บทที่ 1 บทนํา - ppho.go.th · บทที่ 1 บทนํา ... การจัดการ และผลการดําเนินงาน ช วงระหว

เอกสารประกอบการประเมนคดเลอก รพ.สต.ดเดนระดบเขตบรการสขภาพท 3 ปงบประมาณ 2559 โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลบานนอย

บทท 1 บทนา

ความสาคญการดแลสขภาพเกษตรกรในชมชน ปญหาความเสยงทางสขภาพ (Health Risk) จากผลกระทบของการสมผสสารเคมของเกษตรกรและ

แรงงานรบจาง เปนปญหาสาคญทชมชนควรใหความตระหนก เนองจากระบบเกษตรกรรมในประเทศไทยมการใชสารเคมเปนจานวนมาก โดยพบวาในป 2554 มการนาเขาสารเคมกาจดแมลง (Inpesticide) สงถง 34,672 ตน และมแนวโนมเพมสงขนอยางตอเนอง และจากฐานขอมลของระบบหลกประกนสขภาพ พบวา ในป 2550 มผปวยดวยโรคจากพษของสารกาจดศตรพช อตรารอยละ 7.5 ของประชากรสทธหลกประกนสขภาพถวนหนา (UC)

สขภาพของเกษตรกรมความสาคญอยางยงเนองจากเปนกลมแรงงานนอกระบบกลมใหญของประเทศ เปนกลมแรงงานทสาคญและมปญหาในดานการใชสารเคมทางการเกษตรสง ซงกระทรวงสาธารณสขไดพฒนาระบบเฝาระวงสขภาพของเกษตรกรและสงแวดลอม โดยมการตรวจคดกรองสขภาพ กลมเกษตรกรทมการใชสารกาจดศตรพชกลมออรกาโนฟอสเฟตและคารบาเมตดวยกระดาษทดสอบพเศษ (Reactive Paper) เพอตรวจหาระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรสในรางกายของผสมผสสารเคม โดยมอบใหองคการเภสชกรรมเปนผผลตและจาหนาย มการขยายงานใหสานกงานสาธารณสขจงหวดนาไปใชในการตรวจคดกรองสขภาพใหแกเกษตรกร มการรายงานผลการดาเนนงานจากจงหวดสงรายงานเขามาใหสานกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม ระหวางป พ.ศ. 2535 – 2550 พบวา สดสวนผทมความเสยงและไมปลอดภยสงขนจากเดม รอยละ 20.41 เปนรอยละ 38.52 รวมทงมการรายงานการเจบปวยจากโรคพษสารเคมกาจดแมลงของสานกระบาดวทยา มอตราปวยอยระหวาง 2 – 6 ตอประชากร 100,000 คน

กระทรวงสาธารณสข มนโยบายสนบสนนใหหนวยบรการปฐมภม โดยเฉพาะ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบล (รพ.สต.) ดาเนนการดแลสขภาพเกษตรกร ภายใตโครงการเกษตรกรปลอดโรค ผบรโภคปลอดภย สมนไพรลางพษ กายจตผองใส มกจกรรมทสาคญ ไดแก การประเมนความเสยงในการทางาน อยางงายโดยการใชแบบสอบถามเกยวกบประวตการทางาน การสมผสสารเคมกาจดศตรพช (แบบ นบก.1) การตรวจคดกรองสขภาพโดยการเจาะเลอดดระดบ Cholinesterase ใหแกผทมความเสยงตอสงคกคามสขภาพดานสารเคมทใชในกาจดแมลงในกลมออรกาโนฟอสเฟตหรอกลมคารบาเมต หากพบวาเกษตรกรมระดบเอนไซมโคลนเอสเตอเรสตา จะมความเสยงและไมปลอดภยใหเกษตรกรเขารบการรกษาพยาบาลเบองตน คอ ใหนารางจดไปตมดมรบประทานอยางนอย 7 วน ไมเกน 30 วน พรอมใหคาแนะนาการใชสารเคมอยางปลอดภย รวมถงการใหคาปรกษาทางสขภาพจตดวย จากนนใหตรวจคดกรองสขภาพดวยการเจาะเลอดหาระดบ Cholinesterase ซา วาปลอดภยหรอไม หากพบวาระดบ Cholinesterase ยงเสยงและไมปลอดภย ควรแนะนาใหหยดการสมผสสารเคมกาจดศตรพชและปรบเปลยนการทาเกษตรกรรมแบบเกษตรทางเลอก ซงจะชวยทาใหการดแลสขภาพของเกษตรกรทไดรบผลกระทบจากการใชสารเคมลดลงและชวยลดความเสยงทางสขภาพจากการเกดโรค เชน มะเรง โรคเรอรงและการแพสารเคมแบบเฉยบพลน

จากผลการประเมนเฝาระวงความเสยงสขภาพของเกษตรกรของตาบลบานนอย โดยการเฝาระวงสารเคมตกคางในกระแสเลอด พบวา ป 2556 ผลการเจาะเลอดตรวจหาสารเคมตกคางในกระแสเลอดของเกษตรกร ทงหมด 226 คน พบภาวะเสยงและไมปลอดภย รวมกน 160 คน คดเปนรอยละ 70.79 ผลการเจาะเลอดตรวจหาสารเคมตกคางในกระแสเลอดของเกษตรกร ป 2557 ทงหมด 243 คน พบภาวะเสยงและไมปลอดภย รวมกน 169 คน คดเปนรอยละ 69.54 ซงปญหาสารเคมตกคางในกระแสเลอดลดลงเลกนอย แต

ห น า | 2


ยงถอวาอยในระดบทสงโดยเฉพาะในกลมเกษตรกร รวมไปถงตาบลบานนอยยงขาดระบบการจดการปญหาความเสยงจากการใชสารเคมในดานการเกษตร

เปนความจาเปนทตาบลบานนอยตองดาเนนการพฒนารปแบบการจดการคลนกเกษตรปลอดโรคแบบมสวนรวม เพอลดความเสยงจากการใชสารเคมของกลมเกษตรกรตอไป

วตถประสงค

1. เพอเสรมสรางกระบวนการมสวนรวมในการจดการคลนกเกษตรปลอดโรคเพอลดความเสยงจากการใชสารเคมของกลมเกษตรกร

2. เพอพฒนารปแบบการจดการคลนกเกษตรปลอดโรคเพอลดความเสยงจากการใชสารเคมของกลมเกษตรกร

3. เพอประเมนรปแบบจดการคลนกเกษตรปลอดโรคเพอลดความเสยงจากการใชสารเคมของกลมเกษตรกร

ขอบเขตการศกษา การศกษาครงน มงเนนการพฒนารปแบบการจดการคลนกเกษตรปลอดโรคระดบตาบลในการลดความเสยงการใชสารเคม โดยเปาหมายเฉพาะกลมเกษตรกร เปนการพฒนากระบวนการ กจกรรม รปแบบการจดการ และผลการดาเนนงาน ชวงระหวาง 1 ตลาคม พ.ศ. 2557 ถง 31 มกราคม พ.ศ. 2559 ระยะเวลา 1 ป 4 เดอน ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

4. ไดแผนพฒนารปแบบการจดการคลนกเกษตรเพอลดความเสยงจากการใชสารเคมในกลมเกษตรกรแบบมสวนรวม

5. ไดรปแบบการจดการคลนกเพอลดความเสยงจากการใชสารเคมในกลมเกษตรกรแบบมสวนรวมของชมชน

6. ไดขอเสนอแนะในการปรบปรงพฒนารปแบบการจดการคลนกเพอลดความเสยงจากการใชสารเคมในกลมเกษตรกรแบบมสวนรวมของชมชน


บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การศกษาแนวคดทเกยวของนเพอเปนขอมลและแนวทางในการดาเนนการศกษา “รปแบบการจดการคลนกเกษตรปลอดโรคแบบมสวนรวม เพอลดความเสยงจากการใชสารเคมของกลมเกษตรกร” ตาบลบานนอย อาเภอโพทะเล จงหวดพจตร โดยมแนวคดสาคญดงตอไปน

1. แนวคดการจดการระบบสขภาพชมชน 2. แนวคดการจดการความเสยงทางสขภาพ 3. แนวคดการมสวนรวม 4. แนวคดการจดบรการคลนกสขภาพเกษตรกร

1. แนวคดการจดการระบบสขภาพชมชน (Community Health Management) จากสภาวะปญหาทเกดขนมผลตอการปรบโฉมหนาของงานสาธารณสขมลฐาน ทงในการปรบขยาย

แนวคดและวธทางานใหเหมาะกบยคสมยและสถานการณของประเทศ ใหเปนไปในทศทางเดยวกนกบแผนพฒนาสขภาพแหงชาต ดวยการจดระบบการจดการของชมชน ในสงทมอยในชมชน ซงเปนผลพวงของการพฒนางานสาธารณสขมลฐานใหเกอกลกน เกดประโยชนทดตอสขภาพ อนไดแก ความรวมมอรวมใจของคนในชมขน (อสม. ผนา กลมตางๆ และประชาชน) ศนยปฏบตการใหบรการสขภาพเบองตนและความรขาวสารดานสขภาพในชมชนและทนในการดาเนนกจกรรมสขภาพในชมชน

การจดการระบบสขภาพชมชน มความหมายกวางและเชอมโยงขยายครอบคลมไปถงระบบรวมของความเปนสาธารณสขและความเปนชมชน ทตองรวมกนสรางสงคมใหมสภาพแวดลอมทเออตอการมสขภาวะ มสงคมทเกอกลกนและมสขภาวะทางจตวญญาณทหนนเสรมซงกนและกน ซงจะมากกวาการปลอดภยจากโรคภยไขเจบตางๆ การรกษาโรคเมอเจบปวย การจดบรการสขภาพ การมโรงพยาบาลใกลบาน การมบคลากรไมเพยงพอ ฯลฯ เทานน และระบบสขภาพชมชนหรอสขภาวะชมชน มอาจเกดขนไดเฉพาะบคคลและครอบครว แตตองเกดเปนสขภาวะรวมของชนชน หรอสงคมโดยรวมจงจะยงยนได เพอพฒนานโยบายและวาระรวมระดบชาต (National agenda) ในการพฒนาระบบสขภาพชมชนใหเขมแขง เมองไทยแขงแรง เพอขบเคลอนกลไกและเครอขายความรวมมอของทกองคกร ทงในและนอกชมชนทองถนในการรวมบรหารจดการระบบสขภาพ ชมชนแบบบรณาการ โดยมชมชนเปนศนยกลาง เพอเชอมโยงและสรางการมสวนรวมในการจดการใหม (New management) กจกรรมและกระบวนการพฒนาตางๆในชมชน โดยชมชนใหหนนเสรมซงกนและกนเปนองครวม (Holistic approach) ตามบรบทของแตละพนท โดยมเปาหมายของการพฒนาคอ ประชาชนมสขภาพดถวนหนา โดยมงหมายใหเกดการพฒนาทสาคญในระดบชมชน ซงจดเคลอนการพฒนาทจะนาไปสความสาเรจไดนน จะขนอยกบบรบทของแตละพนทโดยให “ทกชมชนเปนศนยกลางการเชอมโยงและบรณาการ”ทสามารถแสดงบทบาทในการจดระบบสขภาพของตนเอง ครอบครว ชมชน สภาพแวดลอมและสงคมในมตตางๆโดยรวม ไดอยางเขมแขงและยงยน และนาไปสการสรางระบบสขภาพชมชนและคณภาพชวตทด สรางรายไดจากการพงพาตนเองและการออมในชมชน

การจดการสขภาพระบบสขภาพชมชน หมายถง 1) การทชมชน/หมบาน มกระบวนการทดาเนนการรวมกนในเรองการวางแผนดานสขภาพ 2) การจดการงบประมาณเพอใชในการพฒนาดานสขภาพ 3) การจดกจกรรมดานสขภาพ และ 4) การสรปประเมนผลการจดการดานสขภาพ

ระบบสขภาพชมชนจงมจดมงหมายเพอการพฒนาสขภาพของคนในชมชน ดวยการสงเสรมผลกดนใหประชาชนตระหนกในการดแลสขภาพ และถอเปนหนาทของตนเอง มใชผลกภาระใหกบคนอน และพฒนาองคกร อาสาสมครและแกนนาสขภาพประจาครอบครว มสวนรวมไดพฒนาขดความสามารถและทกษะในการ

ห น า | 4


จดการงานบรการสงเสรม สขภาพดานตางๆของ กรม กอง ในกระทรวงสาธารณสขใหสามารถเปนระบบและเกดผลทประจกษชด สามารถตรวจวดไดในระดบชมชนนนเปนสงทตองมงมนดาเนนการใหสาเรจ ตลอดจนการสรางกระแสผลกดนใหประชาชนในชมชนตางๆ ไดหนมามบทบาทสวนรวมรบผดชอบการดแลชวตและสขภาพพนฐานไดโดยตนเอง ซงมความสาคญตอการพฒนาสขภาพของคนไทย

คน เปนองคประกอบหลกทสาคญในการพฒนาใดๆ กตามจะตองมคนทอยในชมชนรวมตวกน รวมกนคด รวมกนทา อาจเรมจากคนกลมหนงอาจจะมากหรอนอยกตามซงมความแตกตางหลากหลายตางกลม ตางอาชพ ตางฐานะ ตางความคด ตางเพศ ตางวย แตมจตใจเดยวกนเพอสวนรวม และมเปาหมายรวมกน มการขยายแนวรวมออกไปเรอยๆ องคความร ในการดาเนนกจกรรมตางๆ ของชมชน จาเปนตองม องคความร วธการ เทคโนโลย ภมปญญา และประสบการณ จะทาใหเกดกระบวนการเรยนร การถายทอดและการกระจายความรขอมลขาวสารในชมชน ทน เพอการพฒนาสขภาพ การดาเนนงานพฒนาสขภาพ จาเปนตองอาศยทนทเปนตวเงนและทนทไมใชตวเงนหรอทนทางสงคมและทรพยากรธรรมชาต ซงทนทเปนตวเงนจะมความหมายในลกษณะการเงนการคลงดานสขภาพและการพฒนาดานตางๆ เพอจดบรการใหกบคนในชมชนอยางคมคา คมเวลาททางานและประชาชนไดรบประโยชนสงสด ซงแตละชมชน สามารถแสวงหาแหลงทนไดทงภายในและภายนอกชมชน และนามาบรหารจดการใหเกดผลกาไร แลวนาดอกผลนนมาใชในการพฒนาตอไป

การจดการ เพอใหประชาชนมความสามารถในการดแลสขภาพดวยตนเอง ซงการจดการในทน คอ การปฏบตการประสานใหเกดความสมดล เพอการเคลอนไหวของปจจย คน องคความรหรอวธการทางาน และทนเพอการพฒนาสขภาพ ใหเกดการดาเนนกจกรรมการพฒนาสขภาพ เพอสนองตอบตอความตองการของคนในชมชนปองกนและแกปญหาสขภาพของคนในชมชน

โดยสรปหมบานจดการสขภาพ คอ หมบานทมความเขมแขง องคกรชมชนมความสามารถในการบรหารจดการกลมองคกรตางๆทมอยในหมบาน (ทงกลมอสม.และกลมแกนนาชมชนอนๆ) มการระดมทนและจดการทน มการใชองคความรหรอภมปญญาทองถน เกดคณคามากกวาเดม(ทาใหเกดมลคาเพม) ดวยการจดกระบวนการแลกเปลยน เรยนร ทงภายในและภายนอกชมชน เชน ประชม หารอ หรอทาประชาคมของกลมองคกรตางๆ รวมทงประชาชนเขามามสวนรวม เพอรวมกนศกษาสภาพความเปนอยของคนในชมชน รวมกนวางแผน รวมกนดาเนนการตามแผน โดยมเจาหนาทภาครฐ และองคกรปกครองสวนทองถน ใหการสนบสนน และมการเชอมโยงการทางานกบหนวยงานหรอองคกรภายนอกหมบาน เชน ท ศสมช. มระบบสงตอขอมลและผปวยกบศนยสขภาพชมชน (PCU) หรอหมบานทาแผนงานโครงการเสนอของบประมาณจากแหลงทนภายนอกชมชนทงภาครฐและเอกชน เปนตน ชมชนจดการสขภาพถอเปนรากฐานสาคญของการพฒนาใหเกด “หมบาน และสงคมไทยแขงแรง” ทยงยน เพราะในกระบวนการพฒนาหมบานจดสรรสขภาพนน มไดมงเนนทผลผลต(End) แตเพยงอยางเดยวหากแตเรามงเนนทกระบวนการ (Mean) ทมงสรางใหคนในชมชนไดมการเรยนรรวมกน ฝกคด ฝกทาจากประสงการณตรง และจากความรในเชงวชาการจากเจาหนาทผเปนพเลยง และเปนผอานวยความสะดวก(Facilitator) กระบวนการเหลานชวยสรางใหองคกรชมชนเตบโตทางปญญา และมศกยภาพเพยงพอทจะจดการตนเองได ไมเฉพาะเรองสขภาพเทานน แตยงเปนฐานการพฒนาสดานอนๆดวย

ห น า | 5


2. แนวคดการจดการความเสยงทางสขภาพ (Health Risk Management) การประเมนความเสยงดานสขภาพ (Health Risk Assessment; HRA) หมายถงการศกษา “โอกาส”

หรอ “ความนาจะเปน”ของผลกระทบจากสงแวดลอมตอสขภาพของมนษย ซงสงแวดลอมในทนกหมายถงสงคกคาม (Hazard) นนเอง การประเมนความเสยงจดเปน “กระบวนการ” ของความคด ททาเพอจะใหไดรวาความเสยงนนมากนอยเพยงใด เนอหาในสวนตอไปน จะไดกลาวถงกระบวนการประเมนความเสยงดานสขภาพ วามหลกการอยางไรบาง

หากจะกลาวไปแลว การประเมนความเสยง (Risk Assessment) นน จดเปนกระบวนการยอยหนงของการวเคราะหความเสยง (Risk Analysis) ซงจะประกอบไปดวยกระบวนการยอย 3 กระบวนการ ไดแก (1)การประเมนความเสยง (Risk Assessment) คอการทจะบอกใหไดวาความเสยงนนมมากหรอนอย ทงในแงของโอกาสทจะเกด และความรนแรงหากเกดผลกระทบขน (2) การจดการความเสยง (Risk Management) คอการพจารณา เลอกวธการทเหมาะสม และดาเนนการเพอลดความเสยง (3) การสอสารความเสยง (Risk Communication) คอการใหขอมลตอสาธารณะ วาความเสยงนนรนแรงมากนอยเพยงใด ตองใหความสาคญหรอไมจาเปนจะตองตนตระหนก โดยการใหขอมลทถกตรงกบความเปนจรง

กระบวนการในการประเมนความเสยงดานสขภาพ ม 4 ขนตอน คอ 1. การบงชสงคกคาม (Hazard identification) คอกระบวนการในการบงชวาสงใดหรอภาวะใด

เปนปจจยคกคาม นนคอ หากมนษยสมผสสงนนหรอภาวะนนอาจกอใหเกดปญหาทางสขภาพขนได การบงชสงคกคาม เปนการตอบคาถามวา ในสถานทแหงหนง หรอสภาพการณหนงนน มสงคกคามอยจรงหรอไม หรออะไรบางทเปนสงคกคาม เครองมอสาคญอยางหนงของแพทยอาชวเวชศาสตร ในการบงชสงคกคามในสถานททางานกคอ การเดนสารวจสถานททางาน(Walkthrough Survey)

2. การประเมนการสมผส (Exposure assessment)คอการประเมนระดบการสมผสทแตละบคคล ประชากร หรอระบบนเวศน ไดรบวามากนอยเพยงใด โดยคานงถงขนาดการสมผส (dose) ระยะเวลาทสมผส (duration) และชองทางการสมผส (routes of exposure) รวมถงเสนทางการฟงกระจายของสงคกคามจากในสงแวดลอมผานตวกลาง (medias) มาสคนดวย

3. การประเมนขนาดสมผสกบผลกระทบทเกดขน(Dose-response assessment)เปนการประเมนวาขนาดของการสมผสระดบใดจะเปนอนตรายตอสขภาพมากนอยเทาใด ซงกระบวนการนจะทาใหสามารถแบงระดบการสมผส เปน ระดบปลอดภย กบระดบททาใหเกดผลกระทบตอสขภาพ ตวอยางทชดเจน เชน การประเมนการตอบสนองตอสารเคมในวชาพษวทยา สารพษชนดเดยวกนแตม “ปรมาณการสมผส” ตางกน จะทาใหรางกายตอบสนองตางกน สาหรบสงคกคามประเภทอน ทงสงคกคามทาง กายภาพ ชวภาพ และการยศาสตร ระดบการสมผสทตางกนนนกจะทาใหรางกายมนษยเกดผลตอบสนองตางกนดวยเชนเดยวกน

4. การอธบายลกษณะของความเสยง (Risk characterization) คอการวเคราะหขอมลจากทง 3ขนตอนกอนหนาเพอนามาประเมนวา การสมผสสงคกคามในสภาพทเปนอยนน ถอเปนความเสยงตอสขภาพหรอไม ในททางานหรอสถานประกอบการแหงหนง คนทา งานแตละคน หรอแผนกงานแตละแผนก ยอมจะมความเสยงตอสขภาพทแตกตางกนไปตามสงคกคามทสมผส รายละเอยดทตองพจารณาในขนตอนนคอ ตองบอกใหไดวาความเสยงตอปจจยคกคามทสนใจนน ระดบของความเสยงมมากนอยแคไหน มความเสยงอยางไร ใครเปนผทมความเสยงสงสด ลกษณะงานหรอกจกรรมแบบใดททาใหเกดความเสยงสงสด ดงนเปนตน

ห น า | 6


รายละเอยดกระบวนการประเมนความเสยงดานสขภาพทงหมดนน ประกอบดวยการรวบรวมขอมลงานวจยทงในสตวทดลองและการศกษาในมนษย การวเคราะหทางสถต การใชสมการทานายผลเพอคาดการณหาระดบของความเสยง ซงตองใชการคานวณทางคณตศาสตรเขามาเกยวของดวยอกอยางมาก หากกลาวถงในรายละเอยดทงหมดอาจทาใหเกดความสบสนแกผเรมเรยนรทยงไมมพนฐานของวชาสถตได ผเรยบเรยงจงไมขอกลาวถงในรายละเอยด ณ ทน ผทสนใจสามารถศกษาความรเพมเตมไดจากหนงสออางองทระบไวทายบท

เมอมการประเมนความเสยงดานสขภาพแลว สงสาคญตอมากคอการจดการความเสยง (Risk Management) ผทมอานาจตดสนใจในการดาเนนการจดการความเสยงนนมกเปนผนาชมชนหรอผบรหารขององคกร กระบวนการจดการความเสยงทดจะตองเลอกวธการจดการความเสยงทเหมาะสม และดาเนนการในชวงเวลาทเหมาะสมดวย

อกกระบวนการหนงทตองกระทาไปควบคกบการจดการความเสยง คอการสอสารความเสยง (Risk Communication)เปนกระบวนการททาเพอใหเกดความรความเขาใจเกยวกบความเสยงนนมากขน บคคลสาคญทจาเปนตองทาการสอสารความเสยงใหเขาใจเปนอนดบแรกกคอผนาชมชนหรอบรหารทมอานาจตดสนใจในการจดการความเสยงนนได นอกจากน ยงอาจตองสอสารความเสยงไปยงสาธารณะชน หรอคนทไดรบความเสยงนนดวย การนาเสนอขอมลเพอสอสารความเสยงนนเปนทงศาสตรและศลป ขอมลวชาการทสอสารตองตรงกบความเปนจรง ตองทาใหเกดความตระหนกรในอนตรายทอาจเกดจากความเสยงนน แตกตองไมทาใหเกดความตนตระหนกจนเกนไป และตองทาใหผทไดรบความเสยงนนมความร สามารถดแลตวเอง รบมอกบความเสยงนนได

3. แนวคดการมสวนรวมของประชาชน (Citizen Participation) แนวคดการมสวนรวมของประชาชน (People’s Participation) ไดเขามามบทบาทสาคญในการพฒนาชนบท ทงน ตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 5 ทมงเนนคนเปนสาคญมากกวาการเตบโตทางเศรษฐกจ ไดพยายามเปลยนแปลงแนวทางการพฒนาจากระดบบนลงลาง (Top – down) มาเปนจากระดบลางขนบน (Bottom – up) แนวทางดงกลาวสอดรบกบแนวคดของ โอคเลย (Oakley. 1984 : 17) ไดกลาววา แนวทางจากระดบลางขนบนน เกยวของอยางยงกบแนวคดการมสวนรวมของประชาชน ซงเปนสงทขาดหาย (Missing ingredient) ในกระบวนการพฒนา การมสวนรวมของชมชนนน มนกวชาการไดอธบายและใหความหมาย ปจจย ขนตอนการมสวนรวมของชมชน รปแบบของชมชนตอการมสวนรวมในการจดการศกษาไวมากมาย ซงผวจยไดนามากลาวไวเทาทจาเปนและสอดคลองกบแนวทางการศกษา ดงน

ความหมายของการมสวนรวมของชมชน การมสวนรวมของชมชนนนมนกวชาการหลายทานไดใหความหมายไวดงน เคเฮนและอฟออฟ(Cohen and Uphoff. 1981 :6)ไดใหความหมาย การมสวนรวมของชมชนวา

สมาชกของชมชนตองเขามามสวนเกยวของใน 4 มต ไดแก 1. การมสวนรวมการตดสนใจวาควรทาอะไรและทาอยางไร 2. การมสวนรวมเสยสละในการพฒนา รวมทงลงมอปฏบตตามทไดตดสนใจ 3. การมสวนรวมในการแบงปนผลประโยชนทเกดขนจากการดาเนนงาน 4. การมสวนรวมในการประเมนผลโครงการ

ห น า | 7


โดยสรางโอกาสใหสมาชกทกคนของชมชน ไดเขามามสวนรวมชวยเหลอและเขามามอทธพลตอกระบวนการดาเนนกจกรรมในการพฒนา รวมถงไดรบผลประโยชนจากการพฒนานนอยางเสมอภาค องคการสหประชาชาต (United Nation. 1981: 5) และ รเดอร (Reader. 1974 : 39) ไดใหความหมายเจาะจงถงการมสวนรวม วาการมสวนรวมเปนการปะทะสงสรรคทางสงคม ทงในลกษณะการมสวนรวมของปจเจกบคคล และการมสวนรวมของกลม

นอกจากน สชาดา จกรพสทธ (ออนไลน.2547) ศกษาเรองชมชนกบการมสวนรวมจดการศกษา สรปไดวา การมสวนรวมของชมชน แบงไดออกเปน 2 ลกษณะ ไดแก

1. ลกษณะการมสวนรวมจากความเกยวของทางดานเหตผล โดยการเปดโอกาสใหสงคม องคกรตางๆ ในชมชน ประชาชนมบทบาทหลกตามสทธ หนาทในการเขามามสวนรวมในการดาเนนงานตงแตการคดรเรม การพจารณาตดสนใจ วางแผน การรวมปฏบตและการรบผดชอบในผลกระทบทเกดขน รวมทงสงเสรม ชกนา สนบสนนใหการดาเนนงานเกดผลประโยชนตอชมชนตามจดมงหมายทกาหนดดวยความสมครใจ

2. ลกษณะการมสวนรวมจากความเกยวชองทางดานจตใจ เปนการมสวนรวมของชมชนทเกยวของทางดานจตใจ อารมณ รวมทง คานยมของประชาชนเปนเครองชนาตนเองใหเขามามสวนรวมแสดงความคดรเรมสรางสรรค การกระทาใหบรรลวตถประสงคทกาหนดไว ทาใหผทเขามามสวนรวม เกดความผกพน มความรสกรบผดชอบตอกจกรรมทดาเนนงานดวยความสมครใจ

จากแนวคดและทศนะทไดกลาวมาขางตนทงหมด สามารถแยกประเดนสรปไดวา การมสวนรวมของประชาชนเกดขนจาก เปาหมายทตองการ คานยม ความเชอ วฒนธรรมประเพณ ความผกพน การเสรมแรง โอกาส ความสามารถ ความคาดหมายในสงทตองการ โดยมพนฐานของการมสวนรวม ดงน

1. การมสวนรวมบนพนฐานของเหตผล 2. การมสวนรวมบนพนฐานของคานยม 3. การมสวนรวมบนพนฐานของประเพณ 4. การมสวนรวมบนพนฐานของความผกพน ความเสนหา

โดยสรป การมสวนรวมของชมชนนนเกดจากจตใจทตองการเขารวมในกจกรรมใดกจกรรมหนง เพอใหบรรลถงวตถประสงคของกลมคนทสอดคลองกบวถชวตทางสงคม ซงการเราใหคนในชมชนเขามามสวนรวมนน ผดาเนนงานจะตองมความเขาใจในวธการดาเนนชวต คานยม ประเพณ ทศนคตของบคคลเพอใหเกดความสมครในเขารวมกจกรรม

ขนตอนการมสวนรวมของชมชน การเขามามสวนรวมของประชมชนในชมชน เพอการกระทากจกรรมใดกจกรรมหนงใหเกดประโยชนตอชมชนนน มนกวชาการไดเสนอแนวคดถงขนตอนการมสวนรวมของชมชน ดงน ฟอรนารอฟ (Formaroff. 1980 : 104) เสนอกระบวนการมสวนรวมของชมขน มขนตอนการมสวนรวม ดงน

1. การวางแผน รวมถงการตดสนใจในการกาหนดเปาหมาย กลวธ ทรพยากรทตองใชตลอดจนการตดตามประเมนผล

2. การดาเนนงาน 3. การใชบรการจากโครงการ

ห น า | 8


4. การมสวนรวมในการรบผลประโยชน นอกจากน อภญญา กงสนารกษ (2544 : 14 – 15) ไดนาเสนอขนตอนการมสวนรวมของชมชนวา

ชมชนตองมสวนรวมใน 4 ขนตอน คอ 1. การมสวนรวมในการรเรมโครงการ รวมคนหาปญหาและสาเหตของปญหาภายในชมชน

รวมตดสนใจกาหนดความตองการและรวมลาดบความสาคญของความตองการ 2. การมสวนรวมในขนการวางแผน กาหนดวตถประสงค วธการ แนวทางการดาเนนงาน

รวมถงทรพยากรและแหลงวทยากรทจะใชในโครงการ 3. การมสวนรวมในขนตอนการดาเนนโครงการ ทาประโยชนใหแกโครงการ โดยรวม

ชวยเหลอดานทนทรพย วสดอปกรณ และแรงงาน 4. การมสวนรวมในการประเมนผลโครงการ เพอใหรวาผลจากการดาเนนงานบรรล

วตถประสงคทกาหนดไวหรอไม โดยสามารถกาหนดการประเมนเปนระยะตอเนองหรอประเมนผลรวมทงโครงการในคราวเดยวกได

สวน อคนรพพฒน (2547 : 49) ไดแบงขนตอนการมสวนรวมออกเปน 4 ขนตอน คอ 1. การกาหนดปญหา สาเหตของปญหา ตลอดจนแนวทางแกไข 2. การตดสนใจเลอกแนวทาง และวางแผนพฒนา แกไขปญหา 3. การปฏบตงานในกจกรรมการพฒนาตามแผน 4. การประเมนผลงานกจกรรมการพฒนา

ขนตอนการเขามามสวนรวมของชมชน วรช วรชนภาวรรณ (ออนไลน.2547) ไดสรปและนาเสนอขนตอนการมสวนรวมใน 2 ลกษณะ ไดแก

ลกษณะท 1 มขนตอน ดงน 1. การคด 2. การตดสนใจ 3. การวางแผน 4. การลงมอปฏบต ลกษณะท 2 มขนตอน ดงน 1. การกาหนดปญหา 2. การวางแผน 3. การดาเนนงาน 4. การประเมนผล

4. แนวคดการจดบรการคลนกสขภาพเกษตรกร

เปนกลยทธหนงของกรมควบคมโรคทตองการใหหนวยบรการปฐมภม มการดแล สขภาพใหแกกลมผประกอบอาชพในชมชน หรอแรงงานในชมชนอยางตอเนองและเปนองครวม กลมเปาหมายทดแลในระยะแรก คอกลมเกษตรกร ซงเปนประชากรกลมใหญทอาศยอยใน พนทและมความสาคญตอระบบเศรษฐกจของประเทศ เปนผทไมมสวสดการประกนสงคม แตมสทธในการรกษาพยาบาลตามสทธของสานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.) ทงนในอนาคตหนวยบรการปฐมภมทมความพรอมดานองคความร ทมงาน ก

ห น า | 9


สามารถขยายการจดบรการอาชวอนามยออกไปดแลกลมอาชพอนๆ ไดอก เชน กลมวสาหกจชมชน กลมเสรมสวย กลมกอสราง เปนตน

องคประกอบของคลนกสขภาพเกษตรกร ในหนวยบรการปฐมภมประกอบดวย 1. มสถานท หรอมปายชอคลนก โลโกหรอสญลกษณ เพอการประชาสมพนธให ผมารบบรการได

รบทราบ 2. มการจดกจกรรมบรการสขภาพใหแกเกษตรกรอยางสมาเสมอ ความถสปดาหละ 1 วนหรอเดอน

ละ 1 ครง ขนกบบรบทของรพ.สต. อาจบรณาการกบคลนกสขภาพอนๆหรอจะแยกตางหากกได 3. กจกรรมเชงรบในคลนกสขภาพเกษตรกร - ซกประวตการทางาน - ประเมนความเสยงในการทางานโดยใชแบบประเมนอยางงาย เชน แบบ นบก.1-56, แบบประเมน

ความเสยงอาการผดปกตของระบบโครงรางกระดกและกลามเนอ (MSDs-ENVOCC-56) - ตรวจคดกรองสขภาพใหเกษตรกรททางานสมผสสารเคมกาจดศตรพช กลมออรกาโนฟอสเฟต

(organophosphate) หรอกลมคารบาเมต (carbamate) โดยใชกระดาษคดกรองพเศษ (Reactive paper) มากกวา รอยละ 10 ของเกษตรกรกลมเสยงในพนท

- วนจฉยโรคและการบาดเจบจากการทางานเบองตน เชน โรคผวหนงจากการทางาน โรคพษสารกาจดศตรพช โรคระบบโครงราง กระดกและกลามเนอ เปนตน

- รกษาพยาบาลเบองตน - สงตอเพอการวนจฉยโรคเพมเตมหรอการรกษาพยาบาลเฉพาะทางทสงขน - บนทกขอมลการเจบปวยโรคและการบาดเจบจากการทางานและการรายงานโรค - การรายงานผลการดาเนนงานให สสจ.อยางนอย ปละ 1 ครง 4. จดมมใหความรการปองกนโรคและภยจากการทางาน นทรรศการ เอกสาร แผนพบ วชาการท

เกยวของกบสขภาพเกษตรกร 5. กจกรรมบรการเชงรกในพนท - ประสานความรวมมอชมชน อบต. ในการดแลสขภาพแรงงานในชมชนและการสนบสนนการการ

ปรบปรงสภาพการทางานใหปลอดภย - พฒนาศกยภาพอาสาสมครสาธารณสขดานอาชวอนามย (อส.อช.) หรอ อสม. โดยการอบรมตาม

หลกสตรทสานกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอมกาหนดหรอหลกสตรอนทเกยวของ - การสอสารความเสยงใหแกแรงงานในชมชนและผทเกยวของในการดแลสขภาพแรงงานในชมชน - สอบสวนโรคและภยจากการประกอบอาชพในพนท ในกรณทมการปวยดวยโรคจากการทางานหรอ

ในรายทสงสยแตมขอมลสนบสนนการวนจฉยโรคไมเพยงพอหรอมผลการตรวจคดกรองสขภาพเกษตรกรทสมผสสารเคมกาจดแมลงโดยใชกระดาษคดกรองพเศษ (Reactive paper) พบกลมเสยงและไมปลอดภยรวมกนมากกวารอยละ 30 ของผลการตรวจคดกรองทงหมด โดยมวตถประสงคเพอการคนหาสาเหตและ/หรอสารวจสภาพแวดลอมในการทางาน นาขอมลมาวางแผนการปองกนควบคมโรคตอไป

- การรณรงคประชาสมพนธการปองกน ควบคมโรคและภยจากการประกอบอาชพ

ห น า | 10


แนวทางการจดบรการคลนกสขภาพเกษตรกร การใหบรการอาชวอนามยในคลนกบรการสขภาพเกษตรกรประกอบดวย กจกรรมการใหบรการ

เชงรบและเชงรก แผนภมท 1 การจดบรการอาชวอนามยเชงรบในคลนกสขภาพเกษตรกร ขนตอนการจดบรการอาชวอนามย เชงรบในหนวยบรการปฐมภม

1. เกษตรกรมารบบรการทหนวยบรการสขภาพ เมอเกษตรกรหรอแรงงานในชมชนมารบบรการท

หนวยบรการสขภาพดวยอาการ เจบปวยหรอบาดเจบหรอตองการตรวจสขภาพเพอคดกรองโรค เจาหนาทสาธารณสขควรลงทะเบยนการเขารบบรการ เพอประโยชนในการคดแยกการเจบปวย โดยอาจจดทาสมดทะเบยนแยกตางหาก หรอใชตรายางปมลงในใบ OPD ระบอาชพและลกษณะงานใหชดเจน เพอใชประกอบการตรวจและวนจฉยโรค

2. ซกประวตการเจบปวยและลกษณะการทางานนอกจากการเจบปวยดวยโรคทวไปของเกษตรกร บางครงการเจบปวยอาจมปญหาสขภาพทเกดจากการทางานกได ดงนนการซกประวตนอกจากการถามถงอาการการเจบปวย ควรใหความสาคญของการซกประวตการทางาน ลกษณะการทางาน ประวตการสมผส สงคกคามสขภาพ อายงานททางานในอาชพ รวมถงการถามถงอาชพเสรมและประวตการทางานในอดตรวมดวยทกครง เพอเปนขอมลประกอบในการวนจฉยโรคเบองตนหรอการวนจฉยอาการเจบปวยหรอบาดเจบของผมารบบรการไดแมนยาและทราบถงตนเหตของการเจบปวยแตละครงได

ห น า | 11


ซกประวตถงอาการ การเจบปวยของเกษตรกรทมารบบรการสขภาพ ดวยชดคาถาม คอ ทานทางานอะไร? ทาอยางไร? (โดยระบถงลกษณะของการทางานของผปวย)

ระยะเวลาททางานในอาชพน อาการเจบปวยของทานครงนเปนผลจากการทางานหรอไม

ในททางานของทาน เคยมเพอนรวมงานเจบปวยหรอมอาการเดยวกนนหรอไม

ในขณะทางานทานมหรอเคยมการสมผสสงทอาจเกดอนตรายตอสขภาพ เชน สารเคม เสยงดงหรอฝนหรอไม หรอสงกอโรคอนๆหรอไม

กจกรรมททานทากอนเกดอาการ/ปวย


บทท 3 วธดาเนนการศกษา

การศกษา รปแบบการจดการคลนกเกษตรปลอดโรคแบบมสวนรวม เพอลดความเสยงจากการใชสารเคมของกลมเกษตรกร ตาบลบานนอย อาเภอโพทะเล จงหวดพจตร เปนการศกษากระบวนการพฒนา และรปแบบการจดการคลนกเกษตรปลอดโรค โดยใชการถอดบทเรยนและการประเมนผลเปนกรอบในการดาเนนงานศกษา ดงน รปแบบการศกษา การศกษาครงนเปนการศกษาโดยการถอดบทเรยนเชงประเมน (Evaluative Approach) ประชากรและหนวยวเคราะห 1. ประชากร ประชากรทศกษาครงน เปนเกษตรกรทไดรบผลกระทบจากการใชสารเคมการเกษตร จานวน 208 คน แกนนาชมชนและองคกรทเกยวของ จานวน 45 คน รวมประชากรเปาหมายทงสน 253 คน 2. หนวยวเคราะห

2.1 เกษตรกรผไดรบผลกระทบ 2.2 คณะกรรมการคลนกเกษตรปลอดโรค และเครอขายในชมชนทเกยวของ

เครองมอทใชในการศกษา การเกบขอมลในการศกษาครงน ใชเครองทหลากหลาย ประกอบดวย

1. แบบบญชการตรวจสขภาพเกษตรกร 2. แบบสอบถามการใชสารเคมของเกษตรกร 3. เอกสารการบนทกผลการประชมระดมความคด การถอดบทเรยนแบบมสวนรวม 4. รายงานการเฝาระวงทางสขภาพของหนวยงาน 5. แนวคาถามการประชมระดมความคดของแกนนากลม องคกร เครอขาย และหนวยงาน

ทเกยวของ การวเคราะหขอมล 1. ขอมลการสอบถาม วเคราะหขอมลโดยใชสถตพรรณนา ไดแก จานวน รอยละ 2. ขอมลเชงคณภาพ โดยการวเคราะหเนอหา (content analysis)


บทท 4 ผลการดาเนนงาน

การศกษาครงนมวตถประสงคเพอศกษาผลการพฒนารปแบบการจดการคลนกเกษตรปลอดโรคแบบมสวนรวม เพอลดความเสยงจากการใชสารเคมของกลมเกษตรกร ในพนทตาบลบานนอย อาเภอโพทะเล จงหวดพจตร การวเคราะหขอมลนาเสนอตามลาดบ ดงน

1. กระบวนการสรางเสรมการมสวนรวมในการจดการคลนกเกษตรปลอดโรค

กระบวนการสรางการมสวนรวมในการจดการคลนกเกษตรปลอดโรค ประกอบดวย กระบวนการหลก

ไดแก

1.1 การคนขอมลการวเคราะหและประเมนสภาพปญหาโดยชมชนมสวนรวม 1.1.1 จดกจกรรมเวทแลกเปลยนเรยนรเพอวเคราะหปญหา โดยรปแบบการวเคราะหสภาพปญหาผลกระทบจากการใชสารเคมของเกษตรกรและสภาพปญหาดานอนๆ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลบานนอย ดาเนนการประชมระดมความคด ระหวาง ผนาเกษตรกร เกษตรกรผไดรบผลกระทบ แรงงานรบจางดานการเกษตร อสม. ผนาชมชน เจาหนาทสาธารณสข พบวา สถานการณปญหาดานสขภาพของเกษตรกรทพบโรคและอาการผดปกตเนองจากการประกอบอาชพมมากขน เชน อาการปวดกลามเนอจากการทางานในภาคเกษตรกรรม โรคแพสารเคม หรอแมกระทงอบตเหตจากการประกอบอาชพ ตกจากรถไถคอยาว มบาดแผลจากเครองมอทใช ซงพบเปนประจาทกปปญหาทพบมากในเขตตาบลบานนอย ไดแก 1) เกษตรกรขาดการจดการเวลาอยางเหมาะสม สวนใหญจะใหเวลาของงานมากกวาเวลาของครอบครว อยทไรทนาตงแตเชาจนคา มเวลาใหกบครอบครวเพยงเลกนอย ทจะพรอมหนาพรอมตากน กอใหเกดความไมอบอนภายในครอบครวตามมา ไมมเวลาใหบตรหลานและคนในครอบครว

2) เกษตรกรดมสราเปนประจาโดยเฉพาะในฤดกาลทานา จะมการจดเตรยมสราไวสาหรบเกษตรกรทถกวาจาง อยางเตมท เนนเรองสราและเครองดมแอลกอฮอลมากเกนความจาเปน จนทาใหเกดปญหาสขภาพอนๆตามมา เชน อบตเหต หรอ การออนเพลย นอนไมหลบ วตกกงวล เปนตน

3) เกษตรกรมภาวะเครยดสงจากการไมไดรบเงน-รายได ในชวงเวลาทเหมาะสม เนองจากเกษตรกรสวนใหญมหนสนเปนสวนประกอบหนงของชวต ถอวา เปนทนเรมตนในการประกอบอาชพแตละครง คาปย คาไถ คาเกยว ตองใชเงนทกชวงเวลา หากไมไดเงนตามเวลาทควรจะเปนเกษตรกรจะคอนขางเครยดมาก พบ อาการนอนไมหลบ กนอาหารไมคอยได บางรายหนไปพงสราเพอลดความเครยด

4) โรคเรอรงในวถชวต ไดแก เบาหวาน ความดนโลหตสง โรคหวใจ โรคมะเรง ในตาบลบานนอย มเกษตรทปวยดวยโรคเรอรงเปนจานวนมาก จากสาเหตของโรคเรอรงทมหลายปจจย ดงนน การปรบเปลยนพฤตกรรมโดยการใหความรเกยวกบสขภาพ คาแนะนาทถกตอง ลงพนทเยยมชมชนอยางนอยเดอนละ 1 ครง เกษตรกรจะสามารถเขาถงบรการคดกรองโรค และสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมไดทนทเมอพบความเสยง ซงตองใหความสาคญ เพราะเปนกลมวยแรงงานทมความสาคญตอครอบครวและตอชมชน

5) อาการแพสารเคม มกพบบอยตลอดทงป เพราะอาชพในพนท เปนอาชพเกษตรกรรม จงมกลมเกษตรกรและผใชแรงงานในภาคการเกษตรและมารบบรการท รพ.สต.บานนอยดวยอาการวงเวยน คลนไส มผนคนตามรางกาย ออกรอนตามผวหนง

6) อบตเหตจากการทางาน มพบเปนประจาทกป สวนใหญเกดจากความประมาทและเมาสรา ซงปจจบน รพ.สต.บานนอย รวมกบโรงพยาบาลโพทะเล สภาองคกรชมชนตาบลบานนอย กาลง

ห น า | 14


ใหความสาคญในการชกชวนเกษตรกรผตดสราในชมชนลด ละ เลก สราและเครองดมแอลกอฮอลลงใหได เพอใหมความปลอดภยในชวต คณภาพชวต คณภาพครอบครวของเกษตรกร 1.1.2 การเยยมสารวจพนทและครวเรอนเกษตรกร จากการลงพนทสารวจการใชสารเคมตามแบบประเมน โดยมเจาหนาทสาธารณสข อสม. แกนนาเกษตรกรและผนาชมชน พบวา เกษตรกรบางรายไมมความเสยงตอการพบสารเคมในเลอดแตไปพบในกลมผรบจางเกบผลผลต ซงเปนแรงงานเกษตร เพอความเขาใจเชงลกและนาไปสการออกแบบกลยทธการแกปญหาทสอดคลองกบบรบทของชมชน

1.2 การวางแผนดาเนนงานรวมกบชมชน เวทคนขอมลผลการสารวจพนท การตรวจสขภาพเกษตรกร การวเคราะหและประเมนสภาพปญหา

และการทบทวนแนวคด โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลบานนอยจดกจกรรมวางแผนการดาเนนงานและการจดการงบประมาณ โดยมแผนการดาเนนงาน ปงบประมาณ 2558 ดงน

กจกรรมการพฒนา เปาหมายการดาเนนงาน 1) อบรมแกนนาเกษตรกรและพฒนาเกษตรกรตนแบบ จานวน 30 คน 2) สมมนาเครอขายแกนนาเกษตรกร จานวน 60 คน 3) เจาะเลอดตรวจหาสารเคมตกคางและอบรมปรบเปลยน พฤตกรรมกลมเสยง จานวน 195 คน

4) จดเวทแลกเปลยนเรยนรการพฒนาเครอขายตาบลบานนอย สงเสรมการใชปยชวภาพทดแทนสารเคมกาจดศตรพช จานวน 60 คน 5) พฒนาศนยเรยนรและคลนกสขภาพเกษตรกร จานวน 2 แหง 6) เวทสรปบทเรยน จานวน 30 คน

ห น า | 15


การประชมวเคราะหปญหาและจดทาแผนการจดการคลนกเกษตรปลอดโรค

การเยยมเกษตรกรในโครงการเพอศกษาปญหา

ห น า | 16


1.3 แผนการดาเนนงานคลนกเกษตรปลอดโรค

กองทนหลกประกนสขภาพในระดบทองถนหรอพนท องคการบรหารสวนตาบลบานนอย อาเภอโพทะเล จงหวดพจตร ปงบประมาณ 2558 ตารางท 1 ตารางแสดงแผนงานโครงการดาเนนงานคลนกเกษตรปลอดโรค ตาบลบานนอย อาเภอโพทะเล จงหวดพจตร

แผนงาน/โครงการ

วตถประสงค กลมเปาหมาย พนทดาเนนการ

ตวชวด(KPI) กจกรรม ระยะเวลาดาเนนการ

งบประมาณ หนวยงานทรบผดชอบ

2.3

โครงการ

บานนอย

นาอย

หมบาน

ปลอดโรค

ผบรโภค

ปลอดภย

1. เพอใหกลมเกษตรกรม

ความรและเขาใจการปองกน

ตนเองจากการใชสารเคมทาง

การเกษตร

2. เพอสงเสรมใหมการขยาย

เครอขายกลมเกษตรปลอด

สารพษ

1. พนทตาบลบาน

นอย หม 1- 6

2. กลมเกษตรกร

100 คน ผบรโภค

100 คน รวม

200 คน

3. กลมเกษตร

ปลอดสารพษ

จานวน 50 คน

- ตาบล

บานนอย

1. เกษตรกรม

ความรอยในระดบ

ด อยางนอยรอย

ละ 80

2. ระดบสารเคม

ตกคางใน

เกษตรกรลดลง

อยางนอยรอยละ

50

1. ประสานงานกบสมาชกองคการ

บรหารสวนตาบลบานนอย /อาสาสมคร

สาธารณสข และผนาชมชน

2. จดทาโครงการเพอเสนอขออนมต

3. จดทาตารางการอบรม และ

ประสานงานวทยากร

4. จดอบรมใหความรแกเกษตรกร และ

ผบรโภคทวไป และเจาะโลหต เพอ

ตรวจหาสารพษตกคางใน รางกาย

สาธตการตรวจสารปนเปอนในอาหาร

จากรานคาในหมบาน

5. สมมนาเชงปฏบตการใหความรกลม

เกษตร ปลอด สาร พษ เจ าะ โ ลห ต

ตรวจหาสารพษตกคางในกระแสเลอด

พรอมทงแจงผลใหทราบ

6. ใหความรและสาธตการใชปยชวภาพ

แทนสารเคมกาจดศตรพช

ม.ค. 58 – ก.ย. 58

- คาอาหารวางและ

เครองดมในการประชมเรอง

เกษตรปลอดสารเกษตรกร

จานวน 150 คนคนละ

100 บาท รวมเปนเงน

15,000.- บาท

ชมรมคมครอง

ผบรโภค ตาบล

บานนอย

ห น า | 17


แผนงาน/โครงการ

วตถประสงค กลมเปาหมาย พนทดาเนนการ

ตวชวด(KPI) กจกรรม ระยะเวลาดาเนนการ

งบประมาณ หนวยงานทรบผดชอบ

7. ประชมตดตามผลการดาเนนงานกลมเกษตรปลอดสารพษ รบทราบปญหา และหาแนวทางแกไขปญหา จานวน 1 ครง 8. สงเสรมการขยายเครอขายเกษตรปลอดสารพษ 9. สรปรวบรวมรายงานและประเมนผล

โครงการ

รวม 15,000.- บาท

ห น า | 18


2. รปแบบการดาเนนงานคลนกเกษตรปลอดโรคแบบมสวนรวม

2.1 จดตงและดาเนนการคลนกสขภาพเกษตร

2.1.1 การประเมนตนเอง ภายหลงจากการออกแบบ และดาเนนการตามแนวทางปฏบตจากรปแบบทกระทรวง

สาธารณสขกาหนด โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลบานนอยไดดาเนนการประเมนศกยภาพตนเองเพอเตรยมรบการตรวจประเมนมาตรฐาน ผลการประเมน ดงน ตารางท 2 แสดงผลการประเมนตนเองการจดตงและดาเนนการคลนกสขภาพเกษตร

กจกรรมการบรการ ผลการดาเนนการ

ม ไมม 1. การเปดคลนกบรการสขภาพเกษตรกร 1 วนตอสปดาห / 2. ขอมลกลมอาชพในฐานขอมลของหนวยบรการ / 3. ผลการประเมนความเสยงในการทางานของเกษตรกรแรงงานในชมชน / 4. ผลการคดกรองสขภาพตามความเสยงจากการทางานและความเสยงมตอนๆ

/

5. รายงานผลการดาเนนงานใหหนวยงาน/ผเกยวของ / 6. กจกรรมการปองกน ควบคมโรคและภยสขภาพแกผประกอบอาชพอยางนอย 1 กจกรรม

/

7. การวนจฉยโรคและภยสขภาพจากการประกอบอาชพ / 8. การพฒนาเครอขายอาสาสมครสาธารณสขดานอาชวอนามยในการดแลสขภาพเกษตรกร/แรงงานเกษตรในชมชน อยางนอย 1 เครอขาย

9. คนขอมลใหแกเกษตร ชมชน และ อปท. อยางนอย ปละ 1 ครง / 10. การแลกเปลยนเรยนรในพนท/ชมชนเพอสรางความเขมแขงใหแกชมชน อาสาสมครสาธารณสขดานอาชวอนามย กลมอาชพ

/

11. มแผนงาน/โครงการการดแลสขภาพเกษตรกรและแรงงานเกษตรในชมชน

/

12. การสนบสนนงบประมาณจากกองทนสขภาพตาบลในการดาเนนงานปองกนควบคมโรคและภยจากการทางานสาหรบผประกอบอาชพในชมชน

/

13. โครงการหรอกจกรรมในการแกไขปญหาทเกดจากการทางาน /

ห น า | 19


2.1.2 ผลการดาเนนงานคลนกเกษตรปลอดโรค ผลการดาเนนงานประจาป 2558 สรปผลดงน

ตารางท 3 แสดงผลการดาเนนการคลนกเกษตรปลอดโรค ลาดบ ขอมล หนวยนบ ผลงาน

1.

สถานะของหนวยบรการในการจดบรการอาชวอนามย 1) แรงงานในชมชน

/ เรมดาเนนการ ป 2558 2) เกษตรกร (เฝาระวงเชงรกการสมผสสารกาจดศตรพช)

/ ดาเนนการ ตอเนอง > 10 ป 3) จดบรการ

คน 1,709

2. จานวนแรงงานในชมชนภาคเกษตรกรรม ทงหมดในพนท คน 734

3. จานวนแรงงานในชมชนกลมอาชพอนๆ ทไมใชเกษตรกรรม ในพนท

คน 975

4.

จานวนเกษตรกรทเพาะปลกแบบเกษตรอนทรย เกษตรทางเลอก ทมอยเดม

คน 122

จานวนเกษตรกรทเพาะปลกแบบเกษตรอนทรย เกษตรทางเลอก (รายใหม ป 2558)

คน 24

5.

จานวนเกษตรกรทไดรบการประเมนความเสยงในการทางานของเกษตรกรจากการสมผสสารเคมกาจดศตรพชดวยแบบประเมนความเสยง (นบก 1-56)

คน 112

ผลการประเมนความเสยงในการทางานดวยแบบ นบก 1-56 มผลความเสยงคอนขางสง ถง สงมาก รวม

คน 24

6. จานวนเกษตรกรทไดรบการเจาะเลอดตรวจคดกรองโดยใชกระดาษ reactive paper รวมเทากบ

คน 226

ผลการตรวจ พบวามความเสยงและไมปลอดภย รวมเทากบ คน 152

7. จานวนเกษตรกรทมอาการของโรคพษสารกาจดศตรพช และไดรบการวนจฉยเบองตน

คน 4

8. จานวนเกษตรกรทมอาการของโรคพษสารกาจดศตรพชรนแรง ไดสงตอเพอรบการรกษา รวมเทากบ

คน -

9. จานวนเกษตรกรไดรบการประเมนอาการผดปกตของระบบโครงรางกระดกและกลามเนอ (แบบประเมน MSDs-ENVOCC-56)

คน -

10. จานวนผรบการประเมนมอาการผดปกตของระบบโครงรางกระดกและกลามเนอ

คน -

11. จานวนผรบการประเมนแจงวามอาการปวยของระบบโครงรางกระดกและกลามเนอทเกยวของจากการทางาน

คน 12

ห น า | 20


ลาดบ ขอมล หนวยนบ ผลงาน

12. จานวนเกษตรกรทไดรบการวนจฉยโรคทเกดจากการบาดเจบหรอมอาการปวดระบบโครงราง กระดกและกลามเนอจากการประกอบอาชพ

คน 3

13. จานวนเกษตรกรทไดรบคาแนะนาเรองการปองกนอนตรายจากการใชสารกาจดศตรพช / การใชและเกบสารเคมใหปลอดภย / การทางานใหปลอดภย

คน 226

14. จานวนผรบการประเมนสภาพแวดลอมการทางานทมความเสยงตอการเกดอาการผดปกตของระบบโครงรางกระดกและกลามเนอ

คน 12

15. จานวนครงการออกดาเนนการสอบสวนโรคในกลมเกษตรกรรมในรอบ 1 ป

คน -

16.

จานวนเกษตรกรทไดรบการคดกรองโรคหวาน จานวนเกษตรกรทมผลการคดกรองมความเสยงตอการเปนเบาหวาน จานวนเกษตรกรทปวยเปนโรคเบาหวาน จานวนเกษตรกรทปวยเปนโรคเบาหวาน (รายใหม)

คน คน

คน คน

646 108

86 2

17.

จานวนเกษตรกรทไดรบการคดกรองโรคความดนโลหตสง จานวนเกษตรกรทมผลการคดกรองมความเสยงตอการเปนโรคความดนโลหตสง จานวนเกษตรกรทปวยเปนโรคความดนโลหตสง จานวนเกษตรกรทปวยเปนโรคความดนโลหตสง (รายใหม)

คน คน

คน คน

503 344

212 9

ห น า | 21


2.1.3 ผลการตรวจประเมนรบรองมาตรฐาน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบลบานนอย ไดรบการตรวจรบรองมาตรฐาน โดยสานกงาน

สาธารณสขอาเภอโพทะเล สานกงานสาธารณสขจงหวดพจตร และสานกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค ผลการประเมนผานเกณฑมาตรฐานระดบดมาก จากสานกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค

ห น า | 22


2.2 พฒนาพนทและเครอขายเกษตรปลอดสารเพอสนบสนนงาน การพฒนาพนทและเครอขาย ดาเนนกจกรรมใน 2 รปแบบ คอ การพฒนาศนยการเรยนร

เกษตรกรรมธรรมชาต รวมกบภาคเครอขาย และการพฒนาแกนนาเครอขายการรเกษตรปลอดสารพษ เพอใหแกนนาสามารถนาไปพฒนาและปรบเปลยนพฤตกรรม ขยายเครอขายใหเกดความเขมแขง

2.3 สรปผลการเรยนรและถอดบทเรยนการดาเนนงานคลนกเพอคนหารปแบบทเหมาะสม จาการดาเนนงานพฒนา “คลนกเกษตรปลอดโรค ผบรโภคปลอดภย” ในป 2558 และไดรบการ

รบรองมาตรฐาน จากสานกงานปองกนควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค พบวา เงอนไขความสาเรจเกดจาก 1. มแผนงานยทธศาสตรชดเจน 2. ภาคเครอขาย มความเขมแขง ใหความรวมมอในการดาเนนการใหบรการคลนกเกษตรปลอด

โรค ผบรโภคปลอดภย เปนอยางด 3. องคกรปกครองสวนทองถนใหการสนบสนนดานงบประมาณ และมสวนขบเคลอนในกจกรรม

ดงกลาว ทาใหมการดาเนนการไปอยางราบรน 4. มศนยเรยนรดานเศรษฐกจพอเพยงและเกษตรปลอดสารพษ หมท 5 บานหนองแขม 5. ทมเจาหนาทมความรดานวชาการและมความสามารถในการถายทอดความรใหเกษตรกร

เขาใจไดงาย และสามารถนาไปปฏบตไดอยางถกตอง 6. ประชาชนเหนความสาคญของปญหาสขภาพดานการใชสารเคม 7. มปราชญชาวบานระดบจงหวด ดานเศรษฐกจพอเพยงและเกษตรอนทรย

2.4 ปญหาและอปสรรคในการดาเนนงาน 1. ขอจากดในเรองของเวลาการจดบรการ เปนชวงเวลาทกลมเกษตรกรตองออกไปทางาน

จงทาใหมผมารบบรการในคลนกเกษตรจานวนนอย 2. ความเชอของเกษตรกรทเชอวา ถาใชสารเคมจะทาใหมผลผลตทางการเกษตรเพมมากขน และตานทานตอโรคไดดกวาการใชสารชวภาพ

3. กลมเกษตรกรไมเหนความสาคญของการเกดปญหาสขภาพดานการใชสารเคม เนองจาก โรคทเกดจากสารเคมเปนปญหาระยะยาว มสวนนอยทเกดจากการไดรบพษจากสารเคมแบบเฉยบพลน

2.5 แนวทางการพฒนาตอเนอง 1. ขยายการใหบรการคลนกสขภาพเกษตรกร ในทกหมบาน ในตาบลบานนอย 2. ขยายเวลาการใหบรการ เปนนอกเวลาราชการ เพอใหกลมเกษตรกรทเสรจสนจากการทางาน

ไดมารบบรการในคลนกเกษตร 3. ใหคณะกรรมการดาเนนการใหบรการสขภาพเกษตรกรไดเอง โดยไมพงเจาหนาท 4. ภาคเครอขายรวมผลกดนศนยเรยนรบานหนองแขม ใหเปนศนยการเรยนรเกษตรปลอด

สารพษและเกษตรพอเพยง ในระดบอาเภอตอไป

ห น า | 23


2.6 รปแบการดาเนนงานคลนกเกษตรปลอดโรค

2.6.1 สถานทตง

คลนกเกษตรปลอดโรค ถกจดอยภายใตการดาเนนงานของศนยการเรยนรดานเกษตร

พอเพยงและเกษตรปลอดสารพษ หมท 5 บานหนองแขม โดยจดบรการในชมชนเชอมโยงกบคลกการตรวจ

วนจฉยปญหาการเจบปวย การเฝาระวงความเสยงในกลมเกษตรกร กบโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตาบล

2.6.2 โครงสรางการบรหารจดการคลนกเกษตรปลอดโรค

2.6.3 การจดบรการ

1) การบรการตรวจคดกรองความเสยงสขภาพ กลมเกษตรกร ปละ 2 ครง

2) การประเมนความรและพฤตกรรมเสยงกลมเกษตรกร ปละ 2 ครง

3) การอบรมใหความรในกลมเกษตรกรและประชาชนทวไป 3 เดอนครง

4) การจดกจกรรมเรยนร การฝกปฏบตดานการเกษตร เดอนละ 1 ครง

5) การตรวจเยยมกลมเกษตรกรกลมเปาหมาย เดอนละ 1 ครง

ศนยการเรยนรดานเกษตรพอเพยงและเกษตรปลอดสารพษ หมท 5 บานหนองแขม

“คลนกเกษตรปลอดโรค”

คณะกรรมการบรหาร ประธาน : นายไกรสร พงชย กานนตาบลบานนอย รองประธาน : นางโชตกา พงชยวรา ผใหญ ม.5 ตาบลบานนอย เลขานการ : นางณฏฐา ขนทว ผอ.รพ.สต.บานนอย กรรมการฝายจดบรการ : นายวชรา แจมกระจาง นกวชาการสาธารณสข กรรมการฝายจดการเรยนร : นายเสนาะ ยศมา ปราชญชาวบานดานการเกษตรตาบลบานนอย กรรมการฝายจดหาทน : ผใหญบานทกหมบาน สมาชก อบต.ทกหมบาน องคการบรหารสวนตาบลบานนอย

การประเมนเฝาระวงความเสยงจากการใชสารเคมของ

เกษตรกร

จดหลกสตรการฝกอบรมเพอพฒนาความรและทกษะดาน

เกษตรปลอดภย

บรการความรและการฝกปฏบตแนวทางการ

ปรบเปลยนการทาการเกษตรโดยไมใชสารเคม

ห น า | 24


ห น า | 25


คลนกเกษตรปลอดโรคและศนยเรยนรเกษตรพอเพยงและเกษตรปลอดสารพษ ตาบลบานนอย

ห น า | 26


2.6.4 รปแบบกจกรรม

อบรมการบรโภคทปลอดภย

อบรมเกษตรกรดานการเกษตรปลอดสารพษ

ห น า | 27


อบรมเกษตรกรดานการเกษตรปลอดสารพษ

ห น า | 28


3. การประเมนผลและผลกระทบการดาเนนงานคลนกเกษตรปลอดโรค

ตอนท 1 ผลการวเคราะหขอมลทวไปของเกษตรกรกลมเปาหมาย

ตารางท 4 แสดงจานวนและรอยละของขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม ขอมลทวไป จานวน รอยละ

เพศ ชาย หญง

89 119

42.79 57.21

อาย อาย 15 - 24 ป อาย 25 - 34 ป อาย 35 - 44 ป อาย 45 - 54 ป อาย 55 - 64 ป อาย 65 - 74 ป

8 25 59 87 18 11

3.85 12.02 28.37 41.83 8.65 5.29

อาชพหลก เพาะปลก/เจาของ เพาะปลก/ลกจาง รบจางฉดพน รบจางอนๆ

178 21 6 3

85.58 10.10 2.88 1.44

ความเกยวของกบการใชสารเคมกาจดศตรพช เปนผผสมสารเคม เปนผฉดพนเอง อยในบรเวณทมการฉดพน หรอสมผสผกผลไมท ฉดพน เชน เกบเกยว มดกา หอ บรรจ

62 79 67

29.81 37.98 32.21

รวม 208 100

จากตารางท 4 แสดงขอมลสวนบคคลของผตอบแบบสอบถามและผลจากการวเคราะห พบวาผตอบ

แบบสอบถามมลกษณะดงน ผตอบแบบสอบถามเปน ชายรอยละ 42.79 และหญงรอยละ 57.21 สวนใหญอย

ในกลมอาย 45 - 54 ป รอยละ 41.83 อาชพหลกของผตอบแบบสอบถาม สวนใหญรอยละ 85.58 มอาชพ

เพาะปลกเปนเจาของพนทเอง ความเกยวของในการสมผสสารเคมสวนใหญเปนผฉดพนเอง รอยละ 37.98

ห น า | 29


ตอนท 2 ขอมลการใชสารเคมกาจดศตรพช และการปฏบตตวในขณะทางาน ตารางท 5 แสดงจานวนและรอยละของการใชสารเคมกาจดศตรพช และการปฏบตตวในขณะทางาน

การปฏบตตวในขณะทางาน/การสมผสสารเคม

ไมใช ใชเปนบางครง ใชทกครง กอน หลง กอน หลง กอน หลง

จานวนคน

รอยละ จานวน

คน รอยละ







1. ทานใชสารเคมกาจดแมลงในการฉดพน หรอไม 15 7.21 38 18.27 101 48.56 158 75.96 92 44.23 12 5.77 2. ทานใชสารเคมกาจดวชพชในการฉดพน หรอไม

15 7.21 38 18.27 97 46.63 158 75.96 96 46.15 12 5.77

3. ทานใชถงบรรจสารเคมทรวซมในการฉดพน หรอไม

202 97.12 206 99.04 6 2.88 2 0.96 0 0.00 0 0.00

4. ขณะทางานทานสบบหร/ยาเสน หรอไม 64 30.77 178 85.58 66 31.73 23 11.06 78 37.50 7 3.37 5. ทานรบประทานอาหาร/ดมนาในบรเวณททางาน หรอไม

9 4.33 27 12.98 92 44.23 84 40.38 107 51.44 97 46.63

6. ทานดมเหลา/เบยร/เครองดมแอลกอฮอล ในบรเวณททางาน หรอไม

44 21.15 77 37.02 115 55.29 113 54.33 49 23.56 18 8.65

7. กอนการใชสารเคมขวดใหม ทานอานฉลากทภาชนะบรรจ หรอไม

31 14.90 12 5.77 126 60.58 100 48.08 51 24.52 96 46.15

8. ขณะทางานกบสารเคมทานสวมถงมอยางปองกนสารเคม หรอไม

48 23.08 11 5.29 118 56.73 112 53.85 42 20.19 85 40.87

ห น า | 30


ตารางท 5 แสดงจานวนและรอยละของการใชสารเคมกาจดศตรพช และการปฏบตตวในขณะทางาน (ตอ)

การปฏบตตวในขณะทางาน/การสมผสสารเคม

ไมใช ใชเปนบางครง ใชทกครง กอน หลง กอน หลง กอน หลง










9. ทานสวมใสรองเทาบตหรอรองเทาทปดมดชดกนสารเคม หรอไม

86 41.35 16 7.69 84 40.38 91 43.75 38 18.27 101 48.56

10. เมอเสอผาเปยกชมสารเคม ทานอาบนาหรอลางผวหนงทสมผสสารเคมทนททกครง หรอไม

5 2.40 0 0.00 76 36.54 51 24.52 127 61.06 157 75.48

11. ทานลางมอทกครงกอนพกทานอาหารหรอดมนา หรอไม

2 0.96 0 0.00 7 3.37 4 1.92 199 95.67 204 98.08

12. ทานลางผกหรอผลไมทกครงกอนรบประทานหรอไม

0 0.00 0 0.00 4 1.92 2 0.96 204 98.08 206 99.04

13. หลงเลกการฉดพนทานเปลยนเสอผาทเปอนสารเคมทนท หรอไม

0 0.00 0 0.00 2 0.96 1 0.48 206 99.04 208 100.00

14. ทานอาบนาทาความสะอาดรางกายหลงเลกงานทนท หรอไม

8 3.85 3 1.44 22 10.58 7 3.37 178 85.58 198 95.19

ห น า | 31


จากตารางท 5 แสดงขอมลการใชสารเคมกาจดศตรพช และการปฏบตตวในขณะทางานพบวา กอน

เขารวมโครงการกลมเกษตรกรสวนใหญ รอยละ 48.56 ใชสารเคมกาจดแมลงในการฉดพนเปนบางครง รอย

ละ46.63 ใชสารเคมกาจดวชพชในการฉดพนเปนบางครง รอยละ 97.12 ไมใชถงบรรจสารเคมทรวซมในการ

ฉดพน รอยละ 37.50 สบบหร/ยาเสนขณะทางานทกครง รอยละ 51.44 รบประทานอาหาร/ดมนาในบรเวณ

ททางานทกครง รอยละ 55.29 ดมเหลา/เบยร/เครองดมแอลกอฮอล ในบรเวณททางานเปนบางครง รอยละ

60.58 อานฉลากทภาชนะบรรจกอนใชสารเคมขวดใหมเปนบางครง รอยละ 56.73 สวมถงมอยางปองกน

สารเคมขณะทางานเปนบางครง รอยละ 41.35 ไมสวมใสรองเทาบตหรอรองเทาทปดมดชดกนสารเคม รอย

ละ 61.06 อาบนาหรอลางผวหนงทสมผสสารเคมทนททกครง รอยละ 95.67 ลางมอทกครงกอนพกทาน

อาหารหรอดมนาทกครง รอยละ98.08 ลางผกหรอผลไมทกครงกอนรบประทานทกครง รอยละ 99.04

เปลยนเสอผาทเปอนสารเคมทนท หลงเลกฉดพนทกครง รอยละ 85.58 อาบนาทาความสะอาดรางกายหลง

เลกงานทนททกครง หลงเขารวมโครงการกลมเกษตรกรสวนใหญ รอยละ 75.96 ใชสารเคมกาจดแมลงในการ

ฉดพนเปนบางครง รอยละ75.96ใชสารเคมกาจดวชพชในการฉดพนเปนบางครง รอยละ 99.04 ไมใชถงบรรจ

สารเคมทรวซมในการฉดพน รอยละ 85.58 ไมสบบหร/ยาเสนขณะทางาน รอยละ 46.63 รบประทาน

อาหาร/ดมนาในบรเวณททางานทกครง รอยละ 54.33 ดมเหลา/เบยร/เครองดมแอลกอฮอล ในบรเวณท

ทางานเปนบางครง รอยละ 48.08 อานฉลากทภาชนะบรรจกอนใชสารเคมขวดใหมเปนบางครง รอยละ

53.85 สวมถงมอยางปองกนสารเคมขณะทางานเปนบางครง รอยละ 48.56 สวมใสรองเทาบตหรอรองเทาท

ปดมดชดกนสารเคมทกครง รอยละ 75.48 อาบนาหรอลางผวหนงทสมผสสารเคมทนททกครง รอยละ 98.08

ลางมอทกครงกอนพกทานอาหารหรอดมนาทกครง รอยละ 99.04 ลางผกหรอผลไมทกครงกอนรบประทาน

ทกครง รอยเปอรเซนตเปลยนเสอผาทเปอนสารเคมทนท หลงเลกฉดพนทกครง รอยละ 95.19 อาบนาทา

ความสะอาดรางกายหลงเลกงานทนททกครง

ห น า | 32


ตอนท 3 ระดบความรความเขาใจเรองวธการใชสารเคมกาจดศตรพช และการปฏบตตวขณะทางาน ตารางท 6 แสดงจานวนและรอยละของผตอบแบบทดสอบไดถกตอง

ความรเรองการจดการใชสารเคมกาจดศตรพช กอนทาโครงการ หลงทาโครงการ

N=208 รอยละ N=208 รอยละ 1. สารเคมกาจดศตรพชสามารถเขาสรางกายไดทาง

ชองทางใดบาง 2. ขอใด คอ การแสดงอาการจากการไดรบสารเคม

กาจดศตรพช 3. “เมอสารเคมกาจดศตรพชถกชะลางจนปนเปอนใน

แหลงนา สารเคมดงกลาวสามารถสะสมในมนษยได เมอมนษยนาปลาทอยในแหลงนานนมาบรโภคเปนอาหาร” จากขอความดงกลาวถอเปนผลกระทบในขอใด

4. ฉลากตดภาชนะบรรจสารเคมกาจดศตรพชมสแดง หมายถง สารเคมกาจดศตรพชนนมลกษณะตามขอใด

5. ถาตองการทราบอนตรายของสารเคมกาจดศตรพชตองดรายละเอยดขอใดในฉลากทตดภาชนะบรรจสารเคมกาจดศตรพช

6. ขอใด กลาวถกตอง ปฏบตขณะทาการฉดพนสารเคมกาจดศตรพช

7. ขณะฉดพนสารเคมกาจดศตรพช ถาหวฉดอดตนควรมวธแกอยางไร

8. หลงฉดพนสารเคมกาจดศตรพชเสรจแลว เราควรปฏบตตามขอใด

9. ขอใด จดเกบสารเคมกาจดศตรพช ไมถกตอง 10. ภาชนะบรรจสารเคมกาจดศตรพชทใชแลว

ควรดาเนนการอยางไร

128

116

55

76

109

158

84

52

28 67

61.54

55.77

26.44

36.54

52.40

75.96

40.38

25

13.46 32.21

202

198

188

166

179

208

204

208

208 207

97.12

95.19

90.38

79.81

86.06

100

98.08

100

100 99.52

จากตารางท 6 แสดงขอมลการวดระดบความรของผตอบแบบสอบถามและผลจากการวเคราะห

พบวา กอนการทาโครงการผรวมโครงการสวนใหญรอยละ 75.96 มระดบความรความเขาใจในเรองการ

ปฏบตตวขณะทาการฉดพนสารเคมกาจดศตรพช รองลงมารอยละ 61.54 มความรความเขาใจในเรอง

ชองทางทสารเคมกาจดศตรพชสามารถเขาสรางกายและหลงทาโครงการพบวาผเขารวมโครงการสวนใหญ

รอยละ 100 มระดบความรความเขาใจในเรองการปฏบตตวขณะทาการฉดพนสารเคมกาจดศตรพช การ

ปฏบตตวหลงฉดพนสารเคมกาจดศตรพชเสรจและการจดเกบสารเคมทไมถกตอง รองลงมารอยละ 99.52 ม

ระดบความรความเขาใจในเรองการจดการภาชนะบรรจสารเคมกาจกศตรพชทใชแลว

ห น า | 33


ตารางท 7 ระดบความรความเขาใจเกยวกบวธการใชสารเคมกาจดศตรพชและการปฏบตตวในขณะทางาน

ความร กอนทาโครงการ หลงทาโครงการ

N=208 รอยละ N=208 รอยละ มากกวาหรอเทากบ 80 % 22 10.58 169 81.25

60 – 79 % 65 31.25 35 16.83 นอยกวาหรอเทากบ 60 % 121 58.17 4 1.92

รวม 208 100 208 100 จากตารางท 7 พบวาจากการประเมนระดบความรความเขาใจเกยวกบวธการใชสารเคมกาจด

ศตรพช กอนการทาโครงการผรวมโครงการสวนใหญ รอยละ 58.17 มระดบความรความเขาใจอยใน

ระดบกลางไดคะแนน 60 – 79 % ของจานวนคะแนนทงหมด และจากการประเมนระดบความรความเขาใจ

หลงทาโครงการพบวาผเขารวมโครงการสวนใหญ รอยละ 81.25 มระดบความรความเขาใจอยในระดบสงได

มากกวาหรอเทากบ 80 % ของจานวนคะแนนทงหมด

ตอนท 4 ขอมลแสดงการเจบปวย หรออาการผดปกตหลงการใชหรอสมผสสารเคมกาจดศตรพช ตารางท 8 แสดงจานวนและรอยละการเจบปวยหรออาการผดปกตทเกดขนหลงการใชหรอสมผสสารเคมกาจดศตรพช

อาการเจบปวย หรออาการผดปกต

กอนทาโครงการ หลงทาโครงการ

N=208 รอยละ N=208 รอยละ อาการเลกนอย (ความเสยงปานกลาง) 62 29.81 161 77.40 อาการปานกลาง (ความเสยงสง) 98 47.11 41 19.71 อาการรนแรง (ความเสยงสงมาก) 48 23.08 6 2.89 รวม 208 100 208 100

จากตารางท 8 พบวาจากการสารวจขอมลการเจบปวยหรออาการผดปกตทเกดขนหลงการใชหรอ

สมผสสารเคมกาจดศตรพช กอนการทาโครงการผเขารวมโครงการสวนใหญรอยละ 47.11 จะมอาการเจบปวย

ปานกลาง รองลงมารอยละ 29.81 มอาการเจบปวยเลกนอย และรอยละ 23.08 มอาการเจบปวยรนแรง และ

หลงการทาโครงการผเขารวมโครงการสวนใหญรอยละ 77.40 จะมอาการเจบปวยเลกนอย รองลงมารอยละ

19.71 มอาการเจบปวยปานกลาง และรอยละ 2.89 มอาการเจบปวยรนแรง

ห น า | 34


ตอนท 5 ขอมลแสดงระดบความเสยงสารเคมตกคางในกระแสเลอด ตารางท 9 ระดบความเสยงสารเคมตกคางในกระแสเลอด กอนการทดลองกบหลงการทดลอง

ระดบความเสยง กอนทาโครงการ หลงทาโครงการ

N=208 รอยละ N=208 รอยละ ปกต 12 5.77 26 12.50

ปลอดภย 32 15.38 56 26.92 เสยง 90 43.27 77 37.02

ไมปลอดภย 74 35.58 49 23.56 รวม 208 100 208 100

จากตารางท 9 ระดบความเสยงสารเคมตกคางในเลอด กอนทาโครงการและหลงทาโครงการพบวา

กอนการทาโครงการผเขารวมโครงการสวนใหญ รอยละ 43.27 มสารเคมตกคางในกระแสเลอดอยในระดบ

เสยง รองลงมา รอยละ 35.58 มสารเคมตกคางในกระแสเลอดอยในระดบไมปลอดภย และหลงการทา

โครงการผเขารวมโครงการสวนใหญ รอยละ 37.02 มสารเคมตกคางในกระแสเลอดอยในระดบเสยง รองลงมา

รอยละ 26.92 มสารเคมตกคางในกระแสเลอดอยในระดบปลอดภย


บทท 5 สรปและอภปรายผล

กระบวนการเสรมสรางการมสวนรวมของชมชนในการจดการคลนกเกษตรปลอดโรค กระบวนการดาเนนงานคลนกเกษตรปลอดโรค เรมดาเนนการในพนทตาบลบานนอย ในปงบประมาณ 2558 โดยรบนโยบายใหเปนพนเปาหมายคลนกเกษตรปลอดโรค จากสานกงานสาธารณสขอาเภอ โดยการสนบสนนของสานกงานควบคมโรคท 8 (ปจจบนเปลยนเปลยนเปนสานกงานควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค) การเรมดาเนนการโดยการจดตงสถานทและจดบรการประชาชนเปนสวนหนงของศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยงและเกษตรปลอดสารพษ โดยการบรณาการภารกจเขาดวยกนและจดการโดยใชกระบวนการพฒนาแผนการดาเนนงานแบบมสวนรวม โดยการสนบสนนงบประมาณจากองคการบรหารสวนตาบล และภาคเครอขายในพนท ซงทาใหมทรพยากรในการบรการจดการอยางตอเนอง

กลยทธการพฒนาระบบการพฒนาชมชนเพอลดผลกระทบทางสขภาพจากการใชสารเคมในเกษตรกร

การทาใหชาวบานในหมบานและชมชน จดทาระบบการพฒนาชมชนเพอพฒนาหมบานและชมชนของตนเอง

มแนวคดหลกการและความเชอในหลาย ๆ ดาน เชน

1) แนวคดจากปรชญาพฒนาชมชน ซงเปนสากลทบอกวาชาวบานมศกยภาพ สามารถพฒนาตนเองไดถาใหโอกาส และการพฒนาตองเรมตนทชาวบาน

2) แนวคดจากหลกการพฒนาชมชน คอ การมสวนรวม การพงตนเอง การชวยเหลอซงกนและกน และการรบผดชอบตอชมชนของตนเอง

3) แนวคดในการพฒนาชมชนใหเขมแขง คอการใหชมชนไดมกระบวนการในการจดการชมชนมการเรยนรรวมกนในกระบวนการชมชน

4) แนวคดในการพฒนาชมชนใหเขมแขง คอการสรางพลงชมชน ใชพลงชมชน ในการพฒนาชมชน

5) แนวคดทวาไมมใครรปญหาชมชนเทาคนในชมชน ดงนน การแกปญหาชมชนจงเรมจากชมชน การใหการสนบสนนของภาครฐจะตองเปนลกษณะ Bottom-up ไมใช Top Down

การจดทาระบบการพฒนาชมชนเพอพฒนาหมบานและชมชนของตนเอง มวตถประสงคหลกๆ คอ เพอใหชาวบานซงเปนเจาของชมชน กาหนดอนาคตของชมชนตนเอง เพอใหเกดกระบวนการในการจดการชมชน มการเรยนรรวมกน เพมคณคาทางสงคม และทนทางเศรษฐกจ เพอนาไปสการวางแนวทางในการพฒนาและแกไขปญหาและชมชน เพอใหชมชนไดมเปาหมาย แนวทางทชดเจนในการพฒนาใหคนในชมชนอยดมสขในทกบาน เพอใหชมชนไดมแผนรองรบการสนบสนนจากภายนอกไดอยางครอบคลมสมบรณ ในการสงเสรมกระบวนการแผนชมชนทผานมา

รปแบบการจดการคลนกเกษตรปลอดโรคเพอลดความเสยงจากการใชสารเคมในเกษตรกร เปนการสะทอนปญหา ความตองการของชมชนจากลางขนสบน (จากหมบานสตาบลอาเภอ จงหวด และประเทศ) หรอเปนลกษณะ Bottom Up โดยการศกษาขอมลความเปนจรง รวาปญหาคออะไร โอกาสคออะไร ศกยภาพคออะไร แลวพฒนาชวยกนคดชวยกนทา ทาไปแลวกศกษาเรยนรจากสงททา หรอไปศกษาเรยนรจากทชมชนอนทา คนในชมชนตองรวมดวยชวยกนด มขอตดขดอยางไรบาง ชวยกนดแผนของคนทงหมบาน รวมกนคด รวมกนทาเกดความเขาใจ สามารถขบเคลอนงานการแกปญหาดานตางๆ ได อกทงทาใหม

ห น า | 36


เวลาพดคยกนมากขน การเรยนรของชมชนมมากขนทสอดคลองกบวถชวตและความผกพนของคนในชมชนเชนนแนวโนมจะไปทางทยงยน ยงยนหมายถงวาพฒนาไปแลวเกดผลทดขนโดยไมสะดด

การจดทาระบบการพฒนาชมชนเพอพฒนาหมบานและชมชนของตนเอง เพอลดผลกระทบทางสขภาพจากการใชสารเคมในเกษตรกร จะเปนเครองมอทกอเกดประโยชนใหกบชมชนและประชาชนในชมชนได ดงน

1. เกดการรตวเอง แทนทชาวบานจะทาตามหนวยงานอยางเดยว แตกลบตงสต ไดเรมคด

เรมจดการขอมลและดปญหา ดแนวทางการพฒนา นามาสการเรมจดการทกอยางดวยตนเอง คนในชมชนได

แลกเปลยนเรยนรรวมกน ไดเหนขอเดน ขอด โอกาสและขอจากดของชมชนในการพฒนาอยางมเปาหมาย ม

ชองทางในการแกไขปญหาของชมชนไดอยางเหมาะสมและครอบคลม สามารถกาหนดกจกรรมทตอบสนอง

ความตองการของชมชนและลงมอทางานรวมกนได

2. มขอมล รบรขอมล รวาทาเรองนไปทาไม นาไปสการเปลยนแปลงอะไร มการเชอมโยง

รวมตวเปนการทางานเปนเครอขายรวมกน หรอเชอมโยงความสมพนธระหวางขบวนททางานตางกน สามารถ

วางแผนจดการกบทรพยากรหรอทนในชมชนทงทนบคคลและทนสงคม ทมอย ไดอยางเหมาะสมสอดคลองกบ

สภาพชมชน คนในชมชนสามารถรบผลประโยชนรวมกนไดอยางทวถงและเทาเทยม กอใหเกดทศนคตทด

เอออาทรตอกนได

3. กระบวนการทาแผน เปนการเปลยนความสมพนธใหชาวบานดวยกนเอง และระหวาง

ชาวบานกบหนวยงาน ซงตรงนถอเปนสาระสาคญมาก ภาคแนวรวมในการทางานเพอพฒนาชมชนของตนเอง

โดยเฉพาะภาคทองถน และภมภาค ไดอยางประสานประโยชนรวมกน ดงน

ขนตอนท 1 เตรยมความพรอมชมชน โดยมกลมเปาหมายคอ ผนาชมชน ผแทน

ชาวบาน อบต. ผแทนกลม/องคกรชมชน เพอใหทมงานระดบชมชนมความพรอมและมแนวทางในการจด

กระบวนการแผนชมชน

ขนตอนท 2 การวเคราะหขอมลเรยนรตนเองและชมชน กลมเปาหมาย คอ ผนาชมชน

ผแทนชาวบาน อบต. ผแทนกลม/องคกรชมชน ตวแทนครวเรอน ประชาชนในชมชน เพอใหชมชนไดเรยนร

ขอมลตนเอง ดวยการวเคราะหขอมล แยกแยะทนทางสงคมและสภาพปญหา วเคราะหสาเหตปญหาและ

จดลาดบความตองการของชมชน

ขนตอนท 3 การกาหนดเปาหมายและทศทางการพฒนา กลมเปาหมาย ผแทน

ชาวบาน อบต. ผแทนกลม/องคกรชมชน ประชาชนในชมชน เพอใหชมชนกาหนดเปาหมายวาจะพฒนาไป

เปนชมชนแบบไหนในอนาคตพรอมทงกาหนดทศทางและแนวทางการพฒนาตามศกยภาพของชมชน

ขนตอนท 4 การกาหนดแผนงานโครงการพฒนาชมชน กลมเปาหมาย ผนาชมชน

ผแทนคมบาน อบต. ผแทนกลม/องคกรชมชน ประชาชนในชมชน เพอใหชมชนมแนวทางในการพฒนาชมชน

สการเปนชมชนทปรารถนา

ขนตอนท 5 การปฏบตตามแผนชมชน กลมเปาหมาย คณะกรรมการบรหาร ชมชน อบต. หนวยงานสนบสนนการพฒนาในพนท เพอใหเกดการปฏบตตามแผนชมชนอยางเปนรปธรรม

ห น า | 37


รปแบบการจดการคลนกเกษตรปลอดโรคแบบมสวนรวม การบรหารจดการ ไดรบการออกแบบคลนกเกษตรปลอดโรคบรหารดวยรปแบบคณะกรรมการบรหาร ทเกดจากการมสวนรวมของฝายตางๆ ไดแก ผนาทองถน ผนาชมชน ปราชญชาวบาน และเจาหนาทสาธารณสข โดยรปแบบและบทบาทสาคญ ดงน

แผนภมท 2 รปแบบและบทบาทการจดการคลนกเกษตรปลอดโรค การประเมนผลการดาเนนงานคลนกเกษตรปลอดโรค ผลการดาเนนงานสาคญประกอบดวย

3.1 คลนกเกษตรปลอดโรคผานการประเมนมาตรฐานการจดบรการโดยสานกควบคมโรคท 3 จงหวดนครสวรรค ในระดบดมาก

3.2 เกษตรกรทเขารวมโครงการ พบวา ความร ความเขาใจเกยวกบการใชสารเคมถกตองเพมมากขน 3.3 เกษตรกรทเขารวมโครงการ จากการใชและการปฏบตตวของเกษตรกรในขณะปฏบตงาน กอน

และหลงดาเนนโครงการ พบวา มแนวโนมดขน สามารถลดการใชสารเคมลดนอยลงและมการปฏบตตวถกตองเพมมากขน

3.4 การเจบปวยหรออาการผดปกตท เกดขนจากการใชสารเคมหรอสมผสสารเคมลดนอยลง โดยเฉพาะในกลมทมอาการรนแรง หรอเสยงสงมาก และกลมอาการปานกลาง หรอกลมทมความเสยงสง

3.5 การเฝาระวงดวยตรวจหาสารเคมตกคางในกระแสเลอด กอนดาเนนโครงการและหลงทาโครงการ กลมทมความเสยงทไมปลอดภยลดลงจาก รอยละ 35.58 เหลอ รอยละ 26.92

ห น า | 38


ขอเสนอแนะ 4.1 ขอเสนอแนะดานการดาเนนงาน จากการถอดบทเรยนรวมกนในชมชน ระหวางแกนนาชมชน กลมเกษตรกร และภาคเครอขาย ซงสรปไดดงน

4.1.1 ควรมการกาหนดนโยบายสาธารณะของชมชนโดยใชกระบวนการแบบมสวนรวมเพอ สรางความรวมมอและมาตรการทางสงคมดานการลดความเสยงและผลกระทบจากการใชสารเคมดานการเกษตรในชมชน

4.1.2 ควรมการพฒนาศกยภาพคลนกเกษตรปลอดโรคใหเพมมากขนเพอสามารถขยายกจกรรม รองรบกลมเปาหมายในกลมแรงงานเกษตร และเพมความสามารถในการจดการขอมลประชากรเปาหมายเพอการตดตามประเมนผลกระทบทางสขภาพไดอยางตอเนอง

4.1.3 ควรพฒนาแผนยทธศาสตรเพอการจดการใหครอบคลมหนวยงาน องคกร กลมตางๆ ในของชมชนเพอใหการจดการเกดการบรณาการและมเปาหมายไปในทศทางเดยวกน เพอลดความเสยงและผลกระทบจากการใชสารเคมดานการเกษตรในระดบชมชน

4.2 ขอเสนอแนะดานการศกษาวจย 4.2.1 ควรมการศกษาในรปแบบการวจยและพฒนาหรอการศกษาวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research : PAR) นามาใชเพอพฒนารปแบบการจดคลนกเกษตรปลอดโรคเพอใหการพฒนาเกดขนอยางเปนระบบ 4.2.2 ควรศกษาวจยเพอทาความเขาใจพฤตกรรมและกระบวนการปรบเปลยนวถการใชเกษตรธรรมชาตหรอกระเกษตรปลอดภยในครวเรอนเกษตรกร 4.2.3 ควรมการศกษาวจยการเพอพฒนานโยบายสาธารณะในชมชนเพอการจดการความเสยงและผลกระทบทางสขภาพจากการใชสารเคมอยางตอเนอง


บรรณานกรม

กฤษดา แสดงด. (2542). มาตรฐานการพยาบาลในโรงพยาบาล.นนทบร: กองการพยาบาล สานกงาน ปลดกระทรวงสาธารณสขกระทรวงสาธารณสข.

จนทรพร ยอดยง, และทองศกร บญเกด. (2544). ผลการใชกระบวนการจดการความเสยงตอ ประสทธภาพและพฤตกรรมการใชยาตามการรบรของพยาบาลวชาชพ โรงพยาบาลชลบร. วารสารกองการพยาบาล, 28(1), 95 – 105.

พฑฒดา สภสทธ. (2550). การบรหารความเสยงในองคกรพยาบาล โรงพยาบาลชมชนทคดสรร. ปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยบรพา. ชลบร.

ฟารดา อบราฮม.(2542). สาระการบรหารการพยาบาล.กรงเทพฯ : โครงการพฒนาตาราสาขา พยาบาล คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล.

มยเรศ เกษตรสนสมบต. (2554). การรบรตอการพฒนาคณภาพโรงพยาบาลของบคลากรใน โรงพยาบาลชมชน จงหวดนาน(The Perception to Hospital Quality Improvement of Community Hospital Personnel in Nan Province). 26 สงหาคม 2554 ณ มหาวทยาลยสโขทยธรรมธราช จงหวดนนทบร. นนทบร.

รจยา ชชวาลยางกร, และนวลจนทรศกดธนากล. (2552). ถอดบทเรยนการดาเนนงานเครอขายตาบล จดการสขภาพป 2552.กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน. กรงเทพฯ

วระพล วงษประพนธ. การตรวจหาเอนไซมโคลนเอสเตอเรส โดยใชกระดาษทดสอบพเศษ : งาน อาชวอนามยและควบคมโรคจากสงแวดลอม ปรบปรงจากตนฉบบเดม

สานกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม. (2556). คมอการจดบรการอาชวอนามยสาหรบ เจาหนาทสาธารณสข : คลนกสขภาพเกษตรกร. กรมควบคมโรค.

อคน รพพฒน. (2547). การมสวนรวมของประชาชนในงานพฒนา.กรงเทพฯ: ศนยการศกษานโยบายสาธารณสข.

อนวฒน ศภขตกล. (2543). ระบบบรหารความเสยงในโรงพยาบาล.นนทบร : สถาบนพฒนาและรบรองคณภาพโรงพยาบาล.

อไร เจนวทยา. (2544). ประสบการณการบรหารความเสยงทางการพยาบาลในงานผปวยนอก โรงพยาบาลสรรพสทธประสงค. วารสารกองการพยาบาล, 28(2), 71 – 82.

Documents

บทที่ 1 บทนํา - ppho.go.th · บทที่ 1 บทนํา ... การจัดการ และผลการดําเนินงาน ช วงระหว