6 - 12 қазан 2016 жыл

www.anatili.kz e-mail : anati l i_gazetі@mail .ruwww.twitter.com/anati l ikzwww.facebook.com/anati l ikaz

№40 (1350) 6 – 12 қазан

2016 жыл

1990 жылғы наурыздың 22-сiнен

бастап шығады

Сөзi жоғалған жұрттың өзi де жоғалады

КӨРГЕН КӨЗДЕ ЖАЗЫҚ ЖОҚАЛҚАЛЫ ЖИЫН

ТІРШІЛІК БОЯУЫБАСПАСӨЗ – 2017 Бүгінгі санда:

Демография дем бере бастады

Кинодағы пірім –Абдолла Қарсақбаев

Өркениетке ұмтылған оңтүстік

4-бет

6-7-бет

11-бет

Астанада Қазақстан мен Ресей ынтымақтастығының өңіраралық ХІІІ форумы өтті. «Еуразия кеңістігіндегі көлік-логистикалық әлеуетті дамыту» тақырыбын қамтыған бұл форумның жұмысына мемлекеттер басшылары Нұрсұлтан Назарбаев пен Владимир Путин қатысты. Қазақстан мен Ресей мемлекеттік органдарының, квазимемлекеттік сектор мен іскерлік ортаның 1300-ден астам өкілі бас қосқан, инвестиция және сауда-экономика саласындағы екіжақты ынтымақтастық аясын кеңейту жолдары қарастырылған бұл ХІІІ форум барысында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев бірінші кезекте Ресей Федерациясы еліміздің стратегиялық одақтасы және маңызды сауда-экономикалық серіктесі болып саналатынын атап өтті.

– Біз кең ауқымды бағыттар бойынша �зара тиімді іскерлік ынтымақтастықты жүзеге асырып келеміз. Оған осы �ңір -аралық форум да септігін тигізетін болады. Биылғы бірінші жартыжылдықта �зара сауда-саттықтың к�лемі 6 миллиард дол лар-ға жуықтады. Сонымен қатар, дағдарысқа дейінгі кезеңмен салыстырғанда бұл к�р-сеткіштің 30 пайызға т� мендегені байқалады. К�п жағ дайда оның қарқыны бәсеңдеуі сыртқы жаһандық ахуалдарға бай ланысты болып отыр, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Осы орайда, Мемлекет басшысы екі-жақты экономикалық ынтымақтастықты да мытуға серпін беру қажеттігін айтты. +зара іс-қимыл аясын кеңейту үшін айтарлықтай әлеуеттің бар екенін айтып, республикадағы инвестициялық ахуалдың жақ сарып, эко-номиканың әртарап тандырылуына күш-жігер жұмыл дырылып жатқанына да назар аударды.

Алматы қаласында жалпы саны 100-ге тарта түнгі ойын-сауық орындары бар екен. Кіру бағасы әртүрлі. Ең арзаны – 2000 теңгеден басталады. Тіпті кей жерлерде қыздарға түнгі клубтар есігін айқара ашып қойған. Ол аздай республика бойынша ең көп ашылған гей клубтар да Алматыда. Бұл орайда ел ішінде «жын-ойнақтың ордасы» аталып кеткен жерлерге «жастар неге әуес» деген орынды сауал туындайды.

Аллаға шүкір, біраз белестерді �ткердік, үлкен-кіші аудитори-яда болып, айтарлықтай тәжірибе жинақтадық. Азды-к�пті абырой алсақ, сонау Ұлықұм б�ктеріндегі әрқайсы-сы «дала академиясы» дерліктей құй мақұлақ, абыз қарттарымыздың �негесінен дер едік. 5сіресе әкелерім – ағайынды Қойшыбай мен Сәдудің тәлім-тәрбиесі ерекше. Екеуі де кітап оқуға құмар болды, кешегі уақыттары республикалық, облыстық, аудандық басылымдарды үзбей оқитын, елең еткізер жаңалықты отбасында балала-ры, біздерге айтып отыратын.

Сол әдет бізде де бар, қат-қабат жұмыстан қолымыз босай қалса соңғы поштамен келген газет-журналдарға үңілеміз. Оның ішінде мен үшін к�птен жаздырып алып жүрген «Ана тілінің» орны б�лек. Ұлт газеті алғашқы саны шыққаннан бері халқымыздың арын

арлап, мұңын жоқтаушы қалпынан танған жоқ.

С�зімді нақты мысалдармен тұжы-рым дайын. №38 н�мірде жарияланған «Жұл дыздар» жалықтырған жоқ па?», №39 н�мірдегі «Селт етпей-тін салғырт тығымыз-ай...» деген ма қ алалар жұрт шылық к�кейіндегі м ә с е л е н і д � п б а с қ а н . Н е м е с е Бауыржан Омарұлының «Сүлейлердің сарқыты» деген материалы �неріне, шығармашылық қарымына тәнті болып жүрген Берік Жүсіповтің алуан қырларын жан-жақты ашуымен бағалы. «Бас қалада қазақшамыз ақсап тұр...» деген тақырыптың �зі (№37) зерделі оқырманды �зіне тартпай ма?

Мен оқырман ретінде замандас-тарымды 2017 жылға «Ана тіліне» жазылуға шақырамын.

АҚТ+БЕ

11-бет

2-бет

Соңғы кездері түнгі клубтан шығып, қайғылы қазаға ұшы ра-ғандар туралы жиі естіп жүрміз. Ға ламтордағы ресми ақпараттар легі мынандай: «Шымкентте 22 жастағы жігіт түнгі клубта қаза тапты», «Астанада түнгі клуб-тан шығып жоғалған қыздың �лі денесі табылды», «Талдықорғанда 29 жастағы жігітті түнгі клубтың маңында айуандықпен ұрып-соғып кетті», «Алматыдағы түнгі клубта болған т�белестің соңы қайғылы жағдаймен аяқталды», тағысын тағылар... Қайсыбірін айтайық, қоғамды дүр сілкіндірген мұндай келеңсіз жағдайлар толастар емес.

Жалпы, соңғы он шақты жыл к�лемінде әлемнің әр түкпіріндегі түнгі клубтарда болған қайғылы оқиғаларды сараптап к�рсек, ажал құшқан адамдар саны к�птігін байқауға болады. Бұларға қарап отырып, дүниедегі ең қауіпті жер

– осы түнгі клубтар ма деген ойда қаласың… 2009 жылы Ресейдің Пермь қаласындағы «Хромая ло-шадь» түнгі клубында кенеттен �рт тұтанып, 156 адам қаза тапқан болса, сол жылы Таиланд аста-н а с ы Б а н г к о к т е г і « С а н т и к а » түнгі клубында тұтанған �рттен 61 адам к�з жұмды. Сол сияқты, 2008 жылы Қытайдың Шэньчжэнь

қаласындағы «Вуванг» түнгі клу-бында 43 адам, 2004 жылы Арген-тина астанасы Буэнос-Айрестегі «Република Краманьон» түнгі клу-бында 194 адам, 2003 жылы АҚШ-тың Род-Айленд штатындағы түнгі клубта 100 адам, ал 2000 жылы Қытайдың Лоян қаласындағы бір түнгі клубта 309 адам аяқ асты-нан пайда болған �рттің себебінен түтінге тұншығып немесе тірілей �ртеніп, �мірмен қош айтысқан. Бұл тек қайғылы оқиғалардың бірнешеуі ғана. Тізбелей берсек, адам �ліміне апарып соққан келеңсіздіктерді са-нап тауысу мүмкін емес. Шарапқа сылқия тойып алып, �зара т�белесіп немесе әртүрлі нәрседен уланып, жарымжан, мүгедек күйге түскен жастардың �зі бір б�лек әңгімеге арқау болады.

Осылардың барлығын зерттей келе байқағаным, адамдар ара-сында түнгі клубқа бару к�беймесе еш азайған емес. Не құдіреті бары белгісіз, әйтеуір осы бір жын-ойнақтың ме кеніне айналған түнгі клуб к�п жас тардың сүйікті орнына айналған.

«Әй, балам, мынау әндетіп билеп жатқан кімдер? Өңдеріне қарасам, қыз секілді... Қой, бұлар жігіттер ме?» деп теледидардан концерт тама шалап отырған әжемнің даусы еріксіз менің де жүзімді теледи-дарға бұрғызды. Үлкен кісінің таңданысы бекер емес екен.

Расында қай арнаны ашсаңыз да, әйелдерше қылық танытатын әнші, актерсымақ жігіттерді к�зіңіз шалады. «+гіз мүйізді сиыр да сүт болмайды, әйел мі незді еркекте к ү ш б о л м а й д ы » д е г е н қ а з а қ мақалының астарына үңілсек, ер жігіттің нәзіктікке құмар болуы жақ сылыққа апармасы анық. Бұл бүгінгі қоғамның үлкен дерті. Жігіттердің бұл сәніне, сәнқойлы-ғына қарап, бұл сахналық бей-нелері екенін түсіндік. Алайда күн �ткен сайын бұл бейнелерді қыз дан айыра алмайтын халге жеткендейміз. Атын атап, түсін түстемесек те халық бұндай ар-тис терді таниды. Ал олардың жетек шілері мен продюсерлері болса, мұның барлығын заман та-лабы, бүгінгі күннің сұранысы деп ақталып әлек. Осылай жалғаса берсе, оларды к�ріп, тыңдап �скен ұрпақтың жайы не болмақ?! Бүгінгі жаһандану дәуірінде әр ұлт �зінің ұлттық ерекшелігін жоғалтып ал-мауға тырысып, іс-әрекет танытып жатқанда, мұнымыз қалай?

Біз кейде жағымсыз жайттарды, келеңсіз к�ріністерді Батысқа жа-батынымыз рас. 5рине, Батыстың әсері, шетелге еліктеушілік бар. Бірақ, шетелдің тыңдарманы мен біздің тыңдарман бірдей емес қой. Неге шетелден жақсы сын алып, �зіміздің ұлттық таны мымызға ыңғайламасқа?! Мә селен, Татар-станда татар тілінде ән салмайтын, не болмаса татар халқының ұлттық киімін кимейтін артист сахнаға мүлдем шыға алмайды екен. Бұл әрине, олардың сахнаға құрметі, одан бұрын елге құрметі. Қазақ халқының ұлттық дүниетанымы, ерекшелігі ескеріліп, кез келген

дүние осы тұрғыдан негізделсе деген тілегіміз бар. Бұлай деп отырғанымыз, бүгінгі жас �рен ертегінің не романның кейіпкеріне емес, тіпті батырларға да емес, сахнадағы артистерге ұқсағысы келеді, соларға еліктейді. Сондық-тан телеарна мен интернет – бүгінгі тәрбиенің ең мықты құралына ай-налды десек жаңсақтық емес.

Шашын �сіріп, қызғылт түске бояп, корей сериалдарындағы кейіпкерден айнымаған жа-старды к�ріп қалатынымыз бар. Бүгінгі заманда бұл үйреншікті жағдайға айналған. Жігіттеріміз �зіне тән даралығы деп шашын қызылды-жасылға бояуды дұрыс санаса, ертеңіміз не болмақ деген ойға қаласың. Таяуда Ақт�беде шаштарын бояп, сырға таққан жігіттерден құралған «Ninety one» тобының концерті болмай қалды. Бұл туралы «КТК» телеарнасында айтылды. Осы оқиғаның �зі ой-лантуы тиіс.

Тағы бір айта кетерлік жайт, соңғы кездері әлеуметтік желілерде күлкі шақыратын қыс қаша бей-нероликтер немесе бүгінгі тілмен айтқанда вайн түсі ріп жүрген жас-тар саны к�бейіп келеді. Алай-да солардың қай-қайсысына к�з салсаңыз да, қыздардың р�лін жігіттер сомдауға құштар. Тіпті к�йлек те киіп, орамал тағып, дау-ыстарын да салады. 5рине, жас тар мұны күлкілі санайтын да шығар. Ал олардың түптің түбінде бұл неге әкелетінін ой таразысына салып, бағамдамайтыны алаңдатады.

Не нәрсенің де табиғи болғаны ж�н ғой.

Ақбота ИСЛ�МБЕК

ЖАҺАНДАНУҒА ЖҰТЫЛҒАН ЖІГІТТЕР

КӨРШІ ЕЛДЕРДІҢ КӨРШІЛІК ХАҚЫСЫ

ҚАЗП

ОШ

ТА

Индекс Мерзімі Аймақ/қала Аудан/ауылЖеке жазылушылар үшін

65367 6 айға 1748,16 1859,9412 айға 3496,32 3719,88

Мекемелер мен ұйымдар үшін

15367 6 айға 3202,56 3314,3412 айға 6405,12 6628,68

«АНА ТІЛІНЕ» ЖАЗЫЛАЙЫҚ!

ТҮНГІ КЛУБжанымызды неге жабырқатты?

ЖЕР-СУ АТАУЛАРЫНДАҒЫ

КІРМЕ СӨЗДЕР

КЕЛЕСІ НӨМІРДЕН ОҚИТЫНДАРЫҢЫЗ:

Такталифум ЕСЕНҒҰЛОВ,«СНПС – Ақтөбемұнайгаз» АҚ Бас директорының бірінші орынбасары, Ақтөбе облыстық мәслихатының депутаты

Нұрсұлтан Назарбаев эко номиканы жандандыру саласын дағы, соның ішінде салық ре жімін ырықтандыру, ауқымды жеке ше лендіру ісінің келесі кезеңін жүзеге асыру және Астана мен Ал матыда инновациялық екі кластер құру бағытында мемле кет қабылдап отырған шаралар туралы айтып �тті. Сонымен бірге Мемлекет бас-шысы алдағы уақытта «Астана» халықаралық

қаржы орталығы құрылып, «ЭКСПО-2017: болашақтың энергиясы» халықаралық мамандандырылған к�рмесі �тетінін еске салды.

Ресей Президенті Владимир Путин қарқынды даму үстіндегі Астана қаласының талай игі істерге ұйытқы болып келе жатқанына тоқтала келіп, бүгінгі ауқымды шараның Қазақстан Президенті Нұрсұлтан

Назарбаевтың бастамасымен ұйымдастыры-лып отырғанына мән берді. Сон дай-ақ, ол екіжақты дәстүрлі бай ланыстардың �з нәтижесін к�р сетіп келе жатқанын атап �тті. Оның айтуынша, екі ел ара сындағы экономикалық қа тынастарды одан әрі дамы-та түсуге мүмкіндіктер мол.

2 №40 (1350) 6 – 12 қазан

2016 жыл

АНА ТІЛІ

ОҢ БОЛСЫН! МӘДЕНИ МҰРА КИНО

АЛҚАЛЫ ЖИЫН

мүмкіндікті орнымен пайдалану қажет-тігін жеткізді. С�зінің соңында В.Путин Қазақстан мен Ресей ынтымақтаса жұмыс істеуін жалғастыра беретін болса, соның нәтижесінде екі елдің де ұлттық экономи-касы ілгерілеп, халықтарының тұрмысы жақсара түсетініне сенім білдірді.

Бұдан кейін Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев пен Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путин екі елдің мемлекеттік органдары мен іскерлік орта �кілдері жиналған пленарлық отырысына қатысты. Жиында Мемлекет басшысы о с ы н д а й п і ш і м д е г і ж ы л с а й ы н ғ ы кездесулердің екіжақты қарым-қатынасты дамытуда зор маңызы бар екендігін атап �тті.Нұрсұлтан Назарбаев Еуразиялық экономикалық одақтың бүгінгі таңда Ұлы Жібек жолын жаңғыртудың негізгі буыны болып отырғанын айтты. Мемлекет басшысы форум барысында талқыланған мәселелерді ескере келіп, екі ел үкіметіне к�лік-логистика жүйесін дамыту ж�ніндегі іс-қимылды үйлестіру жұмыстарын кү-шейту ж�нінде тапсырма беруді ұсынды. Нұрсұлтан Назарбаев біріккен к�лік-логистика компаниясының қызмет аясын кеңейту қажеттігін айтып, Еуразия Даму банкі жұмысының аспектілеріне де тоқталып �тті.

2016 жылға арналған деректерге сүйенсек, Бүкіләлемдік мұра тізіміне бү гінгі күнге әлемнен 856 мәдениет ескерт кіш тер, 222 табиғи, 36 аралас нысандар енгізілген.

Бұл орайда Бүкіләлемдік мұра тізімінде республикамыздағы Қожа Ахмет Ясауи мавзолейі мен Алматы облысының Жамбыл ауданының аумағында орналасқан Тамғалы археологиялық ландшафтының петроглифтері, Сары-Арқа – солтүстік Қазақстанның да-ласы мен к�лдері, Батыс Тянь-Шань енген. Бұдан �зге Қазақстан 2014 жылы Бүкіләлемдік мұра тізіміне Доха қаласында (Катар) �ткен ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұра комитетінің 38-сессиясы барысында Қытай және Қырғыз Республикасымен бірлесе отырып Алматы және Жамбыл облыстарында орналасқан 8 ежелгі қалашықты енгізді. Олар – Талғар, Қойлық, Қарамерген, Баласағұн, Құлан, +рнек, Қост�бе, т.б.

Қазақстан �з кезегінде жоғарыда аталған Бүкіләлемдік мәдени және табиғи мұраларды қорғау Конвенциясын ратификациялау арқылы сол ескерткіштерді сақтау міндеттемесін алды. Осы міндеттемелерді орындауды қамтамасыз етуде �з аумақтарында халықаралық дәрежедегі атал ған ескерткіштер орналасқан облыстық әкім діктердің р�лі зор болуы тиіс деп санай-мыз.

Егер �з тарапымыздан Қожа Ахмет Ясауи мавзолейінің Бүкіләлемдік мұра тізіміндегі б ірегей сәулет ескерткіші екенін, со-нымен қатар Қазақстанның Бүкіләлемдік мәдени мұра тізіміне келешекте енгізу үшін қалыптастырылған �зге нысанның жоқ екенін ескерсек, бұл біз үшін теңдесі жоқ мұра.

Алайда, Түркістан қаласы әкімдігінің осы мәселеге басты назар аударуы ж�н сияқты. Қалалық әкімдік ескерткіштердің аумағында тұрғызылатын құрылыс ғима раттарын

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік хатшысы Гүлшара �бдіқалықова �зербайжан Респуб-ликасында сапармен болып, онда V Баку халықаралық гуманитарлық форумына қатысты.

Мемлекеттік хатшы сапар бары-сында, сондай-ақ, 5зербайжан Рес-публикасының Премьер-министрі-мен, Милли Меджлисінің т�рағасымен және басқа да жоғары мемлекеттік лауазым иелерімен кез десіп, екіжақты м ә д е н и - г у м а н и т а р л ы қ қ а р ы м -қатынастарды одан әрі нығайтудың келелі мәселелерін талқылады.

5 з е р б а й ж а н е л і н і ң ә л е м д і к қауымдастық деңгейіндегі рухани бастамаларының қатарына еніп, осымен бесінші рет �ткізіліп отырған Баку халықаралық гуманитарлық форумына әлемнің 100-ден астам елі мемлекеттік құрылымдарының � к і л д е р і , с о н ы ң і ш і н д е Н о -б е л ь с ы й л ы ғ ы н ы ң л а у р е а т т а -ры, белгілі ғылым, мәдениет және

Ақт+бе облысында «Халықты қауіпсіздікпен қамтамасыз ету» жо-басы бастау алды. Аталған шараға 200-ден астам орталық және аймақтық мемлекеттік органдар мен мемлекеттік емес ұйымдардың үздік мамандары қатысуда.

Бұл жұмысты ҚР-ның Бас проку-роры Жақып Асанов басқарады. Бұдан басқа жұмыс тобының құрамында Президент 5кімшілігі Ішкі саясат б�лімінің басшысы Аида Балаева, Бас прокурордың орынбасары Андрей Кравченко, Ішкі істер министрінің орынбасары Ерлан Тұрғымбаев, Терроризмге қарсы орталығының штаб бастығы Марат Сайполдаев, Ұлттық экономика вице-министрі Айдар Арифханов, Азаматтық қоғам және дін істері вице-министрі Марат 5зілханов, Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму вице-министрі Свет-лана Жақыпова және т.б. бар.

Жұмыс тобы бұл бағыттағы алғаш-қы қадамын облыстық әкімдікте �ңір жұртшылығымен кездесуден

С о ң ы н д а М е м л е к е т б а с ш ы с ы ЭКСПО-2017 халықаралық к�рмесіне дайын дық барысында Ресейдің бірқатар �ңірімен меморандумдарға қол қою жос-парланып отырғанын еске салды.

– Ф о р у м а я с ы н д а « А с т а н а ЭКСПО-2017» ҰК» акционерлік қоғамы мен Омбы, Түмен, Астрахань, Свердлов және Орынбор облыстарының, Алтай және Татарстан республикаларының басшылары арасында меморандумға қол қойылатын болады. К�рмеге 5 миллион-нан астам адам келеді деп жоспарла-нып отырғандықтан, логистиканың дұрыс жолға қойылуы маңызды, – деді Қазақстан Президенті.

Владимир Путин Ресейдің Қазақ-стан мен к�п жоспарлы сауда және инвес-тициялық қарым-қатынасын дамытуға басты назар аударылатынын тілге тиек етті. «Елдеріміздің экономикасы бір-бірімен �зара тығыз байланысты. Біз �неркәсіпте, энергетикада, ауыл шаруа-шылығында ауқымды жобаларды бірге іске асырудамыз» дей келе, екіжақты ынтымақтастықты кеңейтуде �ңірлер ең белсенді р�л атқарып отырғанын баса айтты. К�лік қызметі нарығын дамыту мәселесінің �зектілігіне аз-кем тоқталған В.Путин Ресей мен Қазақстан Еуропа

тоқтату ж�ніндегі заңнамалық құзырына қарамастан, немқұрайлықтың салдарынан мавзолей орналасқан аумаққа жақын жерде ерекше ескерткішпен стилі, к�лемі, биіктіктігі жағынан талас тудыратын әралуан ғимараттар к�птеп салынып жатады. Мұндай шара-ларды жүзеге асыра берсек, әлемдік мұраға жанашырлық ұйымдар не ойлайды?

Мәселен, жуық мерзімде Мавзолейдің құрылыс салуды реттейтін аймағында жүргізіл-ген қонақ үй кешенінің құрылысы ЮНЕСКО тара пынан айтарлықтай наразылық тудыр-ды және бұл бірінші жағдай емес. Оңтүстік Қазақстан облысынан басқа әкімдіктер де бұл тектес мәселелерге салғырттық танытқан жағдайлар бар. Осындай жайтқа мән берге-німіз ж�н. ЮНЕСКО �з кезегінде әлемдік тәжірибеде кездесіп жүргендей тиісті талаптар сақталмайтын болса, Бүкіләлемдік мұраның негізгі тізімінен шығарып, қауіп т�ніп тұрған нысандар тізіміне енгізу ж�нінде шешім қабылдауы да мүмкін. Айта кетерлік жайт, ЮНЕСКО тарапынан Мавзолейді қауіп т�ніп отырған ескерткіштер тізіміне к�шіру ж�нінде бірнеше ескертулер болды және солай болған жағдайда ол біздің абырой-беделімізді арттыр-масы белгілі.

Дәл осындай күйге тап болған Грузия �зінің 2009 жылы Бүкіләлемдік мұра тізімінен қауіпті халге к�шірілген Мцхеты тарихи ескерткіштерін негізгі тізімге қайта енгізуге тек 2016 жылы шілде айында ЮНЕСКО Бүкіл әлем дік мұра комитетінің Ыстанбұл қала сында �ткен 40-сессиясында 7 жылдан кейін ғана қайтаруға қол жеткізді. Осы орайда еліміздегі бірегей ескерткіштердің қауіпсіздік жағдайларын жасауға атсалысқанымыз абзал болар еді.

�нер қайраткерлері, сарапшылар қауымдастығының �кілдері келді.

Форумның ашылу салтанатын-да 5зербайжан Республикасының Президенті Ильхам Алиев, сондай-ақ БҰҰ, ЮНЕСКО және ИСЕСКО �кілдері құттықтау с�з с�йледі.

Ж и ы н б а р ы с ы н д а с � з а л ғ а н Мем лекеттік хатшы 25 жыл ішінде Қа зақстан басшысының �лшеусіз еңбегінің арқасында елімізде ор нық-қан келісім мен бірліктің бірегей моделі туралы баяндап берді.

Қорыта айтқанда, Г.5бдіхалықова-ның 5зербайжанға жасаған екі күндік жұмыс сапары осындай маңызды кез-десулерге, тиімді жүздесулерге толы болды. Қазақстан-5зербайжан қарым-қатынастарын жаңа бір қырымен еселеп, қос ел басшыларының �зара байланысты �рістетуге негізделген уағдаластықтарын одан әрі тереңде-туге, Ұлы Дала елінің рухани-мә-дени, әлеуметтік-гуманитарлық жетіс-тіктерін жан-жақты таныстыруға мүм-кіндік берді.

бастады. Жиын барысында облыс әкімі Бердібек Сапарбаев с�з с�йледі. Сондай-ақ, Бас прокурор Жақып Асанов жұмыс тобы жүзеге асыратын іс-шаралардың негізгі бағыттарына тереңірек тоқталды.

Кездесуде түрлі бағытқа басшы-лық жасайтын вице-министрлер мен орталық мемлекеттік орган-дар басшылары �здерінің жұмыс жос парларымен таныстырып, осы ке зеңде атқарылатын шаралар-ды баян дады. Жалпы осы кезеңде 13454 адам қатысқан ақпараттық-түсінік жұ мыстарымен 152 әртүрлі шаралар �ткізілетін болады. Бұдан басқа, құқық қорғау органдарының қызметкерлері, дін тану пәнінің оқытушылары, психологтар, барлығы 890 адам қатысқан 19 сабақ пен се-минар-тренингте әдіс темелік к�мек к�рсетілуде. 10 мыңға жуық ақ-параттық және әдістемелік материал-дар тарату к�зделуде. Жоба аясында мәдени-к�пшілік, спорттық және басқа да шаралар ұйымдастыруды жоспарлап отыр.

Алматыда XІІ Халықаралық «Еу-разия» кинофестивалінің жабылу салтанаты +тіп, фестиваль жеңім-паз дары марапатталды. Айта кетейік, халықаралық кинофе-стиваль ҚР Мәдениет және спорт министрлігінің ұйымдастыруымен және Алматы қаласы әкімдігінің қолдауымен +тті.

Халықаралық кинофестивальдің жабылу рәсімінде «Ұлттық кинемато-графия �нері және ғылымдары акаде-миясы» қоғамдық бірлестігі тарапы-нан тағайындалған «Тұлпар» ұлттық сыйлығымен «Шәкен жұлдыздары» бағдарламасы шеңберінде отандық және орталықазиялық киногерлердің жұмыстары бірнеше аталым бо-йынша марапатталды. Фестиваль қорытындысы бойынша «Тұлпар» ұ л т т ы қ с ы й л ы ғ ы м е н Д о с х а н Жолжақсыновтың «Құнанбай» фильмі марапатталды. Қазақтың ұлы ақыны Абайдың әкесі Құнанбайдың �мірі туралы сыр шертетін хикая «Тұлпар» ұлттық сыйлығының «Ең үздік сценарий», «Ең үздік ер адам р�лі», «Ең үздік суретші-қоюшы жұмысы», «Фильмнің ең үздік му-з ы к а с ы » а т а л ы м д а р ы б о й ы н -ша марапатталды. Халықаралық кинофес тивальде Ақан Сатаевтың «Анаға апарар жол» атты кинокар-тинасы жүлделі орынға ие болды. Аталған фильмде басты р�лдердің бірін сомдаған Алтынай Н�гербек «Ең үздік актриса», ал Хасанбек Қыдыралиев «Ең үздік оператор» атанды. «Ең үздік орталықазиялық фильм» аталымында Қырғызстанның «5ке аманаты» фильмі ең үздік деп танылды.

«Еуразия» кинофестивалінің ая-сында толықметражды картиналар байқауымен қоса қысқаметражды фильмдердің халықаралық кон-курсы �тті. Қысқаметражды филь-мдер байқауында қазақстандық ре-жиссер Дархан Т�легеновтің «Луч утренней зари» картинасы Гран-при жүлдесімен марапатталды.

Р.НҰРАЛИН

Көрші елдердің көршілік хақысы

Ескерткіштерімізді сақтай білейік

ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС

мен Азия арасындағы негізгі сауда жолы тоғысында орналасқанын, ортақ кедендік шекара бар және теміржол мен авток�лік жолдарының тармақталған желісіне иелік етіп, тасымалдаудың жоғары деңгейдегі қауіпсіздігін қамтамасыз ете алатынын айтты.

Тағы бір айта кетерлігі, Ресей Прези-денті к�лік-логистика саласы үшін мамандар даярлауда �зара іс-қимылды к ү ш е й т е т і н б і р қ а т а р х а л ы қ а р а л ы қ к�лік жобаларына елдеріміздің бірлесе қатысуына назар аударды. В.Путин Нұрсұлтан Назарбаевқа Ресей тарапының ЭКСПО-2017 халықаралық к�рмесі жұмысына белсене қатысатынын және оның бағдарламасындағы 100-ден астам іс-шараны бірге ұйымдастыруға дайын екенін жеткізді.

І с - ш а р а қ о р ы т ы н д ы с ы б о й ы н -ша Қазақстан мен Ресейдің 2016-2018 жылдарға арналған бірлескен іс-қимыл жоспары; Қазақстан Респуб ликасы Үкіметі мен Ресей Федерациясы Үкіметі а р а с ы н д а ғ ы Ж а й ы қ ( О р а л ) т р а н с -шекаралық �зені алабының экожүйесін сақтау туралы келісім және тағы да басқа он шақты маңызды құжаттарға қол қойылды.


Қазіргі кезде Бүкіләлемдік мұра тізімінде барлығы 1114 ескерткіш болса, оның 48-і қауіп т�ніп тұрған тізімде екенін айта кеткеніміз ж�н. Аталған ескерткіштердің барлығы табиғи апатқа, ашаршылыққа, соғыс жағдайына ұшы раған Африка құрлығының аумағын да орналасқан.

Сонымен қатар әлемдік мұралар саны бой-ынша к�шбасшы елдер Италия – 47, Испания – 45, Қытай – 44, Франция – 40-қа жуық ескерткіштердің сақтап, қорғауды қамтамасыз етіп отырғанын назарға алсақ, біздің тарапы-мыздан бір сәулеттік ескерткіштің жағдайын жасамауымыз ЮНЕСКО-ның ескертулерін туғызатыны түсінікті.

5рине, бұл Бүкіләлемдік мұра, оның құқықтық мәртебесі , ескерткіштерді қорғау кепілдіктері туралы ақпараттандыру жұмыстарының жеткіліксіздігінен туындап отырған мәселе де болуы мүмкін. Алайда, бүгінгі күні ақпараттың кез келген түрдегі қолжетімділігін ескерсек, жауапкершілікті сезінбеудің, жоғары деңгейде қол қойылып, �зімізге міндеттеме алған халықаралық нормативтік құжаттардың мазмұнына терең бойламау нәтижесі десе болады.

Осы айтылған жайттарды назарға ала отырып, Бүкіләлемдік мұра тізіміне еніп, Қазақстанның мәдениетін, тарихын әлемге жариялап отырған нысандарымызды күтіп пайдалануға, әрі қарай болашақ ұрпағымызға мұра ретінде жеткізуге, оларды қорғау шарала-рына жіті мән берсек, нұр үстіне нұр болар еді.

Жанат МОЛДАБЕРГЕНОВА,ҚР Мәдениет және спорт министрлігі

музей және кітапхана ісі басқармасының бас сарапшысы

Рухани-мәдени байланыстың айғағы

Қауіпсіздік – басты назарда

В.В.Пащенко – «Казахстанская правда» республикалық газеті» АҚ

басқарма төрағасыҮЗДІКТЕР

МАРАПАТТАЛДЫ

Е.Д.Кочетов – «Орталық коммуникациялар қызметі» РММ

басшысы

К.Б.Ойшыбаев – «Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы»

АҚ басқарма төрағасы

БАҒДАР

(Басы 1-бетте)

– Қазақстан Ресейдің ең сенімді серіктес елі. Біздің елдердің экономикасы �зара бір-бірімен тығыз байланысқан. Ресей Қазақстанмен к�пжоспарлы сауда және инвестициялық қарым-қатынасқа басымдылықпен қарайды. Біз �ндіріс пен энергетика, ауыл шаруашылығындағы ауқымды жобаларды бірге жүзеге асырып жатырмыз. Технологиялық кооперацияны қолданып, ортақ к�ліктік инфрақұрылым құрылуда, – деді Ресей Президенті.

О д а н ә р і В . П у т и н Р е с е й ү ш і н Қазақстанның ТМД мемлекеттері ара-сында екінші сауда әріптесі екеніне екпін түсірді. Ресей басшысы екі мемлекеттің �зара әріптестігін нығайта түсетін шаралар к�п екенін, барыс-келіс пен ынтымақтаса жұмыс істеудің тәжірибесі мол екенін айта келіп, �ткен жылдың �зінде Қазақстанға ресейлік кәсіпорындардың 150-ге жуық делегациясы іссапармен келгенін жеткізді. Ресей басшысының с�зіне қарағанда, екіжақты ынтымақтастықты ұлғайту мақсатында Ресей субъектілері мен Қазақстан әкімдіктері үлкен р�л атқарып отыр. Сонымен бірге, ол Ресей мен Қазақстан Еуропа мен Азияның негізгі сау-да жолында орналасқанын, сондықтан осы

Вячеслав Валентинович Пащенко 1978 жылы 15 шіл деде дүниеге келген. Алматы мемлекеттік университетін орыс филологиясы мамандығы бойын-ша, Экономика және құқық академи-ясын қаржы және несие мамандығы бо йын ша тәмамдаған. Қазақ стан Республикасы Премьер-министрі бірінші орынбасарының кеңесшісі, «Бизнес-Партнер» экономикалық мультимедиалық порталының бас редакторы, «Интерфакс-Казах стан » бас редакторы қызметтерін атқарған.

Евгений Дмитриевич Кочетов 1988 жылы 22 сәуірде дүниеге келген. Қазақ гуманитарлық-заң университетін қ а р ж ы м а м а н д ы ғ ы б о й ы н ш а , М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің эконо-мика магистрін тәмамдаған. «Kaztube» порталының жетекшісі, «Казконтент» АҚ басшысы, «Informburo», «Vlast» порталдарының экономикалық шолу-шысы, «Kazakhstan real estate group»-тың атқарушы директоры, «Корпорация «Цесна» АҚ де-велопмент б�лімшесінің басшысы қызметтерін атқарған.

Кемелбек Бақтығұлұлы Ойшыбаев 1977 жылы 13 шілдеде дү ниеге келген. 5л-Фараби атын дағы Қазақ ұлттық уни верситетін журналистика ма ман-дығы бойынша, ҚазМЗУ құқықтану мамандығы бойынша, Халықаралық бизнес академиясын корпоративтік менеджмент мамандығы бойынша және Geneva Business school-МВА-ны тәмамдаған. Орталық коммуникация-лар қызметінің директоры, «Қазмедиа орталығы» бас директорының бірінші орынбасары, «Zaman Қазақстан» республикалық газеті бас редакторының орынбасары, «Қазақтелеком» АҚ Корпоративтік сату дирекциясының бас директоры қызметтерін атқарған.

ЮНЕСКО – әлемге танымал ұйым. Еліміз осынау беделді ұйымға 1992 жылдың 22 мамыр айында мүше болып кірген болатын. Біз бұл мақаламызда ЮНЕСКО-ның еліміздің аумағындағы рухани-мәдени жәдігерлерді қорғап, сақтау бағытындағы қолға алған іс-шараларын айтпақпыз. Ескерткіштерді сақтауды қамтамасыз ету үдерісінде әлемнің 185 мемлекетінде бекітілген – Бүкіләлемдік мәдени және табиғи мұраларды қорғау конвенциясының маңызы зор. Қазақстан бұл құжатты 1994 жылы қабылдады.

АНА ТІЛІ 3№40 (1350) 6 – 12 қазан 2016 жыл

АТАЖҰРТҚА АТ БАЙЛАУ

ТҰҒЫРЛЫ ТҰЛҒАҒА АРНАЛДЫ

«МҰХТАР МҰРАСЫ – АДАМЗАТ ҚАЗЫНАСЫ»

ҚАЗАҚ ҒАЛЫМЫНЫҢ МЕРЕЙІН ӨСІРДІ

КОНФЕРЕНЦИЯ

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінде ҚР Президенті мұрағаты-ның, Қазақстан тарихшылары қауымдасты-ғы ның ұйымдастыруымен Алаш к+семі �лихан Б+кейхановтың 150 жылдығына ар нал ған «Еуразияның түркі және мұсылман халық тарының саяси к+шбасшылары: тұлға-лар, идеялар, тағдырлар. ХХ ғасырдың басы» атты ғылыми-тәжірибелік конференция +тті.

Аталған жиында Абай атындағы Қазақ ұлттық пе дагогикалық университеті Қазақстан тарихы ка фе драсының меңгерушісі, Қазақстан тарих шылары қауымдастығының т�рағасы, тарих ғылымының докторы, профессор Мәмбет Қой гелдиев, «Егемен Қазақстан» республикалық газеті АҚ Басқарма т�рағасы, профессор Дархан Қыдырәлі, Тарих және этнология институтының директоры Хангелді 5бжанов, Шығыстану институтының бас ғылыми қызметкері, про-фессор К�шім Есмағамбетов, ҚР Президенті мұра ғатының директоры, техника ғылымының док торы, профессор Борис Жапаров және т.б. с�з с�йледі.

Конференцияның екінші б�лімі алаштану-шы ғалым, профессор, Қазақстан тарихшылары қауымдастығының т�рағасы, ҚР ҰҒА-ның мүше-корреспонденті Мәмбет Қойгелдиевтің 70 жылдық мерейтойына арналды. Конференцияға жиналғандардың барлығы дерлік тарихшы-ға-лымның азаматтық келбетіне, адамгершілік қа-сиет теріне тоқталып, құттықтауларын жолдады.

Абайдың «Жидебай-Б+рілі» мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық қорық-мұражайында қазақ әдебиетінің клас-сик жазушысы, ғұлама ғалым М.О.�уезовтің шығармашылығына арналған «Мұхтар мұрасы – адамзат қазынасы» атты аймақтық білім сайысы +ткізілді.

Дәстүрге айналған аталмыш сайысты �ткізудегі басты мақсат жазушының �мірі мен шығармашылық әлемін келешек жас буынның санасына сіңіріп, әр қырын терең білуге ынта-ландыру және кеңінен насихаттау.

Сайысқа 80 үміткер қатысты. Қатысушылар-дың �нерін «Абай» журналының редакторы М.Оспанов, М.Т�лебаев атындағы музыка училищесінің оқытушысы М.Алепарова, Абай театрының әдеби жетекшісі М.Қартов, «Дариға-ай» жастар театры әдеби б�лімінің меңгерушісі Б.Игілік пен актер Р.Бейсенұлы, Шәкәрім уни верси тетінің оқытушылары М.Татиева мен Б.Нысанғалиева және Абай қорық-мұражайының қызметкерлері бағалады.

Ж е ң і м п а з д а р д и п л о м ж ә н е б а ғ а л ы сыйлықтармен марапатталды.

Мәнерлеп оқуда С.Мейрамбеков, А.Жанах-метова, ақындар мүшәйрасында Қ.Еркінұлы, Х.Саметова, Е.Кенжебекұлы, қол�нер бай-қауында М.Асқарбек, Р.Асетұлы жеңістің биік тұғырынан к�рінді.

«Мұхтар мұрасы – адамзат қазынасы» сайы-сы жыл сайын �з жалғасын таба бермек.

Малайзия елінің астанасы Куа-ла-Лумпурде VII әлемдік Ислам форумы +тті. Онда Азия және Африканың бірқатар елдерінің мемлекет, ғылым, білім, қоғам және дипломатия қайраткерлері бас қосты.

Форум аясында Р.Б.Сүлейменов атындағы Шығыстану институтының директоры, про-фессор 5бсаттар қажы Дербісәлінің Лон-донда жарық к�рген «Іslam Religion of Peace and Creation» («Ислам – бейбітшілік пен жасампаздық діні») кітабының таныстырылы-мы болды. Қатысушылар қазақ ғалымының еңбегіне жоғары баға бере келе, автордың ислам діні мен �ркениетін зерттеуге қосқан үлесіне тоқталды. Сонымен қатар Францияда 5бсаттар қажы Дербісәлінің «Ғылымдағы есім» (Tne Name in Science) халықаралық құрмет сыйлығы және әлемдік ғылымға қосқан үлесі үшін арнайы дипломымен марапатталғаны айтыла келе, ислам елдерінің жоғары оқу орындарында ғалым шығармашылығына арналған арнаулы курс оқылса ж�н болар еді деген ұсыныс жасалды.

Дербісәлі қазақ елінің әдебиеті мен мәдениеті яғни тарихи-мәдени және рухани мұрасы жайлы с�з етіп, �з Отанының ислам �ркениетіне үлес қосқан ел екенін, тек бір ғана Отырар-Фарабтан 30-дан астам ғалымдар мен ойшылдар шыққанын, олар тек қазақ елі ғана емес, сондай-ақ әлем мәдениеті мен руханиятының мақтаныштарына айналғанын атап �тті.

Қазақ баспас+зі жаңа басылыммен толық ты. Астанадағы Ұлттық академиялық кітап ха нада Қазақстанның Еңбек Ері, халық жазу шысы �біш Кекілбаевтың +мірі мен шығарма шы лы-ғына арналған «�біш әлемі» жур на лының тұсау-кесер рәсімі +тті. Оған елордалық зиялы қауым +кілдері мен қаламгердің туған елінен келген бір топ азаматтар қатысты.

Салтанатты жиында алдымен 5біш ағамыздың к�зі тірісінде түсірілген деректі фильмнен үзінді к�рсетілді. Онда жазушы �зінің туған елі – Маңғыстауға барып, кіндік қаны тамған жері туралы толғанады. Шара барысында Маңғыстау облыстық мәслихатының хатшысы Бекмұрат Жүсіпов әдеби кештің маңызына тоқталып, Маңғыстауда 5біш Кекілбайұлы атындағы ру-ханият орталығын салу қолға алынғандығын жеткізді. «5біш әлемі» журналы да сол ізгі істің бір жалғасы екендігін айтты. Одан кейін белгілі қоғам қайраткері, ғалым Мырзатай Жолдасбеков кемел суреткердің азаматтық қыры мен жазушылық қасиеттері жайында кеңірек с�з қозғады. «Мен к�зі тірісінде-ақ 5бішті дана атадым. Ол Еңбек Ері атағын алғанда, Елбасы мен 5біштің арасын-да тұрып, с�з с�йледім. Дегенмен, мен оны әлі танып болған жоқпын. +йткені, ол жұмбақ адам. 5біштің туған жерінің ш�бі де, түйесі де, суы да б�лек. 5бішті тану үшін Маңғыстаудың тарихын білу керек. Кейде жан-жағыма қарап, оны іздеймін, сағынамын. 5біштің шамы с�нген жоқ, ол бізбен бірге дүние тұрғанша тұрады. Қазақ бар кезде, 5біш те бар» деді М.Жолдасбеков.

К�рнекті қаламгер 5кім Тарази жазушының әп дегеннен әдебиетке ақын болып келгендігін, оның прозалық шығармалары да ақындық қуаттың лебімен жазылғандығын баяндаса, талантты ақын Оңайгүл Тұржан: «Бір қарағанда 5біш Кекілбайұлын жұртшылыққа таныстыру артық. Ал бір қарағанда, 5біш Кекілбайұлын жұртшылыққа таныстыру қажет. +йткені ол �з заманына немесе бір ұлттың ғана аясына сыймайды. Қаламгердің шығармалары біздің жер бетіндегі күнделікті тіршілігімізбен үндесіп жатқанымен, оның жұмбақ әлемін түсіну оңай емес» деп тереңнен толғады. Маңғыстаудан арнайы келген ақын Светқали Нұржан қаламгер туралы салиқалы әңгіме �рбітіп, асыл азамат �мірден �ткенде арнаған азалы �леңін оқыды.

Жаңа журналдың тұсауын Мырзатай Жолдас-беков пен қаламгердің жары Клара Жұмабайқызы кесті. К.Жұмабайқызы к�рнекті тұлға жайында к�птеген естеліктер айтып, осы ізгілікті іске мұрындық болған азаматтарға алғысын білдірді. 5р тоқсан сайын шығатын «5біш әлемі» журналының бас редакторы ақын, «Дарын» сыйлығының лауреа-ты – 5нуар Бимағамбет.

Аяжан ТІЛЕУБЕРГЕН

«ӘБІШ ӘЛЕМІ»

БІР ШАҢЫРАҚ АСТЫНДА

ЖАҢА БАСЫЛЫМ

ұйымына (ЕҚЫУ), 3 наурызда Біріккен Ұлттар Ұйымына (БҰҰ), 22 мамырда – ЮНЕСКО-ға, 20 шілдеде – ТҮРКСОЙ-ға және басқа да халықаралық ұйымдарға мүше болды һәм олардың жұмысына белсенді қатысуға кірісті. Сол кезеңнен бастап Қазақстан халықаралық байланыстардың �зекті субъектіне айналды. +ткен 25 жыл ішінде Қазақстанның дүниежүзілік деңгейде абыройы �сті және бүгінгі күнге дейін 160-тан аса мемлекетпен дипломатиялық бай-ланыс орнатылды. Еліміздің жетістіктерінің жарқын мысалы ретінде Қазақстанның 2010 жылы Еуропадағы Қауіпсіздік және Ынтымақтастық ұйымына жетекшілік етуін және осы абыройлы ұйымның Саммитінің Астанада �ткізілуін атап �туге болады.

Нұрсұлтан Назарбаев түркі әлемінің бірігуі үшін де к�п күш жұмсаған тұлға. Мысалы, «Түркітілді мемлекеттердің ынтымақтастық одағын» құру, Түркістан қаласындағы Ахмет Яссауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университетінің жа-нынан Түркі академиясын ашу, түркі тілдес мемлекеттердің Ақсақалдар кеңесін құру туралы бастамаларды к�терді. Елбасының салиқалы саясатының нәтижесінде алдыңғы жылы Астанада Түркі әлемінің академиясы ашылды. Елорда түркі тілдес мемлекеттердің Парламенттік Ассамблеясы Кеңесі �з мәжілісін �ткізді.

Қазақстан тәуелсіздігінің т�ртінші жылы, яғни 1995 жылы 30 тамызда Ата Заң республикалық референдум �ткізу арқылы қабылданды. Негізгі

Береке – бірліктеБиылғы жыл – Қазақстан Республикасы үшін айрықша жыл. Ел тәуелсіздігіне 25 жыл толады. Өте күрделі геосаяси жағдайда тәуелсіздікті және мемлекетшілдікті баянды ету, аумақ тұтастығын сақтау және көрші мемлекеттермен стратегиялық серіктестік байланыстар орнату, көп ұлтты және көп дінді жаңа мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу оңай емес екені белгілі. Бүгінгі күннің шындығынан өткен бе-лестерге көз жүгіртетін болсақ, тәуелсіз мемлекетті орнатудағы жетістіктердің барлығы негізінен Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың парасатты және салиқалы ішкі және сыртқы саясатының нәтижесі екендігін көреміз. Ашық айту керек, бұрынғы одақтас республикалардың ешқайсысы қол жеткізе алмаған саяси-экономикалық табыстарға Қазақстан жетті. Бүгінгі ауыз толтырып айтарлық көрсеткіштер Нұрсұлтан Назарбаевтың есімімен тығыз байланысты.

Қазақстан және Өзбекстан Республикаларының Жазушылар одақтарының мүшесі Базарбай Иманов Қарақалпақстан АССР-інің Хожелі ауданында дүниеге келген. Нөкіс мемлекеттік университетін экономист мамандығы бойынша тәмамдап, әртүрлі қызметтер атқарған ол 2002 жылы отбасымен атамекен – Қазақстанға ат басын бұрады. Облыстық көші-қон басқармасында бейімдеу орталығын, Ақтөбе қалалық тілдерді оқыту орталығын басқарды. Соңғы жылдары «Қазақ и Я» қоғамдық бірлестігіне және Дүние жүзі қазақтары Қауымдастығының Ақтөбе облыстық филиалына төрағалық етуде.Белсенді қызметімен және шығармашылық қабілетімен танымал болған азаматты әңгімеге тарттық.

– Базарбай Нұрғалиұлы, +з алдына еге-мендігін жариялағаннан бергі ширек ғасырда Қазақстан даңқы �лемге мәлім болды. Бәрімізді қуантқан жай – алыс-жақын шет ел-дерден қандастарымыздың атажұртқа оралуы. Мәртебелі шаруаға тікелей араласып жүрген Сіз не айтар едіңіз?

– 5ңгімені ең алдымен нақты деректер-ден бастаған дұрыс болар. 1991-2016 жыл-дар аралығында біздің Ақт�бе облысына 8431 отбасы, яғни 41616 этникалық қазақ оралман мәртебесімен оралды. Олардың к�пшілігі негізгі мамандықтары бойынша жұмысқа кірісіп, тұрғылықты халық ара-сында бедел алып үлгерді. Мысалы, техника ғылымының кандидаты Байзақ Исақұлов «Дүние» университетінде ректор қызметін ықыласпен атқарды, аталған оқу орны жабылғаннан бері Құдайберген Жұбанов атындағы Ақт�бе �ңірлік мемлекеттік университетінде кафедра меңгерушісі. Эко-номика ғылымының кандидаты Жұмабай Атаниязов батыс аймақта ең ірі оқу орны аталған осы университетте, ал Нұрнияз Бисалиев – Марат Оспанов атындағы ме-дицина университетінің доценттері. Бұдан �зге ғалымдар Хамит Абдуллаев, Сәкен +тәлиев, Сәнім Жолдасова білімімен шәкірт жүрегіне терең бойлап, ортақ шаруаға сүбелі үлес қосуда. Түрікменстан Республикасы-нан келген Нұрулла Панаев – Благодар орта мектебінде директор. Мұқанбет Қарсақов, Махамбет Сағиев, Еркінай Оразымбетова Мәрт�к ауданында, Түгел Жұмағалиев, Нұрлан Қошмағамбетов Алға ауданында «2020 жол картасы» Бағдарламасы бой-ынша мемлекеттен несие алып, ауыл шаруашылығын дамытуда тынымсыз еңбек үлгісін к�рсетіп жүр. «Елім, жұртым» деп, ын тызар к�ңілмен жеткен қандас та ры мыз жайлы осындай мысалдарды к�птеп айтуға болады.

Сүйсінерлік жағдай, әйтсе де мү діріп қалатынымызды жасыр майық.

– Ортақ мүддеде іркілістер бар тәрізді, әңгімені нақты мысалдармен тұжырымдасақ...

– Халқымызда «Ауруын жасырған �леді» деген қанатты с�з бар. 5ңгімеміз биліктегі қайсыбір ағайынға жақпауы мүкін, с�йтсе де шындықты бүкпей айтайық. Жоғарыда облысқа алыс-жақын шет елдерден қанша отбасы, қанша адам келгенін айтып �ттім. Ал солар қай жерге орналасты, қандай жұмыстар істеп жатыр, негізгі мамандығы бойынша еңбекке орналасты ма – бұл

АҒАЙЫНДЫ БАУЫРҒА ТАРТАЙЫҚ

мәселелермен тұрақты бір мемлекеттік ме-кеме шұғылданып жатпағандықтан еш жерде дәлме-дәл мәлімет болмай тұр. Шын мәнінде қандастарымыздың тарихи Отанға оралуы үшін миллиардтаған қаржы жұмсалды емес пе?! Біз шет елдерден сатып әкелінген асыл тұқымды малдың нақты есебін аламыз, керісінше басты құндылық болып саналатын адамдардың мақсат-мүддесін пысықтауға енжармыз. Неге?

К�ші-қон мәселесімен шұғыл дан ған ме-кемелер қызметі тек квота берумен шектеліп қалды. Олардан қатаң жауапкершілік сұралып жатқан жоқ. Облыстық ішкі істер департаментіне қарасты к�ші-қон басқармасының шаруасы есепке тіркелген, оның ішінде Қазақстан Республикасының азаматтығын алған адамдар санымен шектеліп қалғандай. Оралмандар мәселесіне тікелей қатысты қоғамдық ұйым дар дың басы-қасында жүргендіктен аңғарғанымыз – «К�ші-қон туралы» Заңның бірқатар баптары Ішкі істер органдары үшін неғұрлым ыңғайлы жағына қарай �згертіле береді. Қараңыз, 2011 жылға дейінгі кезеңде Отанымызға оралған ағайындар құжаттарын азаматтық алуға тап-сырып, квота алатын еді. Сол жылдың шілде айына дейін әлгіде біз «келді» деп к�рсеткен 411 отбасыдан 179 отбасы ғана квота алып үлгерді де, шілде айындағы шектеу салдары-нан қалған 265 отбасы, яғни 1325 адам кво-тадан құр қалды. Күні бүгінге дейін күтумен жүргеніне қалай ашынбайсың? Оқырманға түсінікті болсын, Заңға Қазақстанға тұрақты қоныстану үшін шет мемлекеттен келген туысқандар азаматтықты т�рт жылдан кейін алатыны туралы �згеріс енгізілді.

Және бір айтатын мәселе – 2013 жылғы қабылданған Заңда «оралман» мәртебесі жеті жыл ішінде жүретін болса, 2015 жылғы қараша айында Заңның тиісті бабы «аза-маттық мәртебеге қажетті құжат тарды бір жыл ішінде тапсырады» деп �згертілді. К�ші-қон полиция сын дағылар осыны бет-ке ұстап, «Міне, белгіленген мерзім – бір жыл, оралмандық кітапшаңның мерзімін �згертіп, ұзартып алып кел» деп, әлекке салуда.

– Енді «Дүние жүзі қазақтары қауымдас-ты ғының» +зіңіз жетекшілік етіп жүрген облыстық филиалының тыныс-тіршілігінен хабардар етсеңіз...

– Біздің қауымдастық 5лемнің қазақтар тұрып жатқан 40-тан астам мемлекетімен ұдайы байланыс жасап, ынтымақтаса қызмет

етеді. Негізгі міндетіміз – шет елдердегі қандастарымыздың мәдени-рухани ой-�рісін дамытуға ықпал ету, білім, мәдениет және іскерлік бизнес саласында байланыс жасау, мемлекеттік тілімізді, тәрбиелік тағлымы зор ұлттық салт-дәстүрлерімізді меңгеруіне ықпал ету. Осы мақсатта кіші құрылтай, д�ңгелек үстел, конференция, �нер фестивальдары ұйымдастырылып, �ткізіледі.

Қазіргі күнде Қазақстанның тоғыз об-лысында қауымдастық филиалдары жұмыс істейді. К�ріп отырсыз, халықаралық мәртебеге ие бұл ұйымның қызмет ауқымы �те үлкен. Сол себептен басшылық аппаратта отырған санаулы қызметкерге облыстардағы филиалдар тарапынан қолдау-к�мек қажет. 5сіресе, елімізбен шекаралас Ресей Феде-рациясында, +збекстанда, Қырғызстанда және Түрікменстан, Тәжікстан, Иран мемлекеттерінде тұратын қазақтармен тікелей байланысқа облыстардағы фи-лиалдар шығып тұрса ж�н болар еді. Қынжыларлығы сол – қауымдастықтың орталық аппаратынан б�лінетін болмашы қаржы облыстық филиалдардың қажетін толық �тей алмайды. Осыны ескеріп, Үкімет арнайы қаулы қабылдап, жергілікті бюд-жеттен қаржы б�лінуіне, филиалдардың штаттық құрылымын ұлғайтуға мүмкіндік жасаса дейміз. Біз мемле ке тімізді құрайтын тұрғылықты қазақ ұлтынан қолда барды ая-мауымыз керек деген ойдамын.

– Сіз – екі бірдей елдің Жазушы лар одағына мүшесіз. Шығарма шы лығыңыз, отбасыңыз жайында не айтасыз?

– Аллаға шүкір, бойға дарыған ақындық �нерім арқылы біраз аймаққа мәлім бол-дым. Баспалардан әр жылдары «Жүрегімнің шуағы», «Тұмар», «Тау домалап, тас құлап», «Алтын с�з», «Ақ жаңбыр», «Жүрегімнің жарқылы ең» деген жыр кітаптарымды шығардым, оқырман пікірі жаман емес. 5йелім Нағима Сәдуақасқызымен жа-расты тірлік кешіп, бір ұл, алты қыз тәрбиелеп �сірдік. Алды еңбекке араласты, немерелердің шуақты күлкісінен нәр алып келеміз.

�ңгімелескен Жанғабыл ҚАБАҚБАЕВ,

Қазақстан Республикасы ақпаратсаласының үздігі

Ақт�бе облысы

БӘРЕКЕЛДІ!

САЙЫС

заңда қазақ даласында �мір сүріп жатқан барлық азаматтардың тең құқықтығы, бірлігі, достығы – ортақ мемлекетіміздің дамуының, гүлденуінің негізі болып жарияланды. Республикада мемлекеттік билік біртұтас. Ол заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына б�лінеді. Тәуелсіздік жылдарда екі палаталық парламенттің бірнеше сайлауы �тті. Содан бергі жылдар ішінде ұйғыр халқының үш �кілі Марс Батталов Сенаттың, Мурат Ахмадиев және Шахимардан Нурумов Мәжілістің депутаты болып сайланды.

Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың баста-масымен 1992 жылы 14 желтоқсанда Алматыда Қазақстан халықтарының алғашқы үлкен кон-ференциясы �тті. Онда Елбасы бірінші рет жаңа қоғамдық институт – Қазақстан халықтарының Ассамблеясын құру туралы ұсынысын ортаға салды. 1995 жылы 1 наурызда Қазақстан халықтарының Ассамблеясы (ҚХА) құрылды (ол 2007 жылы Қазақстан халқы Ассамблеясы болып �згертілді). ҚХА-ның жетекшісі лауазы-мына Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев бірауыздан сайланды. 2008 жылы ҚХА туралы заң қабылданды.

Қазақстандық ұйғырлардың мемлекетіміздегі ұлтаралық татулық және достықты одан әрі нығай-туда қосып жүрген үлестері зор. Біз заманның демо кра тиялық �згеруіне ілесіп, әртүрлі қоғам дық негіздегі ұйымдарды �мірге әкелдік. Бұл жұмыс-тардың басында халқымыздың к�рнекті азамат-тары Қуддус Ғожамияров, Ғожахмет Сәдвақасов,

Махмут Абдрахманов, Давут Исиев, Турған Тохтәмов, Коммунар Талипов, Анвар Һажиев және де ондаған ұлтжанды, отансүйгіш тұлғалар тұрды. Мәдениет орталықтары жан-жақты жұмыс атқаруда. Еліміздегі барлық аудандық, қалалық және облыстық мәдениет орталықтарының басы біріктіріліп, республикалық Ұйғыр этномәдени орталығы құрылды. Орталықтың жемісті жұмысы Елбасының Алғыс хатымен атап �тілді. Ұйғыр этно мәдени орталығы құрамында жаңа институт – Жігіт бастары кеңесінің құрылуы да жағымды жаңалық.

Қазақстанда қалыптасқан саяси тұрақтылық, экономикалық даму, ұлттардың �зара татулығы бүгін әлемде «Қазақстан үлгісі» ретінде ауызға алынып, үлгі ретінде зерттелуде. Қазақстан ұйғырлары да жан-жақты ізденудің нәтижесінде мемлекетіміздің дамуына �здерінің үлесін қосуда. Бүгінгі таңда елімізде ұйғыр тілінде білім беретін 63 мектеп бар. 13 ұйғыр мектебі және 31 аралас орта мектептерде ұйғыр сыныптары бар. Мектептерде 16 мың бала �з ана тілінде білім алуда. Жаркент педколледжінде бастауыш ұйғыр мектептерінің мұғалімдерін даярлау б�лімі бар. Шығыстану ғылыми-зерттеу институтының жанындағы Ұйғыртану орталығында оннан аса ұйғыр ғалымы халқымыздың тарихына, тіліне, әдебиеті мен �неріне байланысты ғылыми жұмыстармен айналысуда. Жалпы, бүгінгі таңда Қазақстанда 20-дан аса ғылым докторы, 100-ге жуық ғылым кандидаты мемлекетіміздің, сонымен қатар ұлтымыздың даму жолында әр түрлі салаларда белсенді жұмыс атқаруда. Ұлттық мәдениетіміздің алтын бесігі болған Ұйғыр театры мен «Уйғур авази» газеті де бұл саптың алдыңғы қатарында келеді. Келешек-те де сондай болатынына сенім мол. Себебі тәуелсіз Қазақстанда ұлттың дамуы үшін барлық мүмкіншілік бар. Қысқасы, рухы биік, еңбегі ерен, бірлігі мығым Мәңгілік Ел болу үшін бізде барлық жағдай жасалған. Тәуелсіздіктің туын желбіретіп, тұғырын нығайтқан біздің тарих алдында жүзіміз жарқын! Біздің тірегіміз – тәуелсіздік, тілегіміз – тұрақтылық, ұранымыз – бірлік! Сондықтан барды бағалап, жоқты жа-сай білген жасампаз жұртымыздың к�к байрағы әрдайым биікте желбіресін!

Шәмшидин АЮПОВ, «Уйғур авази» газетінің бөлім редакторы, филология ғылымының кандидаты, Қазақстан Республикасы Президенті стипендиясының иегері

1991 жылы 29 тамызда, әлі Кеңес Одағы рес-ми ыдырамай тұрып, Қазақ ССР Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен Семей атом полигоны жабылды. Сонымен қатар бүкіл дүниеде атом сынақ алаңдарын жабу әрекеті тез жүргізіле бастады 1996 жылы СУАР-дағы «Лобнор» полиго-ны жабылды. Елбасының бұл қадамы тәуелсіздікке бет бұрған игі қадамынан дерек береді және ол сондай-ақ халықаралық мағынаға ие бастама еді. Сол жылы 10 желтоқсанда Нұрсұлтан Назарбаев �зінің шешімімен Қазақ ССР-ін Қазақстан Респу-бликасы деп �згертті, 16 желтоқсан күні «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Заңына қол қойды.

Дүниежүзі мемлекеттерінің Қазақстан тәуелсіздігін әлемдік деңгейде мойындауы тікелей Нұрсұлтан Назарбаевтың абыройымен байланысты. Қазақстан 1992 жылы 30 қаңтарда Еуропадағы Қауіпсіздік және ынтымақтастық

4 №40 (1350) 6 – 12 қазан

2016 жылАНА ТІЛІ

Мемлекеттік тілді менсінбей, оған Кеңес заманындағыдай көзқараспен қарау – қазір «сән» емес. Сонда да кейбір өз қазағыңның ескі идеологиядан есін жия алмай, тәуелсіздік жылда-рында туған ұрпақтың тілін орыстандырып отырғаны қынжылтады. Ана тілінде сөйлеспейтін отбасында өскен кез келген ұл мен қыз балабақшада да, мектепте де ұлтын сүйіп жарытпай-ды... Біз осындай кереғарлықтармен күресіп жүрген тіл жанашырларының бірі, Ш.Шаяхметов атындағы Тілдерді дамытудың республикалық үйлестіру-әдістемелік орталығының директо-ры Ербол ТІЛЕШОВТЫ әңгімеге тартқан едік...

Тәуелсіздік тұсындағы қазақ тілінің қолданыс аясын кеңейтудегі ең үлкен нәтиже – қазақ мектептерінің еселеп көбеюі. Егер 1991-1992 оқу жылында қазақ тілінде барлық оқушылардың 28 пайызы ғана оқыса, қазір бұл көрсеткіш 70 пайызға жуықтады. Осы қыркүйек айында 1 сыныпқа барған оқушылардың 89 пайызы қазақ мектебін таңдапты. Яғни, бұл дегеніңіз – мемлекеттік тілге деген қажеттіліктің өскеніне дәлел. Асылы, біздің елімізде мемлекеттік тілге қатысты қордаланған мәселелерді күндердің күнінде қазақ халқының табиғи өсімі есебінен демографияның өзі-ақ шешетіні айқын аңғарылып келеді.

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің қазақ тіл білімі кафедрасының ұйымдастыруымен «Үштілділік жағдайында қазақ тілін оқыту әдістемесі» атты дөңгелек үстел өтіп, онда қазақ тілін оқыту әдістемесі қазақ тілінің болашақ бағдарын айқындау мәселелері сөз болды.

Оқыту әдістемесін қалай жетілдіреміз?

ТƏУЕЛСІЗДІК ЖƏНЕ ТІЛ

Бағдарлама талабына сай атқарылды

Жыр мүшәйрасы өтеді

болмауы. Сол себепті әрбір ата-ана баласына білім беруден бұрын ұлттық тәрбие беруге к�ңіл б�лсе екен. Кез келген ата-ана бала-сымен қазақ тілінде с�йлесіп, баланың қазақ тілін меңгеруіне жағдай жасаса, тіл мәселесі күн тәртібінен �зінен �зі-ақ түсіп қалар еді. 5зірше кейбір ағайындар балаларын ана тілінен алыстатып, �зге тілді мектептерге апаруда. Бұл – үлкен адасушылық! +з елінде баланың �зге тілде оқуының келешекте қандай әлеуметтік, психологиялық �згерістерге әкелетінін мұндай ата-аналар толық ұғынбауда. Мектеп оқулықтарына келсек, бұл салада кемшіліктер

жалпы к�лемі 488 бет анықтама с�здік жарық к�рді. Осы анықтама с�здікте «Кісі аттарының жазылуымен байланысты ережелер», «Кісі аттары мен фамилиялардағы қосымшалардың жазылуы» және «Қазақ есімдерін орысша транскрипциялаудың принцип тері» атты ереже-нұсқау берілген. Сонымен қатар Пре-зидент Нұрсұлтан Назарбаевтың 1996 жылғы 2 сәуірдегі «Ұлты қазақ азаматтардың тегі мен әкесінің атын жазуға байланысты мәселелерді шешу тәртібі туралы» №2923 және 2012 жылғы 4 ақпандағы №265 Жарлығы шыққандығын айта кеткіміз келеді. 5рбір азамат �зіне, баласына құжат алғанда осы Жарлықтың орындалуын талап еткені абзал.

– Таяуда ғана сіздер «Tilalemi.kz» порталы мен ономастикалық «Atau.kz», терминологиялық «Termincom.kz», орфографиялық «Emle.kz» сайт-тарын аштыңыздар. Солардың маңыз дылығына және +зіңіз басқарып отырған орталықтың қазіргі жұмысына кеңірек тоқталып +тсеңіз...

– Қазақстан Республикасы Президенті нің 2011 жылғы 29 маусымдағы №110 Жарлы-ғымен бекітілген Қазақстан Республика-сында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында мемлекеттік тілді үйрету үдерісіне жаңа ақпараттық технологиялар-ды енгізу мақсат етіп қойылған болатын. Осы мақсатты шешуде интернет ресурстарын іске қосудың маңызы жоғары. Мемлекеттік бағдарламаның аталған талабын сапалы деңгейде орындау үшін интернет-портал ашы-лып, бүгінгі таңда аса �зекті мәселе болып отырған ономастикалық, терминологиялық, орфографиялық электрондық қорлар құрылды. Тіл порталының іске қосылуы мемлекеттік тілді үйретудің тиімді әдістерін таратуға, еліміздегі орталықтардың жұмыстарын үйлестіруге, жалпы қоғамның тіл саласында белсенділік танытуына мүмкіндік туғызады. Порталдың қолданылу аясын кеңейту мақсатында алдағы уақытта күнделікті ақпараттар легімен алмасып отыратын жаңалықтар және қоғамға қажетті терминдерге қатысты екі блок үш графикада беріледі (кирилл, латын, араб). Бұл қолданушы оқырмандардың санын арттырады, мемлекеттік тілдің насихатталу ауқымын кеңейтеді.

Енді Орталықтың негізгі жұмысына тоқ талар болсақ, біздің қызметкерлер «Қа-зақстан Республикасында Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мем лекеттік бағдарламасын» жүзеге асы-ру барысында жоспарлы түрде еңбек етуде. Орталықта мемлекеттік тілді үйрету және насихаттау барысында республикалық дең-гейдегі іс-шаралар ұйымдастырылып, озық тә жірибелерді енгізуге, инновациялық әдістемелерді таратуға бағытталған жоба-лар жүзеге асырылды. Сондай-ақ, ұлттық мәдени бірлестіктердегі жексенбілік мектептер арқылы этнос тілдерін және мемлекеттік тілді оқыту курстарын ұйымдастыруға мемлекеттік қолдау к�рсету, аталған мектептердің қыз-метін әдістемелік жағынан қамтамасыз ету мақ сатындағы жұмыс түрлерін де орталық қызметкерлері ұйымдастырып жүр. Үкімет жа нындағы Республикалық терминоло-гия комиссиясына қарауға ұсынылған тер-миндерге, атауларға, жеке с�здерге, с�з тіркестеріне және басқа да лингвистикалық сипаттағы жобаларға лингвистикалық са-раптама жасау да орталық ғалымдарының еншісінде. Сонымен қатар, мемлекеттік тілдің р�лін арттыру мен тіл саясатының м а қ с а т - м і н д е т т е р і н қ а л ы п т а с т ы р у ғ а бағытталған «Терминологиялық хабаршы», «Ономастикалық хабаршы», «Тіл және қоғам» альманағы, «Туған тіл», «Балапан» журналдары басылып шығарылады.

– �ңгімеңізге рахмет!

�ңгімелескен Еркеғали БЕЙСЕНОВ,

«Ана тілі» газетінің меншікті тілшісі

АСТАНА

Ғ.Мелдешов ел Тәуелсіздігінің 25 жылдығына орай Қазақстан халқы тілдері фестивалі аясында �ткізіліп жатқан жұмыстар туралы баяндап, олардың барлығы тілдерді да-мыту үшін Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаның мақсатына сай ұйымдастырылып келе жатқанын айтып, биылғы фестиваль мемлекеттік тілді дамыту үдерісіне жаңа ақпараттық технологияларды енгізу мақсатында «Tilalemi.kz» порталы және «Atau.kz» ономастикалық, «Emle.kz» орфографиялық, «Termincom.kz» терминологиялық электрондық базалары ашылғанын тілге тиек етті. «Тіл әлемі» порталының «Atau.kz» ономастикалық, «Emle.kz» орфографиялық, «Termincom.kz» терминологиялық сайтының іске қосылуы интернет кеңістігіндегі тілдік контенттің к�беюіне, оны қолда-нушылар санының артуына, мемлекеттік тілді қашықтан үйренушілер қатарының �суіне кеңінен мүмкіндік жасап, тіл саласындағы �зекті де �ткір мәселелерді талқылауға мүмкіндік берді» деді Ғ.Мелдешов.

Сонымен бірге 16 қыркүйекте мемлекеттік қызметші жастар арасында ұйымдастырылған «Тіл шебері» республикалық байқауы �тті. Соңғы уақыттарда Абай шығармашылығын насихаттау арқылы қазақтың тілі мен әдебиетіне, мәдениетіне деген басқа этнос �кілдерінің ықыласын арттыру әрі еліміздің бірлігін нығайту мақсатында мемлекеттік тілді меңгерген жастары ара-сында дәстүрлі «Абай оқулары» республикалық байқауы, қазақ тілінде оқитын жастардың арасында орыс тілін оқуға деген құлшынысын жандандыру, риторикалық дағдыларын дамыту, с�йлеу мәдениетінің деңгейін арттыру, орыс тілін еркін меңгерген дарынды жастар-ды насихаттау және оларға қолдау к�рсету мақсатында «Ой сана» орыс тілі білгірлерінің байқауы, сондай-ақ К�ркемс�з оқу шеберлерінің Оралхан Б�кей атындағы ХVІІІ республикалық байқауы �ткізілді.


Фестивальдің мақсаты – шетелде тұратын отан-дастарымызбен мә де ни және рухани, сондай-ақ білім саласындағы байланысты дамыту және олардың ұлттық әлеуетін арттыру.

Шара аясында «Алматы – тәуелсіз дік тің алтын бесігі» атты жыр мүшәйрасы, тер мешілер сайысы және сурет к�рмесі �ткізіледі.

Фестивальға Қазақстан Республика сының Президент 5кімшілігінің, Мә де ниет және спорт министрлігі Тіл дерді дамыту және қоғамдық-саяси жұ-мыс комитетінің �кілдері, депутаттар, республиканың барлық �ңірлерінен орал мандар, зиялы қауым, БАҚ �кіл дері, 20-дан аса елде тұратын қазақ диас парасының 50-ге жуық �кілі және сту денттер қатысады.

Жиын соңында салтанатты марапаттау рәсімі және гала концерт �ткізілетін болады. Жеңімпаздар ақшалай сыйлық тармен марапатталады.

Молдахмет БЕЛЕС

– шаш етектен! Жаратылыстану пәндерінің табиғи танымда емес, аударма мәтіндері арқылы берілуі, қазақ әдебиеті оқулықтарындағы тым консерваторлық мазмұн оларды қайтадан қарауды талап етеді. Мектептегі әдебиет пәнінің р�лі �те күшті. Қазақ әдебиеті – тек к�ркем шығармалармен ғана таныстырмайды. Сол к�ркем мәтіндер арқылы жас ұрпақ ұлтының барша болмысымен, дүниені қабылдау және оны бағалау ерекшелігімен табысады. Бұл – �те ұлы миссия! Осыны әдебиет орындайды десек, ең алдымен мектептегі әдебиет оқулықтарының мінсіз болмағы керек. 5зірше �з басым әдебиет оқулықтарынан баланы үйіретін жаңалықтан г�рі, оны қызықтырмайтын қасаңдықты к�п

байқаймын. Жоғары оқу орындарына келсек, мұнда да шешімін күтіп жатқан мәселелер жетерлік. Айталық, «Қазақ тілінің стилис-тикасы», «К�ркем мәтін талдау» сияқты пәндердің оқулықтары ескіріп, жаңаша сипаттағы нұсқасын күтуде. 5дебиетке келсек, біз әлі сонау �ткен ғасырдың 60-80 жылдарында жазылған оқулықтармен оқытудамыз. Мұндай оқулықтарда жаңа к�зқарас, тың ғылыми әдіснама қайдан болсын?! Осындай себептер, айналып келгенде, заманға сай мамандар дайындауға б�гесін болады. «5дебиеттануға кіріспе», «5дебиет теориясы» әлі күнге дейін бір автордың бір кітабымен оқытылады. Оның �зі сол 60-жылдардың аяғы, 70-жылдардың басында жазылған еңбек. 5дебиетті оқытудың құрылымы – әдебиет тарихын дәуірлеуге тікелей қатысты екені түсінікті. Осы реттен келсек, қазір қолданыстағы әдебиет тари-хын дәуірлеу кестесінің жасалғанына 60-70 жыл болды. Одан бері әдебиет тарихының қаншама жасырын беттері жария болды, қанша қор қосылды, бірақ бізде бәрі баяғыдағыдай ескіше. Қазір магистранттар мен докторанттар дайындаудамыз. Қазақ тілі мен әдебиеттен оларға арналған тілдің, әдебиеттің ғылыми әдіснамасын меңгертетін жұқа кітапша да

Д�ңгелек үстелді әл-Фараби атындағы ҚазҰУ қазақ тіл білімі кафедрасының профес-соры, филология ғылымының докторы Анар Салқынбай жүргізіп отырды. Басқосуды ашқан филология және әлем тілдері факультетінің деканы, профессор +.5бдиманұлы қазақ тілін сапалы оқыту күн тәртібіндегі мәселе екенін, сондай-ақ баланың тілді жақсы дәрежеде меңгеруі отбасылық тәрбиеден екенін айтты.

А.Салқынбай қазақ тілін оқыту әдістемесіне ерекше назар аударылуы қажеттігін, әсіресе қазақ тілін ғылым тіліне айналдыруда кешенді әдістер қолданылуы тиістігіне ерекше назар аударды. Мемлекеттік мәртебесі бар қазақ тілінің ғылым тіліне айналуы оны дамытудың басты қағидасы. Сондықтан қазақ тілін қазақ б�лімдерінде ғылым тілі ретінде оқыту �зекті болып табылатынына тоқталды. Сонымен қатар қазақ тілін оқытудың тиімділігін арттыру ж�нінде �з ой-пікірін ортаға салды.

Мемлекеттік тілді дамыту инс титутының бас директоры Бижомарт Қапалбек балалар-дың с�здік қоры жайында с�з қозғады. «Ғалым дардың зерт теуі бойынша, бес жастағы

дайындалған жоқ. Ескі сүрлеу, ескі сарын. Осыдан білікті мамандар қалай дайындалмақ?!

– Орысшасы сауатты, қазақшасы «сақау» жар намалар мен нысан атаулары да ұлт жанашыр-ла рының намысына тиіп жүр ғой...

– Дұрыс айтасың. Қазақ тілінің қолданыс аясын кеңейтудегі үлкен бір мәселе – күнделікті мыңдаған, тіпті миллиондаған адамдар оқитын жарнама тіліндегі сауатсыздық. Оның себебі, бізде бизнес тілінің мемлекеттік тілде болма-уынан. Еліміздегі нарық саласы жаппай қазақ тілінде с�йлегенде ғана жарнама дұрысталады деп ойлаймын. Бұл арада қоғамның, азамат-тар дың белсенділігі қажет-ақ. Қазақ тілі – тіл комитетінің, басқармалардың ғана тілі емес,

бәріміздің ортақ тіліміз! Сондықтан сон-дай сауат сыз жарнамаларды к�ргенде біздің ағайындар жолай сыншылық танытпай, сол нысанның иесіне, басшысына, қызметкеріне қате жарнама ж�нінде айтса немесе тіл басқармаларына ескертсе, бұл сала барлық болмаса да, біраз қатесінен арылар еді. Жалпы жарнама саласында ғана емес, тілге қатысты барлық салада жаппай сұраныс пен қажеттілік орнаса, мемлекеттік тілдің қолданыс аясы бүгінгіден де ауқымды болары анық.

– Енді +зіміздің аты-ж+німізге келсек... Мәселен, Халыққа қызмет к+рсету орталығының мамандары «елімізде қазақ есімдерінің қалай жа-зылуы нақты құжатпен бекітілмеген» деген уәж айтады. Сондықтан к+біміздің т+лқұжатымыз орыс тілінде толтырылса, қазақшаланған аты-ж+ндердің +зі қате жазылған. Неге?

– Құжаттардағы кісі аттары, әке аты мен фамилиялар кезінде орыс орфографиясына негізделгендіктен, қазақ тілінің дыбыстық ерекшеліктерін толық сақтай алмады. Осы-дан келіп, кісі есімдері мен әке аты және тегін жазуда к�птеген қателер жіберілді. Осы олқылықтарды жою мақсатында бірқатар еңбектер жасалғанын, атап айтқанда, 1988 жылы «Қазақ есімдері. Казахские имена» атты

– Ербол Ердембекұлы, Тәуелсіздік алған 25 жылдан бері елімізде мемле кеттік тілге қатысты қыруар жұмыс атқарылып жатқаны рас. К+бінің басы-қасында +зіңіз де белсенділік танытып жүрсіз. Осы тұрғыдан келгенде қандай нәтижені баса айтар едіңіз?

– 5рине, 25 жылда ел �мірінде сан түрлі жаңалықтар болды. Ең бастысы, қазақ елінің тәуелсіздігі бекіді, бізді әлем таныды. Қазақ тілі Конституциямызда мемлекеттік тіл ретінде айқындалды. Ата Заңдағы: «Орыс тілі ресми түрде» қолданылады деген тіркес бұл тілді мемлекеттік тіл деңгейіне

к�термейді. Сондықтан кейбір ағайындардың орыс тілін «ресми тіл» деп с�йлеуін, жазуын �рескел қателік деп санаймыз. Еліміздегі тілдерді қолданудың реті мен барысы 1997 жылғы 11 шiлдеде қабылданған «Қазақстан Республикасындағы тiл туралы» Заңында нақты бекітілді. Осы заңның 4-бабында: «Мемлекеттік тіл – мемлекеттің бүкіл аумағында қоғамдық қатынастардың барлық саласында қолданылатын мемлекеттік басқару, заң шығару, сот ісін жүргізу және іс қағаздарын жүргізу тілі. Қазақстан халқын топтастырудың аса маңызды факторы болып табылатын мемлекеттік тілді меңгеру – Қазақстан Республикасының әрбір азаматының парызы» деп анық к�рсетілген. Сондықтан әрбір азамат қазақ тіліне берілген осынау мүмкіндікті толық пайдалануы қажет. Бұл – әрі азаматтық міндет, әрі борыш! К�п ағайындар әлі күнге дейін �зінің қазақ баласы ретіндегі осындай құқығы мен табиғи парызын ұғынбай жатқаны тағы бар. Тәуелсіздік тұсындағы қазақ тілінің қолданыс аясын кеңейтудегі ең үлкен нәтиже – қазақ мектептерінің еселеп к�беюі. Егер 1991-1992 оқу жылында қазақ тілінде барлық оқушылардың 28 пайызы ғана оқыса, қазір бұл к�рсеткіш 70 пайызға жуықтады. Осы қыркүйек айында 1 сыныпқа барған оқушылардың 89 пайызы қазақ мектебін таңдапты. Яғни, бұл дегеніңіз – мемлекеттік тілге деген қажеттіліктің �скеніне дәлел. Асылы, біздің елімізде мемлекеттік тілге қатысты қордаланған мәселелерді күндердің күнінде қазақ халқының табиғи �сімі есебінен демографияның �зі-ақ шешетіні айқын аңғарылып келеді. 5лбетте, тіл саласында шешімін күтіп жатқан түйткілді мәселелер бар. Мұндай мәселелердің к�бісі «Тiлдердi қолдану мен дамытудың мемлекеттiк бағдарламасы» ауқымында шешілетін болар.

– Ал ең алдымен балаларды қазақша с+йле-тейік дегенмен, сіз газетімізге 2014 жылы бер-ген сұхбатыңызда мектеп оқулықтарының тіл қол данысында әлі де кемшіліктердің к+птігін айтқан едіңіз. Ол мәселеге орта және жоғары оқу орындары на қазақ тілді оқулықтың жетіспеуін де қосып қоялық. Сонда бұл жүйесіздікті қалай ж+нге келтіруге болады?

– С�йлеу – ойлаудың жемісі. Қазақша с�йлемеген қазақ баласы қазақша ойлай да алмайды. Жас �ркеннің тілінің қазақ тілінде шықпай, жат тілде шығуының ең басты себебі – ата-анасының бойында елжандылықтың

МӘСЕЛЕНІҢ МӘНІСІ

ҚҰЛАҚҚАҒЫС

ШАРА

БАСПАСӨЗ МӘСЛИХАТЫ

«Қазына» жүлдегер атандыЖақында Қазақстан Респу-бликасы Ұлттық Банкінің қызметкерлерінің арасында Қазақстан халқы тілдерінің күні мерекесіне орай «Тілі бірдің – тілегі бір» атты кеш +тті. Айту-лы шара барысында мемлекеттік тілді насихаттау мақсатында жарыс ұйымдастырылды.

Алғаш боп с�з кезегін алған Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Ұйымдастыру жұмысы және бақылау басқармасының бас тығы Маралбай Қалибасұлы кешке жиналғандарды тіл мере-ке с імен құттықтап, сайысқа қатысушыларға сәттілік тіледі.

Банк қызметкерлерінің ара-сында �ткен сайыста «Тәуелсіздік қырандары», «+ркен» және «Қа зы-на» топтары бақтарын сынады.

Сайыстың алғашқы кезеңі «Тұсаукесерде» қатысушылар үй тапсырмасы ретінде алдын ала әзірлеген бейнероликтер арқылы �здерін таныстырды.

«5н – к�ңілдің ажары» деп аталатын екінші кезеңде елімізге кеңінен танымал үш әнді тауып, топпен айту міндеті жүктелді. Ал «Терминдер әлемі» кезеңінде топ-басшылар �зара сайысқа түсті.

Дулат Шаяхмет, Жадыра +міртаева және Қуаныш Алмағамбетов күнделікті жұмыс барысында пайдаланып жүрген қаржы-банк терминдерін аудару арқылы �з шеберліктерін байқатты.

5ділқазылар алқасы 3-кезеңнің қорытындысын шығарғанша сахна т�рінде Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің студенті Бақытжамал Байымбетова «Алматым» әнін шырқады.

«Үздік жарнама» кезеңінде экранда берілген жарнаманы қазақ тіліне ұтымды аудара білген коман-да мүшелерінің қазақ тілін меңгеру

деңгейі, мәтінді аудару қабілеттілігі анық байқалды.

Соңғы кезең – «Білімді мыңды жығарда» қатысушылар �здерінің білімдерін, тіл байлықтарын, тап қыр лықтарын к�рсетті. Жа-рыс соңында әділқазылар алқа-сының командаларға барлық 5 кезең бойын ша берілген бағалары белгілі болды. Сайыс қорытындысы бойынша «Қазына» тобы бірінші орынды иеленсе, «Тәуелсіздік қырандары» екінші, ал «+ркен» тобы үшінші орынды қанағат тұтты.

Абылайхан ЖҰМАШЕВ

ДЕМОГРАФИЯ ДЕМ БЕРЕ БАСТАДЫ

Биылғы 1-сыныпқа барған балалардың 89 пайызы қазақ мектебін таңдаған

балада үш мың с�здік қор болады екен. Жапон-дар бұны былай дәлелдеген: егер баланың ана тілінде үш мың с�здік қоры болса, екінші, үшінші тілді қабылдай алмайды. Бала бас-қа тілді қабылдау үшін үш мың с�здік қорды айыр бастап қана үйренеді. Артық с�зді қабыл-да майды екен» дей келе, бірқатар мәселелерге тоқталды.

Сатылай-кешенді оқыту техноло гия -сының авторы Нұрша Оразахынова былтыр Астана қаласындағы №60 мектепте тәжірибе жасалғанын алға тартып, бала түсінігінде қазақ тілі математикадан да қиын екенін ұғыну қажеттігін айтты.

Белсенді оқыту технологиясының авторы Ж.Сүлейменова 5зербайжан студенттері тек қана әзербайжан тілінде оқитынын, сол тілде ғана с�йлейтінін үлгі аларлық мысал ретінде келтірді.

5л-Фараби атындағы ҚазҰУ қазақ тіл

білімі кафедрасының профессоры, филоло-гия ғылымының докторы Г.Смағұлова қазақ тілін оқытудың ұтымды, оңтайлы жолдарын іздестіру қажеттігіне назар аударды.

Ал ҚМЭБИ оқытушысы, педагогика ғылы-мы ның кандидаты Ләйлә Ерменбаева �з с�зінде к�п тіл білмей тін адам ғана к�п тілді үйренуге қарсы болатынын, қазіргі таңда дүние жүзін дегі ақпарат тардың 30 пайызы ағыл шын тілінде таралатынын жеткізді.

Бұл орайда ғалымдардың ой-пікірі мы наған сайды. Америкалық профессор Дэвид Хар ри-сонның тілдің аман қалуы немесе жоғалып кетуі алты жасар балаға байланысты деген екен. Алты жасар баланың тілді үйренуге де-ген бейімі де, жадысы да �те жоғары деңгейде болатыны ғылыми дәлелденген пікір. Демек, әлем лингвистері бекерден-бекер дабыл қағып отырған жоқ.

Қазір не к�п, орысшаға аударылған мульт-фильм к�п. Оған әуестенген бала мультфильм тілінің ықпалын сезінеді. Оған балабақшада үш тілді үстемелесек, санасы әлі пісіп-жетілмеген баланы біз ертең қандай азамат етіп шығармақпыз?! +з елінде, �з жерінде жүріп мемлекеттік тіл – қазақ тілін меңгеруге құлықсыз, �з тілінің қадірін білмейтіндер са-нын арттырмақпыз ба?!

С.ИМАНҚҰЛОВА, Ш.РАМАЗАНОВА,

әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті қазақ тіл білімі

кафедрасының доценттері

Президент жанындағы Орталық коммуникация-лар қызметінде Қазақстан халқы тілдері фестивалі аясында өткізіліп жатқан жұмыстар тақырыбында баспасөз мәслихаты өтті. Шараға Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитеті төрағасының орынбасары Ғалымжан Мелдешов, Ш.Шаяхметов атындағы Тілдерді дамытудың республикалық үйлестіру-әдістемелік орталығының ди-ректоры Ербол Тілешов пен қоғам қайраткері Оразкүл Асанғазықызы қатысты.

Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитетінің тапсырмасы бойынша «Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығы» Қазақстан Тәуелсіздігінің 25 жылдығына орай «Шетелде тұратын отандастардың қатысуымен халықаралық өнер фестивалін» өткізеді.


БІР БƏЙТЕРЕК БҰТАҒЫМЫЗ БІЛІМ

Жуырда Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің ректоры, академик Серік Пірәлиев Алматыдағы «Ғылым ордасын-да» университеттің 2015-2016 оқу жылындағы қызметі туралы жұртшылық алдында есеп берді. Серік Жайлауұлы сөз басында Абай атындағы ҚазҰПУ Білім саласындағы Сапаны қамтамасыз ету жөніндегі Қазақстан тәуелсіз агенттігінің Бас рейтингінде «Білім» бағыты бойынша (НКАОКО) педагогикалық жоғары оқу орындары арасында 1 орынға шыққанын атап өтті.

Серік ПІРӘЛИЕВ:

Ортақ мәдениетке ие түркі халық тары арасындағы қарым-қатынасты күшейтетін, түбі бір туыстығы мен мәдени бүтіндігін қамтамасыз ететін басты жолдардың бірі – бір-бірімізді жақыннан тану, сол тілдерге қатысты шығармаларды аудару. Негізінен кеңес дәуірінде түркі халықтарының тілдерінде жазылған шығармалардың тек орыс тіліне аударылғандарымен танысып, орыс тілі арқылы тілімізге аударатынбыз. Әйтпесе аударма өнерінің тарихы шығыс халықтарына ортақ аңыздар мен ертегілерді, дастан-дарды жырлау дәстүрінен бастау алатыны көпшілікке мәлім.

Жақында «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамы филиалының Алматы қаласы бойын-ша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының ұйымдастыруымен «Көптілді білім берудегі смарт-технология: тәжірибе және болашағы» атты қалалық ғылыми-тәжірибелік конференция өтті.

– +здеріңіз білесіздер, университет еліміздегі к�шбасшы педагогикалық жоғары оқу орны болғандықтан Пре-зидент Н.5.Назарбаевтың тапсырмала-ры мен оқу-білім саласындағы барлық іргелі ұйымдық іс-шараларды, оқу-әдістемелік тұрғыдағы аса маңызды міндеттерді іске асырып келеді. Біз �з жұмысымызда «сапалы даярланған мұғалім – білім сапасының басты кепілі» деген ұстанымды басшылыққа алып келеміз, – деді ректор.

Университетт ің басты міндеті – жаңа қоғамның бәсекеге қабілетті, жаңаша ойлайтын, �зіне де, қоғамға да шығармашылық-жасампаздық талап қоя білетін сапалы мұғалімдер даярлау екенін тілге тиек еткен ол болашақ мамандарға білім беру және ғылыми жұмыстар жүргізу университеттің 7 институтында жүзеге асырылатынын айтты.

Бұл орайда оқу орнының басшы-сы ҚазҰПУ-дың халықаралық білім кеңістігіндегі жетістіктерінен хабардар етті. Мәселен, ұлттық бизнес-рейтингтің қорытындысы бойынша алты елдің (Ре-сей, Қырғызстан, Беларус, Қазақстан, Грузия, Армения) ішінде 50 ТОП к�ш-басшы-кәсіпорындары арасында уни-верситет 2-орынға («Алтын») және «Сала к�шбасшысы –2016» мәртебесіне ие болған.

«Сала к�шбасшысы–2016» алтын медалімен және Ұлттық сертификатпен марапатталған. Ал әлемдік QS World University Rankings рейтингісінде дүние жүзінің 800 ТОП университеті арасында бұрынғы жылдармен салыстырғанда жыл сайын 100 позицияға ілгері жылжып, биыл 501-орынды иеленіп, Қазақстан университеттері арасында 4-орынға к�терілген. Сонымен бірге EECA (Emerging Europe Central Asia) арнау-лы ранжирлеуінде Еуропа мен ТМД-ның 30 елінің 200 алдыңғы қатарлы университеттері арасында ҚазҰПУ 91 орынды иеленген.

– Абай атындағы ҚазҰПУ еліміздің педагогикалық білім беру саласындағы ең ірі ғылыми-білім беру орталығы ретінде педагогикалық ғылымдар сала-сында ғылыми-инновациялық жоба-ларды жүзеге асырады; Қазақстандағы педагогикалық білім беру ұйымдарының жұмысын үйлестіреді, оларға ғылыми, ғылыми-әдістемелік, шығармашылық ж ұ м ы с т а р ы н д а м ы т у ғ а қ о л д а у к�рсетеді. Университет базасында ҚР ҰҒА Қоғамдық және гуманитарлық б�лімшесі және «Білім» тобы бойынша Республикалық оқу-әдістемелік кеңес жұмыс істейді, – дей келе С.Пірәлиев, ғалым-педагогтардың жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру мамандықтары бойынша соңғы үш жыл ішінде қазақ және орыс тілдерінде 240 жаңа типтік оқу бағдарламасын жасағанын, оның 114-і бакалавриат, 66-сы магистратура, 60-ы PhD докторан-тура пәндерін қамтитынын, 774 оқулық шығарғанын атап �тті. Оның 152-сі жоғары оқу орындарына, 622-сі жалпы білім беретін орта мектептерге арналып 679 оқу-әдістемелік құралдар әзірленген.

Жиында университет ректоры �з с�зін жұмыс берушілерге де арнады. Университет түлектерінің еңбек нары-ғына қаншалықты қажеттілігі және олар дың кәсіптік құзіреттілігі, жұмыс беру шілерді қанағаттандыру деңгейі оқу орнының маман даярлау қабілеті �се түскенін к�рсететінін жеткізді.

Алматы мемлекеттік сервиз және тех-нологиялар колледжінде «Тіл – біздің тірегіміз, соғып тұрған жүрегіміз» атты мерекелік іс-шара +тті. Шара барысында ақын-жазушылары-мыздың ана тіліміз туралы айтқан дана лық ой ла ры к+пшілік назарына ұсынылды.

«Тігін �ндірісі және киім үлгісі» фа-куль тетінің студенті Дәрия Құнанбаева, Перизат Бі рімбай, «Шаштаразшы және сән косметикасы» факультетінің студенттері Дильназ Иминова мен Уми-да Хамраева �з �нерлерін ортаға сал-ды. «Ана туралы жыр», «Атамекен», «Жаса, Қазақстан» әндері шырқалды.

б�лінетінін к�рсетеді. Атап айтқанда, еркін аударма жасау түпнұсқаның тілін жетік білмеуден немесе сол түпнұсқаның ұғымды болуынан г�рі, �зіне тиімділігін, оңайлығын к�бірек к�здеуден туаты-нын, с$збе-с$з аударма түннұсқаның тілін түсінгендерде болатынын, ал ба-лама аударманы екі тілді бірдей білумен қатар, түпнұсқаның түпкі ойын сарқа түсінетіндер іске асыратынын айтады. Біздің ойымызша, мәселе Д.Рақымбекова мен Р.Абисалықованың оқу құралында айтылғандай, аудармашының тілді қаншалықты меңгергенінде емес, қай әдісті таңдағанында сияқты. Жазушы М.5уезов «К�ркем аударманың кейбір теориялық мәселелері» атты мақаласында аудар маның үш түрін атап �теді. «Бірін-ші, с�збе-с�здік – әріпқойлыққа негіз-дел ген ау дарма. Екінші, еркін аударма – аудармашының �зіншелеп әңгімелеп отырғанына ұқсас аударма. Үшіншісі, шығарманың мазмұнын да, формасын да толығырақ беретін – балама аудар-ма» деп, дәстүрлі аударма түрлерінің әдістерін айқындап берген болатын. Ұлы жазушы мақаласында аударылатын шығар маның ұлттық формаларының сақталуына ерекше мән береді. Сонымен бірге үздік аудармалардың үлгілі, �негелі іс-тәжірибелерін саралап тани алмай отырғанымызды да айтып �теді.

Қазіргі таңда түркі халықтарында ба балар мұрасын зерттеп, оны қазіргі тілге аудару бағытында жемісті жұмыстар атқарылып келе жатқаны мәлім. Орта ғасырда түркі жазба тілінде дүниеге кел-ген әдеби жәдігерлердің бір үлгісі Ахмет Ясауидың «Диуани хикметі».

2009 жылы Ахмет Ясауидың «Ди-уани хикметін» аударған 5нуарбек Б�кебаев осы күнге дейін осы еңбектің он шақты аудармасы жасалғанын, аударғандардың ортақ кемшілігі аударма-ларында хақиқаттан қабар беріп тұрған бұл еңбекті мағынасынан алшақтатып, құнын түсіріп тұрғанын байқағанын тілге тиек

Аталған іс-шараға жоғары оқу ор-ны ның ғалым-ұстаздары, қалалық білім бас қармасының және аудандық білім б�лім дерінің, сондай-ақ білім беру ұйым-дарының басшылары, мектеп дирек-торлары мен мұғалімдер, Британ кеңе-сінің, АҚШ елшілігінің, Француз альян-сының �кілдері және бұқаралық ақ парат құралдарының қызметкерлері қатысты.

Конференеция жұмысы мектепке дейінгі ұйымдардағы к�птілді білім беру, жалпы білім беретін мектептердегі к�птілді білім беру, жоғары оқу орындарындағы к�п тілді білім беру бағыттары бойынша жүргізілді.

К�птілді білім беру жағдайында смарт-технологияларды пайдалану мүмкін дік-терін зерделеу мақсатында �ткізілген жиынды «+рлеу» БАҰО» АҚФ Алматы қаласы бойынша ПҚ БАИ директоры, педагогика ғылымының докторы Раиса Аж дарқызы құттықтау с�збен ашты.

«+рлеу» БАҰО» АҚ Ғылыми-зерт теу, инновация және халықаралық ын ты-мақтастық департаментінің директоры

Осы орайда білімнің қара шаңырағы үнемі кәсіби құзіреттілігі жоғары маман даярлауға ерекше к�ңіл б�летінін айтты. Бұл ретте ректор студенттер университет қабырғасында оқытудың инновациялық технологияларын игерумен қатар кә сіп-тік тәжірибелік-бағдарламалы құзірет-тілікті де қатар меңгеретінін атап �тті.

С.Пірәлиевтің айтуы бойынша, түлектердің 85 пайызы жұмыспен қамта-ма сыз етіледі екен. Бұл республикалық к�рсеткіштен едәуір жоғары. Мыса-лы, 2015 жылы 48 мамандық бойынша 1822 маман даярланса, оның 1284-і педа го гикалық мамандық иелері. Осы бітірушілердің 1549-і немесе 85 пайы-зы жұмысқа орналасқан. «Дипломмен – ауылға» мемлекеттік бағдарламасы бойынша ауылдық жерлерге мамандар жіберу к�лемі жылдан-жылға артып келеді екен.

– Университетіміз – білім беру ісіне, ғылыми-әдістемелік, зерттеушілік, мәдени-ағарту мәселелеріне қызығу шы-лық танытатындарға әрдайым есігі ашық. Мысалы, біздің портал арқылы сіздер оқу орнында болып жатқан ғылыми-жобалар туралы хабардар бола аласыздар. Сонымен қатар университеттің ака-демиялық саясатымен, білім беру бағдар-ламаларының маз мұнымен, сабақ және емтихан кестелерімен танысуларыңызға болады және де оқу үрдісін автомат-тандыру нәтижесі ата-аналарға �з ба-лаларының сабақ үлгерімін бақылап отыруға мүмкіндік туғызады, – деді.

Есеп беру кезінде мәлім болғандай, жұмыс барысын талдау қорытындысы с о ң ғ ы ж ы л д а р ы о қ у ү л г е р і м і н і ң жоғарылап келе жатқанын к�рсеткен. Мәселен, 2014/2015 оқу жылындағы кешенді тест ілеуге қатысқан (13 мамандық бойынша) бітіруші курстың 298 студенті орташа 89 балл жинап, жоғары к�рсеткішке қол жеткізсе, 2015/2016 оқу жылында оған 27 мамандық бойынша 562 студент қатысып, орташа 98 балға ие болған. Білім алушылардың, қызметкерлердің және қызығушылық танытатын тұлғалардың арасында қайта байланыс пен ақпараттандырудың тиімді жүйесі қалыптасқан.

Тіл оқыту мәселесіне арнайы тоқтала келіп, ректор 2009-2010 оқу жылы-нан ҚР Президенті Н.5.Назарбаевтың «Тілдердің үштұғырлылығы» мәдени жобасы аясында университетте к�птілді білім беру бағдарламасы жүзеге асыры-лып жатқанын атап �тті. Қазіргі кезде үш тілде білім беру аясында бакалавриаттың 10 мамандығында арнайы жасақталған 19 топ, магистратурада 4 мамандықты (хи-мия, биология, информатика, физика) қамтыған 5 топ ағылшын тілінде білім алуда. Айта кетейік, ҚазҰПУ елімізде бірінші болып «Мәңгілік ел» пәнін бүкіл орта арнаулы және жоғары оқу орын-дарына енгізу туралы бастама к�теріп, кеңінен қолдау тапты.

Жиын соңын Серік Жайлауұлы: «Университет ұжымы ҚР Президенті Н.5.Назарбаевтың «Біз университеттік білім беру мен ғылымды жаңа деңгейге к�теруді қамтамасыз етуіміз керек» деген тапсырмасын басшылыққа ала отырып, елімізге сапалы кадрлар даярлау үшін табандылықпен еңбек ете беретін болады. Оған университет ғалым-педагогтарының мүмкіндігі толық жетеді деп сенемін» деген с�зімен түйіндеді.


Айта кетейік, «Қазақстан халқының тілдері күні» аясында факультетте осы тақырыпта бірнеше тәрбие сағаттары �ткен екен. Ал осы кешті орыс тілі пәнінің мұғалімдері Сәуле Рақымғалиева мен 5сел Қалжанова және ағылшын тілі факультетінің мұғалімі 5лия 5сет ұйымдастырды.

– 5рбір елдің байлығы – тіл екендігі ж� ніндегі әдеби-сазды композицияның сту денттерімізге осы шарадан кейін �неге болады деген пікірдеміз, – деді кеш соңында аталмыш колледждегі директордың тәрбие ісі ж� ніндегі орын-басары Бақытгүл Тоқтыбаева.

Нұрлан ҚҰМАР

Университет түлектері жұмыспен қамтылады

Өнерлерін ортаға салды

Көптілді білім берудің келешегі қандай?

етеді. Оларды шетінен тізбектеп жатпай, кейбіреу леріне ғана тоқталып �ткенін ай-тып т�мендегі шумақты келтіреді:

Ахир заман ғалимлары залым булди,Хуш амад еттушилар ғалим булди,Хақни айтган дәрушләрга ғаним булди,Ғажаб шумлиғ заманлар булди, дуслар. Осыны аудармашылардың к�бі былай

аударған, – дейді:Ақыр заман ғалымдары залым болды,Ізгі ниетін үзбегендер ғалым болды,Алланы айтқан дәруіштің жолы болды,Ғажап сұмдық заман болды, достар, –

дей келе, �зінің нұсқасын ұсынады:Ақыр заман ғалымдары залым болды,Қошемет етушілер ғалым болды,Хақты айтқан дәруіштерге

қарсы болды,

Дана Советқызы, Абай атындағы ҚазҰПУ-нің филология және к�птілді білім беру институты, кәсіби шетел тілі коммуни-кациясы кафедрасының меңгерушісі, ф и л о л о г и я ғ ы л ы м ы н ы ң д о к т о р ы , Педагогикалық білім беру халықаралық ғылым академиясының академигі Таңат Аяпова, Сүлеймен Демирел атындағы университеттің халықаралық қатынас департаментінің директоры, PhD, Бри-тан кеңесінің штаттан тыс тренері Энес Куртай Чыг, Қазақ қатынас жолдары университетінің ассоциациялық профес-соры, филология ғылымының кандидаты Салтанат Ризабекқызы, ЕҚЫҰ Аз ұлттар істері ж�ніндегі жоғарғы комиссариаттың

Ақыр заман ғалымдары залым болды,Қошемет айтушылар ғалым болды, Хақты айтқан дәруіштерге

ғаним болды, Ғажап сұмдық замандар болды,

дос тар» [6, 46].Міне, �леңнің бір жолы үш түрлі ауда-

рылып тұр. Алланы айтқан дәруіштің жолы болды;

(бұрынғы)Хақты айтқан дәруіштерге қарсы

болды; (0.Б$кебаев) Хақты айтқан дәруіштерге

ғаним болды. (Т.Қыдыр...) Сонымен бірге осы 35-хикметте кез-

десетін «Мұсылман мұсылманды қылды қатил» �лең жолы 5.Б�кебаевте «Мұсыл-ман мұсылманды барды �лтіруге», ал Т.Қыдыр мен К.Мұстафаева нұсқасында «Мұсылман мұсылманды қылды қатыл» деп түпнұсқаға жақын аударып, сілтемеде «�лтірді» мағынасын берген. Ғылымда сол дәуірдің тілін зерттеу мақсатында бүгінгі әліпбимен алғашқы жазылған нұс қасын қатар жариялау үрдісі бар. Ғылыми тұрғыдан келгенде, түпнұсқаға

эксперт кеңесшісі Атанасия Стоянова, ЕҚЫҰ Аз ұлттар істері ж�ніндегі жо-ғар ғы комиссариаттың ОАББ аймақтық менеждері Гюльназ Саирова, АҚШ елшілігі білім беру б�лімінің менеждері Эльмира Киреева, «Альраминь» О5О атқарушы директоры, жоғары санатты ағылшын тілі мұғалімі, Британ кеңесінің штаттан тыс тренері Ануш Бондарева және т.б. ғалымдар с�з с�йлеп, заман та-лабынан туындаған смарт-технологияның білім сапасын арттырудағы маңызы мен ерекшеліктеріне, педагогикалық принциптеріне тоқталды.

Қазақстан және Қырғызстан елдерін-дегі «Learning A-Z» баспасының ресми

Аударма – мамандық емес, �нер дейтін болсақ, күрделі шығармаларды аударуға к�п аудармашының жүрегі дау-лай бермейді. 5р халықтың с�з саптау, стильдік с�з қолданыс ерекшеліктері бар.

Парасатты айтылған ойға, ж�німен жасалған сынға, дұрыс байқалған кемшіліктерге ешкімнің айтар уәжі болмаса керек. 20 беттен тұратын сын-пікір аударманың негізгі кемшіліктерін терең талдаған. Аудармашылар тағы да с�здің мағыналық жағына емес, тілдік ерекшелігіне мән берген. Осындай шикі, асығыс жасалған аудармаларды тізбектей келіп, М.Уғурлы кемшіліктерді мына-дай топтарға б�ліп қарастырған: тұзақ с�здер (айтылуы бірдей, мағыналық жақтан �згеріске ұшыраған), баламасы дұрыс таңдалмаған с�здер, үйлеспейтін с�здер, аударылмай кеткен с�здер, баламада диалект с�здерді қолдану,

дис трибью торы, смарт-білім менеждері Юсуф Ерол �з баяндамасынан соң ар-найы бағдарламада к�рсетілген н�мір бойынша планшет, смарт-фон, сурет-ке түсіру құралын ұтыс ойынына тігіп, қатысушыларды бір серпілтіп тастады.

Конференция аясында Интернет және мобильді Smart-форматтарын пайдала-ну стратегиялары талқыланып, оны іс жүзіне асыру жолдары қарастырылды. 5дістемелік нұсқаулық әзірлеу қажеттігі ұсынылды. К�птілді білім беруді енгізудің сан қилы проблемалары, кадрдың жетіспеушілігі с�з болды.

Конференция жұмысының қорытын-ды сы бойынша білім берудің жаңа парадиг-масы аясында к�птілді білім беруде смарт-технологиялардың маңыздылығын ескере отырып, педагогтардың қашықтықтан біліктілігін арттыру жүйесін пайдалану бой-ынша сандық және электронды білім беру ресурстарын бағдарламамен қамтамасыз ету жүйесін құру; интерактивті білім беру сабақтарында Smart-орта қалыптастыру арқылы біліктілікті арттыру курстары ая-сында мұғалімдерді сапалы оқытуға жағдай жасау және т.б. міндеттер қойылды. Соны-мен қатар «К�птілді білім берудегі смарт-технология: тәжірибе және болашағы» атты қалалық ғылыми-тәжірибелік кон-ференция жұмысын �ткізуде белсенділік танытқан қатысушыларға Алғыс хат пен сертификат берілді.

Бағдагүл БАЛАУБАЕВА

ШАРА

ҮШТҰҒЫРЛЫ ТІЛ: ЗАМАН ТАЛАБЫ

Қазақ әдеби тілінің с�здігінде: «Ау-дарма – бір тілден екінші тілге тәржіма-лан ған шығарма» деп жазылған. Ал ака демик +.Айтбаев «аударма» с�зінің мағыналық ауқымы кең екендігіне тоқтала келіп былай дейді: «Бір тілден екінші тілге аударылмайтын нәрсе жоқ: к�ркем шығарма, публицистика, �лең, ғылымның сан саласынан ғылыми-к�п-шілікке арналған кітаптар, іс-қағаздары, дипломатикалық құжаттар, мемлекет қайраткерлерінің с�йлеген с�здері мен материалдары, ше шендік с�здер мен тіл білмейтін жан дардың �зара әңгіме-сұхбаты, т.б. толып жатқан дүниелер ау-дарылып жатады». Ғалым зерттеушілер Д.Рақымбекова мен Р.Абисалықова аударманың нег із інен үш әд іске

Ғажап сұмдық заман болды, достар.Тағы бір жерінде деп былай жалғас-

тырады: «Мұсылман мұсылманды қылды қатил» деген жолдағы арабша «қотил» с�зінің қазақшасы – �лтіру емес пе? Оны аударушы ажыратып жатпай былай аудара салған. – Мұсылман мұсылманға болды қатал, – дейді. 5.Б�кебаев нақты кімнің аударған нұсқасы жайлы айтып отырғанын к�рсетпеген. Тек «1993 жылы «Мұраттас» баспа орталығынан бірінші аудармасы қолымызға тиді. Содан бергі уақыттың �зінде жеке авторлардың он шақты аудар-масы шығып үлгеріпті» деп, жалпылама тоқталып �ткен.

Бір жылдан кейін 2010 жылы Т.Қыдыр мен К.Мұстафаева дайындаған Ахмет Ясауидің «Диуани хикметі» қайта жарық к�рді. Бұл да дәстүрлі жолма-жол я с�збе-с�з аударма әдісімен аударылған. Дайын-даушылар шығарманың түпнұсқа мәтіні, транскрипциясы және бүгінгі тілге аудар-масын берген. 1-хикметтен үзінді:

«Бисмилләһ» деп бәйан айлай хикмәт айтыб,

Тәлибләргә дүрр-у гәуһәр сачтым мәна.Рийазатны қаттығ тартыб,

қанлар йутуб,Мен «Дәфтәрі сәни» с$зін ачтым мәна «Бисміллә» деп баяндайын хикмет

айтып,Тәліптерге дүр мен гауһар

шаштым мен (де).Риязатты қатты тартып,

қандар жұтып,Мен «Дәфтәрі сәни» с$зін

аштым мен (де).5рине, бүгінгі қазақ тіліне аудару не-

месе оны қолданыстағы тілге бейімдеп беру аудармашыдан к�п нәрсені талап етері анық. Баспаға дайындаушылар түпнұсқадағы к�не с�здерге мәтін ішінде сілтеме жасай отырып, еңбектің соңында «Диуани хикмет с�здігін» де жасаған.

Енді 5.Б�кебаев айтқан 35-хик меттің 5-шумағын дайындаушылардың қалай аударғанын келтірейік:

әрі жақын, әрі дұрыс талданғаны Т.Қыдыр мен К.Мұстафаева дайындаған нұсқа деп ойлаймын.

Қырғыздың «Манас дастанының» В.Радлов нұсқасы да осы үлгіде профессор Эмине Гүрсой тарапынан қазіргі түрік тіліне аударылды.

Жети-т$рдүн башында жеткилен тууған Б$й$н-кан, Б$й$н-кандын баласы Кайратуу тууған Кара-кан,...

Yedi-tör’ün başındadoğmuş idi Böyön HanBöyön Han’ın oğlu gayretli doğan Kara Han,.. Соңғы жылдары ортақ жәдігерле рі міз-

ден басқа қазіргі қазақ жазушыларының к�ркем шығармалары да түрік тіліне, түрік тілінен де қазақ тіліне аударыла бас-тады. Мәселен, Абай Құнанбайұлының �леңдері мен қара с�здері, Мұхтар 5уезов тің «Абай жолы» эпопеясы мен ма қалалар жинағы, Олжас Сүлейменовтің «Азия», Мұхтар Шахановтың �леңдері, т.б. Осы орайда ескерте кетсек, қазіргі түрік тілінде «аударма» с�зіне қатысты екі түрлі мағынада үш синонимдес с�з қатар жұмсалады. Олардың түрік тілі с�здігіндегі анықтамасы т�мендегідей: 1. «aktarmak (актармак) – bir lehçeyi başka bir lehçeye uyarlamak». 2. «çevirmek, tercüme etmek (чевирмек, тержүме етмек)– bir dilden başka bir dile çeviri yapmak». Яғни, біріншісі «aктармак» – туыс тілдер немесе бір тілдің диалектілері арасында аударма жасау, қотару. Аударма с�зінің орнына жұмсалатын «чевирмек» пен «тержүме етмек» – басқа тілдерден (б�где) аударма жасау. Осы орайда, «аударма» с�зінің қолданылу аясына байланысты +.Айтбаев: «Аударма бір тілден екінші тілге, туыс емес тілдерден, туыс тілдерден, жүйесі б�лек тілдерден жасала береді» деп, қазақ тілінде жалпы туыс тілдер арасында да «аударма» с�зінің жұмсалатынын айтып �теді.

құрылымдық кемшіліктер (үйлеспейтін тіркестер), с�йлем құруда жіберілген қателер, етістікпен дұрыс меңгерілмеген септік жалғаулары, дұрыс құрылмаған с�йлемдер. М.Уғурлының ана тілі түрік тілі болғандықтан, құлаққа жағымсыз естілетін, әлсіз қолданыстарды сәтті байқаған. Демек, туыс тілдердің арасын-да жасалатын аударманың қиындығы да осында. Айтылуы бірдей, бірақ екі тілде екі түрлі даму эволюциясына ұшыраған құбылмалы с�здің баламасын дәл табу керек.

Аударма ісінде жасалатын ең алғашқы қадам – с�здікпен жұмыс жасау. Кез келген тілді алғаш үйренуші алдымен екі тілді аударма с�здікпен жұмыс жа-сайды. Сосын тілді терең меңгеруі әрі тілдегі семантикалық мағыналарды дұрыс ажыратуы үшін сол тілдің нормативті түсіндірме с�здігімен жұмыс жасауды дағдыға айналдырады. М.Уғурлы да «Абай жолы» эпопеясын түрік тіліне ау-дару барысында аудармашылардың қазақ тіліндегі кейбір с�здердің баламасын табуда с�здіктегі мағыналарына салғырт қарағанын жазады.

С�здіктердің аудармадағы алатын орны ерекше. С�здіктерде лексикалық бірліктерге әр түрлі тұрғыдан сипатта-ма беріледі. 5сіресе оқу с�здіктерінің дидактикалық әрі танымдық ерекше-ліктері мол. С�здік – оқушының с�з бай-лығын арттырудың да бір қайнар бұлағы. Түрік тілінің түсіндірме с�здігінде «ауыз» с�зінің 12 мағынасы, 130-дай тұрақты с�з тіркесі мен 30-дан аса атаулы с�з тіркесі келтірілген. Берілген мағына түрлері к�ркем әдебиеттерден алынған мысалдармен дәйектелген. С�з соңында айтайын дегенім – с�здік аудармашының негізгі құралы болуы тиіс.

А.БАЙНИЯЗОВ,Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық

қазақ-түрік университетінің PhD докторы

ТҮРКІ ТІЛДЕРІНДЕГІ аударма мәселесі

6 №40 (1350) 6 – 12 қазан


ХАНҚОРҒАН ҚАЛАШЫҒЫ АБЫЛАЙ ХАННЫҢ ОРДАСЫ БОЛҒАН

– Құрметті Бейбіт Бәкірұлы, биыл – Тәуелсіздігіміздің 25 жылдығы. Осы айтулы датаға орай қандай шаралар қолға алынып жатыр. Тағы бір мәселе – тарихы терең Оңтүстік $ңірінде ғылыми-экспедициялық жұмыстар жүргізу жайы. Мәселен, археологиялық деректер жинау, тарихымыз үшін құнды мәліметтер табу жұмыстары жолға қойылған ба? «Қазыналы Оңтүстік» 500 томдығының жарық к$ргені туралы оқыдық. Мәдени мұраларды жинақтап, келешек ұрпаққа аманаттау жұмыстары одан әрі жалғасын таба ма?

– Ата-бабасының тарихына үңіліп, түп-тұқиянын зерттеп, к�неден жет-кен салт-дәстүрлерін келешек ұрпаққа аманаттау болашағынан үлкен үміт күтетін кез келген ұлттың ұлы мұраты деп білем. Біздің тарихымыз, мәдениетіміз бен салт-санамыздың сан ғасырлар бойы атадан балаға аман-есен жетуі ұлы жауапкершілікті сезінген алдыңғы буынның арқасы. Тәуелсіздіктің ширек ғасырлық тойына тұспа-тұс келген осынау шақта киелі Күнгейде �тетін к�птеген іс-шаралар азаттықтың ақ таңының туғанын дәріптеуге, егеменді еліміздің еңсесін одан әрі тіктеуге бағытталатыны с�зсіз.

Қазір Оңтүстік Қазақстан облысында 737 мәдениет және �нер мекемесі осы ұлы мақсатты насихаттау аясында халыққа мәдени қызмет к�рсетіп келеді. Жыл басынан жастарға патриоттық тәрбие беруде, жас таланттарға қолдау к�рсету және халық шығармашылығын дамыту мақсатында республикалық 2, облыстық деңгейдегі 13, жалпы клуб мекемелерінде 7764, кітапханаларда 8385, музейлерде 382 к�пшілік іс-шаралар мен байқау-фестивальдер ұйымдастырылды.

Осы уақытқа дейін Тәуелсізд ік мерекесін �ткізудің түрлі қалыптағы ша-ралары ұйымдастырылды. Атап айтқанда, «Алтын шаңырақ» облыстық байқауы, «Арай – 2016» жас эстрада әншілері мен іс-шара жүргізушілерінің байқауы, Алғыс айту күніне арналған «Қазақ еліне мың алғыс!» салтанатты іс-шарасы, айтыскер ақын, жыршы Мәделіқожа Ж ү с і п қ о ж а ұ л ы н ы ң 2 0 0 , Қ а з а н ғ а п Байболұлының 125 жылдығына арналған «Наурыз» ақындар айтысы �ткізілді. «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» атты облыстық �нер фестивалі, «На-урызнама» іс-шарасы, суретшілердің «Дархан далам» симпозиумы, «Мәдени қызмет – мерейлі міндет» мәдениет және �нер қызметкерлеріне арналған салтанат-ты іс-шарасы, «Балдәурен» балалардың облыстық �нер байқауы, «31 мамыр –саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күні», т.б. іс-шаралары да мәнді, мағыналы болғаны с�зсіз.

«Театр к�ктемі – 2016» театр фес-тивалі де ҚР Тәуелсіздігінің 25 жыл-дығына арналды. Онда облыстың 8 театры бір ғана автор Рахымжан Отарбаевтың спектакльдерін қоюмен ерекшеленді.Мұнан �зге, Қазақстанның халық артисі Айша Абдулинаның 100 жасқа толуы-на арналған мерейтойлық шығарма-шылық кеші �ткізілді. Алдағы уақытта бұл бағыттағы жұмыстар �з жалғасын таба беретіні айқын.

Ал түп тарихымызды түгендеуге арналған сауалыңызға келсем, шежіресі шексіз Оңтүстікте археологиялық дерек-тер жинап, құнды мәліметтер топтасты-рып отыру бұрыннан жолға қойылған мәселе. С�зім дәлелді болуы үшін бірер мысал келтірейін.

Оңтүстік Қазақстан облысындағы ұлттық құндылықтарымыз бүг інде �лкемізге алыс-жақыннан келіп-кетіп жа-татын қонақтар мен жергілікті қауымның игілігіне айналуы үшін ғылыми-зерттеу ж ұ м ы с т а р ы н ы ң ж ы л д ы қ ж о с п а р ы негізінде тарихи-мәдени ескерткіштерді ж ү й е л е у , з е р т т е у ж ә н е ж и н а қ т а у жұмыстары жүргізілуде. Мәселен, музей қыз мет керлері облысымыздың ау мағында «Мәдени мұра» бағдар ламасы аясында жүргізіліп жатқан археологиялық қазба жұмыстарына белсене қатысады. Атап айтсақ, тарих жанашырлары 5.Х.Марғұлан атындағы Археология институтының Түркістан археологиялық экспедиция-сымен бірлесіп Түркістан аумағында, Күлт�бе қалашығында зерттеліп жатқан ежелгі қамалдағы қазба және камералды �ңдеу жұмыстарын, Сауран, Қарат�бе, Мірт�бе, Құрлық қалашығында, Ордабасы ауданындағы ежелгі Б�ріжар, Жуант�бе қалашықтарында, Түркістан, Сауран, Сидақ ортаға сыр лық қалашықтарындағы зерттеу жұмыстарын жүргізді. Соны-мен бірге Оңтүстік Қазақстан Мемле-кет тік педагогикалық институтының А.П.Подушкин басқаратын архео-логиялық экспедициясымен бірлесіп Шымкент қаласынан 80 шақырым жер-де, Ордабасы ауданының Сарыарық ауылының маңайындағы, Шардара ауданындағы археологиялық объектілеріне және Ұзыната кесенесіне ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізіп қайтты. Нәтижесінде, Сауран қалашығынан салмағы 20 келі мыс теңгелер к�мбесі, к е р а м и к а л ы қ б ұ й ы м д а р , т е м і р д е н жасалған жебе ұштары, тас, шыны пас-тасынан жасалған моншақтар табылып, фотофиксация жұмыстары жүргізілді. Ал Түркістанның ежелгі қабаттарын зерт-теу кезінде алынған жаңа материалдар,

ӨРКЕНИЕТКЕ МТЫЛ АНӨРКЕНИЕТКЕ МТЫЛ АНШаруа шашетектен. Ал оны лайықты атқару елін сүйгенШаруа шашетектен. Ал оны лайықты атқару елін сүйген

Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі Бейбіт Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі Бейбіт АТАМҚҰЛОВПЕНАТАМҚҰЛОВПЕН сұхбат сұхбат

аймақтағы қала құрылысы мәдениеті үдерістерін толықтай түсінуде, жеке алғанда, Түркістанның ежелгі тарихын түсінуде к�птеген жаңашылдық енгізуде.

Сонымен қатар Сайрам ауда нын-дағы Ханқорған, Ошақты қалашығының орнына археоло гия лық қазба жұмыстары жүргізіл ді. Нәтижесінде, Ханқорған қалашы ғы ның тұрғын үй кешендерінің ерекшеліктері, діни және әкімшілік құрылыстары анықталды. Тарихи дерек-терге сүйене отырып, ғалымдар Ханқорған қалашығы ХVІІІ ғ. Абылай ханның оңтүстік ордасы болғандығын дәлелдеді. Ошақты обалар кешені бойынша үш оба зерттелді. Қазба нәтижесінде обалардың астында жерлеу құрылыстары ашылды, жерлеу кезінде заттардың қалдықтары табылды. Қазба жұмыстарының барысын-да табылған 200-ден астам қыш ыдыстар музей қорына �ткізілді.

Археология институтының Астанадағы филиалымен бірлесіп арнайы мамандар Созақ ауданындағы «Үңгірлі» үңгірінде, +гем тауында орналасқан Үшбаст�бе қалашығында жүргізілген барлау және зерттеу жұмыстарына қатысты. Филиал экспедициясының «Қазақ даласының ортағасырдағы мәдени-тарихи процестері» жобасы аясында +гем тауларының ерте дәуірін және орта ғасыр ескерткіштерін, Ордабасы ауданында орналасқан Б�ріжар қорымын зерттеу жұмыстарына да ат-салысты. Зерттеу барысында Терек-сай, Үшбаст�бе қорымының ғұрыптық құрылыстарының топографиялық жо-балары жасалып, стратиграфиялық кескіндемелері қазылды, алтыннан, қоладан, сүйектен, күмістен жасалған

тивальдерге, ғылыми-практикалық семинар-форумдарға, іс-шараларға қатысу мүмкіндігіне ие болды. Бірер м ы с а л к е л т і р е р б о л с а қ , Р е с е й Федерациясының Мәскеу қаласында �ткен «Интермузей – 2014» Халықаралық музейлер фестиваліне белгілі ғалым Кемел Ақышевтың 90 жылдығына орай �ткізілген Халықаралық ғылыми конференциясы-на, Қазақстан, Ресей, Польша, Украина мемлекеттерінің археологтары мен музей мамандары қатысқан. Украинада �ткен Халықаралық ғылыми конференцияға, С а н к т - П е т е р б у р г т а ғ ы Э р м и т а ж д а ұйымдастырылған «Орталық Азия мен Шығыс Иранның Исламға дейінгі кезеңі» атты Халықаралық археологиялық конференция жұмыстарына қатысып, Түркістанда жүргізілген археологиялық жұмыстар ж�нінде баяндамалар жасады.

Оңтүстік Қазақстан облыстық тарихи-�лкетану музейі Германияның Бохум қаласындағы Тау-кен музейінде еліміздің құнды археологиялық жәдігерлерінен жасақталған «Бейтаныс Қазақстан – Азия жүрегіндегі археология» атты к�рмеге қатысты. К�рмеде музей қорынан зергерлік бұйымдар, теңгелер, ыдыс сынықтары, күміс құймалар, қола ыдыстар, т.б. жалпы саны 160 жәдігер к�рініс тапты. 5сіресе, Германия жұртшылығы 1974 жылы Оты-рар ауданынан табылған «Отырар к�мбесі» деп аталатын күмістен жасалған XIII ғасырға жататын зергерлік бұйымдар және Азияның к�не қалаларында соғылған тең-гелерге ерекше қызығушылық танытты.

Қазіргі таңда, облыстағы жалпы музей-лердің қоры 162,8 мың данаға жетіп отыр.

М ә д е н и - р у х а н и д ү н и е д е г е н д е

т.б. толғаулы мәселелер қалай шешімін табуда? Осы орайда, қазақ басылымдарына жазылу мәселесі қаншалықты дәрежеде $сті? Күнделікті жұмыс барысында $зіңіз қандай басылымдарды оқисыз, Сіз оқитын басылымдар қатарында «Ана тілі» газеті бар ма екен, оны да білгіміз келеді.

– Оңтүстік Қазақстан облысында қазақ тілін қолдану, іс-қағаздарын мемлекеттік тілде жүргізу, яғни құжаттама айналы-мы 100 пайыз қазақ тілінде жүргізіледі.Мемлекеттік тілдің қолдану аясын кеңейту, насихаттау және қазақстандық рухани бірлікті қуаттау, отансүйгіштік сезімді арттыру, қазақ мәдениеті мен тілін дәріптеу мақсатында «Бала болашаққа – ана тілімен», «Абай оқулары», «Оралхан Б�кей», «Тіл шебері» атты т.б. облыстық байқауларын �ткізу дәстүрге айналған.

Ал жер-су атауларын қазақылан дыру жайына келсек, облыста185 ауылдық округ, 930 елді мекен, 11263 к�ше бар. 2010-2015 жылдары елді мекендердің, к�шелердің тарихи атауларын қайта қалпына келтіру, кеңестік кезеңдерден қалған, моральдік тұрғыдан ескірген атау ларды реттеу бойын-ша жүйелі жұмыстар жүргізілді. Атап айтсақ, Шымкент қаласында жаңадан құрылған т�ртінші ауданға «Қаратау» ата-уы беріліп,4 шағынауданның, 5 ауылдық округтің, 14 елді мекеннің, 861 к�шенің атауы ауыстырылды.

Сонымен бірге ҚР Премьер-министрі орынбасарының тапсырмасына сәйкес, Ұлы Жеңістің 70 жылдығына орай, облыстағы 24 к�шеге Кеңес Одағының Батырлары мен бірнеше орден-медаль-дармен марапатталған Ұлы Отан соғысы ардагерлерінің есімдері берілді.

телеарналардан к�рсету, «Ұлты қазақ азаматтардың аты-ж�нін ресімдеуді рет-теу мәселелері» атты д�ңгелек үстел �ткізу, ономастика мәселелеріне бай-ланысты «К�ше атауының маңыздылы-ғ ы » т а қ ы р ы б ы н д а с е м и н а р - к е ң е с ұйым дастыру, «Оңтүстік �ңірдегі оно-масти каның мәселелері» атты аймақтық конференция �ткізу жоспарда бар.

Ал басылымдарға жазылу жайына келсек, �зім елімізде шығатын барлық басылымға жазылуға тырысамын. Мен оқитын газет, журналдардың жартысынан к�бі, тіпті барлығы дерлік мемлекеттік тілдегі басылымдар десем қателеспеймін. Себебі бұқараның к�зі, құлағы һәм үніне айналған қазақтілді БАҚ-та қандай ақпараттардың тарап, халықты нендей �зекті мәселелер толғандырып жатқаны мен үшін �те маңызды. 5рине, «С�зі жоғалған жұрттың �зі де жоғалады» де-ген ғибратты с�зді оқырман зердесіне сіңіріп отырған «Ана тілі» Ұлт газеті менің айрықша назарымдағы басылым. Ұлттық тілдің бірден-бір жоқшысына айналған газеттердің мүддесі үшін �зекті мәселелер реті үнемі к�теріліп отыратыны ұнайды. Елімізде жүргізіліп жатқан мемлекеттік саясатты жүзеге асыруға бағытталған бағдарламаларды бұқараға насихаттау мен күнделікті ақпараттардан б�лек, басылым тілшілерінің руханият, әдебиет, тәрбие бағытында жазған ой салар мақалалары ұрпақ тәрбиесінде таптырмас жауһар мағлұмат деп білемін.

БЕС РЕФОРМАҒА БІЛЕКТІ СЫБАНЫП КІРІСІП КЕТТІК

– Бүгінде әлемнің озық елдерінің қатарына енуді, $ркениет к$шіне ілесуді к$здеген Егемен Қазақстан халқы үшін Елбасы белгілеген бес институттық ре-форманы жүзеге асырудың «100 нақты қадамы» қызмет бағдарламасына айна-лып отырғаны белгілі. Осыған байланыс-ты, әңгімемізді $зіңіз басқарып отырған берекелі оңтүстік $лкесінде «Ұлт Жоспары» аясында қандай жұмыстар атқарылып жатқанынан бастасақ...

мемлекеттердің отыздығына кірудің т�те жолы деуге болады.

Осыған байланысты, Ұлт Жоспарын іске асырудың нақты кезеңі басталғаны белгілі.Облысымызда аталған Жоспар бойынша бірқатар шұғыл және жүйелі шаралар іске асырылып жатыр. Бес институционалдық реформаның біздің �ңірде орындалу барысына тоқталып �тейін.

Бірінші реформа – кәсіби мемлекеттік аппарат құру. Қазіргі уақытта жаңа кадр саясаты кәсіби мемлекеттік аппаратты қалыптастырудың ең қажетті алғышарты болып табылады.Бұл бағытта ауқымды іс-шаралар қолға алынды. Мәселен, респуб-ликамызда алғаш рет облыстың атқарушы органдары үшін Бірыңғай персоналды басқару қызметі құрылды. Сондай-ақ 5деп ж�ніндегі уәкіл тағайындалды.Об-лысымызда мемлекеттік қызметте саты-лап �су және орналасу меритократия мен жариялық қағидаттарына сәйкес болуы тұрақты бақылауда.Бос лауазымға кон-курстар ашық түрде �ткізіліп жатыр.Қазір арнайы сарапшылар тобын жинаудамыз.

Жақында олардың кез келген ау-дан мен қалалардағы конкурстарға ви-део-конференция арқылы қатысуын қамтамасыз ететін боламыз. Сонымен қатар біз «Кадрлардың алтын резервін» қалыптастыруға кірістік. Осы тұрғыда, Президенттік «Болашақ» бағдарламасы аясында білім алған және Мемлекеттік басқару академиясын бітірген белсенді, отансүйгіш жастарды мемлекеттік қыз-метке тартып жатырмыз. Мысалы, қазірдің �зінде осындай түлектердің қатарынан іріктелген 12 азамат облыстағы басшылық лауазымдарда жұмыс жасауда. Ол азамат-тар жаңа идеяларды енгізіп жатыр.Бұдан басқа, �ңірдегі жоғары оқу орындарының түлектерін ауыл-аймақтарға кеңінен тар-ту жоспарда бар. Осылайша облыс пен аудандардың, сонымен қатар ауылдағы кадрлық потенциалды күшейтетін бола-мыз.

Қазір облыстағы кадрлық ахуалды сараптап, �ңірлік кадр саясатының жаңа стра тегиясын дайындауға кірістік. Аталған �ңірлік Стратегия келесі бағыттарды қамтитын болады. Бірінші бағыт – кадр-ларды іріктеудің талаптарын күшейту арқылы шынайы таланттарды іздеу және оларды қызметке тарту. Түпкі мақсатымыз – �зінің біліктілігі мен қабілеттілігін, отан-сүйгіштігі мен еңбекқорлығын к�рсет-кен әр азаматқа – мемлекеттік қызметке кіруге, ал мемлекеттік қызмет шіге – жоғарылауға жағдай жасау.

Екінші реформа – заңның үстемдігін қам тамасыз ету. Елбасымыз Ұлт Жоспа-ры ның екінші бағытында халық алдында есеп беретін жергілікті полиция қызметін құруды тапсырды. Осыған орай, облыстың барлық аудан, қалаларында жергілікті полиция қызметі құрылып, оларға 19 басшы тағайындалды.Бүгінде жергілікті полицияның құрамында 2 747 қызметкер бар. Жергілікті атқарушы билік пен

теп-интернатына Халық Қаһарманы Мәулен Қалмырзаевтың есімін беру ту-ралы ұсыныстар қаралып, оң шешімін алды. Алдағы уақытта облыстық әкімдік пен облыстық мәслихаттың бірлескен шешімімен Республикалық ономастика комиссиясының қарауына ұсынылады.

Мұнан б�лек, алдағы уақытта ар-найы бейнероликтер әзірленіп, жергілікті

– 5лемде экономикалық дағдарыс белең алып, оның салқыны к�птеген мемлекеттерге тиіп тұрған кезеңде осынау белестен абыроймен �тудің соны жолы ретінде Елбасының бес институционалдық реформаны жүзеге асыру ж�ніндегі «100 нақты қадам» Ұлт Жоспары дер кезінде және сәтті қолға алынған құжат деп білем. Сонымен бірге бұл жоспар дамыған

зергерлік әшекейлер (алтын алқа, қола айна, білезік, қаптырмалар, семсер б�лшегі, қола тоға, жебенің ұштары, п ы ш а қ , қ а н ж а р , ш а ш қ а т а ғ а т ы н түйреуіштер), керамикалық бұйымдар (қыш ыдыстар құмыралар, торсықтар, к�зелер, саптыақтар, табақтар, шелек тәрізді ыдыс), сағанаға кіреберіс қыш есік сияқты археологиялық артефактілер алынды.

Сондай-ақ Созақ ауданындағы Таң-балы тас петроглифтерін анықтау, белгілеу және есепке алу бойынша жұмыстар жүргізілді. Аталған жерден шамамен ХІV-ХV ғасырлардың қазақ ру, тайпаларының таңбалары, неолиттік тұрақ және орта ғасырларға жататын к�не қорымдар мен белгі тастар анықталды. Табылған нысандар цифрлік аппараттармен, тас бетіне қашалған жазулар мен таңбалар арнайы қағаз бетіне түсіріліп, лазерлік теодолитімен орналасқан жерлердің топографиялық жобалары жасалды.

Айта кету керек, �ңірімізде тарих және мәдениет үшін айрықша маңызы зор ар-хеология және сәулет ескерткіштерінің саны – 1278. Оның ішінде, халықаралық маңызы бар 1 ескерткіш (Қожа Ахмет Ясауи кесенесі), республикалық маңызы бар 33 (25 сәулеттік, 8 археологиялық), жергілікті маңызы бар 434 (56 сәулеттік, 378 археологиялық), алдын-ала есепке алу тізімінде 810 (оның 136 сәулеттік, 674 археологиялық) тарихи-мәдени мұра ны-сандары бар.

Қазір ОҚО тарихи-�лкетану музейінің х а л ы қ а р а л ы қ д е ң г е й д е ш е т е л д і к м ұ р а ж а й л а р м е н б а й л а н ы с о р н а т у тәжірибесі қолға алынып, ЮНЕСКО-ның ИКОМ Қазақстан ұйымының құрамына кірді.Нәтижесінде, музей Халықаралық конференцияларға, фес-

кітапханалар жұмысы да ойға оралады. Ру-ханият – 5бу Насыр әл-Фараби мұражайы, Тарихи-мәдени-этнографиялық орталық пен «Отырар» облыстық ғылыми-әмбебап кітапханаларында сирек қолжазбалар мен к�не кітаптар жинауда да үлкен жұмыстар атқарылуда.

Облыстағы 423 кітапханада ағымдағы жылдың 5 айының қорытындысы бой-ынша кітап қоры 7 млн 389 мың данаға жетті. Олардағы электрондық кітап қоры 17,1 мың дананы құрады. Кітапханаға оқырмандарды тарту мақсатында осы жылдың мамыр айында «Тәуелсіздіктің 25 жылдығына – 25 модельді ауылдық кітапхана» атты жобаның аясында Созақ, Түлкібас, Мақтаарал аудандарында 7 модельді ауылдық кітапханалар ашылды.

«Қазыналы Оңтүстік» 500 томдығы жайлы айтар болсақ, Мәдени мұраларды жинақтап, келешек ұрпаққа аманаттау жұмыстары одан әрі жалғасын таба береді. Бастапқыда «Қазыналы Оңтүстік» атты 200 томдық кітап шығару жоспарланып, соңынан табылған мұралардың ауқымына байланысты 500 том етіп шығару мақсат етілгенін жақсы білесіздер. Осыған бай-ланысты, қазіргі таңда к�п томдықтың 311 томы жарыққа шықты. 2009 жылдан бері қолға алынып, жүзеге асырылып келе жатқан еңбектің басы-қасында ғұлама ғалым Мекемтас Мырзахметұлы, ғалым Саттар +мірзақовтар жүр.

«АНА ТІЛІ» – МЕНІҢ АЙЫРЫҚША НАЗАРЫМДАҒЫ ГАЗЕТ

– Қазақылықтың қаймағы бұзылмаған $ңірдегі мемлекеттік тілдің ахуалы туралы ой қозғасаңыз. Қазақ тілін қолдау, дамыту, іс-қағаздарды мемлекеттік тілде жүргізу, жер-су атауларын қазақыландыру және

Жеңісті жақындатқан батырлардың есімін білім мекемелеріне де беру жұмыстары жүрг із ілуде . Мәселен, облыстық ономастика комиссиясының отырысында Бәйдібек ауданындағы «№1 жалпы орта мектеп-интернаты-на» Кеңес Одағының Батыры Садық 5бдіжаппаровтың есімін беру, Қазығұрт ауданындағы «Комсомол» жалпы орта мектебін Бауыржан Момышұлының есімімен қайта атау, Мақтааралдағы №123 жалпы орта мектебіне Рақымжан Қошқарбаевтың, №120 жалпы орта мек-тепке Кеңес Одағының Батыры Сабыр Рақымовтың, Жантақсай ауылындағы №116 жалпы орта мектебіне қазақтан шыққан ұшқыш-әйел, Халық Қаһарманы Хиуаз Доспанованың ес імін беру, Сарыағаш ауданындағы №117 орта мектебіне Нұрмаханбет Жұматаевтың е с і м і м е н қ а й т а а т а у , Ш а р д а р а қаласындағы №3 мамандандырылған мек-


ƏКІМ БОЛ, ХАЛҚЫҢА ЖАҚЫН БОЛ

О�Т�СТІКО�Т�СТІКерлерге сынерлерге сын

полицияға ортақ міндеттер қойылып, к�птеген жобаларды бірлесіп іске асыруға кірістік.Мәселен, облыстағы құқық бұзушылықтың алдын алу мақсатында Сарыағаш ауданында құрылған «Сарбаз» еріктілер жасақтарының тәжірибесін �зге аудан, қалаларға ендіретін боламыз. Сонымен қатар 262 учаскелік полиция бекетінде қоғамдық кеңестер құрылды.Учаскелік полиция инспекторларымен бірлесіп 1 мыңға жуық қоғамдық к�мекші кезекшілікке түсуде.

Елбасының «100 нақты қадам» Ұлт Жоспарының 30-қадамына сәйкес Жол-к�лік, учаскелік және ювеналдық поли-ция қызметкерлері видеорегистратормен және кеудеге тағатын видеожетонмен қамтылады. Бұл құқық бұзушылықты азай-тып, қоғамдық тәртіпті сақтауға септігін тигізетін болады.Ұлт Жоспарының 32-қадамына сәйкес облысымызда алғаш рет «Қылмыстық құқық бұзу картасы» әзірленіп жатыр. Бұл жүйе қылмыстық әрекетті немесе оқиғаны ашудың заманауи озық тәсілі болып табылады.

Бес институционалдық реформаның үшінші реформасы, ол – индустриялан-дыру және экономикалық +сім. Бұл бағыт экономикалық �сім мен әлеуметтік жағдайдың жақсаруын к�здейді. Сонымен қатар инвестициялық ахуалды жақсарту – негізгі міндеттердің бірі болып табылады.

Индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы аясында 2016 жылы 16 жобаны іске асыруға, 27,2 млрд теңге ин-вестиция тартып, 845 жұмыс орнын құру жоспарланған. Бүгінгі таңда, «Шымкент-май» АҚ �ндірісін кеңейту жобасына 1,9 млрд теңге инвестиция тартылып, қосымша

кеңестер туралы» Заңына сәйкес, 40 мүшеден тұратын облыстық «Қоғамдық кеңес» және жалпы мүше саны 323 құ-райтын әрбір аудан, қалаларда Қоғамдық кеңестер құрылған. Қоғамдық кеңестердің мақсаты – азаматтық қоғамның мүд-делерін білдіру және жергілікті деңгейдегі шешімдерді талқылау кезінде жұртшылық пікірін ескеру.

– О ң т ү с т і к Қ а з а қ с т а н о б л ы с ы халық санының $суі, яғни демографиялық к$рсеткіш бойынша $зге $ңірлерден к$ш ілгері келе жатқаны белгілі. Жуырда «Ана тілі» газетінде демографиялық мәселеге арналған «Отан – отбасынан басталады» атты проблемалық мақала жарияланған болатын. Мақалада бірқатар $зекті жайттар атап к$рсетілген еді. Мысалы, жас отбасыларды әлеуметтік тұрғыдан қолдау, тұрғын үймен қамтамасыз ету, ана капиталын енгізу және т.б. Бұл ж$нінде $зіңіздің жеке азаматтық ой-пікіріңіз қандай?

– Дұрыс айтасыз, киелі Оңтүстік �ңірі қазақтың қара домалақтарын к�бейту жағынан �ңірлер арасында к�ш бастайды.Жылына 80 мыңға жуық сәби дүниеге келетін Күнгей үшін бұл мақтанарлық жайт деуге болады. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, 2016 жылдың 1 тоқсанына біздегі бала туу �сімі 21,9 мың адамға жетіп, бұл 2015 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 113,9%-ды құраған.

Жалпы облысымызда 169 мыңнан астам к�п балалы аналар саны тіркелсе, оның 6241-і Батыр аналар, 25580-і «Алтын алқа» орденімен, 34304-і «Күміс алқа» орденімен марапатталған аналар, 8998-

26 жаңа жұмыс орны ашылды. +неркәсіп саласын дамыту үшін «Оңтүстік» Ар-найы Экономикалық Аймағында тоқыма кластерін қалыптастыру, облыстың әр ауданында индустриалды аймақтардың құрылысын жүргізу және дамыту, фар-мацевтика кластерін қалыптастыру, ауылшаруашылық �німдерін �ңдеу бағыттарында ауқымды жұмыстар іске асырылуда.

Сонымен қатар басымды салаларға с ы р т қ ы и н в е с т и ц и я н ы ң к � л е м і н ұлғайту мақсатында бірқатар жұмыстар жүргізілуде.

Т+ртінші реформа – біртектілік пен бірлік. Қазақстандағы қоғамдық келісім мен этносаралық татулықты нығайтуды к�здейтін «Бірегейлік пен бірлік» ре-формасы Мәңгілік Елге жетелейтін бірден-бір белес. Бұл бағытты іске асы-руда – Қазақстан халқы Ассамблеясының р�лі ерекше. Бүгінде аталған ұйым та-рапынан республикалық «Үлкен Ел – Үлкен отбасы», «Менің елім», «Нұрлы болашақ» сияқты жобалар мен шаралар ұйымдастырылып, �туде. Реформаны жүзеге асыру мақсатында �ңірлік ас-самблея жұмысының жаңа бағыттары қалыптастырылды. Бұл – қайырымдылық, медиация, Қоғамдық келісім кеңестерінің қызметі.

Ұлт Жоспарының 5-ші бағыты «Есепті мемлекетті қалыптастыру» – Қазақстанның +ркениетті елге айналуы үшін елімізде есеп беретін мемлекетті қалыптастыру қажеттілігін к+здейді. Осы реформа бойын-ша жұмыстар екі бағытта жүрізіледі. Ашық-тылықты және есептілікті қамтамасыз ету.

Ашықтылық бойынша ҚР Президенті 5кімшіліг інің қолдауымен «Ашық әкімдік» жобасы іске асырылуда, бұл жобаның шеңберінде мемлекет тарапынан бизнес процестерге к�рсетілетін қызметке реинжиниринг жүргізіледі. Оның негізі епкіні басқару органдары тарапынан қабылданатын шешімдерді қабылдау ба-рысында олардың ашықтығымен баршаны қамтамасыз етуге, оңтайландыруға және автоматтандыруға бағытталған.

Есептілік бойынша ҚР «Қоғамдық

і І, ІІ дәрежелі Ана Даңқы орденімен марапатталған аналар және 94288-і 18 жасқа дейінгі 4 және одан да к�п баласы бар аналар болып табылады.

5рине, еліміздің болашағы – жас отбасыларды түрлі бағыттар бойынша қолдау жұмыстары үздіксіз жүріп келеді. Біз оған айрықша мән береміз. Мәселен, �ткен жылы облыста 300-дей жас отба-сы баспаналы болып, оларға әлеуметтік қолдаулар жасалды. Биыл да бұл жұмыстар жалғаса бермек. Жыл соңына дейін тағы 200-ден астам жас отбасы пәтер кілтіне қол жеткізетін болады деп жоспарлап отырмыз.

Мұнан б�лек, �ңірімізде күнк�ріс деңгейінен т�мен тұратын отбасыларды әлеуметтік қолдау ретінде 18 жасқа дейінгі балаларға жәрдемақы және аз қамтылған отбасыларға атаулы т�лем к�мегі т�ле не-ді. Алайда тәжірибе к�рсеткендей, мем-ле кеттік қолдаудың т�мен болуы к�мек алушы ларды кедейліктен шығуға ынта-ландырмайды.

Осыған орай, Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, бұл бағыттағы әлеуметтік к�мек пен қолдаудың идео-логиясы �згертіліп, әлеуметтік қолдау шараларының атаулылығын күшейту үшін оңтайландырылу және жаңғырту жұмыстары жүргізілді.

2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап қазіргі ұсынатын үш түрлі әлеуметтік т�лемдер орнына (арнайы к$п балалы от-басылар үшін мемлекеттік жәрдемақы, 18 жасқа дейінгі балалар үшін мемлекеттік балалар жәрдемақысы) атаулы әлеуметтік к�мек жаңа форматы енгізілетін болады. Оның мәні, шындығында қиын жағдайға тап болған және объективті себептерге (жасы, денсаулық жағдайы, мүгедектік және $зге әлеуметтік осалдық) байланыс-ты осы жағдайдан шыға алмайтын отба-сыларға шартсыз к�мек ұсынылатын болады.

Отбасындағы еңбекке қабілеттілігін сақтаған, к�мек алушы үміткерлер белсенді бағдарлама қатысушысы ретінде әлеуметтік қолдауды шартты ақшалай түрінде алатын болады (кәсіби дайындық,

әлеуметтік жұмыс орындарын құру, жұмысқа орналастыру және т.б.). 2015 жылдан бастап жоғарыда аталған шарт-ты ақшалай к�мек, яғни «+рлеу» жо-басы облысымыздың т�рт аймағында пилоттық режімде жүзеге асырылды. Нәтижесінде, жобаға 139 отбасы (913 адам) қатысып, оның еңбекке жарамды 167 отбасы мүшелері жұмыспен қамтудың белсенді шаралармен қамтылды. 2016 жылы «+рлеу» жобасын жүзеге асыру-ды облыстың барлық аймағында енгізу жоспарланып, 2512 отбасын (14927 адам) қамту к�зделуде. Бүгінгі таңда 361 отбасыға (2171 адам) шартты ақшалай к�мек т�леніп, еңбекке жарамды 242 отбасы мүшелері жұмыспен қамтудың белсенді шараларына қатысып отыр.

YҢІРДІҢ YНДІРІСІ YРКЕНДЕП КЕЛЕДІ

– Бүгінде $зіңіз жақсы білесіз. Елбасы $ңірлер мен аймақтардың дамуына үлкен к$ңіл б$ліп отыр. Осы орайда, ырысы мен берекесі тасыған, шырайлы Шымкент қаласын еліміздегі үшінші мегаполиске айналдыру межесін белгіледі. Облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуынан б$лек, рухани келбетіне, бұл ретте қолға алынып

әсерін тигізуде.Соған қарамастан, жалпы облыстың ірі �неркәсіп кәсіпорындарында �ндіріс к�лемінің �суі байқалады. Атап айтқанда, 2016 жылдың 5 айында облыста 345,8 мың тонна ұн �ндірілді немесе �ткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 15%-ға артты. Бұл ретте, «Алтын-дан», «Дани-нан», «Кasimhan Grain Products», «Grain House 555», «Miller & K» ЖШС сияқты ірі кәсіпорындардың табысты жұмысын айтуға болады. Сәйкесінше, тиісті мерзімде 9845 тонна сүт �німдері (о.і. «Компания Фудмастер-Шымкент» ЖШС) �ндіріліп, жалпы к�рсеткіш 29,3 %-ға арт-ты. Таратып айтсақ, 1607 тонна балмұздақ (о.і. «Балмұздақ» ЖШС) �ндіріліп, �ткен жылмен салыстырғанда 63,5 %-ға артты, 11053,6 мың литр сыра (о.і. «Шымкент сыра» ЖШС) �ндіріліп, 1,5 %-ға артты, 37107,0 мың литр алкогольсіз сусындар (о.і. «ВИЗиТ» АСЗ», «Рауан» ЖШС) �ндіріліп, 59,9 %-ға артты.

Мұнай �німдерінің де к�лемі ұлғайған. Жыл басынан бергі 5 айда 1930,1 мың тонна мұнай �німдері («ПетроКазахстан Ойл Продактс» ЖШС) �ндіріліп, 45,5 %-ға артты.

Салалардың негізін құрайтын ірі және орта кәсіпорындарында �ндіріс к�лемінің �су салдарынан, жалпы �неркәсіп

мол �нім алуды к�здеуде. Айта кету керек, болашақта тоқыма кластерінің орталығына айналуы тиіс Оңтүстік �ңірінде бүгінде құны 27,8 млрд теңге болатын 10 жоба іске асырылып, 2,2 мың жұмыс орны ашылған.

Атап айтқанда, облыстағы мақта тал-шы ғын �ңдейтін ірі тоқыма кәсіпорындар – «Ютекс» АҚ-ның қуаттылығы –18000 тонна болса, «Меланж» АҚ – 5000 тонна, «Окси текстиль» ЖШС – 6200 тонна және мақта линтнен жұмыс жасайтын «Хлопко-пром целлюлоза» ЖШС-ның қуаттылығы – 3000 тонна. Жалпы, облыстағы тоқыма кәсіпорындарының жобалық қуаттылығы 32200 тоннаны құрайды.

ТҮРКІСТАН ТУРИСТІК КЛАСТЕР РЕТІНДЕ ДАМИДЫ

– Тарихи орындарға бай $лкеде туризмді дамыту бағытында қандай жұмыстар атқарылып жатыр?

– Т о ғ ы з ж о л д ы ң т о р а б ы н д а орналасқан Ұлы Жібек жолының жүрегі – Оңтүстік �лкесінде туристік кластер құру мақсатты жұмыстарымыздың бірі. Бүгінгі таңда �ңірдің туристік потен-циалын күшейтіп, дамытуда саладағы инфрақұрылым жайы реттеліп, арнайы маршруттар жасалуда. Алдағы 2016-2020

к�р месі шеңберінде ұсынылатын ту-ристік маршруттардың бойындағы инфрақұрылымдарды ретке келтіру жұмыстарын жүргізу, туристік нысандарға алып баратын жол бойында туристік к�рсеткіштерді орнату жоспарланып отыр. Тарихи-мінәжат ету туризмін да-мыту мақсатында Түркістан қаласында « С а я х а т ш ы л а р ғ а қ ы з м е т к � р с е т у орталығы» және «Халық қол�нері шеберлерінің орталығы» салынды, сондай-ақ, «Тарихи-мәдени этнографиялық мұражай» жұмыс жасауда. Соңғы үш жыл-да Сауран қалашығына, Үкаш ата және Гауһар ана кесенелеріне баратын жолдар салынды, сондай-ақ «Ақбура» кесенесіне баратын жол құрылысының жобалық-сметалық құжаттары әзірленді. Бұдан б�лек, Отырар ауданындағы әл-Фараби мұражайын қайта қалпына келтіру жұмыстары жүргізілуде.

ЭКСПО – 2017 халықаралық маман-дандырылған к�рмесін ұйымдастыру және �ткізу аясында Жібек жолы бойында маршруттар әзірленіп, ол маршруттарға Түркістан қаласы, Оты-рар, Бәйдібек аудандарының нысандары енгізілді. Түркістан қаласы Оңтүстік Қазақстан облысында тарихи-мәдени құндылығымен ерекше орын алатын, �ңірдің рухани орталығы болып та-былатын қала. Жыл сайын Түркістан қаласында тарихи-танымдық, мінәжат ету мақсатында 900 мыңнан астам адам келеді. Осыған орай, қаланы арнайы «Түркістан» туристік кластер ретінде дамыту мақсатында бірқатар жұмыстар жүргіз ілуде. Атап айтқанда, К�не Түркістан қаласын жаңғырту бойынша эскиздік жоба әзірленді. Жобаға сәйкес, Қ.А.Ясауи кесенесінің аумағын аббат-тандыру, шығыс үлгісіндегі моншалар (хаммам), сау да орындары мен мей-рамханалар, ойын-сауық орталықтары мен қонақүйлер, туристерге арналған алаңшалар, саябақтар салу жоспарлануда. Қазіргі таңда эскиздік жобалар әзірленуде.

Қ.А.Ясауи кесене аумағынын (99,6 га) дамыту концепциясы ҚР Мәдениет және спорт вице-министрі Ғ.Ахмедьяровтың т�рағалығымен �ткен мәжілісте қаралып, жоба жалпы концептуалдық тұрғыдан мақұлданды. Осыған орай 99,6 га жер учаскесіне егжей-тегжей жоспарын әзірлеуге қалалық бюджеттен 6,0 млн.теңге б�лінді. Сонымен қатар аталған аумақта орналасқан, қалыптасқан қ ұ р ы л ы с н ы с а н д а р ы н а б а ғ а л а у жұмыстарын жүргізу үшін қалалық бюд-жеттен 1,7 млн теңге б�лініп отыр. «Аста-на Конвеншн Бюро» ЖШС тәжірибесі бойынша практикалық жұмысты енгізу бойынша атқарылған жұмыстар тура-лы тарқатып айтсам, 2015 жылдың 15 қазанында Оңтүстік Қазақстан облыс әкімдігінің №325 Қаулысымен «Ontustik tourism Center» Туристік ақпараттық орталығы» мемлекеттік коммуналдық мекемесі құрылды.

Туристік ақпараттық орталықта (әрі қарай – орталық) «Бір терезе» қағидасы бойынша жергілікті тұрғындарға және шетелдік туристерге қызмет к�рсету механизмін енгізу, яғни ішкі туризм бағытында жұмыс жасайтын туристік м е к е м е , г и д - э к с к у р с а в о д , к � л і к компанияларының �кілдерін орналасты-ру жоспарланып отыр. Орталық база-сында туристік бизнес �кілдеріне қызмет сапасын арттыру мақсатында семинар-тренингтер �ткізу жоспарланған.

Енді аймағымызға жыл сайын келіп, демалып жүрген шетелдік және отандық туристердің жай-күйіне тоқталсам. +ңіріміздің демалыс аймақтарындағы орналастыру орындарына �ткен жылы 144 мыңнан астам қонаққа қызмет к�рсетілсе, соның 11 мыңнан астамы шетелдік туристер екен. Орналастыру орындары мен к�рсетілген қызмет к�лемі былтыр 1 915,3 млн теңгені құрап, 2014 жылмен салыстырғанда 24 %-ға артып отыр. Соның ішінде, ерекше атап �тетін жағдай, �ткен жылы Түркістан қаласына келген келушілер саны 981 300 азаматты құрады.

А л е р е к ш е қ о р ғ а л а т ы н т а б и ғ и аумақтарда 2015 жылы ішкі туризм бойын ша 18 736 адамға, кіру туризмі бойынша 1772 адамға қызмет к�рсетіліп, оның к�лемі 19 537 753 теңге құрап, 2014 жылмен салыстырғанда 29% артып отыр.

– Басшылық қызметіңізде қандай мәселеге бірінші кезекте ерекше мән бересіз? Ойға алған және де орындалған жоба-істеріңіз к$п пе?

– Меніңше, кез келген басшы �зі жетекшілік ететін ұжымда, ең алды-мен, тәртіп мәселесіне жіті мән беруі тиіс. Себебі тәртіп болған жерде ғана жүйелі жұмыс пен оңды нәтиже бола-ды деп есептеймін. Сәйкесінше, тәртіп орнаған жерде жауапкершіліктің де қатар жүрері с�зсіз. Мұндай қасиетке ие маман-нан оңды нәтижелі жұмыс күтуге бола-ды. Сондықтан, тәртіп, жауапкершілік, нәтиже –менің үнемі назарымдағы мәселе. Ал ойдағы жобаларға келсек, жоспарымыз �те к�п. Оның бірқатарымен б�лісіп те үлгердім. Ендігісі, киелі Оңтүстіктегі оңды істердің қатарын одан әрі к�бейтуде аянбай еңбек етіп, нәтижелі жетістіктерге қол жеткізу ғана. Оның барысын алдағы уақыттарда міндетті түрде к�ріп, таныса-тын боласыздар.

Сұхбаттасқан Жұмабек КЕНЖАЛИН

жатқан іргелі жұмыстардың жүзеге асы-рылу барысына Аймақ басшысы ретінде қандай баға берер едіңіз? 8ңірдегі $ндіріс орындары, ірі кәсіпорындардың қазіргі аяқ алысы қандай? Құрылыс саласын, жол салу, байланыс салаларының жетістіктеріне де қысқаша тоқталып $тсеңіз.

– 5рине, қазақы қаймағы бұзыл ма-ған Оңтүстік �ңірі қашан да қонақ жай-лылығымен, ақпейіл жомарттығымен ерекшеленетін �лке. Халқы тығыз орналасқан осынау еңбекқор аймақтың

�німінің к�лемі 2016 жылдың 5 айында 312,7 млрд теңгені құрап, 2015 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 74,2 млрд теңгеге артық �нім �ндірілді. Нақты к�лем индексі – 105,1%-ды құрады (ҚР-97,8%). Бұл к�рсеткіш бойынша облыс республи-када 2-орынды иеленді.

+ңірдегі жол саласына қатысты жұмыс тарды жеткізсек, соңғы бес жылда облыста 3680,5 шақырым жол ж�нделіп, 54 ша қырым жол жаңадан салынды. Оның �ткен 2015 жылы 489,1 шақырымы ж�н-

жылдарға қойылған мақсаттардың ретін баяндасам.

Атап айтқанда, Т�леби ауданында тау-шаңғы туризмін дамыту мақсатында «Қасқасу тау-шаңғы курортының» сырт-қы инженерлік-инфрақұрылымын жүр-гізу үшін (2 899,745 млн теңге ) 2014 жылы «Бизнестің жол картасы – 2020» мем лекеттік бағдарламасы аясында рес-пуб ликалық бюджеттен 198,0 млн тң., сондай-ақ, облыстық бюджеттен 100,0 млн тң., ал 2015 жылы 150,0 млн. тң. қаржы б�лінді.

Б�лінген қаржыға электр энергиясын тарту, автомобиль жолдарының дайындық жұмыстары (жер $ңдеу жұмыстары), кәріздік тазалау ғимаратының орнын дай-ындау жұмыстары жүргізілді.

Облыста халық санының тығыз орна-ласуы және қолайлы климаты жағажай туризмін дамытуға �з септігін тигізеді. Осыған орай Шардара су қоймасы жағалауында 255,0 га жер учаскесі анықталып отыр. Су қойманың бой-ында жағажай кластерлік туризмін да-мыту мақсатында облыстық бюджеттен 17,0 млн теңге б�лініп, егжей-тегжей жоспары әзірленді.Қазіргі таңда Шар-дара су қоймасының бойында жағажай туризмін дамытуға қызығушылық таны-тып отырған инвесторлар бар. Жағажай бойында қонақ үйлер, жағажай спорттық алаңдары, ресторан және т.б. нысандарды салу жоспарланып отыр. Анықталған жер учаскесі орман қоры жері балансында болғандықтан елді мекен санатына ауы-стыру бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Облыстың басты курорттық аймағы – Сарыағаш шипажайлары болып та-былады. Осыған орай, Сарыағаш ауда-ны К�ктерек елді мекенінде заманауи талап тарға сай жаңа курорт қалашығын салу жоспарланып отыр.2015 жылы жаңа курорт қалашығының эскиздік жобасы әзірленді.

Бұдан б�лек, Шымкент – Ташкент авто к�лік жолының күрделі ж�ндеу жұ мыс тары жүргізілуде, 2016 жылы құрылыс жұмыстарын аяқтау жоспар-ланып отыр. Т�леби ауданында жеке инвестиция есебінен 50 орынды «Изу-ми» (жобаның құны 386,0 млн теңге) демалыс аймағының және 200 орынды «Тау самалы» (жобаның құны 1 104,0 млн теңге) емдік-сауықтыру орталығының құрылысы жүргізілуде. «Батыс Еуро-па – Батыс Қытай» халықаралық к�лік дәлізінің бойында Түркістан, Шымкент қалалары, Сарыағаш, Қазығұрт, Сайрам, Түлкібас және Бәйдібек аудандарында 8 жол бойы қызмет к�рсету нысандарының құрылысын жүргізу қарастырылған. 2014 жылы Сайрам ауданы Ақсу ауылын-да және 2015 жылы Шымкент қаласы Бозарық елді мекенінде «Батыс Еуро-па – Батыс Қытай» халықаралық к�лік дәлізінің бойында 4 жол бойы қызмет к�рсету орталықтары іске қосылды.

2 0 1 6 ж ы л ы « Э К С П О – 2 0 1 7 » х а л ы қ а р а л ы қ м а м а н д а н д ы р ы л ғ а н

рухани келбеті �зіме ерекше ұнайды. Күйбең тіршіліктен б�лек, халқымыздың ұлттық салт-дәстүрлерін берік ұстанып, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп келе жатқан киелі мекендегі оңды істерге оң баға бермеу мүмкін емес. Облыс орталығы – Шымкентте атқарылып жатқан сан түрлі шаруа күнделікті БАҚ арқылы тарап, халықтың үнемі назарында екеніне Сіз бе-нен Біз күнде куә болып жүрміз. Еліміздің үшінші мегаполисіне айналдыру жолында әлеуметтік-экономикалық дамумен қатар, руханиятты байытудың түрлі тәсілдері мен амалдары жүзеге асырылып жатқаны рас.

Енді �ңіріміздегі �ндіріс орындары мен кәсіпорындарына тоқталсам. 5лбетте, әлемдік экономикадағы орын алған дағдарыс облыс экономикасына да кері

деліп, 30 шақырым жол жаңадан салынды. – Кеңестік кезеңде-ақ ақ алтын – ақ

мақтасымен әлемге танылған оңтүстік $лкесінің ауылшаруашылығының деңгейінен де оқырманды қысқаша хабардар ете отырсаңыз. Мақта кластерінің жай-күйі қандай?

– Ақ алтын мақтасымен әлемге та-ныл ған Оңтүстікте мақта кластерін құру жұмыстары бірнеше жылдардан бері қолға алынғаны белгілі. Қазіргі таңда осы мақсаттағы жұмыстар жүйелі жүзеге асырылып келеді. Олай дейтініміз, бүгінде облыстағы шитті мақтаның 35 пайызы облыстың тоқыма кәсіпорындарымен �ңделеді десек, �ңірдегі тоқыма саласын-дағы кәсіпорындарды тұрақты түрде шикізатпен қамтамасыз ету мақсатында егіс к�лемін арттыру, мақтаның жаңа сұрыптарын �сіру бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Мәселен, былтыр ОҚО-ның мақталы аумағында 99 мың гектар алқапқа «ақ алтын» егілсе, биыл оның к�лемі 11,4 пайызға артып, мақта алқабы 110,6 мың гектарға жеткізілді. Осылайша жыл қорытындысымен �ңірдегі шитті мақтаның к�лемін 9 пайызға немесе 298 мың тоннаға арттыру к�зделуде. Ал 2020 жылға дейін аймақтағы ақ мақтаның к�лемі 420 мың тоннаға жетіп, �сім 54 пайызды құрайды деп күтілсе, оның 90 пайызы облыстағы отандық тоқыма кәсіпорындарымен �ңделеді деп бол-жанып отыр. Оған қоса, �ңіріміздің ауылшаруашылық мамандары мақта егу технологиясына қарқынды әдісті енгізе отырып, мақта алқабын к�бейтпей-ақ,

8 №40 (1350) 6 – 12 қазан


жүрегімен жырлаған...жүрегімен жырлаған...ХХАЛҚЫНЫҢАЛҚЫНЫҢ

АЙТАЙЫН ДЕГЕНІМ...

ДЕНСАУЛЫҚ

Уақыт – адам өмірінің баға жетпес құндылығы. Адамның босқа кеткен әрбір сәті отқа жаққан теңгемен тең. Оны қалай пайдалану керектігі адамның өзіне байланысты. Біреудің бір сағаты мың теңге болса, енді біреулердікі бір тиын. Кісінің кісілігі уақытты босқа өлтірмеуден басталмақ. Ханға да, қараға да берілетін мерзім – тәулігіне жиырма төрт сағат. Ол бізбен санаспайды. Сондықтан өмірдің әрбір сәтін бір күндік қызықтармен ғана қор қылмай, өмірдің ізсіз, мазмұнсыз болмауын қадағалау керек. Түкке пайдасы жоқ «селфимен» айналысқанша өзіңе де, қоғамға да пайда беретін дүниемен шұғылданғанымыз әлдеқайда тиімді емес пе? Жоғарыда айтқан жарнамамыз дертке айналған уақытта техникамен емес, санамен ойлап, ақылмен саралағанымыз жөн.

Еңлік КЕНЕБАЕВА Алматы облысы

ҚР МЕМЛЕКЕТТІК СЫЙЛЫҒЫНА ҰСЫНЫЛҒАН ШЫҒАРМА

оэзия әлеміне келген балғын шағынан бастап жарты ғасырдан астам уақыт бойы Ұлы даланы, соның ішінде Шөл даласын ерекше сүйіспеншілікпен талмай жырлап келе жатқан бір ақын бар. Ол осы Шөл даланың перзенті, қазіргі қазақ поэзиясының көрнекті өкілдерінің бірі, бүкіл қазағы жақсы білетін, ерекше құрметтейтін арқалы ақын Шөмішбай Сариев. Ана бір жылы ғалым бір ағамыз «шөлді де мақтайтын ақын болады екен» деп таңқалғаны бар.

адамгершілік, имандылық асыл қасиеттерді жыр �зегі еткен ақын �з кейіпкерін болмысы-нан рухани бай, жауапкершілігі мол қарапайым етіп бейнелейді, лирикалық кейіпкерінің к�ңіл-күйіне тереңдеп барады. Соған сәйкес ақын кейіпкері болашаққа үлкен сеніммен қарайды, �мірді �згертуге күш-қабілеті мығым, шындықтың бетіне тура қарап, тура с�йлейді, оның �мір туралы толғаныстары, адами болмыс туралы ой түйіндері оқырманына ой салады, тиісті қорытынды жасауға итермелейді.

Ақын поэзиясының �зіндік ерекшелігі – қазіргі заманның тынымсыз тірлігі, �з туынды-ларында мақсат еткен мәселелердің �міршеңдігі. Бұл мәселелердің адамдар тағдырына әсер ететіндігі соншама, �лең болып �рілген �рісті ойлар түрлі ортада �з жалғасын тауып жатады. Егерде оның �лең-жырларын мерзімдік рет-ке салса, ақынның лирикалық тәубесі қазіргі

�рнектер бар... Мен Ш�мішбайдың туған топырағы – Арал �ңірі жайлы сыр толғауларын әрдайым сүйсініп оқимын. Бұлар адамға аяныш туғызады, пенде екендігіңді еске салады» деген бағалы пікірі осы ойымызды �рбіте түседі.

Ұлы Дала – Ш�л даланың ұлымын,Сол бір далам аман болса тірімін.Ш�л даламды мәңгі сүйген бұл жүрек,Сол далада алар мәңгі тынымын, – деп жер

тағдырын жүрек қабырғасы қайыса отырып толғаған ыстық сезімге толы жыр жолдары оның туған жерге деген нағыз ұлтжандылық рухын танытады.

Ғаламданған заманауи әлемдегі нақты адам, атап айтқанда лирикалық кейіпкердің жүрек толғанысы, оның

тағдыры, бақыты, сәтсіздігі, арман-қиялы жыр жинағының негізгі �зегін құраған да, жеке тұлға, қоғам, ел мен жер, мемлекет, уақыт мәселелері бір-бірімен тығыз ұштастырылып, тәуелсіздік талаптарымен бірлікте қарастырылады.

Ш�мішбай шайыр лирикасында ұлтты толғандырған мәселелер күн тәртібіне қойылып, тарихи белесті оқиғалар, ел �міріндегі елеулі �згерістер, ұрпақтар арасындағы байланыс, дәстүрлер сабақтастығы, ұлт тағдыры, жер тағдыры сияқты маңызды міндеттер қамтылады. Ақын �з замандастарын ізденісті даму жолында, тарихи оқиғалар тізбегінде, �зіне жақын қазіргі ортада бейнелейді.

Ақын поэзиясы жеке тұлға мен қоғамның қарым-қатынастарын мейлінше толық қамтуға бағытталған. Ол егемен елі, халқы, ұлты, діні мен тілі туралы, Жер ана, �зі туып-�скен Арал �ңірі – Дария Ана туралы терең толғанып, сыр шертеді. Оның кейіпкері адамзатты айтып келмес апат-тардан сақтандырып, рухани �згерістер арқылы қоғамдық �мірді жақсы жағына �згертуге ты-рысады. Осыған сай Ш�мішбай кейіпкерінің жаңа дәуірге к�зқарасы да �згеше, ақын �зі �мір сүріп отырған заманның �кілі ғана емес, �ткенді болашақпен байланыстырған �з үні, �з дауысы бар дәуір жыршысы екенін айқын білдіреді.

Ш�мішбай ақын еліміздің қай даму кезеңінде болсын, жаңаның жаршысы болып жарқырап к�рініп келеді. «Поэзия падишасы – лирика» жинағында да жаңа лирикалық жырлары арқылы ақындық қалам қуатымен �з дәуірінің нақты сипатын ашып к�рсетіп, осыған орай әр дәуірдің �з кейіпкері болатындығын жаңа даму кезеңінің кейіпкерін сомдау арқылы дәлелдей алған.

Ақынның алғаш поэзия әлеміне келген кез – �ткен ғасырдың 60-70 жылдары т�л әдебиетіміз әкімшіл-әміршіл жүйенің партиялық саясаты шектеген, социалистік �мір салты дәріптеліп, осы қоғамдық құрылыс жетістіктері мадақталған уақыт болса, жаңа дәуірде – еліміз тәуелсіздік алған шақта шабыт шалқарына шыққан шайыр жаңа заманға жаңаша үн қосып, жаңа жүрек дүрсілімен �з дауысын білдірді. Оның осы жыр жинағында сомдаған лирикалық кейіпкері еге-мен елі мен туған халқымен рухани бірлікте, табиғатпен тығыз үндестікте тәуелсіздікті баянды ету жолында ғұмыр кешіп жатқан, күшті мінезімен, сезімтал жүрегімен ерекше-ленген тың лирикалық қаһарман. Ол қазіргі ұрпақтың табиғи болмысынан алшақтап, адами қасиеттерін, ұлттық салт-дәстүрлерді жоғалта бастағанына қынжылады. Ақынның �лең-жырларында лирикалық кейіпкерді қоршаған шынайы �мір, осы ақиқатты тудырған тарихи жағдай к�рініс тапқан. Кері кеткен кереғарлыққа сұлулық, ар-ұят, сүйіспеншілік, парасаттылық идеалдарын қоя отырып, лирик ақын адами

Р.S.

Балаларға арналған шипажайБалаларға арналған шипажай

Мешітке барған Арман Ерболды сыртта біраз күттіріп қойды. Шыдамы таусылған досы хабарласып тездетіп келуін өтінді. Сыртқа жүгіріп шыққан Арман досына қабақ шытып: «Біраз тоса тұрсаң болатын еді ғой. Әкім жұма намазға келіпті. Бәрімен суретке түсіп жатыр. Мен де селфилетіп, инстаграмға салып қояйын деп едім. Сенің кесіріңнен түсе алмадым. Бір суретке түсейін десе қылқылдап тегі» деп ренішін білдірді. Қазір техниканың дамығаны соншалық қай жерде мейлі қай елде жүрсеңіз де, айшылық алыс жерлерден жылдам хабар алуға болады. Оған сіздің қолыңыздағы тит-тей ғана құрылғыңыздың күші жетіп-артылады. Не деген жылдамдық десеңізші?

«Көктал – Арасан» шипажайы – балаларға арналған демалыс орны. Жазиралы Жаркент өңіріндегі Жоңғар Алатауы тауының бөктерінде орын тепкен шипажайдың ауасы таза әрі мұндағы ем табиғи жолдармен жүргізіледі.

орнына ұлағатты с�здер жазса әлдеқайда тәуір болар еді. Ол да дұрыс шығар. Олар да адам. Алай-да, алдыңғы арба қалай жүрсе, соңы да солай бағыт алады емес пе? Осыны к� кейі мізге түйіп алу-ымыз қажет шығар.

Осы орайда, ғаламтор желісін к�п қолданатын белгілі суретші Аңсаған Мұстафа �з ойымен б�ліскен еді.

– Жалпы жастардың арасында қазір «лайкомания» деген ауру бар. Олар �здеріне қызық дүние басқаға да қызық болуы керек деп ойлайтын сияқты. 5леуметтік парақшаларға сурет салып, оған лүпіл басып, пікір жазу дегендердің барлығы да уақытша. Ал енді ора-зада, жұма күні суретке түсіп,

Елімізде болсын немесе шетел асып кетіп жатсақ бірден «сел-фи» жасап, әлеуметтік желіге енгізетінімізді жасыра алмаймыз. Ол кез келген адам үшін әдет және ауру. Содан соң түскен суретіңізге мынадай аннотация жазасыз: «Де-малыс. К�кшетау және Мен», «Алматы. К�кт�бе. Махаббат». Осылай қайталана береді. Содан қойшы, тетік басылады, желіге кірген соң сіздің барғаныңыз, к�ргеніңіз, түйгеніңізді елдер талқылап пікір жазады. Содан «лайк» жинау басталады. Жа-райды, бұл соған лайық деп ойлайық. Енді біраз артқа шегініп қасиетті ораза айындағы «Фейс-бук» парақшасын саралап к�рсек. Сәресі ішілетін уақыттан баста-

Осыдан 114 жылдай бұрын адамзат тарихында «автопортрет» дейтін термин қалыптасқанға ұқсайды. Ханшайым Анастасия Романованың 13 жасында ал-ғаш рет �зін-�зі түсірген суреті алғашқы «селфидің» бастауы болған-ды. +зінің бейнесін �зі айнаға қарап түсірген ханшайым: «алғаш суретке түскен кезде қатты қобалжу, діріл болды» деп айтқан дейді зерттеуші ғалымдар. Бір ғасырдан астам уақыт бұрын пайда болған осы бір жаңалықтың бүгінде айықпас психологиялық дертке айналарын кім білген.

Бүгінгі қоғам дерті – селфи. Жастардың арасында кеңінен таралған бұл үрдіс бастапқыда кез келген адамның қызығушылығын оятқаны белгілі . Кейін келе қолданушылардың арасында, әсіресе �мірге деген к�зқарасы барынша қызуқанды жандардың ортасында таласқа түсті. Олар �здерінің «селфиін» әрлеп әрі әдемі қылу үшін биік-биік таулар мен қырларды аралап жүргендігі белгілі. ХХІ ғасыр – барынша қарқынды дамып, алға ұмтылуды басты мақсат еткен уақыт. Соның әсерінен селфи күн �ткен сай-ын жаңаша формасын �згертіп, а д а м д а р д ы ң қ а л а й б о л с ы н ыңғайына бағынуға, қолайлы бо-луына ықпал жасап келеді. Бұл ұғымның соңы үлкен «індетке» ай-налып та үлгерді. Олай айтуға негіз болар жағдай да жоқ емес. 5лем ғалымдары зерттей келе, селфиді психологиялық аурудың бір түрі деп атады. Осы бір тоқтамға ке-луге әсер еткен бірінші жағдай, британдық жас�спірім Дэнни Боуман күніне 200 селфи жасаған деседі. 5р селфиге кеткен уақыты ол үшін маңызды болған. Тіптен бір тәуліктің 10 сағатын осы дерт-ке құрбан еткен. Қанша суретке түсіп, �зіне-�зі баға бере алмай, бірде-бір селфиі сәтті шықпаған бозбала �мірден баз кешіп кеткен. Іштей жегідей желінген 19 жасар жігіт осы аралықта 13 кг. салмақ тастаған деген дерек те бар. Дос-тарымен де араласудан қалған. Осындай жағымсыз белгілерді са-раптай келе ғалымдар бұл дерттің ақыры адам �міріне �те қауіпті екенін де баса к�рсетті.

Жылына мыңға жуық балдыр-ған осы жерде денсаулығын түзеп, ты ны ғып кетеді. Түрлі дертіне шипа тауып қана қоймай, жазғы дема лысын к�ңі лді �ткізеді . Мұнда балалардың жақсы тамақ-танып, салауатты �мір салтын қалыптастырып, спортпен шұғыл-дануына барлық жағдай жасалған.

Біз демалуға барғанда ши-пажай қызметкерлері балалар-ды жылы жүзбен қарсы алып, жайлы орындарға жайғастырды. Кешкілік шипа-жайдың тыныс-тіршілігімен, тәртібімен таны-стырып �тті. Жан-жақтан кел-ген балғындар мұнда табиғаттың тамаша к�ріністеріне к�з тігіп, жаңа достар тапты. Олардың дені Ескелді, Райымбек аудандары

СЕЛФИСЕЛФИеріккеннің ермегі ме?еріккеннің ермегі ме?

лады, кешке ауыз ашқанға дейін бітпейтін селфи. Бұл жарнама ма? 5рине соның �зі. Тіпті, қасиетті айдың бір күні жарнамасыз �тпеді ғой. Содан қарап, кімнің ауыз бекіткенін білуге болады. «Мен ауыз ашқалы отырмын, бекіткелі отырмын. Ниет қабыл болсын!» дейтін с�здерден к�з талады. Жар-намамен �ткен қайран бір ай. Со ны мен ораза-жарнама уақыты да бітті.

Енді аптаның ішінде қасиетті жұма күніміз бар. Жұма күні таңертең желілерді ашсаңыз, Алланың үйі мешіттің суреттері са-лынады. Ол бізге осы күнді есімізге түсіру үшін керек дейік. Ғибратты дүниелер жазылады. Оған да «лайк», «комент» қаптайды. Енді мына қызықты қараңыз. Түсте барлық мешітте «Жұма нама-зы» оқылады. Аллаға құлшылық ету мақсатында мешітке барып, ниеттеніп, Жаратушыдан кешірім сұраймыз. +те дұрыс. Одан кейін Алланың үйінде суретке түсу рәсімі басталады. Бірден «Фейс-букке» салынады. Суреттің жоғары жағында: «Жұма қабыл болсын. Бүгін мешітте жұма намазына кел-ген жамағат �те к�п болды. Аман болайық!» деген с�здер желдей есіп тұрады. Содан керекті пікір �з орындарынан табылады. Бұл да жарнама.

Сол жарнама жасаушылардың басым к�пшіліг і лауазымды қызметтегілер. Дәлел керек бол-са, парақша ақтарып к�ріңіздер. Ақыл айтатын, жас тарға үлгі-�неге к�рсететін аға ла рымыз телефонға байланып, сел филетіп жүр. Оның

мен Алматы қаласынан келген. +зіміз сынды балалармен есте қаларлықтай сәттерді �ткізіп, түрлі жарыс, қызықты кештердің куәсі болдық.

Шипажайдың бас дәрігері Құрман жан Ахметқалиевты «сегіз қырлы, бір сырлы» жан деуге бо-лады. Домбырамен, гитарамен ән салып, ара-арасында әзіл-қал-жың дар да айтып, балаларды �зіне баурап алды. Қолы бос та бізбен әңгімелесіп, ағалық ақы лын да айтып тұрды.

«К�ктал – Арасан» шипа жайы-ның балаларға арналу себебін сұрағанымызда: «Бала – біздің болашағымыз, олардың қандай азамат болып қалыптасатыны к�п ретте үлкендерге байланысты. Сол

�здерін жариялайтындар үшін әдет шығар. Республика бойынша «Суреттер с�йлейді» деген к�рме �ткен, сонда мен ғаламторға бай-ланысты біраз суреттер салдым. К�пшілікке ұнаған сыңайлы. Сол жерде әсіресе, бала тәрбиесіндегі аналарға арналған суреттерден-ақ біраз дүние түсінсе болады. Ал мемлекеттік қызметкерлерге келетін болсақ, олар атқарған жұмыстарын к�рсету мақсатында қолданатын секілд і . Нег із і , барлығы да уақыт �те келе қалады деп ойлаймын.

Ал әлеуметтік желі арқылы �з шығармашылығын шыңдап, �зінің әндерімен қоса бейнебаян-дарын парақ шаға салуды қолға алған ата-баба аманатын, яғни дәстүрлі әнді нақышына кел тіріп орындап жүрген Гүлнұр Нұ ра-сылованың пікірін білген едік:

– +з басым «Фейсбукқа» осы-дан екі жыл бұрын тіркелгенмін. Бірақ ешқандай сурет, видео сал-майтынмын. Ойламаған жерден �зімнің әнімді орындап, видеоға түсіріп, желіге салдым. Лүпілдер де басылды, пікірлер де жазылды. Алғыс, қошемет айтылды. +нерді бағалайтын халық болғандықтан, к�пшілікке ұнағандықтан тағы да бейнебаяндар салдым. Дос-тарым да к�бейді. Жалпы, шы-ғар машылығын ары қарай да-мытамын деушілерге таптырмас тәсіл. Ал енді таңның атысынан күннің батысына дейін суретке түсіп, «селфилетіп» жүргендер психологқа к�рінулері керек шығар деп ойлаймын.

себепті бала тәрбиесіне, оның денсаулығына, қалыптасуына ерекше мән берген орынды. Бала-ларды патриоттық рухта тәр-биелеу, табиғатты қорғау, отан-сүйгіштікке баулу, туған жер тари-хын тереңдете зерделеу бағытында жүйелі жұмыстар жүргізіліп келеді» деді Құрманжан Ахметқалиев.

Мұндағы тәрбиеші апайлар мен ағайлардың жылы жүздері мен с�здері де жақсы емнен бір де кем болмады. Сондықтан да шипажайдың тәрбиешілері мен қызметкерлерінің еңбектеріне жеміс тілеп, қимай қоштастық.

Диана АЛПЫСБАЕВА, Бақтыбай Жолбарысұлы атындағы орта мектептің

10-сынып оқушысы

Алматы облысыЕскелді ауданыБақтыбай ауылы

ПП

ке салса, ақынның лирикалық тәубесі қазірг

Ш�л даланың бірге жасар жырымын,Ш�л далада қымбат бұлақ тұнығым.Ойға шомған терең дана құмдарыҰлы Дала – Ш�л даланың ұлымын, –деп �лең тиегін ағытқан ақын кіндік қаны

тамған, балалық бал дәурен шағы мен бозбала кезі �ткен ш�л даласын үнемі сағынып, ш�лдеген ой тылсымдарын буырқанған жыр жолдарына сыйдырып келе жатқан, ш�л даласының ш�лін ұлт болашағымен сабақтастырып, қиялына қанат бітірген Ш�л даланың шайыры.

Ақынның «Поэзия падишасы – лирика» атты жыр жинағы – Ұлы даласын, туған елін сүю, ұлтжандылық, биік адамгершілік, ар тазалығы, м�лдір махаббат, жаңа заман келбеті шынайы сыршылдықпен жырланған терең лирикалық ой сезімдеріне толы кітап.Ш�л далада судан емес, бостандықты аңсап аңқасы кеуіп, ш�ліркеп жүретін Ш�мішбай шайыр бұл жинағында да жұмбақ әлем – ш�л даланы �леңдерінің негізгі арқауы етіп алып, кіндік қаны тамған ш�л да-ласын жер жұмағы ретінде қабылдайды, туған жерінің суын да, нуын да, ш�лін де, ауасын да сағына жырға қосады. Автордың туған жерге арналған �леңдер циклі туралы к�рнекті ақын Сағи Жиенбаевтың: «Ш�мішбай ақынның қазақ жырының жасыл жайлауына тіккен �з отауы бар. Ол отауда к�рген адамның к�кірек к�зін ашатын, к�ңіліне сәуле түсіретін к�ркем кесте, нақыш-

Кеудемізге қуаныштан жас тамды,Тәуелсіздік ашты к�кті, аспанды.Хандық дәуір аяқталып елімде,Жаңа дәуір, жаңа дәуір басталды!... – деп жар

салады, елінің бүгініне қуанып, болашағына үміт артады, Мәңгілік ел болатынына кәміл сенеді.

Ш�л даланың ұлы Ш�мішбай – �зінің дарқан даласы мен туған елінің сұлу табиғатын, адам жанын нәзік түсіне білетін лирик ақын. Оның кейіпкері жаны таза, жүрегі кең, сезімге бай, елін, жұртын қалтқысыз сүйеді, адалдықты сақтай алады. Ол махаббаттың ұлылығын дәріптеп, оған табынады. Бұл биік сезім тазалығын сақтау әркімнің парызы деп біледі.

Заман келбетін сомдаған ақын ақиқатқа адал. Адамгершілік асыл қасиеттерден басқа еліміз бас тан кешкен табиғат апаттары, рухани жағынан сағы сынбаған, болашаққа зор үміт артқан халық жігері, адамзаттан бір елі ажы ра ғысыз тыл сым табиғат, ауыл тағдыры оның шығар ма-шылығының басты нысандары болып табылады.

Ақынның лирикалық «мені» жүйткіген за-ман ағысымен байланысын сақтай отырып, оған �з к�зқарасын үнемі білдіреді, орнықты ой-тұжы рымдарын жасайды. Ел �міріндегі оңды �згеріс терді, халықтың рухани к�ңіл-күйін, елдік мәселелерді тарихи к�зқарас тұрғысында елек тен �ткізіп, �з бағасын береді. Ол оқиғалар тізбегін бір-бірімен жоғары талдамалық деңгейде шебер байланыстыра біледі. Оның лирикалық кейіпкері �з ой түйсігінде, қиял қанатында шексіз, халқының �ткенімен, бүгінімен және болашағымен ұштасқан ой-толғамдар ортасында жүреді. Оны бір ғана қазақ халқының �кілі деп тану мүмкін емес, себебі оның мұраттары жеке бір халықтың ой-толғаныстарын, арман-мұңын қамтымайды, оны бүкіл адамзатты ойландыра-тын түбегейлі мәселелер толғандырады, жанын ауыртады.

«Поэзия падишасы – лирика» жинағы-ның лирикалық кейіпкері оқырманын жалық-тырмайды, тәуелсіздік тұғырындағы толымды толғаныстар ел, халық, ұлт тағдыры туралы жаңа �рісті ойларға жетелейді.

Ақынның лирикалық «мені» ел тағдырын, жер тағдырын, дәуір тынысын бүкіл ұлттың мәйегі, туған атамекеннің,

ұлттың, ана тілінің, ұлттық болмыс пен рухани құндылықтардың бесігі – ауыл тағдырымен берік байланыстырады. +зі де ауылда туып-�скен, дала �мірін терең түйсініп, жан жүрегімен сезетін ақын қазіргі жаһандану заманында адамның табиғаттан алыстап, оған �з қажеттігін ғана қанағаттандырушылық тұрғысынан қарауына, бүгінмен ғана �мір сүруіне алаңдаушылығын білдіріп, соның кесірінен ауылдың күйзеліске ұшырайтынына жаны ауырады. Ол халықтың �ткеннен сабақ алмай, рухани бастаулардан айы-рылуына дабыл қағады. Дегбірсіздік сипатындағы мұндай �леңдерінде ақын �зінің лирикалық «менімен» етене қабысып, онымен тұтас бір сезім құрайды.

Осылайша қазіргі қоғамда болып жатқан елеулі оқиғаларға, ел �міріндегі тың �згерістер мен тарихи бетбұрыстарға байланысты Ш�міш-бай шайыр поэзиясында азаматтық сарын айшықтала түсті. Бұл әсіресе, еліміз егемендік алып, тәуелсіздік нығая түскен тұста айқын сезілгені белгілі. Осының �зінен-ақ, ұлт тағдырына, рухани құндылықтарды, туған тіл мен салт-дәстүрді, дінді сақтап дамытуға, ел бірлігін нығайтуға арналған �леңдер мен толғаулар тұтас бір циклді құрағанын байқатады.

Алғаш �лең жолына түскен кезден бастап

қоғамдық даму беталысына, ел тәуелсіздігінің есею шақтары мен рухани құндылықтарына тән кейбір маңызды �згешеліктерді қамтитындығына к�з жеткізуге болады.

Тұтастай алғанда, Ш�мішбай Сари-ев шығар ма шылығында еліміздегі �згерістер мен қат-қабат оқиғалар

ортасында жүрген, осының бәріне �зінің сыни к�зқарасын білдіріп, ұлттық рухпен суарылған, �з халқының үмітін арқалаған лирикалық қаһарман тұтас бір дәуір кейіпкерінің тұжырымдамалық �зегін құрайды. Ол ұлтымыздың �ткенін, бүгіні мен болашағын ортақ үрдіс ретінде тұтас бір бірлікке ұйыстырып, тиянақты талдау жасай-ды. Дәуірдің түрлі бетбұрыстарына, ел, жер, ұлт тағдырына, адамның рухани болмысы мен табиғатқа байланысты �згерістерге жалпыадам-заттық мұраттар биігінен �з бағасын береді.

Жаңа ғасыр басындағы жаңару үрдістері ақынның лирикалық �леңдерінде ел тәуелсіздігін баянды ету, ұлтқа, Отанға қалтқысыз қызмет ету, ар тазалығы, парасаттылық түрінде к�рініс тапқан. Қазіргі қазақ поэзиясының ажырамас бір б�лігі болып табылатын Ш�мішбай поэзиясының жаңа бір белесті биігі – «Поэзия падишасы – ли-рика» жинағы еліміздің Мемлекеттік сыйлығын алуға әбден лайық шығарма деп білеміз.

Ақынның ән �леңдерінің �зі алты жүзден астам екен. Олардың к�пшілігі әнге қосып айтылатындықтан да, к�пке кеңінен танымал және ғұмырлы. Оның �леңіне жазылған «Айнал-дым сенен, Атамекен-ай!» әні кешегі кеңес зама-нында шетел қазақтарының әнұранына айналып кеткенін айтсақ та жеткілікті.

Ұлы даласын мақтан еткен ақын жеткен жетістігінің бәрін:

Келеді менің таңым атып бүгін,К�терген ата-бабам Уақыт жүгін.Тәңірім, Жаратушым жар бол �зің,Мен – қазақ болған үшін Бақыттымын! – деп

туған халқымен тұтастықта бей не лейді.Кез келген кітап – автордың жан күйзелісі

мен ой-толғанысының жемісі, демек, бұл туын-дының оқырман үшін шынайы �мірде құн-дылығы болуы тиіс. Ал «Поэзия падишасы – лирика» жинағы осындай мағыналы, құн ды кітап, тамаша оқылады, әр �лең шумағы зерделі оқырман үшін уағыз, �сиет ретінде қабыл-данады. Жақында ғана Ш�мішбай ағамыз бірге істейтін М.О.5уезов атындағы 5дебиет және �нер институтының Абайтану б�ліміне бір жігіт ағасы кіріп келді де: – О, Ш�ке! Мен Сізді к�птен бері іздеп жүр едім. Мына кітабыңызды оқып шықтым, қолтаңбаңызды алайын деп келдім, – деп қолдорбасынан жасыл мұқабалы «Поэзия падишасы – лирика» кітабын ұсынды. Міне біздің институтта үнемі осылай Ш�мішбай шайырмен сәлемдесуге келіп тұрады. 5дебиет зерттеуші ғалымдарды біреу білсе, біреу білмес. Ал Ш�мішбай Сариевті бәрі таниды, қошемет к�рсетеді. Халқы ақынын іздеген қандай бақыт !

Ұлы �зендей бір аялдап тұрмадым,Толқын болып алас тұрып тұнғаным.Мен халқымның тілегімен санасып, Мен халқымның жүрегімен жырладым, –

деп халқының тілегімен санасып, халқының жүрегімен жырлаған, ұлттық поэзия т�рінен �з ор-нын алған ақын осындай үлкен шығармашылық ізденіс үстінде еліне қызмет етіп келеді.

Серікқазы ҚОРАБАЙ,М.О.�уезов атындағы �дебиет және +нер

институты Абайтану және жаңа дәуір әдебиетіб+лімінің меңгерушісі, профессор

болмыстың нақты заңдылықтарын сақтап �мір сүруге үндейді.

+зеннің ағысындай �мір ағыс,Адамның шолатындай к�ңілі алыс.Ұяты, к�з жанары с�нбесе егер,Билейді ар-ожданмен, тегі намыс, – деп �мір

ағысымен жаңа ғасыр к�гінде тың ой орамдарын айшықтаған ақын шығармашылығында ұлт поэ-зиясына ежелден тән азаматтық, мейірімділік, адамға, табиғатқа деген сүйіспеншілік сияқты ізгі қасиеттерді тәуелсіздік талаптары биігінен ашып к�рсетуге ұмтылыс барынша байқалады.

Ш�мішбайдың лирикалық кейіпкері тәуелсіздік к�гінде еркін ойлайды, жау-ынгер жыраудай к�сіле жырлайды. Осы ретте «Хандық дәуір аяқталып, жаңа дәуір басталды...» ұзақ лирикалық толғауы – жыр жинағының негізгі �зекті шығармасы іспетті. Қазақ хандығынан басталған тұңғыш ұлттық мемлекеттен бастап қазіргі тәуелсіз Қазақ еліне дейінгі тарих кезең жылна-масын ұрпақ санасына терең жететіндей етіп к�ркем к е с т е л е г е н т о л ы м д ы толғауда халқымыздың �ткені әспеттеліп, оның қа зіргі салтанатты ша-ғына шаттаныс сезім білдіріледі:


ТАҒЗЫМ

Ұлт-азаттық көтерілісті ұлықтаған ұлы дүбірдің Алаш көсемі Әлихан Бөкейханның 150 жылдық, Арқалық қаласының 60 жылдық, Желтоқсан көтерілісінің 30 жылдық, ел Тәуелсіздігінің 25 жылдық және Қостанай облысының 80 жылдық мерейтойларымен қатар келіп отырғаны белгілі. Ескерте кетсек, бұған дейін саясаттанушы Берік Әбдіғалиұлы осы 100 жылдыққа орай Торғай даласына арнайы медиа-тур ұйымдастырып, ел азаматтарына ой салған еді. Сол сәтте оған Үкіметтен қолдау күтіп, қол жаюды құп көрмеген жергілікті жекелеген азаматтардың демеушілік жасағанын жазғанбыз.Енді міне, Қостанай облысының әкімі Архимед Мұхамбетовтің ұсынысымен «Көркейе бер, Қостанай!» атты акция қолға алынып отыр. Оның мақсаты – туған жерден жырақта жүрген қостанайлықтарды өз өлкесін көркейтіп, өсіп-өркендеуіне үлес қосуға тарту. Амангелді ауданының кәсіпкерлері сол акция аясында туған жерлеріне қаржылай көмек көрсетіп, тарихи маңызы зор мерейтойды өз күштерімен өткізуге жұмылды.

АҚШ президенттігіне кан-дидат Хиллари Клинтон «мем-лекет басқаруға дайын» екенін мәлімдеді. Оның қарсыласы Дональд Трамп «тәжірбиесі қажетсіз басшы елге керек емес» деді.

Жуырда АҚШ президент-ті гіне кандидаттар демо-крат Хиллари Клинтон мен республикашыл Дональд Трамп Нью-Йорк қаласының маңындағы Хофстра университетінде алғашқы дебаттарын �ткізді. Бұл пікірталасты CNN телеарнасы тікелей эфирде к�рсетті. Жал-пы саны үш рет �тетін дебат екі кандидатқа президенттік кампанияларын табысты аяқтау үшін �те маңызды. Екі апта бұрын Дональд Трамп үшін Хиллари Клинтоннан озып жақтас жинау қиындау к�рінсе, қазір кейбір әлеуметтік сауалнамалар қорытындысы бойынша екі кандидаттың арасын екі-ақ пайыз айырмашылық б�ліп тұр. Жарты сағатқа созылған дебатта орта дәулетті тапты қинап тұрған экономикалық қиындық, нәсілдік жікшілдік және мемлекет қауіпсіздігі с�з болды. Кандидаттардың к�зқарастары мен пікірлері әдеттегідей әрқилы бо-лып шықты. АҚШ-та президент сайлауы қарашаның 8-інде �теді.

Мәскеуде ем алған Қырғызстан президенті Алмаз-бек Атамбаев еліне оралды. Бұл туралы Қырғызстан Президентінің баспас+з қызметі хабар таратты. Онда: «Қырғыз Республикасының президенті Алмазбек Атамбаев бүгін Бішкекке келді. Мемлекет басшысы Мәскеудегі Орталық клиникалық ауруханада ем қабылдаған еді» делінген.

Естеріңізге салып �тсек, Атамбаев мінген ұшақ Стамбұлдағы Ататүрік әуежайына қонғанда ел Президенті �зін жайсыз сезініп, оған алғашқы медициналық к�мек к�рсетілген. Дәрігердің тексеруінен кейін кеуде тұсының ауыратынына шағымданған президентте жүрек сырқатының белгілері бар екендігі анықталды. Осыған байла-нысты Қырғызстан президенті біраз уақыт бойы дәрігерлердің бақылауында болып, медициналық тексеруден �тті.

Қытайда Ұлттық мерекенің алғашқы күнінде күре жол-дардағы к+ліктер ағыны ре корд-тық деңгейге жетті. Бұған себеп болған 1-7 қазан ара лы ғындағы бір апталық демалыс күндері.

Ел үкіметі осы күндері 7-орын ға дейінгі жеңіл к�лік-тер дің барлығына магистраль-дарда тегін жүруге жағдай

жасады. Соның салдарынан аймақтар арасын жалғап жатқан маңыз ды жолдарда к�лік ағыны күрт к�бейіп кеткен.

Ресми мәлімет бойынша, мереке кезінде теміржол к�лігін 14 миллионнан астам жолаушы пайдала-нуы тиіс. Алайда, мұндағы жүргіншілер саны да күрт артқан. Мәселен, Гуйчжоу провинциясының орталығы Гуйян қаласындағы вокзалда 100 мыңнан астам билет сатылып кеткен. Ал, к�ліктердің шектен тыс к�беюі ұзын-сонар кептелістерге әкеліп соқты. Шанхай қаласында тұтас бір автомагистральда қатынас тоқтап қалды. Алайда елдегі ең үлкен ме-реке кезіндегі бұл жағдайға халық қалыпты құбылыс ретінде қарайтын болған.

Индонезияда Баруджари жанартауының атқылауынан кейін 13 турист ізім-ғайым жоға лып кетті. Олардың ара-сында шетел азаматтары да бар к+рінеді.

Қазір құтқарушылар �ңірді шарлап, іздестіру жұмыстарын жүргізіп жатыр. Айта кетейік, Ломбок аралындағы жанартау осы аптаның басында атқылай бастаған болатын. Соның салдарынан мыңнан астам адам қауіпті аймақтан құтқарылды. Билік �ңірге демалуға келген саяхатшыларды да қауіпсіз жерге к�шіру туралы шешім қабылдады.

Колима Мексикадағы ең белсенді жанартау са-налады. Соңғы рет шілденің басында атқылаған. Ол кезде де шұғыл эвакуация жүргізіліп, адам шығыны болған жоқ.

ЗАМАНДАС

�зірлеген Абылайхан ЖҰМАШЕВЖЖаһанның жүрек лүпіліаһанның жүрек лүпілі

ЖЖаһанның жүрек лүпіліаһанның жүрек лүпілі

АҚШ

АЗИЯ

ШЫҢ ЕЛІ

ШЫҒЫС АЗИЯ

Мемлекет басқаруға дайын

Еліне оралды

Мереке көлік кептелісін тудырды

Жоғалған туристер табыла ма?

Колумбияда орын алған «Мэтью» дауылы ел-жұртты әжептәуір әбігерге салды. Мұнымен қоймай, дауыл Ямай-ка, Гаити және Куба жағалауларына жақындай түскен.

Соңғы мәліметтерге қарағанда, желдің жылдамдығы сағатына 250 шақырымды к�рсеткен. Мамандар табиғат құбылысын соңғы 9 жылдағы ең күшті дауылдар қатарына жатқызды. Апаттың алдын алу мақсатында Гаити билігі қауіпті аймақтардағы тұрғындарды басқа жерлерге к�шірді. Ал кейбірі қосымша азық-түлік қорын жинап, баспаналарында қалды. Елдегі т�тенше жағдай қызметі тәулік бойы жұмыс істеу тәртібіне к�шті.

ОҢТҮСТІК АМЕРИКА

Әбігерге салған дауыл

Амангелді ауданында 1916 жылғы Ұлт-азаттық көтерілістің 100 жылдығы атап өтілді Амангелді ауданында 1916 жылғы Ұлт-азаттық көтерілістің 100 жылдығы атап өтілді

легациямен жолыққан. С�йтіп, екі аймақтың к�шелі ақсақалдары мен тарихшы ғалымдары кеңес �ткізіп, �зара пікір алмасты. Олардың қатысумен қыркүйектің 12-сінде Дулығалы мешітінде айт намазы оқылып, құрбандық шалынды. 1916 жылы да к�терілісшілердің алғашқы жорыққа осы мешітте құрбандық шалып барып аттанғаны мәлім. Сол сәтте сойылған ісектің бас сүйегі Құлмұхаммед ишан Арыстанбайұлының кесенесінде сақтаулы тұр. Ал бұл жолы сойылған ісек – содан бір ғасыр �ткеннен кейін к�п адам қатысып, Дулығалыда арнайы шалынған алғашқы құрбандық.

Сондай-ақ, саяхатшылар 5бдіғапар ханның қаны т�гілген Зәуре қопасы мен Кейкі туған Байтұма қонысына белгі қойды. Жангелдин ауданындағы тарихи орындарға барып, ондағы музейлерді аралады. 1916 жылы ең алғаш ірі «Та-тыр» шайқасы �ткен Татыр к�лінің жағасына да аялдады. Кейкі батырдың Амангелді ау-даны маңында қапыда қаза болған жері мен жер ленген орны – «Бегімбеттің Алак�лінде» болып, баба рухына тағзым етті. К�терілістің бас сардары Амангелді батырдың Жалаулы �зені бойын дағы Жәкен қыстауында екінші рет жерленген зиратына барып, аруаққа құран бағыштады.

Ал экспедиция мүшелері аттың басын соңғы тіреген аудан орталығында мерекелік іс-шаралар қыркүйектің 16-17-сі күндері �тті. Бұл дүбірлі тойға Астана, Алматы, Қостанай қалаларынан, Ақмола, Жамбыл, Қарағанды облыстарынан арнайы шақырылған қонақтар, Амангелді ауданының зиялы қауым �кілдері мен тұрғындары қатысты.

«ҰЛЫ ӨНЕР – АЙТЫСЫМНЫҢ ҚҰТЫ БАСЫМ...»

Бағдарлама бойынша, думанның бірінші күнінде аудан орталығындағы «Наурыз» алаңында ақындар айтысы �тті. «Елдік пен ерлік даласы» атты бұл додаға Бүркітбай Бекетов, Айбек Қалиев, Бағила Балмашева, Салтанат +телбаева, Мамай Ізтілеу, Азамат Мәлжанбай, Марғұлан Оспанов, Батырлан Сағынтаев, Байбатыр Ахметбеков, Ғалымгерей Кенжеғозин, Тоба +тепбаев, Айбар Рағатов

Өр Торғай – ерлік мекеніӨр Торғай – ерлік мекені

ТАРИХТАН СЫР АҚТАРҒАН САЯХАТ

Алдымен айтарымыз – Ұлт-азаттық к�тері лістің 100 жылдығына арнап ұйымдас-тырылған «+р Торғай – ерлік мекені» атты экспедиция. Оның ғалымдар, �лкетану шылар, қоғам белсенділері, журналистер мен бло-герлерден құралған мүшелері ұзақ сапарды осы Амангелді ауданындағы мерекелік тойға қатысумен аяқтады. Негізінде олар қыркүйектің 11-інде Арқалық қаласынан бастап, бір апта ішінде 2 мың шақырым жол жүруді межелеген. Алайда жоспарды асыра орындап, 2 мың 483 шақырым жердегі 30-дан астам тарихи елді ме-кен мен ескерткіштерді аралап келіп отыр. Атап айтқанда, Арқалықтан Ұлытауға, Жыланшық пен Торғайға дейінгі аралықты түгел қамтып, әйгілі Дулығалы мешітінің басында мұрағатшы Бағдат Тілеуліұлы бастаған жезқазғандық де-

қ а т ы с т ы . О б л ы с т ы қ д е ң г е й д е н а с ы п , республика к�лемінде топ жарып жүрген бұл 12 ақын да халық к�терілісінің маңызы мен жерлес баһадүрлердің ерліктерін жеріне жеткізе жырлады. Елдің бүгінгі жай-күйі де доданың одасына арқау болып, кейбір кемшіліктер �ткір тілдің ұшына ілініп жатты. Осылайша �релі айтыс к�рсеткен �нерпаздарға Ғұмар Ахметчин, 5лфия Орманшина, Хамитбек Мұсабаев, Жұма-Назар Сомжүрек сынды танымал ақын-жазушылар қазылық жасады. Олардың әділ бағасы арқылы бас жүлдені ақтаңгер ақын Айбек Қалиев жеңіп алса, бірінші орынды Салтанат +телбаева еншіледі. Ал екінші орын Азамат Мәлжанбайға, үшінші екі орын Марғұлан Оспанов пен Батырлан Сағынтаевқа бұйырды. Жүлде тапсыру салтанатында Айбек Қалиев жиналған жұртшылыққа қарата:

«Мәз болмайын бас жүлдені ұстатқанға,

атамыздың есімін берді. Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық к�терілісі кезінде атала-рымыз мыңбасы Иман батырдың қоластында жүріп, қырғыз Алатауына дейін барған екен. Иман батыр қаза тапқаннан кейін Шу �ңіріне дейін келген қарапайым жауынгерлер ауылға жете алмай, сол елде қалып қойған. Себебі оларға қарсы жазалаушы отряд шыққан болатын. Сол аталарымыздың Жамбыл облысында қалға нына келесі жылы 170 жыл толады. +здері кезінде «біз Торғайдағы Қайдауыл болысы нан шықтық» деп айтып отыратын. 1934 жылы колхоздастыру кезінде бүкіл ел Ленин, Сталиндердің атын алып жатқанда, біздің қария лар тұрғылықты жеріне Амангелді батырдың атын еншілетті. Қазір 300 үйге дейін жеткен үлкен бір ауылмыз. Мен сол ауылға тұрақтап қалған бабалардың бесінші ұрпағымын. Қазір туған жердің топырағын басып тұрғанымызға �те қуаныштымыз!» дейді Рысбай Райысұлы.

Жиын соңында аудандық Сатыбалды ишан мешітінің бас имамы Жандарбек 5мірхамзин батыр баба рухына құран бағыштады.

КӨП АЙТЫЛЫП, АЗ ЗЕРТТЕЛГЕН ТАҚЫРЫП

Келесі кезекте аудан орталығына келген қонақтар күрделі ж�ндеуден �ткен А. Иманов музейі мен Мәдениет үйіндегі к�рмені тамашалады. Одан кейін «Мәңгілік Ел мұраты: Тарих пен тағылым» атты ғылыми конференция басталды. Бұл шараға Астана, Алматы, Қостанай қалаларынан, Қарағанды, Ақмола облыстарынан арнайы тойға шақырылған қонақтарды қосқанда, барлығы 200-дей адам қатысты. Облыс әкімі Архимед Мұхамбетовтің құттықтау хатын оның орынбасары Марат Жүндібаев оқып берді. Одан соң рет-ретімен тарихи-танымдық негіздегі әсерлі баяндамалар тыңдалды. Белгілі қоғам қайраткері Берік 5бдіғалиұлы, тарих ғылымының докторлары Б а т ы р л а н Р а м а з а н ұ л ы м е н А м а н ж о л Күзембайұлы, «Аманкелді арайы» газетінің бас редакторы, ақын Хамитбек Мұсабаев 1916 жылғы халық к�терілісінің �ңір тарихындағы орны туралы жұрттың к�бі біле бермейтін тың деректерді ортаға салды.

Баяндамашылардың айтуларынша, осы та-рихи құбылысқа шынайы баға беру қажеттілігі енді туып отыр. Ол – к�п айтылып, аз зерттелген тақырып. К�терілістің Оспан хан, Қасымхан сардар, +мен, Ідіріс, 5лжан, Жағыпар батырлар сынды басқа да �кілдерінің ерліктері ж�нінде шамалы ынталы топтың мақалалары болма-

шайқастар орын алды. Алдымен Торғайдағы жеті баулы Арғын рулары – Ақташы, Тағышы, Байтәжі, Таз, Қараман, Қырықмылтық, Т�лектің атқамінерлері бас қосып, тығырықтан шығудың жолдарын қарастырған. Сосын олар қоңсы отырған Қыпшақ руларымен хабарласып, маңайдағы елдің бәрін жиюға бел буды. Осы кез-де Торғайдың батыс жағындағы Арғын рулары да бас қосып, Оспан Шолақұлын «хан» сайлап, к�теріліске тас-түйін дайын отырған болатын. Жан-жаққа хабаршылар аттанып, Торғайдағы жеті болыс Арғын, бес болыс Қыпшақ, бір бо-лыс Найман елдерінің баск�терер азаматтары жиналып, Жалдама �зенінің бойында жиын �ткізді...

«Енді міне, солай басталған ұлт-азаттық к�терілістің бар шындығын айтып, әділ бағасын беруге ептеп енжарлық танытудамыз. Сонда да ерлік �шіп, ерлер ұмытылмақ емес» деп аяқталған конференция соңында бір топ зиялы қауымға шапан жабылып, сый-сияпат жасалды. Ұлытаулық ынталы топ ұйымдастырған «Торғайдан Тоқырауынға дейін» атты ғылыми-этнографиялық экспедиция құрамы торғайлық екі азаматпен 10 адамға толықты. Осылайша жиыннан желпініп тарасқан меймандарға арнайы тігілген ақшаңқан үйлерде қонақасы берілді.

ТҰЛПАРЛАР ЖАРЫСЫП, БАЛУАНДАР БЕЛДЕСТІ

Қонақасынан кейін «Той т�бе» жазығында ат жарысы болды. Бәйге басталар алдын-да Амангелді сардардың ерлігіне арналған шағын к�рініс тамашаланды. Содан кейін 12 шақырымдық «Топ бәйгеде» ауыздығымен алы-сып, арындай шапқан кіл жүйріктің ішінен Ат-басардан қосылған шын жүйрік мәреге бірінші жетті. «Сарматам» атты бұл торы құнанның иесі – Азамат Бұлтанов. Сарматамды тізгіндеген Ақылбек Жұмағалиев есімді шабандозға бас бәйгеге тігілген мотоцикл мінгізілді. Одан кейінгі екінші орында қостанайлық қылқұйрық келсе, мәре сызығынан үшінші болып Қарасу ауданының жүйрігі шауып �тті. Ал 25 шақырымдық «Аламан бәйгенің» бас жүлдесі – авток�лік. Ол Жангелдин ауданының белгілі атбегі Балғабай Қабжановқа бұйырды. Екінші орын Амангелді ауданы тұлпарының қанжығасына байланды.

Кешке жақын орталық стадионда қазақ күресінен «Кіші түйе палуан» мен «Нар түйе палуан» сайыстары �тті. Оның жүлдесіне екі авто к�лік пен бір түйе тігілген. Бозкілемде «Қазақ стан барысы» турнирінің жеңімпазы Ұлан Рысқұл, халықаралық жарыстардың жүлде герлері Руслан 5бдіразақов, Ержан Шынкеев, Сейтен Айбат, Ерлан Омаров сынды мықтылар белдесті. Ешқайсысы осал емес. +ңкей әлемдік деңгейдегі және Қазақстанға еңбегі сіңген спорт шеберлері. Амангелді ауданының �зінен спорт шебері Бекболат Мұқанов пен спорт шеберлігіне үміткерлер – 5ли Қарғабай, Айдос Мұрат, Бақтілеу Сабыров, Нұрсұлтан Теміржанов, Айбек Тыным шықты.

Ширек финалда алматылық балуан Руслан 5бдіразақов «ағамның жағасына жармаспай-мын» деп інілік ізет к�рсетіп, жеңісті ағасы Ұлан Рысқұлға берді. Ал Ұлан Рысқұл інісінің де, бапкерінің де үмітін ақтап, ақтық сында қарағандылық Ержан Шынкеевті тізе бүктірді.

Айтыс, бәйге, күреске к�п жиналатын қазақтың дені балуандар белдесуін қызықтап отырғанда, Мәдениет үйінде Амангелді, Жангелдин аудандары мен Арқалық қаласы �нерпаздарының концерті де �тіп жатқан еді. Ал мерекелік шаралар түнде республикаға танымал әншілердің «Жаса, Қазақстан!» шоу концерті және отшашумен аяқталды.

Еркеғали БЕЙСЕНОВ,«Ана тілі» газетінің меншікті тілшісі

Суреттерді түсірген Сералы МЫРЗАБАЙ

Қостанай облысы

Ырзамын айтысарлық күш тапқанға.Айтыс бойы «Айбек» деп айғайлады,Ұранын бір топ кісі ұстап қолға.

Ұлы �нер – айтысымның құты басым,Кейде ұтып, ал кейде ұтыласың...Мен үшін бұл шараның бас жүлдесі –Ағайын, сенің ыстық ықыласың!» деп

ағынан жарылды.

ЖАМБЫЛ ЖЕРІНДЕГІ АМАНГЕЛДІ АУЫЛЫ ҚАЛАЙ ПАЙДА БОЛҒАН?

Келесі күн «Шұғыла» жастар орталығының алаңында, Амангелді Имановтың ескерткіші жанында батыр рухына дұға бағыштаудан басталды. Онда аудан әкімі Нұржан +тегенов, Амангелді Имановтың немересі Батырлан Амангелдиев, ҚР Парламенті Сенатының депутаты Серік Ақылбай, Арқалық қалалық ардагерлер ұйымының т�рағасы Жәнібек Ғапбасов, Жамбыл облысынан келген зейнеткер Рысбай Райысұлы с�з с�йледі.

Сенатор Серік Ақылбай реті келгенде �зінің Кейкі батырдың бас сүйегін қайтарып алу туралы Үкіметке бірнеше мәрте депутаттық сауал жолдағанын айтты. «Жалғыз Кейкі емес, кунсткамерада тағы 7 қазақтың басы жатыр. Оларды да қайтарып аламыз деген ойдамыз» дейді ол. Одан кейін тарих ғылымының докто-ры, Амангелді Имановтың немересі Батырлан Рамазанұлы халық к�терілісіне байланысты шыққан кітап туралы аз-кем мағлұмат берді. «Мен атама байланысты түрлі деректерді жинап келемін. 5кем Рамазан Амангелдиев есейген шағында қолына қалам алып, әкесі туралы «Батырдың балалық шағы» деген роман жазу-ды бастады. Бірақ, ол аяқсыз қалды. +йткені әкем 1941 жылы майданға кетіп, содан оралмай қалды. Енді бұл кітапты аяқтап, халыққа жеткізу – менің міндетім» деді батырдың немересі.

Осы орайда Жамбыл облысының Шу ауда-нына қарасты Амангелді ауылынан келген зей-неткер, Амангелді Үдербайұлын дәріптеп, на-сихаттаушы Рысбай Райысұлының естеліктері елең еткізерлік болды.

«Былтыр біздің ауылда үлкен мешіт ашылып, ауыл тұрғындары оған бірауыздан Амангелді

са, мемлекеттік деңгейде толық зерттелмей жатыр. Зерттегісі келген тарихшылардың дені «Амангелдіні �лтірді» деп 200-ге жуық адамды атаған алып-қашпа әңгіменің т�ңірегінде жүр. Тіпті, Кейкі К�кембайұлы да тарихтың тасасын-да қалып келген. Кеңес заманында жазылған кейбір шығармаларда 5бдіғаппар хан екеуі жағымсыз кейіпкер ретінде к�рсетілді. С�йтіп, к�п оқиғаның бүркемеленгені аян.

Сондай-ақ, 1916 жылғы қазақтың азаттық жолындағы ұлттық к�терілісін «шаруалар қозғалысы» деп, таптық күрес ретінде к�рсете қою басым. Оны кезінде орыстың Азамат соғысы мен Қазан т�ңкерісіне тели салып, біржақты ғана зерттеудің к�зделгені мәлім. Бағасы әлі сол сарында қалып отырса да, шын мәнінде к�терілісшілер Қазан, Ақпан револю-циялары болатынын білмеген. Олар тек халық бостандығы үшін күресті.

Ұлт-азаттық к�терілісі кезінде жалпы қазақ даласында 370-тен астам толқу болған. Олардың бәрі ақ патша әскері тарапынан жаншылып қалды. Ал 100 мыңнан астам жастарын окоп қазуға бермеу үшін к�теріліп, жеңілмеген жалғыз Торғай к�терілісі аясында Батпаққара, Үрпек, Доғал, Күйік, Татыр, т.б. бірнеше

10 №40 (1350) 6 – 12 қазан


ПРОЗА ОЙТОЛҒАМ

Бекболат ӘДЕТОВ

Әуелай ОСПАНОВА

(Әңгіме)

(Әңгіме)ШЕГІРТКЕНІҢШЕГІРТКЕНІҢ

АЙҒЫРЫАЙҒЫРЫ

Ақын шығармашылығыАқын шығармашылығы

Тағлымын Тағлымын ұлтымның мақтан ұлтымның мақтан

етемін...етемін...Ән мен жырдың

ақбұлағы

Қазақтың талантты ақыны Төлеген Айбергеновтың өмірі мен шығарма шы-лығында әлі де терең зерттеуді қажет ететін мәселелер аз емес. Солардың бірқатарына тоқталуды жөн көрдік. Төлеген шығармаларындағы зерттеуді қажет ететін маңызды мәселе – ол ақынның дүниеге келер алдындағы дәуірді зерделеу жайы. 1916-1937 жылдар аралы ғындағы қазақ халқының басынан өткен трагедиялық хал-ахуалды Төлегеннің өмірі мен өлеңдері арқылы байланыстырып ашу қажет. Осы дәуірді зерттеудегі алғашқы ізденістер Салтанат Айбергенованың «Алтын қанжар» эссесінен аңғарылады.

Жақында Сағи Жиенбаев атындағы облыстық жасөспірімдер кітапханасында ақын-жазушы, сазгер, драматург Бәкір Тәжібаевтың туғанына 90 жыл толуына орай «Ән мен жырдың ақбұлағы» атты әдеби сазды кеші өтті.

Т�легентанудағы зерттеуін күтіп тұрған тағы бір ауқымды жұмыс – �мірбаянына қатысты. Ол 1967 жылы 29 тамызда �зінің туған аймағы Қарақалпақстанның Нүкіс қаласында жұмбақ жағдайда қай тыс болады. Осы күнге дейін Т�легеннің �з қолымен жазылған толық �мірбаяны болмай отыр. Бар �мірбаяны, �зінің айту-ынша, дүниеге әкелген �леңдері. «Қазақ энциклопедиясындағы» қысқа жазылған ресми ғұмыр-дерегі ақын �леңдерінің сырын, табиғатын ашуға аздық етеді, әрине. Сондықтан да оның �мірі мен шығармаларын танытатын ғылыми-шығармашылық �мірбаянын жазуды қолға алуымыз керек. Бұл ретте әдеби тұлғаның ғы-лыми �мірбаянын жазуда әріптес тері мен замандастарының ол туралы естеліктер мен мақалаларын, ғалым -дардың ғылыми-зерттеу жұмыс-тарындағы пікірлерін молынан қамтыған Рахмет Аяпбергенұлы ның «Алдаспан ақын» атты монография-сын басшылыққа алсақ деймін.

Бүгінгі күнде Т�леген мұрасын тануды қолға алу үшін �рісті әрі іргелі ғылыми-зерттеуге ден қою �зекті бо-лып табылады. Ол үшін шығармалары мен �мір жолын жылдар мен кезеңдер бойын ша тексеріп шығуымыз керек.

Иә, қазақ поэзиясының аспа-нында құйрықты жұлдыздай ағып �ткен ақын туындыларының саны аз болғанымен, сапасы �те жоғары. Сол сапалық жағын тексеріп, қалың оқырманға ашып беру жағы жеткі-ліксіз болуда. Ақынның айтуынша, алғашқы �леңінің қай жылы жарық к�ргендігі есінде қалмапты. Демек, �леңдерінің жазылған жыл дарын анықтап алу �те қажет. Қазіргі қолда бар шығармаларын тұтас күйінде зерт-тегенде ғана Т�леген Айбергеновтің қазақ әдебиеті тарихындағы орны ғылыми негізде анықталып, басқа ақындардан ерекшелігінің неде екені, әдебиетімізге қандай жаңалық әкелгенін толық таныр едік.

Мақаламды к�птен бері к�кейімде жүрген бір-екі ұсынысыммен аяқта-с а м д е й м і н . О л « Т � л е г е н т а н у » ғылыми-зерттеу орталығын ашу және Маңғыстау облысы Мұнайлы ауданы-нан Т.Айбергенов атына бір мектеп және бір к�шенің атын беру қажет деп санаймын.

�лімбай НАЙЗАБАЕВ,педагогика ғылымының магистрі,

Тараз мемлекеттік педагогикалық институты

«Бауыржантану» ғылыми-зерттеу орталығының ғылыми қызметкері

1937 жыл қазақтың зиялы азаматта-ры үшін қасіретті, қайғылы жыл болды. Т�легеннің бал-балалық шағы екінші дүниежүзілік соғыспен тұспа-тұс келіп, 1941-1945 жылдар аралығында �тті. Осы орайда ақын шығармаларындағы 1937 жыл ғы қуғын-сүргін мен 1941-1945 жыл дардағы екінші дүниежүзілік соғыс тақырыбы да арнайы тоқтала тын басты мәселелердің бірі екені с�зсіз.

Кейбір ауызша деректерге қара-ғанда Т�леген мектеп қабырғасында жүріп те к�птеген �леңдер жазған екен. Туған жері Қарақалпақстанның Қоңырат ауданындағы архив с�реле-рін дегі шаң басқан газет-журналдар-ды парақтау арқылы т�легентануға қосылатын қызықты әрі тың мате-риалдарды кездестіруге болады. Бір айта кетерлігі, Т.Айбергенов дүниеге келген Нұрлы таң ауылы қазір де бар. Қаламгердің к�зін к�рген, ақын жай-лы айтып бере алатын ақсақалдар ол ауылда да баршылық. +кінішке орай, олардың да қатары жыл �ткен сайын сиреп барады. Сол тірі архив иелерінің естерінде қалған ескі с�здерді жинауды назардан тыс қалдыруға болмас.

Қайталанбас дарын иесінің Низа-ми атындағы Ташкент педагогикалық институында �ткен студенттік алтын дәуірі (1954-1959 жылдар) де толық тексеріліп, зерттелген емес. Оған мол рухани азық сыйлаған студенттік �мірін зерттеу жұмыстары әлі алда деп білеміз. Сонымен қатар оның 1959-1962 жылдары туған жері Қоңыраттағы мұғалімдік еңбек жолы мен ақындық шығармашылығында әңгіме арқауына айналдыратын маңызды дүниелер бар.

Т�леген 1961 жылдың желтоқсан айының аяғында Қазақ станға қоныс аударып, Сарыағашқа к�шіп келеді. Кешкі мектепте директор болып қызмет атқарады. Осы жерде жүріп жыр жолына бетбұрыс жасады деп айта аламыз. Мұнда қаламынан туған «Ар-ман сапары» (1963), «+мірге саяхат» (1965) деген салмақты екі кітабы жарық к�рді. Шымкентте Т�легеннің ақын-дығы мойындалып, есімі елге тарай ба-стайды. Оңтүстік Қазақстан �лкесінде Т�легеннің әдеби ортасы қалыптасады. Талантты ақын туралы жылы пікірлер Алматыдағы әдеби ортаға да жетеді.

Т�леген арман еткен Алматыға 1965 жылы к�шіп келеді. 1965 жылдың желтоқсан айында қазақтың белгілі композиторы Шәмші Қалдаяқовпен бірге киелі Атырау мен Маңғыстауға жасаған сапары туралы толыққанды деректер де жоқтың қасы. Ал ақынның нағыз күрескерлігін танытатын саяси-әлеуметтік шығармалары да дәл осы сапарында к�рініс тапқан.

еріккен елдің салтымен әрненің басын шалып, қаңқу с�здің к�рігі қызып тұрған. Бүгінгі мүшектеуге түсудің кезегі осы ортаға «Қарға бойлы Қапаш» дейтін атпен белгілі, болмыс-бітімі шапаты ғана, алаң к�з қатпа қараға келгенде ұқсайды. Оның неден жазып қалғанын бір құдайдың �зі білсін, әйтеуір с�з біткеннің бәрі соның үстінде. 5шейіндегі «аузын буған к�к �гіз» – Мәлікзадаға шейін суырылған соң не сорым. Керек десеңіз, бүгінгі әңгіме-кепті бастап береген – соның дәп �зі.

– 5й, Қарағаш, – деген ол, мұның атын «Қарға бойлыдан» шығарып ай-татын дағдысымен, – жақында сенің әке-шешең, Күлпаш жеңгең бар, �зіңді ертіп, матайдан қыз айттыра кетті деп естіп ек, соның жайын айтпадың ғой.

– Айтатын несі бар оның. Кемпір-шал дың былықтырып жүргені де. Бұры нырақ бәтуаласып қойған ба, шортым білсін.

– Содан? – Содан не болсын. Бардық. К�рдік.

Алатын болдық, – деп, аққа мой-ын ұсынған кейіптегі Қапаш ежелгі Рим патшаларының бірі айтқан с�зді еріксіз қайталағандай болғанын �зі де байқамай қалды.

– 5шейін діңкілдеп жетіп отырған добалдай қыз екен деп Күлпаш жеңе-шең айта алмайды ғой, тегі, – деді

5деби сазды кеш Б.Тәжібаевтың «5демі-ау», «Бозторғайым» атты әндерімен ашыл-ды. «Тағдыр жолы» атты деректі фильм-нен үзінді к�рсетіліп, к�рермен қауым Б.Тәжібаевтың «Ақбұлақ» әнін тыңдады. «Қазақстан» телеарнасы дайындаған дерек-ті фильм ұсынылды. «Еркем менің, күн күл діріп келетін» атты �леңін кітапханашы Айман Елеуова мәнерлеп оқып, «5лия» әнін 5йнел Есалинова нақышына келтіріп орындады. Кітапхана директоры Гүлжайнар Нәренқызы қазақтың қара домбырасымен «Гүлсің-ау» әнін оқырмандармен бірге шырқады.

Кеш барысында «Жыр жұлдызы жар-қырайды» атты кітап к�рмесі ұйымдас-тырылды. К�рмеге ақынның кітапхана қорындағы кітаптары, баспас�з беттерінде жарияланған мақалалары қойылды.

Ш а р а с о ң ы н д а к і т а п х а н а ш ы л а р Б.Тәжібаевтың «Алматының алмасы», «Күн дидарлы Қазақстан» атты әндерін орындап, оқырмандарға жақсы к�ңіл күй сыйлады.

Тамылжыған әсем әндері мен сырға толы жыр-маржандарын халқына руха-ни азық етіп қалдырған біртуар дарын иесі, талантты ақын, сырбаз сазгер Бәкір Тәжібаевтың шығармалары дәуір үнімен үндесіп, талай ғасырға жететініне сеніміміз мол.

Азатгүл ҚАЙНАҚАЕВА, кітапхана қызметкері

АҚТ+БЕ

ЖЫР ЖОЛДАРЫНАНКЕШ

әлі де терең зерттеуді қажет етедіәлі де терең зерттеуді қажет етеді

осы арада киліге кеткен шақша бас Сәндібек бастырмалатып.

– Жеткен-жетпегенін қайдам, әйтеуір бірталай сойы бары рас. Алдағы қыркүйекте той болмақшы, сонда к�ресіңдер ғой �здерің.

– Құдай тас т�беңнен ұрсын, Қапаш, енді біттім десеңші!

– Нағып? – +й, түрің бар болсын, түрің бар

болғыр! «Нәгіп» дейді ғой тағы. 5лқуат пен 5нипа аз боп жүр ме еді сендерге?!

Сәндібектің бұлай айтатын ж�ні бар. Осы Қапаштарға жамағайын 5л қуат дейтін ағамыз да, аты дар-дай демесең, шағын, қол тоқ пақтай ғана кісі. Ал әйелі 5нипа апайт�с әрі қарулы. Оны �зі «менің жүк к�лігім» деп атайды. Сондағы «жүгі» – �зі, �йткені ауылдағы той-томалақ атау-лыда 5лекең «сілтеңкіреп» жіберіп, алаб�тен қылжиып қалса, жеңгей ешбір қиналмастан, «құдай қосқан қосағын» қолтығына қыстырып, �зі-

ақ к�теріп жүре береді. Сонысы үшін бұлар жұрттың екі с�зінің бір мысалына айналғалы қашан. «5нипа мен 5лқуат құсап» деп келеді әңгімелері. Құдды бір Қыз Жібек пен Т�леген сияқты. Ал с�йткен 5лқуатыңыз ілуде бір «ақ сайтаны» ұстағанда, Қанипаны қан қақсатып, үйінен айдап шығатыны бар деп естиміз (+тірік айтқанның іші кепсін).

Бірақ Сәндібектің бұл уайымына бола Қапаш мәу деген жоқ.

– О жағын к�рерсіңдер әлі, – деді де қойды.

Бағанадан бері әукесі салбырап, әр с�зге бола емініп, ұшып кете жаздап отырған қалқан құлақ, құл б�теге Бо-латжан:

– Бұл Қарға бойлың есесін жіберер ме, шегірткенің айғыры құсап, – демесе әңгіме сен к�р, мен к�р аяқталар ма еді, кім білсін, әттең тек тау қозғалса қозғала қоймайтын Мәлікзада осы ара-да тағы қоздасын.

– Дәл айттың-ей! тура бар ма, соның �зі шегіркенің айғыры! – деп, туғалы шегіртке бағып келе жатқан адамша кеңк-кеңк күлді Мәлікзада.

Кейде бір шатақ шығайын десе шамалыдан ақ тұтанып, �ртше қаулап жүріп беретіні бар емес пе, әйтпесе, тегі, мұндай с�здің небір қағындысын да к�ңіліне кіп алып, пішту ғұрлы к�рмейтін Қапаш дәп осыған келген-

ДАЛА ЗАҢЫ

Ата салты —Қазақтың дала заңы,Қазақ барда қалмайды аласарып.Жалғастығын табады дәстүрлері,Жазылмаған ұлы заң толас алып. Беру керекҮлкенге сәлем кіші,Қуантқанға сүйінші әдемісін.Егін піссе, кеусенді үлестірер,Соғым сойса, сыбаға кәделісін.

Малы �ссеК�гені керіледі,Балаларға базарлық т�гіледі.Киім алса, байғазы берген қазақ,Сәби туса, к�рімдік беріледі.

Дос береді Естелік еркіменен,Қалағанын алады т�ркіндеген.Ерулікке шақырар қоңсы болсаң,Жақсы ниет тілеген к�рші деген.

Жетімдерге қолқайыр бермек керек,Мүсәпірге садақа — к�мек б�лек.Үлестірсе халыққа байлар шүлен, Сияпаты еңбекке берген елеп.

Қуанышқа шашылсын шашуыңыз,Қалжалауға келінді асығыңыз.

де талағы тарс кетуі кәне. Қалай сап ете түскенін байқамай да қалдық, бір қарасақ – Қапаштың к�сеудей қолы �зі ағасындай сыйлайтын Мәлікзаданың жағасында жүр!

Екі к�зі шатынап: – Не дейсің-ей, собал?! Қайталап

айтшы: кім шегірткенің айғыры?! – деп,

�мірі тобығын жауып к�рмеген қысқа балағы балтырына жетіп, шолтаң-шолтаң еткенде былайғы еріккен қауым жан-жақтан қаумалап, кеу-кеулей ж�нелсін. Онысы ойыны емес екеніне енді к�зі жеткен Мәлікзада апырақтап:

– О у , ж ұ р т , қ о й д е с е ң д е р ш і мынаған! – деп, қызараң-қызараң етеді. Біздің желігімізді одан сайын құтыртқан әсіресе осы болды.

– Енді бұл тоқтамайды. – Тоқтайды деген қайда! Дәп қазір

Мәлікзаданы тәубасына келтірмесе қара да тұр!

– «Осы мен қандаймын» деген талайдың екі аяғын бір етікке тыққан зәндем емес пе бұл Қапаң! – дестік.

Адам баласы жұмысы жоқтықтан азады дегенді Абай жарықтық бе-кер айтты деймісің, анталаған осы топтағының қай-қайсысы да соңғы бірер жылда екі қолға бір жұмыс тап-пай, басты тауға да, тасқа да соғып, т а л а й с а н д а л ы с т ы к � р г е н ғ о й . «Қайран ғана сәбет �кіметі-ай, �зге түгіл бірен-саран еңбектен жалтарған жанбақпастарды да арамтамақ деп заңға жығып, қолдарына кетпен-күрек ұстаушы-еді-ау!» десіп, �ткен күнді аңсаған азын-аулақ ересектер де болды, несін жасырайық. Сонда да нәті жуас қой бұ жұрттың – шеңбер бұзып, қоғам тыныштығының тұнығын шайқаған ешкімі болған емес, тек осы-

Отау құрған жастарға үй к�рсетіп,Сәлемдеме берсеңіз тасыныңыз.

Сұрау керекАлладан денсаулықты,Пайғамбардан «шапағат» деген құтты.Қыдырдан бата тілер жамағат бар,Бүтіндігін аңсаған атажұрттың.

Аңшыдан сыралқы бар сұралатын,Сырқаттың к�ңілін сұра жаны жақын.Қарттардың қал-жағдайын білген дұрыс,Жетімнің к�ңіл күйін біл ақырын.

Саудың да амандығын білген ж�н-ақ,Бұйымтай сұралады келсе қонақ.Олжадан тәбәрік ал таратылса,Берекеге бастама оны санап.

Тілеу керекБарға — тәубе, жоққа — сабыр,Т�зім берсін қашанда сынаққа ауыр.Жақсылыққа алғыстан басқа айтар жоқ,Болашаққа сенімін артқан қауым.

Жетістікке шүкірлік танытайық,+ткенге салауатты айту лайық.Қалғанға береке бер деген халқым,Басқа амандық тілеген, денге саулық.

Тағылымын ұлтымның мақтан етем,Санасына әр қазақ сақтап �ткен.Ұл-қызына мұра етіп қалдырады,Қосып-алмай дәстүрге, салтқа б�тен.

лай ерігіп бір кетісті бір кебіске кигізіп отыратындары болмаса. Заманның беті түзу болса, бәрі шаруа бағып, бір-бір үйдің берекесін кіргізіп отыратын-ақ азаматтар, ал істеген кәсіптерінің сықпытына қараңыз.

5у баста дағдылы қылжаққа балап, май үстіне май құйып отты �ршіткен басымыз, істің шындап насырға ша-уып бара жатқанын байқаған соң, үлкен-кішіміз түгел шұрқырасып, пәруана болып, екеуінің арасына түстік. Білген ақылымызды айттық. Былжырамай, екеуің де қойыңдар дестік. Бірақ с�зге құлақ асады деген қайда. Маңайлатпайды. Мәлікзада ғой белгілі тоңмойын. Оның үстіне, �зі бірде «Қарға бойлым» деп, тағы бірде «Қарғашым» деп еркелететін інісі әй-шәй жоқ, шұрай топтың ал-дында жағасына жармасқан соң, не қайыр – енді оның екі дүниеде жіби қоюы неғайбыл. Ал мына Қапашы түскір...

Қиынның қиыны осы болды. +зі белгілі шақар әрі басынан с�з асырмай-тын бойлауық неме болса қайтерсің – алдына келгенді тістеп, артына келгенді теуіп дегендей, сақ-сақ етеді әшейін.

+рістен мал қайтты – б ізд ің қайтатын түріміз жоқ. Екі тақыстың бетін бері қарата алмай бая-шаямыз. Мәлікзада жаңа әлгідегі қыңырайған қалпымен д�ңбек ағашқа атша мініп алыпты: қиыс қараған күйі �ңкиіп, мәу дейтін емес.

– К�рсетем мен оған шегіркенің айғырын! +зге болмаса да осы күні заң бар, зәкүн бар! – дегенде, Қапаштың к�зі шарасынан шығып кете жаздайды.

– Ей, саппасым-ау, сонша бүліне-тін дей, бұда тұрған не бар? Шегірткесі де құрсын, айғыры да құрсын! Қойшы енді, қазақтың бір былжыраған с�зіне бола... – деп басу айта берем деген Болатжанға шап ете қалды:

– Былжыраған болса неге айтасың? Сен ғой осыны бастаған!...

Қойшы, әйтеуір мәмілеге келе ал-май тарастық.

Содан бері тоң-торыспыз. 5рі ауыл шетіндегі �зіміз ту тіккен жатаған жон-да не боп жатқанынан да бейхабармыз. 5йтеуір ертелі-кеш қатын-қалаш, бала-шаға жиналатынын білеміз. +згеден бұрын соларды жақауратып, біреу-міреуіміз бара қалсақ, дәп бір қалғанымызға сатқындық жасайтын-дай қуыстанатының жаман екен.

Е с т у і м і з ш е , Қ а п а ш ы т ү с к і р Алматыға ма, әлде тіпті Астанаға ма жол жүргелі шала бүлініп жатса керек. Сондағы Тіл білімі дейтін институтқа ма, «Ана тілі» газетіне ме арнайы барып, әлгі с�здің т�ркінін ашып қайтпақшы білем. «Ине-сабақ жібіме дейін осының жолына жұмсасам да ақ-қарасын анықтап, Мәлікзаданың аяғын к�ктен келтірмесем қара да тұр!» деп сілкінеді дейді. Сондағы к�здегені не кәпірдің?...

Астапыралла! Нейбетке заң-зәкүн деп таусылғанына қарағанда, елде жоқ, емілде жоқ бір сойқанды бастап, досқа күлкі, дұшпанға таба қылмаса жарара еді...

Бұл қазақтың да ойлап таппай-тыны болсашы. Мысалы, екі дүниеде шегірткенің айғырын

к�рген бар ма екен? +зін ғой білеміз – «к�галды қуып г�ләйттап, ала жаздай ән салатын» шіркінді. Ал енді айғырын ше? Қайдам, мен к�рмеппін. +згелер де мен сияқты болар деймін. Сонда бұл с�з қайдан шықты? Етек-жеңін түріп, тілдік қолданысқа қосып жіберген қай соғылған? 5рі кімді мезгегенін де ит біліп пе? Бірақ соның �зі бір ауылдағы айрандай ұйып отырған азаматтардың ту-талақайын шығаруға жетіп артылды ғой, несін айтасың.

К�ктемнің жазға ұласар шағындағы ұзын сарының с�лб�ксе күні сарылтып барып баюға еңкейген екінті әлеті бо-латын. Шағын елді мекеннің батыс жақ бетіндегі жатағандау жонға жиналған соқталдай азаматтар, құдды бір қатын-қалаш, бала-шаға сияқтанып, �рістен қайтар азын-аулақ жандықтарының алдын тосып, белгілі шаруасы жоқ

Осының бәрі діл мен сіңген қанға,Міндетті іс қазақпын деген жанға.Даламның жазылмаған заңы �шпесін,Мың тәубе Хақ тағалам Жаратқанға.

ҰСТАЗЫМА

Ұстаз к�рдім, Ұлылығын ұғындым,Ақылына басымды иіп жүгіндім.Сабырына, байсалдылық қалпына,С�здеріне жан тербеткен жылындым.

Ұстазымның ұлағатын сезіндім,Жарқыраған нұрын к�рдім к�зінің.Ардақ тұтқан қасиеттерін адамиІздей бердім �н бойымнан �зімнің.

Білім берді азық болар ғұмырға,Ұстазымның орны алтын тұғырда.+негесі бойымызға сіңіргенАсыл байлық бағаласақ, шынында.

Парасаты биігінен түспеген,Ұстазымнан толайым мол күш к�рем.Тәрбиесін, бізге берген тәлімін,Жабықпастан, жалықпастан істеген.

Кеңдігі бар �н бойында даланың,Іздегенді қашанда одан табамын.Бойындағы барын берген, ұстазым,Мәңгілікке шәкіртің боп қаламын.

АЛМАТЫ

МЕЙІРІМ

Қарттарым аман-сау жүрші...Қарттарым аман-сау жүрші...серуендетіп, әңгіме-дүкен құрды. Жүздесу барысында алғашқыдай емес, жақын туыстай үйренісіп кетті. Қариялар да бір марқайып қалды. Грузин халқында «Адам жанына адам ес» деген мақал бар екен. Шынымен-ақ �згелердің жан дүниесін ұғынып, түсінуін қажет етпейтін адам кемде-кем шығар.

+мірдің күзі – кәрілік, әр адам бала сының басына түсетін кезең. Осы ке зеңді мәнді де, мағыналы �ткізу – әрбір қарт адамның арманы. Сол ар-манының орындалуына біздің тікелей қатысымыз бар екенін ұмытпағанымыз ж�н.

Рысханым КАУМЕНОВА,Алматы қаласындағы

№109 мектептің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

«1 қазан – қарттар күні» мерекесі қарсаңында Алматы қаласындағы «Ардагерлер үйіне» №109 мекте бі-нің 6 «ә» сынып оқушылары барып қайтты.

Ол жерде балаларды алғашында ғимараттың әсемдігі, бар жағдай жасалған мүмкіндіктері қатты қызық-тырды. Алайда қамк�ңіл жандарды к�ріп, олардың жағдайлары туралы естіген кезде жүректері дүрсіл қағып, ауылдағы ата-әжелерін сағынғандарын айтып, к�ңілдері босап қоя берді.

+мірдің мәңгілік еместігін, бір орында баян тауып тұрмайтындығын, ұрпақ алмасып, алдыңғы толқынның орнын кейінгі толқын басатындығын сезінген оқушылар оларға қол ұшын берді. Таңғы астарын таратып, арбаға таңылған ата-әжелерді таза ауаға

«Қазақ газеттері» ЖШС және Серіктестікке қарас ты басылымдардың еңбек ұжымдары «Үркер» журна лының Бас редакторы, белгілі жазушы Қуандық Түменбайға анасы

БИБІХАННЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып, к�ңіл айтады.

«Қазақ газеттері» ЖШС және Серіктестікке қарас ты басылымдардың еңбек ұжымдары «Ана тілі» газетінің бұрынғы бас редакторы, белгілі жазушы, эссеист Мақсат Тәж-Мұратқа әкесі

�НЕСТІҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып, к�ңіл айтады.

«Қазақ газеттері» ЖШС және Серіктестікке қарас ты басылымдардың еңбек ұжымдары «Үркер» жур налы бас редакторының орынбасары, белгілі ақын Жарас Сәрсекке інісі

Оңғар ДОСБОСЫНОВТЫҢқайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып. к�ңіл айтады.

11

№34 (1344) 25 – 31 тамыз 2016 жыл

№40 (1350) 6 – 12 қазан 2016 жыл

АНА ТІЛІ

ИГІ ІСХАТ ЖОЛДАРЫНАН

Белдемшеден тоқыма көйлекке дейін...«Өнерім саған, ауылым!»«Жұмыспен қамтудың жол картасы – 2020» бағдарламасы Павлодар облысы Ақсу қаласында оңтайлы жүзеге асуда. �сіресе, жеке кәсіпкерлікті қолдау сая-саты аясында несие алып, ісін ілгерілетіп жатқандар бар. Мәселен, еліне оралып еңбегі жанғандар дың бірі – Yнерхан Yмержан Моңғолиядан к+шіп келген соң әр жұмыстың басын бір шалып жүрген. «Жұмыспен қамтудың жол картасы – 2020» бағдарламасы арқылы 3 млн теңге несие алып, жеке кәсібін ашуды ж+н к+рген.

– Трикотаж бұйымдарын �ндіру үшін Ев-геньевка ауылдық округіне қарасты мәдениет үйінің ішінен «Кашемир» атты цех аштым. Екі тоқу машинасын, бір тоқылған трико-таж қиындылары үшін машинка, бір тігін машинасы, бір кір жуу машинасын сатып алдым. Бүгінгі күні кәсібім алға басуда. Біздің цехтан тоқыма к�йлек, к�кірекше, белдемшелер, пиджактар, кардигандар, күрте тоқылып шығады. Бағасы да қол жетімді. 5-8 мың теңге аралығында саудалаймыз. Бұл бұйымдар таза жіптен тоқылған. Түйе, қой

жүнінен және ешкінің түбітін пайдаланамыз. Қыста жылы болады. Цехта тоқымашылар еңбек етеді. Олар – Рита Дүйсембенова мен Теміржан +нерхан. С�йтіп, екі адамды жұмыспен қамтып отырмын. Бұл �німді біз Ақсу қаласындағы «Достық» базарының ішінен ашылған сауда орнында сатамыз.

Бір мезгілде бірнеше ұсақ б�ліктерді (ба-лалар бұйымының жеңі, манжеталары және т.б.) тоқуға болады. Машина тығыздықты жүйелегішпен жабдықталған, бұл жіптің

н�міріне қарай к�лденеңінен және тігінен түрлі тығыздықта тоқылған бұйымдар шығаруға мүмкіндік береді. Қол машина-сымен тоқу үшін орташа ширатылған жүн, мата, синтетикалық жіптерді қолдануға болады. Қол машинамен тоқылған бұйым бізбен немесе ілмекпен тоқылған бұйымдарға қарағанда анағұрлым тегіс әрі әдемі бола-ды. Машина құрылымы бізбен басталған бұйымды аяқтауға немесе керісінше маши-намен бастап, бізбен әрі қарай жалғастырып тоқуға мүмкіндік береді.

Адам бойындағы дарын, талант та алмаз секілді әркімнің қолына түсе бермейтін құндылық. Ал оны қырлай білу адамның �з шама-шарқына, іскерлігі мен талабына байланысты. Міне, сондай жанның бірі – +нерхан +мержан десек артық айтқандық емес. Шындығында елдің қамын, отбасының жағдайын ойлаған азаматтарды қай уақытта да халық қолдайды, қуаттайды. Үлгілі істерге қарап, �сіп келе жатқан жастар тәрбиеленеді, жаңа буын қалыптасады.

Нұрзат ОМАРҒАЗЫПавлодар облысы

Жақында Оңтүстік Қазақстан облысының әкімшілік-іскерлік орталығының алаңында «Yнерім саған, ауы-лым!», «Кітапханалық керуен – 25 ауылға» жобасы ая-сында облыстық 8 кәсіби театр, филармония, «Оңтүстік-Цирк», «Оңтүстік фильм» мекемелерімен облыстық кітапханаларды гастролдік сапарға шығарып салу салта-наты +тті.

«+нерім саған, ауылым!» гастрольдік сапарымен облыстық әзіл-сықақ және сатира театры Түлкібас ауданының Машат ауылына, облыстық қуыршақ театры Сайрам ауданының Ынтымақ ауылына, Қ.Жандарбеков атындағы Жетісай драма театры Сарыағаш ауданының Тегісшіл, Таскескен, Жартыт�бе, Т�ңкеріс, Қапланбек ауыл дарына, Түркістан қаласының сазды-драма театры Кен-тау қаласына гастрольдік сапарларын бастап, «Кітапханалық керуен – 25 ауылға» автокеруені Сайрам ауданының Қарабұлақ ауылындағы кездесумен жалғаспақ. 5р мәдениет және �нер мекемесі облыстың барлық аудандарындағы 25 ауылға тоқтап, әр аялдамада спектакльдер мен концерттік, цирктік бағдарламалар, кездесу кештерін �ткізеді.

Ағымдағы жылдың желтоқсан айына дейін жалғасын та-батын аталмыш жоба Тәуелсіздік күні мерекесі қарсаңында қорытындыланады.

Шұға АБЗАЛ

ҚҚұрақ көрпеұрақ көрпе

ҚҚұрақ көрпеұрақ көрпе �зірлеген Нұрлан ҚҰМАР

Аристотель, Архимед тәрізді ертедегі ұлы ойшыл дардың ғылымға қосқан қомақты үлесі, ғасырлар бойы жинақталған х а л ы қ т ы ң с а н а л у а н б а й тәжірибесімен, мол мұрасымен ұштаса кел іп , физиканың іргетасы болып саналатын классикалық механиканың тууына себепші болды.

Табиғат жайлы ілімнің баршасы механикадан нәр алып, �ркен жайды. Ғасырлар бойы қалыптасқан ғылым мен тәжірибе нәтижелерін қорытып, мате-матикалық жүйеге келтірген ағылшын ғалымы Исаак Ньютон мен итальян оқымыстысы Галилео Гали лей болатын. Ньютон ашқан механиканың заңдары, Демокрит салған соқпақты үлкен сара жолға айналдырды. Галилей мен Ньютон, Ломоносов пен Фарадей сияқты к�птеген ғылым алыптарының еңбектері бір арнаға құйылып, классикалық физиканы дамытты, кемеліне келтірді. Орта ғасырдағы ұстаның балғасына табындырған шашыранды кәсіпшілікті жойып, шоғырланған капиталистік ірі �ндіріс орындарын құруға мүмкіндік берген бу машинасы да, энергетикада, жаңа дәуір ашқан электр туралы ілім де осы классикалық физиканың жемісі.

Астролябия, армилляр сфе-расы, квадрант, гномон құ рал-дары Александрия орта лы ғында пайдаланылды.

Аспан денелеріне арнайы құралдармен бақылау жүр-гі зілетін. Осы орталықта ІІ ғасырдың атақты ғалымы Клавдий Птолемей �зінің «5лемнің ұлы математикалық

құрылымы» атты әйгілі еңбегін жазған. Бірақ, ғалым барлық ғаламшар Жерді айналады деген қате тұжырым жасаған еді...

+кініштісі Александрия обсерваториясы біздің заманымызға дейін жетпеді. Десек те, астрономдар к�пке дейін антикалық ғалымдар қолданған құралдарды пайдаланып келді.

1751 жылы +зен суы аңға ры нан асып, елді мекенді су қап таған кезде тұрғын халықтарға бұрын мүлде таныс емес ғажап мақұлық жер бетінен шыққан.

Үрейленген халық бұл мақұлықты құдай қарғысына тап болған жер астының тұрғыны – ольм деп атады. Сырт пішіні тритонға ұқсас, к�зсіз, басының екі жағында желбезекті шашақтары бар әлсіз мақұлық жергілікті адамдар үшін �те қорқынышты аждаһа болып сезілді. Олар бұл мақұлықты жергілікті дін иесіне тапсырды да, дін иесі ольмді �зіне таныс натуралиске жіберді. Ал натуралист оған протей деген ат қойды. С�йтіп, сол жылдан бастап үңгірде тіршілік ететін жануарлар зерттеле бастады.

ХІХ ғасырдың орта тұсын да Грекияда Олимпиада ойын-дарын қайта жандандыру мақ-са тында бірқатар шаралар ат-қарылды.

Мәселен, 1859, 1870, 1875 және 1889 жылдары Афинада г р е к с п о р т ш ы л а р ы н ы ң қатысуымен секіру, жүгіру, найза лақтыру, жеңіл атлетика, гимнастика сияқты спорт түрлерінен жарыстар �тті. Олимпиада ойындары бүкіл Грекияны біріктіретін, жалпы ұлттық оқиғаға айналды. 1890 жылы Олимпиадалық қозғалыстың белсенді қайраткері француз Пьер де Кубертьен 1500 жыл үзіліп қалған доданың заманауи үлгіде ұйымдастырылуына үлкен септігін тигізеді. Нәтижесінде 1894 жылы Халықаралық Олимпиада комитеті (ХОК) құрылды. Ал араға екі жыл сала бірінші Олимпиада ойындары Грекияның астанасы Афина қаласында �тті.

АРТЫҚ БОЛМАС БІЛГЕНІҢ...

Жалпақ тұмсық жайын, Жүрсе – дәнің дайын.

Кәрі апам жарапазан айта ала ма?Шара апам жарапазан айтпай қайта ма?

(Комбайн)

ЖАСЫРДЫМ ЖҰМБАҚ

ҚАЙТАЛАП КӨРІҢІЗ

Олимпиаданың жандануы

Ғылым көкжиегі

Александрия обсерваториясы

Протей – үңгір мақұлығы

ТАНЫМ

ҚЫР-СЫРЫ МОЛ ДҮНИЕ

ЖАНУАРЛАР ӘЛЕМІ

жағы �те к�п. Не керек, біз де солардың араларына сіңіп кеттік. Есіктің алдында абдырап тұрған кезде, қасымызға даяшы қыз келіп, бос орынды к�рсетті. Клубта ине шаншар жер жоқ. Орындардың бәріне арадай құжынап жайғасқан адамдардың к�пшілігі жастар, ара-сынан санаулы ересек адамдар-ды да байқадық. Нағыз қайнаған �мір осында ма дерсің. Даңғаза әуенге әр беретін түрлі-түсті жарық басында таңсық болғанымен, аз уақыттың ішінде мезі қылып жіберді. Түнгі клубтың ішіндегі тіршілікті к�зімізбен шолып, ашық-шашық киінген қыздарды да, ащы суға сылқия тойған жігіттерді де кездестірдік.

Ал даяшы ретінде жастардың еркелігін к�теріп, ш�лмек тасып, нәпақа тауып жүрген ұл-қыздар да жетіп артылады бұл жерде. Кештің к�рігі қызған уақытта қыздардан да, жігіттерден де ес кетті. Қайсысы сау, қайсысы мас екенін ажырату мүмкін емес. С�зіне адам түсінбейтін клуб диджейі біреулерді құттықтап, әйтеуір тілек тілеп жатыр.

Ортада сылаңдап, �з �нерлерін к�рсетіп жатқан қыздарды жын қаққан ба дерсің. Бәрі мұндай биші болар ма?.. Мәдени шара-ларда жұртшылық алдына шығып, �з �нерін к�рсетуге қымсынатын жастардың түнгі клубтарда адам танымастай �згеруі қызық бо-лып к�рінді. Айналаңнан айна-лып, біресе еденге, біресе т�бе мен қабырғаға барып «соғылып» жатқан даңғаза әуенге әр беретін түрлі-түсті жарықтар мен музыка даңғыры басыңды шыр айналдырып жібереді екен. Оған қыздардың шыңғырып, жігіттердің ысқырып, кейбірінің айғайлап жатқан дауыстарын қосыңыз. Жаныңдағы адаммен де тілдесу мүмкін емес.

Бізге түнгі клубтағы нәрселердің бәрі ерсі болып к�рінді. Темекіні будақтатқан шылымқор қыздар ер-лерден кем түспейді. Белден т�мен кигендері белдемше деген аты ғана. Қимылдары да ерек, екі қолын т�бесіне қойып, мойынын сипап, шашын ұстап, денесінің әр жерін қимылдатып билеген қыздардың қысқа белдемшелері жігіт біткеннің к�з жауын алуда.

«Қарап тұрған жігітке қыз асы-лар» демекші, әйтеуір ортаға шыққан

ТІРШІЛІК БОЯУЫ

жоқ. Оларды жабудың бас ты амалы – балаларға дұрыс тәрбие беріп, әсіресе, қыздардың түнгі ойын-сауық отауларына бас сұқпауына әрекет жасау. Жеңіл мінезді, ішімдікке құмар, ашық-шашық киінген қыздар түнгі клубтарда күрт азайса, оған еркек атаулы да бар-майды. Түнгі клубта ажал құшқан жастардың оқиғалары да к�п жастарға сабақ болмай тұр. Түнгі �мір жастарды ішімдікке құмартып, теріс жолға апара жатса да, «әй дейтін әже, қой дейтін қожа жоқ». Анығы сол, бұл азғындыққа дер кезінде шара қолданбаса, ертеңіміз бұлыңғыр. Бәлкім, түнгі клубтарды жауып тастау қиын болса, түнгі ойын-сауық отаулары үшін салық құнын әлдеқайда арттыру дұрыс па дейсің?! Алматыда орналасқан, кеңестік заманның стилінде аты қойылған түнгі клубтың мәліметіне сенсек, айына орташа би клубының �зі 50000-65000 доллар пайда түсіреді екен?! Астанадағы гей-клубтардың жылдық табысы – 2 млн долларға дейін жетеді екен! Қожайындарын пайдаға белше-ден батырып отырған клубтарға салықты �сірмесе, түнгі клубтарда қайғымен аяқталатын жағдайлар да басылмайтын сияқты ғой. Бұл ара-да мемлекет әлемдік тәжірибедегі, әсіресе, мұсылман елдеріндегі түнгі клубтарға қатысты құқықтық, салықтық мәселелерді зерделеп, болашақ ұрпақты «жын ойнақтың ордасындағы» мезгілсіз қаза, зорлық-зомбылық пен барлық ке-сапат атаулыдан сақтауға міндетті.

Халқымыз «еліміздің болашағы – жастардың қолында» дейді. Сенімге селкеу түспесе игі. +йткені сенім артқан сол жастар түнгі клуб-тарда санасын улап жүр. 5сіресе, бүгінгі бойжеткен – ертеңгі ана. Ұлтымыздың тағдыры мен болашағы қыздарымыздың қолында. Тіптен, «қыз бала – ұлттың ұяты» деп бе-кер айтылмаса керек. Ал бір күндік жалған дүниеде қыз, келін, ана, әйел қауымы �зінің міндетін қаншалықты дұрыс орындай алып жүр деген сауал ойға оралатыны бар. К�пке топырақ шашудан аулақпыз. Тек кейбір замандастарымыздың осын-дай әрекеттеріне қарадай қарның ашады.


қылығын қайдан білсін. Ауылдағы бірлі-жарым малымен күн к�ріп отырған ата-анасының тірнектеп жинағанын кейбір жастардың осындай түнгі клубтарға шашаты-ны �кінішті-ақ. Жастар арасында белең алып отырған маскүнемдік пен нашақорлық, басқа қылмыстық істер де осы түнгі клубтарға келіп тіреледі десек, артық айтқанымыз емес.

Бұл әдеттен қалай арылуға бо-лады? Ол оңай емес. +йткені бәрі заман ағымы. Тек аздап болса да, жастар ойланса дейсің. Ұлттың руха-ни күйзелісі �з алдына, болашағына қауіп т�нбесе екен. Шындығына келгенде, түнгі клуб десе арқасы қозып тұратын таныстарымыз бар. Аптасына бір рет осында бас сұқпаса жүре алмайды. Оларды түнгі клубтағы даңғаза осылай �зіне қаратып алған. Қазір жастардың к�бі туған күндерін түнгі клубта атап �туді дәстүрге айналдырған. Бұл да құптайтын жайт емес-ау.

Қайбір жылы депутаттар Алма-ты мен Астанадағы гей-клубтардың мәселесін айтып, қоғамды аз ғын-дауға, жастарды тура жолдан тай-

дыруға апаратын жерлерді жауып тастау қажеттігін шыр-пыр болып к�тергені ел есінде. 2013 жылы елімізді дүр сілкіндірген оқиға – Қарағандыда екі лесбиянканың отбасын құруы, әсіресе орыстілді БАҚ-тарда к�п жарияланып, мұны қолдап-қолпаштаған бло-г е р л е р м е н ф э ш н - с т и л и с т е р к�п болса да, адами, ар-ұждан құндылықтарына қарсы «некенің» аяғы қайғылы жағдаймен аяқталды. Біреуі екіншісін �лтіріп тынды. Байқауымызша, кейбір блогер-лер әлі күнге дейін «Гейлердің түнгі клубтарына барып к�ріңіздер, олар керемет мәдениетті адамдар. Бұл жерде біреу сізді қағып кетсе, бірден кешірім сұрайды. Гоу-гоу билеп жүрген жігіттері қандай сым-батты» деп оқта-текте ғаламторда астыртын жарнама жасап отырады. Міне, Алматының түнгі �мірі... Ал бұл жазбаларды жас�спірімдер оқып отырса ше? Заңға келсек, 2015 жылы Сенат депутаттары балалардың денсаулығы мен да-муына кері әсер ететін ақпараттан жас�спірімдерді қорғау туралы заң жобасын қабылдады. Оған

сәйкес, балаларды дәстүрлі емес бағыт-бағдарды насихаттайтын ақпараттан қорғау міндеттеледі. Онда ғаламторда гей-клубтар ту-ралы неге ақпарат к�п? Бұл да құзырлы органдарды ғаламтор мен әлеуметтік желілерде белсенді жұмыс істеуге итермелейтін жайт. Не десек те, түнгі клубтар да, гей-клубтар да еш кедергісіз еліміздің түкпір-түкпірінде жұмыс істеп келеді. Ал полиция қызметкерлері қандай да бір қылмыс түрі болсын, ол адам �лтіру, қыз зорлау, бопса-лау, адам ұрлау, т.б. қылмыстардың кешкі және түнгі уақыттарда �ршитінін растайды.

Бұл мәселе ж�нінде ай-тыскер ақын Жандарбек Бұлғақов та қо ғамдағы

қылмыстың к�бейіп жат қанына алаңдаушылығын білдіре отырып: «Қазақта апақ-сапақта деген уақыт бар. Бұл ақшам намазының уақыты ғой. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) бір хадисінде: «Балаларыңды ақшам на-мазы кезінде үйге кіргізіңіздер, олар жындармен соқтығысып қалмасын» дейді. Ақшам намазы – жындардың ауысып жататын уақыты екен. Ал бізде қалай? Шешесі қызын далаға қыдыруға күн ұясына ба-тып жатқанда, яғни, ақшам на-мазы кезінде жібереді. «5кең ұры-сып жүрмесін, түнгі 12 болмай кел» деп қояды. Бұл масқара с�з. Тіпті, кезінде қазақ ақшам намазы нан кейін далаға шыққан қызды тұр-мысқа алмаған» деп қынжылған еді.

Түнгі клубтар танымал аза-мат тардың да абыройына нұқсан келтіретін жерлердің бірі боп тұр. Қайбір жылы қоғамда қызу тал-қыланған оқиға �зіміздің Олимпиа-да чемпионының басынан �ткен еді. Екі жыл бұрын бүкіл БАҚ пен әлеуметтік желілер «Спортшы түнгі клубта қызға қол жұмсапты» деп шу-лады. Рамазан айында болған оқиға қоғамның наразылығын туғызып, «қыз да, спортшы да ораза айын-да түнгі клубта не істеп жүр?» де-гендей пікірталасқа ұласып кетті. Соған қарағанда, түнгі клубтарда жастарды тек оқыс оқиғалар ғана емес, атақ-абыройға нұқсан келтіруі мүмкін ыңғайсыз жағдайлар да күтіп тұратындай.

Қазірше депутаттар жаба алмаған түнгі ойын-сауық отауларының зи-ян-кесапатын айтудан басқа амал

Карнавал – +нердің бір түрі. Түрлі-түсті, әдемі к+йлектер мен сәнді бетпердесіз Венеция карнавалын к+зге елестету мүмкін емес.

Алғашқы карнавалдар христиандық пасха басталар алдында тойланатын діни мейрам болатын. Қазіргі карнавал мүлдем б�лек. 5сем безендірілген арнайы орындарда к�пшіліктің к�ңілін к�теретін артистер тобы мен к�ше театрын қазір «карнавал» дейміз. Атақты карнавалдар Бразилия, АҚШ және Ұлыбританияда �ткізіледі.

Карнавал қандай өнер?ӘЛЕМДЕ ТАЛАЙ ҚЫЗЫҚ БАР

ЖАНЫМЫЗДЫ НЕГЕ ЖАНЫМЫЗДЫ НЕГЕ ЖАБЫРҚАТТЫ?ЖАБЫРҚАТТЫ?

ТYНГІ КЛУБТYНГІ КЛУБ

(Басы 1-бетте)

Түнгі клубтағы қазақ қыз-жігіттерінің бет-бейнесін �з к�зіммен к�ргім келіп

түн қараңғылығы қоюланған кезде жақын досыммен қаладағы түнгі клубтардың біріне барған бола-тынбыз. Ішке �те бергенімізде ал-дымыздан шыққан еңгезердей екі күзетші үстімізді тінтіп болған соң, қолымызға клубтың таңбасын бас-ты. Қызықтан құр қалып қоярдай, ішке ентелеп кіріп жатқан жастар

«биші» қыздардың бәрі жігіттерге жабысып, барынша иіліп, сылаңдап болар емес. Арақ-шарап саудасы да қызып тұр бұл жерде. Тіпті, олардың түр-түрі сатылады. Байқағанымдай, т ү н г і к л у б т а р д ы ң қ о н а қ т а р ы к�біне �зіміз қатарлы жас тар екен. Сондықтан келушілердің қатары к�беймесе, азаймасы анық. Сол жастар ата-анасының ақшасына қ ы д ы р ы п ж ү р г е н д е р і н е б а с қатырмайтын сияқты. «Қызым үйде – қылығы түзде» дегендей. Олар бауыр еті баласының бұл

Қызметкер:

Клубта қызмет етіп жүргеніме бір жыл болды. Жұмысым $зіме ұнайды. 150 мың

айлық аламын. Қарамағымызда 60 қызметкер жұмыс істейді. Оның 4-еуі жалғызбасты аналар, 20-сы жұмыс

пен оқуын қатар алып жүрген даяшы студенттер. Сондай-ақ, тазалыққа жауап беретін 10 шақты жұмысшымыз, 12 күзетшіміз

бар.

Күзетші:

Клубқа жастардан б$лек, әншілер, елімізге танымал тұлғалар да келіп тұрады. Кіре берісте тексерістен $ткізгеннен соң, қолдарына таңба басты-

рып түнгі клубқа кіргіземіз. Ішімдік ішілген соң бұл жерде т$белес-жанжалдар жиі боп тұрады. Алайда күзетші болған соң біз осы жердің тыныштығын

қадағалауға міндеттіміз.

Даяшы:

Түнгі клубта ішімдіктерге сұраныс $те жоғары. Бұрын арақ ішіп үйренген қонақтар шетелдік ішімдікке де үйренді. Басты $тетін ішімдіктеріміз сыра, коктейл, виски және мартиниге қонақтар

к$птеп тапсырыс беріп жатады. Айлығымыз қызмет к$рсетуімізге байланысты. Бізде бастапқыда 5%, бір айлық

тәжірибеден $ткен соң 6%, мәзірді толық білетін тәжірибелі даяшылар 7-8%-ға дейін ақша ала

алады. Ең азы 60-70 мың, к$бі 150-170 мың к$лемінде табыс табады.

12 №40 (1350) 6 – 12 қазан

2016 жыл

АНА ТІЛІ

Кинодағы пірім –Кинодағы пірім –Абдолла ҚарсақбаевАбдолла Қарсақбаев

Құрылтайшы және шығарушы: «ҚАЗАҚ ГАЗЕТТЕРI»

Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгiБас директор –

Редакторлар кеңесiнiң төрағасы

Жұмабек КЕНЖАЛИН

қабылдау бөлмесi 272-87-30 [email protected]

Бас редактор Самат ИБРАИМ

Бас редактордың бiрiншi орынбасары Нұрперзент ДОМБАЙ

Бас редактордың орынбасары Дәуіржан ТӨЛЕБАЕВ

Бөлiм редакторлары:

Ақбота ИСЛӘМБЕК – Тіл мәселелері және мәдениетБағдагүл БАЛАУБАЕВА – Білім және ғылымАбылайхан ЖҰМАШЕВ – Ақпарат және әлеуметтік мәселелер

ФототiлшiАзамат ҚҰСАЙЫНОВБеттеушіНұржан АСАНОВ

КорректорДинара МАСАКОВАХатшы-референтЛунара АТАМҚҰЛОВА

Апталық Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлiгiнiң Ақпарат және мұрағат комитетiнде қайта тiркеуден өтiп, 2006 жылғы 4 маусымда №7345-Г куәлiгi берiлдi.Газет аптасына бір рет шығады.«Ана тiлi» газетiнде жарияланған материалдардың авторлық құқы «Қазақ газеттерi» ЖШС-ға тиесiлi, жарнаманың мәтiнi мен тiлiне редакция жауапты емес.«Ана тiлiнде» жарияланған материалдарды көшiрiп немесе өңдеп басу үшiн редакцияның жазбаша рұқсаты алынып, газетке сiлтеме жасалуы мiндеттi.Жарияланған мақала авторларының пiкiрлерi редакция көзқарасын бiлдiрмейдi. Газет авторларынан мақалалардың 3 беттен (14 кегль) аспауын, электрондық нұсқасымен қоса әкелуiн сұраймыз. Редакция оқырман хаттарына жауап бермейді, қолжазба кері қайтарылмайды. Газеттiң терiлуi мен бет қатталуы «Қазақ газеттерi» ЖШС-ның компьютерлiк орталығында жасалды. Индекс 65367. Офсеттiк басылым.Газет: Алматы қаласы, Мұқанов көшесі, 223 «в». «Алматы-Болашақ» АҚ, Тел: 378-42-00 (бухг.), 378-36-76 (факс); Ақтөбе қаласы, Т.Рысқұлов көшесі, 190, «А-Полиграфия» баспаханаларында басылып шықтыТапсырыс № 1528/1561

«Қазақ газеттерi» ЖШС-ның аймақтардағы өкiлдiктерi:

Толымбек ӘБДІРАЙЫМ 8 701 345 7938 (Астана)Жанғабыл ҚАБАҚБАЕВ 8 771 769 6322 (Ақтөбе обл.)Батырбек МЫРЗАБЕКОВ 8 (7102) 90-19-73 (Қарағанды обл.)Бектұр ТӨЛЕУҒАЛИЕВ 8 (7292) 40-41-01 (Маңғыстау обл.)

Меншікті тілшілер:Еркеғали БЕЙСЕНОВ (Астана) 8 775 205 65 84Өтеген НӘУКИЕВ (Атырау) 8 701 518 46 81Орал ШӘРІПБАЕВ (Семей) 8 705 661 14 33Оразалы ЖАҚСАНОВ (Қостанай) 8 777 230 71 84Жарқын ӨТЕШОВА (Мәскеу) [email protected]

Қоғамдық негіздегі кеңесшілер:Ғарифолла ӘНЕС – филология ғылымының докторыШерубай ҚҰРМАНБАЙҰЛЫ – филология ғылымының докторы, профессорАягүл МИРАЗОВА – педагог-ұстаз, Қазақстанның Еңбек ЕріТалас ОМАРБЕКОВ – тарих ғылымының докторы, профессор

материалдың жариялану ақысы төленген

Кезекшi редакторАбылайхан ЖҰМАШЕВ

Таралымы 20020

РЕДАКЦИЯ ТЕЛЕФОНДАРЫ: 2-72-49-78 (қаб.бөлмесi/факс)Бөлім редакторлары: 267-40-07E-mail: anatili_gazetі@mail.ru

МЕКЕНЖАЙЫМЫЗ:050013, Алматы қаласы, Желтоқсан көшесі, 175, 2-қабат

А

ӨНЕР ӨЛКЕСІНДЕ

БАСҚОСУРУХАНИЯТ

Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері, қазақ мәдениетіне, қазақтың кино өнерінің алтын қорына мол үлес қосқан, қазақ балалар киносының негізін қалаған талантты кинорежиссер Абдолла Қарсақбаевтың туғанына биыл 90 жыл. Осы орайда Қазақстан Республикасы Ұлттық кітапханасы мен «Нұрғиса Тілендиев» қоғамдық қоры бірлесе отырып «Абдолла Қарсақбаевтың мұрасы және патриоттық тәрбиенің өзекті мәселелері» тақырыбында ғылыми-тәжірибелік конференция өткізді.

Нұржұман ЫҚТЫМБАЕВ:

Астанадағы жыр кешіАстанадағы жыр кеші Жарты ғасырдан соң...Жарты ғасырдан соң...

МИРАС

Археологияға арналмақ

Ел Тәуелсіздігінің 25 жылдығына орай �ткен мереке «Жастар» спорт сарайының маңынан бастау алды. Облыс басшысы бастаған меймандар алдымен қаладағы +.Жолдасбеков атындағы экономика және құқық академиясы, Талдықорған политехникалық колледжі сынды бірқа-тар оқу орындарының стендтері мен ма ман дықтар бойынша тігілген к�рме жұ мыстарын тамашалады. Сонымен қатар мерекеге орай ұйымдастырылған «Анам және мен – 2016» байқауын тамашалап, бүлдіршіндердің �неріне ризашылығын білдірді.

«Жастар» спорт кешенінің маңын дағы Талдықорған к�псалалы ауруханасы және қаладағы �неркәсіп орын дарының тыныс-тіршілігі мен жетіс тік терін к�рсететін к�рмені арала ған қонақтар К�к туымыз ілінген 92 метрлік бағананың түбіндегі Қазақстан халқы Ассамблеясы облыстық филиалының ұйымдастыруымен тігілген этномәдени орталығында болып, этнос �кілдерінің �нерін тамашалады. Сонымен қатар «Жастар» мәдениет және демалыс саябағындағы ұзыннан-ұзақ жайылған үстелдегі 100 метрлік алма пирогын к�ріп, к�рермендер мен мәртебелі қонақтар рекордтық ұзындық �лшемінде пісірілген астан дәм татты.

5р тойдың к�рігін қыздыратын, тарихқа елеулі оқиға болып таңбаланатын жайттардың болатыны с�зсіз. Мұндай к�рініс Қала күні мерекесінде де орын а л ы п , ә д е б и е т к е қ ұ м а р х а л ы қ т ы ң мерейін �сірді. Ол ақиық ақын Мұқағали Мақатаевтың ескерткішінің салтанат-ты ашылу рәсімі. Аталмыш игі шара мұзарт таудың мұзбалағы жазған жа-лынды жырлармен басталды. Рухани шарада облыс әкімі Амандық Баталов, Жұлдыз Мұқағалиұлы Мақатаев с�з с�йледі. Сонымен қатар, халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты, Белгілі ақындар 5ділғазы Қайырбеков, Дәулетбек Байтұрсынұлы �лең оқыды. Ізгі тілектер мен жыр шашудан кейін Бақытгүл Мұқағали келіні бастаған зиялы қауым ақын ескерткішіне гүл шоқтарын қойды.

Жылдан-жылға гүлденіп келе жатқан әсем қаланың мәдениет күніне арналған

Бүгін Қазақстан Республикасы Ұлттық музейінде Қазақстандағы Италияның мәдениет жылы аясын-да Джанкарло Лигабуе қорының қолдауымен еліміздегі Италия елшілігі алғаш рет Қазақстандағы италияндық археологиялық зерттеулер семинарын +ткізеді.

Семинардың �туіне ҚР Мәдениет және спорт министрлігі, ҚР Ұлттық музейі, Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет инсти-туты және Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ жанындағы К.Ақышев атындағы архео-логия ғылыми-зерттеу институты қолдау білдіріп отыр. Шарада Лигабуе қорының 1998 жылдан бері Қазақстан ғылым акаде-миясы 5.Х.Марғұлан атындағы археоло-гия институтымен және Француз ұлттық ғылыми-зерттеу орталығымен бірлесіп жүргізген зерттеулерінің қорытындысы

мерекелік концерт те қазақтың арғы-бергі тарихын қозғаған ғажайып к�рініспен бас-талды. Игі шарада облыс әкімі Амандық Баталов құттықтауын жеткізді.

– Қадірменді талдықорғандықтар мен қонақтар! Сіздерді Қала күні мерекесімен шын жүректен құттықтаймын! Барша қала тұрғынына қуанышқа толы сәтті күндер, әр шаңыраққа бақ-береке, жас-тарға асыл арман, ізгі мақсат тілеймін. +зінің әсем келбетімен алыстан к�з тар татын шаһарымыздың күн сайын жаңа рып, к�з алдымызда одан әрі гүл-денуі – бәріміз үшін зор қуаныш, – дей келе, облыс орталығының айшықты ажары мен болашағы жайын с�з етіп, атқарылып жатқан жақсы істер мен баян-ды бастамаларға тоқталып �тті. Сонымен қатар Бразилияның Рио-де-Жанейро қаласында �ткен 15-ші жазғы Паралим-пиада ойындарында пауэрлифтингтен күміс медаль иегері атанған Раушан Қойшыбаеваға жеңіл авток�ліктің кілтін және 11 млн. 500 мың теңгенің сертифика-тын табыстады. Аталмыш Паралимпиада ойынында жетінші орын иеленген Гүлбану Абдыхалықоваға 1 млн. 500 мың теңгенің, ал қос паралимпиадашыны дайындаған пауэрлифтингтен Алматы облысының аға жаттықтырушысы Денис Орловқа 5 млн. 750 мың теңгенің сертификатын табыс етті.

Салтанатты жиында Талдықорған қаласының әкімі Бағдат Қарасаев шаһар тұрғындарын аталмыш мереке-мен құттықтап, Ұлы Отан соғы сының ардагері Тоқтарбай Қана пья нов ты, «Ерлік» мүгедектер қоғам дық бірлес-тігінің т�райымы Роза Ақжаркенова м е н о б л ы с т ы қ ж о ғ а р ғ ы с п о р т т ы қ шеберлігі мектебінің директоры, Бейжің О л и м п и а д а с ы н ы ң қ о л а ж ү л д е г е р і Нұрбақыт Теңізбаевты «Талдықорған қаласының Құрметті азаматы» атағымен марапаттады. Бұдан соң спортсүйер жа-стар мен �нерпаздар шеруі �тті. Кеш соңы тамылжыған ән мен күмбірлеген күйге ұласты.

Асыл СҰЛТАНҒАЗЫТАЛДЫҚОРҒАН

ұсынылады. Қор Венеция қаласында орналасқан, Қазақстан және 14 мемлекетті құрайтын Лигабуе қауымдастығына жетекшілік етеді.

Зерттеу қорытындыларын профессор Елена Баринова, Арман Бейсенов, Гүлнар Жұмабекова және Қырым Алтынбеков ұсынбақ.

Айта кетейік, Лигабуе қорының ал-ғашқы зерттеулері Қазақ Алтай жерін дегі сақ дәуіріне (б.д.д. 750-300 жж.) жата-тын қорғанды қазудан басталды. Зерттеу жұмысының ең маңызды жетістігі Шығыс Қазақстандағы Берел алқабынан табылған патша қорғандар тізбегі болып табылады. Үш жыл ішінде жүргізілген археологиялық жұмыстардың нәтижесінде екі мыңнан аса құнды жәдігерлер табылды.

Ж.С�РСЕНОВААСТАНА

Аб д о л л а Қ а р с а қ б а е в т ы халық �згеше �рнегімен қазақ киносының к�шін

� р г е с ү й р е г е н с а н а у л ы қ а з а қ режиссерлерінің бірегейі ретінде таниды. Талай к�рерменнің к�ңілін жаулаған туындылары бүгіндері классикаға айналды. «Ботаг�з», «Қилы кезең» фильмдерінің екінші режиссері болды. «Бандыны қуған Хамит», «Балалық шаққа саяхат», «Бауырым менің», «Мазасыз таң», «Біздің Ғани», «Жүйрік болсаң, озып к�р» фильмдерінен �зіндік қолтаңбасын аңғару қиын емес. Ал «Менің атым Қожа», «Алты жа-сар Алпамыс» сынды фильмдері қазақ кино �нерінің жауһарына ай-налды. Алғашқысы Франциядағы Канн фестивалінің дипломына ие

болғанын, «Қазақфильмнің» алғашқы халықаралық деңгейде танылған фильмі екені де к�птің есінде. Ал «Алты жасар Алпамыс» фильмі Бүкілодақтық Х кинофестивальдің жүлдегері атанды. Сол «Менің атым Қожа» фильмімен қаншама ұрпақ тәрбиеленіп, �сті?! Режиссер үшін бұдан асқан бақыт жоқ шығар, сірә?!

Конференцияны ашқан кино қайраткері, Қазақ Ұлттық �нер академиясы кино және телевидение ф а к у л ь т е т і н і ң п р о ф е с с о р ы Шаяхмет Имашев режиссермен алғаш таныстығы жайлы айта келе, оның ешкімге ұқсамайтын мінезін,

Астанада Тәуелсіздіктің 25 жылдығына арналған «Қуатты +ңір – қуатты Қазақстан» бағдарламасы аясында Ақт+бе облысының күндері +тті. Шараны ҚР Ұлттық академиялық кітапханасында ақт+белік ақын Ертай Ашықбаев «Ассалаумағалейкүм, Астана!» атты шығармашылық кешімен ашты.

Елордаға есендесе келген Ертай ақын биыл мерейлі 60 жасқа толып отыр. Осы жасына дейін кіндік қаны тамған �ңірден жырақтаған жоқ. Шығармашылық кешін �зімен бірге Ақт�беден ере келген қаламдас інісі Бауыржан Бабажанұлы әзілмен әрлеп, нақылмен нәрлеп жүргізіп отырды. Жиналған к�пшілік ақынның әртүрлі тақырыптағы �леңдерін �з оқуында тыңдап, бір серпіліп қалды.

Кеште с�з алған Жазушылар одағы Астана қалалық филиалының т�рағасы, белгілі ақын Несіпбек Айтұлы: «Нұрпейіс Байғанинді айтпағанның �зінде, Ақт�бе дегенде, менің ойыма Қуандық Шаңғытбаев, +тежан Нұрғалиев, осы күндерге дейін бағасын ала алмай келе жатқан қазақтың ұлы классигі Сағи Жиен-

Ұстаздар мерекесі қарсаңында Қазақ мемлекеттік Қыздар педагогикалық университетінде жоғары деңгейде ұйымдастырылған Қазақ филологи-ясы және әлем тілдері факультетін 1966 жылы бітірген түлектермен кездесуге арналған «Сағыныш» атты әдеби-сазды кеш +тті.

Кешке қатысушы қонақтарды уни-верситет ұстаздары мен студенттер к�теріңкі к�ңіл күймен қарсы алып, гүл шоқтарын ұсынды. Олар алдымен университетті аралап, мұражаймен та-нысып шықты.

Кездесуді Қазақ мемлекеттік Қыз-дар педа гогикалық университетінің Қазақ фи лологиясы және әлем тілдері факультетінің деканы Алтынай Тымбо-лова құттықтау с�збен ашып, кешті �зі жүргізіп отырды.

– Бүг ін тағылым кеші . Бүг ін сағыныш кеші. Бүгін қауышу кеші. Сондықтан �ткен күндерден естелік б�лісетін бүгінгі кездесу кешімізді «Сағыныш» деп атадық. Сонау алпыс алтыншы жылы осы факультетті 34 қыз боп бітірген бұл кі сілердің бүгінде алды 75 жаста. Бүгін арамызға сол бітірген 34 қыздың 14-і келіп отыр. Кезінде жап-

алғырлығы мен елжандылығын ерекше атап �тті: «Абдолла ағамен 1978 жылы киностудияның дубляж залында етене жақын таныстым. 5бекең қолында дорбасы, аузында темекісі, аса бір жақсы к�ңілде екен. 5лдекімдерді іздеді. Кенет маған қарап: «5й, сары бала, неғып отырсың, қауырт жұмысың болмаса менімен жүрсеңші» деді де, ала ж�нелді. Сол кездесу мен үшін �те қымбат. 5ңгіме барысында тағы бір фильм түсіру ойда барын, с о н ы ң ж ұ м ы с ы м е н к � п ж е р д е болғанын, осы жолы Талдықорған облысын аралап қайтқанын айтты. Ол фильмнің аты «Бандыны қуған Хамит» болатынын сол жолы естіп едім. 5бекеңнің бүгінгі к�ңіл-күйін байқап, осындай бір ашық-

жарқын отырысты пайдаланып, жақын танысқым келіп, �зімнің қайдан екенімді, шыққан тегімді айта бастадым. Абдолла аға с�зімді б�лмей, �те бір мейірбандықпен «маған іні боласың» деп еді. Осы жолы Алматы облысының Кеген ауданында «К�лсай» деген к�л бар екенін, біздің ауыл жақтың табиғаты керемет және кино түсіруге әбден қолайлы екенін, Шарын деген �зенде «К�ртоғай» деген тоғайлы сай барын, «түсіретін жерді сол жақтан іздемейсіз бе?» деп ойымды ортаға салдым. Саты деген ауылда туып-�скенімді, сол ауылда әке-шешем тұратынын

баев келеді. Сағидың қаламынан құйылып түскен м�лдір жыр, Абай айтпақшы, �леңдегі «сылдыраған �ңкей келісім» қазақ поэзиясында �те сирек. Міне, кешегі +тежандардың, Қ у а н а ғ а л а р д ы ң , С а ғ и л а р д ы ң , Есенбайлардың поэзияда тігіп кеткен үлкен байрағын қазір ұстап тұрған – осы Ертай» деді. Сондай-ақ, сықақшы К�пен 5мірбек Ақт�бе жерінің қадір-қасиетін ақын тағдырымен байланыс-тыра с�йледі.

Студенттік жылдардың қызығын Ертай Ашықбаевпен қатар �ткізген саясаткер 5міржан Қосанов, жа-зушы Толымбек 5бдірайым және ақынның курстасы, суретші Сейсен-хан Махамбет те кеш иесі ж�нінде кеңінен толғап, келісті пікірлер айтты. Ақт�белік талантты әнші Жадыра Арыстанова Ертай Ашықбаевтың с�зіне жазылған әндерді шырқап, кеш соңында қонақтарға ақынның «Мешін жылы Бабатайда туғалы» атты биыл жарық к�рген жыр жинағы таратылды.

Е. БОЛАТҰЛЫ

АСТАНА

жас �рімдей қыздар бүгінде ардақты әже, аяулы ана, асыл жар, құрметті ұстаз атанған...» дей келе, факультет деканы Алтынай Ораз бек қызы қатысып отырған 14 түлекті ерек ше ыстық ықыласпен таныстырып �тті.

Кезек «Сыр-сұхбат» айдарына келгенде, бүгінгі жас толқын ерек-ше ықыласпен тыңдап, �мірлеріне сабақ алғандай әсерде болды. 1966 жылғы түлектер, атап айтқанда Лиза Қ о ж а х м е т о в а , Б е к е м к ү л Б а т ы р -бекқызы, Айша Хұсайынова, Бақыш Хұсайынханова, Ырысалды Нүкенова, Б а к и р а Н а я т б е к о в а , Т ы н ы ш т ы қ Абсалықова, Жәмкеш Абдрасулова, 5спет Жағыпарова, Нүрзия Жәмен-тікова, Нүрила Сағатбекова, Ханшайым Пірімбетова, Роза 5кімжанова, Дина Жанғазина, Зағипа Абибуллаевалар �мір жолдарынан естеліктер айтып, студенттік жылдарды сағынышпен еске алды.

Кеш әсерлі �тті. Қонақтарға арна-лып, музыкалық құттықтаулар жолдан-ды. Арнайы кездесуге келген 1966 жылғы түлектердің кеуделеріне университеттің т�сбелгісі тағылды.

Бағдагүл БАЛАУБАЕВА

айтып, қонаққа шақырдым. Ол кісі риза болып, келісімін бергендей б о л д ы . К � п ұ з а м а й , 5 б е к е ң д і ертіп мен �з ауылыма келдім. Бұл бір ұмытылмас күндер еді. Менің әкем Имашпен екеуі түйдей құрдас болып шықты. 5кем ауылға ғана емес, ауданға, қала берді, облысқа белгілі ұстаз болатын. Қазір ойласам, сол жылы екеуі де елудегі жігіт ағалары екен ғой. 5деттегідей ұлы режиссердің құрметіне арналып дастарқан жайылды».

Конференция барысында режис-сер дің ұлы Тоқтар Абдоллаұлының әкесі жайлы фильмінің тұсаукесері болды. Фильмде Абдолла Қар сақ-баевтың балалық шағынан бастап �мір жолы қамтылады. Атақты кино май талманы Г.Рошаль болашақ

фильм дерге лайықты жастарды іздеп Жамбылдың жырларын мә нерлеп әрі жаңылыспай, жатқа айт қан �жет, алғыр бала Абдолланы алғаш байқаған екен. Осылайша 1943 жылы Алматыда ашылған кино-актер мектебінің алғашқы түлегі болыпты. Фильмде Мұрат 5уезов, Олжас Сүлейменов, Шерхан Мұртаза, Ильфа Жансүгірова-Жан досова, Досхан Жолжақсынов, Д а р и ғ а Т і л е н д і к е л і н і , И г о р ь Вовнянко сынды қайраткерлердің режиссер жайлы естеліктері оның адами-тұлғалық бейнесін айрықша аша түскен. Мәселен, оның басшы-л ы ғ ы м е н т ү с і р і л г е н қ а й к и н о

болмасын, ол әр актермен жеке с�йлесіп, сценарийді ой елегінен �ткізіп, фильмді ерекшелендіруге бар жанын салатынын ұғыну қиын емес. «Менің атым Қожа» фильмінде басты р�лді сомдаған Нұрлан Сегізбаев түсірілім алаңындағы әр сәттің �зі үлкен актерлік мектеп болғанын тілге тиек етті. «Абдолла аға сценарийде жазылған мәтінді бала тіліне келтіріп, түсіндіріп жеткізетіні таңдандыратын. Кейде онда жазыл ған с�здерді қиынсынып, жаттамай келетін кезім болған. Бірақ Абдолла ағаның бала тілін тауып, р�лге жан-тәніммен кіруге құлшындыруы ерекше сергектік сыйлайтын» деді ол.

Конференцияға қатысқан қо-нақтар ішінен белгілі актер, Қазақ КСР-нің халық артисі Нұржұман Ықтымбаев та �з естеліктерімен б�-лісті. «Абдолла ағаға менің к�ңілім б�лек. Күні бүгінге дейін мен ол кісіні әке деймін. Клара шешемді шеше деймін. Тіпті кинодағы менің пірім – Абдолла Қарсақбаев еді. Шетелдің қай мемлекетіне барсам да, қай фильміне түссем де, жанымда А б д о л л а , Ш ә к е н , Ж а н т � р и н ағаларым жүргендей сезінемін. ГИК-та режиссурадан сабақ берген Андрон Кончаловский Абдолла ағаның фильмдерін тәжірибелік құрал ретінде пайдаланатын» дей келе, бүгінгі қазақ киносында осындай режиссерлармен, актерлармен етене байланыс орнатып, шеберлік сағаттарын �ткізу жоқтың қасы екеніне қынжылысын білдірді.

Қадыр Бегалин «Алты жасар Алпамыс» фильмін түсірудегі қы-зықтарды, Абдолла ағаның Алпамыс р�лін сомдаған балаға әр қимылын, әр с�зін �зі айтып, к�рсетіп беретінін, актерлермен бірлесе жұмыс істейтінін еске алды. Абдолла ағаны қазақ киносының корифейі деу артық емес екенін айтты. Сонымен бірге зайыбы Клара Хамитқызы, белгілі қаламгер Аян Нысаналин, Майра Омарова, Нәзі кен Алпамысқызы режиссердің шеберлігі хақындағы ойларымен б�лісті.


АТАМЕКЕН

Әсем келбетімен көз тартатын шаһар

Мәдениетіміздің өркендеп, экономи камыздың дамып келе жатқанын көрсететін игі шаралар көптеп ұйымдастырылуда. Бағзыдан жалғасын тапқан салт-дәстүріміз бен этнос өкілдерінің ұстанымын танытатын, жастарды отансүйгіштікке, бауырмалдыққа тәрбиелейтін, күллі құндылықтарымызды бағалап, жетістіктерді паш ететін мереке өз жалғасын тапты. Жыл сайын дәстүрлі түрде өтіп келе жатқан Талдықорған қаласының күні тойланды.

Documents

6 - 12 қазан 2016 жыл