1. Ranohriscanska umetnost - osnovne karakteristike

Ranohriscanska umetnost razvijala se u prvim vekovima na svim teritorijama Rimske imperije. U 3. veku Rimsko carstvo se postepeno raspadalo, vladala je duhovna kriza koja je bila rezultat drustvenih nemira koji su se bili odigrali. Sirenje misticnih kultova bilo je karakteristicno za taj period i bili su ograniceni na jugoistocne provincije i pogranicne oblasti Rimskog carstva. Rano hrišćanstvo je nastalo u Izraelu kao verski pokret, odnosno sekta unutar judaizma. Razvoj ranohr. um. moze se pratiti od najstarijih ocuvanih spomenika iz 2. veka pa sve do pojave umetnosti u doba seobe naroda i preromanike na Zapadu i formiranja vizantijske umetnosti na Istoku. Rimljani nisu imali tolerancije prema ovoj veri, kao sto su imali prema drugim verama. Hriscanstvo se zalagalo za veru u jednog boga, a taj jedan bog nije bio imperator, tako da su rimljani zapoceli progone hriscana. Kako nisu nailazili na toleranciju morali su da se snadju za mesta okupljanja i zajednickih molitvi, za takva okupljanja odabrali su katakombe koje su im pruzale zaklon od rimljana.

Najstariji očuvani primerci ove umetnosti datiraju s kraja 2. veka i predstavlja ih slikarstvo na zidovima i tavanicama Rimskih katakombi, a nešto kasnije i reljefi na sarkofazima. Kako je u prvo vreme ova umetnost bila nesamostalna ona ima mnoge osobine kasnoanticke umetnosti. Slikarstvo katakombi jasno izražava preokupaciju za drugim svetom, ta prva dela ranohriscanske umetnosti dela su skromnih umetnika radjena u skromnom materijalu. Slikarstvo usvaja simbolične i alegorijske oblike: Golub, koji označava mir, jagnje je simbol čistote i bezgrešnosti, riba je simbol za Hrista... U ovom periodu karakteriše se neposrednošću crteža, jasne boje, nepostojanje perspektive ali se vide i težnje za potpunijim modelovanjem. Forme su čiste a boje življe slično etrurskom slikarstvu da bi se videlo u tamnom prostoru katakombi. Na tavanici sv.Petra i sv. Marcelina oblici su isti kao i oni kojki su se upotrebljavali za oslikavanje zidova u predhriscanskom dobu, slika ima geometrijski sistem dekoracije. Kalikstove katakombe citavom dekoeracijom koja je laka uzdizu se prema krugu u sredini prema predstavi dobrog pastira, a to je motiv helenisticke umetnosti i prikazuje mladica sa ovcom na ramenima koji je najcesci simbol Hrista.

Najbolje ocuvane ilustracije novog stila nalaze se u gradu Dura Europios koji je kao bivsa rimska pogranicna stanica bila osvojena od strane Pesrsijanaca. U rusevinama grada najbolje su ocuvane zidne slike su iz saborne dvorane sinagoge. Slika ,,Osvestivanje svetilista i svestenika,, pokazuje napore umetnika da pretoci u likovni oblik ono sto je bilo u pisanoj reci do tada. Na slici nema radnje, nema price, velicina figura varira prema vaznosti, odeca gnajvece i glavne figgure Arona je ritualno pokrivena sarama i telo ne dolazi do posebnog izrazaja, ali na ostalim figurama se uocavaju naznake pokretljivosti i trodimenzionalnosti. Njihova odeca je persijska sto daje dokaz o umetnickim uticajima iz Persije.

Hriscanska umetnost je na pocetku svoje egzistencije apsorbovala razlicite umetnicke uticaje od onih sa bliskog istoka, do rimskih, da bi putem slike mogla da prenosti pisanu rec na nabolji moguci nacin.

2. Ranohriscanska arhitektura - katakombe, bazilike, gradjevine centralnog plana

Pre cara Konstantina bilo je manjih sakralnih prostora- odaja u privatnim kućama kod bogatih hrišćana u krugu katakombi ili ispod zemlje najrazličitijih oblika. Sa Konstantinovom odlukom da hriscanstvo poglasi za zakonitu religiju Rimskog carstva doslo je do novih zahteva u umetnosti. Za novu religiju je bio potreban i adekvatan arhitektonski okvir koji ce je pribliziti i uciniti dostupnom svima. Hrišćani zauvek napuštaju katakombe i počinju graditi crkve koje se baziraju na rimskim i grčkim bazilikama. Konstantin je bio veoma predan tom zadatku i za par godina uspeo je da iznese izgradnju velikog broja velikih crkvi pod carskim pokroviteljstvom, ne samo u Rimu vec i u Carigradu, Svetoj zemlji, i drugim vaznim centrima.

Najomiljeniji oblik crkve u ranohriscanskoj umetnosti je bila bazilika, suprotno antickom hramu u njoj je akcenat na unutrasnjem prostoru koji osredjuje njen spoljasnji izgled. Stubovi se nalaze unutra i stvaraju utisak velike dubine u pravcu zapad - istok, postavljeni u dva ili cetiri reda dele prostor na tri ili pet brodova koji vode do apsidalnog prostora. Redovi stubova su arkade korintskog ili jonskog stila i povezani su lukovima ili vodoravnim gredama. Sredisnji brod je visi i siri od bocnih brodova, prozori se nalaze na severnom i juznom zidu sredisnjeg broda iznad krovova bocnih, cime e ceo unutrasnji prostor bio veoma dobro osvetljen.

Pored poduznih gradjevina bazilika u Konstantianovo doba su podizane i gradjevine centralnog tipa, koje su se razvile iz rimskih termi. Rimski imperatori podizali su slicne gradjevine da im sluze kao mauzoleji.To su sve gradjevine kruznog ili poligonalnog oblika, sa prostornim fokusom u sredini, one su zadovoljavale potrebe kapeli i krstionica, tako da su obicno bile povezane sa balikalnim crkvama. Veliki broj ovih gradjevina podignuto je na mestima hodocasca prema kojima su i dobile naziv. Simbolika je bila neizostavna pri odabiru elemenata i njihovom medjusobnom rasporedu, osmougao je bio omiljen zbog simbolike vaskrsnuca. Santa Konstanca u Rimu je najbolji primer takve gradjevine, njen centralni prostor je pokriven kupolom, a spoljni, prstenasti,prostor pos poluoblicastim svodom.

3.Ranohriš ćanska arhitektura, bazilike

Ranohrišćanska bazilika vodi poreklo od rimske profane bazilike. U rimsko doba poznate su dve vrste bazilika: basilica forensis i basilica domus. Bazilika forensis je prostrana građevina izdužene osnove sa kolonadama stubova u unutrašnjosti i sa drvenom krovnom konstrukcijom, smeštena na forumu ili blizu foruma bazilika forensis služila je za potrebe suda, trgovine i drugih javnih poslova koji nisu mogli biti obavljani pod vedrim nebom. Naziv bazilika Rimljani su preuzeli od Grka koji su bazilikom nazivali dvoranu koja je služila kao sudnica.

Njen postanak najvise je vezan za prvog hrišćanskog vladara – za cara Konstantina Velikog, koji je posle pobede nad Maksencijem otpočeo građenje Lateranske Bazilike. Ona se smatra osnovnim tipom raskošne carske bazilike nazvane majkom crkava. Za razliku od grčke i rimske hramovne arhitekture, kod bazilike je spoljašnost veoma skromna, dok je unutrašnjost raskošno obrađena. Stubovi se nalaze unutra i stvaraju utisak velike dubine u pravcu zapad - istok, postavljeni u dva ili cetiri reda dele prostor na tri ili pet brodova koji vode do apsidalnog prostora. Redovi stubova su arkade korintskog ili jonskog stila i povezani su lukovima ili vodoravnim gredama. Sredisnji brod je visi i siri od bocnih brodova, prozori se

nalaze na severnom i juznom zidu sredisnjeg broda iznad krovova bocnih, cime e ceo unutrasnji prostor bio veoma dobro osvetljen.

Tipična hrišćanska bazilika je velika pokrivena pravougaona prostorija sa tremovima na bočnim stranama. Prve hrišćanske bazilike sagrađene na znamenitim mestima bile su krupnih razmera. Hrišćanska bazilika je delo gradske sredine.

4. Ranohriš ćansko slikarstvo (katakombe, mozaici, rukopisi)

Ranohriscanska umetnost razvijala se u prvim vekovima na svim teritorijama Rimske imperije. U 3. veku Rimsko carstvo se postepeno raspadalo, vladala je duhovna kriza koja je bila rezultat drustvenih nemira koji su se bili odigrali. Sirenje misticnih kultova bilo je karakteristicno za taj period i bili su ograniceni na jugoistocne provincije i pogranicne oblasti Rimskog carstva. Rano hrišćanstvo je nastalo u Izraelu kao verski pokret, odnosno sekta unutar judaizma. Razvoj ranohr. um. moze se pratiti od najstarijih ocuvanih spomenika iz 2. veka pa sve do pojave umetnosti u doba seobe naroda i preromanike na Zapadu i formiranja vizantijske umetnosti na Istoku. Rimljani nisu imali tolerancije prema ovoj veri, kao sto su imali prema drugim verama. Hriscanstvo se zalagalo za veru u jednog boga, a taj jedan bog nije bio imperator, tako da su rimljani zapoceli progone hriscana. Kako nisu nailazili na toleranciju morali su da se snadju za mesta okupljanja i zajednickih molitvi, za takva okupljanja odabrali su katakombe koje su im pruzale zaklon od rimljana.

Najstariji očuvani primerci ove umetnosti datiraju s kraja 2. veka i predstavlja ih slikarstvo na zidovima i tavanicama Rimskih katakombi. Kako je u prvo vreme ova umetnost bila nesamostalna ona ima mnoge osobine kasnoanticke umetnosti. Slikarstvo katakombi jasno izražava preokupaciju za drugim svetom, ta prva dela ranohriscanske umetnosti dela su skromnih umetnika radjena u skromnom materijalu. Slikarstvo usvaja simbolične i alegorijske oblike: Golub, koji označava mir, jagnje je simbol čistote i bezgrešnosti, riba je simbol za Hrista... U ovom periodu karakteriše se neposrednošću crteža, jasne boje, nepostojanje perspektive ali se vide i težnje za potpunijim modelovanjem. Forme su čiste a boje življe slično etrurskom slikarstvu da bi se videlo u tamnom prostoru katakombi. Na tavanici sv.Petra i sv. Marcelina oblici su isti kao i oni kojki su se upotrebljavali za oslikavanje zidova u predhriscanskom dobu, slika ima geometrijski sistem dekoracije. Kalikstove katakombe citavom dekoeracijom koja je laka uzdizu se prema krugu u sredini prema predstavi dobrog pastira, a to je motiv helenisticke umetnosti i prikazuje mladica sa ovcom na ramenima koji je najcesci simbol Hrista.

Najbolje ocuvane ilustracije novog stila nalaze se u gradu Dura Europios koji je kao bivsa rimska pogranicna stanica bila osvojena od strane Pesrsijanaca. U rusevinama grada najbolje su ocuvane zidne slike su iz saborne dvorane sinagoge. Slika ,,Osvestivanje svetilista i svestenika,, pokazuje napore umetnika da pretoci u likovni oblik ono sto je bilo u pisanoj reci do tada. Na slici nema radnje, nema price, velicina figura varira prema vaznosti, odeca gnajvece i glavne figgure Arona je ritualno pokrivena sarama i telo ne dolazi do posebnog izrazaja, ali na ostalim figurama se

uocavaju naznake pokretljivosti i trodimenzionalnosti. Njihova odeca je persijska sto daje dokaz o umetnickim uticajima iz Persije.

Hriscanska umetnost je na pocetku svoje egzistencije apsorbovala razlicite umetnicke uticaje od onih sa bliskog istoka, do rimskih, da bi putem slike mogla da prenosti pisanu rec na nabolji moguci nacin. Sa Kostantinovom odlukom da prizna hriscanstvo kao zvanicnu religiju Rimskog carstva javlja se i potreba za gradjevinom koja ce novu religiju svima pribliziti. Sa arhitekturom stupaju na snagu i potrebe da se velike zidne povrsine monumentalnih crkvi prekriju sa slikama dostojnim njih. Tom zadatku odgovorili su veoma profesionalni umetnici mozaika. Umetnici mozaika u svoj rad uvode perspektivu, na ne tako iskusnim zidnim slikama katakakombi ona skoro da ne postoji, dok ovde jasno daje veliki akcenat celoj prici. Umetnici su verovatno imali dosta uzora za svoje mozaike, jedan od njih jeste predstava dobrog pastira iz katakombi koja je u mozaiku dobila svoj daleko bolji izraz. Kao i slika mozaik trazi najbolje resenje da putem likovnog sadrzaja prenese pisanu rec sirokim masama novih vernika.

5. Ranohriš ćanska plastika i skulptura (sarkofazi, slonovače, portreti)

Ranohriscanska skulptura je imala mnogo manju ulogu nego slikarstvo i arhitektura, a to je bio slucaj jer je druga Bozja zapovest branila obozavanje idola, tako da je vajarstvo da bi se razvilo, i da bi izbeglo optuzbu ikonopoklonstva, moralo da izbegne statue prirodne velicine. Tako da je ranohriscanska skulptura pocela da razvija male dimenzije suprotno od rimske i grcke monumentalne skulpture. Skulptura se razvijala prema plitkim reljefima malog formata i cipkastih povrsinskih ukrasa.

Mermerni sarkofazi su najstarija dela hriscanske skulpture, razvili su se iz paganskih sarkofaga koji su se koristili nakon urni sa pepelom u rimskom drustvu. Bila su razvijena pravila i ideje za ukrasavanje sarkofaga reljefima, a ideje su nejverovatnije nasli u iluminacijama. Teme koje pricaju reljefi na sarkofazima su uglavnom mitoloske prirode i sluze tome da velicaju pokojnika tako sto se vrsi poredjenje njega sa junakom legendi. Kako je vreme prolazilo motiv na reljefima se menjao, u 3. veku reljefi su opisivali biografske scene kao i scene koje prikazuju koji su zivotni ideali pokojinika bili. U drugoj polovini 3. veka sarkofazi pocinju da se izradjuju i za bitinje clanove hriscanske crkve. Pre Konstantina njihov ukras je bio skroman, dobri pastir, Jona i kit, vek kasnije repertoar tema i oblika se siri. Sarkofag Junija Basa je najlepsi ranohriscanski sarkofag, veoma bogato rezbaren napravljen je za rimskog prefekta. Prednja strana sarkofaga je podeljena u deset segmenta koji su ukraseni prizorima iz novog i starog zaveta.

Driptisi od slonovace bili su namenjeni privatnom vlasnistvu, cesto odrazavaju licni ukus vlasnika. BAHANTKINJA ploca je izrezbarena povodom svadbe. Klasicisticne teznje su se obnavljale u ranohriscanskoj skulpturi od sredine 4. - 6. veka. Paganstvo je imalo mnogo vaznih pristalica, a novi preobracenici su ostajali verni vrednostima iz proslosti. Delo od slonovace ARHANDJEL MIHAILO jasno pokazuje koliko je klasicizam bio sredstvo izrazavanja hriscana.

Rimski carevi su zadrzali obicaj da svoje portrete smestaju na javnim mestima. Spoljasnja slicnost gubi se radi duhovnog izraza koji je bezlican ali veoma izrazajan u vidu veoma velikih ociju koje simbolizuju prozore duse. Najistaknutiji medju takvim portretima jeste PORTRET EUTROPIJA IZ EFESA. U ovom portretu umetnik

toliko odstupa od realnog prikazivanja crta lica da ih naznacuje samo ponekom izbocinom ili plitkim linijama. LJudsko telo prestaje da bude inspiracija umetnicima, namece se nova inspiracija ka duhovnom i zajedno sa njom tradicija grcke skulpture dozivljava svoj kraj.

6. Islamska umetnost (džamije, mauzoleji, palate, tkanine, minijature)

Islamska umetnost se razlikuje od umetnosti Zapada i Evrope vise nego bilo koja druga umetnost. Islamska umetnost i arhitektura, podrazumeva umetnost i arhitekturu podrucja Srednjeg istoka, severne Afrike, severne Indije i teritorije današnje Španije.

Islamska religijska arhitektura - dzamija, odvojen je i jednostavno pokriven prostor za molitvu. Prostor dzamije nema namestaj i ostavlja utisak praznine, skromnosti, i jednostavnosti. Islamska umetnost je karakteristicna po potpunom odsustvu figuracije u slikanoj dkoraciji dzamije. Dekoracija dzamije se svodi na ornamentiku, geometrijsku, biljnu i zivotinjsku stilizovanu saru. U toj ornamentici kaligrafija je sastavni deo likovnog izraza. Islamska dekoracija istrazuje vrednost povrine, samo su ritam, linija i odnosi boja dozvoljavali umetniku da razbije monotoniju koja je ovoj umetnosti uvek pretila, narocito za one koji ne poznaju njenu simboliku.

U islamskoj sakralnoj arhitekturi se razlikuju tri tipa dzamije, arapski, persijski i turski. Arapski se sastoji od velikog broja podupiraca, tankih stubova, koji su ponekad jedan na drugom, povezanih raznolikim polihromnim lukovma koji unutrasnjost dele na brodove. Unutarnji prostor je slozena strukturalna mreza lukova i stubova. U Persiji i drugim istočnoazijskim zemljama rane hipostilne džamije su vremenom izmenjene. U gradnji džamija često su građeni poluotvoreni zasvedeni prostori, nazvani ivani a koji potiču iz doba sasanidske Persije. Molitveni prostor pesijskih džamija sličan je arapskom tipu a ono što je karakteristično su ivani koji se nalaze u sredinama stranica dvorišta. Među najpoznatije perzijske džamije spadaju Džuma džamija u Isfahanu i Velika Šahova džamija u Isfahanu. Turski tip dzamije ima kvadratni prostor sa glavnom kupolom u sredini, prosiren je sa cetiri polukupole nasvakoj od cetiri strane, a u uglovima je jos po jedna manja i niza kupola. Stepenaste kupole od spolja oslikavaju unutarnji prostor. Novost su minareti, tanki i pri vrhu zasiljeni. Takva je dzamija Ahmeda I u Carigradu ili Plava dzamija zbog keramickih plocica sa biljnom dekoracijom plave i bele boje.

Tip zgrada koje su bile značajne u muslimanskom svetu su mauzoleji, koji su služili kao mezaristani za vladara i pobožne u učene ljude ali i kao simboli političke moći. Uprkos islamskim propisima koji zabranjuju gradnju grobnica, mauzoleji građeni kao simboli moći umrlih vladara, su nakon džamija i palata postali najvažnije građevine u islamu. U Iranu je pod Mongolima razvijena posebna vrsta mauzoleja s kupolom dvostruke konstrukcije koja povećava njegovu visinu.

U periodu Abasida dolazi do gradnje brojnih palata u Siriji i Iraku. Te palate prikazuju sintezu zapadne i istočne kulture koja je bila glavna karakteristika rane islamske umetnosti, palate su bile mesta gde su se mogli naći mozaici, zidne slike, i reljefi koji su tradicionalno prikazivali dvorane, životinje, a ponekad i same vladare.

Zabrana prikazivanja figuracije vazila je samo za monumentalnu umetnost namenjenu javnim potrebama. Na predmetima za svakodnevnu upotrebu to nije

slucaj. Kineski se uticaji mogu videti u islamskom slikarstvu, keramici i odevanju. Slikarstvo je, kao i u vecini islamskih umetnosti, služilo za jasne svrhe. To je obicno bila umetnost ilustracije arapskih knjiga. ilustracije su po pravilu linijske, a koloristicke profane slike su naivne, s dekorativnim elementima pejzaža (kineski utecaj) i dve do tri prikazane monumentalne figure. Perzijski uticaj predstavlja oslikavanje minijatura, na kineski nacin uvodenje emocija.

Sto se tice tkanina nadaleko su poznati kvalitetni persijski tepisi, bas jedan takav smatra se za najstariji tepih na svetu 5. vek pre Hrista.

7. Islamska arhitektura, džamije

Islamska umetnost se razlikuje od umetnosti Zapada i Evrope vise nego bilo koja druga umetnost. Islamska umetnost i arhitektura, podrazumeva umetnost i arhitekturu podrucja Srednjeg istoka, severne Afrike, severne Indije i teritorije današnje Španije.

Od 622. godine počinje se računati islamski lunarni kalendar odnosno kada je Muhamed izvršio hidžru iz Meke u Medinu. U svojoj maloj kući Muhamed okuplja skupinu prvih vernika, mumina, koji oblikuju džamiju, sastavljenu od pravougaonog zatvorenog dvorišta sa zidom s jedne strane i tremom za hlad sa druge strane. Zato skoro sve džamije prate plan Muhamedove kuće, koja je u suštini sastavljena od zatvorenog dvorišta, zgrade za molitvu na jednom kraju, i arkada sa strane.

Džamija je odvojen i jednostavno pokriven prostor za molitvu. Prostor dzamije nema namestaj i ostavlja utisak praznine, skromnosti, i jednostavnosti. Islamska umetnost je karakteristicna po potpunom odsustvu figuracije u slikanoj dkoraciji dzamije. Dekoracija dzamije se svodi na ornamentiku, geometrijsku, biljnu i zivotinjsku stilizovanu saru. U toj ornamentici kaligrafija je sastavni deo likovnog izraza. Islamska dekoracija istrazuje vrednost povrine, samo su ritam, linija i odnosi boja dozvoljavali umetniku da razbije monotoniju koja je ovoj umetnosti uvek pretila, narocito za one koji ne poznaju njenu simboliku. U džamiji se često nalazi molitvena niša, ali često je dovolja i crta, strelica ili pločica s reči kibla, - kako bi se odredio pravac prema Kaabi u Meki, najvećem svetištu islama. Sastavni dio džamije su prostorije s tekućom vodom ili bunar za obavljanje ritualnog pranja pre molitve. U predprostorima ili na ulazu u džamiju ostavlja se obuća, a pod je pokriven tepisima.

U islamskoj sakralnoj arhitekturi se razlikuju dva tipa dzamije, arapski i turski. Arapski se sastoji od velikog broja podupiraca, tankih stubova, koji su ponekad jedan na drugom, povezanih raznolikim polihromnim lukovma koji unutrasnjost dele na brodove. Unutarnji prostor je slozena strukturalna mreza lukova i stubova. Najznačajnije arapske džamije izgrađene su u Damasku, u Iraku, u Tunisu, te džamije u Kairu, Fesu, Marakešu ,... U Persiji i drugim istočnoazijskim zemljama rane hipostilne džamije su vremenom izmenjene. U gradnji džamija često su građeni poluotvoreni zasvedeni prostori, nazvani ivani a koji potiču iz doba sasanidske Persije. Molitveni prostor pesijskih džamija sličan je arapskom tipu a ono što je karakteristično su ivani koji se nalaze u sredinama stranica dvorišta. Među najpoznatije perzijske džamije spadaju Džuma džamija u Isfahanu i Velika Šahova džamija u Isfahanu.

Turski tip dzamije ima kvadratni prostor sa glavnom kupolom u sredini, prosiren je sa cetiri polukupole nasvakoj od cetiri strane, a u uglovima je jos po jedna manja i niza kupola. Stepenaste kupole od spolja oslikavaju unutarnji prostor. Novost su minareti, tanki i pri vrhu zasiljeni. Takva je dzamija Ahmeda I u Carigradu ili Plava dzamija zbog keramickih plocica sa biljnom dekoracijom plave i bele boje. Oblici turskih džamija mogu se svrstati u tri grupe: male, srednje ili vezirske i velike ili carske. Kod malih džamija jedna kupola pokriva ceo kvadratni prostor. Kod srednjih i velikih, pored glavne kupole susreću se i polukupole ili nekoliko manjih kupola. Velike carske džamije predstavljaju vrhunac osmanske graditeljske tradicije. Najveći turski graditelj mimar Sinan, za života je izgradio oko tri sotine različitih građevina, najznačajnije dve monumentalne džamije: džamija sultana Sulejmana u Istambulu i džamija sultana Selima II u Jedrenu.

8. Karolinška umetnost- osnovne karakteristike

Karolinška renesansa je razdoblje srednjeg vijeka koje karakterise obnova učenosti, a obežava ga lik Karla Velikog. On je pokušao sačuvati sve što je ostalo od Rimske civilizacije, posebno rimsku književnost kroz sakupljanje i prepisivanje starih rimskih rukopisa. Na taj način je pokušao usaditi deo slavne prošlosti Evrope u svoj narod. Rimski pisci su danas poznati, uglavnom zahvaljujući brojnim i izuzetno kvalitetnim karolinškim rukopisima. Nakon razdoblja stagnacije u razvoju intelektualne misli i umetnosti koje je obežilo period ranog srednjeg veka, u drugoj polovini VIII veka dolazi do promene na tim poljima. Vladavina Karla Velikog je zapravo prvo kulturno uzdizanje nakon zlatnog doba antičkog Rima. Karlo Veliki na svome dvoru okuplja najučenije ljude tog vremena, u želji da se obnove umetničke produkcije i negovanja pismenosti iz doba antičkog Rima. Zbog potrebe za više teksta na manjem prostoru, razvija se i novo pismo – miniskula – koje će postati osnova današnjeg pisma.

Jedna od najvažnijih novina je obnova monumentalne arhitekture. Najvažnije sakralne građevine rađene su kao bazilike, a ne kao centralne građevine. Bazilikalni oblik imaju opatija st. Denis u Parizu, carska opatija u Lorschu i samostanska crkva st. Emmerana u Regensburgu. Karlo Veliki je lično proučavao arhitekturu carskog Rima, te je u svoju prestonicu u Aahenu, u današnjoj Nemačkoj, preneo duh nekadašnje rimske gradnje. Tako se njegova Dvorska kapela sastoji od širokog narteksa, koji je sa svake strane imao po dve kule sa stepeništem. Konstrukciska shema “ulaza s dve kule” biće osnova za arhitekturu srednjeg veka. Prepisivačke škole koje je osnovao Karlo Veliki bile su isključivo manastirske, a prepisivači – svešenici. Danas srednjovekovne rukopise opremljene crtežima i slikama smatramo manastirskim umetničkim celinama, ali su sve one u vreme svog nastanka bile deo crkvene celine i kao svete knjige spadale su u opremu božjeg hrama kao što su bile zidne slike i crkveni namještaj i bile su potrebne za bogosluženje.

U kulturnom programu Karla Velikog likovne umetnosti su uvek imale izuzetan znacaj, u crkvama su postojale zidne slike. Sačuvano je malo zidnog slikarstva, ipak se ono izuzetno razvijalo u minijaturnom slikarstvu, koje se posebno proizvodilo u carskim radionicama i samostanima. Ono se razlikuje od anglo-irskog stila u minijaturama. Ono sto je ostalo sacuvano jeste veliki broj iluminarnih rukopisa, radova u slonovaci i zlatu.

9.Karolinška arhitektura (Ahen, Centula, Sankt Galen)

Karolinška renesansa je razdoblje srednjeg vijeka koje karakterise obnova učenosti, a obežava ga lik Karla Velikog. On je pokušao sačuvati sve što je ostalo od Rimske civilizacije, posebno rimsku književnost kroz sakupljanje i prepisivanje starih rimskih rukopisa. Nakon razdoblja stagnacije u razvoju intelektualne misli i umetnosti koje je obežilo period ranog srednjeg veka, u drugoj polovini VIII veka dolazi do promene na tim poljima. Vladavina Karla Velikog je zapravo prvo kulturno uzdizanje nakon zlatnog doba antičkog Rima.

Karlo Veliki je lično proučavao arhitekturu carskog Rima, te je u svoju prestonicu u Ahenu, u današnjoj Nemačkoj, preneo duh nekadašnje rimske gradnje. Tako se njegova Dvorska kapela sastoji od širokog narteksa, koji je sa svake strane imao po dve kule sa stepeništem. Konstrukciska shema “ulaza s dve kule” biće osnova za arhitekturu srednjeg veka. Dvorska kapela delimicno je nadahnuta crkvom San Vitale, slicnost se ogleda u preseku. Geometrijska jednostavnost i jasnoća prostornih jedinica razlikuje je od manje određenog prostora ravenske crkve. Aachenska kapela je centralna kupolna građevina oblika mnogostrane prizme. Masivne, niže arkade prizemlja su istaknutim vencem razdvojene od visokih arkada galerije. Dva reda stubova gornjih arkada ritmički se otvaraju prema osvetljenom središnjem prostoru i tako spajaju prsten galerije sa centralnim delom. Kapela je zidana od glatko klesanih kamenih blokova s ornamentalno obrađenim površinama. U doba nastanka bila je najveća kupolna crkva severno od Alpa. Glavnim ulazom dominira vestverk, dodavanje vestverka crkvama jedan je od franačkih doprinosa tradiciji zapadne arhitekture. Tokom karolinškog razdoblja tornjevi su postali sastavni deo crkve.

Centula, samostanska crkva građena uz zalaganje Karla Velikog. Crkva nije sačuvana u celosti, ali su iskopani njeni ostaci. Iz jednog ranosrednjovekovnog opisa manastirske crkve u Centuli proizilazi da su u crkvenu opremu spadali mramorni oltari, zlatom i srebrom optoceni ciboriji nad njima, predikaonice od mramora iskicene zlatom, bronzani svecnjaci i polijeleji i mnogi drugi, često likovnim ukrasom snabdeveni elementi. Karlo Veliki prednjacio je dobrim primerom pri opremi svoje sopstvene dvorske kapele.

Koncil u Indenu 816 - 17. g. menja budućnost benediktinskog reda, a u arhitekturu uvodi novu fazu, primereniju čoveku. Karlo Veliki je umro, moć Carstva slabi, naslednici nisu toliko jaki, a crkva se opustila. Koncil je bio zamišljen s ciljem da se regenerise benediktinski red, a na njemu se pojavio i plan St. Galena. Nacrt je bio napravljen u samostanu u Reichenau. Crkva St. Galena nije imala zapadnu apsidu nego vestverk. Bitno je bilo da se samostani urede, i nakon koncila u Indenu morali su biti organizovani tako da sadrže dormitorije, klaustre i ostale prostore, a idealni plan St. Galena odigrao je u tome veliku ulogu. Plan je u severnoj zoni predviđao hostel, kuću za goste, pivnicu, školu za novake, opatovu kuću iz koje se direktno ulazilo u svetište itd. Ovako zamišljeni samostanski sklop postaje pravilo nakon koncila. Idealni plan St. Galena otvara princip modularne gradnje. Modul je baziran na merama ukrstanja broda i transepta, a u samostanu je predviđeno 40 zgrada (simbolika). Modularna gradnja je preuzeta iz starog Rima. Počinju se graditi i manje crkve, time se otvara serija tipičnih karolinških bazilika.

10. Karo linške minijature

Karolinška renesansa je razdoblje srednjeg vijeka koje karakterise obnova učenosti, a obežava ga lik Karla Velikog. On je pokušao sačuvati sve što je ostalo od Rimske civilizacije, posebno rimsku književnost kroz sakupljanje i prepisivanje starih rimskih rukopisa. Na taj način je pokušao usaditi deo slavne prošlosti Evrope u svoj narod. Rimski pisci su danas poznati, uglavnom zahvaljujući brojnim i izuzetno kvalitetnim karolinškim rukopisima. Nakon razdoblja stagnacije u razvoju intelektualne misli i umetnosti koje je obežilo period ranog srednjeg veka, u drugoj polovini VIII veka dolazi do promene na tim poljima. Vladavina Karla Velikog je zapravo prvo kulturno uzdizanje nakon zlatnog doba antičkog Rima. Karlo Veliki na svome dvoru okuplja najučenije ljude tog vremena, u želji da se obnove umetničke produkcije i negovanja pismenosti iz doba antičkog Rima. Zbog potrebe za više teksta na manjem prostoru, razvija se i novo pismo – miniskula – koje će postati osnova današnjeg pisma.

Obim i visoki stupanj sačuvanog uzdizu karolinško rukopisno slikarstvo do posebnog značaja. Iza obilja umetnički opremljenih rukopisa uvek se oseća lik cara Karla kao moćne pokretacke sile. Srednjovekovna minijatura dobija svoje obeležje iz odnosa teksta, ukrasa i slike; otud proizilazi i njena problematika. Tekst dostize vrhunac u slikarski oblikovanom inicijalu. Povezivanje pre svega slova i ukrasa jeste gotovo kultni postupak, ukrasi odevaju rec. U inicijalu deluju pre svega ostrvski uticaji. Iz antike i iz Sredozemlja, preuzeta je organski teška, čovekolika slika. Na karoliskom dvoru radili kako umetnici iz Vizantije tako i iz Italije.

U tehnickom pogledu Karolinška iluminacija daje prevagu slikanju neprovidnim bojama, ali poznaje i crtez perom. Za oba načina postoji pretkarolinška tradicija. evandjelje nadbiskupa Ebona od Remsa, nastalo je u prvoj 1 IX veka. Minijature koje se tu nalaze nastavljaju tradiciju Beckog rukopisa, iako se odvajaju od vizantijskog primera i stvaraju sopstveni stil. Stil je najbolje oceniti kao nervozan i razvitlanih draperija i slikarski. Utrehtski psaltir je proizvod škole u Remsu, gde su umetnici postigli nepogresiv stil zahvaljujući dizajnu figura i blagom islikavanju pejsaža. Rukopis sadrzi psalme u galikanskoj verziji, pisane na tri stupca. Ilustrovanje ovih tekstova ne može da prati neki presprekidni ciklus nego se, naprotiv, svaki put nadovezuje na slikovito sugestivne "reci-podsetnice". Nekoliko pojedinačnih slika se skupno rasporedjuju. Njegovi mnogobrojni prizori pružaju kombinaciju antičkog, ranohrišćanskog i karolinškog slikarstva. Mnoge kompozicije su ciklusi uzeti iz SZ i NZ.

11. Otonska umetnost- osnovne karakteristi ke

Raspadom Karolinškog Carstva nastaju tri anarhična kraljevstva, kojim vladaju saksonski kraljevi. Stalne provale Normana predstavljaju smetnju decenijama dalji razvoj umetnosti. Tek sa dolazkom na vlast Otona I dolazi do otonske renesanse i razvijanja umetnosti. Nemačka, postaje vodeća sila u Evropi u političkom i kulturnom pogledu. Otonska umetnost počinje kao obnova karolinških tradicija, uz

jake vizantijske uticaje, uz dodatno naglašavanje ceremonijalnih i kulturnih vrednosti.

Slikarstvo obuhvata oslikavanje knjiga i minijature. U vreme Otona vrlo je živahna delatnost škola u kojima se odslikava uticaj zapadnih i istočnih središta kulture. Pojavljuju se škole od kojih neke njeguju i zidno slikarstvo i neke i slikarstvo na staklu. Od slikarskih dela otonske umetnosti su sačuvane freske iz Obercela. U ilustraciji knjiga dolazi do vizantijskog uticaja. Tadašnja umetnost nije profanog karaktera već nastaje i živi u manastirima životom mirne umetnosti ili po narudžbi knezova odnosno i kao izraz carske moći vladara.

Otonska umetnost spada u fazu kasne predromanike, i to u području današnje Nemačke gdje je vladala Otonska dinastija u 10. veku. Otonska kao i Karolinška dinastija neguje aristokratsko-dvorski karakter, tj. umetnička produkcija vezana je samo za dvor i samostan. Karakteristika Otonske umetnosti je ljubav prema slonovači, što se vidi u brojnim reljefima, tada se jako razvija rezbarstvo na slonovači koje je po nekad pod vizantijskim uticajem. Jedini primer pune plastike iz ovog razdoblja je tzv. Geronov krst koji se danas čuva u Kelnskoj katedrali. Na njemu je neobično realističan prizor Hrista za to vreme. Režu se statue Hrista i izrađuju se portreti Marije čiji se likovi prevlače zlatom i obično služe kao škrinje za mošti svetaca. Rana dela su slobodnija u prikazivanju pokreta dok je kasnije pokret uzdržaniji.

Pod Otonom I počinje živa građevinska delatnost, otonsko građevinarstvo koje završava smrću Hajnriha II i bez prekida spaja se sa romanskom arhitekturom i predstavlja njen rani period. Najznačajnija gradjevina ovog vremena je crkva Sv. Mihajla u Hildeshajmu. Ovo je trobrodna crkva sa dvostrukom apsidom i na zapadnoj strani sa velikim portalom koji je ukrašen reljefima i prizorima religioznog karaktera.

12. Otonska arhitektura (Sv. P anteleon u Kelnu, Sv. Mihailo u Hildeshajmu)

Raspadom Karolinškog Carstva nastaju tri anarhična kraljevstva, kojim vladaju saksonski kraljevi. Stalne provale Normana predstavljaju smetnju decenijama dalji razvoj umetnosti. Tek sa dolazkom na vlast Otona I dolazi do otonske renesanse i razvijanja umetnosti. Nemačka, postaje vodeća sila u Evropi u političkom i kulturnom pogledu. Otonska umetnost počinje kao obnova karolinških tradicija, uz jake vizantijske uticaje, uz dodatno naglašavanje ceremonijalnih i kulturnih vrednosti.

Pod Otonom I počinje živa građevinska delatnost, otonsko građevinarstvo koje završava smrću Hajnriha II i bez prekida spaja se sa romanskom arhitekturom i predstavlja njen rani period. Vestverk se sacuvao kao sastavni deo arhitektonske celine, na crkvi Sv. Panteleona u Kelnu on je masivniji i proporcionalniji s karakteristicnom kulom iznad ukosnice.

Najznačajnija gradjevina ovog vremena je crkva Sv. Mihajla u Hildeshajmu. Ovo je trobrodna crkva sa dvostrukom apsidom i na zapadnoj strani sa velikim portalom koji je ukrašen reljefima i prizorima religioznog karaktera. Sa dva hora i bocnm ulazima podseca na plan Sv. Galena ali sa daleko boljom razradjenom simetrijom.

Im dva transepta sa kulama iznad ukosnica. Spoljasnji izgled i horovi bili su izmenjeni popravkama, ali unutrasnjost broda s velikom povrsinom izmedju lukova i zida daje isti dozivljaj prostora koji je vladao u prvobitnom projektu.

Zajednicka crta otonskog i karolinskog doba jesteta sto su obe imale aristokratski karakter. Uloga episkopa mecene ima sve veci znacaj i pod okriljem crkve cvetaju verska i kulturna sredista, crkve, manastiri. Keln je bio tesno povezan sa carskim dvorom zahvaljujuci nadbiskupu Brunu, bratu Otona I, koji je ostavio znacajan trag u tom gradu jer je izgradio i dogradio mnoge crkve. Jedna takva gradjevina jeste crkva Sv. Panteleona, sa monumentalnim vestverkom ikoji je jedini zadrzao originalni oblik. Crkva Sv. Panteleona, jednobrodna je i pokazuje teznju ka rabistrivanju prostora, deluje pregledno i jasno. Vestverk i tornjevi u naucnom istrazivanju izazivaju veliko interesovanje, jer tu se radi o arhitektonskoj tvorevini koja se ne zasniva na predhodnim ( ranohriscanskim, rimskim, maloazijskim,...) stupnjevima, vec zaista predstavlja nesto sasvim novo, zapadnjacko. To su zdanja koja crkvi daju novi lik, toranje je odraz mladog sever, on se vise ne postavlja bilo gde nego se uklapa u crkvenu arhitekturu.

13. Otonska skulptura i reljef (Gerovo raspe će, vrata biskupa Bernvarda)

Raspadom Karolinškog Carstva nastaju tri anarhična kraljevstva, kojim vladaju saksonski kraljevi. Stalne provale Normana predstavljaju smetnju decenijama dalji razvoj umetnosti. Tek sa dolazkom na vlast Otona I dolazi do otonske renesanse i razvijanja umetnosti. Nemačka, postaje vodeća sila u Evropi u političkom i kulturnom pogledu. Otonska umetnost počinje kao obnova karolinških tradicija, uz jake vizantijske uticaje, uz dodatno naglašavanje ceremonijalnih i kulturnih vrednosti.

Biskup Bervvard isticao se narocitim poznavanjem umetnosti i zanata. Godina 1015. vezuje se za postavljanje bogato ukrasenih bronzanih vrata, koje je on da o da se izrade za crkvu Sv. Mihaila, verovatno za ulaz u dembulatorijum iz transepta. Ovakva vrata imaju nesto od ranohriscanskog uzora sa kojim se Bernvard mozda susreo u Rimu i Milanu, medjutim Bernvardova vrata se ipak razlikuju od predhodnih. Vrata su podeljena na siroka horizontalna polja, svako polje prikazuje scenu iz Biblije u visokom reljefu. Scena Adama i Eve posle progona iz Raja sadrzi ispod reljefa urezano slovo klasicno rimskog tipa s posvetom datumom i Bervnardovim imenom. U figurama nema monumentalnog duha, izgledaju mnogo manje nego sto jesu i vise su interpretirane kao zlatarski rad. Cudno rastinje podseca na irske minijature.

Otonska umetnost ima sa svojim karolinškim uzorom - i sa celim ranim srednjim vekom - zajedničku crtu: osobitu ljubav prema skupocenom materijalu, zlatu, srebru, dragom kamenju i slonovači. U simboličnim tvorevinama ove vrste umetnost ranog srednjeg veka u raznom plemenitom materijalu ispoljava pagansko-magijsku crtu. Mnogi radovi u slonovači koji su služili za korice knjiga uokvireni su zlatnim, reljefima ukrašenim i optocenim dragim kamenjem, okvirnim trakama.

Jedno od najvaznijih umetničkih dostignuca otonskog doba povezano je sa prodorom rane srednjovekovne umetnosti ka monumentalnom načinu uobličavanja. To se ispoljava čak i u umetnostima sitne plastike. Polaziste otonske pune plastike u drvetu predstavlja drveni krst - Geronovo raspeće. On obeležava početak novog

razumevanja za telesno. Kontrastnim uobličenjem postignuto je da se u celini oseti snažna dinamika, i pored nepromenjenog vezivanja za plosni reljef, apstrakcija prikaza dovodi do sapatnje sa Hristom. Ovakav prikaz Hrista zapadni svet jos nije video. Režu se statue Hrista i izrađuju se portreti Marije čiji se likovi prevlače zlatom i obično služe kao škrinje za mošti svetaca. Rana dela su slobodnija u prikazivanju pokreta dok je kasnije pokret uzdržaniji.

14. Otonske minijature

Rukopisno slikarstvo, je veoma pregledno. Njegov polazni polozaj je uporediv sa karolinškim rukopisnim slikarstvom, ali ipak je sustinski različit, jer se javljaju jasne reforme u odnosu na Karolinske teme, ideje. Počeci se svode na vladarske podsticaje. Više nema vracanja na hrišćansku antiku, nego na karolinšku prošlost. Majstori se usmeravaju prema savremenoj umetnosti u Vizantiji. Povezani vizantijski i karolinski elementi daju novi stil, velike snage i zamaha.

Ponovno oživljavanje umetnosti je praceno monaškim reformama. Promenjenom polaznom polozaju otonskog minijaturnog slikarstva odgovara preobrazaj u duhovnim i umetničkim potrebama. Otonska umetnost sazdaje bitne pretpostavke za slikarstvo poznog srednjeg veka. Novozavetne scene ubrzo ulaze u redovno opremanje skupocenih evandjelistara i evangelijara.

Ciklusi svetitelja se značajnije isticu. U velikim rukopisima inicijal ispunjava cele stranice. Do svoje pune velicine izraslo je otonsko minijaturno slikarstvo u nizu rukopisa koji se pripisuju skriptoriji u Rajhenauu. Prvi kodeks ove skupine, knjiga perikopa, izradjena po nalogu "kustosa" Gerona, u svodjenju mnogoclanih slika na elemente malobrojne ali plosno efektne, ispoljavaju se nove otonske težnje.

Jevandjelje Otona III remek delo je minijaturne umetnosti gotovo citavog srednjeg veka. Prizor u koje Hristos pere noge apostolu Petru, podseca donekle na anticke prizore koje je prenela vizantijska umetnost. Pastelni tonovi pozadine podsecaju na iluzionizam grcko - rimskih pejzaza, dok arhitektonski okvir oko Hrista asocira na anticke vedute, s tim sto on sada treba da docara nebeski dom, za razliku od zemaljskog ambijenta kojim je okruzen. Figure su dozivele preobrazaj, u antickoj umetnosti ovakve scene su bile vezane za predstave lekara koji leci bolesnika. Sv. Petar je zauzeo mesto bolesnika a Hrist lekara. Najvaznije figure Hrista i Petra su vece od ostalih, osmorica apostola su samo posmatraci skuceni u uglu, vide im se samo oci i ruke. Drugi prizor prikazuje Sv. Luku jevandjelista nije prikazan kako pise sto je upecatljiva razlika u odnosu na karolinske primere. Jevandjelje stojii zavrseno na njegovom krilu, a on sedi na dvema dugama kao na prestolu, a nd glavom su mu oblaci iz kojih zraci svetlost na sve strane. Njegov simbol VO okruzen je petoricom proroka iz starog zaveta, a spoljasnji krug formiraju andjeli. Luka tumaci vernicima poruku.

Evangelijar Otona III bio je ukrasen izvanrednim raskosnim koricama,u ciju je povrsinu, optoceno dragim kamenjem bila utisnuta vizantijska slonovaca. Otonska umetnost ima sa svojim karolinskim uzorom i sa celim srednjim vekom zajednicku aristokratsku crtu ljubav prema slonovaci i skupocenim materijalima. Plemenitom metalu dodavali su se drago kamenje i emajl kao obojeni sastojci. Na koricam a srednjovekovnih sakralnih knjiga preovladjuju u slonovaci izrezane predstave Hrista ili svetitelja. Promene u upotrebi donose sa sobom i formalni preobrazaj, format diptiha narocito popularan pretvara se u cetvrtasta polja reljefa.

15. Romani čka umetnost- osnovne karakteristike

Romanička umetnost je stvarana početkom XI veka, ona obeležava pobedu hrišćanstva izraženu kroz masovna hodočašća, krstaške ratove i jedinstven stil u umetnosti. Osvajanje zemalja i naseljavanje delimično su vršeni pod znamenjem vere, jer su značili borbu protiv mnogoboštva i islama. Romanicka umetnost je mnogoclana i razudjena. Pojavila se istovremeno sirom Evrope, kao niz regionalnih tipova bez jake centralne sile koja bi ih povezala. To se nije desilo odjednom. Tesko je uci u trag stilovima koji su bili neposredan uticaj na romaniku, ali su sigurno poznoanticka, starohriscanska, vizantijska tradicija, karolinski i otonski dvorski stilovi imali svoj udeo u njenom formiranju.

Pojavu ovog stila uslovile su znacajne politicke i kulturne promene koje su zadesile Evropu u periodu od 1050. i 1200. godine. Sve je vise jacao verski zanos, sto se odrazilo sve zivljim pohodima hodocasnika na sveta mesta. To je rezurtiralo velikim graditeljskim poduhvatima, i gradjenje crkava je postala glavna delatnost. Centralna duhovna vlast rimskog pape, preuzela je ulogu ujedinjujuce snage, pokusao je Evropu da ujedini u jedno hriscansko carstvo. PO citavoj Evropi nicu samostalni gradovi srednja klasa ucestvuje svoj polozaj, obnavlja se trgovina,...

U arhitekturi dolazi do zapanjujuceg porasta graditeljskih delatnosti. Izgled crkava se menja, postaje razudjeniji, ukrasen kamenim skulpturama, unutrasnjost postaje rasclanjena, sastoji se iz niza prostorija natkrivenih svodovima. Najcesce se srece oblik bazilike sa galerijama iznad bocnih brodova, crkve imaju kule, postoji dosta crkvi sa jdnom kulom, ali i onih sa dve, tri ili vise. Fasada sa dve kule najcesce se javlja u Normandiji, sa tri u severozapadnoj Evropi, dok se primeri izdvojenog odvojenog zvonika koji nije vezan sa glavnom gradjevinom nalaze u Italiji. A najvecu raznolikost i najbogatije primere regionalnih tipova crkava su sirom Francuske.

U vajarstvu javlja se ponovna obnova monumentalne kamene skulpture, a u slikarstvu za razliku od arhitekture i vajarstva nije doslo do iznenadnog revolucionarnog razvoja koji bi ga direktno izdvojio od karolinske ili otonske umetnosti.

16. Romani čka arhitektura (Francuska, Engleska, Nemačka)

U arhitekturi dolazi do zapanjujuceg porasta graditeljskih delatnosti. Izgled crkava se menja, postaje razudjeniji, ukrasen kamenim skulpturama, unutrasnjost postaje rasclanjena, sastoji se iz niza prostorija natkrivenih svodovima. Najcesce se srece oblik bazilike sa galerijama iznad bocnih brodova, crkve imaju kule, postoji dosta crkvi sa jdnom kulom, ali i onih sa dve, tri ili vise. Fasada sa dve kule najcesce se javlja u Normandiji, sa tri u severozapadnoj Evropi, dok se primeri izdvojenog odvojenog zvonika koji nije vezan sa glavnom gradjevinom nalaze u Italiji. A najvecu raznolikost i najbogatije primere regionalnih tipova crkava su sirom Francuske.

Francuska

Crkve koje su se nalazile na putu do Spanije i crkve Santjago de Kompostela - mesta hodocasca, nazvane su ,,hodocasnickim,,. Takav primer jeste Sen Sernen u Tuluzi, crkva projektovana ne samo da sluzi manastirskoj zajednici vec da smesti veliki broj vernika. Njena osnova ima prepoznatljivi oblik latinskog krsta, a uz glavni brod sa vake strane nalaze se po dva manja bocna broda. Pri ulasku u glavni brod primecuje se neobicna visina tavanice. Jezik rimske arhitekture: svodovi, pilastri, lukovi, polustubovi ovde prave lepu celinu.

Katedrala u Otenu koju jeizgradio biskup iz Klinija pokazuje napredak i elegantnije resenje problema visokog svoda glavnog i osvetljenja. Ovde su slepi lukovi i zid s prozorima zamenili galerije. Ovu konstrukciju je omogucila upotreba prelomljenog luka, koji je dosao u Francusku iz islamske arhitekture. Prelomljeni luk proizvodi manji potisak, a dva se medjusobno ucvscuju.

Sen Saven sir Žertan, VijenaSvodu glavnog broda ovde nedostaju lukovi za pojacanje, jer je trebalo ostaviti povrsinu za zidne slike. Sva težina počiva na lukovima glavnog broda. Glavni brod je dobro osvetljen jer su bocni brodovi visoki koliko i glavni. Spoljašnji prozori su velikih dimenzija. Zapadno pročelje ovakvih crkava je bilo nisko i široko, pa je pružalo mogućnost bogatog ukrašavanja skulpturama.

Crkva Notr Dam la Grand u Poatjeu nema premca. Skulptorski program na njenoj fasadi predstavlja vizuelni izraz hrišćanskog učenja. Ispod lepo izvedenih arkada sa stojećim i sedećim figurama, pruža se široka traka reljefa po čitavom pročelju. Naročito su upečatljivi portali, uokvireni nizom lukova koji počivaju na niskim stubovima. Visina dve manje bočne kule skoro je ista kao i vrh zabata, pa tako čitava gradjevina deluje zdepasto i načičkana dekoracijom kitnjasto, ali to je bio način pridobijanja vernika tada.

Ambiciozna katedrala u Daramu, u blizini Škotske granice, ubraja se među najveće crkve srednjovekovne Evrope. Njen svod naročito je zanimljiv jer je to najraniji primer sistematske primene krstastog rebrastog svoda nad trospratnim brodom. Bočni trodovi sastoje se od traveja, skoro kvadratnog oblika, a glavni brod ostaje izdužen i ima par ukrštenih rebara koji ga dele na 7 delova, umesto uobičajna 4. Stubovi variraju po veličini. Snaga naizmeničnih stubova, visoki zidovi, dramatično osvetljenje površine krstastih svodova čine je jednom od najlepših katedrala u romaničkoj arhitekturi.

Katedrala u Špajeru, Nemačka

Nemačka romantička arhitektura nicala je u rajnskoj oblasti i bila je prilično konzervativna. Kako je crkva u Špajeru bila carska, ona odražava najviše karolinško-otonsku tradiciju. Ima vestverk, kulu nad ukrsnicom i dve kule sa stepeništem. Istice se visinom.

17. Romani čka arhitektura u Francuskoj

U arhitekturi dolazi do zapanjujuceg porasta graditeljskih delatnosti. Izgled crkava se menja, postaje razudjeniji, ukrasen kamenim skulpturama, unutrasnjost postaje rasclanjena, sastoji se iz niza prostorija natkrivenih svodovima. Najcesce se srece oblik bazilike sa galerijama iznad bocnih brodova, crkve imaju kule, postoji dosta crkvi sa jdnom kulom, ali i onih sa dve, tri ili vise. Fasada sa dve kule najcesce se

javlja u Normandiji, sa tri u severozapadnoj Evropi, dok se primeri izdvojenog odvojenog zvonika koji nije vezan sa glavnom gradjevinom nalaze u Italiji. A najvecu raznolikost i najbogatije primere regionalnih tipova crkava su sirom Francuske.

Francuska

Crkve koje su se nalazile na putu do Spanije i crkve Santjago de Kompostela - mesta hodocasca, nazvane su ,,hodocasnickim,,. Takav primer jeste Sen Sernen u Tuluzi, crkva projektovana ne samo da sluzi manastirskoj zajednici vec da smesti veliki broj vernika. Njena osnova ima prepoznatljivi oblik latinskog krsta, a uz glavni brod sa vake strane nalaze se po dva manja bocna broda. Pri ulasku u glavni brod primecuje se neobicna visina tavanice. Jezik rimske arhitekture: svodovi, pilastri, lukovi, polustubovi ovde prave lepu celinu.

Katedrala u Otenu koju je izgradio biskup iz Klinija pokazuje napredak i elegantnije resenje problema visokog svoda glavnog i osvetljenja. Ovde su slepi lukovi i zid s prozorima zamenili galerije. Ovu konstrukciju je omogucila upotreba prelomljenog luka, koji je dosao u Francusku iz islamske arhitekture. Prelomljeni luk proizvodi manji potisak, a dva se medjusobno ucvscuju.

Sen Saven sir Žertan, VijenaSvodu glavnog broda ovde nedostaju lukovi za pojacanje, jer je trebalo ostaviti povrsinu za zidne slike. Sva težina počiva na lukovima glavnog broda. Glavni brod je dobro osvetljen jer su bocni brodovi visoki koliko i glavni. Spoljašnji prozori su velikih dimenzija. Zapadno pročelje ovakvih crkava je bilo nisko i široko, pa je pružalo mogućnost bogatog ukrašavanja skulpturama.

Crkva Notr Dam la Grand u Poatjeu nema premca. Skulptorski program na njenoj fasadi predstavlja vizuelni izraz hrišćanskog učenja. Ispod lepo izvedenih arkada sa stojećim i sedećim figurama, pruža se široka traka reljefa po čitavom pročelju. Naročito su upečatljivi portali, uokvireni nizom lukova koji počivaju na niskim stubovima. Visina dve manje bočne kule skoro je ista kao i vrh zabata, pa tako čitava gradjevina deluje zdepasto i načičkana dekoracijom kitnjasto, ali to je bio način pridobijanja vernika tada.

18. Romani čka arhitektura u Italiji (Lombardija i Toskana)

Za očekivanje je bilo da će Italija dati najplemenitiju romaniku, jer su joj svi klasični uzori bili nadohvat ruke, ali se to nije desilo. Svi vladari koji su imali ambiciju da obnove ,,veličinu,, Rima i koji su sebe videli u ulozi naslednika rimskih careva, vladali su u severnoj Evropi. Zbog papinog duhovnog autoriteta, bilo je teško gajiti carske ambicije. Italija se sastojala iz više malih kneževina, koje su se po potrebi udruživale ako je to donosilo političku korist, ali zato nije bilo potrebe ni mogućnosti da se obnovi staro carstvo. Toskanci su se zato zadovoljili da grade u ranohrišćanskom stilu, a građevine su ukrašavali kao što je to činila paganska arhitektura. Vođstvo u razvijanju romaničkog stila preuzela je Lombardija. Lombardijska arhitektura se napajala neprekinutom građevinskom tradicijom koja e oslanjala na rimska i starohrišćanska vremena i na spomenike u Raveni. Ta istorijska pozadina naročito se sreće u susretu sa crkvom SAN AMBROĐO u Milanu. Gradnja je započetau 11. veku iako su apside i južne kule malo starije. Čitava spoljašnjost je urađena u opeci sa geometrijskom jednostavnošću. Dva zvonika stoje

nezavisno od crkve ali dodiruju njene spoljašnje zidove. Tradicija slobodnog zvonika u Italiji je jaka i o je retko sastavni deo crkve. Glavni brod je nizak i širok, sastoji se iz 4 traveja odvojenih poprečnim lukovima. Unutrašnjost je lišena strogosti i gornjeg priliva svetlosti. Po graditeljskom sklopu ovo je dvorska crkva, a one su na jugozapadu obično mračne, sa nešto malo svetlosti koja prodire iz galerije i bočnih brodova. Zbog toga se kasnije gradi oktogonalna kupola čiji otvori propuštaju svetlost.

U 11. i 12. veku glavno mesto u graditeljstvu pripada Pizi. Toranj koji je projektovao Bonano Pizano zbog svojih slabih temelja iskrivio se još pre nego što je bio dovršen. Čitav crkveni kompleks u Pizi najambiciozniji je spomenik toskanske romanike. Osnova katedrale u Pizi je osnova ranohrišćanske bazilike, kojoj je dograđen poprečni brod u obliku latinskog krsta. Ukrsnica je natkrivena kupolom, ostatak crkve ima drvenu tavanicu. Unutrašnjost je nešto viša nego u hr. bazilikama, jer su zidovima sa prozorima umetnute galerije.

Jedini element koji upućuje na svesnu obnovu rimskog stila u toskanskoj arhitekturi jeste oblaganje fasade pločicama od višebojnog mermera. To se najbolje vidi na krstionici Sv. Jovana u Firenci koja će kasnije premašiti Pizu u trgovačkom i umetničkom smislu.

19. Romani čka skulptura- osnovne karakteristike

Romanička umetnost je stvarana početkom XI veka, ona obeležava pobedu hrišćanstva izraženu kroz masovna hodočašća, krstaške ratove i jedinstven stil u umetnosti. Osvajanje zemalja i naseljavanje delimično su vršeni pod znamenjem vere, jer su značili borbu protiv mnogoboštva i islama.

Dolazi do ponovne obnove monumentalne kamene skulpture, a takve težnje nisu pokazivale niti karolinška niti otonska umetnost. Slobodne statue su skoro nestale iz zapadne umetnosti, a kameni reljef zadržao se samo kao dekorativni ukras površina, kod kojeg je dubina klesanja svedena na najmanju moguću meru. Skulptorska tradicija u umetnosti ranog srednjeg veka bila je minijaturna skulptura, mali reljefi i ponekad statuete izrađene u slonovači i metalu. Ne zna se gde je i kada tačno počela obnova skulpture u kamenu, ali najstariji primeri nađeni su na putevima ka Santjago de Komposteli, putevima hodočašća u zapadnoj Francuskoj i Španiji, jer je zadatak arhitektonske skulpture bio da svojom lepotom privuče vernike.

U manastiru Sen Sernen u Tuluzu nalazi se više značajnih primera skulptura u kamenu koji su nastali oko 1090. godine uključujući i reljef Apostola, ploča koja se najverovatnije nalazila na prednjoj strani crkvenog oltara. Čvrstina oblika skulpture strogo je klasična, što upućuje na dobro poznavanje poznorimske skulpture. Svečana frontalnost figure i njeno postavlljanje u arhitektonski okvir pokazuju da koncepcija potiče iz vizantijskog izvora. Apostol ima neposrednost kao što su imale skulpture arhajskog perioda u Grčkoj - kosa kao kapa. Naglasak na masivnosti pokazuje čime je ona bila podstaknuta, kameni prikaz figure, trodimenzionalan i opipljiv mnogo je realniji od naslikanog. Ovakve skulpture činile bi se običnim

vernicima veoma privlačnim, poput idola, a to je i bila ideja njihovog postavljanja na fasade crkava.

Drugo važno središte romaničke arhitekture bila je opatija u Moasaku, severno od Tuluze. Klaustor sv. Petra u Moasaku, prvi je kao arhitektonska celina ukrašen skulpturom, a stubovi,kapiteli i portali urađeni su u najlepšim reljefima tog doba. Ljudski i životinjski oblici su urađeni su tako da prate konture stubova. Prorok na centralnom stubu savršeno prijanja njegovom obliku, uvija se ka unutrašnjosti, dok istovremeno odvija rotolus. Figure izuvijanih lavova oživljavaju stub, a poreklo vode od isprepletenih životinja irskih minijatura. POred ornamentalne namene ovi lavovi predstavljaju mračne sile koje su ukroćene i pretvorene u figure čuvara, koje bude kod vernika strahopoštovanje.

Strasni sud u Otenu - iznad nadvratnika glavnog portala romaničke crkve je kompozicija sa Hristom na prestolu u sredini. Scene kao što su strašni sud ili apokalipsa ulivaju strahopoštovanje u hrišćnskoj umetnosti. U katedrali u Otenu scene odišu izražajnom snagom. Na predstavi strašnog suda apostoli sa leve strane posmatraju merenje duša koje se odvija na desnoj strani. U dnu mrtvi ustaju iz grobova, a neke su zgrabile zmije ili ogromne ruke nalik na kandze. Duše vise na tasovima kantara dok đavoli vuku jednu, a andđeli drugu stranu. spasene duše sa jedne strane odlaze u carstvo nebeko, a ove druge sa druge strane đavoli bacaju u pakao. Đavoli su ka plod ljudske mašte u srednjem veku prikazani u ljudskom obliku sa nogama pauke ili ptice, prekriveni krznom sa repovima i šiljastim ušima i ogromnim ustima. Ova scena je na ulazu da bi svaki posetilac koji uđe u crkvu ušao sa očitanom lekcijom. Iako je u srednjem veku bilo puno anonimnih umetnika, umetnik Gizelbertus je dobro poznat po uradjenim predstavama na otenskoj katedrali.

Gizelbertus je svoj rad započeo kao pomoćnik nepoznatog majstora koji je bio zadužen da izradi ukrase timpanona crkve sv. MAgdalene u Vazleu. Tema je bila odašiljanje apostola, a imala je posebno značenje u doba krstaških ratova, jer se smatralo da je dužnost svakog hrišćanina da širi Jevenđelje u svetu. Iz ruku Hrista šire se zraci svetog duha prema apostolima, koji drže sveto pismo kao znak svoje misije. Na luku koji uokviruje lunetu su zodijački znakovi i radovi koji karakterišu pojedine mesece, a to simbolizuje vreme. Poruka koja je da vera nema ni vremenskih ni prostornih ograničenja. 20. R omanička skulptura u Francuskoj (Tuluz, Moasak, Oten, Vezle)

Romanička umetnost je stvarana početkom XI veka, ona obeležava pobedu hrišćanstva izraženu kroz masovna hodočašća, krstaške ratove i jedinstven stil u umetnosti. Osvajanje zemalja i naseljavanje delimično su vršeni pod znamenjem vere, jer su značili borbu protiv mnogoboštva i islama.

Dolazi do ponovne obnove monumentalne kamene skulpture, a takve težnje nisu pokazivale niti karolinška niti otonska umetnost. Slobodne statue su skoro nestale iz zapadne umetnosti, a kameni reljef zadržao se samo kao dekorativni ukras površina, kod kojeg je dubina klesanja svedena na najmanju moguću meru. Skulptorska tradicija u umetnosti ranog srednjeg veka bila je minijaturna skulptura, mali reljefi i ponekad statuete izrađene u slonovači i metalu. Ne zna se gde je i kada tačno počela obnova skulpture u kamenu, ali najstariji primeri nađeni su na putevima ka Santjago de Komposteli, putevima hodočašća u zapadnoj Francuskoj i Španiji, jer je zadatak arhitektonske skulpture bio da svojom lepotom privuče vernike.

U manastiru Sen Sernen u Tuluzu nalazi se više značajnih primera skulptura u kamenu koji su nastali oko 1090. godine uključujući i reljef Apostola, ploča koja se najverovatnije nalazila na prednjoj strani crkvenog oltara. Čvrstina oblika skulpture strogo je klasična, što upućuje na dobro poznavanje poznorimske skulpture. Ovakvih o;uvanih ostataka ima mnogo na jugu Francuske. Svečana frontalnost figure i njeno postavlljanje u arhitektonski okvir pokazuju da koncepcija potiče iz vizantijskog izvora. Apostol ima neposrednost kao što su imale skulpture arhajskog perioda u Grčkoj - kosa kao kapa. Naglasak na masivnosti pokazuje čime je ona bila podstaknuta, kameni prikaz figure, trodimenzionalan i opipljiv mnogo je realniji od naslikanog. Ovakve skulpture činile bi se običnim vernicima veoma privlačnim, poput idola, a to je i bila ideja njihovog postavljanja na fasade crkava.

Drugo važno središte romaničke arhitekture bila je opatija u Moasaku, severno od Tuluze. Klaustor sv. Petra u Moasaku, prvi je kao arhitektonska celina ukrašen skulpturom, a stubovi,kapiteli i portali urađeni su u najlepšim reljefima tog doba. Ljudski i životinjski oblici su urađeni su tako da prate konture stubova. Prorok na centralnom stubu savršeno prijanja njegovom obliku, uvija se ka unutrašnjosti, dok istovremeno odvija rotolus. Figure izuvijanih lavova oživljavaju stub, a poreklo vode od isprepletenih životinja irskih minijatura. POred ornamentalne namene ovi lavovi predstavljaju mračne sile koje su ukroćene i pretvorene u figure čuvara, koje bude kod vernika strahopoštovanje.

Strasni sud u Otenu - iznad nadvratnika glavnog portala romaničke crkve je kompozicija sa Hristom na prestolu u sredini. Scene kao što su strašni sud ili apokalipsa ulivaju strahopoštovanje u hrišćnskoj umetnosti. U katedrali u Otenu scene odišu izražajnom snagom. Na predstavi strašnog suda apostoli sa leve strane posmatraju merenje duša koje se odvija na desnoj strani. U dnu mrtvi ustaju iz grobova, a neke su zgrabile zmije ili ogromne ruke nalik na kandze. Duše vise na tasovima kantara dok đavoli vuku jednu, a andđeli drugu stranu. spasene duše sa jedne strane odlaze u carstvo nebeko, a ove druge sa druge strane đavoli bacaju u pakao. Đavoli su ka plod ljudske mašte u srednjem veku prikazani u ljudskom obliku sa nogama pauke ili ptice, prekriveni krznom sa repovima i šiljastim ušima i ogromnim ustima. Ova scena je na ulazu da bi svaki posetilac koji uđe u crkvu ušao sa očitanom lekcijom. Iako je u srednjem veku bilo puno anonimnih umetnika, umetnik Gizelbertus je dobro poznat po uradjenim predstavama na otenskoj katedrali.

Gizelbertus je svoj rad započeo kao pomoćnik nepoznatog majstora koji je bio zadužen da izradi ukrase timpanona crkve sv. MAgdalene u Vazleu. Tema je bila odašiljanje apostola, a imala je posebno značenje u doba krstaških ratova, jer se smatralo da je dužnost svakog hrišćanina da širi Jevenđelje u svetu. Iz ruku Hrista šire se zraci svetog duha prema apostolima, koji drže sveto pismo kao znak svoje misije. Na luku koji uokviruje lunetu su zodijački znakovi i radovi koji karakterišu pojedine mesece, a to simbolizuje vreme. Poruka koja je da vera nema ni vremenskih ni prostornih ograničenja. 21. Romaničko slikarstvo (monumentalno i minijaturno)

U romaničkom slikarstvu nije doslo do revolucionarnog razvoja koji bi ga odvojio od karolinške i otonske umetnosti, ali to ga ne čini manje značajnim od slikarstva u ranijim razdobljima srednjeg veka. Kontinuitet slikarske tradicije ogleda se kroz odsutnost promena kada se radi o iluminarnim rukopisima. Najveca koncentracija romanickog zidnog slikarstva u Francuskoj se nalazi u oblastima sa obe strane Loare u njenom srednjem i donjem toku, u Turenu, Poatuu, Anzuu, Blesoau i Beriju. Ovo je srce urodjenog francuskog slikarstva, netaknutog italijanskim ili vizantijskim

uticajem, koje je široko definisano kao jedna grupa, prepoznatljiva po upotrebi svetlih boja za pozadinu.

Posle 1000 godina javlju se počeci slikarskog stila koji može da se meri sa monumentalnošću romaničke skulpture. Novi odnos prema toj umetnosti je očigledn u sv. Marku iz Jevanđelja koje je nastalo u manstiru Korbiju u sev. Francuskoj. Po stilu izvijene i krive linije kojima su slikani jevanđelista, krilati lav i zavese ovo jevanđelje je blisko Ebovom iz remske škole, ali postoje upečatljive razlike. U rukopisu iz Korbija nema ni traga antičkom iluzionizmu. Brzi, živi pokreti koji su zastupljeni u remskoj školi ovde su zamenjeni ocrtanim konturama koje su ispunjene naglašenim, jakim bojama, tako da je slika dvodimenzionalna, svedena na slaganje površina. Ali ipak slikar je delu dao apstraktnu jasnoću i preciznost.

Tepiserija iz Bajea je izvezeni friz dugačak 70m, on prikazuje invaziju osvajača na Englesku. Na detalju koji prikazuje bitku, umetnik je veoma dobro spojio priču i dekoraciju. Glavni prizor je zatvoren sa dve bordurame koje dobro služe kao okvir, gornja prikazuje ptice, a donja mrtve vojnike i konje. Čitava scena je lišena perspektive i trodimenzionalnosti, ali daje detaljnu sliku rata.

Građenje vavilonske kuče je deo vrlo impresivnog ciklusa fresaka koji se sačuvao u crkvi Sen Gaven Sir Žertan. Scena je napeta i puna radnje, čak i sam gospod sa leve strane u njoj učestvuje, obraćajući se graditeljima. Nasuprot njemu sa desne strane nalazi se div Nimrod. Scena metaforički predstavlja odmeravanje snaga bogova i ljudi.

Ljubav prema redu naveo je francuske naucnike da razviju brojne sisteme za klasifikovanje materijala, jedan od sistema je delio slike prema njihovoj paleti i tehnici na dve glavne grupe: one mat na svetloj osnovi, i druge sa glatkom sjajnom površinom na tamnoj osnovi, obično plave boje. Prva je smatrana urodjenom, nacionalnom umetnošću Francuske, dok je druga smatrana za nastalu pod uticajem Italije ili Vizantije. Vizantijski i italijanski elementi su najocigledniji u onim delovima Francuske koji se nalaze najbliže italijanskoj granici ili lukama Mediterana, iako nema primera direktnog preuzimanja iz samog Vizantijskog carstva. čak i dela kao što su freske iz katedrale u Le Pua, gde je vizantijski uticaj najizraženiji, izgleda kao da je uticaj dospeo pre preko Italije nego direktno iz Vizantije preko istočnog Mediterana. Ciklus fresaka iz crkve San Anđelo in Formis, blizu kapele u Italiji urađen je na poziv opata Deziderija. Hapšenje Hrista, duž glavnog broda predstavlja pandan zidnim mozaicima i freskama ranohrišćanskih bazilika. Slike iskazuju vizantijski uticaj ali su prilagođene latinskim liturgijskim zahtevima. Do sredine 12. veka već je svuda bio očigledan uticaj Vizantije. Od Italije i Španije na jugu do Francuske, Nemačke i Engleske. Glavni posrednik ovog uticaja bio je benediktski red koji je tada bio na vrhunu moći. Delo portret lekara iz srednjovekovnog rukopisa odiše značajnom promenom. Razlikuje se od minijature sv. Jovana iako je nastala na istom području. Umesto apstraktnih linearnih prikaza, potezi usevaju da dočaraju trodimenzionalni oblik tela ispoddraperije. Ova minijatura odiše klasicizmom, novi način slikanja proizašao je iz dela rađenih u metalu jer su bitne osobine ovog dela skulptorske a ne slikarske. Nikola iz Verdena bavio se ovim, a u njegovom radu klasicistički trodimenzionalni stil crtanja dostigao je zrelost.

22. Goti čka arhitektura- nastanak (Sen Deni)

Za prvu gotičku katedralu smatra se dogradnja benediktinskog manastira Sen Deni koji je nastao u prvoj polovini 12. veka. Oblast koju je obuhvatala gotička umetnost bila je mala i obuhvatala je samo oblast Il-de-Frans,tj. Pariz sa okolinom. Novim načinom je spojeno nekoliko elemenata tako da je stvorena celina koja se smatra prauzorom za sve kasnije nastale gotičke katedrale, a to je primena krstastog rebrastog svoda, pročelje sa monumentalnim portalom i parom tornjeva, veliki prozorski otvori ukrašeni vitražima, skeletni sistem gradnje i prenos tereta svoda pomoću kontrafora, masivnih sponjnih podupirača prislonjenih uz zidove.

U ranim 1130im ništa nije ukazivalo na to da će Pariz uskoro postati mesto u kom će nastati nova vrsta arhitekture. Ni jedna, od inače malog broja crkava sagradjenih u gradu počevši od 1100, nije bila ni monumentalna ni impresivna, koreni ove stagnacije su vezani za materijalno stanje kraljeva ovih kapetanija, koji nisu imali dovoljno sredstava da osnivaju manastire. Za razliku od bilo koje ranije pariske crkve, remodelovani Sen Deni je bio dovoljno ambiciozno zamisljen da je mogao posluzi kao shema za monumentalnu crkvenu arhitekturu; i posebne veze sa monarhijom su znacile da je novo delo povecalo rastući prestiz francuskih kraljeva. Sen Deni je bio najvaznija od nekoliko starih kraljevskih grobnih crkava koje su okruživale prestonicu. Siže, opat i kraljev najbliži savetnik, preuzeo je ulogu kraljevskog propagatora, slaveci kralja zajedno sa njegovim svetiteljem-patronom, a njegovo pokroviteljstvo nad umetnošću je pomagalo da se promovise i kult kvazi svestenickog vladanja (u dekoraciji opatijske crkve biblijski kraljevi su zauzeli izuzetno značajno mesto a kult je bio njima inspirisan).

Luj VII, koji je nasledio presto, izgledao je Sižeu kao idealan vladar. Siže je ostavio nekoliko tekstova kojima je pokusao da objasni svoje namere. Za Sižea, novi hor je predstavljao Sion, a njegovih 12 unutrašnjih stubova su bili kameni temeljci Otkrivenja Sv Jovana sa znacenjem 12 apostola. Siže je oznacio tradicionalno pravljenje više prostora za hodocasnike koji su dolazili na poklonjenje relikvijama smestenih u horu kao razlog menjanja istočnog kraja stare crkve. Stubovi izmedju arkade ophodnog broda i kapela i nešto deblji stubovi ophodnog broda koji su nosili glavnu arkadu. Slobodni stupci kružnog preseka bili su uobičajena osobina romaničkih crkava, ali njihova upotreba u ravno završenom delu istočnog kraka bila je veoma retka. Ni u jednoj crkvi podupiraci nisu bili tako bliski vitkim proporcijama klasičnih subova kao stupci izmedju ambulatorijuma i radijalnih kapela Sen Denija. Rimski karakter je trebalo da izvrši uticaj na novi hor, ali Sižeovo delo je bilo na suprotnom kraju crkve, gde je zamenio Pipinov zapadni deo strukturom koja ne poseduje ništa od antičkog. Hor na istočnoj strani zadržao je prvobitni izgled samo u deumbulatorijumu. Deumbulatorijum i kapele koje se zrakasto šire, poznate iz romaničkog hodočasničkog hora, su spojene na nov način. Umesto da ostanu zasebni elementi kapele se spajaju i tako prave drugi deumbulatorijum, a suda se koristi krstasto-rebrasti svod zasnovan na prelomljenom luku. Unutrašnjost se razlikuje od romaničkih predhodnica po lakoći i svetlosti.

Sižeovu tvrdnju da je pozvao umetnike iz daleka da rade na Sen Deniju potvrdjuju tri velika portala sa skulpturama koji predstavljaju početak nove ere u istoriji monumentalne skulpture. Osnova hodočasničkoh hora, krstasto-rebrasti svod i prelomljeni lukovi su elementi koji su se mogli naći u raznim provincijskim školama francuske i anglo-normanske romanike, ali nigde per Sen Denija nisu svi ti elementi bili sadržani u jednoj građevini.

23.Goti čka umetnost- osnovne karakteristike

U doba gotike umetnost se podjednako razvijala i kao skulptura i kao slikarstvo. Tražio se "red i čistoća" u umetnosti. U doba gotike pretrpani timpanoni se sređiju i javljaju se geometrijske forme i na portalu se formiraju više razrađenih zona. Reljif se izvlači iz ravni zida ali zadržava okvir arhitekture i od njenog se uticaja biće oslobođena tek u doba renesanse kada je nastalo zasebno skulptorsko delo. Najvažnija klasična gotička umjetnost prisutna je na skulpturama koje ukrašavaju zidove katedrala poput Portala kraljeva u Chartresu. Skulptura koja je u doba romanike i rane gotike bila potpuno u funkciji arhitekture, tokom gotike se polako oslobađa iz arhitektonskog okvira i dobija sve veći značaj. Crkvena skulptura najčešće prikazuje tri glavna motiva: svakidašnji život, moralni život, i misaoni slobodni život.

Nedostatak zida i zidnog slikarstva u gotičkim katedralama, nadoknadio je vitraž. Tim promenama svetlosti i obojenim refleksima koji su šetali po zidovima, vitraž je oživljavao unutrašnji prostor katedrale. Intenzivan kolorit vitraža daleko nadmašuje kolorit fresaka,tapiserija i slika na drvetu, ali ne omogućava bitniji pomak u odnosu na likovnost romaničkog doba (plohe boja uokvirene linijama). Jedino u Italiji, gde je graditeljstvo sačuvalo zidnu masu, dolazi do snažnog razvoja zidnog slikarstva, koje, prihvatajući osnovne postavke gotičkog likovnog izraza, postaje nositelj razvoja slikarskih formi. I slikarstvo na drvetu, tradicionalno razvijenije u Italiji, doživljava u doba gotike pravi procvat, počinju se izrađivati bogati poliptisi i oslikani krilni oltari, ukrašeni rezbarijama i pozlatom.

Slikarstvo minijatura, postaje u severozapadnom delu Europe dominantna slikarska tehnika i nositelj likovnog razvoja slikarstva, pokazuje majstorsku tehniku linearnog crteža i bogatu skalu boja. Obogaćivanjem ambijenta svakodnevnog života sve se više razvija izrada tapiserija, koje u Francuskoj postaju i najistaknutija dela monumentalnog slikarstva. Novinu gotičkog doba predstavljaju grafike (drvorezi, bakrorezi), koje, uslijed tehnike izrade, iskazuju naglašenu linearnost, zadržavajući ipak osnovne odlike gotičkog slikarstva. U smislu razvoja stila i u slikarstvu je moguće pratiti iste elemente koji su karakteristični iza gotičku skulpturu: težnju ka većoj realističnosti, obraćanje pažnje na detalje, psihološku individualizaciju likova. Kao poseban problem u težnji ka realističnijem prikazivanju javlja se pitanje ostvarivanja iluzije treće dimenzije (volumena i prostorne dubine). Taj se zadatak posebnopostavlja pred fresko-slikarstvo koje je narativnijeg karaktera od onog na dasci. Snažan poticaj u tom smislu predstavlja slikarstvo Giotta di Bondone, no tek na izmaku gotike vodeći severnjački umetnici poput Jana van Eycka u potpunosti savladavaju perspektivu. Poput skulpture, ni gotičko slikarstvo nije kompaktna stilska celina, već se kreće u rasponu od dela koja jedva nagovještavaju raskid s romaničkim tradicijama do onih koje je teško razlučiti od dostignuća rane renesanse. U tom smislu potrebno je u gotičkom slikarstvu uočiti razvoj stila, koji teži ka realističnosti i produhovljenoj estetici.

24. Goti čka arhitektura- osnovne karakteristike

Gotička arhitektura kao arhitektonski samosvojni stil nastaje u 12. veku u srednjoj Francuskoj, tačnije u oblasti Il de Frans u koju spada i grad Pariz. Gotička arhitektura je uništila masu zida, stvorivši tektonsku strukturu skeletnog sistema, veliki prozori i visoki zidovi karakteristični su za gotičku arhitekturu. Da bi se zid olakšao i povećala njegova nosivost, trebalo je teške svodove zameniti lakšim sistemom rebrastih svodova sa rebrima koja lokalizuju pritisak u određenim tačkama. To je omogućilo da se rasterete ostali delovi zida i da se prošire otvori. Da bi se stvorio skeletni sistem i da bi se povećali otvori, trebalo je takođe povećati visinu lukova i svodova i smanjiti bočno opterećenje. To je vodilo stvaranju vertikalnog principa kompozicije i promeni izgleda i oblika zdanja. Gotičke građevine su uglavnom od kamena, a u nekim oblastima i od opeke (sev. Nemačka i Lombardija). Neki konstruktivni zadaci zahtevali su brižljiviju obradu kamena nego u romanici. Da bi se povećala čvrstina konstrukcije, trebalo je koristiti brižljivo istesane kamene blokove jednake veličine. U masivnim delovima zdanja koriste se kružni kameni blokovi, posebno u temeljima i kontraforama. Primenjuje se i zalivanje olovom zbog čvrstine i elastičnosti. Gotiku karakteriše eksperimentisanje. Plan građevine čuva podužni pravac i istaknutu ukrsnicu, za razliku od romanike, koju karakteriše transept koji odražava specifična bogosluženja u crkvi u kojima su vodeće mesto zauzimali monasi. U gotici je transept slabo istaknut i stešnjen između kapela, ili se spaja sa horom (kao u Amijenu), ili je potpuno izostavljen (kao u Buržu). Gotika se odrekla kripte, a nekad i narteksa. Skoro obavezni elementi gotičkog plana su ophodni brod hora i venac kapela, što dovodi do povećanja horskog dela građevine. Apsida hora je u Francuskoj polukružna, a u Engleskoj pravougaona. Gotičke crkve su bazilikalne, a vodeći tip je trobrodna bazilika.

Ranu gotiku obilježuje jednostavnost i čistoća oblika, što se oslanja na romaničku tradiciju. Klasične katedrale su trobrodne građevine naglašenih vertikala i strmih svodova, krov transepta ima istu visinu kao i glavni brod, na zapadnoj strani imaju jednu ili dvije kule, fasade su podijeljene u nekoliko horizontalnih zona, a kontrafori dijele cijelu crkvu vertikalno.Pročelje katedrale u Amiens-u, 1220.-1236.

U klasičnoj gotici upravo ta vertikalna podjela prevladava. Portali imaju prelomljeni luk (arhivolt) u timpanonu (oblina portala + luneta). Prozori imaju prelomljeni luk, a vremenom lukovi postaju višebrojni. Rozeta na zapadu, iznad ulaza, te na fasadi transepta, ponekad je ubačena u portal ili stavljena iznad prozora. Cijeli bočni potisak svodova zadržavaju masovni potporni luci, pa je glavna težina usredotočena na njih i vidljiva samo izvana. Stoga je unutarnjost takvih prostora skeletna i prozračna.

U kasnoj gotici se osjeća gubitak ravnoteže u odnosu konstrukcije i dekoracije, tj. u pretrpanosti ukrasom. Kasna gotika je raširena diljem Europe i Italijani je nazivaju cvetna gotika, zbog brojnih cvetnih ukrasa, dok je Francuzi nazivaju plamenom, jer izražava nemir oblika i treperenje svojstveno plamenu i vatri. Nemačka gotika je dosljedna francuskoj dekorativnoj gotici.

Jedan od razvoja koji su oznacili kraj romanicke umetnosti je uzdizanje vitraža. Tipičan elemenat je bila rozeta koja je postavljana iznad portala na reprezentativnoj fasadi objekta. Prvi gotički vitraži stvoreni su u Sen Deniju u Parizu.

25. Goti čka arhitektura u Francuskoj (Sen Deni, Notr- Dam, Šartr, Oten, Rems)

U ranim 1130im ništa nije ukazivalo na to da će Pariz uskoro postati mesto u kom će nastati nova vrsta arhitekture. Za prvu gotičku katedralu smatra se dogradnja benediktinskog manastira Sen Deni koji je nastao u prvoj polovini 12. veka. Oblast koju je obuhvatala gotička umetnost bila je mala i obuhvatala je samo oblast Il-de-Frans,tj. Pariz sa okolinom. Novim načinom je spojeno nekoliko elemenata tako da je stvorena celina koja se smatra prauzorom za sve kasnije nastale gotičke katedrale, a to je primena krstastog rebrastog svoda, pročelje sa monumentalnim portalom i parom tornjeva, veliki prozorski otvori ukrašeni vitražima, skeletni sistem gradnje i prenos tereta svoda pomoću kontrafora, masivnih sponjnih podupirača prislonjenih uz zidove.

Za razliku od bilo koje ranije pariske crkve, remodelovani Sen Deni je bio dovoljno ambiciozno zamisljen da je mogao posluzi kao shema za monumentalnu crkvenu arhitekturu. Luj VII, koji je nasledio presto, izgledao je Sižeu kao idealan vladar. Siže je ostavio nekoliko tekstova kojima je pokusao da objasni svoje namere. Za Sižea, novi hor je predstavljao Sion, a njegovih 12 unutrašnjih stubova su bili kameni temeljci Otkrivenja Sv Jovana sa znacenjem 12 apostola. Siže je oznacio tradicionalno pravljenje više prostora za hodocasnike koji su dolazili na poklonjenje relikvijama smestenih u horu kao razlog menjanja istočnog kraja stare crkve. Stubovi izmedju arkade ophodnog broda i kapela i nešto deblji stubovi ophodnog broda koji su nosili glavnu arkadu. Slobodni stupci kružnog preseka bili su uobičajena osobina romaničkih crkava, ali njihova upotreba u ravno završenom delu istočnog kraka bila je veoma retka. Ni u jednoj crkvi podupiraci nisu bili tako bliski vitkim proporcijama klasičnih subova kao stupci izmedju ambulatorijuma i radijalnih kapela Sen Denija. Rimski karakter je trebalo da izvrši uticaj na novi hor, ali Sižeovo delo je bilo na suprotnom kraju crkve, gde je zamenio Pipinov zapadni deo strukturom koja ne poseduje ništa od antičkog. Hor na istočnoj strani zadržao je prvobitni izgled samo u deumbulatorijumu. Deumbulatorijum i kapele koje se zrakasto šire, poznate iz romaničkog hodočasničkog hora, su spojene na nov način. Umesto da ostanu zasebni elementi kapele se spajaju i tako prave drugi deumbulatorijum, a suda se koristi krstasto-rebrasti svod zasnovan na prelomljenom luku. Unutrašnjost se razlikuje od romaničkih predhodnica po lakoći i svetlosti.

Najznačajnija trojka francuskih katedrala koja predstavlja dalju fazu razvoja gotičke arhitekture u Francuskoj. Petobrodna katedrala Notr Dam (1163.-1245.) u Parizu je izvanredna građevina već svojom veličinom, jer je 130 metara duga a visina svoda doseže 35 metara. Zapažanja vredna je, jedinstvena svodna krstasto-rebrasta konstrukcija sastavljena od šest elemenatakojom je pokriven glavni brod i transept (poprečni brod), - kao i zapadno pročelje saskulpturama francuskih kraljeva. Njena osnova u poredjenju sa vaznijim romanickim crkvama vrlo je zbijena i zaokruzena. Kratki transept nije siri od sirine procelja. Stubovi nose lukove glavnog broda. U citavoj gradjevini sistematski se koriste prelomjeni rebrasti lukovi. Prostrani prozori u zidu glavnog broda stvaraju utisak da su zidovi tanki sto je osobina gotickih enterijera. U crkvi Notr Dam potporni stubovi i lukovi ne vide se iznutra. iznad bocnih brodova ti stubovi pretvaraju se u slobodne potporne stubove i lucne mostove koji se dizu do kriticnih mesta izmedju zida s prozorima na koji je se usresredjuje potisak. Ovaj nacin ucrscivanja svodiva predstavlja karakteristicno obelezje goticke arhitekture, cak potporni stub postaje vazan sa estetskog gledista. Zapadno procelje jeste najmonumentalniji deo crbkve, ono je sacuvalo svoj prvobitni oblik. Na procelju nalazi s rozeta, kameni ukras deli otvor jasno u odnosu na okolnu zidnu povrsinu.

Katedrala u Šartru je najpoznatija bogorodičina crkva u Francuskoj. Bila je izgrađena posle požara 1194. godine. Zbog toga jer je svaka nova crkva trebala da bude velelepnija i lepša od prethodne ona je viša od crkve Notr Dam u Parizu. Deluje ipak malo teško jer upotrebljava prediomenzionirane građevinske elemente i deluje kao večita građevina što je bio glavni cilj gradnje. Crkva ima dva tornja na zapadu. Iako slicni oni nisu jednaki. Nihovi vrhovi se u osnovi razlikuju. Levi je iz 16 veka, tj. trista godina mladji od onog drugog. Tri udubljena portala raskosno su ukraseni skulturama. Nad njima, iznad 5 manjih prozora, nalazi se velika rozeta. Najupadljivija crta bocnih strana jesu slobodni potporni stubovi cije mase daju utisak ogranicenosti polukruzne apside na istocnoj strani i zrakasto rasporedjenim kapelama kojih ima 7. Obnovljkeni glavni brod je remek delo zrelog gotickog stila. Strele prelomljenih lukova glavnog broda vise su i uze. Lukovi su povezani sa zidom s prozorima iste visine pomocu kratkog triforijuma iza koga se nalaze galerije. smenjivanje stubova kruznog i osmougaonog preseka odvija se duz broda sve do apside gde se obavlja liturgija. Ovo je jedina katedala koja je sacuvala vecinu svojih originalnih vitraza.

Katedrala u Remsu je građena posle požara 1210. godine. Insistiranje na vertikalnosti i transparentnosti se nazire i u razvoju pročelja visoke gotike. Pročelje katedrale predstavlja suprotnost pročelju Notr Dama. Portali su izbačeni umesto da budu uvučeni, iznad vrata su prozori mesto luneta. Nju karakteriše prvenstveno upotreba velikog broja skulptura kojima je na zapadnom pročelju praktično preplavljena.

26. Goti čka arhitekt. u Engleskoj i Nemačkoj (Solzberi, Gloster, Vestminster, Nirnberg

Engleska je bila jedna od prvih država koja je prihvatila gotičku arhitekturu Francuske u prvoj polovini XII veka. Engleska arhitektura je često bila pod uticajem Cistercita i zato se engleske crkve često završavaju apsidom sa ravnim začeljem. Engleskoj ranoj gotici pripada katedrala u Kenterberiju, koju je započeo izvesni francuski arhitekta. Dekorativni period (1240-1330.) obeležava restauracija Vestminsterske opatije po uzoru na Rems. Perpendikularni period je poslednji i najduži period engleske gotike.

KATEDRALA U SALZBERIJU (Salisbury) je započeta 1220. godine, iste godine kad i katedrala u Amienu, a završena je ubrzo posle nje, 1266. Ovo su ipak potpuno različite katedrale. Osnova crkve se u potpunosti sastoji od pravougaonika, a veliki transept deli zgradu na pola. Iznad ukrsnice je podignuta kula. Istočna polovina je presečena drugim, manjim transeptom. Katedrala ima pravougaoniambulatorijum. Ogroman broj horova u engleskoj gotici je pravougaon, za razliku od Francuske gde je to veoma retko. Današnja katedrala je pretrpela određene promene u odnosu na prvobitnu. Kontrafore su sakrivene ispod krovova bočnih brodova, tipično englesko rešenje. Stupci su različitih oblika od traveja do traveja i imaju dodate stubiće. Nose velike lukove koji su bogato profilisani. Zid je u normanskoj tradiciji, raščlanjen na uske dekorativne lukove.

VESTMINSTERSKA OPATIJA U LONDONU - ima posebno mesto u srednjovekovnoj arhitekturi Engleske. Započeta je 1245. a ktitor je bio kralj Henri III. Kralj Edvard,

koji je vladao od 1042-1066 sahranjen je u starijoj, romaničkoj crkvi. On je kanonizovan i njegov kult je postao popularan za vreme Henrija III. Zato je izgradnja nove crkve imala politički karakter vezan za jačanje engleske krune. Graditelj je Henri iz Remsa. On je sagradio građevinu koja ima francuski poligonalni hor, ambulatorijum sa radijalnim kapelama i trobrodni transept. Glavni brod ima trospratnu elevaciju: arkade, galerija i klerestorijum u francuskom maniru. Najupečatljivija je visina hora od 32 metra, što je tada bio najviši hor u Engleskoj. Vidi se uticaj Remsa i Sen Šapel u Parizu po izgledu prozora i dekoracije. Jedna je od najlepše ukrašenih građevina srednjeg veka. Ona je i pored svih ovih sličnosti engleska crkva. Srednji sprat nije triforijum kao kod Francuza, već galerija i vidi se anglo-normansko raščlanjavanje zida. Uz glavne stupce su dodate kolonete kao u Francuskoj, ali su one isklesane od engleskog purbek mermera. Posle 1272. prestalo se sa gradnjom; naos je završen tek 1375. a zapadna fasada u XVIII veku. Zgrada filijale u stminsterskoj opatiji poslužila je kao uzor za onu u Salsberiju 1260-70.

CRKVOM U GLOSERU u zapadnom delu Engleske počinje perpendikularni stil engleske gotike. Izgrađena je 1330. godine. Kralj Edvard II, ovde je sahranjen. Mesto postaje centar hodočašća, stvara se uslov za obnavljanje romaničke bazilike. Ova katedrala je ocigledan primer engleske pozne gotike nazvane perpendikularnom. U njoj preovladava vertikalna tendencija koja je sasvim odsutna u engleskom ranogotickom stilu.

Car Karlo IV Luksemburske dinastije, veliki patron Praga kao imperijalnog grada, takodje je ojacao poziciju Nirmberga. On je pomagao zidanje Bogorodicine crkve na velikom trgu. Ona je bila namenjena za vamne imperijalne ceremonije, a to se vidi po tremu sa balkonom kao i po imperijalnom karakteru fasade, sa njenom impresivnom predstavom grbova, grada Nirmberga i grada Rima, gde su carevi bivali krunisani. Crkva je direktno proizasla od dvorskih crkava, od kojih je najbliža u carskoj palati u Nirnbergu. Ima pravougaoni plan, to je dvoranska crkva sa dva bocna broda i tribinom za cara, njenih 9 traveja nosi 4 stubova. Bogorodičina crkva je originalna gotička transformacija romanicke kapele u imperijalnu palatu. Bogati narteks Bogorodičine crkve obilno ukrašen kamenom dekoracijom prozora i sa portalima sa sve tri strane čiji su dovratnici i arhivolte prekriveni skulpturom.

27. Goti čka arhitektura u Italiji (Fosanova, Firenca, Orvijeto, Milano)

Prelomljeni luk i rebrasti svod su bili poznati Italijanima i pre nego što se gotika pojavila u Francuskoj. Normani na Siciliji su preuzeli prelomljeni luk iz islamske arhitekture, a rebrasti svod se koristio već neko vreme u Lombardiji. Vazari je kritikovao severnjačku arhitekturu i govorio da je napravljena od papira, a ne od kamena i mermera. On je verovao da je stil došao od Gota, koji su nakon uništavanja spomenika klasične kulture, stvorili svoju,v a r v a r s k u kulturu. Termin Goti, korišćen je za varvarska plemena koja su prelazila Alpe i dolazila u Italiju nakon raspada Rimskog Carstva.Franjevački i dominikanski redovi su prvi doneli individualni karakter gotičkoj arhitekturi u Italiji. Njihove prostrane crkve, locirane blizu gradskih centara,su mogle da prime veliki broj ljudi. Osnova i elevacija crkve je jasna i dnostavna, sa minimumom ornamenata. Velike zidne površine su prekrivene fresko ciklusima sa temom Hrista i žitija svetaca.

MANASTIRSKA CRKVA U FOSANOVI je jedna od najlepsih gradjevina u Fosanovi juzno od Rima. Njena unutrasnjost je finih proporcija i ima velike slicnosti sa svim

cistercitskim opatijam romanicke i goticke epohe. Uz procelje nema hol postoji samo lanterna iznad ukrsnice sto predstavlja cistercitski ideal strogosti. Krstasti svodovi nemaju dijagonalnih rebara i zasnivaju se na prelomljenom luku, prozori su mali. Opsti utisak crkve je goticki i ovakve crkve su u Fosanovi ostavili snazan utisak na franjevce. Njihove crkve su imale vodecu ulogu u prodoru vodece arhitekture u Italiji.

CRKVA SANTA KROCE u FIRENCI je najveca franjevacka gradjevina, remek delo goticke aritekure. Krstasti svod u horu ima drvenu tavanicu iz zelje da se docara jednostavnost ranohriscanskih bazilika i da se siromastvo poveze sa tradicijom rane crkve. Na osnovi su spojena cisteritska i ranohriscanska obelezja, nema ni traga gotickom gradjevinskom sistemu izuzev apside s krstastim svodom. Nema vise potpornih stubova jer to drvenoj tavanici nije potrebno. Zidovi su ostali kontinuirane povrsine koje su dale prostor divnim zidnim slikama. Crkva je frajnevacka po jednostavnosti i oskudnosti sredstava kojima je ona postiagnuta. Unutrasnjost crkve otkriva goticki karakter. Dozivljaj prostora razlicit je od ranohriscanskog ili romanickog, a tome doprinose zidovi glavnog broda i preovladjujuca uloga svetlosti.

KATEDRALA U FIRENCI zgrada se temelji na nacrtu Franceska Talentija, najistaknutije obelezje plana jeste oktogonalna kupola s dodatnim polukupolama sto je motiv pozno rimskog porekla. Najpre je koncipirana kao velika kupola nad ukrsnicom glavnog i poprecnog broda ali se pretvorila u veliki sredisnji prostor koji svodi glavni brod crkve na nesto sporedno. Nema nista goticko u spoljasnjem izgledu firentinske katedrale sem prozora i vrata. Zidovi su cvrsti i presvuceni mermerom sa geometrijskim intrarzijama. Unutrasnjost daje hladan i svecan utisak. Krstasto-rebrasti svod glavnog broda pociva na lukovima cime naglasava sirinu umesto visinu. Arhitektonske pojedinosti su masivne i cvrste poput romanickih a ne gotickih. Umesto tornjeva zapadnog procelja ovde je zvonik odvojen sto je tipicno za Italiju. Zvonik je zapoceo da grai slikar Djoto ali je zavrsio samo prvi sprat. Rad je nastavio skulptur Adrea Pizano koji je izgradio zonu sa nisama za skulpture. A ostalo je zavrsio Talenti. Zapadno procelje kolko bilo vazno u Francuskoj u Italiji nije imalo tu vaznost.

MILANSKA KATEDRALA je najveca goticka crkva u Italiji. Gradia se stotinama godina. Njen projekat bio je predmet rasprave domacih arhitekta i strucnjaka iz Francuske i Nemacke. Jedino je apsida koja je prvo zapoceta zadrzala prvobitni duh zgrade koja pripada poznoj kitnjastoj fazi goticke arhitekture. Ukrasi izgledaju kao preterano nagomilavanje koji su se vekovima mehanicki dodavali i zato ne mogu da ostave jedinstven utisak.

KATEDRALA U ORVIJETU je velika katolicka katedrala u centralnoj Italiji. Smestena je na poziciji koja dominira gradom, fasada je klasicni primer religijskih konstrukcija koji sadrzi elemente dizajna od 14. do 20. veka, sa velikom rozetom, zlatnim mozaicima i sa triju velikih brozanih vrata. Unutrasnjost je dekorisana freskama naboljih Italijanskih slikara.

28. Goti čka skulptura u Francuskoj- osnovne karakteristike

Najranija gotička zapadna procelja, ona u Sen Deniju i Šartru, nisu bila zavrsne faze novih gradjevina već zamene ranijih i jednostavnijih fasada. Šartr od Sen Denija preuzima dve kule čija sirina prevazilazi sirinu bocnih brodova iza njih, a osnovni koncept su tri portala sa skulpturama.

Statue koje su ukrašavale tri portala zapadne fasade Šartra, tzv. kraljevskog portala, obično se posmatraju kao suma rano gotičke skulpture. Originalno je postojalo 24 statue, ali je sačuvano samo 19. Portal je nastao posle pozara koji je unistio delove katedrale. Stoga ova fasada nije najstariji primer gotičke skulpture - već je to Sen Deni, ipak, skulptura Šartra je ta koja se smatra jasnom granicom izmedju romanicke i ranogotičke skulpture. Statue u Šartru signalizuju početak nove ere u skulpturi, iako jos nisu bile slobodnostojece one su zaokruzene kao skulpture. Cvrsto su integrisane zajedno sa aehitektonskim elementima portala, one odaju utisak nezavisnosti i imaju izrazit estetski izgled koji iznad svega proistice od njihovih izduženih formi, odevenih u bogate dvorske odezde ovog perioda. Oko njihovih tela izuzetna svilena materija pada u dugim vertikalnim naborima. Ove figure otkrivaju novi način vidjenja prirode, novi način posmatranja covecanstva.

Uzdržane forme skulpture, ceremonijalne stilizacije poza, svaka figura ima sopstveni, individualni, karakter. Primer ove individualnosti je vitka kraljica sa mladalačkim dugim ukrasima sa leve strane centralnog portala koji odgovaraju drugoj kraljici, onoj na desnoj strani portala, čiji okruglasti abdomen pokazuje da je žena u zrelim godinama. Iako su pravljeni razni pokusaji da se rastumače izrazi lica ovih skulptura na portalu, smatranje da su konkretni ljudi ovde portretisani.

Na prelazu u XIII vek skulptura Severne Francuske je počela da pokazuje jake klasicisticke tendencije. Dekoracija zapadnog portala katedrale Notr Dam u Laonu, iz oko 1200, izgleda da označava početak ovog razvoja. Na tri ulaza, levi i centralni su posveceni Bogorodici dok je tema onog desnog Strasni Sud. Sve figure u genealogiji Hrista nose antičku odeću.

Katedrala u Šartru je obnovljena posle pozara. Imitacija formi klasične antike koja se mogla videti u Laonu i Sensu i ovde se može videti, ali izmenjena. Pregled najznačajnijih tema gotičke skulpture može se izvesti dva načina. Prvi klasifikuje individualne teme sistematicno i zatim se bavi njima, drugi počinje sa vodecim programskim idejama pre nego sa individualnim temama, što je plan koji se više drži samih spomenika. Gotički portali su pridavali najveći značaj Strasnom sudu.

Period u kom je pocelo sirenje gotike bio je i period povecane snage kulta Bogorodice. Mnogo od prostora gotičkih katedrala bilo je posveceno marijanskim temama. Majka Božija na prestolu obično se javlja kao deo scene, sa leve strane pristupaju Mudraci. Tradicija kombinovanja Poklonjenja Mudraca sa frontalnom predstavom Bogorodice na prestolu seže još u ranohrišćanski period.

U hronologiji gotičke arhitekture XIII vek nije samo arbitrarna podela već realni i izraziti period. Dizajn severno francuskih katedrala podlegao je obnovi koja je kulminirala sa stvaranjem plamenog stila, verzijom gotike koja je živela duže od bilo kog svog prethodnika.

29. Goti čka skulptura u Francuskoj (Šartr, Strazbur, Rems, Amijen)

Najranija gotička zapadna procelja, ona u Sen Deniju i Šartru, nisu bila zavrsne faze novih gradjevina već zamene ranijih i jednostavnijih fasada. Šartr od Sen Denija preuzima dve kule čija sirina prevazilazi sirinu bocnih brodova iza njih, a osnovni koncept su tri portala sa skulpturama.

Statue koje su ukrašavale tri portala zapadne fasade Šartra, tzv. kraljevskog portala, obično se posmatraju kao suma rano gotičke skulpture. Originalno je postojalo 24 statue, ali je sačuvano samo 19. Portal je nastao posle pozara koji je unistio delove katedrale. Stoga ova fasada nije najstariji primer gotičke skulpture - već je to Sen Deni, ipak, skulptura Šartra je ta koja se smatra jasnom granicom izmedju romanicke i ranogotičke skulpture. Statue u Šartru signalizuju početak nove ere u skulpturi, iako jos nisu bile slobodnostojece one su zaokruzene kao skulpture. Cvrsto su integrisane zajedno sa aehitektonskim elementima portala, one odaju utisak nezavisnosti i imaju izrazit estetski izgled koji iznad svega proistice od njihovih izduženih formi, odevenih u bogate dvorske odezde ovog perioda. Oko njihovih tela izuzetna svilena materija pada u dugim vertikalnim naborima. Ove figure otkrivaju novi način vidjenja prirode, novi način posmatranja covecanstva.

Uzdržane forme skulpture, ceremonijalne stilizacije poza, svaka figura ima sopstveni, individualni, karakter. Primer ove individualnosti je vitka kraljica sa mladalačkim dugim ukrasima sa leve strane centralnog portala koji odgovaraju drugoj kraljici, onoj na desnoj strani portala, čiji okruglasti abdomen pokazuje da je žena u zrelim godinama. Iako su pravljeni razni pokusaji da se rastumače izrazi lica ovih skulptura na portalu, smatranje da su konkretni ljudi ovde portretisani.

Gotički portali su pridavali najveći značaj Strasnom sudu, mesto za Strasni sud, sa svojom porukom upozorenja i nade, bio je na ulazu u crkvu. To je bila tema koja je medju prvim temama koje su se ilustrovana na portalima crkava. Jedinstven primer Strasnog suda na spoljnjem stubu javlja se u juznom traseptu u Strazburu. Na predstavi nema Raja i Pakla, nema odvajana Blagoslovenih od prokletih.

Hristos u slavi je prvi put smesten iznad ulaza u crkvu u Kliniju, nedugo posle uticaj burgundijske opatije bio je toliko veliki da se u prvim decenijama XII veka Hristos u slavi prosirio nadaleko konacno dosavsi i do severne Francuske gde se, na gotičkim portalima sagradjenim izmedju javlja kao vodeca tema. Najraniji primer je prikazan iznad centralnog prolaza Kraljevskog portala u Šartru, na timpanonu je Hristos na prestolu, u jasno definisanoj mandorli, a četiri zveri koje simbolisu cetvoricu jevandjelista ga okruzuju; u arhivoltama, su andjeli i 24 starca. Ovde je veza izmedju figura jasna zahvaljujući sistematskoj podeli polja, i iako su snažne forme energetski aktivisane, svaki okret i gest je uzdržan i kontrolisan.

Oko 1170, nove teme povezane sa Bogorodicom probijale su se u centar programa, a gotika je pokazivala naklonost scenskom, narativnijem stilu predstavljanja nasuprot starom hijeratickom stilu kompozicije. Pocinje period povecane snage kulta Bogorodice. Mnogo od prostora gotičkih katedrala bilo je posveceno marijanskim temama, što je vremenom čak i Strašni sud pomerilo s centralnog mesta najvećih programa . Majka Božija na prestolu obično se javlja kao deo scene, sa leve strane pristupaju Mudraci. Tradicija kombinovanja Poklonjenja Mudraca sa frontalnom predstavom Bogorodice na prestolu seže još u ranohrišćanski period. Obozavanje Bogorodice prizvelo je bogatstvo metafora za njene vrline i devicanstvo. čak i tada, metafore su jako retko stvarane na gotičkim portalima. Laon ostaje jedinstven, i jedino odjeci se mogu naći u Šartru, Amijenu i Remsu. Šartr je već načinio izvesne promene kompozicije. Majka Božija nije više predstavljena frontalno i na prestolu ispod baldahina, već je tretirana kao puni ucesnik akcije. Nova predstava je uživala veliku popularnost na gotičkim portalima XII i XIII veka:

Krunisanje Bogorodice. Najraniji primer na gotičkom portalu je u Senlisu, gde je po prvi put jedna marijanska tema zauzela centralnu poziciju na fasadi katedrale. Na nadvratniku takvog portala smrt Bogorodice i Uspenje prikazani su jedan do drugog. U Parizu figure ispod Krunisanja Bogorodice predstavljale su svetitelje. U Amijenu i Remsu velike figure pripovedaju pricu o Hristovom detinjstvu. Amijen je opširniji, sa leve strane je Irod kao i mudraci, sa desne strane su Blagovesti, Susret i Sretenje.

Sen Deni je po prvi put uveo Mudre i Lude device na prortal, mudre na stranu Blagoslovenih a Lude na stranu Prokletih, na otvorenim i zatvorenim stranama rajskih vrata. Ovaj aranzman je ponavljan u Parizu i Amijenu. Na portalima u Remsu, device su prenete na arhivoltu. Vrline koje donose čoveku veciti sjaj i Poroci koji ga vode u propast, ciklus Vrlina i Poroka ponavljao se svuda, može se videti u Amijenu, na stubovima trema ispred portala Suda u Šartru. U Sen Deniju, kao i u Korbilu i Laonu, Apostoli su i dalje prikazani pored Sudije kao pratioci, U Šartru i Parizu, Sudija se javlja bez pratilaca. Njegove podignute ruke prikazuju stigme, a jedini pratioci su andjeli, koji nose instrumente Stradanja, i dva posrednika. Nova interpretacija se pojavila, interpretacija u kojoj preklinjanje za milost igra integralni deo. U Šartru su Bogorodica i Sv Jovan Jevandjelista prikazani kako sede pored Sudije tj. javljaju se u stavu koji su nekada zauzimali apostoli. Apostoli, koji se više ne javljaju pored Sudije kao pratioci, premesteni su kao stojece figure veće od prirodne velicine na dovratnike. Ovaj plan je prvi put usvojen u Šartru. Novina ciklusa u Šartru je uvedena da podseti svaku hristacsku zajednicu na uzor koji su postavili prvi Hristovi učenici i nastavljaci. Apostoli su bili prvi mučenici, oni pokazuju svoje instrumente stradanja i stoje trijumfujući iznad paganskih vladara koji su ih poslali u zemni grob.

30. Goti čka skulptura u Nemačkoj (Naumburg)

I u Nemačkoj, gotička skulptura pokazuje jake francuske uticaje. Skulptura portala transepta Šartra i portali Laona, Remsa, i Pariza, uvek su bili cenjeni od strane nemačkih skulptora kao primerni, iako nisu bili korišćeni samo kao model koji treba slepo kopirati. Kopiranje ne bi bilo moguće ni u kom slučaju, jer rano gotička francuska skulptura naročito, budući da ima tesnu vezu sa arhitekturom, bila je tesno skopcana sa graditeljskim programima XII i XIII veka. U Nemačkoj, XII vek nije bio period kada je graditeljstvo cvetalo. To će se promeniti u toku XIII veka, ali bez stvaranja složenih portala. Sa retkim izuzecima, npr. u Strazburu, sanse za stvaranje velikih figuralnih programa nisu se javljale. Naročito na delovima gde je u Francuskoj stapanje skulpture i arhitekture dovedeno do savrsenstva - 3D modelovanje arhivolti - Nemačke crkve ne nude Ništa drugo do redova jednostavnih lukova. čak i tada, razvoj gotičke monumentalne skulpture u Nemačkoj nije bio ni u kom slučaju inferioran u odnosu na Francusku. Kroz njenu odvojenost od arhitekture ona je dostigla nezavisnost. Uistinu najznačajniji skulptorski primeri XIII veka stvoreni su za dovrsavanje i ukrašavanje unutrašnjosti gradjevina.

Slavne figure Dobrotvora u zapadnom horu katedrale Sv Petra i Pavla u Naumburgu su medju izvanrednim delima Evrope XIII veka. Ono sto se o njima ne zna jeste razlog njihovog nastanka kao i vreme, istorijski motiv za njivovo izvodjenje i postavljanje. Dvanaest figura u prirodnoj velicini stoje na bocnim zidovima zapadnog hora u Naumburgu, ispred stubova koji nose svod. One su smestene na

nivo prozora nešto iznad prolaza koji vodi prema zapadnom kraju katedrale, na mestu i na visini gde bi se obično ocekivalo da se vide svetitelji ili apostoli. Ove figure, medjutim, su gotovo bez izuzetka laici, od kojih su neki identifikovani prema natpisima. Pored toga što su neke figure smestene direktno na zid, skulpture su nerazdvojivo povezane sa arhitekturom, jer su njihova tela, kao u francuskoj portalnoj skulpturi, isklesana od istog bloka kamena kao i odeljci polustubova ispred kojih stoje.

Majstor iz Naumburga dao je ovim figurama individualne karakterisitke na način koji to nije učinio ni jedan skulptor pre njega. Majstor iz Naumburga dao je ovim figurama individualne karakterisitke na način koji to nije učinio ni jedan skulptor pre njega. Veza je ustanovljena medju individualnim figurama. U odeći XIII veka, Margrav Ekehard i njegova žena Uta predstavljaju visoko plemstvo, snažno, samouvereno, i aristokratski udaljeno. Ekehard steze mac koji nosi kao znak svoje sudske vlasti. Njegove karakteristike su karakteristike vladara. Njegova žena stoji pored, lepa i sarmantna, okrećući okovratnik svog ogrtača izgleda kao da naglašava svoju nezavisnost, čak i od svog muza.

Hor Dobrocinitelja je zatvoren pregradom koja je onemogućavala ulaz laicima. Odseci pregrade sa obe strane ulaza u hor dekorisani su slepim lukovima, po dva sa obe strane. Iznad njih teče friz, podeljen arhitektonskom strukturom, sa reljefima koji prikazuju scene Stradanja. Judin poljubac prozima snazno osecanje, upecatljiva je suprotnost iymedju figura Hrista koji je krh i zestine Sv. Petra.

Nadvratnik nosi krst Golgote, na koji je prikucan Hristos. Dok timpanon sa dva luka nosi reljef sa andjelima, pratece figure ozaloscene Bogorodice i Jovana stoje na dovratnicima ovog portala. Ali prolaz kroz ovaj prolaz nije sličan prolazu kroz glavni crkveni portal. Kako su klirici ulazili unutra ispod rasirenih ruku Hristovih i ulazili u Hor Dobrotvora izmedju Hrista i dva zalitelja. Ljudi prolazeci kroz vrata simbolicno postaju svedoci Hristove zrtve. Marija i Jovan prenose tugu na gledaoca recitije nego ikada ranije, prozete su dramskim patosom.

31. Klaus Sluter - Šamol- portal kartuzijanskog manastira, Mojsijev kladenac

Uticajni majstor rane holandske skulpture, koji je prevazisao dominantni francuski ukus i preveo ga u individualne monumentalne, naturalističke forme. Dela Klaus Slutera predstavljaju fuziju realizma, spiritualnosti i monumentalne velicine. luter, inovator u umetnosti, odvajao se od preovladjujuceg francuskog ukusa gracioznim figurama, prefinjenim i elegantnim pokretom, i fluidnim padovima draperije. Njegov uticaj je bio značajan i medju slikama i medju skulptorima XV veka u severnoj Evropi.

Filipa II Smeli je osnovao Kartuzijanski manastir Samnol u Dizonu i tamosnju kapelu pretvorio u dinastički mauzolej koji je skulpturom ukrasio Sluter. Celokupna sačuvana skulptura za koju se zna da je Sluterova uradjena je za Filipa. Dve kompozicije se još uvek mogu videti in situ u Samnolu: figure na centralnom stubu koji deli portal kapele prikazuju vojvodu i vojvotkinju sa njihovim patronima Sv Jovanom Krstiteljem i Katarinom, a na trimou se nalazi Bogorodica sa detetom kojoj su sve ostale figure okrenute. Bogorodica se nalazi u harmonicnoj pozi sa težinom

prebacenom na levu nogu, dok je desno stopalo graciozno istureno. Njen gornji deo tela je okrenut prema Hristu detetu, kog drži na svojoj levoj ruci. Ceo njen ogrtač je skupljen ispred kuka i pada oko nje u voluminoznim kaskadama. U svojoj desnoj ruci, koju je ispruzila, nekada je stajao skiptar. Bocne strane portala sa svojom gotovo jeretickom ikonografijom i neobičnom kompozicijom, nosi figure tipa kakav ranije nije vidjen, i kakva je možda bila moguća jedino u manastirskoj kapeli daleko udaljenoj od ociju. Predstavljeni u prirodnoj velicini, kako klece, okrenuti prema Bogorodici u molitvi, na levoj strani se nalazi Filip Smeli, moćni vojvoda od Burgundije a nasuprot njemu Margareta Flandrijska, praceni svojim patronima Sv Jovanom Krstiteljem i Sv Katarinom. Facijalne osobine para, osnivaca manastira, očigledno su portretne. Nikad ranije živi ljudi nisu predstavljani na portalu sakralne gradjeviine, i još tako realistično, u pozi koja je bila rezervisana samo za svete ličnosti iz Biblije i sa svetitelje i mučenike. Ovo je sasvim nova manifestacija volje vladara da bude prikazan.

Sestostrani "Mojsijev Kladenac" bez skupine Kalvarije koja ga je krunisala, sačinjavao je simbol Izvora života, predstavlja šest proroka u prirodnoj velicini, sa knjigama, svicima ili sa oba. Figure, počev od Mojsija, nastavljaju se u pravcu kazaljke na satu sa Davidom, Jeremijom, Zaharijom, Danilom i Isaijom. Mojsije je smesten direktno ispod lica Hristovog, a mesto Zaharije, oca Jovana Krstitelja, je iza Isusovih ledja, što odgovara njemu kao preteci. Zaharija gleda na dole tuzno dok Danilo zustro pokazuje na svoje prorostvo. Sa druge strane Danila, i sluzeci kao balans Danilovom strasnom temperamentu, stoji smireni zamisljeni Isaija. Ova poredjanost otkriva Sluterovu upotrebu smenjujucih naturalističkih balansa. Na kladencu andjeli sa rasirenim krilima iznad proroka pružali su prelaz u originalnu grupu Kalvarije koja se nalazila iznad postolja.

Glava i torzo fragmenta Hrista iz Kalvarije otkrivaju snagu i intenzitet uzdržanog izraza. Patnja i rezignacija su izmešani, rezultat je način na koji je čelo izborano, iako je donji deo lica, uzak i suvonjav, smiren i bez napetosti muskulature. Mojsijev Kladenac bio je originalno obojen nekolikim bojama od strane Žana Maluela, vojvodinog slikara, i pozlacen od strane Hermana iz Kelna. Figure kompozicije dominiraju arhitektonskim okvirom ali i ojacavaju osećaj potpore koju struktura obezbedjuje kroz svoju velicinu i pokret.

32. Goti čka skulptura u Italiji- osnovne karakteristike

Gotička skulptura kao i arhitektura u Italiji stoji po strani od čitave Evrope. Skulptura ima očigledan, jako izražen klasični stil. Statue u nišama, kao i reljefi manjih dimenzija, ističu ljudsko saosećanje, po čemu ovo i jeste gotička skulptura. Najpoznatiji predstavnici su: Nicola Pisano , Giovanni Pisano, Arnolfo di Cambio. Najranije italijanske goticke skulpture nastale su na jugu, u Apuliji i na Siciliji, pod vlascu nemackog cara Fridriha II. Na njegovom dvoru su radili domaci, francuski i nemacki umetnici.

Od dela koje je narucio nije sacuvano mnogo ali je ocigledno da je prednost davao strogo klasicnom stilu, jer je on dao odgovarajuci vizualni izraz vladaru koji je sebe smatrao naslednikom antickih careva. Duh klasicizma je prisutan u pripovedaonici krstionice u Pizi Nikole Pizana da je tesko naci goticke elemente, ali oni se nalaze u opisu lukova, obliku kapitela i u stojecim figurama na uglovima koje su umanjeni

naslednici statua s dovratnika francuskih gotickih katedrala. Stil Nikole Pizana je goticki ublazen upadljivim klasicizmom.

Fasade italijanskih gotickih crkva ne mogu se uporedjivati sa francuskim je r nemaju ista graditeljska i skulpturska nastojanja. Francuski goticki portal sa statuama na dovratnicima i bogato obradjenom lunetom nije naisao na divljenje na Jugu. Umesto toga nailazi se na obnovu romanicke tradicije arhitektonske skulpture kao sto su statue u nisama ili mali reljefi koji prekrivaju zidne povrsine. Na katedrali u Orvijetu siroki pilastri izmedju portala prekriveni su reljefima koji se primete tek kada se crkvi sasvim priblizi.

U italijanskom gotičkom vajarstvu nalazi se na veoma razvijen crkveni mobilijar (predikaonice, horske pregrade, škrinje, nadgrobne spomenike, grobnice. najznacajnija medju grobnicama je grobnica gospodara Verone Kana Grande De la Skale. To je visoka konstrukcija sagradjena uz crkvu Santa Marija Antika. Sastoji se od zasvedenog baldahina u kome je sarkofag.Krajem XIII veka razvija se novi tip grobnica koji vodi poreklo od francuskih kraljevskih grobnica, one su se brzo prosirile po Italiji gde su dobile svoj konacan oblik. Spomenik kardinalu Djuljelmu de Braji odrazava spoj razlicitih prototipovareljefnog lika na sarkofagu i slike svetog Marka koji predstavlja pokojnika Bogorodici s detetom. Pokazuje sklonost ka klasičnoj umetnosti i preuzimanju njenih oblika.

Tokom druge polovine XIV veka severna Italija prihvata uticaje severno od Alpa, tzv «Međunarodnog stila», novo smelo naglašavanje prostornog okvira, mnogo prirodnije osećanje dubine i prvi put posle klasične antike doživljava se pozadina ploče, kao prostor iz kojeg izranjaju vajani oblici. Apostoli na vrhu horske pregrade crkve sv. Marka u Veneciji su odraz teznje prema vecem realizmu i obnovljenog interesovanja za masu i zapreminu. Obe figure odaju goticku izvijenost. Glavni predstavnik internacionalne gotike u Italijanskoj skulpturi bio je Lorenco Gibeti koji je kao mlad bio u bliskom kontaktu sa francuskom umetnoscu. NJegovo delo duguje francuskom uticaju ali italijansko dokazivanje je vidljivo u divljenju prema antickoj skulpturi gde obnavlja tradiciju klasicizma.

33. Goti čka skulptura u Italiji (Nik. i Đovani Pizano, Lorenco Maitani, Lorenco Giberti)

Gotička skulptura kao i arhitektura u Italiji stoji po strani od čitave Evrope. Skulptura ima očigledan, jako izražen klasični stil. Statue u nišama, kao i reljefi manjih dimenzija, ističu ljudsko saosećanje, po čemu ovo i jeste gotička skulptura. Najpoznatiji predstavnici su: Nicola Pisano , Giovanni Pisano, Arnolfo di Cambio, Lorenco Maitani, Lorenco Giberti. Najranije italijanske goticke skulpture nastale su na jugu, u Apuliji i na Siciliji, pod vlascu nemackog cara Fridriha II. Na njegovom dvoru su radili domaci, francuski i nemacki umetnici.

Od dela koje je narucio nije sacuvano mnogo ali je ocigledno da je prednost davao strogo klasicnom stilu, jer je on dao odgovarajuci vizualni izraz vladaru koji je sebe smatrao naslednikom antickih careva. Duh lasicizma je prisutan u propovedaonici krstionice u Pizi Nikole Pizana da je tesko naci goticke elemente, ali oni se nalaze u opisu lukova, obliku kapitela i u stojecim figurama na uglovima koje su umanjeni naslednici statua s ovratnika francuskih gotickih katedrala. Stil Nikole Pizana je goticki ublazen upadljivim klasicizmom. Na propovedaonici za krstionicu medju

asistentima koji su sa njim radili bio je i Arnolfo di Cambio. Figure na vrhu tubova koje uokviruju propovedaonicu su dokaz snaznog klasicizma Nikole P. Muski akt Herakla predstavlja personifikaciju snage. Sestougaona propovedaonica, u belom mermeru, sadrzi scene zivota Hrista : rodjenja, blagovesti, blagovesti apostolima, obozavanja mudraca, prikazivanje, raspece, strasni sud.

Uradio je mermernu propovedaonicu za katedralu u Sieni. Ovu propovedaonicu je radio sa velikim ucescem njegovog sina u radu. Ona je nalik onoj u Pizi ali je veca i smatra se njegovim remek delom. Poruka propovedaonice koncentrisana je oko teme spasenja i strasnog suda. Osmougaonog je oblika ima 9 stubova, cetiri su na bazi 2 podupiru lavovi a 2 lavice dok je onaj u centru poduprt malim statuama sedam lepih umetnosti i filozofije. Na srednjem nivou, lukovi izmedju stubova su rvojeni malim statuama koje predsavljaju hriscanske vrline. Pisano je ukljuico statue jevandjelista i proroka najavljujuci spasenje covecanstva. Scene na najvisem nivou propovedaonice su naracija Hristovog zivota, Scene su prepune ljudi i ne ostavljaju prazninu medju sobom. Figure izrazavaju bogatstvo povrsine, kretanje, pricu, likovi izrazavaju emocije svesni drame. Lica blazenih i prokletih u strasnom sudu pokazuju realnost izraza. Razlicite scene u nekoliko panela su smesteni jedni iznad druge davajuci utisak izvesne dubine.

Djovani Pizano bio je sin Nikole Pizana kod koga je i iskovao zanat. Velika fontana, Fontana Maggiore u Peruđi, je sledece veliko delo koje je radio sa svojim ocem. Dva kamena bazena poligonalnog oblika od kojih manji, ukrašen figurama, stoji u donjem, sa stubovima, a treći, bronzani, čini vertikalni završetak. Odvaja se od oca i zapocinje samostalnu karijeru, ali njegova umetnost predstavlja dalji razvoj dostignića njegovog oca. Njegova samostalna ostvarenja nalaze se u Sijeni, Pistoji, Pizi...Detalj sa propovedaonice katedrale u Pistoji, Pokolj vijetnamske dece, pokazuje novinu u vidu naglasenog pokreta figura, emocije, dramaticnosti, nepostoji obrada detalja kao kod Nikole. Propovedaonica katedrale u Pizi je potpuno drugacija od onih koje je radio sa svojim ocem. Detalj Rodjenje Hristovo odise francuskim stilom koji je tada bio uvazen za goticku umetnost. Vitke, izvijene figure u lakoj, poletnoj draperiji su se potpuno odvojile od klasicnog stila. Figure prepunjavaju reljef ne ostavljajuci prazan prostor, ali sada je to resenje znatno drugacije, figure Nikole Pizanija deluju kao da su potrpane jedna kraj druge samo da bi ispunile povrsinu, dok su kod Djovanija skladno povezane kroz pokrete i talasaste pravce kompozicije

Platon sa zapadne fasade katedrale u Sijeni, tretman figure na fasadi je slican stilu na podrucju nemackog carstva prvenstveno na zapadnoj fasadi katedrale u Strazburu. Kod Djovanija je naglasak na dramatici, velike figure na fasadi komuniciraju među sobom i sa gledaocem sa upečatljivom ozbiljnošću.

Lorenco Maitani bio je italijanski vajar i arhitekta, njegova delatnost se uglavnom vezuje za dekoraciju fasade katedrale u Orvijetu, izveo je njen plastični ukras- bronzane figure anđela i simbole jevanđelista, kao i kamene plitke reljefe u donjim zonama pilastara. Fasada pokazuje ocigledan uticaj Djovanija Pizana. Na zapadnoj strani fasade su cetiri plitka reljefa Stvaranje sveta i događaji do izgnanja iz raja, Stradanja Hristova, Strašni sud.

Lorenco Giberti - Ono što je stvorio u skulpturi bilo je nešto sasvim novo, što je daleko premašilo težnje Pizanske škole. Po živosti i lepoti scena, po studiji i izradi ljudskog tela, po skladu proporcija i zrelosti modulacija, i uopšte, po zrelosti shvatanja njegovi reljefi čine prekid sa primitivizmom koji u slikarstvu tog vremena još uvek traje. Antičkih elemenata ima u toj skulpturi, naračito u draperiji. Međutim, iako se oslanja na Antiku, njegov lični stil i originalno interpretiranje prirode,

ogroman napredak u tehničkom znanju i predstavljanju duševnog stanja (u stavu, gestovima i likovima figura) je mnogo važniji. U u zrelom dobu svog umetničkog stvaranja promenio stil od Gotičkog ka renesansnom.Rajska vrata su druga vrata, istocna, koja je Ghiberti radio za krstionicu od . prva su Severna. Kase ih 10 velikih reljefa u četvrtastim okvirima, i utkano je preko 100 figura, a elegancija figura postignuta je izduženim proporcijama. Teme su iz starog zaveta. Osim samih scena čuven je i ornamentalni okvir ovih vrata sa motivima iz biljnog i životinjskog carstva.

34. Goti čko slikarstvo u Francuskoj (minijature- Vijar, Onore, Pisel, Braća iz Limburga)

Vitraž je tehnika koja se razvijala u gotici, staklo se vezuje u većim i manjim plohama i gradi sliku. To su slikarske kompozicije u velikim dimenzijama. Struktura slike je dvodimenzionalnog znači plošnog karaktera. Dominiraju boje crvena i plava, modre i žute boje. Konture se razvijaju i formiraju se olovom. Kasnije se javljaju i drugačiji pristupi u fazi dekadencije, kompozicije su manje, smanjuju se staklene površine, javlja se dodavanje senki na vitroima i tehnika gde se samo sredina obrađuje u vitražu.

Graditelji, vajari, i slikari vitraza na sistemu geometijskih odnosa unapred su proracunavali svoja dela do detalja. Beleznica Vijara iz Onekura svedoci o takvom nacinu rada. To je portfolijo od 33 lista pergamenta koji sadrzi oko 250 crteza umetnika Vijara iz Pikardija. Beleznica obuhvata istrazivanje velikog broja predmeta, religioznih figura pogodnih za skulpture, arhitektonske planove, detalje i uzvisenja, crkvene objekte i mehanicke uredjaje, pojavljuju se i crtezi ljudske i zivotinjske figure. Ne postoji nikakav dokaz da je ovaj umetnik radio kao arhitekta ili u nekoj drugoj pribliznoj profesiji. Raznolikost njegove beleznice dovelo je do toga da se danas poredi sa velikim umovima specijalizovanim za razne umetnosti i nauke.

Vitrazi dozivljavaju svoj vrhunac u 13. veku, a onda prednost dobijaju minijature, koje menjaju nacin ukrasavanja pod uticajem vitraza. Zlatno doba prepisivacke delatnosti i ukrasavanja knjiga je doba Luja 9. Svetog koji je imao veliku biblioteku gde je radilo puno prepisivaca. Sa procvatom gradova pojavljuju se i laicke radionice i ljudi koji su se bavili samo poslom prepisivanja knjiga, to vise nije bio posao koji se obavljao samo u manastirima i monaskim centrima. Sa razlicitim naruciocima knjiga se drugacije ukrasava, menja se estetika.

Psaltr je knjiga palsama uradjena za Luja 9., ona sa velikim brojem strana broji ilustracije koje zauzimaju cele stranice, sto je odlika samo ekskluzivnih rukopisa, manje ekskluzivni imaju manje minijature ili inicijale. Sve scene su radjene na isti nacin, sve imaju jdnaku pozadinu koja se sastoji iz goticke crkve gledane sa juzne ili severne strane, i uvek su naglasena dva traveja, zabata gotickih portala iz doba zrele gotike. Uticaj vitraza je jasan sto se tice figura, likovi su bledi, acrte lica su uokvirene tankom crnom linijom kao na vitrazima, a njihov izgled podseca na vizantijski. Inicijali pretvoreni u scene ne pokazuju pokusajada se prikaze dubina, realni prostor, deluju dekorativno. U vreme kralja Filipa unuka Luja 9. pojavljuju se promene. Za kralja Filipa radio je majstor Onore o kojem se malo zna. Pripisuje mu se mala grupa rukopisa u kojima se primecuje promena, arhitektonski okvir ne igra vise bitnu ulogu, vec je pozadina

uglavnom svedena na povrsinski ornament, draperija je punija sa tezim pregibima, ali su prizori i dalje elegantni i ljupki sa crtezom koji podseca na vitraz. Knjiga casova koja je radjena za upotrebu u engleskoj daje uvid u promenu koja je usledila u sceni koja se upisuje u inicijal. Rad Onorea zapocinje dominaciju nad pariskim rukopisima, stilizovana lisnata dekoracija koja teče duž grančice nadole i naokolo da bi zatvorila tekst koji se nalazi u donjoj polovini strane ce preuzeti pariski rukopisi.

Molitvenik Vojvode od Berija je iluminirani molitvenik čiju je izradu vojvoda Žan I od Berija naručio braći Polu, Janu i Hermanu, nazvanim jos braćom iz Limburga. Rukopis se sastoji od 206 listova, od kojih više od polovine sadrži iluminacije na celoj strani. Rukopis je sačuvan u fragmentima i nedovršen, radovi na rukopisu su naglo prekinuti nakon smrti i Vojvode od Berija i trojice braće, koji su najverovatnije stradali kao žrtve kuge.

Najpoznatiji poznogoticki slikar minijatura bio je Zan Pisel, radio najvise radio za plemstvo,za bogate porodice,bankare. Nije stvorio revoluciju u ukrasavanju jer se pridrzava starih obrazaca,ali donosi nesto novo. osim lozice upletrene u lisce unosi nove detalje, razlicite elemente koji nemaju veze sa osnovnom radnjom koja je prikazana na minijaturi,tzv. Drolere( male zanr scene ) koje unose cisto iz dekorativnih razloga,nemaju nikakvo jasnije znacenje. Primecuje se razlika u nacinu prikazivanja prostora, vodi racuna da prikaze volume figure I da da neki osecaj dubine prostora. Knjiga casova Jovanke Ornavare njegovo je najznacajnije delo. To su knjige nastale iskljucivo za licnu upotrebu, molitvenici koji su bili moderni u zapadno-istocnom svetu jos negde od 11.veka. Sadrzi razlicite molitve iz razlicitih ciklusa. Na njegovim delima primecuje se snaga volumena svih figura i pojacana ekspresija kao na nekim scenama u Itali.

35. Goti čko slikarstvo u Italiji- osnovne karakteristike

Od 1204 do 1261 Carigrad bio pod vlascu latina koji su ga zauzeli u IV krstaskom ratu . Majstori, najbolji vizantijski umetnici koji su u stvari sledili i poznavali stare umetnicke tradicije imali ne prekinutu tradiciju u svojim radionicama, sve cesce odlaze tamo gde mogu da rade, pre svega na apeninskom poluostrvu, gde je bilo bogatih gradova i narucilaca. Upravo tada na Ap. polustrvu radepitores greci - grcki slikari.Medjunarodni stil, goticki stil koji cveta krajem 14. Pocetkom 15.veka je u sebi sazimao razlicite uticaje. Ovo je bilo vreme trgovine, velikih gradova, obnove puteva i mostova i kao sto su trgovci lutalice razmnjenivali svoje proizvode, tako su i umetnicka dela putovala kao roba,a mnogi umetnici su putovali da se upoznaju sa onim sto se desava u njima savremenom slikarstvu u drugim krajevima. Upravo zahvaljujuci tome svi oni goticki elementi koji su se razvijali u razlicitim krajevima iI dobijali tamo nazive nacionalnih stilova, sada su poceli da se preplicu i u celoj zapadnoj evropi se pojavljuju slicni elementi. Upravo zbog toga se ovaj stil naziva medjunarodni stil.Moze se sresti svuda ali najistaknutije predstavnike ima u slikarstvu I to upravo na Apeninskom poluostrvu,u Italiji.Ono sto je karakteristicno za umetnike u Italiji jeste proucavanje prostora, tj. dubine prostora i pokusaji skracenja. Apeninsko poluostrvo je u stvari najvaznije u ovom trenutku. Za razliku od zapadne Evrope nije postojala neprekinuta tradicija stvaranja slika, monumentalnog ili minijaturnog slikarstva.

Rim ima svoju tradiciju i iako se neprestano radilo, u njemu su bili majstori koji su tu imali dobro zaposlenje i radlili onako kako se od njih i zahteva. Na Apeninskom poluostrvu Negovala se I odrzavala Vizantijska tradicija. Na Apeninskom poluostrvu bilo je dosta grckih komuna koji su negovali svoj stil koji se zvao maniera graeca,stil koje je bio po uzoru na Vizantijski.Gradovi koji su tada dozivljavali procvat bili su Firenca I Sijena,koje su bile slobodne gradske komune koje su zajednicki skupljale novac da bi ukrasavali velelepna zdanja.Umetnici koji su bili vazni za ovaj period bili su : Chimabue,Ducho Siena,Djoto di Bondone.

36. Goti čko slikarstvo u Italiji (Firenca i Sijena)

Medjunarodni stil,goticki stil koji cveta krajem 14. Pocetkom 15.veka je u sebi sazimao razlicite uticaje. Moze se sresti svuda ali najistaknutije predstavnike ima u slikarstvu i to upravo na Apeninskom poluostrvu, u Italiji. Rim ima svoju tradiciju i iako se neprestano radilo, u njemu nisu radili majstori koji bi bili neka vrsta avangarde svoga vremena, vec majstori koji su tu imali dobro zaposlenje i radlili onako kako se od njih i zahteva. Na Apeninskom poluostrvu Negovala se i odrzavala Vizantijska tradicija. Na Apeninskom poluostrvu bilo je dosta grckih komuna koji su negovali svoj stil koji se zvao maniera graeca, stil koje je bio po uzoru na Vizantijski. Gradovi koji su tada dozivljavali procvat bili su Firenca I Sijena, koje su bile slobodne gradske komune koje su zajednicki skupljale novac da bi ukrasavali velelepna zdanja.

Uz Firencu i Sijenu, idu i umetnici koji su ih najvise obelezili. Čimabue je bio firentinski slikar koji je kao i svi njegovi savremenici prihvatio stil maniera greka, ali ga je i dalje razvio. Nije ostao na tome da se samo formalno oslanja na taj stil vec i da ga poboljsa. Sto se tice njegovih dela, malo se ocuvalo. U Firenci je radio raspece za crkvu Santa Kroce gde se ne oslanja na stare obrasce, tretman figure je fin, mek, sa finim prelivima bez naglasene linije, telo jos vise iskoseno, izmuceno, expresija naglasena, sam izraz lica je daleko ubedljiviji. U Firenci je takodje radio Madonu (bogorodica) na prestolu za crkvu sv Trojstva. Ovo je delo velikih dimenzija kakva se ne javljaju u viz. umetnosti ali on je uspeo da taj viz. obrazac potpuno obradi, krenuo je od maniere greke ali je stvorio jedno sasvim originalno delo na kojem se vide vizantijske osnove. Bogorodica je stasom veća od anđela, kao i na vizantijskim ikonama, ono po čemu se od njih razlikuje jeste uglavnom veća strogost crteža i izraza, koji odgovaraju njenim ogromnim dimenzijama. Dela koja je takodje radio su: raspece za Dominikansku crkvu u Arecu,crkvu Sv.Franje u Asiziju I druge.

Duco je bio slikar iz Sijene, rastao u vreme kada je Djovani Pizano radio u Sieni na sienskoj katedrali na fasadi i skulpturama koje ce je krasiti. Prvi put se pominje u dokumentima grada Sijene gde pise da mu je dato da oslika 12 sanduka za opstinu, a samim tim mu je dato priznanje da je jedan od najboljih slikara. Njegova najznacajnija dela su Madona di Krevole, madona Ruchelai,j edna od njegovih najpoznatijih slika gde pokusava da postigne osecaj perspective, Madona Franjevaca, Maesta,... Ono sto je karakteristicno upravo za Siensku skolu, to je fina izrada inkarnata koji nekad podseca na alabaster, fine tanke linije kojima izvlace najmanje detalje. Kolorit, uopste te intenzivne boje, fino uklopljene su karakteristika gotovo svih slikara koji su radili u Sijeni, pocetkom od Duca, pa onda do onih kasnijih. Pored Cimabue I Duca, znacajan je I Djoto,koji je doneo mnoge inovacije.

Glavni je graditelj katedrale u Firenci.Medju prvima poceo da ispituje prostor. Ono po cemu se lako prepoznaje Djotovo delo je to sto on broj figura svodi na one koje su neophodne, svaka je snazna, voluminozna, zaprema prostor i trudi se da zaista stvori dovoljno prostora da u njemu borave figure velikih dimenzija. Moze se reci da radi pazljivije, trudi se da predstavi prostor sto realnije, da docara dubinu. On je skracenjem pokusao da predstavi perspektivu i stvori iluziju dubine prostora. Radio je ciklus sv.Franje u Asizi, radio je za papu u Rimu, dvor u Napulju i za njega se kaze da od njega pochinje era slikarstva kada slikara vise ne posmatraju kao zanatliju vec kao umetnika, kreativnog stvaraoca. U Firenci je radio bogorodicu koja kada se uporedi sa Chimabuevom ochigledan je razlika tretiranja figure i draperije. Najznacajnije delo su mu freske u kapeli De la Arena . Imao je zadatak da celu gradjevinu ukrasi scenama iz bogorodicinog i hristovog zivota. Nove zanr scene koje se javljaju su scene vencanja. To se ne moze sresti u ranijoj vizantijskoj umetnosti. Da Marija nema oreol, nebi se znalo da je rec o sceni epske sadrzine. Na svojim delima broj ucesnika svodi na minimum kako bi svaka figura imala svoje mesto na slici i da bi slika bila citljivija. Umire 1337. A sahranjen je u firentinskoj katedrali.

Sijena i Firenca predstavljaju gradove u kojima mozemo pronaci svakako neke od najbitnijih dela ovog vremena, ono po cemu su ovi gradovi najvise ostali zapamceni.

37. Čimabue (Madona, Asizi, Raspeće u Santa Kroče)

Čimabue je bio firentinski slikar koji je kao i svi njegovi savremenici prihvatio stil maniera greka, ali ga je i dalje razvio. Nije ostao na tome da se samo formalno oslanja na taj stil vec i da ga poboljsa. Sto se tice njegovih dela, malo se ocuvalo. Mozda Djotov učitelj, uživao je poseban glas. Još tesno vezan za Vizantijski duh, ali ga obogaćuje novim životom i Antičkom plemenitošću. Svetlost i senku je raspoređivao na interesantan način i tako davao plastičnost oblika. Uspeo je da ostvari realističnu formu u modernom svetu. On je umetnik zidne slike, monumentalne kompozicije u fresko tehnici.

U Firenci je radio raspece za crkvu Santa Kroce gde se ne oslanja na stare obrasce, tretman figure je fin, mek, sa finim prelivima bez naglasene linije, telo jos vise iskoseno, izmuceno, expresija naglasena, I sam izraz lica je daleko ubedljiviji. Blisko je vizantijskim predstavama Raspeća u načinu oblikovanja naglašenom linijom tipičnom za prethodno razdoblje Komnina na koje su se neposredno oslanjali slikari grčkog manira. Vidljivo je obogaćanje dramskog nadahnuća novim izražajnim elementima, novi osećajni i senzibilni intenzitet. Oštrinu kontura i boja zamenjuje krajnja istančanost svetlo-tamnog i svetlosti što pruža jednu sasvim novu čvrstinu volumena.

U Firenci je takodje radio Madonu (bogorodica) na prestolu za crkvu sv Trojstva. Ovo je delo velikih dimenzija kakva se ne javljaju u viz. umetnosti ali on je uspeo da taj viz. obrazac potpuno obradi,krenuo je od te maniere greke ali je stvorio jedno sasvim originalno delo na kojem se vide osnove vizantijske. Dela koja je takodje radio su: raspece za Dominikansku crkvu u Arecu, transept i svetilište crkve Sv.Franje u Asiziju,..

38. Du čo (Maesta, Madone- di Krevole, Franjevaca, Ručelai)

Duco je bio slikar iz Sijene, drugog grada koji je doziveo procvat u doba gotike, bar sto se slikarstva tice i drugi su bili ekonomski jaki. Duco je rastao u vreme kada je Djovani Pizano radio u Sieni na sienskoj katedrali na fasadi i skulpturama koje ce je krasiti. Prvi put pominje se u dokumentima grada Sijene gde pise da mu je dato da oslika 12 sanduka za opstinu, cime je dobio priznanje najboljeg slikara. Sienska opstina je samo od najboljih umetnika trazila da oslika sanduke u kojima je drzala razlicita dokumenta za razlicite gradove i delove vlasti. Radio je i u drugim gradovima u Toskani, ali najvise u Sijeni. Postoje dokumenta da nije bio poslusan gradjanin, ali sto se tice vestine, postovan bez premca.

Oltarska pala za katedralu u Sieni, dobila je naziv Maesta. Ovo je njegovo najvaznije delo. Sredisnji deo oltara se nalazio u Sienskoj katedrali, u XVI veku je sklonjen sa oltara, a u XVIII veku je i rasparcan, tako da su se neke od slika izgubile, a neke su po razlicitim muzejima po svetu. Majesta - oltarska ikona, na prednjoj strani Madona, na zadnjoj strani prikazan je Hristov život. Grčki manir u Ducciovim rukama nije više ukočen: talasasta mekoća draperije, senčenje zlatnim crtama svedeno na minimum, tela, lica i ruke počinju da se zaobljuju.

Madona di Krevole - figure su tanje, ali imaju volumen i vise podsecaju na goticke skulpture zbog elegantnog stila, nego Cimabueove, koje su kao sto ste mogli da vidite vrlo krupne i snazne. Jos nesto sto ce biti karakteristicno upravo za Siensku skolu, to je ta fina izrada inkarnata koji nekad podseca na alabaster, fine tanke linije kojima izvlaci najmanje detalje. Jos nesto to je taj zvonki kolorit, uopste te intenzivne boje, fino uklopljene su karakteristika gotovo svih slikara koji su radili u Sijeni, pocetkom od Duca, pa onda do onih kasnijih, o kojima cemo govoriti na sledecem casu. Kao sto vidite, njegov odnos prema samoj predstavi se menja, prema onima koje predstavlja. Ovo vise nije stroga slika koja predstavalja bogorodicu sa bozanskim detetom, ovo je predstava koja je upravo olicenje goticke raznezene poboznosti, gde u stvari su bogorodica i mali hristos prikazani kao majka i dete. Mali hristos koji pokusava da dodirne majcin veo. On nije onaj mali koji je tek rodjen, u levoj ruci drzi svitak, desnom blagosilja, kao sto je najcesce bio slucaj a to je bio obicaj preuzet iz viz umetnosti.

Madona RučelajNajpoznatija od ranijih slika, gde ako bismo upredili sa Cimabuelovom, tako da vidimo kako njegove figure iako zapremaju prostor, ali postaju lake i bez obzira na zlatnu pozadinu pokusava da stvori utisak, ne da ona zatvara prostor, nego da je to pozadina u dubilni, pokusava da pruzi neki osecaj perspektive. Naravno ne treba ocekivati perspektivu u sr veku, nje nema do renesanse.

Madona FranjevacaVrlo mala slika, ali uradjena u tradicijama ogromnih oltarskih pala, bogorodica velikih formata kakve smo videli i opet sto se tice nacina prikazivanja i figure i draperije da vas ne davim jer moramo da zurimo,ali i to preuzimanje ornamentalnih obrazaca kakve smo videli i u francujskoj goitici. Kako se oni prozimaju i daju taj lelujav osecaj. (ja iskreno mislim da je to neka podloga koja je bila prefarbana, bar tako izgelda na reprodukciji i da nije nameran efekat ornamenata)

39. Đoto (Asizi, Rim, Padova, Firenca)

Djoto di Bondone je umetnik sa kojim počinje Rana renesansa. Arhitekta, skulptor, slikar, učenik Cimabuea od koga je nasledio smisao za monumentalnost. Majstor zidne slike, vratio je slici realnu dimenziju dela, u njegovim kompozicijama ima vizantijskih reminiscencija. Ovali njegovih lica i skulptoralnost forme takođe imaju korena u ranijem srednjevekovnom slikarstvu, kao i njegova mirna monumentalnost. Istražuje realni arhitektonski prostor, figure i prostor dovodi u realne razmere. No, nikada nije mogao da ostvari preteranu dubinu prostora, figure su u prednjem planu slike, pa je po tome on još uvek čovek srednjevekovnog duha.

Doneo je mnoge inovacije, Giotto je odbacio tradicionalnu zlatnu pozadinu i zamenio je nebom i pejzažem. Njegov pejzaž je sasvim nerazvijen, ali korak napred je učinjen. Arhitektura u njegovim slikama nije u proporciji sa ličnostima. Njegovo posmatranje prirode ograničilo se na ljudsku figuru uglavnom, dok su ostali satojci, predeli i zgrade, vegetacija i životinje, služile samo kao dekor ispred koga se scena sa ličnostima odigrava, a uneti su tek da ukratko objasne sredinu u kojoj se radnja dešava.

Oplakivanje Hrista - XIV vek. Tragično raspoloženje saopšteno je svečanim ritmom koncepcije isto koliko i gestovima i izrazima učesnika. Zgrčene i pognute figure, koje su najniži centar gravitacije, figure na tlu daju stabilnost kompoziciji, izražavaju tmurnost prizora i bude saosećanje, pre shvatanja značenja naslikanog događaja. Djoto ističe sleđeni jad ožalošćenih smrtnika nasuprot pomamnom pokretu anđela koji plaču među oblacima u agoniji, kao da su figure na tlu sputane svojom zajedničkom dužnošću da sačuvaju stabilnost. Dejstvo drame pojačano je strogim jednostavnim okvirom. Nagib brega koji se spušta deluje kao ujedinjujući element i u isto vreme upravlja poglede prema glavama Hrista i Bogorodice, koji su u žiži prizora, čak i drvo ima dvostruku ulogu. Njegova ogolelost i usamljenost navode na misao da čitava priroda na neki način učestvuje u Spasiteljovoj smrti, ali i poziva na razmišljanje o jednoj još određenijoj simboličkoj poruci. Ono je aluzija na drvo znanja, koje se zbog greha Adama i Eve osušilo, ali će se povratiti u život zahvaljujući Hristovom žrtvovanju. Figura Hrista je sapeta linijom i čvrsta. Nema akcije kretanja - sleđen jad ožalošćenih. Izuzetna jasnoća kompozicije. Bogorodica, kao majka, slici daje dubinu, ali je u isto vreme i zatvara.

Asizi, Gornja crkva Sv.Franje -radjena u vreme ucenja kod Cimabuea, radovi u gornjoj bazilici, scene upravo za deo koji se nalazi u gornjim delovima glavnog broda, gde su clanovi Cimabueove radionice izradili staro i novozavetne scene. Postoji pokusaj stvaranja naivne perspektive, nema istrazivanja prostora. Starozavetne scene u gornjoj bazilici. Njemu se te zidne slike samo prepisuju jer nema nigde potpisa, tako da se samo smatra da je to radio Djoto, ali nije iskljuceno da je bilo koji drugi Cimabueov ucenik. Sam nacin na koji su modelovane figure, sve su snazne i oble, svaka zahteva prostor i to je karaketeristicno za sva ostala Djotova

dela za koja sigurno znamo da je on radio. Ono po cemu se lako prepoznaje Djotovo delo, on broj figura svodi na one koje su neophodne, svaka je snazna, voluminozna, zaprema prostor i da se Djoto trudu da zaista stvori dovoljno prostora da u njemu borave figure velikih dimenzija.

Ciklus svetog Franje - Asizi - Ovo su dela Djota koji je vec tada bio majstor, odmah nakon zavrsetka ove crkve, glavni franjevac je pozvao Djota da uradi freske u glavnom brodu u najnizem delu gornje bazilike u donjem delu. Veliki ciklus detaljno opisuje zivot ovog svetiltelja. To su najznacajnije freske te bazilike. To je hodocasnicka crkva - vrlo vazno mesto i za franjevce i za katolicki svet, jer tu se nalazio i grob svetog Franje. Djoto je izabrao da prikaze veliki broj cuda sv Franje. Problem je bio kako prikazati svetog Franju jer nije postojala jasna ikonografija, on je bio u tom trenutku jos svez svetitelj. Ljudi koji su ga ranije prikazivali uvek su ga slikali kao izmucenu napacenu isposcenu figuru jer je sv. Franjo vodio takav zivot koji se zasnivao na odricanju svega zemaljskog, medjutim, ovde je djoto od sv franje napravio jednog heroja vere i sama figura velika stamena voluminozna snazna. Slikani pejzazi imaju veliku ulogu jer uvek naglasavaju glavni deo scene. Nije umeo da predstavi pravu perspektivu, ali jeste napravio pomak, jer u odnosu na viz slikarstvo, gde vlada inverzna perspektiva, a ovde je nema, ali postoji pokusaj da se predstavi perspektiva i da se stvori iluzija dubine prostora. Cesto glavna figura nije u centru kompozicije, ali je uvek vrlo jasno naglasena.

Rim - Nakon sto je zavrsio radove slikama u Asiziju, Djoto je postao slavan, znaci radio je za najvaznije franjevacko svetiliste i bio je pozvan u Rim, da prikaze vrlo vaznu scenu koja se nalazi u Laternskoj lodji, lateran je tada bio centar u Rimu i da prikaze proglasenje jubilarne 1300te godine, ovo je vreme nastajanja jubilarnih godina i kada papa proglasava da onaj sto dodje te godine u Rim, svaki vernik, bice mu oprosteni svi dugovi. U ovoj sceni je Djota zanimalo staro, ronajsko nasledje u teritoriji Rima. Najbliza paralela medju sada ocuvanim delima nalazi se na obelisku u carigradu. Poenta je bila da se rimski papa predstavi poput rimskog cara.

Firenca - Nakon toga se vratio u Firencu. Tamo je uradio predstavu bogorodice za jednu finetinsku crkvu. Nacin tretiranja figure, u samoj draperiji daje osecaj da je ovo jedna snazna figura izuzetnog volumena, sto i jeste karakteristka Djotove umetnosti. Slika je morala da bude klasicno koncepovana. Tada je uradio i raspelo. Ovo raspelo je pazljivo radjeno, sa vise poznavanja anatomije, kako zaprema prostor, osecaj za opustenost misica, gubi se goticko zakrivljenje , on prevazilazi ranija goticka iskustva i prilagodjava ih potpuno novom duhu koje je stvorilo prepoznatljiv Djotov stil.

Padova - Najznacajnije delo, radio 3-4 godine. To su freske u kapeli De la Arena - crkva manjih dimenzija, koju je podigao gospodar Padove. Imao je zadatak da celu gradjevinu ukrasi scenama iz bogorodicinog i hristovog zivota. Figurama vrlinama i poroka, razlicitih svetitelja, a na zapadnom zidu da naslika strasni sud. Ove scene su vecinom postojale kao teme u viz umetnosti i ilustrovane prema spisu protojevandjelje jakovljevo, ali on donosi i nove teme i nove detalje koji su zapadnog porekla, poreklom iz zlatne legende. Zlatna legenda je napisana da predstavi istoriju jevrejskog naroda.

40. Simone Martini (Maesta, Asizi- sv. Martin, Gvido Ri čo, Blagovesti, Avinjon)

U njegovom delu Vizantijski elementi blede, dok se vrlo jasno ispoljavaju Gotske forme, još mekše crte od Ducovih, sa većom detaljizacijom i manjom monumentalnošću, kao i toplim koloritom. Ne plaši se nereda niti dekoracije. On je poeta u slikarstvu. Izradio je mnoge slike na drvetu, izvršio veliki uticaj na Francusko slikarstvo. Karakterišu ga prefinjenost forme elegantnih rafiniranih oblika i kolorita, meke linije. Naslikao više oltarskih slika. Poslednje godine života proveo je na Papskom dvoru u Avinjonu.

Nakon bitke kod Montapertija, Siena je proglasila Bogorodicu, ne više samo svojom zaštitnicom, nego i počasnom kraljicom grada. Simone Martini kao službeni slikar 1315. g. dobija narudžbu da naslika prikaz Bogorodice na gotičkom prestolju okruženu svecima i anđelima. Predstavnici gradske vlasti je smeštaju u gradsku vecnicu, sto nije neobicno. Od Duca Martini preuzima osnovnu temu proslavljanja Bogorodice kao Kraljice neba, ali se od Duča udaljava u konceptu i stilu. Scena zatvorena unutar velikog okvira, skoro naturalističku viziju prostora, a njegove figure svetih su individualizovane i imaju slobodnije stavove. Likovi Bogorodice i Hrista preslikani su 1321. i tu se primecuje Martinijev tretman oslobođen ranijih stega i prožet severnjačkom elegancijom.

Asizi - Donja bazilika, ciklus 10 scena sv. Martina - Odmeren osećaj za prostor i odnos figura i slikane arhitekture, preciznost predstaljanja svakog detalja.

Gvido Ričo da Foljano - Profana tema, koja mu je bila poručena od Sijenske opštine, koja je tražila da naslika monumentalnu kompoziciju. Konjanik jaše preko osvojenih zemalja, posle pobeda kod gradova Montemasi i Sasoforte, koji su takođe predstavljeni na slici. Pejzaž je sterilan, ništa se ne kreće i sve je podložno rafiniranosti. Da Fogliano je predstavljen pola kao ličnost bogato odeven i dostojanstvenog stava, a pola kao heraldički simbol. Ovo je prvi konjanički portret u Italiji.

Blagovesti - Razlikuje se od pređašnjih svojom izrazitom linearnošću, koja vodi do krajnjih granica melodične ekspresije i iskazuje lakoću, skoro bestelesnost anđela i Bogorodice čiji gestovi deluju kao da su lišeni težine sve do tačke nestanka u velikom zlatnom svetlu pozadine. Sa preplašenom Bogorodicom i blistavim , lišćem ovenčanim Anđelom, koji anticipira Botičelija. Krinovi (simbol čistoće), lišće i svetla ptičija krila lirski su raspoređeni po zlatnoj pozadini, sa koje treperi još blještaviji Anđelov zlatni oreol. Svedena pozadina je lišena arhitektonskih konstrukcija, nepostojanje fizičkog ambijenta, slikani pod uvlači u prostor. Slika odiše gotičkim ukusom. Rafinirana spiritualnost i delikatnost emocija, koji se navode kao karakterne osobine Sijenske škole, nisu možda ni u jednom Sijenskom delu tako izraziti kao na ovoj slici.

Snažna ekspresija karakteristična je za većinu njegovih ostvarenja nastalih u Avinjonu. Poliptih Orsini - Oplakivanje Hrista, Povišena drama, pejzaž nije više samo kulisa za scenu, snažna ekspresija. Put na Golgotu - Figure su snažnije modelovane,možda pod uticajem Đotovih dela. Povišena drama, živopisni detalji, intenzivni kolorit.

41. Pijetro Lorenceti (Asizi, Oltar Karmeli ćana, Rođenje Bogorodičino)

Bio je italijanski slikar, pod uticajem Djovani Pizana i Djotoa, a radio je sa Simeonom Martinijem u Asisi. On i njegov brat Ambrodjo Lorenceti uspeli su da uvedu naturalizam u umetnost Sijene. U umetnosti eksperimentisao je sa tri-dimenzionalnim i prostornim aranzmanima sto nagovestava umetnost renesanse. Mnogi od njegovih religioznih dela nalaze se po crkvama u Sijeni, Asisiju, Arecu,...

Njegov najsmeliji prostorni eksperiment jeste triptih Rodjenja Bogorodice, za oltarsku palu crkve, naslikana arhitektura uskladjena je s arjitektonskim rasclanjavanjem okvira tako da se posmatraju kao jedinstven sistem. Soba u kojoj se Bogorodica radja, pruza se preko dva krila triptiha. Na levom krilu prikazano je predvorje koje vodi do prostranog samo donekle uocljivog arhitektonskog prostora koji sa unutrasnjoscu podseca na unutrasnjost goticke crkve. Sliikarsko tretiranje prostora jeste rezultat uticaja Ducevog dela ali ovde je prostor slican onom iz svakodnevnice.

Oltarska pala za karmelicansku crkvu, karmelicani su po verovanju bili red koji vodi poreklo od proroka Ilije. Na predstavi Bogorodice sa malim Hristom koji joj sedi u krilu iluzija dubine predstavljena je linijama poda. U dnu oltarske pale predstavljene su 5 prica o karmelicanskom redu. Ocigledan je umetnikov talenat za prostorne kompozicije i za prikazivanje detalja.

Areco - Poliptih za Bogorodičinu crkvu (Santa Maria della Pieve) - U licnostima prikazanim na slici koji odisu snagom mogu se prepoznati velike statue koje je ranije klesao Djovani Pizano.

Asizi donja bazilika Stradanja - Plastični kvalitet figura i masa, Raspece - Teatralna drama sa podcrtanim kontrastima, bogorodica sa malim Hristom i dva svetitelja Bogorodica i mali Hristos neposredno razmenjuju poglede, što je motiv kojem će se Pjetro i kasnije vracati.

42. Ambro đo Lorenceti - Dobra i Loša uprava, Sretenje, Blagovesti, Pejzaži

Ambrogio Lorenzetti je slavniji od svoga brata Pietra. Njih dvojica su učinili korak bliže prirodi. U njihovom delu se javlja bliski opus prema svakodnevnom životu, ali u monumentalnijm razmerama, udruženo sa živim interesovanjem za prostor. Taj prostor je prikazan majstorski, česte su i vedute gradova. Ambrogio Lorenzetti je naročoto poznat po svojim slikama političke sadržine u Palazzo Publico u Sijeni. To su freske ”Dobra uprava”, ”Zla uprava” i ”Posledica dobre i zle uprave”.

Dobra uprava Na ovoj fresci je naročito poznata alegorijska figura ”Mir” po kojoj je i sala u kojoj su freske naslikane dobila ime Sala Mira. Od dve freske, koje predstavljaju posledice dobre uprave, na jednoj se vidi grad Sijena i miran život u njemu a na drugoj bezbednost na poljima i njivama iznad grada. Delo je urađeno zahvaljujući kombinaciji arhitektonskog slikarskog prostora Duca i vajarskog slikarskog prostora Djota. Slika grada predstavlja deo jednog alegorijskog programa, koji slika suprotnosti između dobre i loše uprave. Umetnik, da bi pokazao život sredjenog grada - države, morao je ispuniti ulice i kuce preobilnom aktivnocu. Veseli i zaposleni svet daje arhitektonskom vidiku upecatljivu realnost, uvodeci u njega ljudske razmere. Sa desne strane ova freska pruža sliku Sijenske okoline, oivicene dalekim planinama. Uspeo je pokušaj da se da sveobuhvatni portret jednog grada i prikaže široka panorama okoline. To je pravi predeo (prvi posle Rima), prostran i

dubok, a ipak različit od njegovih Rimskih prethodnika po jednom učvršćenom redu i atmosferi pripitomljenosti. Prisustvo čoveka ovde nije slučajno - on je u punoj meri postao vlasnik prirode, koji obrađuje terasaste brežuljke sa vinogradima i šara doline geometrijom njiva i pašnjaka. U takvom okviru Ambrogio posmatra seljake u njihovim sezonskim radovima, beležeći Toskanski seoski prizor, tako karakterističan da se skoro nije promenio za poslednjih 600 godina. Sagledavanje prostora u tri dimenzije, ali razliciti nedogledi.

Njegova vestina u predstavljanju slikane arhitekture i pejzaza vidi se na triptihu sv. Nikole.