55

เรองท 4 สตว

สตวแตละชนดทอาศยอยตามธรรมชาต มลกษณะโครงสรางภายนอก และภายในแตกตางกนท าใหเราสามารถจ าแนกประเภทของสตวออกเปน 2 พวกใหญ ๆ คอ

1. สตวทมกระดกสนหลงและสตวทไมมกระดกสนหลง 2. สตวเปนสงมชวตเพราะเคลอนทได กนอาหารได หายใจได ขยถายได และสามารถ

ขยายพนธออกลกออกหลานได ท าใหสตวมจ านวนเพมมากขนในโลกของเรามสตวจ านวนมากมายหลายชนด สตวแตละชนดมธรรมชาต และมการด ารงชวตแตกตางกนไป ขนอยกบลกษณะโครงสรางภายนอกและลกษณะโครงสรางภายในของสตวนน

ประเภทของสตว แบงออกเปน 2 ประเภทคอ สตวทมกระดกสนหลง เปนสตวทมกระดกตอกนเปนขอ ๆ กระดกเหลานท าหนาทเปนแกน

ของรางกาย ตวอยางสตวมกระดกสนหลง ปลา เปนสตวน า อาศยอยทงในน าจดและน าเคม ปลามรปรางเรยวยาว เพอใหสะดวกในการ

เคลอนทในน า ล าตวของปลามเกลดหรอเมอกปกคลม ปลายหายใจโดยใชเหงอก ปลาสวนใหญออก ลกเปนไข เชน ปลาดก ปลาชอน ปลานล ปลาตะเพยน ปลาท เปนตน แตปลาบางชนดออกลกเปนตวเชน ปลาหางนกยง ปลาเขม ปลาสอด ปลาฉลาม (บางพนธ) ครบหาง และครบขางล าตวปลา ชวยใหปลาเคลอนทไปในแนวตาง ๆ ได

กบ องอาง คางคก เขยด เปนสตว ครงน าครงบก ตอนเปนไขอยในน าตอมาไขเจรญเตบโตเปนตวออนทเรยกวา “ลกออด” ซงอาศยอยในน าและหายใจโดยใชเหงอก ขณะลกออดอยในน าเคลอนทโดยใชหางวายน า เมอลกออดเจรญเตบโตขน สวนหางจะหายไป และมขา 4 ขา เกดขน รปรางเหมอนตวแมโดยทวไป แตมขนาดเลก และขนมาอาศยบนบก สตวครงน าครงบกเมอเตบโตเตมทแลวจะหายใจโดยใชปอดและผวหนง

จระเข เตา ง จงจก เปนสตวเลอยคลานอาศยอยบนบก มหนงปกคลมล าตวเปนเกลดแขง และแหง หายใจโดยใชปอด สตวเหลานออกลกเปนไข ซงมเปลอกแขง หรอเปลอกเหนยวนมหม

นก เปด ไก หาน เปนสตวปก อาศยอยบนบก มขา 2 ขา และมปก 2 ปก เพอใชบน ล าตว ปกคลมดวยขนทมกานหายใจโดยใชปอด สตวเหลานออกลกเปนไข ทมเปลอกแขงหม

มนษย ลง สนข คางคาว วาฬ โลมา เปนสตวเลยงลกดวยนม เพราะสตวตวเมยจะมตอมสรางน านม ส าหรบเลยงลก ล าตวปกคลมดวยขนทเปนเสน หายใจโดยใชปอด สตวเหลานออกลกเปนตว ลกษณะโครงกระดกของลง คลายโครงกระดกของมนษย

56

สตวไมมกระดกสนหลง เปนสตวไมมกระดกเปนแกนของรางกาย สตวบางชนดจงสรางเปลอกแขงขนมาหอหมรางกาย

เพอปองกนอนตราย ตวอยางสตวไมมกระดกสนหลงคอ พยาธ เปนสตวไมมกระดกสนหลงทมล าตวยาวรปราง กลม หรอ แบน พยาธสวนใหญจะอาศย

อยในรางกายมนษยหรอสตวตาง ๆ และดดเลอดจากสตวเหลานนเปนอาหาร กง กง ป เปนสตวไมมกระดกสนหลงทมสารเปนเปลอกแขงหมล าตว ล าตวแบงเปน 2 สวน

คอสวนหว และสวนทอง ทสวนหวมตา 1 ค มขนาดใหญทสวนทอง มขาทมลกษณะตอกนเปนขอส าหรบใชเดน วายน า หรอชวยในการกนอาหาร

แมลง เปนสตวไมมกระดกสนหลงทมสารเปนเปลอกแขงหมล าตว เชนเดยวกบพวกกง กง ป แตล าตวของแมลงแบงเปน 3 สวน คอ สวนหว สวนอก และสวนทอง ทสวนหวมตา 1 ค มหนวดทสวนอกมขาตอกนเปนขอ ๆ จ านวน 3 ค (6 ขา) ส าหรบ เดน วง กระโดด หรอจบอาหารกน

หอย จดเปนสตวไมมกระดกสนหลงทมล าตวออนนม มสารจ าพวกหนปน เปนเปลอกแขงหมล าตว หอยสวนใหญอาศย อยในน า หอยท อาศยอยในน าจด เชนหอยกาบ หอยโขง หอยขม หอยทอาศยอยในน าเคม เชนหอยแครง หอยแมลงภ หอยกะพง เปนตนสวนหอยบางชนดอาศยอยบนบก เชน หอยทาก

ปลาหมกทะเล เปนสตวไมมกระดกสนหลง ทมล าตว ออนนม รปรางเรยวยาว สวนทายของล าตวมหนวดส าหรบวายน า ในล าตวของหมกทะเล อาจมแผนแขง ๆ เรยกวาลนทะเล ท าหนาทเปนโครงสรางของรางกายหมก

สตวในโลกแบงเปนสตวมกระดกสนหลงและสตวไมมกระดกสนหลง สตวเหลานอาศยอยในแหลงทอยอาศยแตกตางกนสตวบางชนดอาศยอยในน า สตวบางชนดอาศยอยบนบก สตวบางชนดอาศยอยไดทงบนบกและในน า สตวเหลานเมอเกดและมชวตอยในปาหรอในน าอยางอสระตามธรรมชาต เราจดเปนสตวปา สวนสตวบาน หรอสตวปาทคนน ามาเลยงจนเชอง เราเรยกวา สตวเลยง

โครงสรางและหนาทของระบบตาง ๆ ในรางกายสตว สตวตาง ๆ เปนสงมชวตทอาศยอยในแหลงทอยทแตกตางกน และสตวตาง ๆ เหลาน บางชนดมเนอเยอ หรออวยวะทยงไมมการพฒนาใหเหนไดชดเจน แตบางชนดกมการพฒนาใหเหนไดอยางชดเจน มความซบซอนของโครงสรางของรางกายทแตกตางกนออกไป ซงมผลท าใหระบบตาง ๆ มสวนประกอบของโครงสรางและหนาทการท างานทแตกตางกนออกไปดวย

57

1. ระบบยอยอาหารของสตว 1.1 การยอยอาหารในสตวมกระดกสนหลง สตวมกระดกสนหลงทกชนด เชน ปลา กบ กงกา แมว จะมระบบทางเดนอาหารสมบรณ

ซงทางเดนอาหารของสตวมกระดกสนหลงประกอบดวย ปาก หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร ล าไสเลก ทวารหนก

รปแสดงทางเดนอาหารของวว

58

1.2 การยอยอาหารในสตวไมมกระดกสนหลง 1.2.1 การยอยอาหารในสตวทไมมกระดกสนหลงทมทางเดนอาหารไมสมบรณ

59

รปแสดงระบบยอยอาหารของสตวไมมกระดกสนหลงทมทางเดนอาหารไมสมบรณ

ตารางสรปการยอยอาหารในสตวทไมมกระดกสนหลงทมทางเดนอาหารไมสมบรณ

ชนดของสตว ลกษณะทางเดนอาหารและการยอยอาหาร

1. ฟองน า - ยงไมมทางเดนอาหาร แตมเซลลพเศษอยผนงดานในของฟองน า เรยกวา เซลลปลอกคอ (Collar Cell) ท าหนาทจบอาหาร แลวสรางแวควโอลอาหาร (Food Vacuole) เพอยอยอาหาร

2. ไฮดรา แมงกะพรน ซแอนนโมน

- มทางเดนอาหารไมสมบรณ มปาก แตไมมทวารหนก อาหารจะผานบรเวณปากเขาไปในชองล าตวทเรยกวา ชองแกสโตรวาสควลาร (Gastro vascular Cavity) ซงจะยอยอาหารทบรเวณชองน และกากอาหารจะถกขบออกทางเดมคอ ปาก

3. หนอนตวแบน เชน พลานาเรย พยาธใบไม

- มทางเดนอาหารไมสมบรณ มชองเปดทางเดยวคอปาก ซงอาหารจะเขาทางปาก และยอยในทางเดนอาหาร แลวขบกากอาหารออกทางเดมคอ ทางปาก

60

1.2.2 การยอยอาหารในสตวไมมกระดกสนหลงทมทางเดนอาหารสมบรณ

สรปการยอยอาหารในสตวไมมกระดกสนหลงทมทางเดนอาหารสมบรณ

ชนดของสตว ลกษณะทางเดนอาหารและการยอยอาหาร 1. หนอนตวกลม เชน พยาธไสเดอน พยาธเสนดาย

- เปนพวกแรกทมทางเดนอาหารสมบรณ คอ มชองปากและชองทวารหนกแยกออกจากกน

2. หนอนตวกลมมปลอง เชน ไสเดอนดน ปลงน าจด และแมลง

- มทางเดนอาหารสมบรณ และมโครงสรางทางเดนอาหารทมลกษณะเฉพาะแตละสวนมากขน

2. ระบบหมนเวยนเลอดในสตว ในสตวชนสงมระบบหมนเวยนเลอด ซงประกอบดวยหวใจเปนอวยวะส าคญ ท าหนาทสบฉดเลอดไปยงสวนตาง ๆ ของรางกาย และมหลอดเลอดเปนทางล าเลยงเลอดไปทวทกเซลลของรางกาย แตในสตวบางชนดใชชองวางระหวางอวยวะเปนทางผานของเลอด ระบบหมนเวยนเลอดม 2 แบบ ดงน 2.1 ระบบหมนเวยนเลอดแบบวงจรปด (Closed Circulation System) ระบบนเลอดจะไหลอยภายในหลอดเลอดตลอดเวลา โดยเลอดจะไหลออกจาหวใจไปตามหลอดเลอดชนดตาง ๆ แลวไหลกลบเขาสหวใจใหมเชนนเรอยไป พบในสตวจ าพวกหนอนตวกลมมปลอง เชน ไสเดอนดน ปลงน าจด และสตวมกระดกสนหลงทกชนด

61

รปแสดงระบบหมนเวยนเลอดแบบปด

รปแสดงระบบหมนเวยนเลอดแบบวงจรปดของสตวชนดตาง ๆ 2.2 ระบบหมนเวยนเลอดแบบวงจรเปด (Open Circulation System) ระบบนเลอดทไหลออกจากหวใจจะไมอยในหลอดเลอดตลอดเวลาเหมอนวงจรปด โดยจะมเลอดไหลเขาไปในชองวางล าตวและทวางระหวางอวยวะตาง ๆ พบในสตวจ าพวกแมลง กง ป และหอย

รปแสดงระบบหมนเวยนเลอดแบบวงจรเปด

62

3. ระบบหายใจในสตว สตวตาง ๆ จะแลกเปลยนกาซกบสงแวดลอมโดยกระบวนการแพร (Diffusion) โดยสตวแตละชนดจะมโครงสรางทใชในการแลกเปลยนกาซทเหมาะสมกบการด ารงชวตและสงแวดลอมตางกน

รปแสดงระบบหายใจของสตวชนดตาง ๆ

รปแสดงระบบหายใจของสตวชนดตาง ๆ

63

ชนดของสตว โครงสรางทใชในการแลกเปลยนกาซ

1. สตวชนต า เชน ไฮดรา แมงกะพรน ฟองน า พลานาเรย

- ไมมอวยวะในการหายใจโดยเฉพาะ การแลกเปลยนกาซใชเยอหมเซลลหรอผวหนงทชมชน

2. สตวน าชนสง เชน ปลา กง ป หมก หอย ดาวทะเล

- มเหงอก (Gill) ซงมความแตกตางกนในดานความซบซอน แตท าหนาทเชนเดยวกน (ยกเวนสตวครงบกครงน าในชวงทเปน

ลกออดซงอาศยอยในน า จะหายใจดวยเหงอก ตอมาเมอโตเปนตวเตมวยอยบนบก จงจะหายใจดวยปอด)

3. สตวบกชนต า เชน ไสเดอนดน - มผวหนงทเปยกชน และมระบบหมนเวยนเลอดเรงอตราการแลกเปลยนกาซ

4. สตวบกชนสง ม 3 ประเภท คอ 4.1 แมงมม 4.2 แมลงตาง ๆ 4.3 สตวมกระดกสนหลง

- มแผงปอดหรอลงบก (Lung Book) มลกษณะเปนเสน ๆ ยนออกมานอกผวรางกาย ท าใหสญเสยความชนไดงาย

- มทอลม (Trachea) เปนทอทตดตอกบภายนอกรางกายทางรหายใจ และแตกแขนงแทรกไปยงทกสวนของรางกาย

- มปอด (Lung) มลกษณะเปนถง และมความสมพนธกบระบบหมนเวยนเลอด

4. ระบบขบถายในสตว ในเซลลหรอในรางกายของสตวตาง ๆ จะมปฏกรยาเคมจ านวนมากเกดขนตลอดเวลา และผลจากการเกดปฏกรยาเคมเหลาน จะท าใหเกดผลตภณฑทมประโยชนตอสงมชวตและของเสยทตองก าจดออกดวยการขบถาย สตวแตละชนดจะมอวยวะ และกระบวนการก าจดของเสยออกนอกรางกายแตกตางกนออกไป สตวชนต าทมโครงสรางงาย ๆ เซลลทท าหนาทก าจดของเสยจะสมผสกบสงแวดลอมโดยตรง สวนสตวชนสงทมโครงสรางซบซอน การก าจดของเสยจะมอวยวะทท าหนาทเฉพาะ

64

ระบบขบถายของสตวชนดตาง ๆ มดงตอไปน

รปแสดงระบบขบถายของสตวชนดตาง ๆ

ชนดของสตว โครงสรางหรออวยวะขบถาย 1. ฟองน า - เยอหมเซลลเปนบรเวณทมการแพรของเสยออกจากเซลล 2. ไฮดรา แมงกะพรน - ใชปาก โดยของเสยจะแพรไปสะสมในชองล าตวแลวขบออกทาง

ปากและของเสยบางชนดจะแพรทางผนงล าตว 3. พวกหนอนตวแบน เชน พลานาเรย พยาธใบไม

- ใชเฟลมเซลล (Flame Cell) ซงกระจายอยท งสองขางตลอดความยาวของล าตว เปนตวกรองของเสยออกทางทอซงมรเปดออกขางล าตว

4. พวกหนอนตวกลมมปลอง เชน ไสเดอนดน

- ใชเนฟรเดยม (Nephridium) รบของเสยมาตามทอ และเปดออกมาทางทอซงมรเปดออกขางล าตว

5. แมลง - ใชทอมลพเกยน (Mulphigian Tubule) ซงเปนทอเลก ๆ จ านวนมากอยระหวางกระเพาะกบล าไส ท าหนาทดดซมของเสยจากเลอด และสงตอไปทางเดนอาหาร และขบออกนอกล าตวทางทวารหนกรวมกบกากอาหาร

6. สตวมกระดกสนหลง - ใชไต 2 ขางพรอมดวยทอไตและกระเพาะปสสาวะเปนอวยวะขบถาย

65

5. ระบบประสาท ระบบประสาทเปนระบบทท าหนาทเกยวกบการสงงาน การตดตอเชอมโยงกบสงแวดลอม การรบค าสง และการปรบระบบตาง ๆ ในรางกายใหท ากจกรรมไดถกตองเมออยในสภาพแวดลอม ทแตกตางกน ระบบประสาทของสตวชนดตาง ๆ มดงตอไปน

รปแสดงระบบประสาทของสตวชนดตาง ๆ

ชนดของสตว ระบบประสาท

1. ฟองน า - ไมมระบบประสาท 2. ไฮดรา แมงกะพรน - เปนพวกแรกทมเซลลประสาท โดยเซลลประสาทเชอมโยงกน

คลายรางแห เรยกวา รางแหประสาท (Nerve Net) 3. หนอนตวแบน เชน พลานาเรย - เปนพวกแรกทมระบบประสาทเปนศนยควบคมอยบรเวณหว

และมเสนประสาทแยกออกไป ซงจะมระบบประสาทแบบขนบนได (Ladder Type System)

4. สตวไมมกระดกสนหลงชนสง เชน ไสเดอนดน แมลง หอย

- มปมประสาท (Nerve Ganglion) บรเวณสวนหวมากขน และเรยงตอกนเปนวงแหวนรอบคอหอยหรอหลอดอาหาร ท าหนาทเปนศนยกลางระบบประสาท และมเสนประสาททอดยาวตลอดล าตว

5. สตวมกระดกสนหลง - มสมองและไขสนหลงเปนศนยควบคมการท างานของรางกาย มเซลลประสาทและเสนประสาทอยทกสวนของรางกาย

66

6. ระบบสบพนธในสตว 6.1 ประเภทของการสบพนธของสตว แบงออกเปน 2 ประเภท ดงน 1. การสบพนธแบบไมอาศยเพศ (Asexual Reproduction) เปนการสบพนธโดยการผลตหนวยสงมชวตจากหนวยสงมชวตเดมดวยวธการตาง ๆ ทไมใชจากการใชเซลลสบพนธ ไดแก การแตกหนอ การงอกใหม การขาดออกเปนทอน และพารธโนเจเนซส 2. การสบพนธแบบอาศยเพศ (Sexual Reproduction) เปนการสบพนธทเกดจากการผสมพนธระหวางเซลลสบพนธเพศผ และเซลลสบพนธเพศเมย เกดเปนสงมชวตใหม ไดแก การสบพนธของสตวชนต าบางพวก และสตวชนสงทกชนด สตวบางชนดสามารถสบพนธทงแบบอาศยเพศ และแบบไมอาศยเพศ เชน ไฮดรา การสบพนธแบบไมอาศยเพศของไฮดราจะใชวธการแตกหนอ 6.2 ชนดของการสบพนธแบบไมอาศยเพศ มหลายชนดดงน 1. การแตกหนอ (Budding) เปนการสบพนธทหนวยสงมชวตใหมเจรญออกมาภายนอกของตวเดมเรยกวา หนอ (Bud) หนอทเกดขนนจะเจรญจนกระทงไดเปนสงมชวตใหม ซงมลกษณะเหมอนเดม แตมขนาดเลกวา ซงตอมาจะหลดออกจากตวเดม และเตบโตตอไป หรออาจจะตดอยกบตวเดมกได สตวทมการสบพนธลกษณะนไดแก ไฮดรา ฟองน า ปะการง

รปแสดงการแตกหนอของไฮดรา 2. การงอกใหม (Regeneration) เปนการสบพนธทมการสรางสวนของรางกายทหลดออกหรอสญเสยไปใหเปนสงมชวตตวใหม ท าใหมจ านวนสงมชวตเพมมากขน สตวทมการสบพนธลกษณะน ไดแก พลานาเรย ดาวทะเล ซแอนนโมน ไสเดอนดน ปลงน าจด

67

รปแสดงการงอกใหมของพลานาเรยและดาวทะเล

3. การขาดออกเปนทอน (Fragmentation) เปนการสบพนธโดยการขาดออกเปนทอน ๆ จากตวเดมแลวแตละทอนจะเจรญเตบโตเปนตวใหมได พบในพวกหนอนตวแบน 4. พารธโนเจเนซส (Parthenogenesis) เปนการสบพนธของแมลงบางชนด ซงตวเมยสามารถผลตไขทฟกเปนตวไดโดยไมตองมการปฏสนธ ในสภาวะปรกต ไขจะฟกออกมาเปนตวเมยเสมอ แตในสภาพะทไมเหมาะสมกบการด ารงชวต เชน เกดความแหงแลง หนาวเยน หรอขาดแคลนอาหาร ตวเมยจะผลตไขทฟกออกมาเปนทงตวผ และตวเมย จากนนตวผและตวเมยเหลานจะผสมพนธกน แลวตวเมยจะออกไขทมความคงทนตอสภาวะทไมเหมาะสมดงกลาว แมลงทมการสบพนธลกษณะน ไดแก ตกแตนกงไม เพลย ไรน า ในพวกแมลงสงคม เชน ผ ง มด ตอ แตน กพบวามการสบพนธ ในลกษณะนเหมอนกน แตในสภาวะปรกตไขทฟกออกมาจะไดตวผเสมอ

6.3 ชนดของการสบพนธแบบอาศยเพศของสตว ม 2 ชนด ดงน 1. การสบพนธของสตวทม 2 เพศในตวเดยวกน (Monoecious) โดยทวไปไมสามารถผสม กนภายในตว ตองผสมขามตว เนองจากไขและอสจจะเจรญไมพรอมกน เชน ไฮดรา พลานาเรย ไสเดอนดน

รปแสดงการสบพนธแบบอาศยเพศของไฮดราตวออนหลดจากรงไข แลวเจรญเตบโตตอไป

68

2. การสบพนธของสตวทมเพศผและเพศเมยแยกกนอยตางตวกน (Dioeciously) ในการสบพนธของสตวชนดนมการปฏสนธ 2 แบบ คอ

2.1 การปฏสนธภายใน (Internal fertilization) คอ การผสมระหวางตวอสจกบไขทอยภายในรางกายของเพศเมย สตวทมการปฏสนธแบบร ไดแก สตวทวางไขบนบกทกชนด สตวทเลยงลกดวยน านม และปลาทออกลกเปนตว เชน ปลาเขม ปลาหางนกยง ปลาฉลาม

2.2 การปฏสนธภายนอก (External fertilization) คอการผสมระหวางตวอสจกบไขทอยภายนอกรางกายของสตวเพศเมย การปฏสนธแบบนตองอาศยน าเปนตวกลางใหตวอสจเคลอนทเขาไปผสมไขได สตวทมการปฏสนธแบบน ไดแก ปลาตาง ๆ สตวครงบกครงน า และสตวทวางไขในน าทกชนด

7. ระบบโครงกระดกและการเจรญเตบโตของสตว 7.1 ประเภทของโครงกระดกหรอโครงรางแขงของสตว แบงออกเปน 2 ชนด คอ 1. โครงรางแขงทอยภายนอกรางกาย (Exoskeleton) พบไดในแมลง เปลอกกง ป หอย เกลด และกระดองสตวตาง ๆ มหนาทปองกนอนตรายทอาจเกดขนกบอวยวะทอยภายใน

รปแสดงโครงรางแขงทอยภายนอกรางกายของสตวชนดตาง ๆ

69

2. โครงรางแขงทอยภายในรางกาย (Endoskeleton) ไดแก โครงกระดกของสตวทมกระดก สนหลงทงหมด

7.2 การเจรญเตบโตของสตว สตวทมโครงรางหมนอกรางกาย และมโครงรางแขงอยภายในรางกาย จะมแบบแผนของการ

เจรญเตบโตแตกตางกน ดงน 1. การเจรญเตบโตของสตวทมโครงรางแขงหมนอกรางกาย เชน แมลง กง ป มการเจรญเตบโต

ไดยาก ดงนนเมอเจรญวยจะตองมการสลดเปลอกเกาทงไปทเรยกวา ลอกคราบ (Molting) เพอใหผวรางกายทออนนมเตบโตไดแลวจงสรางโครงแขงหรอเปลอกมาหมใหม และตอไปกจะเจรญดวยการลอกคราบอก เปนเชนนเรอย ๆ ไป ท าใหลกษณะเสนกราฟการเจรญเตบโตเปนรปขนบนได ซงเสนกราฟจะมลกษณะเพมขนอยางฉบพลน เปนระยะทสงมชวตมการลอกคราบและเตบโตขน สลบกบการเพมขนอยางชา ๆ ในบางชวง

กราฟแสดงการเจรญเตบโตของมวลน า

70

สวนหอยมโครงรางแขงหมนอกรางกายเหมอนกน แตไมตองลอกคราบ มนจะสรางเปลอกเพมขนเรอย ๆ ตวมนทอยภายในกจะขยายใหญตามไปดวย

ส าหรบแมลง การเจรญเตบโตของแมลงแบงออกไดเปน 2 พวก ดงน

ชนดการเจรญเตบโตของแมลง ลกษณะการเจรญเตบโต 1. ไมมเมตามอรโฟซส (Ametamorphosis)

วฏจกรชวตของแมลงสองงาม

- ไมมการเปลยนแปลงรปรางในการเจรญเตบโต คอ ไข (egg) ตวออน (young) เหมอนตวเตมวย แตเลกกวา ตวเตมวย (adult) ตวอยางแมลง เชน ตวสองงาม ตวสามงาม แมลงหางดด

2. มเมตามอรโฟซส (Metamorphosis) 2.1 เมตามอรโฟซสแบบสมบรณ (Complete Metamophosis)

วฏจกรชวตของดวง

- มการเปลยนแปลงรปรางเปนขน ๆ ในระหวางการเจรญเตบโต แมลงทเจรญเตบโตลกษณะน ไดแก แมลงตาง ๆ ทนอกเหนอจากขอ 1.

- มการเปลยนแปลงรปรางครบ 4 ขน คอ ไข (egg) ตวออน (larva) ดกแด (pupa) ตวเตมวย (adult) ตวอยางแมลง เชน ผง ดวง แมลงวน มด ตอ แตน ไหม

วฏจกรชวตของแมลงวน

71

ชนดการเจรญเตบโตของแมลง ลกษณะการเจรญเตบโต 2.2 เมตามอรโฟซสแบบไมสมบรณ (Incomplete Metamorphosis) ตวอยางแมลง เชน แมลงปอ ชปะขาว จงโจน า

- มการเปลยนแปลงรปรางเพยง 3 ขน คอ ไข (egg) ตวออนในน า (naiad) ตวเตมวย

(adult)

วฏจกรชวตของแมลงปอ 2.3 เมตามอรโฟซสแบบคอยเปนคอยไป (Gradual Metamorphosis) ตวอยางแมลง เชน แมลงสาป จงหรด จกจน เรอด มวนตาง ๆ

วฏจกรชวตของแมลงสาป

- มการเปลยนแปลงรปรางทละนอย โดยมการเปลยนแปลงรปรางเพยง 3 ขน คอ

ไข (egg) ตวออนบนบก (nymph) ตวเตมวย (adult)

72

2. การเจรญเตบโตของสตวทมโครงรางแขงอยภายในรางกาย มการเจรญเตบโตเชนเดยวกบคน โดยมเสนกราฟของการเจรญเตบโตเปนรปตวเอส (Growth Curve) เชนเดยวกน แตในสตวครงบก ครงน า เชน กบ คางคก ในระหวางการเจรญเตบโตจะมการเปลยนแปลงรปรางนนกคอสตวพวกนจะมเมตามอรโฟซส ซงจะแบงไดเปน 2 ชวงชดเจน คอ ชวงทด ารงชวตอยในน า และชวงทด ารงชวตอยบนบกซงมล าดบขนการเจรญเตบโต คอ

ไข ลกออด ตวเตมวย

7.3 ความสมพนธของระบบตาง ๆ ในรางกายสตว ระบบตาง ๆ ในรางกายของสตวมความสมพนธกนทงทางตรงและทางออม ความสมพนธของ

ระบบเหลานท าใหสตวสามารถด ารงชวตอยได แมวาจะอยในสภาพแวดลอมทแตกตางกน ตวอยางความสมพนธของระบบตาง ๆ ในรางกายสตว ไดแก 1. การเคลอนทของสตว เปนสมบตทส าคญทท าใหสตวแตกตางจากพช โดยปรกตสตวจะ

เคลอนทเขาหาสงทมประโยชนหรอสงทตองการในการด ารงชวต เชน อาหาร ทอยอาศยทเหมาะสม การผสมพนธ หรอการเลยงดตวออน แตจะเคลอนหนจากสงทไมตองการหรอเปนอนตราย เชน ศตรหรอผลา การเคลอนทของสตวไมวาวตถประสงคใดกตาม ถาเปนสตวทไมมกระดกสนหลงจะเคลอนทไดตองอาศยการท างานรวมกนของกลามเนอและระบบประสาท สวนสตวทมกระดกสนหลงจะเกดจากการท างานรวมกนของระบบกลามเนอ ระบบโครงกระดก และระบบประสาท

73

2. การเจรญเตบโตของสตวตงแตตวออนจนเปนตวเตมวย จะตองอาศยทกระบบในรางกาย และระบบตาง ๆ เหลานจะตองท างานประสานสมพนธกน จงจะท าใหการเจรญเตบโตของสตวเปนไปตามปรกต เชน

- ระบบยอยอาหาร จะเปนระบบทน าสารอาหารตาง ๆ เขาสรางกาย เพอเปนวตถดบส าคญในการเจรญเตบโต

- ระบบหายใจ น ากาซทเซลลตองการเขาสรางกายและก าจดกาซทเซลลไมตองการออกนอกรางกาย นอกจากนยงท าหนาทสรางพลงงานใหแกเซลล ท าใหเซลลสามารถน าไปใชใหเกดประโยชน

- ระบบหมนเวยนเลอด น าสารตาง ๆ ทมประโยชนไปยงเซลลทวรางกาย และน าสารทเซลลไมตองการไปยงอวยวะขบถายเพอก าจดออกนอกรางกาย

- ระบบขบถาย ก าจดของเสยทเซลลไมตองการออกนอกรางกาย - ระบบโครงกระดก ถาเปนโครงรางแขงทอยภายนอกรางกาย จะชวยปองกนอนตรายภายใน

ไมใหไดรบอนตราย แตถาเปนโครงรางแขงทอยภายใน จะชวยในการเคลอนไหวหรอเคลอนท - ระบบประสาท ท าหนาทควบคมกลไกลการท างานของทกระบบในรางกาย เมอสตวเจรญเตบโตเปนตวเตมวยกพรอมทสะสบพนธเพอทจะเพมลกหลาน ท าใหสตวแตละ

ชนดสามารถด ารงเผาพนธไวได การเจรญเตบโตของสตว ( 1 ) การเจรญเตบโต

สงมชวตทงหลายทเกดขนมาแลวยอมตองมการเจรญเตบโต สตวกเชนเดยวกนยอมจะมการเจรญเตบโต ซงจะเปนกระบวนการในการเปลยนแปลงขนาดและรปราง ซงเปนผลมาจากการเพมจ านวนเซลลดวยการแบงเซลลทมอยแลว รวมทงมการขยายขนาดของเซลลดวยการสรางไซโทพลาสซมท าใหเซลลมขนาดใหญโตขน ในล าดบตอมาเซลลกจะมการเปลยนแปลงรปรางและหนาท จนกระทงรวมกลมประสานงานในหนาทจนเกดเปนอวยวะหลายๆ อวยวะ อวยวะตางๆ เหลานรวมตวกนเปนรางกายของสงมชวต เพอด ารงชวตอยในสภาพแวดลอมตอไป

อยางไรกตามในขณะทสตวก าลงเจรญเตบโต สตวบางชนดจะมการเปลยนแปลงรปรางเปนระยะๆ จนกระทงมรปรางคลายพอแมในทสด แตสตวบางชนดจะมรปรางเหมอนพอแมตงแตเกดเลย เพยงแตมขนาดเลกกวาพอแมเทานนการเจรญเตบโต เปนกระบวนการทเกยวของกบการเปลยนแปลงตางๆ ของสงมชวตทกระดบ ทงทางโครงสรางและหนาท กระบวนการตางๆ ของการเจรญเตบโต แบงไดเปนขนตอนงาย ๆ คอ

74

1. การเพมจ านวนเซลล ในสงมชวตเซลลเดยว การแบงเซลลถอวาเปนการสบพนธ เกดชวตใหมขน ม หลายแบบ เชนการแบงแยกตวเปนสวน ๆ การแตกหนอ เปนตน ในสงมชวตหลายเซลล การแบงเซลลเปนการเพมจ านวนเซลลใหมากขน เชน การแบงเซลลจากตวออนเปนตวเตมวย สรางเซลลใหมเพอทดแทนเซลลเกา เชน เซลลผวหนง

2. การเพมขนาดเซลล เปนกระบวนการสะสมและสงเคราะหสารอนทรยภายโมเลกลของเซลล ท าใหโมเลกลมขนาดใหญขน หรอมการรวมกนระหวางโมเลกลกบโมเลกล เปนผลใหเซลลตองขยายขนาดตามไปดวย จงเกดการเจรญเตบโตของสงมชวต เชนงจะมการลอกคราบเมอมขนาดตวใหญขน

ถงแมนมนจะเปนงยกษ แตชวงชวตของมนนาสนใจไมนอย อานาคอนดาจะผสมพนธดวยการทตวผจะรดตวเมย แลวฉดน าเชอเขาไป ตวเมยจะตงทองนานประมาณ 2 เดอน เมอคลอดลกมนจะคลอดลกเปนตวซงแปลกกวางทวไปซงคลอดลกเปนไข เมอลกมนออกมาจะออกมาเยอะมากๆ ซงจะมบางตวทตาย และตวทตายนนแหละจะเปนอาหารของแมมน แตถาแมมนงบตวทยงไมตายเขาไป ลกของมนจะสบดตว แลวแมมนจะรบคายทนท แตกวาทลกมนจะโตและรอดมาเปนตวเตมวยได มนกตองเจอศตรมากมาย ซงมเพยงไมถง10%เทานนทรอดมาได เมอมนโตเตมวยมนกพรอมทจะผสมพนธทนทและมลกตอไป

75

3. การเปลยนแปลงสภาพของเซลล

เนองจากในระยะแรกเซลลอาจจะท าหนาทอยางหนงแตเมอมการเปลยนแปลงหนาทการท างาน จงเกดการเปลยนสภาพเซลลตามไปดวยเพอใหไดเซลลทสามารถท าหนาททตางกน การเปลยนสภาพเกดทงทางกายภาพและชวเคม ทงในระดบโมเลกล ระดบเซลล ระดบเนอเยอ ระดบอวยวะ และระดบระบบอวยวะ เซลลทไดใหมจะมหนาตาตางไปจากเซลลเดม

76

พฒนาการทางรางกายของมนษย

4. การเกดรปรางทแนนอน สงมชวตจะมการเปลยนแปลงรปรางตลอดเวลา ตงแตแรกเกดจนเปนตวเตมวย เนองจากมการแบงเซลลหรอเพมจ านวนเซลล รปรางตอนโตอาจจะแตกตางจากตอนแรกเกดมากหรอไมเหมอนกนเลย เชน กบ ผเสอ เปนตน การเตบโตในสงมชวตชนสงจะหยดเมอโตเตมวย โดยการใชความสงทหยดเปนเกณฑ ไมค านงวาน าหนกจะเพมหรอลดลง

รปตวสามงาม .

77

ปจจยทมผลตอการเจรญเตบโต 1. ศกยภาพของการถายทอดลกษณะทางพนธกรรม การทสงมชวตจะมการเตบโตเปนอยางไร

นนขนกบพนธกรรมเปนอนดบแรก เพราะการเจรญเตบโตของตวออนจะมขนตอนเหมอนพอแม แตอตราการเตบโตจะแตกตางกนไดขนกบสภาพแวดลอมของสงมชวตในขณะนน

2. ปจจยทางสงแวดลอม 2.1 ปจจยทางชวภาพ การเตบโตทผดปกตอาจเปนผลมาจากสงมชวตทด ารงชวตอยดวยกน

เชน ถารางกายมปรสต เชน พยาธ แบคทเรย เกาะท าลายเนอเยอ หรอดดสารอาหาร จะท าใหการเตบโตชาผดปกตหรอตายได

2.2 ปจจยทางกายภาพ 2.2.1 ปจจยเกยวกบพลงงาน ไดแก ความรอน แสง เสยง เปนตน

2.2.2 ปจจยเกยวกบสารเคม สารเคมทมผลตอการเจรญเตบโต คอฮอรโมน เนองจากฮอรโมนและสารทเกยวของฮอรโมนจะควบคมการท างานของระบบตางๆ ในรางกายใหเปนปกต การขยายพนธสตว ในปจจบนประชากรโลกไดเพมขนเปนจ านวนมาก ดงนนความตองการสตวเปนอาหาร และเปนสนคาของมนษยมเพมมากขน มนษยจงคดคนหาวธการตาง ๆ ทจะชวยในการขยายพนธสตวใหมปรมาณมากเพยงพอ รวมทงมคณภาพตามความตองการ ปจจบนนกวทยาศาสตรไดน าวธการทางเทคโนโลยสมยใหมมาใชในการขยายพนธ เพอใหไดปรมาณของสตวเพมมากขนแทนทจะใหสตวผสมพนธกนเองตามธรรมชาต โดยเทคโนโลย สมยใหมทใหความสะดวกและไดผลด รวมทงเปนทนยมใชกนอยางแพรหลายในขณะนไดแก

การผสมเทยมและการถายฝากตวออน สวน การท าโคลนนง เปนเทคนคขยายพนธแบบใหมท เพงคดคนไดส าเรจ เมอเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2540

78

การผสมเทยม

การผสมเทยม หมายถง การท าใหเกดการปฏสนธระหวางไขกบอสจ ทมนษยเปนผท าใหเกดการปฏสนธ โดยน าน าเชออสจจากสตวตวผทเปนพอพนธไปผสมกบไขของสตวตวเมยทเปนแมพนธ โดยทสตวไมตองมการผสมพนธกนเองตามธรรมชาต การผสมเทยมสามารถท าไดกบสตวทงทมการปฏสนธภายนอกรางกายของสตว เชน การผสม เทยมปลา และการปฏสนธภายในรางกายของสตว เชน โค กระบอ สกร แพะ แกะ

การผสมเทยมสตวทมการปฏสนธภายในรางกาย

สตวทมการปฏสนธในรางกายของสตว ทนยมการผสมเทยม ไดแก โค กระบอ สกร แพะ แกะ มขนตอนปฏบตดงน 1. การรดน าเชอ เปนการรดน าเชออสจจากสตวพอพนธทด มความแขงแรงสมบรณ และมอายพอเหมาะ โดยใชเครองมอส าหรบรดน าเชอโดยเฉพาะ 2. การตรวจคณภาพน าเชอ เปนการตรวจสอบความสมบรณของน าเชอทรดไดวามปรมาณของตวอสจมากพอแกการผสมเทยม และมความแขงแรงเพยงพอแกการน ามาใชหรอไม 3. การเกบรกษาน าเชอ เปนการเกบรกษาน าเชอกอนทจะน าไปใช โดยจะมการเตมอาหารลงในน าเชอเพอใหตวอสจไดใชเปนอาหารตลอดชวงทเกบรกษา และเปนการชวยใหปรมาณน าเชอมมากขน จะไดน าไปฉดใหตวเมยไดหลาย ๆ ตว หลงจากนนจะน าน าเชอทเตมอาหารแลวไปเกบไวในอณหภมต า ซงแบงออกเปน 2 แบบ คอ 1. การเกบน าเชอสด เปนการเกบน าเชอในสภาพของเหลวในทอณหภม 4 - 5 องศาเซลเซยส จะชวยใหน าเชอมอายอยไดประมาณหนงเดอน แตหากเกบรกษาไวท อณหภม 15- 20 องศาเซลเซยส จะเกบรกษาไดประมาณ 4 - 5 วน เทานน 2. การเกบรกษาน าเชอแบบแชแขง เปนการเกบน าเชอโดยแชไวในไนโตรเจนเหลวทอณหภม ต า - 196 องศาเซลเซยส จะท าใหน าเชออยในสภาพของแขง วธการเกบแบบนจะชวยใหสามารถเกบไวนานเปนป

79

4. การฉดเชอใหแมพนธ เมอจะผสมเทยมจะน าเชอสด หรอน าเชอแชแขงออกมาปรบสภาพใหอยในสภาพปกต แลวใชกระบอกฉดยาดดน าเชอทเตรยมไวฉดเขาไปในมดลกของแมพนธ เพอใหเกดการปฏสนธ และตงทอง การผสมเทยมสตวทมการปฏสนธภายนอกรางกาย การผสมเทยมในสตวทมการปฏสนธภายนอก นยมท ากบสตวน าพวกปลา กง และหอย ส าหรบการผสมเทยมปลานน กอนทจะรดน าเชอและไขจากปลาพอพนธ และแมพนธมาผสมกน จะตองมการเตรยมพอพนธและแมพนธใหพรอมทจะผสมพนธเสยกอน โดยการฉด " ฮอรโมน " เพอกระตนให พอพนธผลตน าเชอทสมบรณ และกระตนใหไขของแมพนธสกเตมท ซงฮอรโมนทใชเปนฮอรโมนทไดจากตอมใตสมองของปลา หรออาจจะใชฮอรโมนสงเคราะหกได การผสมเทยมปลานนมขนตอนทส าคญดงน 1. การรดไขจากแมพนธ เปนการรดไขออกจากทองของปลาทเปนแมพนธ ลงในภาชนะรองรบ โดยนยมฉดฮอรโมนจากตอมใตสมองของปลาชนดเดยวกนเขาไปในตวปลาแมพนธกอนเพอเรงไขใหสกเรวขน 2. การรดน าเชอจากพอพนธ เปนการรดน าเชอออกมาจากปลาตวผทเปนพอพนธ ใสลงในภาชนะทมไขปลาทรดไวแลว 3. การคนน าเชอใหผสมกบไข เพอใหอสจเขาผสมกบไขอยางทวถงมกนยมคนไขดวยขนไกออน ๆ ใหทวภาชนะแลวทงไวสกครหนงจงถายน าทง 4. น าไขปลาทผสมแลวไปฟก เปนการฟกไขทผสมแลวใหเปนลกปลา โดยน าไขทผสมแลวไปฟกในบอหรอภาชนะทเตรยมไว เพอใหฟกเปนตวออนของลกปลาตอไป

การถายฝากตวออน การถายฝากตวออน เปนวธการขยายพนธแบบใหมวธหนง โดยมหลกการส าคญ คอ การน า ตวออนทเกดจากการปฏสนธระหวางพอพนธ และแมพนธออกมาจากมดลกของแมพนธ แลวน าไปฝากใสใวในมดลกของตวเมยตวอนทเตรยมไวเพอใหตงทองแทนแมพนธ ซงท าใหสามารถใชประโยชนจากแมพนธไดอยางคมตา เพราะแมพนธมหนาทเพยงผลตตวออน โดยไมตองตงทอง ซงวธการถายฝากตวออนนจะท าไดแตเฉพาะสตวเลยงลกดวยน านมทออกลกเปนตว และออกลกครงละ 1 ตว และใชเวลาตงทองนาน

80

การท าโคลนนง

การท าโคลนนง เปนเทคนคการขยายพนธทท าใหเซลลไข ซงผานกรรมวธบางอยางสามารถเจรญเปนตวออนไดโดยทไมตองมการปฏสนธตามธรรมชาต โดยเซลลไขดงกลาว จะถกน านวเคลยสเกาออก แลวใสนวเคลยสใหม ซงเปนของเซลลตนแบบจากสตวตวทมลกษณะตามตองการเขาไปแทน จากนนกกระตนใหเซลลไขทมนวเคลยสใหมแบงเซลลไดเปนตวออน แลวจงน าตวออนทไดไปฝากไวในมดลกของแมฝากใหตงทอง และคลอดลกแทนแม ซงเปนเจาของเซลลตนแบบ สตวทเกดจากเทคนคการท าโคลนนงซงมชอเสยงโดงดงไปทวโลกกคอ " แกะดอลล " ซงถอก าเนดขนเมอเดอน กมภาพนธ พ.ศ. 2540 ( ปจจบนเสยชวตไปแลว ) โดยเซลลตนแบบของแกะดอลลไดมาจากเซลลเตานมของแกะหนาขาว ขนตอนการท าโคลนนงแกะดอลลเปนดงแผนภาพ นอกจากแกะดอลลแลวยงมสตวโคลนนงตวอน ๆ ถอก าเนดขนมาเปนระยะ ๆ เชน * " อง " โคโคลนนงตวแรกของไทย ซงใชเซลลใบหของโคพนธแบรงกสเพศเมยเปนเซลลตนแบบ * " ซซ " แมวโคลนนงตวแรกของโลก ( เซลลทอยรอบ ๆ เซลลไข ) เปนเซลลตนแบบ