері Арыстан ғазалиев (1951) – Қарағанды мемлекеттік техни-

калық университетінің ректоры, химия ғылымының докторы, профессор, академик;

Сержан наметша (1952) – Қызылорда облыстық жолаушы-лар көлігі және автожолдар басқармасының бастығы;

Скандарбек Аязбеков (1954) – ҰҚК ғылыми-зерттеу институтының директоры;

Болат Абдулов (1959) – Ақмола облысының прокуроры, аға әділет кеңесшісі;

мәрзия Балтабай (1959) – Жоғарғы сот судьясы; Әмірхан Рахымжанов (1960) – Астана қаласы әкімінің

орынбасары;Вадим шақшақбаев (1971) – «Астана қаласы индустриалды-

инновациялық даму орталығы» АҚ директоры, конькиден КСРО чемпионы;

Серік Қандықбаев (1972) – «Қазақстан инвестициялық қоры» АҚ басқарушы директоры;

миржан Бекмұхамбетов (1975) – Kaspi bank АҚ Ақтау қаласындағы филиалының директоры;

Болат Жансүгіров (1977) – Көлік және коммуникация министрлігінің департамент директоры;

ерлан Төрәлиев (1977) – Қызылорда облыстық құрылыс басқармасының бастығы.

мерейлеріңіз үстем болып, мәртебелеріңіз арта берсін!

«Алаш айнасы»

Жеке және заңды тұлғалар үшін: индекс – 64259.

«Қазпошта» АҚ-тың барлық бөлімшелерінде жазылуға болады.

«Алаш айнасына» жазылу басталды

Оқырмандар назарына!15 қазан күні

«Алаш айнасына» жазылған оқырманға

30% жеңілдік жасалады!

БАСПАСӨЗ – 2010

Қалалар (облыс орталығы)

Аудандар (ауылдар)

Құрметті ханымдар мен мырзалар!

2009 жылдың 15 қазан күні Қазақстандық поштаның 16 жылдығын атап өтуге бай-ла нысты «Қазпошта» АҚ-тың «Алматы почтампты» алма тылық филиалында «Жазылушы күні» ұйым-дастырылмақ.

Таңертеңгі сағат 10.00-ден басталатын бұл шара Алматы қаласы, Бөгенбай батыр көшесі, №134 үйде орналасқан операциялық залда өткізіледі. Бұл күні басылымдарға 2010 жылға жазылушылар үшін жеңілдіктер қарастырылған. осы күні кешкі сағат 17.00-де басылымдарға жазылушылар арасында арнайы сыйлықтар ойнатылады.

Сонымен қатар басылым-дарға 2010 жылға жазылу Алматы қаласындағы кез кел ген пошта бөлімшесінде жазылуға болады.

«Қазпошта» АҚ-тың «Алматы почтампты» алматылық филиалы

Анықтама телефондары: 2 61 61 61