24

P2wantokniuspepa.com/images/WantokNiuspepa/2012/Wantok... · 2016-07-07 · P2 Wantok Mas15-21,2012 nius Belden no bikhet... I kam long pes 1 PNG,GregorySheppard bilong Young & William

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

P2 Wantok Mas 15 - 21, 2012 nius

Belden no bikhet...I kam long pes 1PNG, Gregory Sheppard

bilong Young & WilliamLawyers, i tok SydneyMorning Herald niuspepalong Australia i no binmekim gut wok painimaut osekim gut pes bilong dis-pela man husat i bin bikhetinsait long dispela hotellong yai 2011.Shepperd i tokimWantok

Niuspepa olsem dispelapasin bikhet i bin kamaplong det Epril 16, 2011,taim Namah i bin stapOposien Lida, na sapos emi tru tru Namah dispela storiinap long pairap long taimyet, tasol nau olsemwanem na stori i kamaptaim ileksen taim i kam

klostu.“Ol i no lukim gut pes bi-

long dispela man na ol itoktok nating stap. Em i noem. Ol i rong long tok em iBelden Namah bikosNamah em yet i tok em i noem. Em i narapela man.Nau wanpela yia i go pinisna olsem wanem ol i lukimolsem em i Namah,” Shep-pard i tok.Em i tok em i stretim tok-

tok wantaim sampela loyalong Australia long larim oli sekim gut wantaim Syd-ney Morning Herald longpainimaut husat tru i binlukim Namah spak, bikhet,tok nogut na mekim nam-baut nambaut insait long

hotel.“Nau yet ol loya bilong

Namah long Sydney i stre-tim ol pepa wok long kotimdispela man o meri husat isaspekim em olsem dis-pela narapela man bilongbikhet insait long hotel em iNamah. Ol bai pait long raitbilong Namah bikos ol ibagarapim nating nem bi-long bikpela lida,” Shep-pard i tok.Gren Sif Sir Micheal So-

mare i singaut strong longPraim Minista Peter O’Neilllong tokim pipel bilongPNG olsem wanem em baistretim dispela sem pasindeputi bilong en i binmekim nambaut nambuat

long Casino long Australia.Sir Michael i tok; “Olsem

lida, yumi makim pes bi-long PNG taim yumi goovasis. Pasin bilong yumimas luksave long rispekimyumi yet olsem lida na olpipel bilong yumi.”“Mi save olsem planti

pipel i nau sem bikos wan-pela biknem lida bilongkantri i mekim pasin nogutwe kantri i nau kisim sem.

“O’Neill noken pasimmaus na stap isi; plantialegesen o sut toktokagensim Namah i wok longkamap nau, olsem em iwok long poromanim stil-man bilong IndonesiaJoko, brukim loa long karim

bikpela mani kam insaitlong kantri na Bewani WelPam Divelopmen. Ripot itok em i bin yusim 800 000dola long pilai Kasino tu,”Sir Michael i tok.Sir Michael i askim

O’Neill long stopim Namahlong go ovasis na makimmaus bilong kantri bikosnogut em i westim gavmanmani nating long plantipekpek long bagarapimnem bilong kantri.“Mi singaut strong long

ol pipel bilong Vanimo-Green long makim nupelalida na rausim Namahbikos em bai bagarapimnem bilong yupela namipela olgeta long PNG,”

TIPNG: Ileksen 2012 mas go hetILEKSEN 2012 mas bi-hainim taim bilong en yetstret aninit long MamaLoa, na mas go het bikosnogat wanpela Memebabilong Palamen i gat raitlong surukim ileksen,Trensparensi IntenesenelPNG (TIPNG) i tok.TIPNG i kamautim dispela

namba wan tingting bihainlong Palamen Spika JeffreyNape, Deputi Praim Minista,Bleden Namah, NCDGavan Powes Parkop, na

sampela Memba bilongPalamen i bin strongim saitlong surukim dispela ilekseni go moa inap 6 o 12 mun bi-hain.Taim Nape gat strongpela

bilip olsem ol memba i gatpawa long stopim, surukim olarim ileksen go het, Namahna Parkop i strong long su-rukim ileksen bikos tupela ibilip planti pasin korapsenolsem vot tupela o plantitaim, stilim balot bokis napepa, na pual pasin baikamap, na dispela bai nonap kamapim trupela nastretpela pasin demokresi

long makim ol lida i go insaitlong palamen.Maski kantri nogat gut-

pela sistem olsem baio-metrik sistem long ronimileksen long stretpela we,TIPNG i tok gavman napalamen bai ples klia brukimMama Loa bikos Seksen105 (1) (a) i tok: “jeneralileksen mas kamap insaitlong 3-pela mun bihain longdispela de we kisim bek bi-long ol rit pepa bilong pas-taim ileksen bai kamap namakim 5-pela yia stret.”Siaman bilong TIPNG,

Lawrence Stephens, i tok;

“Olgeta det long ronim ilek-sen i stap long Mama Loa.Olsem na sapos gavman itingting long surukim dis-pela ileksen, em bai brukimSeksen 105 (1) (a) bilongMama Loa na Ogenik Loabilong Nesenel na Lokol-level Gavman Ileksen.”“Em i ples klia, ol memba

i nogat rait long holim pawamoa long 5-pela yia. Spikatu em wok long kisim rongedvais o toktok long daunimpawa bilong IlektoralKomisina. Em i wok bilongIlektoral Komisina long ed-vaisim o tokim Gavana-Jen-

eral long givim tok orait longronim ileksen.“Inap long paulim tingting

bilong ol pipel. Kantri masgo long ileksen bikos taimbilong yupela em i pinisnau. Yupela i ken go askimsapot bilong ol pipel longkambek long Palamen namakim maus bilong ololsem lida. Noken gia-manim ol pipel bikos pala-men i nogat pawa longsurukim ileksen na plantipipel na oganisesen i sapo-tim ilektoral komisin longlarim ileksen go het,”Stephens i tok.

Aja Alex Potabe i raitim

GAVMAN bilong Japan,aninit long Ofisel DivelopmenAsistens (ODA) i halivimPNG Fores Atoriti (PNGFA)long lukautim gut ol bus nadiwai bilong yumi.PNG i gat biikpela bus, we

dispela i ken daunim sam-pela mak bilong kamapimKlaimet Senis birua. TasolPNGFA i gat liklik mani, sotlong ol save man na em inogat ol arapela samting longlukautim ol bus bilong yumi.Olsem na gavman bilong

Japan i luksave long dispelabikpela nid yumi gat, na i

givim sampela mani na olsamitng long kamapim wan-pela progrem bilong luautimol bus na diwai long kantri.Ambesada bilong Japan i

kam long PNG, His Ekse-lensi, Hiroharu Iwasaki, i tokem i amamas long givim K20milian long halivim PNGFAlukautim gut ol bus na diwai.“Dispela mani bai mekim

gutpela wok tru. Em bai dau-nim Klaimet Senis birua bikosol diwai save mekim bikpelawok long rausim ol ea o winnogut bilong kamapimGlobelWoming na Klaiment Senisbirua.“PNG i gat bikpela bus na

planti ol gutpela na spesol

diwai i stap long hia. Sam-pela bilong dispela kain iwai ino stap long arapela bilongwel. Tasol sapos yumi nolukautim, bai yumi lusim ol-geta. Sapos yumi larim olloging kampani i katim olgetadiwai na bagarapim ol bus,dispela bai bagarapim kantritu.“Olsem na yumi mas luka-

tim ol bus na diwai bilongPNG. Japan em i gutpela nawanpela biknem poroman bi-long PNG. Long karim dis-pela poroman bilong yumi igo antap long narapela level,ODA i nau givim dispelamani na ol komyuta longPNGFA na ol arapela

stekholda long lukautim busbilong yumi,” Iwasaki i tok.Japan i givim wanpela Se-

talait masin, GIS masin, olkompyuta, halivim ol wok-man wantaim trening, nahalivim ol wok manmeri bi-long PNGFA long kamapimdispela progrem bilonglukautim bus i go inap ol yet ifit long mekim wok gut.Aninit long dispela pro-

grem, PNGFA bai wokbungwantaim Opis bilong KlaimetSenis, Dipatmen bilongAgrikalsa na Laipstok, Dipat-men bilong Envaironmen naKonsevesen, Fores RisetsInstitut, Yunivesiti bilongPNG (UPNG) na PNG Yuni-

vesiti bilong Teknoloji (Yu-nitek).Iwasaki i tok tenkyu tu long

PNG i bin halivim Japanwantaim mani na tok soretaim em i bin painim wanpelabikpela birua las yia, wegraun guria i bin kirapim sol-wara na kilim ol manmeri.Dispela i bin kamapim biruatu long Naklia Pawa Stesenlong Fukushima tu, we moamanmeri i bin dai long sikrediesen.Em i tok dispela kain pasin

bilong luksave long nid bi-long narapela kantri tasol baihalivim tupela kantri bilongyumi long kamapim gutpelaporoman.

Japan halivim PNG lukautim bus

Winim Drim Kar Bilong Yu Pro-mosenTelikom PNG i gat 12-pela kar bi-long givim dispela yia insait long“Winim Drim Kar bilong Yu Yetinap long K25, 000” Promosen.

Dispela promosen em i bilonggivim bek long ol kastoma longpas strong wantaim Telikom naol prodak na sevis bilong en.

We bilong PilaiOlgeta mun, wanpela TelikomKastoma, husat i go insait longdro bihain long ol i topap i goinap long K50 long wanwanmun, i gat sans long go insaitlong dro bilong winim wanpeladrim kar ol yet i laikim. (olsem;topap long wanem kain kainmanimak i bung wantaim longmekim K50).

Ol Wina bilong Janueri na Feb-ruariTelikom PNG i givim pinis tupelakar i go long ol wina bilongJanueri na Februari.Ol dispela lain em Clive Andie bi-long Lihir Civil Construction,Lihir Ailan, na Maura Venzon bi-long Pot Mosbi.

Toktok bilong ol WinaJanueri Wina – Clive Andie“Tenkyu tru, Telikom PNG; yugivim ol kastoma narapelanamba wan sevis, em waialesvois fasiliti.Long Desemba 2011 mi binbaim tripela long ol waiales fonlong Telikom Lihir sels opis. Migivim tupela long ol wokman-meri bilong mi, na mi holimwanpela. Mi bin kisim namelnamba long tripela, na mi bintokim ol poroman bilong mi,olsem em i wanpela laki namba,na em bai karim gutpela samt-ing bilong mi. Telikim i mekimdriman bilong mi i kamap tru!

Februari Wina – Maura MariaVenzon“Mi bin kirap nogut tru. Pastaimmi ting olsem em i was wanpelagiaman pilai taim mi bin kisimkol i tok olsem mi win pinis, tasolbihain, taim ol i askim mi longgo long Telikom long tokautstret long intanet akaun bilongmi; em nau mi painimaut olsemmi win trutru…Mi no save bai mitok tenkyu olsem wanem longTelikom PNG long dispelabikpela saprais long laip bilongmi, bikos mi no ting mi bai gatdispela kain sans.

Dro bilong mun MasDro bilong mun Mas i kamklostu, na ol kastoma i gat aninitlong 14-pela de long topap inaplong K50 long kisim wanpelaentri i go insait long dro bilongdispela mun.

AMAMASIM OL NAMBA WANRET LONG PNG WANTAIM Citi-fon

Kol long wan min Wanwan SMSCitifon I GO LONG Citifon 2t 1tCitifon I GO LONG Bemobile oDigicel 39t 10t

Citifon I GO LONG LENLAIN29t

Citifon I GO LONG FIKS WA-IALES29t

Olgeta ret i save wok Long Sanna Long Nait tu!

24/7 Kastoma Kea: Ringim 3456789

Aja Alex Potabe i raitim

PUTIM AI: Sampela lain i kaikai pop-konna lukim wanpela muvi long nupela Para-dise Cinema o bikpela haus piksa insaitlong Vision City long Mosbi. Dispela ol aiglas ol i werim bai mekim yu lukim ol piksainsait long muvi kamap ples klia tru olsemol i kamap klostu tasol long yu. Dispelaem wanpela long ol nupela samting Para-dise Cinema i kisim i kam. Ol i kolim dis-pela ol glas “3D”. POTO: Andrew Molen.

Bikpela haus piksasoim nupela laip

Mas 15 - 21, 2012 Wantok P3nius

OLMAUSMAN bilong Yu-naited Nesens Kon-vensen AgensimKorapsen (UNCAC) i kamlukim Gavman SifSekreteri, ManasupeZurenouc las wik, longtoktok na lukluk i go insaitlong ol samting bilongkamapim korapsen nalevel bilong korapsen in-sait long kantri.UNCAC bai skelim

olsem wanem pasin ko-rapsen save kamap longDipatmen bilong PraimMinista na Nesenel Exec-utive Council, Jastis naAtoni-Jeneral, Tresari,Ombudsman Komisin, In-tenel Reveniu Komisin,Odita Jeneral Opis, PablikProsekyuta Opis,Trensperensi IntanesenelPNG, Strongim PipolStrongim Nesen, Kon-saltetiv Implementesenna Monitaring Kaunsil, naFainensiel Intelijens Yunit.Zurenuoc i tokim ol

mausman bilong UNCAColsem PNG Gavman em ibilip strong long rausim ol-geta pasin korapsen longkantri, na bai stat wantaimol gavman ejensi.

“Pasin korapsen i binbagarapim gavman sis-tem long kantri longpelataim stret, na dispela gav-man i nau wok hat longrausim na daunim level bi-long korapsen long PNG,”Zurenouc i tok.Em i tok O’Neill-Namah

gavman i laik rausim ko-rapsen na dispela bailukim olgeta gavman di-patmen na ejensi bai wok-bung wantaim long pasinkorapsen long wan-wanopis bilong ol.Long dispela as tasol,

gavman i bin kamapim In-vestigesen Task FosSweep (ITFS) long mekimol wok painimaut longpablik seven na ol arapelabikpela wokman bilonggavman.Zurenuoc i tok ITFS i

bin mekim gut wok longholim sampela wok man-meri bilong gavman husati bin paulim bikpela manibilong gavman.Ol manmeri husat bai

skelim pasin korapsenlong PNG i kam longMalawi na Tajikistan wan-taim wokman bilongUNCAC.

UNCAC baiskelim pasinkorapsenlong PNG

RAMU Nikel mainingprojek long Madang ipromotim HIV na AIDSawenes long wokplesna em bin kisim JoeEgu, rol modol na wan-pela man i gat AIDS bi-natang long 9-pela yianau long karimaut olwok awenes long olples we maining projeki stap long en. RamuNikel kampani baiyusim em long ol eriaolsem Basamuk longRai Kos distrik i go ol-geta long nambis eria

na go long ol bikples wemain paip i ron long en igo olgeta long Kurum-bukari long Bundi LokolLevel Gavman eria.Mista Egu i tok em baiskulim pipel long lukau-tim ol yet na abrusimbikhet pasin na slipwantaim planti patna,gat seif seks we ol imas banisim ol yet taimol i laik slip wantaimpatna, bikos taim ol i nowokim ol dispela, ol baikisim birua long sikAIDS.

HapHap Nius

P4 Wantok Mas 15 - 21, 2012 sabina

WE have justw i t nessedour Chief

Justice being ar-rested at gunpoint byarmed thugs callingthemselves “mem-bers of the RoyalPapua New GuineaConstabulary”.

“Royal” my foot!Rather strange way ofgoing about things,when a couple of po-lice cars with armedpolicemen in riot orbattle gear stoppingthe Chief Justice’s offi-cial car on the publicroad, chasing hisbodyguards away,jumping into his vehi-cle with firearms andescorting him to theJudges’ car park, walk-ing into the court prem-ises whilst fully armed,and waiting for theChief Justice to comeout of his office, only tobe forced back into hiscar and driven off tothe police fraud divi-sion to be interviewedfor 4 hours, arrested,and then taken to theBoroko Lockup, wherehe was then releasedon O/R Bail.

If Police CommissionerKulunga and his po-licemen are this effi-cient in their policeduties, one wonderswhy in Port Moresbyand elsewhere, people

can no longer walkaround safely at nightexcept for Highlanders.And if our policemenare as efficient as theyhave demonstrated intheir arrest of the ChiefJustice, then one mustask why they cannotapprehend so manyrapists, murderers andarmed bandits whoroam around freely inour towns and cities inthis country?

Does the Police De-partment have lawyerswho can advise theCommissioner when tocharge a person forperverting the cause ofjustice? One does nothave to be a lawyer towork out that a chargeof perverting the causeof justice only appliesin a situation where theperson charged has, ineffect, interfered withthe criminal justicesystem by either de-stroying evidence, ad-vising witnesses to telllies, or not to testify, orin some way interferingwith the conduct ofcriminal proceedings.

In the common lawcountries, of which

PNG is one, havingadopted the EnglishLegal System, nobodygets charged for per-verting the cause ofcriminal justice in astrictly civil mattersuch as that allegedagainst both the ChiefJustice and the Regis-trar of the National andthe Supreme Court.This is total abuse ofpolice powers which ineffect amounts tobreaches of the Con-stitution.

This is a matter of pub-lic interest because itis all about the police-men who, havingsworn oaths to protectpersons and propertyand to uphold the Con-stitution and the rule oflaw, have chosen in-stead to disregard theiroaths to seek out theChief Justice and theRegistrar to exercisetheir powers of arrestand detention. Not forbreaches of the crimi-nal justice system; butfor political purposesto please their politicalmasters.

If Peter O’Neill andBelden Namah are be-hind this move by po-lice to arrest the ChiefJustice and the Regis-trar of the National andthe Supreme Courts,then we would like toask these two gentle-

men: ‘What is wrongwith you two? And howmighty and powerful doyou two want to be?You both are alreadythe Prime Minister andthe Deputy Prime Min-ister respectively, sowhy are you not satis-fied with that? Why doyou two have to go outof your way to flex yourmuscles further? Andwhat end would thatserve? Is this simplyan exercise to serviceyour egos? And what isthe justification forgoing to arrest theChief Justice whilefully armed with highpowered guns? Wasthere any suspicionthat the Chief Justicemight be fully armed aswell?

Either rightly orwrongly, you guys arenow in power in thiscountry. And rightly orwrongly, the bulk ofpeople have acceptedyou as the governmentof the day.In effect, with yourpromises for free edu-cation and free health,you have bought andthe people at largehave sold their verysouls to you, so wesuggest that you findpeace within your-selves to maintain yourpositions in govern-ment until after elec-tions, and if you are

successful there, thenthat would mean an-other term in govern-ment for your mob.

Thus, we suggest thatall this nonsense bestopped and that thepresent mob continuetheir term of office untilthe elections and thewrits are returned. It isunnecessary to terror-ize people simply be-cause they thinkdifferently and saythings differently. Isthat not what democ-racy is all about?

It is said that democ-racy is a rule by themajority, but let us addtoo, that in a responsi-ble democracy, the mi-nority is allowed to airits views or dissentionwithout fear, and it is asign of matured leader-ship not only to toler-ate the minority butalso to afford the mi-nority the forum to airits views.

Is this not the PNGway of doing things byway of public debate?And why should thatchange simply be-cause Peter O’Neilland Belden Namah arenow in power?

Is Papua New Guineanow heading into dicta-torship? Over to youO’Neill and Namah!

If you enjoy reading Sabina’s Corner, you can now contact Sabina on email: [email protected] free to provide comments, suggestions, and information on topics you think Sabina should discuss.

We have sold our souls to the Devil

Mas 15 - 21, 2012 Wantok P5sabina

Yumi paia wut bilongSatan pinis

MIPELA i lukimpinis SifJastis bilong

mipela, ol man i holimgan na kolim ol yet “olmemba bilong RoyalPapua Niugini Konstab-ulari” i holim em.

“Royal” long wanemhap?! Em i wanpela paulwok tru, we sampela olpolis kar wantaim ol polis-man i holim ol pait gan nai werim ol ful pait klos istopim opisal kar bilongSif Jastis long pablik rot,ronim ol bodigat bilongem, kalap i go insait longkar bilong en wantaim olgan na ron wantaim em igo long ka pak bilong oljas, wokabaut i go insaitlong banis bilong hauskot wantaim gan, nawetim Sif Jastis long ka-maut bek long opis bilongem. Bihain ol i fosim emlong go bek insait longkar bilong em, na ol idraivim em i go long polisfrod divisen long stap in-sait long wanpela intaviu iron inap foapela awa ol-geta. Bihain ol i sasimem, na kisim em i go longBoroko Rum gat, we ol ilusim em i go aut longO.R. Bel.

Sapos Polis KomisinaKulunga na ol polismanbilong em i soim strongbilong ol long mekim wokbilong ol, watpo na longMosbi na ol arapela pleslong kantri, ol manmeri i

no pilim sef moa longwokabaut fri long nait? OlHailans tasol i savestrongim tingting na wok-abaut long laik.

Na sapos ol polismanbilong yumi em ol trutruman bilong wok, olsem oli soim taim ol i arestim SifJastis, orait, yumi masaskim watpo ol i no holimyet planti ol repis man, olmedera o man i kilim ara-pela man, husat i woklong raunraun nating longplanti ol taun na siti longdispela kantri?

Polis Dipatmen i gat olloya man husat i ken sti-aim Komisina long taimbilong sasim wanpelaman long paulim wokjastis? Mipela no loya,tasol mipela i ken luksaveolsem dispela hap tok‘perverting the course ofjustice’, em i sut longwanpela sindaun we manol i sasim, em i paulimwok bilong kriminal jastissistem, taim em i kukim orausim na haitim evidens,stiaim ol witness long tokgiaman, o noken testifai,o long sampela rot we ipasim wok bilong kot ojastis.

Insait long ol komon lokantri, we PNG em i wan-pela long ol bikos em i bi-hainim Inglis LigelSistem, nogat wanpelaman i save kisim sas longpaulim wok bilong kot in-sait long wanpela sivil kotolsem dispela, i agensimSif Jastis na Rejistra bi-long Nesenel na SuprimKot.

Dispela em i paulim trupawa bilong polis, we emyet nau i go agensimKonstitusen o Mama Lo.

Dispela em i samting bi-long pablik long save,bikos em i sut long olpolisman, husat i mekimpinis ol tok promis bilongstrongim Konstitusen nalo, na husat i no luksavelong ol dispela tokpromis, long painim SifJastis na Rejistra longyusim pawa bilong ollong arestim man naholim em. I no bikos em ibrukim wok bilong krimi-nal jastis sistem; tasollong pilai politiks na ama-masim ol politikal li-daman bilong ol.

Sapos Peter O’Neill naBelden Namah i stapbaksait long dispela wokpolis i mekim long ares-tim Sif Jastis na Rejistrabilong Nesenel naSuprim Kot, orait, mipelai laik askim dispela tupelaman long dispela askim:

‘Wanem hevi bilong yutu-pela? Na yupela laikkisim wanem kain strongna pawa moa? Yutupela ipraim minista na deputipraim minista, na yutu-pela i no inap yet? Watpoyupela i go gen na soimmasol bilong yutupelayet? Na em bai kamapimwanem? Nogut em ikamap long strongimpasin yupela i gat longlaikim yupela yet?Na wanem as tru long

go na arestim Sif Jastiswantaim ol bikpela pawagan? I bin i gat sampelatokwin olsem Sif Jastis tubai karim ol bikpela pawagan?

Maski em i stret o iasua, yupela nau i staplong pawa long kantri. Narait o rong, bikpelanamba bilong pipel i wan-bel na givim luksave longyu pinis olsem gavmanbilong tude.Tru tumas, wantaim ol

tok promis bilong yupelalong fri edukesen na frihelt sevis, yu baim pinissol bilong olgeta man-meri long kantri, olsemna mipela i tok olsem yu-pela yet i mas painim belisi long yupela yet naholim strong wok yupela iholim nau long gavman,inap bihain long ol ilek-sen, na sapos yupela iwinim vot gen, em bainarapela tem bilong yuna ol mobs bilong yu.

Olsem na mipela i tokolsem olgeta dispelapawa pilai i mas pinisnau, na gavman i stapnau i go het inap longtaim bilong ileksen na olrit i go aut na kam bek. Inogat as long go na pre-tim nating ol manmeribikos ol i gat narapela rotbilong skelim samting, nanarapela kain nek longtromoi toktok. Em i pasintru bilong demokrasi,laka?

Ol i tok demokrasi em irul bilong majoriti, o husati holim moa namba, tasolmipela i laik tok tu, olseminsait long wanpelastrongpela demokrasi,mainoriti, o ol lain i nogatbikpela namba, i gat rotna sans bilong autimtingting bilong en, na emi mak bilong gutpela li-dasip, long orait long en,na tu, long givim spes nasans long ol mainoritilong autim tingting bilongol.

Em i no we PNG i savemekim samting? Longpasin bilong tokpait longpablik? Na watpo baiyumi senisim dispelapasin demokrasi bikosPeter O’Neill na BeldenNamah nau i holimpawa?

Papua Niuginiu nau iwok long go painim dikte-tasip? I go bek long yutu-pela, O’Neill na Namah!

Mas 15 - 21, 2012 Wantok P7heltedukesen

Ol PNG Raita kisim moa sapotOL PNG raita i ken amamasna skruim wok long rait moawantaim wanpela moasponsa i kam insait longsponsaim “sotpela stori”awot o prais.Stimsips Treding kampani

em i wanpela kampani i staplong PNG long planti yiapinis i go insait long joinim 5-pela koporet kampani nasponsaim ol raita manmeribilong PNG long CrocodilePrais long ol wan wan sek-sen bilong raiting.Prais mani we Stimsips

Treding i sponsaimCrocodile Prais na winabilong Sotpela Stori seksenlong 2012 awot bai kisim emK10,000.Fainens Dairekta bilong

kampani, Eddie Ruha, i tok

Stimsips i amamas long goinsait long projek we i givimluksave i go long ol PNGraita.“Mi bilip olsem Crocodiel

Prais i wok long strongimnesenel litresa bilong PNG.“Ol ogenaisa i tokim mi

olsem ol i lukluk long kisimsamting olsem 200 storilong resis long 2012, na 30long dispela em ol bai pab-lisim insait long wanpelabuk.“Mipela i bilip olsem ol

raita i amamas long gatsans long ol stori bilong ol istap insait long buk na olrida i ken ritim ol samting isut stret long PNG kalsa nalaip,” Mista Ruha i tok.Ko faunda bilong

Crocodile Prais, KeithJackson, taim em i amamaslong sapot bilong StimsipsTreding i tok “dispela em i

bikpela de bilong ol PNGraita, na mi amamas longwanpela kampani olsemStimsips i wok lon gpelataim long kantri i kam insaitlong nesenel projek olsem.Ol narapela ogenaisesen

we i sponsaim CrocodilePrais resis em long Ok TediMaining i sponsaim Litretsaprais bilong ol Meri, TheCleland i sponsaim HeritejLitretsa prais, The ChalkiesYokomo i sponsaim StusenRaiting prais, BritisAmeriken Tobako (PNG) isponsaim prais bilongLaiptaim Litereri Asivmen naEsia Pasifik Helt Sevis isponsaim Raitas Forum.Poetri na Esei/ Jenelisim

awot i nogat sponsa yet.Ol bai tokaut long ol wina

long ol wan wan eria bilongraiting long mun Septembadispela yia.

Veronica Hatutasi i raitim

SAPOT I KAM: Fainens Dairekta bilong Stimsips, Eddie Ruha, i givim K10,000 sekmani igo long Amanda Donigi bilong Pacific Pencil, i makim ol lain i go pas long Crocodile Praiskomiti. Poto.: Stimsips Pablik Rilesens.

WINLAIN: OL sumatin bilong Sen Francis Praimari Skul long Koki i bin droim drimankar bilong ol long namba 6 Driman Kar Ats resis we Ela Motors i bin kamapim. Dispelaol droing bai go insait long bikpela dro we bai lukim husat sumtin bai go raun longJapan. 4-pela sumatin wina wantaim prais na setifiket bilong ol wantaim het tisa na atstisa bilong ol wantaim wanpela bos bilong Ela Motors.Poto na Stori Nicky Bernard.

OL OFEN o lain we papama-ma bilong ol i dai pinis naFriends Faundation i lukautimol aninit long “Orphan BuddySystem”, i ken amamas longputim gut ol samting na golong skul nau wantaim helpimbilong Dijisel Faundesen.Long dispela wik Mande,

47 ofen pikinini i bin kisim olskul bek na ol samting i stapinsait long helpim ol long skulbilong ol i kam long DijiselFaundesen.Long Sarere Mas 10, ol dis-

pela pikinini i bin kisim ol dis-

pela skul bek wantaim olsamting insait long wanpelababakyu we narapela tupelaogenaisesen i givim helpim tulong ol em, Hai Komisinbilong Australia na SitiFamasi, i bin stap wantaimDijisel Faundesen long givimol presen.Samting olsem 15-pela

pikinini i bin kamap longbabakyu na kisim ol presenbilong ol.Long makim ol pikinini,

Kodineta bilong FriendsFoundation em Asi Nauna,

taim em i tok amamas longtripela ogenaisesen long gut-pela helpim ol i givim long olpikinini i bin askim ol nara-pela bikpela kampani longlukim samting we tripela iwokim na givim helpim tubilong ol.Ol pikinini i bin gat gutpela

de stret na ol i amamaspenim pes bilong ol, musikwe George Tau na grupbilong em i kamapim we olbin danis long em na olbabakyu kaikai ol bin kisimlong en.

Ol ofen pikinini kisimhelpim long Dijisel

NESENEL EksekyutivKaunsil (NEC) i makimwanpela biknem savemanbilong PNG, Profesa DavidKavanamur olsemDairekta-Jeneral bilongOpis bilong Haia Edukesen(OHE).Praim Minista Peter

O’Neill i tok ProfesaKavanamur, husat i kisimples bilong bipo EktingDairekta-Jeneral DoktaWillliam Tagis, bai sevim

OHE inap 3-pela yia.O’Neill i tokaut tu long

makim bilong GoodwillTony Amos long kamapEkting Menesing Dairektabilong Nesenel ForesSevis.Em i tok makim bilong

Amos em i kamap longMas 2, 2012 na bai pinis taiol i makim nupela man longkisim ples bilong en.O’Neill i tok Kavanamur

na Amos i save gut long

wok bilong tupela, naPablik Sevis Komisin naNesenel Forest Atoriti i bintokim NEC long makimtupela long kisim dispelawok.

“Mi tok amamas longProfesa Kavanamur naAmos long NEC i makimtupela, na mi gat bikpelabilip olsem tupela bai putimPNG i go pas long mekimwok gut long wokplesbilong tupela,” O’Neill i tok.

Profesa Kavanamur bailukautim Haia Edukesen

GUTPELA HELPIM: Ol skul pikinini long Orphan Buddy System na ol lain long DijiselFaundesen i wokim beten long tok tenkyu long blesing ol i kisim. Poto: Dijisel PablikRilesens.

niusP8 Wantok Mas 15 - 21, 2012

Bulolopoliskisim makOLPOLIS risev bilong Bu-lolo insait long Morobeprovins nau i kisim blesingpinis olsem ol risev bilongRoyal Papua Niugini Kon-stabuleri (RPNGC). Dis-pela luksave i bin kamaplong Bulolo distrik opislong las wik Fonde.Namba tu dairekta bi-

long ol risevis na okseleripolis long kantri SajenCletus Wende, husat i binmakim opis long PotMosbi na i go long Bulolo ibin go na givim ol pepa bi-long ol wantaim ol nambabilong ol.Bihain long wanpela

pereid, Administreta bi-long Bulolo Tae Guam-belek i tok nau em taimbilong wok bung wantaimna kamapim o klinim bekBulolo na Wau, na givimgutpela tingting long olbisnis long wok long plesbilong ol.Em i tok de bilong

wokim ol pipia na brukimloa long bipo em pinis naol mas senisim pas longkamapim gutpela sindauninsait long eria bilong ol.“Mipela bai wok bung

wantaim loa lain longkamapim gutpela sindauninsait long distrik. Bulolona Wau i bin kamapimnem bilong Papua NiuginilongWol mep long taim bi-long gol ras (gold rush).Tasol ol hevi bilong loa naoda long distrik i kamapimnem nogut. Mi laik mekimtok klia olsem ol dispelapasin mas pinis nau na inoken kamap gen,” Admin-istreta Guambelek i tok.Em i tok ol i gat tupela

bikpela maining kampanilong distrik bilong ol na oldispela kampani i laik woklong ples we i nogat hevibilong lo na oda insaitlong komyuniti. Ol laikwok long ples we ol man-meri i stap isi na ples igutpela.Bulolo polis stesin ko-

manda na bos bilong

isten komand, Sinia In-spekta Thomas Pomoso itok gutpela long joinimfamili bilong risev bilongpolis tasol ol i gat rul nawei bilong ol yet long ol imas bihainim.Em i mekim bikpela tok

tok long self disiplin, we ino moa stap long ples bi-long wok bilong ol.Pomoso, husat i nupela

long dispela distrik bihainlong mekim wok polislong Wabag, Engaprovins, i tokim ol risevislong bihainim gut wei bi-long wok na noken woklong laik na tingting bilongol yet.“Yupela mas wok bi-

hainim pasin bilong wok.Noken wok long laik bi-long yu yet. Sapos yu nobihainim, dispela i kenbagarapim dispela gut-pela wok bilong yu,” em itokim ol risevis.Wende i tok ol dispela

risevis em ol bilong Bu-lolo ilektoret na ol bai woklong ol Lokol Level Gav-man na ino inap go woklong narapela hap, olsemol narapela risevis savemekim.“Ol dispela risev bai

wok long Bulolo ilektoretna i no go wok long nara-pela hap. Olsem na oldispela namba em bilongeria bilong ol yet,” em itok.56 pela risev we i gat

tupela meri i bin kisimpepa bilong ol wantaimnamba. Ol dispela risevisem bilong Buang, Mu-meng, Watut, Bulolo naWau Uben Lokol LevelGavman insait long Bu-lolo distrik.Long hevi bilong lo na

oda insait long distrik, oldispela risevis em ol i binkisim na trenim ol longErap, klostu long Nadzabples balus. Join distrikplening na baset praioritikomiti (JDP & BPC) bi-long Bulolo distrik i binputim mani long treningna wok.

Bustin Anzu i raitim

Sajen Cletus Wende i kaunim namba bilong ol risevis bipo long pereid long Bulolo distrik opislong kisim ol pepa na namba bilong ol olsem ol risev polis bilong Bulolo.

Ol risev polis bilong Watut Lokol Level Gavman we stap namel long boda bilong Aseki naMenyamya long Is. Ol i kisim poto bihain long kisim pepa bilong ol olsem risev bilong Bulolo.Bos bilong ol, Kopul George Gambu i sanap namba tu long lep han.

merinius Mas 15 - 21, 2012 Wantok P9

15-pela SSTC wokmeri kotim GadDok SekyuritiFIFTIN PELA (15) wokmeribilong South Sea Tuna Ko-poresen Limited insait longWewak, Is Sepik Provinsnau i kisim Gad DokSekyuriti Kampani (GDSS)i go long kot bikos tupelasekyuriti meri bilong ol i binsekim ol wantaim nogatgutpela askim, na sekim ollong pasin i no stret.

Ol dispela SSTC wokmeri i tok out olsem ol i noamamas tru long pasin wedispela tupela Gad DokSikuriti meri i mekim long olwe nau i bringim bikpelasem tru long ol.Ol i tok dispela pasin i bin

kamap long las yia Dis-emba 8 long samting olsemtri kilok moning insait longples bilong wok long SouthSea Tuna Koporesen pros-esing plent.Long dispela taim, ol i bin

wok nait aninit long sanite-sen seksen taim ol GadDok Sekyuriti husait i binwok long dispela nait i binodaim ol long go insait nabung long res o malolorum, long painim aut longwanpela komplen i binkamap long dispela taim.Ol narapela wokmeri bi-

long narapela seksen i binkomplen olsem wanpelameri i bin rausim sikmunkaramap bilong em(modes) na tromoi insaitlong toilet we ol i sutim toklongwanpela bilong ol san-itesen seksen meri imekim.Ol i tok,bihainim dispela

komplen, ol Gad DogSekyuriti i sanapin ol longlain na tupela sekyuriti merii sekim ol.Ol meri ya i tok tupela

sekyuriti meri i putim hanlong fran na beksait long asbilong ol, na pilim longpainim sapos i gat modes istap insait long andapensbilong ol.Ol 15-pela meri i tok ol i

pilim han bilong tupelasekyuriti meri i holim stretsem na as bilong ol, na dis-pela i wokim ol i pilimbikpela sem tru longwanem, planti bilong ol emol marit meri na ol i gat olbikpela pikinini na tumbuna.Ol i tok moa olsem nam-

bawan sekim bilong tupelasekyuriti meri ya i no binpainim modes long an-dapens bilong ol na tupelasekyuriti meri ya i wokim iken namba tu sekim. Longdispela namba tu sekim, ol

meri i bin rausim klos nasanap nating wantaim an-dapens.Dispela i bin mekim ol i

belhat na wanpela bilong olhusat em i lapun meri na ino moa lukim sik mun bi-long em i rausim pents bi-long emna sanap as natinglong soim olsemwok sekimtupela Gad Dog meri iwokim i no gutpela.Ol i tok bihain long

namba tu sekim we tupelasekyuriti meri i sekim olwantaim pents nating, olsekyuriti i no amamas longwok painim aut bilong ol nai go het long sekim gen olbek na bilum bilong ol.Ol 15 SSTC wokmeri i

tok, ol i no amamas longdispel kain sekim we GadDog Sekyuriti wokim longol, na ol i ripotim dispela belwari bilong ol long menes-men bilong ol long SSTC,tasol i no bin gat gutpelaluksave long stretim dispelakomplen bilong ol.Ol i tok, ol i ripotim dis-

pela komplen long Wewakpolis na askim Gad Doksikuriti Sekyuriti kampanilong Wewak long baim olK50 wanwan long stretimskin bilong ol meri, tasolGad Dok Sekriti menes-men i no wanbel long stre-tim dispela askim bilong ol.President bilong Is Sepik

Kaunsel bilong ol meri i noamamas long dispela pasinwe i kamap long ol dispelameri, na i tok ol sekyuritikampani i mas lukautim gutol klaien bilong ol, na inoken bagarapim rait bi-long ol.Na bikpela samting tru

em, noken bagarapim olmeri long ol ples bilongwokbilong wanem, ol meri tu isave kontribiut bikpela tulong wok fos na eikonomibilong kantri.Ol dispela 15 SSTCwok-

meri i kisim pinis MSWagambie loya’s longmakim ol long kotim GadDok Sikuriti kampani na tu,ol bosman bilong ol SSTClong feil long kamapim seifples bilong ol long wok, wei nogat pasin i no stret i kenkamap long ol long taim bi-long wok.Keis bilong ol dispela 15

SSTCwokmeri i rijista pinislong Nesenel Kot longMadang, na bai luk olsemDavid bai pait wantaim Go-liath bilong wanem 15-pelaliklik meri nau i redi longsalensim tupela milioneakampani.

Raun Lukim ol Merina Pikinini....WAIT AILAN: Mama na pikinini i amamaslong painim abus na waswas long naispelaailan ol i kolim long Wati (White Island) Ailani stap long Buka, Otonomes Rijen bilong Bo-genvil. Long ol wiken, planti lain i save gopiknik long dispela naispela ailan.

Poto: Fail Piksa

Paul Fuzo i raitim

15-pela SSTC wokmeri husait bai salensim Gad Dok Sekyuriti Kam-pani na SSTC Koporesen kampani i go long kot.Photo: Paul Fuzo

WOKbilong ol misinari long olnupela ples i save kirapimwokbilong Gutnius na kisim pipellong save long Bikpela.Tasol antap long dispela, ol

i save kisim helt na edukesensevis i go long ol ples insaitlong bus, bikpela solwara namaunten, na tu, skulim pipellong bihainim stretpela pasin.Narapela eria we planti

pipel i no luksave long en inapol i kisim gutpela edukesen natingting bilong ol i op longglasim ol samting em, pasintumbuna bilong pipel, i wan-pela long ol.Wanpela nupela film o piksa

ol i kolim, “Bougainville”, ipiksa we wanpela KatolikMaris pater i bin wokim klostu80 krismas i go pinis baihelpim ol pipel long Bogenvillong save long sampela olpasin tumbunawe planti man-meri long tude i lusim tingtingpinis long en.Yunivesiti bilong PNG

(UPNG), Waigani Kempuslong Mosbi i bin soim piksa,“Bougainville, long las wikFonde. Maris misinari pater bi-long kantri Frans em PaterPatrick O’Reilly, husat i binwok long Bogenvil namel longyia 1934 na 1935 i bin wokimdispela muvi piksa.Moa long wok misinari,

Pater Patrick i bin wanpelasaveman ol i kolim long“ethnographer”.Dispela kain man i save

mekim wok stadi long ol wanwan kala skinman, ol kalsa, olpasin tumbuna na laipstail bi-long ol.Dokta Nicholas Garnier em

i go pas long “Antropoloji Di-patmen” wantaim UPNG, i tokPater Patrick, husat i gat nembilong kantri Ireland, tasol emi bilong kantri Frans, i wanpelaetnografa na em i bin kisimgutpela sapot bilong Katoliknetwok we i bin wok gut nastrong long olgeta hap bilongailan long dispela taim.Em i tok “Trocadero Mu-

sium ov Ethnography” i binkomisinim o peim olgeta wokna wokabaut bilong PaterPatrick long wokim doku-menteri bilong ol tumbunakalsa long Bogenvil olsemhap long wok bilong bihaintaim bilong “museum ol i kolimlong “Musee de l’Homme”olbin opim long Peris, kapitel sitibilong Frans, long yia 1937.“Long stap bilong em long

Bogenvil, Pater Patrick i binbungim moa long 1,000 at-ifekts o ol tumbuna na kastomhenkraf, kaving, poteri na olnarapela moa olsem.“Tude, ol dispela samting

em ol i holim ol i stap long“Musee du Quai Brandy” longParis, Frans.“Long stap bilong em long

Bogenvil, Pater Patrick i binfokas long kisim ol gutpela nakliapela piksa long ol kalsa bi-long pipel na olsem, em i binwokim ol dokumenteri long ol“ritual” o kastom pasin ol pipeli gat long taim bilong marit,dai, mama i karim nupelabebi, pastaim long go painim

pis, nupela gaden na moa.“Planti long ol dispela samt-

ing we pater i bin wokim doke-menteri piksa long ol em ol ilusim pinis, o ol i senis nau,”Dokta Garnier i tok.Em i tok Pater Patrick i bin

kisim gut stret rot ol asplespipel i wokim “kleipot’ osospen bilong kuk ol i wokimlong tais pipel long saut bilongBogenvil i wokim, man bilongwokim gutpela kaving emGenu bilong ples Rorovanalong nambis bilong SentrelBogenvil we ol hauslain bilongem i skruim wok bilong wokimkaving nau yet, kukim dai manna ol narapela moa.Mi bin stap namel long sam-

pela lain Bogenvil na ol yuni-vesiti sumatin husat i bin lukimdispela dokumenteri muvipiksa.Olsem wanpela meri bilong

Bogenvil, mi ken tok dispelapiksa i soim jenerel laip longBogenvil we pipel i savemekim ol samting long ol wanwan de long stap na laip. Naol spesel seremoni, ol pasinkastom na tumbuna we plantipipel long tude i lusim tingting

pinis long ol.Mi save ting olsemwokim ol

kleipot i wok bilong ol man,tasol long dispela piksa, yumilukim tupela meri i soim ol rotbilong wokim ol gut tru na miamamas.Mi no save sapos nau yet

long Bogenvil, ol meri i wokimol kleipot, tasol long eria bilongmi long Siwai, liklik lain manstret i stap laip yet i wokim olkelipot. Na mi no save saposol i skulim sampela familimemba o hauslain longwokim kleipot.

Piksa i soim tu rot longwokim tamatama, em speselkaikai bilong Bogenvil pipelyet ol i save wokim long olspesel seremoni, singautim oltumbuna long helpim ol i kisimplanti pis pastaim ol i gopainim pis, pilai wantaim ropbilong ol liklik meri, wokim nu-pela gaden, yusim stik longdigim hul long planim ol tarona wokim banis long banisimol pik, marit seremoni long tu-pela nupela marit, seremoni na ol ritual o kastom pasin merii wokim long dai man bilongem, na ol narapela moa.Em i namba wan taim tu mi

lukim olsem Bogenvil i gat oltumbuan tu. Dispela i kamaplongmarit seremoni we tupelatubuan i bin stap long ol kaursingsing lain.Maski pater i bin wokim

piksa klostu 80 krismas i gopinis, kwaliti bilong piksa i gut-pela na i klia, tasol saun tasolem i nogat.Em i tru olsem taim ol misi-

nari i go sindaun long nupelaples, ol bin tokim pipel longlusim planti ol pasin tumbunawe ol i lukim olsem i no gut-pela.Tasol muvi i soim olsem i

gat ol misinari we i gat intreslong rekotim na sevim laip,kastom, kalsa na pasin tum-buna bilong pipel, na long dis-pela, ol Bogenvil pipel i kentok tenkyu long Pater Patricklong en.Dokta Garnier na ol sumatin

long UPNGbai holimwanpelabikpelaAt So long ol tumbunakalsa, klasa na atifeks bilongBogenvil long yia 1914, emlong tupela yia i kam tasol.

P10 Wantok Mas 15 - 21, 2012 siosnius

LONG politikel histori bilong PNG, yumi no binbungim kain pasin olsem tude yumi bungim.Insait long 36 Krismas long Independens, PNG i

amamas long demokretik sistem bilong gutpela gava-nens we ol ilektet lida i no bin wokabaut aninit longgan bilong ol Polis na Ami.Ol memba bilong yumi i raun wantaim nogat pret na

ol i wok wantaim stretpela na gut gavanens. Ol i saveslip na kirap wantaim ol pipel na taim gavman i brukimbaset na givim long wanwan distrik , mani i save gostret long distrik na ol i save kirapim gut wok bilongdistrik.Long dispela taim mani gavman i save katim i go

long ol distrik em K500, 000 tasol, na yumi save lukimplanti senis. Bikos, ol save wok wantaim pasin bilongmekim wok tru tru, nogat giaman pasin na gutpelamenesmen.(Kain olsem Pater David Mumb bipo i memba bi-

long Midel Ramu long 1982 – 87. Em i gat haus longSimbu stesin na em i save slip kirap wantaim ol pipelna kam long palamen sisen.Em i soim tru kala bilong gutpela Lida).Tasol long Politiks, em i narakain olgeta, ol lida i slip

na kirap long Waigani, tasol na wanwan yia hamasmilian kina gavman i katim long wanwan distrik emsave go insati long bilum bilong ol na yumi no savelukim senis long ples.Long dispela as tasol, pasin stil na korapsen i

kamap nambawan long PNG. Long dispela as tasol ollida bilong yum ii pilim gilti na ol i stap na wokabautwantaim pret long yumi.Long dispela as tasol ol pret na yusim polis, ami na

gan i stap sait na o i wokabaut long namel.Em olsem wanem, em trupela kala bilong ol lida i

makim maus bilong ol pipel o em ol raskol na stil lida?Yumi pipel i gat bikpela ai wara n bel pen wantaimyumi istap na bai yumi mekim wanem?Wanpela gutpela samting yumi lukim wanem samt-

ing i wok long kamap long dispela liklik taim bilong nu-pela gavman.Olgeta hevi i kamap em i wok long yusim ami na

polis wantaim ol gan.Sapos yumi glasim gut tru, hevi bilong LNG land

Ona kleim we ol mobail plisman i kam wantaim samt-ing bilong pait long Waigani long rausim papa graunbilong LNG taim ol i no amamas na ol i go long gav-man Haus.Kes long Wewak ESP, Polis na Foren ami i stap

pinis. Wok bilong Task Fos Swip tim i pait long ko-rapsen hevi pastaim ol i karim aut wok.Wokabaut bilong Praim Minista, Deputi Praim Min-

ista na ol sinia kebinet minista em ol i mas wokabautwantaim strongpela sekyuriti. Dispela kain pasin yumipipel i lukim i no stret, na klostu bai yumi lukim sam-pela kain bikpela mak i kamap.

Pater helpim long sevimkalsa bilong Bogenvil

KATIM PIK: i gat rot yet we ol tumbuna i save mekim ol samting long ol wan wan eria long PNG na Bogenvil tu. Hia olyangpela manki bilong ples Monoitu long Siwai i katim pik, bihainim yet rot we ol tumbuna lain i save katim pik long en.

PASIN TUMBUNA: Tupela Gret 6 sumatin man na meri long Monoitu Praimeri skul i soim pasin tumbuna bilas bi-long ol Siwai long kalserel de bilong skul. Selmani karuka na ol tumbuna bilas em ol bikpela samting.

Polis na Amiino ansa bilong

stretim hevi.

BUKA LAIN: Ol yangpela meri bilong Buka Ailan i soim tumbuna bilas,kalsa na danis bilong ol.Ol Poto: Veronica Hatutasi

KOMENTRI

TAIM ol lida bilong yumi i mekim wok, na ol i stap longai bilong yumi pipel, pasin bilong ol em i wanpela. Na taimol i stap ol yet, na sindaun holim glas wiski, pasin bilongol em i narapela.Toktok bilong ol em i wankain.Insait long tupela mun i go pinis, bikpela belkirap i

kamap namel long ol lida bilong yumi, long nid i stap longsurukim taim bilong nesenel ileksen.Maski Praim Minista Peter O’Neill i wok long go aut long

pablik na tok olsem em yet, na gavman bilong em i nolaikim ileksen taim bilong suruk i go long bihain, ol membalong gavman bilong em yet i wok long tromoi toktok i gokam olsem ol i mas surukim taim bilong ileksen, bikosilekotral komisina i no redi long karimaut ileksen.Bai yumi ting wanem long dispela?Olgeta savemanmeri bilong yumi long pablik, ol i sanap

na givim tingting bilong ol pinis.Sampela em ol loya manmeri, na sampela em ol lida

long sivil sosaiti.PNG Ilektoral Komisina, Andrew Trawen, i tok em i hat

long ol i surukim taim bilong ileksen.Em i tok olsem, bikos mama lo bilong kantri i tok klia

long wok taim bilong ol lida bilong yumi long palamen.Mama lo i tok olsem ol lida i mas holim wok inap long

faivpela krismas tasol, we bihain long en, i mas i gat ilek-sen i kamap long sekim strong bilong ol lida i holim ol sia,long stap yet, o nogat.Dispela pasin bilong ileksen, em i as tru long pasin

demokrasi we yumi ol pipel yet, i holim pawa bilong votimlida yumi yet i laikim.Dispela pawa, em i save kisim strong long wanpela taim

tasol. Em long taim bilong ileksen.Tasol olgeta dispela toktok i kamap long we? Mista

O’Neill i wok long tokaut strong olsem em i no laik pulimileksen taim i go moa. Em i tok em i laikim bai ileksen ikamap.Tasol watpo ol arapela memba bilong gavman i wok

long strongim kona long ol i mas surukim taim bilong ilek-sen.I gat planti samting i kamap insait long las tupela mun,

we ol lida i ken yusim bilong surukim taim bilong ileksen.Dispela wik, yumi lukim narapela traim gen, we i kam

long Spika bilong Nesenel Palamen, Jeffrey Nape.Nau yumi mas askim, watpo na Spika bilong Palamen

nau i kamaut na strongim bilip olsem ol lida long palameni ken surukim taim bilong ileksen?Nogut yumi wok long harim bihainim toktok i kamap long

pablik, long maus bilong wanpela bosman, na ol arapelanamba tu na namba tri bosman i wok long karimaut woktru bilong olgeta yet.

Mas 15 - 21, 2012 Wantok P11komentri

Published atPortion 445, Kanage Street,

Six Mile NCD

Ol kendidet bai grisimyu wantaim swit loliTAIM bilong nesenel ilek-sen i kamap klostu pinis,na planti kendidet i statimpinis kempen longkainkain rot na pasin bi-long ol.Lo i tambu long noken

kempen yet inap mun Epril.Ol kendidet husat i laik

sanap resis long 2012 ilek-sen i stat pinis long tokautna soim pasin raun we yumiken lukim olsem em sain bi-long kempen. Tasol em taimbilong em nau na i hat longstopim ol bikos olgeta konabilong Papua Niugini em olkendidet na sapotas i mekimolsem pinis.Sampela Minista na ol

memba bilong palamen naui statim kempen pinis we olgo sanapim ol projek nasampela kain wok o hanmak insait long ol ilektoretpinis. Em kempen ya. Sam-pela sanapim poto na piksabilong ol antap long sampelakain komyuniti toktok o lotutoktok. Em kempen ya.Nau yumi harim wanpela

meri lida i tokaut olsem olbai putim aut nem bilong ol-geta memba bilong palamenhusat i no bin votim dispelaLo bilong ol meri long givimol 22 sia long haus palamen.Dispela em mak nogut stretlong ol lida na memba bilongpalamen tude. Tingim tasolnamba bilong ol meri we olno inap votim ol memba nauya na votim ol nupela lain.Mi bin tok pinis long dis-

pela kolum long las yiaolsem sapos ol meri i noamamas long dispela Lo bi-long ol we palamen i no inapkamapim, tru tumas ol baibirua long ol dispela membanau. Ol bai votim narapelaman olgeta. Em nau yumiharim long maus bilong merilida Janet Sape olsem olmeri bai putim aut nem bi-long ol dispela lain memba

na no inap votim ol.Yumi no save ol dispela

lida husat i no bin votim Lobilong 22 sia bilong ol merilong palamen bai tokwanem long ol meri longPapua Niugini. Pasin bilongkainkain gris toktok, givimmani na kilim pik maskamap yet ya bikos bai yuwinim bel isi na wanbel bi-long ol meri long PNGolsem wanem?Nau em taim bilong kilim

pik na kau na mumu long ol-geta hap kona we olkendidet bai raun longmekim kempen. Ol kendidetwantaim planti mani nabikpela bisnis em ol bai kamhevi stret wantaim kaikai nakago long amamasim nawinim ol sapota.Gutpela tru long

Trensperensi Intanesenel(TIPNG) bin kamapim wan-pela awenes kempen go autnau long pasin bilongkamapim gutpela na klinpelakempen. Na tu pasin bilongyumi manmeri mas vot gut

bikos kantri bilong yumiPNG i gat bikpela nem nogutlong pasin korapsen o stil nabagarap insait long kantri.Dispela kempen i sut long

yumi mas makim gutpelalida. I no lida we i kamgrisim yumi wantaim manina kaikai o kago long kisimvot tasol. Lida i mas manhusat bai pait hat long kisimsevis na divelopmen i kamlong sevim pipel. Ol sevisolsem edukesen, helt, rot nabris, ples balus, stretim Lona Oda hevi, kamapim rotbilong kirapim bisnis longples na komuniti na plantiarapela samting we pipelbai kisim helpim long enlongpela taim.Wanpela gutpela tok

TIPNG i tokaut em olsem,tingim gut. Sapos kendidet itromoi bikpela mani longtaim bilong kempen, em baitingim long kisim bek manibilong em sapos em winimileksen na kamap memba.Na mani bilong mekim woklong helpim yu we?

Pablik na praivetpasin bilong lida i no

wankain

P12 Wantok Mas 15 - 21, 2012 abcpasifik

Bainimarama ibungim olVanuatu lidapastaim longMSG miting

Interim Praim Minista bilongFij i , Frank Bainimarama, imitim pinis Presiden bilongVanuatu, Lolu Abbil, na PraimMinista Sato Kilman long kapi-tel Pot Vila.Ol ripot i kam long hap i tokCommodore Bainimarama,husat i stap wiken longVanuatu, i namba wan siamanbilong Melanesian SpiahetGrup long raun i go lukim MSGSekreteriet.Ripota bilong Radio Australia,Alain Simeon, i ripot long PortVila dispela lukluk raun ikamap wanpela mun pastaimlong MSG lida miting, em baikamap long Suva, Fiji.Em i bungim ol wokmanmeribilong Sekreteriet long Sarere,na bungim tu menesmen komi-ti i rereim Fiji miting.Kamap bilong en long Opisbilong MSG, Alain Simeon itok, ol sif bi long MalandraProvins i bin holim wanpelapasin kastom seremoni longtok welkam long lida bilongFiji.

Wanpela USsoldia i kilim olpipel longAfganistanPRESIDEN bilong Afganistan,Hamid Karzai, i autim bikpelabelsori bihain long wanpelaAmerika soldia i bin kilim 16-pela ples manmeri.Ol NATO soldia i holim kal-abus pinis dispela soldia,husat ol i bilip i bin sutim dai olpipel long haus bilong ol insaitlong Kandahar provins.Wanpela tokman bilongIntanesenel Sekyurit AsistensFoses insait long Afganistan,Jeneral Carsten Jacobson, itok ol wok wantaim ol Afganatoriti long painim moa longdispela ol kilim dai.Ol i bilip dispela Amerika sol-dia, husat i bungim sampelakain ‘hevi long het’, i bin lusimbeis na taim em i go bek long

beis, ol i givim em yet long olatoriti na nau em i stap longrumgat.Ol wok painimaut i wok longkamap nau long we na watpodispela ol kilim dai i kamap.Ol ples manmeri long hap ibung long Panjwaij distrikklostu long beis long proteslong dispela ol kilim dai.

Darwinditensen sentai lukim plantimoa pipel i laiksuisait

WANPELA asailam sikaetvokasi grup i tok nambabilong ol pipel i traim longkilim ol yet insait long DarwinImigresen Ditensen Senta i goantap.Darwin Asailam Sika Sapot naEtvokasi Netwok i salim sin-gaut i go long Australia gav-man long pasim ditensensenta nau.Tokmeri bi long Netwok,Fernanda Dahlstrom, i toktupela man bilong Iran i bintraim long kilim ol yet longDarwin senta long Sande mon-ing.Em i tok tupela man ya i staplongpela taim long senta naem i tok tupela i ken wetim dis-pela ol asailam pepa ausaitlong senta.Mis Dahlstrom i strongim olbelkrai bilong ol olsem ol i maspasim kwik dispela senta.

Annan i bilipyet bihainim oltoktok wantaimpresiden bilongSyria

MAN husat i bin UN Sekreteri-Jeneral bipo, Kofi Annan, i binstap long Syria olsem wanpelaspesol tokman bilong UN naArab lig, tasol em i no bin inaplong pasim wanpela dil longpinisim ol pait long hap.Tasol Mista Annan i tok em ibil ip ol samting bai senisbihainim namba tu miting wan-taim Presiden bilong Syria,Bashar al-Assad.Dispela tokaut bilong en i binkamap taim em i tokim ol midia

olsem ol i tok orait long sam-pela plen bilong stopim pait.Em i tok dispela ol toktok,sapos ol i wanbel long en, baihalivim ol gutpela tingting nawok rere long pinisim ol trabellong kantri.“Ol toktok bilong mitupela ipas moa long ol bikpela ast-ingting bilong dispela wokstretim, long pinisim olgetapasin pain, na opim rot bilongol humenitarien ejensi na kirapbilong politikal toktok i go het,”Mista Annan i tok.Lida bilong Syria, PresidenAssad i no bin mekim wanpelabekim o toktok long dispelamiting wantaim Mista Annan.Ol lain i save was long wokpolitiks long hap i bilip wan-pela ‘pis dil’ insait long Syria istap longwe yet.

Australia PM itingim tu suna-mi long Japan

RIPOT i kam long PalamenHaus long Kenbera i tok JuliaGillard i bin namba wan ovasislida long go lukluk long ol eriabilong dispela bikpela disastalong Japan.Em i toke m i bin lukim bikpelabagarap tru long ol vilis long

nambis bilong Minami-Sanriku,we solwara i bin rausim olgetasamting long taun.Julia Gillard i bin tok em i noinap lus tingting long plantisamting i bin bagarap na lus,na tu, em i no inap lus tingtinglong we ol pipel bilong Japan ibin soim taim ol i stat longwokim na stretim bek laip nasindaun bilong ol.Praim Minista i tok strongpelabilip na hatpela wok bilong olpipel long Japan i mekim pipelbilong Australia i t ingim olmoa.Vais Sif Difens Fos Ea Masel,Mark Binskin, na SifSuprintenden bilong Nu SautWels Paia Briged, Rob McNeil,i bin makim Australia long dis-pela memorial sevis longMinami Sanriku.

Tingting longsenisim refujiloa

TINGTING i kamap nau longkamap im sen is longMaigresen loa longAustral ia.Im ig resen Min is ta b i longAustral ia, Chr is Bowen, i b intok em ba i ask im o lsem

Labor i sapo t im pra ive tmemba bi l b i long indipendenmemba, Rob Oakeshot tbi long traim long stret im dis-pe la ro t nau i pas namellong tupela bikpela pat i longdispela wari bi long ol refuj i .Ind ipenden Memba b i longLyn, i b in kamapim dispelapraivet memba bi l , em namellong em kamapim senis longMaigresen loa bi long gav-man na opos isen , o lsemwanpe la we long br ing imbek plen bi long stret im pepawok bi long ol refuj i ausai tlong Austral ia.Gavman i bin laikim olsemwok bi long stret im pepa wokbi long ol refuj i i mas kamaplong Males ia na PapuaNiugini , na Oposisen i binla ik im ol i st ret im ol longNauru.Chris Bowen i bin tok olsemdispela i wanpela rot o l imas lukluk strong long en.“Dispela i so im gutpela b i l ipp ipe l i ken k is im i kam longd i spe la bung , M is taOakesho t t i wanpe laind ipenden memba i toklong luk luk long tupela sa i tsapo t b i l ong p roses im o lre fu j i ausa i t l ong kan t r i ,taso l mipe la i mas luk lukb iha in im d ispe la loa ikamap.”

Empera Akihito tingim guria na sunamiLIDA SOIM BELSORI: Empera bilong Japan, Akihito, na Empres Michiko i soim belsori bilong ol longwanpela lotu ples long memorial sevis long Tokyo long namba wan enivesari long Mas 11, 2011 taimbikpela guria na sunami i bin paitim Japan.

Mas 15 - 21, 2012 Wantok P13olwolniuspoto

‘Pisin man’ i plai antap long wara YarraWANPELA man husat i stap insait long resis long plai antap long wara Yarra, i soim tru tru kala bilong eninsait long Moomba Festival long Mas 11, 2012.

Ol Siapan i tingim sunami biruaWANPELA liklik meri na mama bilong em i sanap long Arahama nambis na prea na tingim ollain turangu i lusim laip na kisim bagarap bihainim bikpela guria i kamap long 2011 longSendai siti, insait long Miyagi prifeksa long Mas 11. Japan i makim namba wan yia long Mas11 na tingim samting olsem 19,000 manmeri husat i bin lusim laip bilong ol long notenJapan.

Balun i givim kala long KenberaOL traipela balun i givim kainkain kala long biktaun bilong Australia, Kenbera(Canberra), long fran bilong olpela Palamen Haus long makim enual balun festi-val long longpela wiken long Mas 10 i go 12.

Dresap olsem kaikaiOL lain danismanmeri i danis long san long Moomba Festival pareid we i save kamap olgeta yia. Dispela yia, em ikamap long Mas 12.

Kasol long Slovakia i lus long paiaDISPELA kasol, nem bilong en Krasna Horka, long Slovakia, i bin lus long paia las wik. Pls Krasnohorske Podhradie klostulong Roznava em ples we dispela kasol i sanap long en. Ruf bilong kasol i bin bagarap olgeta bihain long wanpela paia i kiraplong gras i drai pinis, na i sindaun nating.

Dai bilong ol manmeri long AfganistanWANPELA man Afganistan i krai long ol lain wantok manmeri bilong emi dai, taim wanpela soldia bilong Amerika i kilim ol nating. Ol lain manmerii karim ol bodi bilong ol daimanmeri long baksait long wanpela trak longAlkozai viles long Panjawavi distrik, Kandahar provins long Mas 11, 2012.

De - Mande – Fraide6am – 10am – Sankamap show – Host: Kas.T6:00am –Major Nius Bulletin6:15am – Komiuniti Notis Bod6:25am – Taim Bifo – wanpela singsing b’long bifo.6:30am – Nius Hetlains6:45am – Bonde gritins7:00am –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta7:05am –YUTOK – komiuniti awenes program7:15am –WAN 4 DAROAD – Hit Prediction

– niupela singsing7:30am – Tok Pilai – stori b’long putim smail long nus pes.8:00am –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta8:05am –YUTOK – komiuniti awenes program8:15am – “Papa Heni Fuka Show”.9:00am – Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta9:15am – Luksave long Komiuniti (Redio Pilai) Fraidei

Tasol9:30am – Final aua cruz10am – 3pm –Monin Trek na Belo Pack

– Host: Mummy DASH10:00am - Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta10:05am –YUTOK – komiuniti awenes program10:15am – Kona b’long yu.10:45am –YUMI PAINIMWOKSegment11:00am – Nius – YUMIFMNius Senta11:05am –YUTOK – komiuniti awenes program11:10am – Lukautim yu yet - Helt toktok11:30am – Nius Hetlains b’long Belo Taim

- Laik b’long yu – Niupela singsing previu12:00pm –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius Senta12:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program12:10pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen12:15pm – Komiuniti Notis Bod12:20pm – BELO Pack – Belo taim rekwes na dedikesen1:00pm – Nius – YUMIFMNius Senta1:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program1:10pm – BELO Pack - Belo taim rekwes na dedikasen

2:00pm –Major Nius Bulletin – YUMIFMNius2:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program2:45pm –YUMI PAINIMWOKSegment3pm – 7pm –Avinun Draiv Taim – Host: Vaviessie3:00pm – Nius – YUMIFMNius Senta3:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program3:10pm –Avinun cruz4:00pm – NIUS - YUMIFM Senta4:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program4:10pm – FOAPELAKAMGUD LONG 4 – foapelasingsing4:30pm – Nius Hetlains4:45pm –YUMI PANIMWOKSegment5:00pm –Major Nius Hetlains – YUMIFMNius Senta5:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program5:10pm – 6:00pm – KULCHAMusik (1 hr) skelim lokalmusik 6pm – 7pm– NAIT BEAT – Host: Vaviessie6:00pm –MAJORNIUS BULLETIN

– YUMIFMNIUS Senta6:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program

6:10pm – 7:00pmMon kamap sho6:45pm – Komiuniti Notis Bod7:00pm – 9:00pm – COCACOLAGARAMUT

– Host:Angra Kennedy7:00pm - Nius – YUMIFMNIUS SENTA7:05pm –YUTOK – komiuniti awenes program9:00pm – 00am - Nait Beat – Isi Cruz long nait00am – 6am – BRUKIMTULAIT SHOW–Host: TuluvanVitz/Talaigu Sopi/Bata Rat00:00 – Early Monin Taim Cruz ( ol lain brukim tulait shift)- Miusik / Request / Tok pilai- Kipim Kampani long ol nait shift.Wikens – Sarere6am – 10:00am –Wiken Sanrais Host: Talaigu Sopie7am – 9am – Sarere Monin Cruz9am – 11am - Monin Treks11am – 1pm - National Weekly Hit Parade – Host:Kasty - 1st aua NWHP12:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta12pm – 1pm - 2nd aua NWHP

Sarere belo cruz – Host: Tuluvan Vitz1pm – 2pm – Sarere Belo Taim Dedikesen2:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta2pm – 6pm - SarereAvinun Cruz6:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta6pm – 00:00am - Nait beat7pm – 9pm - Coca Cola Garamut9pm – 00:00am - Nait cruz00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowWiken - Sandei6am – 10am –Wiken Sanrais / Sandei Monin

wokabaut Muisik10am – 12noon –Monin Treks12noon NIUS –YUMIFMNius Senta12 – 2pm – Sandei Belo TaimMusic2:00pm NIUS –YUMIFMNius Senta2pm – 6pm – SandeiAvinun Draiv Music6pm - Nius – YUMIFMNius Senta6pm – 8pm –GOSPELREKWESAUA8pm – 00:00am - Late Nait Cruz – PoromanAua00:00am – 6am - Brukim Tulait ShowProgram Director – YUMIFM – Kasty

Raun wantaim Wantok kru ...

FONDE 15 MAS, 20125.00 AM G JOYCE MEYER.5.30 AM G TODAY8.30 AM 2012 – CLASSROOM

BROADCAST12.00 AM EMTV

MIDDAY NEWS12:30 PM AUSTRALIAN

NETWORK3.00 PM KIDS KONA3.00 PM HI-53.30PM PYRAMID4.00 PM THE SHAK4.30 PM KICTHEN WHIZ4.57 PM EMTV TOKSAVE5.00 PM HOT SOURCE5.30 PM G MILLIONARE

HOT SEAT6.00 PM G NATIONAL

EMTV NEWS7:00 PM G RESOURCE PNG8.00 PM G SOCCER EXTRA8.08 PM G RAIT MUSIK9.00 PM G HOT SPORT

9.27PM EM TV TOKSAVE

9.30 PM G ELITE MUSIC ZONE10.30 PM G NATIONAL EMTV

NEWS REPLAY11.30 PM - Australia Network –

FRAIDE 16 MAS, 20125.00 AM G JOYCE MEYER.5.30 AM G TODAY9.00 PM CLASSROOM

BROADCASTS12.00 PM EMTV

MIDDAY NEWS1.00 PM AUSTRALIA

NETWORK2.00 PM G ONE DAY –

(SCG SYDNEY)5:55 PM CRICKET “Live”6.00 PM G NATIONAL

EMTV NEWS6.30 PM G ONE DAY CRICKET –

(SCG SYDNEY)10.00 PM G IN MORESBY

TONIGHT10.30 PM G GUINESS BOOK

OF RECORD11.00 PM G NATIONAL EMTV

NEWS REPLAY11.30 PM - Australia Network -

SARERE 17 MAS, 20126.59 AM STATION OPEN7.00 PM ULTIMATE GUINNESS

WORLD RECORDS8.00 AM G NAMASTE YOGA:Innovative series combining stun-ning photography and original musicwith authentic Hatha yoga practiceshot in HD in exquisite settings, eachepisode teachers a unique flow se-quence that will tone your body,calm your mind and inspire you tobegin or continue your yoga practice.8.30 AM AUSTRALIA

NETWORK5.00 PM LOVE PATROL5.30 PM THE PACIFIC WAY6:00 PM NATIONAL

EMTVNEWS6.30 PM AUSTRALIA’S

FUNNIESTHOME VIDEO SHOW.

7:30 PM LEGEND OF

THE SEEKER:A CAPTIVATING ACTION-ADVENTURETV SERIES - In a mystical land,Richard Cypher discovers his truedestiny as he, a mysterious youngwoman, a wise old wizard and amagical sword take on the evil Dark-hanRahl.8.30 PM DESPERATE HOUSE

WIVES:9.30 PM SOCCER REPLAY

11:30 PM NATIONALEMTVNEWSREPLAY

12:00 PM - Australia Network -

SANDE 18 MAS, 20126.29 AM STATION OPEN6.30 AM G IT IS WRITTENIt Is Written is an international,Christian television ministrydedicated to sharing insights fromGod’s word with people around the

world.

7.00 AM G HILLSONGJoin Pastor Brian Houston every Sun-day morning as he teaches tochanges mindsets and empower peo-ple to lead and impact everysphere of life.7:30 AM G CHIT CHAT with SirPaulias Matane Tune in every Sun-day Morning and be inspired by SirPaulias as hedelivers inspirationalstories, including guest interviews.

8:00 AM G NAMASTE YOGA:8:30 AM G BLISSFUL

BLOSSOM8:15 AM G AUSTRALIAN

NETWORK10:00 AM G RESOURCE PNG

(REPEAT)

11:00 AM G AUSTRALIANNETWORK

1.00PM ONE DAY CRICKET –

EMTV Television Guide

6AM StesenOp -NiusHetlain -Musik naol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Spots7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Helt8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Spots Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TUNDE -Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM MamaGraun8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Helt Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

TRINDE -Moning - Nait6AM Stesen Op - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Focus8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM MamaGraun Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FONDE -Moning - Nait6AM StesenOp - Nius Hetlain - Musik na ol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Youth8.15PM Musik/Spots8.30PM NIUS8.40PM Focus Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

FRAIDE -Moning - Nait6AM StesenOp-NiusHetlain -Musik naol intaviu6.30AM Nius na Karent Afes7AM Stesen Pas7PM StesenOp7.01PM Ol Hetlain na Progrem Priviu7.15PM Musik na Chit-Chat7.30PM Nius na Karen Afeas8PM Wantok8.15PM Musik8.30PM NIUS8.40PM Youth Riplei8.55PM Musik9PM Stesen Pas

SARERE -Nait7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu7.05PMMusik na Chit Chat7.30PMNius7.40PMWantok8PM Lokal Ben8.30PMNius8.40PMMusik/Chit Chat9PM Stesen Pas

SANDE -Nait7PM Stesen op - Ol Nius Hetlain/Progrem Priviu7.05PMMusik na Chit Chat7.30PMNius7.40PM Femili Blong Serah (Redio Plei)8PM Lukluk Bek LongWik8.30PMNius8.40PMMusik/Chit Chat9PM Stesen Pas

RADIO AUSTRALIA TOK PISIN PROGRAMHARIM LONG: 101.9 FM

P16 Wantok Mas 15 -21, 2012 entatenmenProgram bilongWanwan De

Australia Wik pinis wantaim Stail

Ren wasim MosbiTRIPELA de nau ren i kamdaun bikpela long Mosbi siti,long Tunde nait ren kam daunwantaim laitning.Planti manmeri na ol pikininilaki long stap pinis long hausna dispela bikpela ren kamdaun, long moning planti storikam olsem sampela bikpelabirua kam long dispela bikpelaren.Mosbi siti nau kisim taim longrot, bikpela fri wei savehelpim trefik nau i pas long

TORO

BIABIA

EMTV Television Guide

Ansabilonglas wikSudoku

Ansabilonglas wikPasol

TOKWIN

Mas 15 - 21, 2012 Wantok P17komik

KANAGE

wanem dispela bikpela ren ibrukim kalpet na brukim fri weigo tupela hap.Kar tu long Mosbi i pulap olsemna rot nau i go liklik, planti man-meri na pikinini i stat long wok-abaut go long haus long taimskul na wok pinis, tasol dispela ino stopim ren long kam daun.

Bikpela pes bai hatlong haitSAPOS yu bikpela pes long wan-pela kantri na olgeta manmerisave long nem na pes bilong yu,dispela bai hat tru long yu long

hait.Bikpela pes bilong yumi longPapua Niugini go raun long ova-sis na mekim wanpela bikpelasamting o rong, dispela bai hatlong em haitim em yet ya, plantibai kolim nem bilong em nakantri em kam long en.Wanpela bikpela pes bilongkantri bilong yumi nau traimlong stretim nem bilong em,taim nius kam antap long kantribilong yumi olsem em mekimwanpela rong long ovasis.Tokwin tasol

5:00 PM PACIFIC WAY6.00 PM G NATIONAL EMTV

NEWS6:30 PM ONE DAY CRICKET –

9:00 PM G LOVE PATROL9.30 PM PGR MOVIE:

11.00 PM G CHIT CHAT(Repeat)11.30 PM G HILLSONG(Repeat)11.35 PM G NATIONAL EMTV

NEWS REPLAY00:35 AM - Australia Network -

MANDE 19 MAS, 2012

5.00 AM G JOYCE MEYER.5.30 AM G TODAY9.00 AM 2012 – CLASSROOMBROADCAST -Begins for the Year201212.00 AM EMTV MIDDAY

NEWS12:30 PM AUSTRALIAN

NETWORK3.00 PM KIDS KONA3.00 PM HI-53.30PM PYRAMID4.00 PM THE SHAK4.30 PM KICTHEN WHIZ5.00 PM HOT SOURCE5.30 PM MILLIONAIRE

HOT SEAT.6.00 PM G NATIONAL

EMTV NEWS7.00 PM RESCUE SPECIAL OPS8.00 PM G TOK PIKSA Lookingback at News and stories makingsheadlines in the country8:30 PM G SPORTS SCENE –Starts for the Year 2012.9.00PM G DAYS THAT SHOOK

THE WORLD:10.00 PM G NATIONAL EMTV

NEWS REPLAY11.30 PM - Australia Network–

TUNDE 20 MAS, 2012

5.00 AM G JOYCE MEYER.5.30 AM G TODAY9.00 AM 2012 –CLASSROOM BROADCAST12.00 AM EMTV MIDDAY

NEWS12:30 PM AUSTRALIAN

NETWORK3.00 PM KIDS KONA3.00 PM HI-53.30PM PYRAMID4.00 PM THE SHAK4.30 PM KICTHEN WHIZ5.00 PM HOT SOURCE5.30 PM MILLIONAIRE

HOT SEAT.6.00 PM G NATIONAL

EMTV NEWS7.00 PM G HAUS & HOME #1

8.00 PM G DAYS THAT SHOOKTHE WORLD:.

9.00 PM G TBA10.00 PM G NATIONAL

EMTV NEWSREPLAY

11.00 PM-Australia Network-

TRINDE 21 MAS, 20125.00 AM G JOYCE MEYER.5.30 AM G TODAY9.00 AM CLASSROOM

BROADCASTS12.00 PM EMTV

MIDDAY NEWS1.00 PM AUSTRALIA

NETWORK2.00 PM G ONE DAY –

4.45 PM EMTV TOKSAVE5.55 PM G CRIME STOPPERS

6.00 PM G NATIONALEMTV NEWS

6.30 PM G ONE DAY CRICKET –

10.00 PM G THE WORLDAROUND US

11:00 PM NATIONAL EMTVNEWS REPLAY

11.30 AM - Australia Network -

Progrem baisenis long taimbilong en..

Raun wantaim Kanage olgeta wikKanage i wokabaut

WANPELA taim Kanage i stap longErave na wokabaut i go long Kagua. Tu-rangu nogat mani long baim PMV so emkilim skin long wokabaut long lek.Tuhat na sun kukim em tasol em i go

yet. Namel long rot, em i lukim tupelapisin i stap long diwai, Kanage kwik taimtasol em i kisim sling sot na em sutimtupela pisin. Long wanpela ston tasol emi sutim tupela pisin i go daun. Em kisimtupela pisin na em stat long wokabaut.Taim Kanage i wokabaut i stap, wanpelakar i kam. Kwik taim tasol Kanage istopim kar ya na em i kam stop.Driva i kirap na askim Kanage, Why

did you stop the car? Don’t say, whydid, me laikim kar. For what reason?Hire bases, yu laik to see me gat tupelapisin i hat long karim. Draiva i kirap naaskim Kanage. Howmuch for hire? Kan-age kirap na tokim driva ya, hayarimlong wan silin tu silin.Kanage putim tupela pisin long bek-

sait long kar na ol tek op i go. Taim kari ron i go yet, foapela taya bilong kar ipans. Kwik taim tru driva i kam ausaitlong kar na askim Kanage; hey! Yu karimsampela malala o skin diwai na mekim o?Kanage kirap tokim driva ya, “luk, hevibilong tupela pisin ya i mekim i winimhevi bilong tupela kau, na matala bisnis.Yu blem the two pisin. Yu dispela adriva i ekting stret na yu putim gia bi-long yu long 60 i go ap 20 rives ya nafoapela taya bilong yu pans i go daun”.Kanage kirap na tokim driva ya, Drivaolsem em right ah?Yu kisim taim tu, mi tu kisim taim tu

na ikwals Bam Bam——Driva i belhat na

em i rausim Kanage i go daun long kaintoktok bilong en.

Martin IpitangoGalu Erave

S.H.P

Maunten paiaMaunten paia long Manam na wesan i

pundaun long olgeta hap. Planti tru ipundaun long gras kantri long Angoramdistrik.Olgeta sak sak kanu i pulap long

wesan. Monin tru ol meri long ples ol ibung na stori long wanem samting ikamap.Taim Kanage i harim olsem em i tokim

meri bilong em. Em nau ples nogut bi-long ol sin man i paia pinis long hel. Nauyumi lukim das bilong ol bun bilong ol ikam long yumi.Dai man i pundaun kam daun na wasim

yumi.Bai yumi i no inap dai moa na tu bai

nogat las de moa. Bai yumi stap longples long de taim tasol na wetim ol mani dai tasol na wetim ol man i dai bipo baitromoi tin pis na rais kamdaun long yumiolsem dispela wesan i pundaun nau ya.Taim ol meri harim ol kon stori bilong

em, ol i kalap kalap na paitim han na ol isingaut, “Hepi gut de Kanage. Wis yu olthe bes. Lip fo eva mo. Hel i pinis naheven i kamap.”

Carl LenuaSamban base.

Longpela betKanage slip antap long longpela bet

insait long haus.Wanpela nait bihain long lait i of, ol

haus lain i harim bikpela nois pairap longflo bilong haus.Na olgeta i rong i go long lukim wanem

samting i mekim bikpela nois stret.Taim ol i lukluk ol i lukim Kanage i

sanap isi long flo na taim Kanage i lukimol em i hariap tru long painim ki bilongkabot bilong em.Samting tru em, em i pundaun long flo

na mekim bikpela nois.

Hompiri PrimaryMorobe provins.

Wanpela yangpela mangi wok longmekim kaikai sopin bilong en longmaket. Kanage tu i bin i stap salim ba-nana bilong en i stap. na mangi i go naaskim Kanage. “”Hau mas long bananabilong yu?”Kanage em slip stap na em i no save

olsem mangi i askim wanem samtingstret.Mangi i askim gen tasol stil Kanage i

no mekim wanpela bekim.Mangi i laikim banana bilong Kanage

na i laikim stret long baim na em i sin-gaut antap stret long Kanage na Kanagekirap nogut tru na tok,“AAAAAAAA……amas”

Ebyn Seseru

Ol skwat!Salim ol gutpela Kanagetok pilai i kam long:Kanage Tok PilaiP.O. Box 1982,Boroko, NCDPort Moresby.

Email: [email protected]

P18 Wantok Mas 15 -21, 2012 penprenkanagelaiplain

NEM: Ludwick MondukKRISMAS: 25 (man)ADRES: C/- Clerance Kombukun, PO Box 302,Kimbe, West New Britain ProvinsSAVE LAIKIM: Rit, mekim pani, wok, pilai,harim musik, lukim TV na mekim poroman.

NEM: Monita RaioKRISMAS: 22 (meri)ADRES: Lae Ever Green, PO Box 167, Lae Mo-robe ProvinsSAVE LAIKIM: Go Lotu, RitimBaibel, pilaigita, singsing, mekim poroman, pilai ol bol gem,wok long gaden, ,wasim ol klos na raitim pas.

NEM: Womie Ben- EforeKRISMAS: 26 (man)ADRES: C/- Christ For The Nations, PO Box1332, Lae, Morobe Provins PNGSAVE LAIKIM: Lainim tok ples, senisim pre-sen, harim musik, gaden na painim wanpelaporomeri long stap wantaim oltaim.

NEM: Aweqwii de PapsKRISMAS: 24ADRES: K- Toro Hire Cars, PO Box 111, Vanimo,Sandaun ProvinsSAVE LAIKIM: Go Lotu, ritim ol buk o niuspepana mekim pren.

NEM: Gitfty OclooKRISMAS: 34 (meri)ADRES: PO Box 35, Agona Nyakrom, Ghana –Phn: 0023354787139SAVE LAIKIM: Raitim pas, painim wanpela manlong maritim na stap wantaim oltaim.

NEM: Shirley HoriKRISMAS: 18 (meri)ADRES: Marinumbo Primary School, PO Box352,Wewak, East Sepik ProvinsSAVE LAIKIM: Harimm, danis, kuk, wasim klos,pilai spots, Go Lotu, mekim pani na go swimming

NEM: Sharon TatapaiKRISMAS: 15 (meri)ADRES: Yaraka Memorial School, PO Box 532,Kavieng, New Ireland ProvinsSAVE LAIKIM: Go Lotu, lukluk CD na pilaispots.

NEM: Nasain KalvinKRISMAS: 14 (meri)ADRES: Yaraka Memorial School, PO Box 532,Kavieng, New Ireland ProvinsSAVE LAIKIM: Pilai Spots, Go Lotu, Lukim CDna rit planti

NEM: Karl PewaKRISMAS: 30 (man)ADRES: Semoroks Gospel Club, PO Box 3368,Lae, Morobe Provins.SAVE LAIKIM: Stap wantaim Jisas, Pilaimgospel musik na laikim kristen Luteran meri oarapela sios meri husat igat strongpela tingtinglong pilaim musik bilong God.

NEM: Darren KalvinKRISMAS: 15 (man)ADRES: Yaraka Memorial School, PO Box 532,Kavieng, New Ireland ProvinsSAVE LAIKIM: Lukim CD, Pilai Spots na Ridimbuk

Dia LaiplainMI wanpela sumatin meri i gat 19 kris-

mas na wokim Gret 12 long Sekonderiskul.

Mi gat boipren pinis we mitupela i binbung taim mipela i wokim Gret 3. Bikoslong skul, mi nau stap long narapelaprovins.Taim mi skul i stap long narapela

provins, kasen susa bilong mi i tokim miolsem em i raun wantaim boipren bilongmi. Mi wari na sori nogut tru taimmi harimdispela nius. Taim mi go long Krismasmalolo, mi askim boipren na em i tok dis-pela nius em i tru. Taim em i toktok, em ilukluk stret long ai bilong mi na em i tokmi olsem mi namba wan lewa bilong emstret na oltaim bai mi stap olsem gel bi-long em.Longmi tu, em i nambawan boiprenmi

gat na em tu i bin katim lewa bilongmi. Namitupela i bin promis olsem bai mitupela imarit taimmipela i pinisim skul. Kasen bi-long mi i tokim mi long lusim em tasol mipainim hat long lusim tingting long em,maski em bin tok em bin raun wantaimkasen susa bilong mi.

Plis helpim mi.

Undecided Lover

Dia PrenTENKYU long serim wari bilong yu

wantaim mipela. Mipela i sori long ritimstori bilong yu namipela i luksave long noamamas bilong yuwantaim longpela taimboipren bilong yu.Pren, mipela i save kisim ol wankain

pas long planti meri wantaim dispela kainwari. Mipela i luksave olsem bikos yutu-pela i poroman longpela taim, em i no isilong luksave olsem em i wok long lukim

narapelameri. Na i no narapelameri tasolkasen susa bilong yu.Yu wok long painim hat long lusim em

bikos olsem yu tok, em i namba wanboipren bilong yu. Na yutupela i bin tokpromis long marit bihain long yutupela ipinisim skul. Yu pilim olsem wanem naulong dispela promis bihain long man iwokim bikhet pasin long yu. Hau bai yusave olsem em bai em ino inap mekim olbikhet pasin gen? Lukim yu long ai natokim yu olsem yu namba wan lewai masnoken mekim yu bilip olsem em i gatbikpela laik na long wankain taim, em i nostretim asua bilong em. Bai yu trastim emyet gen?Yu tok tu olsem em i namba wan

boipren yu laikim tumas na em i nambawan lewa bilong yu. Yu ting em i wokimtrupela toktok taim em i tok em i gat laiklong yu tasol lukim narapela husat i kasenbilong yu?Pren, yu klia long wanem em trupela

lav o laik pasin? Lav em maski wanemsamting, yu mas pas wantaim na mekimgut long narapela husat yu pren wantaim.Lav i min olsem yu no tingim yu yet bikosyu tingim patna bilong yumoa yet long yuyet. Hia em tupela wod yu mas sekim nasave longmining bilong ol. Em long “Lust”na “Infatuation”.Ol papamama bilong yu i olsem

wanem, ol i tok orait long yu i gat boipren?Mipela i laikim yumas tingting strong longskul bilong yu.Ating dispela i kamap longmekim yu tingting long prensip bilong yuwantaimmanki ya. i moabeta yu lusim emna yu wok strong long stadi bilong yu.Sapos em i laikim yu tru, em i ken helpimyu wet inap yu pinisim skul, painim wokna bihain long dispela, plenimmarit bilongyutupela.Yu luksave olsem taim yu gat boipren

yu givim yu yet moa wok antap long olstadi bilong yu? Ol taim we yu inap longyusim long mekim stadi bilong yu gut emyu yusim long tingim na mekim ol samt-ing i sut long boipren bilong yu. Tru tru, yunogat wanpela samting i pasim yu wan-taim dispela manki, tasol bikos yupela ibin mekim promis, yu wok long yusimtaim na spes bilong yu long tingim em.Mipela i strongim yu long serim ol wari

yu gat wantaim ol narapela gutpela pren opapamama na ol i ken helpim yu. Saposyu memba bilong wanpela sios o lotu, imoabeta yu go lukim Pasto long givim yusampela gutpela stiatok.

Mi Pren bilong yuLaiplain

Sapos yu gat wari o hevi, rait i kamlong dispela etres: Lifeline Coun-selling Services, P O Box 6047,BOROKO, National Capital District,PNG. Yu ken ringim opis long teleponnamba 3260011 o 3261680. O sapos yustap long NCD, kam na lukim mipelalong opis bilong mipela long Waigani.Mipela i no inap putim trupela nem bi-long yu long niuspepa, tasol mipelabai putim ol wari na hevi bilong yu.

Laiplain

Boipren i bikhet long mi.

Mas 15 - 21, 2012 Wantok P19bisnis

PAPUA Niugini (PNG) em iwanpela kantri insait longEsia-Pasifik rijen, we em ipulap tru long ol mineral risosolsem gol, kopa, silva na olarapela kain mineral tu, nadispela i wok long pulimplanti kampani long kam in-sait.Las wik, wanpela maining

invesmen konfrens i binkamap long Toronto, Canada(Kenada), na moa long50,000 manmeri long dispelabung, husat i kam long kainkain kantri, i bin soim bikpelaamamas na laik long kammekim maining bisnis o inveslong PNG maning indastri.Minista bilong Maining,

Byron Chan, i bin go pas longkisim maus manmeri odelegesen bilong PNG gav-man i go long dispela bung.Chan bai bung gen wan-

taim ol maus man bilongPNG maining indastri longtoktok long ol samting ibagarapim maining indastrilong kantri.Ol gavman wok manmeri

husat i joinim Chan longmakim PNG em i Sekretaribilong Mineral Polosi na Jio-Hasads Menesmen Dipat-men (DMPGH), Nelly James,na ol arapela bikpela wokmanmeri bilong MineralRisos Atoriti (MRA). PNG

Semba bilong Mains naPetrolium (PNG Chamber ofMines & Petroleum) i makimmaus bilong maning indastrilong kantri.Ol maining kampani long

PNG olsem Papuan Pre-cious Metals Corporation(PPM), Marengo, KatanaIron na Frontier Resources ibin go long dispela bung tu.Moa long 50, 000 manmeri

i bin go long dispela bung nabkona bilong PNG i bin pulimmoa manmeri stret. Dispela iminim planti kampani o in-vesta i bin soim bikpela laiklong kam insait na mekimmaining bisnis hia.Ol manmeri o visita long

kona bilong PNG long dis-pela bung i bin askim wanemkain graun, ston na mineralPNG i gat, olsem wanemlong kisim eksploresenlaisens, na wanem kainmaining polisi na loa PNG igat, na ol arapela askim tu.Planti ol biknem maining

na petrolium kampani longPNG i kam long Kenada emInterOil Corp (Gulf LNG Proj-ect), Barrick Gold Limited(Porgera), Nautilus Minerals(Solwara 1), New GuineaGold Corp (Mt Sinivit), na nu-pela eksploresen kampaniPapuan Precious MetalsCorp.

NESENEL Fisheris Atoriti(NFA) i nau gat nupelawebsait bilong en yet naolgeta samting ol i saveyusim pepa na pen longmekim wok bipo bai naukamap isi tru wantaim dis-

pela nupela sait.Planti ol nupela kampanihusat i laik kam painim pislong solwara na mauntenwara bilong PNG i savepainim hat long wet long-pela na bihainim longpelaproces long kisim pisinlaisens.Menesing Dairekta bi-

long NFA, Sylvester Poka-jam, husat i lonsim dispelawebsait i tok, nau dispelaatoriti bai kamapim plantiol gutpela samting bikosdispela websait bai mekimisi long mekim olgetasamting“NFA bai putim moa tok-tok long larim ol manmeri,

nupela kampani na gav-man i lukim na save longwanem samting mipela imekim. Dispela websaitbai kamap olsem wanpeladatabeis, we olgeta samt-ing NFA i mekim long enbai stap long dispela web-sait na ol manmeri i kenlukim o kisim dispela tok-

tok long wanem hap ol istap,” Pokajam i tok.Em i tok NFA i laikim ol

manmeri, kampani o gav-man long yusim dispelawebsait long kamapimgutpela poroman na wok-bung long lukautim ol pislong wara bilong yumi, natu mekim pis bisnis gutaninit long loa bilongkantri.“Mi laikim olgeta kam-

pani husat i save painimpis long kantri long bi-hainim loa. Olgeta polisina loa bilong panim pislong PNG na Pasifik Ailankantri husat i Pati bilongNauru Agrimen (PNA)memba,” Pokajam i tok.Dispela websait i binbagarap long 2002 tasol oli stretim gen na nau embai hariapim ol wok bilongNFA.

PNG pulim planti maining kampani

NFA lonsim nupela Websait

MAINING BUNG…Tupela wokman bilong MRA i toktok wantaim wanpela visita i kam long kona bilong PNG longbung bilong maining long Toronto, Kenada. Poto: Keneth Avira, MRA Pablik Rilesen

Aja Alex Potabe i raitim

PRAIM Minista Peter O’Neilli tok gutbai long Ambesadabilong Ripablik bilong Aus-tria i kam long Pasifik Ailan,His Ekselensi, DoktaHannes Porias, longMorauta Haus las wikTrinde.Dokta Porias, husat i bin

stap long Kenbera (Can-berra), Australia 5-pela yiaolgeta, bai nau go bek longkantri bilong en yet, Austrialong Yurop.O’Neill i tok tenkyu long

Dokta Porias long em i binkamapim stretpela pasinlong kamapim gutpeladiplometik poroman wan-taim Austria na ol PasifikAilan kantri bikos nau emsave gut long ol isu o samt-ing i kamap long PasisfiAilan, na tu long

“Makim maus bilong gav-man na pipel bilong PapuaNiugini, mi tok tenkyu longyu kam sevim 5-pela yialong dispela rijen wantaimstretpela pasin, na mi tokamamas long yu long bihaintaim bilong yu.“Mipela tok tenkyu long

longpela taim tru yu staplong Pasifik Rijen, na naumipela i lukluk go het longkamapim ol gutpela toktoklong mekim gutpela samtingnamel long tupela kantri bi-long yumi,” O’Neill i tok.Taim tupela i toktok,

Ambesada Porias autimtingting bilong Gavman bi-long Austria, husat i gatamamas long kamapimhaidro pawa long PNG.O’Neill i tok PNG olsem

liklik kantri, i nau tingting

strong long yusim gut pawai kam long haidro-eneji.“Kantri bilong mipela em i

liklik na mipela i laik yusimhaidro-pawa, we em i gut-pela tru bikos em bai no napbagarapim bus, wara nagraun. Sapos i gat sampelasans long Austria i kenhalivim mipela, orait mipelabai amamas nogut tru longyumi sindaun na toktok gutlong lukluk i go insait longen.“Kantri bai go insait long

ileksen klostu taim tasol, nataim nupela gavman i stap,mipela i bai stretim gut olsamting long kamapim moatoktok long dispela haidro-pawa,” O’Neill i tok.Tupela lida wantaim i tok-

tok tu long ol politikel hevikamap long Fiji.

O’Neill tok gutbai longAmbesada Porias

GUTBAI…Praim Minista Peter O’Neill i givim wanpela presen long Ambesada bilongAustria i kam long Pasifik Ailan, Dokta Hannes Porias.

bisnisnius Mas 15 -21, 2012 Wantok P21

BENSON Kaupa save staplong bikpela Ela nambis longPot Mosbi olgeta de, na wokbilong em long salim ol balunlong ol mangi taim ol i gowaswas.Dispela ol balun em salim

em bilong helpim ol liklikmangi husat i no save longsuvim long solwara, taimholim dispela balun bai tripantap long solwara.Benson i save raun long

dispela bikpela nambis nasalim ol dispela balum longK5, taim ol dispela balumpinis em save kam bek longGordons na baim nupela.“Mi save raun olgeta de,

Sande i go long Sande, bikosdispela em liklik wok bilongmi,” Benson i tok.Planti ol mangi save go

painim em long baim ol dis-pela balun bilong em. Sam-pela taim em i save salim olnarapela samting bilong olmangi long pilai long wesanlong nambis.Benson i save wokabaut

long wanpela sait long nam-bis i go long narapela saitlong nambis long salim ol dis-pela samting bilong em.Dispela bikpela nambis

long Pot Mosbi save pulimplanti famili long go malolo napilai long taim bilong wiken.Dispela taim Benson i savemekim gut mani long liklikbisnis bilong em

Balun bilonghelpim longsolwaraNicky Bernard i raitim

Liklik Bisnisman

INDEPENDEN Pablik BisnisKoporesen i nau gat koporetBisnis Plen bilong yia 2012,bihain long Nesenel Ekseke-tiv Kaunsil (NEC) i bin givimtok orait long en.Minista bilong Pablik En-

taprais, Sir Mekere Morauta,i tok, dispela em i nambawan plen insait long 10-pelayia, we IPBC i bin ron, maskiloa bilong IPBC i tok oraitlong em i mas gat plen. Nanau dispela plen bai larimIPBC ron gut.Sir Mekere i tok wantaim

dispela nupela plen, we eminap long gat long taim yet,IPBC bai ron gut longsenisim gut Pablik En-tapraises long larim ol win-mani i kam long ol bisnisbilong gavman i ken mekimgutpela samting longsenisim laip bilong ol pipel.“Dispela bisnis plen i gat

visen, misen, na ol gol bilongIPBC, na tu i givim klia toklong olsem wanem o wanemkain rot IPBC bai yusim longron gut olsem ol arapela bis-nis,” em i tok.Sir Mekere i tok O’Neill-

Namah gavman i senisimlukluk bilong IPBC long givimmoa sevis long komyuniti,strongim gutpela pasin gav-man, lukautim gut mani, nabihainim gut ol polisi bilonggavman.Dispela plen i gat ol nupela

samting we dispela gavman ibin lukim olsem em gutpela.Em i gat nupela invesmen

plen na ol samting longmekim long ronim gut bisnisbilong gavman.Em i tok tu olsem ol bot

memba bilong IPBC i naupinisim riviu o lukluk i go in-sait long skelim ol olgetasamting insait long ron ilongIPBC, we dispela kain pasininap long kamap aninit longIPBC Act, tasol i no binkamap i long 10-pela yia ikam inap nau.“Em i ples klia olgeta liklik

haus bisnis bilong IPBC imas gat dispela kain plenlong ron gut na mekim win-mani gut. Dispela kain plentasol i ken halivim gutpelaron bilong ol arapela IPBChan bisnis olsem Air Niugini,PNG Power, Telikom PNGLtd, Ports PNG, Post PNG,na MVIL,” Sir Mekere i tok.

IPBC gatbisnis plen

Sir Mekere Morauta

SAMPELA lain husat baisanap long 2012 nesenelileksen i stat pinis long kem-pein, maski loa i tok nogatlong wokim kempein pas-taim long mun Epril.Dispela em i wok long

kamap long hap bilong Bita-paka Lokol Level Gavman(LLG) eria long Is Niu Britenprovins.Julius Turapa em i wan-

pela plesman bilong Bita-paka i tok sampela kendidethusat bai resis long 2012

Ileksen i stat kempen pinis,givim mani na ol narapela olsamting ol manmeri longples wantaim ol plantesenwok lain.Turapa i tok, pipel bilong

Bitapaka i helpim long apimIkonomi bilong Is Niu Britenlong salim kopra tasol,nogat divelopmen i go longLLG bilong ol.Em i tok, ol pipel bilong

Bitapaka i pilim sem bikoslong politiks tasol, ol i yusimol long wokim ol pis ponprojek, tasol nau, ol pis poni dai pinis.Na i moabeta long larim ol

pipel i vot long kendidet ol ilaikim long en.Turapa i singaut i go long

ol manmeri long tingtinggut, vot long gutpela lidalong go long Palamen nakisim sevis i go long ol longples.Samting olsem 8-pela wik

i stap nau long vot bai stat,na Turapa i singaut long olmanmeri long votim ol gut-pela lida.Na noken vot wantaim

kros pasin long kendidet,Turapa itok.Turapa itok, vot bilong yu

bai igat pawa na strong long

kirapim gutpela sindaun bi-long pikinini bilong yu bihaintaim. Em i askim ol pipollong votim ol kendidet husatlong sistem bilong Gavmanlong kisim sevis igo long olples long senisim sindaunbilong ol pipol.Turapa i singaut i go long

ol kendidet long noken resisna noken kempein longstretim ol wok long rot, brisna skul bikos ol dispela em-samting i stap pinis longmani plen bilong gavman.Moa Moa yet, em i les longol kendidet i kam kempenlong ples bilong em.

MASKI mani bilong karimautwok redi bilong Ileksen i nokam yet, wok redi ong 2012, IsNu Briten i go het.Bosman bilong Ilektorel

Komisen long Is Nu Briten,Terence Hetinu, i tok taim i sotna Ileksen i kam klostu, ol iwok hat long stretim ol KomonRol bilong 4-pela open Ilek-

toret long Kokopo, Rabaul,Pomio na Gesel.Hetinu i tok wok bilong kisim

nem ol manmeri i go insaitlong komon rol i pinis, nupelai wok long karimaut awenes igo insait long sampela bus-ples long Pomio, Baining na olailan long skulim ol manmerilong makim gutpela lida husat

bai kisim sevis i go long ol.Em i tok, wok bilong stretim

nem long ol Komon Rol em,mipela ol i bihainim stret taimIlektrol Komisen i makim longen.Hetinu i tok, bikpela namba

bilong manmeri i putim nemlong vot i kam long Gesel,Pomio, Kokopo na Rabaul.

Awenes kempen ol i kari-maut long ol vota bai givimsave long rot bilong bihainimLimited Preferens Voting Sis-tem, Hetinu itok.Em i tok, wok redi bilong

Ileksen i go , tasol mani i sotlong karimaut moa awenes igo aut long ol manmeri i staplong bikples.

KOKOPO Eben Lokel LevelGavman (LLG) bai karimawenes long stopim ol lain isave salim ol samting longstrit bilong Kokopo.Pasin bilong salim ol

samting olsem marasin,buai na arapela samtinglong strit i go antap long

Kokopo na ol narapela haplong ENBIs Nu Britenprovins we i brukim tredinglong LLG.Bosman bilong Kokopo

Eben LLG, Pennie Maroro,i salim ol samting long strit ibrukim treding loa bilongLLG.Em i tok, Kokopo LLG bai

kisim ol yet i stap klostu

long Kokopo long stopim ollain long salim samting longstrit.Maroro i tok ol bai kari-

maut awenes long dispelamun long tok save long ollain i save salim samtingolsem, sapos ol i holim ol,ol bai givim ol mekim save.Em i tok sapos ol i kisim

ol samting bilong ol na ol i

laikim bek, ol bai peim pas-taim long LLG opis na kisimbek maski, ol Taun Atoritina polis i bin karimautawenes long stopim pasinbilong salim ol samting longstrit.Tasol strit sels i go antap

long Kokopo na ol naraplahap bilong Is Nu BritenProvins, Maroro i tok.

Sampela man i statimileksen kempein pinisMichael Novingu i raitim

Is Nu Briten i skruim wok redi bilong 2012 nesenel ilesken

Kokopo LLG bai stopim strit maketMichael Novingu i raitim

RAMU NiCo, divelopa okampani we i go pas longwokim kamap bikpela bilienKina nikel/kobalt projek in-sait long Madang provins iwelkam tasol long ol gut-pela tingting na aidia i kamlong ol stekholdas long saitbilong lukautim gut na ban-isim birua long kamap longbus, graun, wara na sol-wara bilong yumi.Sif Teknikol Dairekta bi-

long Ramu NiCo, DoktaJames Wang i tokaut longdispela long las wik Trindeinsait long 2012 Nam-bawan Kwatali Riviu Mitingbilong Ramu Projek we ikamap long Madang.Dokta James i tok long

nau yet Ramu NiCo i redilong lod komisining, olsemna em i tok dispela kwatalimiting wantaim olstekholdas em bikpelasamting tru.Kwatali Riviu Miting we

em wanpela samting ol di-velopa olsem Ramu NiCo imas mekim long tokaut nasoim ol ripot bilong en longol steklholda bilong en emMineral Risos Atoriti (MRA)i ogenaisim.Dispela kwatali riviu mit-

ing long las wik i ron wan-pela wik olgeta na i lukim olwan wan dipatmen bilongRamu NiCo i givim ripot bi-long ol i go long olstekholda. Long Trinde,Dokta James Wang i givimripot bilong en we i toktoklong sait bilong envairomeno ripot bilong bus, graun,wara na solwara.Ol lain stekholdas husat i

bin stap long harim DoktaJames i givim ripot bilongem em ol lain lenona asos-esen siaman na ol ekseku-tiv, ol lain lenona kampanina tu ol lain husat i makimol nesenel gavman dipat-men na provinsal gavman.Ol lain LOA husat i

makim 4-pela projek impekteria bilong Ramu Nikel Pro-jek em Kurumbukari LOA(KBK), Maigari LOA, Wass-Matau (Kostal Paiplain) naBasamuk LOA.Wanpela sinia teknikol

ofisa bilong Dipatmen ovEnvairomen na Kon-sevesen, Goro Arigae i binstap olsem siaman bilong

miting long Trinde we i tok-tok long sait bilong en-vairomen o bus, graun,wara na solwara.Mista Arigae, i statim tok-

tok i go long ol stekholdas isalim tok amamas bilongSeketeri bilong En-vairomen na Konsevesen,Dokta Wari Iamo, we em itoktok win long Suprim Kotwe i stap long sait bilongStet, DEC na divelopa,Ramu NiCo.Em i tok klia tu long

wanem posisen bilongRamu NiCo long sait bilongkondisinal pemit o tok-oraitlong mekim wok we DEC igivim tok-orait long en.Dokta James Wang i

givim planti ol gutpela tok-tok long sait long en-vairomen we i karamapimOperesen EnvairomentalMonitoring Progrem(OEMP) olsem progresiv ri-habilitesen, wara kwalitisampling, sediment sempli-jng, menesmen bilong olpipia we i kamaut longmain eria, na wok paini-maut long ol pis na ol nara-pela enimol insait longwara na tu lukluk long olbus na ol narapela samtingarere long wara insait longwanpela stadi we i binkamap long yia 2011.Dokta James Wang i

tokaut klia tu olsem moni-toring program biliong 2012i karamapim kwaliti bilongwin, das na nois, Dip SiTeilings Plesmen (DSTP),menesmen bilong ol pipia igo aut long main, akuatikfauna sevei o wok-paini-maut i go insait long ol busna ol samting olsem flauana diwai bilong bus na olsamting i stap insait longen na tu 20-pela sab-plenbilong kondisen bilonggivim tok-orait long OEMP.Em i tok klia tu long sam-

pela samting i go long olstekholda long akuatikbaiolojikol sevei we wan-pela kampani bilong Aus-tralia nem bilong enHydrobiological i kamap in-sait long 8-pela eria longapa-eria bilong Ramu Riva.Bikpela as tingting bilongdispela sevei em long kisimol fis na ol narapela samt-ing insait long Ramu Riva

olsem ol kindam na ol nara-pela samting na lukluk moalong ol namba bilong ol natu mekim tes long olwanem samting ol i kaikaina sapos i gat ain na metali stap insait long bodi bilongol.Wanpela gutpela toktok o

stori we i opim ai bilongplanti ol lain stekholda emolsem ol fis we ol i bringimlong autsait o ovasis i kamlong Ramu Riva system ilukim namba bilong ol i goantap. Ol dispela fis i woklong bagarapim namba bi-long ol fis we i save stappastaim na tu ol bus nasamting we i stap bipo.Dokta James i toktok tu

long sait bilong sedimente-sen stadi we Helt, Sefti naEnvaironmen (HSE) Dipat-men bilong Ramu NiCo ibin kamap long mun Dis-emba long las yia long 4-pela eria long Basamuklong Raikos distrik longMadang provins.Ol lain stekholda i bin

givim ol bekim bilong ollong wanem samting ol ilukim i kamap long bus,graun na wara long ol Pro-jek Impekt eria long KBK,Maigari eria, KostalPaiplain na Basamuk eria.Presiden bilong Bundi

Lokal Level Gavman kaun-sil, John Yama i tok olsemmoa konsaltesen o toktoki go kam i mas kamapnamel long divelopa RamuNiCo wantaim ol lainstekholda oltaim.Presiden bilong Saidor

LLG, i askim tu olsem longbihain taim divelopa olsemRamu NiCo i mas oltaimtanim ol teknikol infomesenlong sait bilong envairomeno wok bilong lukautim bus,graun, wara na solwara i golong Tok Pisin, bikos ol lik-lik lain manmeri long ples imas save long ol dispelainfomesen long gutpela bi-long ol lain divelopmen.Dokta James Wang i tok

olsem wanem ol toktok olstekholda i mekim emRamu NiCo bai i luklukmoa i go insait long en nawokim kamap gut long gut-pela bilong projek, sindaunbilong ol komyuniti,Madang provins na PNG.

P22 Wantok Mas 15 - 21, 2012 ramunius

Ramu NiCo welkam long ol gutpela tingtingbilong envairomen

‘Wanpela

Ramu NiCo,

Wanpela

Komyuniti’

Insait long moa long tupela yia, Ramu NiCo i sanapim pinis malti bilianKina Ramu Nikel Projek, na nau mipela i redi long komisinim.Bihain long mipela i kisim olgeta tok orait na stretim ol teknikal wok redi,

Ramu NiCo i go het wantaim bikpela wok konstraksen long namba tu hap bi-long 2008. I kam inap nau, olgeta bikpela konstraksen wok long Krumbukarimain sait na Basamuk rifaineri i pinis, na projek i stap redi long kisim komisino tok orait long mekim wok. Long wol tu, dispela kain hariap sanapim em i nokamap bipo long wanpela kain bikpela projek olsem, na i daunim olgeta

salens bilong graun na masin bilong mekim wok.

Ol dispela namba i soim klia mak bilong wok mipela i pinisim:

�� Moa long 4.5 milian kubik mita bilong graun wok i pinis�� Klostu 195,000 kubik mita simen i silip pinis�� Klostu 48,000 tan stil bilding i sanap, hap long ol em ol nupela�� Moa long 2,000 yunit masin i sanap redi�� Moa long 227 kilomita bilong baret na proses paip i silip (antap

long 135 kilomita slari paiplain)

Ramu NiCo redi long givimKwatali Riviu miting long Madang i go het

Dokta James Wang i givim toktok long 2012 Nambawan Kwatali Riviu Miting

Martin Paining i mekim toktok long ol wok Ramu NiCo i kamapim.

ruralindastri Mas 15 - 21, 2012 Wantok P23

Pipel soim laik longgroim okid bilong salimPIPEL long PNG i woklong gat intres obikpelalaik long groim ol flawaolsem okid, long salim nakisim mani long en.Glasim long dispela

kain liklik bisnis i binkamap long ples klia taimPNG Okid Sosaiti Is NuBriten han i bin holimnamba 2 Okid So long Vu-napope long Kokopo, IsNu Briten provins long laswiken Sarere.So i bin kamap long Vu-

napope Hol na i pulimplanti pipel tru i go lukimna baim ol naispela okidplawa.Is Nu Briten han bilong

PNG Okid Sosaiti i binpatna wantaim PNGGadena JustinTkatchenko long kamapimso we i bin ron gut stret.Ol ripot i tok ol asples

lain i bin baim ol okid naklostu ol bin pinisim olgetaol okid ol bin putim longsalim.

Ripot i tok moa olsembrens komiti i laik lukautimol spesel okid we i nogatplant ii stap long en, naem bai strongim moa as-ples pipel long groim oldispel okid.Ripot i tok tu olsem em

laik kamapim wanpelaokid fam klostu long mu-seum long Kokopo na tu,bildim wanpela eria klostulong museum long putimol bikpela henkraf, kavingna wailaip.

BIKPELA tok amamasi go long ol lain man-meri bilong PNG husati bin go wok long olprut fam longKwinslen, Australia.Twelvpela (12) yang-pela man na meri bi-long PNG i bin go woklong Mundubberasitrus prut fam longKwinslen (Queens-land) long kisim olprut long ol diwai nabungim ol olsem olboslain bilong ol ilaikim long en, na bi-hain long 5-pela mun,ol bin kam bek longkantri long dispela wik.Bosmeri bilong IronBenk Sitrus, SusanJenkins, i amamasstret long wok bilong7-pela lain PNG i binpikim ol prut longsitrus fam bilong ol ibin tok em i laikim moaPNG lain i go wok longfam bilong em bikos oli gutpela wok manmeritru husat i mekim olkwaliti wok.

Long ol ripot, MisJenkins i tok ol gutpelagutpela PNG prut wok-lain i stap longwankain level wantaimol top woklain bilongfam yet.Namba wan lain longPNG i bin go insaitlong Pasifik SisenelWokas program longgo wok long ol prutfam long Nu SautWels, Kwinslen na olnarapela stet long lasyia Me.Namba tu lain i bingo long mun Novembataim namba wan grup ikam bek.I kam inap nau, 70PNG yangpela man-meri i wok pinis longprut piking program.Kodineting opis bi-long dispel program itok Australia bai dau-nim pesenel takis long25 pesen i go daunlong 15 pesen.Opis i tok dispela igutpela long wanem,bai ol lain PNG i wok

long dispela program iken kisim moa mani ikam bek long ol familina hauslain bilong ollong PNG.Opis i tok taim em iamamas long gutpelawok ol lain bilong PNGhusat i go insait longprogram i wokim, olmanmeri i mas lukautlong ol konman i tokolsem ol i ejen we ollain i laik go insait longprogram i ken wokimol peimen long ol istretim ol paspot, visana rot bilong ol i golong Australia.Opis i tok ol ikamapim dispela pro-gram long helpim olpipel long ol rurel erialong daunim turangupasin na lainim, lukimna ekspiriensim ol nu-pela laipstail, kisimsave long ol nupelawok, na sampela bi-long ol i ken statim olliklik bisnis bilong ollong ples.

MADANG Provinsel Gav-man i kamapimKaunsilWotna Lokol Level Gavman(LLG) Plen long halivimlokol komyuniti long kisimgutpela gavman sevis.Gavman bilong Australia isapotim dispela plen aninitlong Strongim PipolStrongim Nesen (SPSN)progrem bilongAusAID, weem i givim K1.5 milian grenmani long Madang Provin-sel Gavman long kamapimdispela plen.Dispela patnasip i lukim

sapot bilong ol namba wangavmanejensi olsemDipat-men bilong Provinsel naLokol Level GavmanAfeas,Opis bilong Rurel Divelop-men, na Dipatmen bilongNesenel Plening.Madang Rijinel Memba,

Sir Arnold Amet, i go paslong kamapim dispela plenlong Madang Provinsel

Gavman Hetkwata, weProvinsel EdministretaBernard Lange, Sekreteribilong Dipatmen bilongProvinsel na Lokol LevelGavman Afeas, RussellIkosi, Dairekta Implemente-sen, Badira Vira bilong Di-patmen bilongImplemetesen na Rurel Di-velopmen, AusAID Gove-nans Kaunsela, RobertBrink na SPSN ProgremDairekta JeremySyme i bingo lukim.Nau ispela plen bai

karamapim olgeta hap bi-long Madang Provins naAusAID i bin sapotim pas-tim long yia 2008 longBogia Distrikt.Dispela i mekim Madang

namba wan provins longklantri long to karimaut olplen bilong kirapim kausilwot bihain long ol i bin tes-tim dispela plen long Bogia.

Dispela plen i bihainim Ko-poret Plen bilong MadangProvinsel Gavman na Vi-sion 2020.Kaunsilwok plen em i

wanpela gutpela samtingbilong painimuat ol samtinglong kirapim long wan-wankaunsil wot, na larim olmanmeri long komyunitilevel ol yet i wokbung wan-taim i go antap long provin-sel level long kirapim plesbilong ol yet.Taim ol i lonsim dispela

plen, AusAID GovenansKaunsela, Robert Brink i tok‘dispela de em i makimnarapela gutpela de bilongAustralia naPNG longwok-bung yumi mekim long ki-rapim kantri bilong yumi.Aninit long Strongim PipolStrongim Nesen, AusAID inamba wan taim sapotimdispela plen long olgeta hapbilong provins.”

Amamas long ol PNGprut piking progrem lain

NU SILAN STAIL! Ol lain man bilong Nu Silan I wokim mumu long stail bilong ol yet na nau,em I kuk pinis na ol I autim ol karamap I stap. Poto: Fail Poto

Madang Provinsel Gavmangat LLG Plen

P24 Wantok Mas 15 - 21, 2012 olspotpoto

TOKSAVE: Salim ol spots dro bilong yu kam long Feks; 325 2579, e-mel;[email protected] o kam lusimlong Wantok Niuspepa opis long Central Waigani, NCD.

BIKNEM: James Segeyaro (raithan) na Ray Thomson i sainimnem bilong ol taim ol i bungim olsumatin bilong Tabubil intane-senel skul long Tabubil longFebuari, dispela yia.

NOGAT ROT: Raymond Gunemba bilong HekariUnited i traim hat long pasim Andrew Marampaubilong Eastern Stars long noken kisim bal longNSL raun 19 gem bilong ol long Mosbi long Sarerelas wik. POTO: Andrew Molen.

PAIT: Jimmy Andrew bilong NCD i tromoi lek longbirua bilong em long wanpela pait bilong ol longNesenel Kikboksing sempionsip we i kamap longMosbi las wik Sarere long Mosbi. POTO: AndrewMolen.

KALAP: Ol sumatin bilong Pot Mosbi Intanesenel skul ipilai wanpela gem insait long wanpela ragbi yunion treningprogrem bilong ol long Febuari, dispela yia.

SIOT: Syd Yates bilong PNGSFOC, i traim wanpelanupela Trukai Fun Run siot we ol bai salim long olmanmeri dispela yia. POTO: Andrew Molen.

Mas 15 - 21, 2012 Wantok P25spotlaipstail

Pait bilong lek

TAEKWONDO em i narapela masol ats wei kamap wanpela bikpela spots insait longwol.Em i wanpela masol ats we i kam aut longKorea na nau i stap olsem wanpela bikpelaspot insait long Olimpik Gems.Nem “Taekwondo” long tokples Korea i minolsem we o rot bilong yusim han na lek.Dispela astingting i stap insait long stail bilongol taekwondo paitman, we i lukim ol i save guttru long tromoi ol kain kain kik na han tu.Stail bilong ol i bai lukluk narapela kain likliklong stail bilong ol arapela masol ats olsemKung Fu na Karate tasol astingting bilong ol-geta i wankain.Taekwondo i save lukluk long spit bilong lekna han bilong ol taim ol i trening o pait.Dispela astingting tu i go insait long gem bi-long ol we bai yu lukim ol pilaia i kalap i gokam hariap na traim long kikim birua bilongol hariap tru na kisim poin bipo long em ibekim.Em i wok long kamap olsemwanpela bikpelamasol ats gem insait long wol na ol lain husati save stap insait long en tu i save gat gutpelaspit na strong long stap longpela taim insaitlong pait bilong wanem nupela pilaia i kensotwin tru bihain long em i tromoi planti kik

olsem ol dispela pilaia.

Histri bilong gemTaekwondo tru i stat long 1950’s na 60’s longol ami bilong Korea husat i save lainim longsave long lukautim ol yet.Ol arapela manmeri long ol skul, ples,komyuniti na ol yuniveisit tu i lainim dispelastail bilong pait olsem wanpela rot bilonglukautim ol yet na tu long stap gut.Bihain long dispela Taekwondo spots ikamap, em i stat long pinis bilong 1950’s nai wok long kamap bikpela isi isi inap long nau.Taekwondo spots i no wankain tumas olsemtaekwondo tru.Taekwondo spots i save lukluk tasol long olstail bilong pait insait long ol gem bilong ol.Ol pilaia i save trening strong long spit bilongol na lainim tasol long traim na kisim ol poinhariap.Taekwondo tru i save skulim ol manmeri longastingting tru bilong masol ats na tu lainim ollong lukautim ol yet ma pait long taim nogutna i no long pait insait long ring o pilai grauntasol.Tasol, planti samting i wankain yet olsem olyunifom, tokples, stail bilong wokabaut na tro-moi han o lek na arapela.Astingting bilong spots taekwondo tasol emlong kisim poin na skoa long win na taek-wondo true m long lukautim yu yet na ol ara-pela long taim nogut na kamap wanpelagutpela paitman o meri tu.

Stail bilong gemInsait long spots taekwondo, i gat wanpela rot

tasol bilong kisim poin agensim birua bilongyu.Dispela em long kikim ol paitim em long hanbilong yu.I gat ol arapela rot tu i stap long kisim poin wei ken kam long ol jas na refri we ol yet i lukimna skelim.I gat tupela pilaia bai stap insait long wanpelapait.Wanpela bai gat ret mak long yunifom bilongem na narapela bai gat blu mak.Wanwan pilaia bai werim karamap long bodi,het, maus, han na lek bilong em bipo longpait.Long taim bilong pait, olgeta kik bilong ol inoken go aninit long mak bilong belt.Dispela i min olsem yu noken kikim lek, san-gana na arapela hap bilong bodi bilong em istap daunblo olsem.Yu ken kikim bros, han, bodi het na ol arapelahap long bodi bilong em we i stap antapolsem.Poin bai kam long ol gutpela na strongpelakik we ol jas i lukim i stret na i bihainim ol loabilong pait.

Taekwondo long PNGTaekwondo long Papua Niugini gat tupelamama asosiesen, wanpela em PNG Taek-wondo Federation (PNGTF) na narapela emPNG Taekwondo Union (PNGTU).Tasol mama spots ogenaisesen bilong PNGol i kolim PNG Sports Federation andOlympic Committee (PNGSFOC) i luksavetasol long PNGTF long makim kantri long olbikpela tonamen ovasis.

Sampela ol bipo biknem paitman bilongTaek-wondo em Jamuga Stone, Edward Kassman,Sam Basil (nau memba bilong Palamen),Gabbie Yura, Stanley Nandex na SamanthaKassman.Dispela ol lain i go bikpela nau na i no pilaimoa tasol ol i go pas long sampela ol treningna wok we i kamapim sampela ol nupelayangpela pilaia husat i kisim ples bilong ollong makim Papua Niugini.Sampela long dispela ol lain em Anton Aitsi,Ivan Kassman, Nelson na Andrew Stone naTheresa Tona.Tona em i wanpela Taekwondo pilaia tasolhusat i kwalifai pinis long makim PNG longOlimpik Gems dispela yia long London longdivisen bilong ol meri na em i wok long tren-ing i stap.I gat planti moa gutpela ol yangpela Taek-wondo pilaia na paitmanmeri bilong PNGstap tasol em i no isi long lainim dispela kainsamting.Yu mas givim bikpela taim na tingting bilongyu long trening na tu stap insait long planti olgutpela pait long kantri na tu long ovasis longkisim inap save na ekspiriens long kamapgutpela tru.Ples bilong trening na kos bilong baim re-jistresen, yunifom na ol arapela samting tulong lainim kainmasol ats na bikpela spot emi narapela samting we planti save painim hatsampela taim.Tasol i gat ol progrem na rot i stap wantaimwanwan ol masol ats skul we i ken helpim yulong daunim dispela ol hevi na lainim o savegut long dispela kain spot.

WantaimANDREW MOLEN

Gem Bilong Yu

MERI NOGUT: Tona wanpela tasol bai makim PNG long Taekwondodispela yia long Olimpik Gems. WANTOK POTO.

SPOT BILONG PAIT: Pilai graun na sampela stail bilong ol taekwondo pilaia.

YUNIFOM: Klos, yuni-fom, ol poin na loa bi-long Taekwondospot.

Mt Smart Stadium- 2.00 pm

Warriors Vs Bulldogs

SFS Stadium - 3.00 pm

Roosters Vs Raiders

Toyota Stadium - 7pm

Sharks Vs Sea Eagles

P26 Wantok Mas 15 - 21, 2012 nrlnius

SPOTSDR0RAUN 3 16-19MAS

2222000011112222

FRAIDE GEMS

SARADE GEMS

SANDE GEMS

TBA 7:30 pm

Dragons Vs W/Tigers

Ausgrid Stadium 7:30 pm

Knights Vs Broncos

Skilled Park 4.30 pm

Titans Vs Storm

Dairy Farmers Stadium 7:30 pm

Cowboys Vs Eels

MANDE GEM

Centrebet Stadium 7:00 pm

Panthers Vs Rabbitohs

SAPOS yu save bihainimgut ol NRL gem, bai yulukim olsem ol tim bilongWayne Bennett i no savekisim tep taim refri gvim olpenolti klostu long trai lainbilong narapela tim.Planti taim ol i save kik

long gol long kisim tupelapoin.Bennett i tokaut long as

tru long wanem na em isave tokim ol tim bilong emi mekim dispela.“Taim bilong tep na traim

long putim trai em i gopinis,” Bennett i tok.“Nau i nogat moa taim bi-

long kwik tep, ol refri bai noinap lusim yu tep hariap bi-

long wanem narapela tim imas go sanap 10 mitalongwe long yu pastaim.“Long wankain taim, tu-

pela kepten bilong ol tim bairon i kam long toktok wan-taim refri na giaman longstopim gem na givim taimlong tim bilong ol – dispelabai stopim gem olgeta naem bai no inap isi long yulong skoa,” Bennett i tok.“Sapos yu go pas na i laik

long kisim moa poin orait yuken tep na traim long skoatasol sapos yu stap longbaksait, em gutpela long yukik long gol bilong wanemem i gutpela long yu kisimtupela poin,” em i tok.

Planti taim ol manmeri naol sapota i no save wanbellong lukim ol tim bilong Ben-nett i kik long gol taim ol ikam wantaim gutpela spitna strong na i luk olsem olbai nap long putim trai isitasol.Bennett i bililp olsem wok

bilong ol refri na gutpelatingting bilong ol kepten imekim na sans bilong tephariap na traim long putimtrai long dispela kain taimem i no isi olsem long bipo.Em i tok planti taim save i

stap wantaim ol pilaia longwanem samting ol i laikmekim tasol em yet bai noinap long kisim kwik tep.

Ol tim bilong Bennetti no save tep

OL Newcastle Knights bai noinap pilai wantaim kepten bi-long ol, Kurt Gidley inap 4-pela wik olgeta.Dispela em bihain long em

i kisim bagarap long sholdabilong em long raun tu gembilong ol agensim CronullaSharks 18-6 las wik Sande.Ol i bin wari olsem nogut

em bai no inap pilai gen dis-pela yia tasol Gidley tokautolsem em i pilim orait na olwok painim aut i tok em i kenkam bek bihain long 4-pelawik nabaut.

JARRYD Hayne i kisimbagarap long lek skru bilongem na ol i karim em i go aut-sait long pilai graun longMande nait tasol em i tok emi orait.Ol Eels i lusim dispela

agensim Warriors 36-20 tasolol i no inap lusim Hayne longwanpela bikpela bagarap.Hayne i tok lek bilong em i

orait tasol em i no save tasollong wanem taim em bai oraitlong pilai gen.Em i no bin pilai long raun

wan bilong wanem em i bin

bagarap dispela sem lek skrubilong em long wanpela traielgem bilong ol agensim Pen-rith long pri sisen.Hayne i pilai raun tu gem

bilong em inap 16 minit tasolbipo long ol i karim em i goaut gen.Em i kisim bagarap taim

em i painim spes na i ron spiti go tasol pudaun nating bi-long wanem lek bilong em ino strong yet.Dokta i tokim em olsem lek

i orait tasol i no strong yetlong ron spit olsem yet.

TU POIN: Bennett i no laikbai ol tim bilong em i tep.

Knights lusim kepten bilong ol 4-pela wik

BAGRAP: Gidley bai no inap pilai 4-pela wik.

KOSA bilong South Syd-ney, Michael Maguire, i laikpainim wanpela ples isnaitlong tim we Greg Inglis iken paia gut long en.Nau yet em i stap long

senta tasol ol i no kisim gut-pela sevis i kam long emlong tupela raun bilongNRL we i go pinis.Maguire i tingting long

putim em i go long faiv eit ofulbek we em i bin stap longtaim em i kam nupela yetna i bin pilai wantaim Mel-bourne Storm.“Nau yet bai mipela i no

inap rausim em i go pilailong narapela posisen tasolem i wanpela samtingmipela bai lukluk long en namekim sapos i gat as longmekim,” Maguire i tok.“Mi wok long lukluk long

planti samting yet na miwok long lainim planti nu-pela samting long wanwanpilaia tu long wanwan gemmipela i pilaim,” em i tok.Maguire i tok em i luk-

save long gem bilong olnau bihain long ol i lusimnamba tu gem bilong ollong las wik na em bai redilong mekim senis long timsapos em i lukim i gat aslong mekim.“Sapos i gat as long mi

long putim Inglis i go pilailong narapela posisen tu,bai mi mekim,” em i tok.

Kosa painim ples bilong Inglis

NO NAP: John Sutton bilong Souths i traim long denim Sika Manu bilong Storm longraun tu gem bilong ol las wik.

Hayne i orait

EM i ORAIT: Hayne i tok lek bilong em i orait.

SIMBU i gat nupela tim longkarim nem bilong ol insaitlong Digicel kap resis.Dispela tim nau em TNA

Lions na i kisim ples bilongWarriors husat i makimprovins longpela taim tru.Nem bilong na sponsa bi-

long tim i senis na planti olpilaia tu i nupela.Sampela em ol nupela pi-

laia na sampela i kam long olarapela Digicel kap tim.Ol i makim 36 pilaia long

trening skwat bilong ol dis-pela yia husat bai stap insaitlong ol traiel gem long traimna winim spes insait long

Digicel kap resis.Bosman bilong TNALions,

Gerard Philip, i tok dispela olpilaia bai stap insait longstrongpela trening long napilai long traim na winim plesinsait long tim.Ol bai pilai wanpela traiel

gem wantaim Snax Tigerslong Lae long Mas 25 nanarapela gem wantaim La-hanis long Goroka long Epril1.Gerard it ok olgeta pilaia

long tim i kam long TNA kapof sisen resis long hap yet.Em i tok tu olsem i gat

planti moa gutpela pilaia i

stap insait long provinsolsem na ol pilaia i maswokhat long stap insait longtim.“Olgeta pilaia i mas soim

gutpela pasin bilong harimna stap isi bilong ol yangpelalong bihainim.“Dispela pasin i mass tap

ples klia long ol insait na aut-sait long pilai graun wan-taim,” Gerard i tok.“Ol Lions i no laik bihainim

ol arapela tasol mipela i laikgo pas.“Lions i laik soim nupela

rot bilong ragbi lig insait longSimbu,” em i tok.

LAE Bisket Lae Ragbi Ligbai lukluk long wanpelabikpela resis long dispelaIsta wiken wantaim bikpelaprais mani, we i kamap longsponsa bilong en.Dispela pilai bai kam bek

bihain long longpela taimmalolo.Sponsa i redim pinis K15,

000 long dispela pilai we baikamap long 4-pela wiken.Dispela mani pundaun

baksait long mama mani bi-long sponsasip, we LaeBisket i givim pastaim inaplong K50, 000.Siaman bilong dispela Ista

Kap Salens na namba tuPresiden bilong Lae ragbi lig(LRL), Hove Genderiso, i tokdispela pilai bai wanpelabikpela insait long kalendabilong ol, bihain long DigicelKap bilong dispela yia na olbai traim long kisim ol nara-pela tim insait long NotenZon.

Tasol, em i tok long pilai in-sait long dispela resis, ol imas kamap wantaim sam-pela kondisen pastaim.“Mipela bai givim aut in-

vetesin long ol tim bilongnarapela hap insait longNoten Zon tasol ol i maskamap wantaim kondisen oaskim we mipela bai putim.Dispela pilai gat luksave

bilong mama bodi bilongragbi lig na ol i no inap kisimol tim nating nating,” Gen-deriso i bin tok.Dispela pilai bai kamap

long Gut Fraide na pinis longIsta Mande wantaim fainolsna ol presentesen bilong olprais.Pinis mak bilong stretim

dispela ol samting em longMas 16 na i no bihain longdispela de we ol i makim.Siaman Genderiso i tok

sapos ol klab bilong rijen ilaik rejista, ol i mas peimK750 olsem rejistresen fi, ol-

geta pilaia i mas rejista insaitlong Papua Niugini RagbiFutbal Lig (PNGRFL) na dis-pela klab i mas kam longwanpela lokol lig.Dispela em ol kondisen o

askim bilong LRL long ol timhusat i laik stap insait longdispela resis.Rejistresen fi em ol i mas

putim i go insait long akaunbilong LRL long Lae ANZBenk long akaun namba12427621, na bihain kisimrisit i kam.Em i tok dispela toksave i

go tu long ol 11-pela lokolklab bilong LRL tu.Ol tim husat i tingting long

pilai insait long dispela resisi mas toksave long siamanbilong dispela pilai long ponnamba 7219 7281 o tona-men dairekta, Leo Katarolong 7234 5998 na tupelaTeknikol opisa, Martin Surab(7280 8593) na David Atua(7122 5252).

Mas 15 - 21, 2012 Wantok P27spotnius

Lions em nupelatim bilong Simbu

i kam long bek pes..

NESENEL Kosa bilongPapua Niugini soka tim,Frank Farina i gat bilipolsem ol inap long winimtok orait long go pilai insaitlong Olimpik Gems.Em i wokhat wantaim ne-

senel tim we i go klostulong semi fainol long Pasi-fik Gems long 2011 tasolTahiti abrusim ol long poinstasol.Nau em i wokhat gen

long kisim ol nupela yang-pela anda 23 pilaia i golong wankain intanesenellevel wantaim bikpela tingt-ing long go moa yet.PNG anda 23 tim husat i

wok long traim long kwali-fai long Olimpik Gems, isoim gutpela mak longtripela gem ol i pilai longAustralia long namba wanhap bilong dispela yia.Ol i dro long tupela gem

na lusim wanpela agensim.Namba wan dro bilong ol

i kamap agensim BrisbaneStrikers 2-2 las wik Sande,

ol i dro gen agensimSouthport 2-2 long las wikTunde na long Sarere, ol ilus long Gold CoastKnights 3-2.Tim menesa, Stanley

Khana, i tok astingting bi-long ol dispela gem longhelpim Farina long luksavena kisim ol gutpela pilaiabilong em husat i ken pilaistrong insait long ol bikpelagem.Farina i laik painim ol

gutpela pilaia long redimtim bilong em husat baibungim Nu Silan long wik ikam.“Mipela i gat ol gutpela

pilaia olsem na Frank i laikmakim wanpela strongpelatim bilong dispela gem,”Khana i tok.Dispela gem agensim Nu

Silan bai soim tru save nastrong bilong PNG sapos olbai nap long winim pleslong pilai insait longOlimpik gems dispela yia.Long wankain taim, meri

nesenel soka tim bilongPNG tu i wok long redim ol

yet long tupela gem bilongol tu wantaim Nu Silan.Ol i kam bek long gut-

pela win bilong ol longTonga las wik na nau i woklong redi long bungim NuSilan.Kepten bilong ol meri,

Deslyn Siniu, i tok em iamamas long ol gem bi-long ol long Tonga na tulong gutpela ekspiriens ol ikisim long ol traiel gem bi-long ol long Australia.“Dispela ol gem i helpim

mipela gut tasol wok i nopinis yet na mipela baiwokhat nau long bungimNu Silan,” em i tok.Siniu i tok ol yangpela pi-

laia i wokbung gut wantaimol arapela sinia pilaia nadispela i helpim gem bilongol i ron gut tu.“Nu Silan em i wanpela

strongpela tim husat i gatplanti ol gutpela pilaiahusat i save stap na pilailong ovasis tasol mipela ibilip na redi tasol long pilaistrong tru agensim ol,” em itok.

Farina gat bilip...

Ista Kap kam bek gen

STANLEY Nandex i reditasol long soim stail bilongem gen long Papua Niuginina long wol.Bipo em i save mekim

dispela olsem wanpelasempion spotsman tasolnau em bai mekim olsemwanpela ekta insait longmuvi.Nandex bai wokbung

wantaim sampela ol biknemmanmeri bilong muvi olsemDon Wilson, CynthiaRothrock na Michael JaiWhite.Rothrock na Wilson i

kamap pinis long las wik weWhite i gat nem long ol

kain muvi olsem Undis-puted II, Spawn na Bloodand Bone, Rothrock imekim nem bilong em longmuvi, China O’Brian, na

planti arapela.Wilson i gat planti arapela

muvi tu na i tok amamaslong wokbung wantaimNandex long dispela nupelamuvi long PNG.Dispela tripela ekta tu i

gat nem long masol ats na iamamas long save longNandex husat tu i bin wan-pela wol sempion long kik-boksing bipo.Wilson na Rothrock i kam

long Mosbi las wik we ol ilonsim dispela muvi projeklong Gateway Hotel.Ol bai go bek long

Amerika long redim olsamting na bihain kam beklong PNG long statim woklong dispela muvi.Presiden bilong Gorilla

Pictures, Bill J. Gottlieb, itok wok long dispela muvi

bai stat long pinis bilongEpril o Me dispela yia namuvi bai kamaut long Dis-emba.Gorilla Pictures em i wan-

pela bikpela muvi kampanitu we i kamapim plantibikpela muvi long wol pinis.Wilson na Rothrock i bin

kamap tu long Nesenel Kik-boksing sempionsip longMosbi las wik Sarere we ol ilukim na bung wantaim olPNG kikboksa na sapota.Astingting long dispela

muvi em long promotimPNG olsem wanpela gut-pela ples we kain ol bikpelaprojek i ken kamap na tulong soim ol spotsmanmeriolsem ol i ken go moa yetlong gem bilong ol na longol arapela samting tu saposol i wok hat olgeta taim.

Nandex redi long muvi

TROMOI LEK: Wilson na Rothrock i soim stail long Se John Guise stedium long Mosbilas wik Sarere taim ol i kamap long lukim kikboksing nesenel sempionsip long hap.POTO: Andrew Molen.

. BIPO Queensland na Kan-garoo fowet, Carl Webb baibung wantaim ol sponsa naol arapela manmeri husat ikamap long Royal PapuaYacht Klap long baim olTrukai Fan Ran siot bilong2012.Dispela bung bai kamap

long Mas 29 we PNG SportsFederation and OlympicCommittee (PNGSFOC)wantaim sapot bilong Trukai

Industries bai traim longsalim ol siot i go long ol wan-wan sponsa.Mani long dispela wok bai

go long helpim na salimPNG tim i go long OlimpikGems long London longJulai dispela yia.Trukai tokaut long nupela

siot bilong 2012 Fun Runlong las wik.Dispela siot i gat nek o

kola bilong en na i no raun

nating olsem long bipo.Bihain long ol sponsa i

baim ol dispela siot, ol baigivim i go long wanwan olskul.Mani ol skul i kisim long

salim dispela ol siot, em bi-long ol tasol piksa na mak bi-long ol sponsa bai stapantap long dispela siot.Trukai Fun Run bilong dis-

pela yia bai kamap longSande Julai 8.

Bung wantaim Webb

BILAS: Mel Donald (lephan) na Syd Yates bilong PNGSFOC na Pamela Penrosebilong Trukai soim nupela siot

Wan wik: Fonde, Mas 15 - 21, 2012.Isu 1960

Publisher of the newspaper operates at Portion 445, Kanage Street, Six Mile NCD.

NESENEL Kosa bilong PapuaNiugini soka tim, Frank Farina igat bilip olsem ol inap longwinim tok orait long go pilai in-sait long Olimpik Gems.

Em i wokhat wantaim neseneltim we i go klostu long semi fainollong Pasifik Gems long 2011tasol Tahiti abrusim ol long poinstasol.

Nau em i wokhat gen longkisim ol nupela yangpela anda 23pilaia i go long wankain intane-senel level wantaim bikpela tingt-ing long go moa yet.

PNG anda 23 timhusat i wok longtraim long kwalifai longOlimpik Gems, i soimgutpela mak long tripelagem ol i pilai long Australialong namba wan hap bilong dis-pela yia.

Ol i dro long tupela gem nalusim wanpela agensim.

Namba wan dro bilong ol ikamap agensim Brisbane Strikers2-2 las wik Sande, ol i dro gen

Moa long Pes 27.