หลกสตรปฏบตการเคม 1

หลกสตรรายวชาเลอก

สาระความรพนฐาน

ปฏบตการเคม

รหสวชา พว 32016

จ านวน 1.5 หนวยกต 60 ชวโมง

ระดบ มธยมศกษาตอนปลาย

ศนยวทยาศาสตรเพอการศกษาล าปาง

ส านกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย

ส านกงานปลดกระทรวงศกษาธการ

กระทรวงศกษาธการ

หลกสตรปฏบตการเคม 2

ค าน า

การจดการศกษาส าหรบหลกสตรการศกษานอกระบบและการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 มงหวงใหผเรยนไดเรยนรวทยาศาสตรทเนนกระบวนการไปสการสรางองคความร โดยผเรยนมสวนรวมในการเรยนทกขนตอนผเรยนจะไดท ากจกรรมทหลากหลายทงเปนกลมและเปนรายบคคล โดยอาศยแหลงเรยนรทงทเปนสากลและทองถน ผสอนมบทบาทในการวางแผนการเรยนร กระตน แนะน า ชวยเหลอใหผเรยนเกดการเรยนร ผสอนเปนบคคลส าคญในการน าหลกสตรไปใช จงตองพฒนาหลกสตรใหสอดคลองกบสภาพปญหา ความตองการของผเรยน ชมชน สงคม ศกษาเหตผล ในการปรบปรงพฒนาหลกสตรเพอสรางเจตคตทด ซงจะชวยใหพฒนาผเรยนใหมคณภาพทพงประสงค อกทงการปฏรปการศกษา ตามแนวทางพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 ถอวา การเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนส าคญ เปนหลกการทจะตองน าไปสการปฏบต ดงนน จงไดมการพฒนาหลกสตร ปฏบตการเคม รหส พว 3216 ขน

ในการพฒนาหลกสตรรายวชาเลอกส าเรจลงไดดวยความรวมมอจาก เจาหนาทสถาบนพฒนาการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยภาคเหนอ เจาหนาทศนยการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยอ าเภอเมองล าปาง และเจาหนาทของศนยวทยาศาสตรเพอการศกษาล าปางทกทานทไดให ความชวยเหลอและใหก าลงใจดวยดเสมอมา

นางสาวพรวมล พนลา ครผชวย

หลกสตรปฏบตการเคม 3

สารบญ

หนา

ค าน า ก ค าอธยายรายวชา 1 รายละเอยดอ าอธบายรายวชา 2 โครงสรางหลกสตร 8 แผนการจดการเรยนรรายวชาปฏบตการเคม 13 แผนการจดการเรยนรท 1 ลกษณะของหองปฏบตการ 36 แผนการจดการเรยนรท 2 การเตรยมความพรอมในการปฏบตการเคม

และความปลอดภยในหองปฏบตการ 42 แผนการจดการเรยนรท 3 การใชเครองชงและเครองมอวด 55 แผนการจดการเรยนรท 4 การใชอปกรณเครองแกว 66 แผนการจดการเรยนรท 5 การใชและท าเครองกรองแบบตางๆ 76 แผนการจดการเรยนรท 6 การท าความสะอาดการซอมและการดแลรกษา 85 แผนการจดการเรยนรท 7 สารและสมบตของสาร 89 แผนการจดการเรยนรท 8 การเกบรกษาสารเคม 96 แผนการจดการเรยนรท 9 การตรยมสารละลาย 105 แผนการจดการเรยนรท 10 วธการและการแยกสารดวยกระบวนการเคม 11 7 แผนการจดการเรยนรท 11 การแยกสารประกอบ 124 แผนการจดการเรยนรท 12 การเกดปฏกรยาเคม 131 แผนการจดการเรยนรท 13 ปฏบตการเคม (การดดและคายความรอน) 137 แผนการจดการเรยนรท 14 ปฏบตการเคม (การชบโลหะ 146 แผนการจดการเรยนรท 15 ปฏบตการเคม (หาคา pH ของสารละลาย) 150 แผนการจดการเรยนรท 16 การหาความเขมขนของสารละลาย 161 แผนการจดการเรยนรท 17 การไตเตรต 166 แผนการจดการเรยนรท 18 ปฏบตการ เรอง อนดเคเตอรจากพช 169 แผนการจดการเรยนรท 19 สารละลายบฟเฟอร 173 บรรณานกรม คณะผจดท า

หลกสตรปฏบตการเคม 4

ค าอธบายหลกสตรรายวชา ปฏบตการเคม รหส พว 32016 สาระความรพนฐาน(วทยาศาสตร)

ระดบ มธยมศกษาตอนปลาย จ านวน 1.5 หนวยกต (60 ชวโมง)

มาตรฐานการเรยนรระดบ มความร ความเขาใจ ทกษะ และเหนคณคา เกยวกบกระบวนการทางวทยาศาสตร เทคโนโลย

สงมชวต ระบบนเวศน ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม ในทองถน ประเทศ และโลก สาร แรง พลงงาน กระบวนการเปลยนแปลงของโลก และดาราศาสตร มจตวทยาศาสตรและน าความรไปใชประโยชน ในการด าเนนชวต มาตรฐานท

มาตรฐานท 2.2 มความร ความเขาใจและทกษะพนฐานเกยวกบคณตศาสตร วทยาศาสตร และเทคโนโลย ผลการเรยนรทคาดหวง

1. ใชความรและกระบวนการทางวทยาศาสตร วธการทางวทยาศาสตร ทกษะกระบวนการทาง วทยาศาสตร เจตคตทางวทยาศาสตร ท าโครงงานวทยาศาสตร และน าผลไปใชได

2. มทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร 3. มทกษะในการใชเครองมอและอปกรณปฏบตการเคม

4. แสวงหาความรโดยการทดลองและปฏบตจรง

5. น าความรจากการปฏบตการทางวทยาศาสตรไปประยกตใชในชวตประจ าวนได

ศกษาและฝกปฏบตเกยวกบเรองตอไปน หองปฏบตการ ลกษณะทวไป การจดวสดอปกรณ และสารเคมเพอความปลอดภย การเขาสรางกายของสาร การเตรยมตวในการใชหองปฏบตการเพอความปลอดภย การท าความสะอาด การซอมและการดแลรกษาวสดอปกรณ การใชสารเคม การเกบรกษา การก าจด และการเตรยมสารทก าหนดใหและค านวณได การแยกสารดวยวธการตางๆ การปฏบตการทางเคม ทเกยว ของกบการเกด การทดสอบสาร ปฏกรยาเคมทเกยวของตางๆ การเกดปฏกรยาการดด และคายความรอน ปฏกรยาสปอนฟเ ดชน อเลกโตรไลท การชบโลหะ กรด-เบส การเตรยมสารละลายเจอจาง การหาความเขมขน การ ไตเตรต อนดเคเตอร ปฏกรยาการ ไทเทรต และการหาคาทเกยวของ สารละลายบฟเฟอร การทดลองและการค านวณ การจดประสบการณการเรยนร ใหผเรยนศกษา คนควา ตรวจสอบ ทดลอง อธบาย อภปราย น าเสนอดวยการจดกระบวนการเรยนรโดยการพบกลม การเรยนรแบบทางไกล แบบชนเรยน ตามอธยาศย การสอนเสรม การเรยนรดวยตนเอง การท ารายงาน การศกษาจากแหลงเรยนร ประสบการณโดยตรง ใชสถานการณจรง ปรากฏการณธรรมชาต ประสบการณการเรยน และการเรยนรดวยโครงงาน

หลกสตรปฏบตการเคม 5

การวดและประเมนผล การสงเกต การอภปราย การสมภาษณ ทกษะปฏบต รายงานการทดลอง การมสวนรวมในการกจกรรมการเรยนร ผลงาน การทดสอบ ประเมนโครงงาน ประเมนการน าไปใชประโยชนในชวต

หลกสตรปฏบตการเคม 6

รายละเอยดค าอธบายหลกสตรรายวชา ปฏบตการเคม รหส พว 3216 สาระความรพนฐาน(วทยาศาสตร)

ระดบ มธยมศกษาตอนปลาย จ านวน 1.5 หนวยกต (60 ชวโมง)

มาตรฐานการเรยนรระดบ ร เขาใจ มทกษะ และเหนคณคา เกยวกบกระบวนการทางวทยาศาสตร เทคโนโลย สงมชวต ระบบ

นเวศน ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมในทองถนประเทศ และโลก สาร แรง พลงงาน กระบวนการ เปลยนแปลงของโลก และดาราศาสตร มจต วทยาศาสตรและน าความรไปใชประโยชน มาตรฐานท

มาตรฐานท 2.2 มความร ความเขาใจและทกษะพนฐานเกยวกบคณตศาสตร วทยาศาสตร และเทคโนโลย ท หวเรอง ตวชวด เนอหา จ านวน

(ชวโมง) 1

ลกษณะของหองปฏบตการ นกศกษาอธบายลกษณะของหองปฏบตการได

ลกษณะของหองปฏบตการ

2

2 การเตรยมความพรอมในการปฏบตการเคม และความปลอดภยในหองปฏบตการ

1. อธบายหลกการจดวสด-อปกรณปฏบตการเคม

2. อธบายการใชสารเคมดวยความปลอดภย

3. ความปลอดภยของผปฏบตการเคม

4. สบคนขอมลและอธบายหลกการในการเลอกวสด อปกรณ เทคนควธการเตรยมสารการทดลองไดอยางถกตองและปลอดภย

1. หลกการจดวสด-อปกรณปฏบตการเคม

2. การใชสารเคมดวยความปลอดภย

3. ความปลอดภยของผปฏบตการเคม

4. หลกในการเลอกวสด-อปกรณ

5. เทคนควธการเตรยมสารการทดลองอยางถกตองและปลอดภย

6. วธการปองกนและแกไขอนตรายทเกดขนจากการใชสารเคม

3

หลกสตรปฏบตการเคม 7

ท หวเรอง ตวชวด เนอหา จ านวน (ชวโมง)

5. สบคนขอมลและอธบายวธการปองกนและแกไขอนตรายทเกดขนจากการใชสารเคม สบคนขอมลและอธบายการใชสารเคมอยางถกตองและปลอดภย

3 การใชเครองชง และเครองมอวด

1. อธบายและใชเครองชงมวลสาร

2. อธบายและใชเครองมอวดปรมาตรของของเหลว

3. อธบายและเลอกใชวสดและเทคนควธการในการใชเครองชงไดอยางถกตอง

1. วธการใชเครองชงมวลสาร

2. วธการใชเครองมอวดปรมาตรของของเหลว

3

4 การใชอปกรณเครองแกว

1. อธบายและใชอปกรณเครองแกวได

2. อธบายและเลอกใชวสดอปกรณเครองแกวไดเหมาะสมถกตองกบการทดลอง

1. วธการใชอปกรณเครองแกว

2. วธการเลอกใชวสดอปกรณเครองแกวทเหมาะสมกบการทดลอง

2

หลกสตรปฏบตการเคม 8

ท หวเรอง ตวชวด เนอหา จ านวน (ชวโมง)

5 การใชและท าเครองกรองแบบตาง ๆ

1. อธบายการใชและท าเครองกรองแบบตางๆ

2. สบคน รวบรวมขอมลเกยวกบประโยชนและเทคนคการใชเครองกรองแบบตางๆได

1. วธการใชและท าเครองกรองแบบตางๆ

2. ประโยชนและเทคนคการใชเครองกรองแบบตางๆ

3

6 การท าความสะอาด การซอมและการดแลรกษา

1. อธบายวธการท าความสะอาด การซอมแซม และการดแลรกษาวสด อปกรณ เครองมอได

1. วธการท าความสะอาด การซอมแซม และการดแลรกษาวสด อปกรณ เครองมอ

2

7 สารและสมบตของสาร

1. อธบายความหมายของสารได

2. บอกคณสมบตของสารได

3. จ าแนกประเภทของสารได

4. สบคนขอมลและอธบายการใชสารเคมอยางถกตองปลอดภย วธการปองกน และแกไขอนตรายทไดรบจากการใชสารเคมได

1. ความหมายของสาร

2. คณสมบตของสาร 3. ประเภทของสาร 4. วธการใชสารเคม

อยางถกตองปลอดภย

5. วธการปองกน และแกไขอนตรายทไดรบจากการใชสารเคม

4

หลกสตรปฏบตการเคม 9

ท หวเรอง ตวชวด เนอหา จ านวน (ชวโมง)

8 การเกบรกษาสารเคม

1. จ าแนก และบอกวธการเกบรกษาสารเคมได

2. อธบายความ หมายของสญลกษณเตอนภยบนฉลากสารเคม และรวธการแกไข และปฐมพยาบาลเบองตนเมอไดรบอนตรายได

1. การจ าแนก และวธการเกบรกษาสารเคม

2. ความหมายของสญลกษณเตอนภยบนฉลากสารเคม

3. วธการแกไข และปฐมพยาบาลเบองตนเมอไดรบอนตรายจากสารเคม

3

9 การเตรยมสารละลาย

1. เตรยมสารละลายจากสารบรสทธตามความเขมขนทก าหนดได

2. เตรยมสารละลายเจอจางจากสารละลายเขมขนทก าหนดได

3. อธบายวธการค านวณหามวลตวละลายทใชในการเตรยมสารละลายทมความเขมขน ตามทก าหนดใหได

4. ท าการทดลองเพอเตรยมสารละลายทมความเขมขนใน

1. วธการเตรยมสารละลายจากสารบรสทธ

2. วธการเตรยมสารละลายเจอจางจากสารละลายเขมขน

3. วธการค านวณหามวลตวละลายทใชในการเตรยมสารละลายทมความเขมขน

4

หลกสตรปฏบตการเคม 10

ท หวเรอง ตวชวด เนอหา จ านวน (ชวโมง)

หนวยรอยละ และหนวยทตองการได

10 วธการแยกสารดวยกระบวนการเคม 1. อธบายวธการ หลกการและเทคนคในการแยกสารโดยวธการกรอง การตกผลก การสกด การกลน และโครมาโตกราฟ และน าความรไปใชประโยชนได

1. วธการ หลกการและเทคนคในการแยกสาร

2. การแยกสารโดยใชวสด อปกรณและเครองมอทเหมาะสม

3

11 ปฏบตการ การแยกสารโดยวธโครมาโต กราฟแบบกระดาษ

1. ทดลองการแยกสารโดยวธการโครมาโต กราฟแบบกระดาษ

1. หลกการทดลองแยกสารโดยวธการโครมาโต กราฟแบบกระดาษ

4

12 การเกดปฏกรยาเคม

1. บอกชนดของปฏกรยาเคม

2. อธบายเกยวกบปฏกรยาการรวมตว การแยกสารและการแทนทได

1. ชนดของปฏกรยาเคม

2. ปฏกรยาการรวมตว การแยกสารและการแทนท

4

13 ปฏบตการเกดปฏกรยาเคม 1. ท าการทดลองเกยวกบปฏกรยาการดดและคายความรอนได

2. ท าการทดลองเกยวกบปฏกรยาสะปอนฟเดชนได

1. ปฏกรยาการดดและคายความรอน

2. ปฏกรยาสะปอนฟเดชน

3. ปฏกรยาไฟฟาเคม

4

หลกสตรปฏบตการเคม 11

ท หวเรอง ตวชวด เนอหา จ านวน (ชวโมง)

3. ท าการทดลองเกยวกบปฏกรยาไฟฟาเคมตาง ไๆด

14 การชบโลหะ 1. อธบายหลกการชบโลหะทก าหนดใหได

1. วธการชบโลหะ 3

15 ปฏบตการ หาคา pH ของสารละลาย

1. บอกความหมายของ pH ได

2. สามารถใชคา pH ระบความเปนกรด-เบส ของสารละลายทก าหนดใหได

1. ความหมายของ pH

2. วธการหาคา pH ของสารละลาย

3

16 การหาความเขมขนของสารละลาย

1. อธบายและทดลองการเตรยมสาร ละลายทมความเขมขนในหนวยตางๆได

1. วธการทดลองการเตรยมสารละลายทมความเขมขน

3

17 การปฏบตการไตเตรต

1. ท าการไตเตรตสารทก าหนดใหและคาทก าหนดใหได

1. การไตเตรตสาร 4

18 ปฏบตการเรอง อนดเคเตอรจากพช

1. เลอกใชอนดเคเตอรตรวจสอบความเปนกรด-เบส ของสารละลายได

1. วธการเลอกใชอนดเคเตอรตรวจสอบความเปนกรด-เบส ของสารละลาย

3

19 ปฏบตการสารละลายบฟเฟอร 1. ค านวณสารละลายบฟเฟอรได

1. สารละลายบฟเฟอร 3

หลกสตรปฏบตการเคม 12

แบบฟอรม โครงสรางหลกสตร หลกสตรรายวชา ปฏบตการเคม รหส พว 32016

สาระความรพนฐาน(วทยาศาสตร) ระดบ มธยมศกษาตอนปลาย

จ านวน 1.5 หนวยกต (60 ชวโมง) ความเปนมา จากการประชมรวมกบครของศนยการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยอ าเภอเมองล าปางและเจาหนาทของสถาบนพฒนาการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยภาคเหนอ พบวา นกศกษามความตองการทจะน าผลจากการมาเขารวมกจกรรมดานวทยาศาสตร เทคโนโลย และสงแวดลอมทมาเรยนกบทางศนยวทยาศาสตรเพอการศกษาล าปาง เพอน าไปเทยบโอนผลการเรยนกบทางสถานศกษาทนกศกษาก าลงศกษาอย ศนยวทยาศาสตรเพอการศกษาล าปาง ไดเลงเหนความส าคญของการจดการเรยนรดานวทยาศาสตร เทคโนโลย และสงแวดลอม เพอใหผเรยนน าผลการเรยนซงเปนความร ทกษะ และประสบการณของผเรยนทเกดจากการศกษาน าไปเทยบโอนผลการเรยน จงไดพฒนาหลกสตรวชาปฏบตการเคม ขน หลกการ

1. เปนหลกสตรทมโครงสรางยดหยนทงดานสาระ เวลา และการจดการเรยนร 2. เปนหลกสตรทสงเสรมใหผเรยนเกดการเรยนรจากการปฏบตจรง

จดประสงคหลกสตร 1. เพอจดท าหลกสตรการศกษาตอเนองทสนองความตองการของกลมเปาหมายการศกษานอก

โรงเรยนและสอดคลองกบนโยบายของรฐ 2. เพอใหผเรยน มจตวทยาศาสตร มคณธรรม จรยธรรม และคานยมในการใชวทยาศาสตรอยาง

สรางสรรค 3. เพอใหผเรยนมทกษะในการใชเครองมอและอปกรณปฏบตการในสาขาเคม 4. เพอใหผเรยนมทกษะทส าคญในการศกษา คนควา และแสวงหาความรโดยการทดลองและปฏบต

จรง 5. เพอใหผเรยนน าความรจากการปฏบตการทางวทยาศาสตรไปใชใหเกดประโยชนตอสงคมการ

ด ารงชวต 6. เพอพฒนากระบวนการคดและจนตนาการ ความสามารถในการแกปญหาและการจดการทกษะ

ในการสอสาร และความสามารถในการตดสนใจ

ระยะเวลาเรยนและจ านวนหนวยกต ระยะเวลา 60 ชวโมง จ านวน 1.5 หนวยกต

หลกสตรปฏบตการเคม 13

โครงสรางหลกสตร แบงออกเปน ตอน จ านวน 60 ชวโมง ตอนท 1 ลกษณะของหองปฏบตการเคม จ านวน 2 ชวโมง ตอนท 2 การเตรยมความพรอมในการปฏบตการเคม และความปลอดภยในหองปฏบตการ จ านวน 3 ชวโมง ตอนท 3 การใชเครองชง และเครองมอวด จ านวน 3 ชวโมง ตอนท 4 การใชอปกรณเครองแกว จ านวน 2 ชวโมง ตอนท 5 การกรองและประเภทของตวกรอง จ านวน 3 ชวโมง ตอนท 6 การท าความสะอาด และการดแลรกษาอปกรณ จ านวน 2 ชวโมง ตอนท 7 สารและคณสมบตของสาร จ านวน 4 ชวโมง ตอนท 8 การเกบรกษาสารเคม จ านวน 3 ชวโมง ตอนท 9 การเตรยมสารละลาย จ านวน 4 ชวโมง ตอนท 10 วธการแยกสารดวยกระบวนการเคม จ านวน 3 ชวโมง ตอนท 11 ปฏบตการการแยกสารโดยวธโครมาโตกราฟแบบกระดาษ จ านวน 4 ชวโมง ตอนท 12 การเกดปฏกรยาเคม จ านวน 4 ชวโมง ตอนท 13 ปฏบตการการเกดปฏกรยาเคม จ านวน 4 ชวโมง ตอนท 14 การชบโลหะ จ านวน 3 ชวโมง ตอนท 15 ปฏบตการ การหาคา PH ของสารละลาย จ านวน 3 ชวโมง ตอนท 16 การหาความเขมขนของสารละลาย จ า นวน 3 ชวโมง ตอนท 17 การไตเตรต จ านวน 4 ชวโมง ตอนท 18 ปฏบตการ อนดเคเตอรจากพช จ านวน 3 ชวโมง ตอนท 19 ปฏบตกการสารละลายบฟเฟอร จ านวน 3 ชวโมง

รายละเอยดเนอหา ตอนท 1 ลกษณะของหองปฏบตการเคม

- ลกษณะของหองปฏบตการ ตอนท 2 การเตรยมความพรอมในการปฏบตการเคม และความปลอดภยในหองปฏบตการ

- หลกการจดวสด-อปกรณปฏบตการเคม - การใชสารเคมดวยความปลอดภย - ความปลอดภยของผปฏบตการเคม - หลกในการเลอกวสด-อปกรณ - เทคนควธการเตรยมสารการทดลองอยางถกตองและปลอดภยวธการปองกนและ

แกไขอนตรายทเกดขนจากการใชสารเคม

หลกสตรปฏบตการเคม 14

ตอนท 3 การใชเครองชง และเครองมอวด - วธการใชเครองชงมวลสาร - วธการใชเครองมอวดปรมาตรของเหลว

ตอนท 4 การใชอปกรณเครองแกว - วธการใชอปกรณเครองแกว - วธการเลอกใชวสดอปกรณเครองแกวทเหมาะสมกบการทดลอง

ตอนท 5 การกรองและประเภทของตวกรอง - วธการกรองและการเลอกใชตวกรองแบบตางๆ - ประโยชนและเทคนคการใชตวกรองแบบตางๆ

ตอนท 6 การท าความสะอาด การซอมและการดแลรกษา - วธการท าความสะอาด การซอมแซม และการดแลรกษาวสด อปกรณ เครองมอ

ตอนท 7 สารและคณสมบตของสาร - ความหมายของสาร - คณสมบตของสาร - ประเภทของสาร - วธการใชสารเคมอยางถกตองปลอดภย - วธการปองกน และแกไขอนตรายทไดรบจากการใชสารเคม

ตอนท 8 การเกบรกษาสารเคม - การจ าแนก และวธการเกบรกษาสารเคม - ความหมายของสญลกษณเตอนภยบนฉลากสารเคม - วธการแกไข และปฐมพยาบาลเบองตนเมอไดรบอนตรายจากสารเคม

ตอนท 9 การเตรยมสารละลาย - วธการเตรยมสารละลายจากสารบรสทธ - วธการเตรยมสารละลายเจอจางจากสารละลายเขมขน - วธการค านวณหามวลตวละลายทใชในการเตรยมสารละลายทมความเขมขน

ตอนท 10 วธการแยกสารดวยกระบวนการเคม - วธการ หลกการและเทคนคในการแยกสาร - การแยกสารโดยใชวสด อปกรณและเครองมอทเหมาะสม

ตอนท 11 ปฏบตการการแยกสารโดยวธโครมาโตกราฟแบะกระดาษ - หลกการและการทดลองการแยกสารโดยวธโครมาโตกราฟ

ตอนท 12 ปฏบตการ เรอง การเกดปฏกรยาเคม 1. ชนดของปฏกรยาเคม 2. อธบายเกยวกบปฏกรยาการรวมตว การแยกสารและการแทนท

หลกสตรปฏบตการเคม 15

ตอนท 13 ปฏบตการ การเกดปฏกรยาเคม - ปฏกรยาการดดและคายความรอน - ปฏกรยาสะปอนฟเดชน - ปฏกรยาไฟฟาเคม

ตอนท 14 การชบโลหะ - การชบโลหะ

ตอนท 15 ปฏบตการ การหาคา PH ของสารละลาย - ความหมายของ pH - วธการหาคา pH ของสารละลาย

ตอนท 16 การหาความเขมขนของสารละลาย - วธการทดลองการเตรยมสารละลายทมความเขมขน

ตอนท 17 การไตเตรต - การไตเตรตสาร

ตอนท 18 ปฏบตการ เรอง อนดเคเตอรจากพช - วธการเลอกใชอนดเคเตอรตรวจสอบความเปน กรด-เบส ของสารละลาย

ตอนท 19 สารละลายบฟเฟอร - สารละลายบฟเฟอร - การค านวณสารละลายบฟเฟอร

กระบวนการเรยนร 1. ใหผเรยนท าแบบทดสอบกอนเรยน 2. ครผสอนและผเรยนอภปรายกอนการทดลอง สมมตฐาน 3. ครบรรยายเนอหา แจกใบความร และใบงาน 4. ผเรยนท าการทดลอง น าเสนอผลการทดลอง และบนทกผลการทดลอง 5. ครและผเรยนสรปผลการทดลอง และผลการเรยนรรวมกน 6. ใหผเรยนท าแบบทดสอบหลงเรยน 7. ใหผเรยนประเมนผลการเขารวมกจกรรม

สอการเรยนร 1. CD/VCD 2. ใบงาน/ใบความร 3. นทรรศการ 4. เอกสารประกอบการเรยนร 5. ผร/ผเชยวชาญ

หลกสตรปฏบตการเคม 16

6. อปกรณการทดลองทางวทยาศาสตร 7. การเรยนรดวยการปฏบตจรง 8. Internet

แหลงเรยนร 1. Internet 2. ผร/ผมประสบการณ 3. หองสมดประชาชน 4. ศนย กศน.ต าบล

การวดผลประเมนผล 1. ใบงาน 2. แบบบนทกผลการทดลอง 3. การสงเกตการเขารวมกจกรรม 4. แบบทดสอบกอนเรยน – หลงเรยน 5. แบบประเมนผลการเขารวมกจกรรม 6. การสงเกตการน าเสนอผลการทดลอง 7. แบบประเมนทกษะในการปฏบตการทดลอง

หลกสตรปฏบตการเคม 17

หลกสตรปฏบตการเคม 18

หลกสตรปฏบตการเคม 19

หลกสตรปฏบตการเคม 20

หลกสตรปฏบตการเคม 21

หลกสตรปฏบตการเคม 22

หลกสตรปฏบตการเคม 23

หลกสตรปฏบตการเคม 24

หลกสตรปฏบตการเคม 25

หลกสตรปฏบตการเคม 26

หลกสตรปฏบตการเคม 27

หลกสตรปฏบตการเคม 28

หลกสตรปฏบตการเคม 29

หลกสตรปฏบตการเคม 30

หลกสตรปฏบตการเคม 31

หลกสตรปฏบตการเคม 32

หลกสตรปฏบตการเคม 33

หลกสตรปฏบตการเคม 34

หลกสตรปฏบตการเคม 35

หลกสตรปฏบตการเคม 36

หลกสตรปฏบตการเคม 37

หลกสตรปฏบตการเคม 38

หลกสตรปฏบตการเคม 39

หลกสตรปฏบตการเคม 40

แผนการจดการเรยนร ตอนท 1 ลกษณะของหองปฏบตการ

หวเรอง

ลกษณะของหองปฏบตการทด

ตวชวด

บอกลกษณะของหองปฏบตการ

เนอหา

1. ลกษณะหองปฏบตการ 2. ขอปฏบตทวไป ในการปฏบตงานในหองปฏบตการ เคม

กจกรรมการเรยนร

1. แบงกลมนกศกษา 2. แจกใบความร และใหนกศกษาอานใบความร 3. ใหนกศกษาท าใบงานทไดรบมอบหมาย 4. แตละกลมสงตวแทนออกมาแสดงความคดเหนเกยวกบลกษณะของหองปฏบตการ 5. ครน าแผนผงหองปฏบตการใหนกศกษาไดดและรวมกนสรปองคความรทไดจากการศกษา

และท ากจกรรม

ระยะเวลา

2 ชวโมง

สอ/วสด/อปกรณ

1. ใบงาน 2. ใบความร 3. แบบประเมนทกษะในการปฏบต 4. หนงสอเรยนวทยาศาสตร ม.ปลาย 5. รปแผนผงหองปฏบตการ

การวดผลประเมนผล

1. การสงเกตการท ากจกรรมรวมกน 2. การท าใบงาน 3. การซกถาม

หลกสตรปฏบตการเคม 41

ใบความรท 1

เรอง ลกษณะของหองปฏบตการเคม

ลกษณะของหองปฏบตการทางเคม

ทตงของหองปฏบตการหรอหองเกบสารเคมสวนกลางโดยทวไป ควรอยในบรเวณทแสงแดดสองไมถงโดยตรงและอากาศไมรอนเกนไป มประตมดชด การจดวางสารเคมตองเปนระเบยบและเหมาะสม เพอสะดวกตอการหยบใชและปองกนอบตเหตระหวางการท าปฏบตการ การเกบอปกรณเครองแกวควรแยกจากสารเคม เพราะสารเคมบางตวสามารถท าลายเนอของแกว และกอใหเกดความเสยหายตอประสทธภาพของเครองแกวได

ตและชนเกบสารเคมแตละประเภทจะตองมคณภาพ สามารถปองกนการลนไหลของสารเคม ตองตดตงและประกอบอยางหนาแนนและอยชดผนง มลกษณะและสมบตททนทานตอการเผาไหม ทนตอการท าปฏกรยาและทนตอการกดกรอน ตามแตชนดสารเคมทจดเกบ รวมทงตองมการรกษาความสะอาดสถานทเกบ อยสม าเสมอ อางส าหรบลางมอหรอลางอปกรณควรมอยในหองปฏบตการเพอความสะดวก โดยอาจอยทมมใดมมหนงของหอง รวมทงน าพลางตาหรอฝกบวควรอยใกลกบพนทท างาน

ควรมการระบายอากาศทด อปกรณทระบายอากาศ หรอดดไอของตควน ตองมเครองปองกนกรองไออกชน เพอปองกนการท าลายสภาวะแวดลอมและสงมชวตภายนอก และไมควรเกบสารเคมไวในตดดควน เพราะท าใหขดขวางการไหล ของกระแสอากาศภายในต โดยไมจ าเปน

“นอกจากอปกรณ lab อยางทบอกมาแลว ในหองจะตองเกบอะไรนอกจากนอกมย?”

แตละหองปฏบตการตองมรายการสารเคมทมขอมลครบถวนและปรบปรงใหทนสมย และจดแฟมรวบรวมเอกสารขอมลความปลอดภยสารเคม (Safety Data Sheet, SDS) ของสารเคมแตละรายการ เพอใชอางองไดอยางรวดเรวในกรณฉกเฉน รวมทงตองมอปกรณดบเพลง อปกรณปองกนความปลอดภยและเครองปฐมพยาบาลอยใกลบรเวณหองปฏบตการ

หลกสตรปฏบตการเคม 42

ตวอยางการจดหองปฏบตการ

อยางไรกด การจดเกบสารเคมและการจดหองปฏบตการนนเปนเพยงสวนหนงในการปองกนอบตภยทเกดขนจากการท างานกบสารเคม ซงนอกจากการจดเกบสารเคมและการจดหองปฏบตการทเหมาะสมแลว สงส าคญทสดทจะท าใหการท างานในหองปฏบตการมความปลอดภยกคอ ความระมดระวงและตระหนกถงอนตรายจากสารเคมของผปฏบตงาน นนเอง

ขอปฏบตทวไปในการปฏบตงานในหองปฏบตการเคม • การเตรยมสารเคมพวก กรด ดาง หรอสารระเหย ควรท าในตดดควน • เทกรดลงน าหามเทน าลงกรด • ไมใชจกแกวกบขวดบรรจสารละลายดาง เพราะจกจะตดกบขวดจนเปดไมได • ไมใชจกยางกบขวดบรรจตวท าละลายอนทรย เชน แอลกอฮอล อะซโตน • หามใชเปลวไฟในการใหความรอนแกของเหลวไวไฟ หรอในขบวนการกลน • ใหความระมดระวงในการจดไฟในหองปฏบตการ ดบไฟทนทเมอเลกใชงาน ไมควร ปลอยใหไฟตดทงไวโดยไมมคนด • กอนทจะท าการจดไฟ ควรยายวสดไวไฟออกจากบรเวณดงกลาว นอกจากนควรแน ใจวาไดปดภาชนะทบรรจของเหลวไวไฟอยางดแลว • ควรเกบสารเคมไวไฟในตส าหรบเกบสารเคมไวไฟโดยเฉพาะ • หลกเลยงการสดดมไอระเหยของสารเคม หามทดสอบชนดของสารเคมโดยดมกลนโดยตรงอยาง เดดขาด • การดดสารละลายโดยใชปเปต หามใชปากดด ใหใชลกยาง • ใชอปกรณไฟฟาทไมกอใหเกดประกายไฟ ในกรณทมสารระเหยไวไฟ (Volatile flammable material) ควรใชตดดควนในการถายเท ผสม หรอ ใหความรอนสารเคม

หลกสตรปฏบตการเคม 43

• กรณสามารถเลอกใชสารเคมได ควรเลอกใชสารเคม ทมความเปนพษนอยทสด ใน ปรมาณนอยทสดเทาทพงกระท าได • อานคมอ และเพมความระมดระวงเปนพเศษ เมอตองปฏบตงานเกยวของกบสารกอ มะเรง • หากผวหนงถกสมผสโดยสารเคม ตองลางออกโดยทนทดวยน าประปา หรอน าสะอาด อยางนอย 15 นาท • เมอเลกปฏบตงานในหองปฏบตการ ควรลางมอดวยสบ และน าสะอาด • หามดม กน เคยวหมากฝรง สบบหร หรอ แมแตทาเครองส าอางในหองปฏบตการ • หามน าเครองดม อาหาร บหร และเครองส าอางเขามาเกบในบรเวณหองปฏบตการ • หามใชเครองไมโครเวฟในหองปฏบตการเพอเตรยมกาแฟ อาหาร • หามใชตเยนในหองปฏบตการเพอเกบอาหาร

หลกสตรปฏบตการเคม 44

ใบงานท 1

เรอง ลกษณะของหองปฏบตการ

1. หองปฏบตการควรมลกษณะทตงอยางไร ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. การเกบอปกรณเครองแกวควรแยกจากสารเคมเพราะเหตใด ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. เราไมควรเกบสารเคมไวในตดดควนเพราะเหตใด ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4. (Safety Data Sheet, SDS) มความหมายวาอยางไร ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

5. จงยกตวอยางขอปฏบตทวไปในการปฏบตงานในหองปฏบตการเคม มา 5 ขอ ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

6. ถาท าการทดลองแลวผวหนงถกสมผสโดยสารเคม นกศกษาจะปฏบตอยางไรเปนอนดบแรก ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 45

7. ในหองปฏบตการไมสามารถทจะดม กนอาหาร เพราะสาเหตใด ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

8. ในการทดลองเมอตองเตรยมสารละลายกรดใหเจอจางตามความเขมขนทตองการ นกศกษาจะเทกรดลงน าหรอเทน าลงกรด เพราะเหตใด ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 46

แผนการจดการเรยนร ตอนท 2 การเตรยมความพรอมในการปฏบตการเคม และความปลอดภยในหองปฏบตการ

หวเรอง

- การเตรยมความพรอมในการปฏบตการเคม - ความปลอดภยในหองปฏบตการ

ตวชวด

1. อธบายหลกการจดวสด-อปกรณปฏบตการเคม 2. อธบายการใชสารเคมดวยความปลอดภย 3. ความปลอดภยของผปฏบตการเคม 4. สบคนขอมลและอธบายหลกการในการเลอกวสด อปกรณ เทคนควธการเตรยมสารการทดลองได

อยางถกตองและปลอดภย 5. สบคนขอมลและอธบายวธการปองกนและแกไขอนตรายทเกดขนจากการใชสารเคมสบคนขอมล

และอธบายการใชสารเคมอยางถกตองและปลอดภย

เนอหา 1. ครซกถามนกศกษาโดยใหชวยกนยกตวอยางวสด-อปกรณทางวทยาศาสตรทนกศกษารจก 2. นกศกษาชวยกนบอกวธการใช การเกบรกษา และเทคนคของการใชวสดอปกรณทนกศกษาไดยกตวอยาง 3. แบงกลมนกศกษา และแจกใบความร 4. นกศกษาอานและศกษาใบความร 5. นกศกษาท าใบงานทไดรบมอบหมาย 6. แตละกลมสงตวแทนมาจบฉลากหวขอในการท าแผนผงความคด 7. นกศกษาแตละกลมน าเสนอผลงานแผนผงความคดของกลมตวเอ 8. ครและนกศกษารวมกนสรป และแลกเปลยนเรยนรความรทไดจากการท ากจกรรมทผานมา 9. นกศกษาน าผลงานมาตดบอรดปายนเทศ

กจกรรมการเรยนร 1. แบงผเรยนเปนกลมๆละ 4-5 คน ตามความเหมาะสม 2. ครแจกใบความรใหแกผเรยน 3. ผเรยนศกษาใบความร และท าใบงาน 4. คร และผเรยนสรปเนอหารวมกน

ระยะเวลา 3 ชวโมง

หลกสตรปฏบตการเคม 47

สอ/วสด/อปกรณ

1. ใบความร 2. ใบงาน 3. กระดาษปรป 4. สเมจก

การวดผลประเมนผล

1. การสงเกตการท ากจกรรมรวมกน 2. การท าใบงาน 3. การซกถาม

หลกสตรปฏบตการเคม 48

ใบความรท 2

เรอง การเตรยมความพรอมในการปฏบตการเคม และความปลอดภยในหองปฏบตการ การใชสารเคมดวยความปลอดภย

1. การถายเทสารเคมทเปนของแขง

1.1 การถายเทสารเคมทเปนของแขงออกจากขวด

วธท 1 เอยงขวดใสสาร แลวหมนกลบไปกลบมาใหมใหสารในขวดเขาไปอยในจก หรอฝาขวด ถาสารในขวดเกาะเปนกอนแขง อาจตองเขยาหรอเคาะขวดเลกนอยเพอใหสารหลดออกจากกน (ถาจ าเปนอาจเปดขวดแลวใชชอนทสะอาดขดหรอบดใหเปนผงรวน)

เปดจกขวดออกพรอมกบตงขวดขน โดยใหสารสวนหนงคางอยในขวด

วางขวดลงบนโตะ และเอยงจกขวดทมสารตดคางอยลงในภาชนะทจะใสสารใชนวมอหรอดนสอเคาะจกขวดเบาๆ เพอใหสารหลดออกจากจกหรอฝาขวดตามปรมาณทตองการ

การถายเทของแขงออกจากขวดโดยตรง

วธท 2 เปดจกขวดและหงายจกวางไวบนโตะ

ใชชอนตกสารทแหงและสะอาด ตกสารในขวดและใชนวมอหรอดนสอเคาะดามชอนเบาๆ เพอถายเทสารในชอนออกตามปรมาณทตองการ

การถายเทของแขงออกจากขวดโดยตรง

หลกสตรปฏบตการเคม 49

วธท 3 เคาะกนขวดกบโตะเบาๆพรอมกบหมนขวดไปมาเพอใหสารทเกาะกนเปนกอนภายในขวดหลดออกจากกน เปดจกขวดออกวางหงายบนโตะ เอยงขวดพรอมกบหมนไปมาเพอเทสารออกจากขวดทละนอยจนไดปรมาณตามตองการ (ถาจ าเปนอาจใชแทงแกวทแหงและสะอาดชวยเขยสารใหไหลออกมาตามตองการ)

การถายเทของแขงออกจากขวดโดยตรง

1.2 การถายเทสารเคมทเปนของแขงลงในหลอดทดลอง

วธท 1 ใชชอน (ส าหรบตกสาร) ทแหงและสะอาด ตกสารออกจากขวด แลวสอดเขาในหลอดทดลองพรอมกบเทสารออกจากชอนลงสหลอดทดลอง

วธท 2 (ใชในกรณทสารไมดดความชนไมเกดปฏกรยากบกระดาษ)

1. ตดกระดาษขาวชนดมนใหมความกวาง 2.5 cm และยาวพอสมควร พบครงตามยาว ใหมลกษณะเปนราง

2. เทของแขงทตองการลงในรางกระดาษ 3. คอยๆ เอยงรางกระดาษ เทสารจากรางกระดาษลงในหลอดทดลอง และ

เคาะรางกระดาษเบาๆ เพอใหสารไหลลงไปในหลอดจนหมด การถายเทของแขงลงในหลอดทดลอง

หลกสตรปฏบตการเคม 50

2. การถายเทสารเคมทเปนของเหลว

สารเคมทเปนของเหลวสวนใหญจะบรรจอยในขวด หรอภาชนะเฉพาะทเหมาะสมส าหรบสารเหลานน ในทนจะกลาวถงการถายเทสารเคมจากขวดเกบสาร และการถายเทสารเคมจากภาชนะทใชถายเทสารมาแลวครงหนง เชน บกเกอร ซงแตละวธมรายละเอยด ดงน

2.1 การถายเทของเหลวจากขวด ขวดใสสารเคมทเปนของเหลวจะมทงชนดทมฝาเกลยว และชนดทปดดวยจก การถายเทสารจากขวดลงสภาชนะมวธดงน

ก. การถายเทสารจากขวดชนดปดดวยจก เอยงขวดและหมนใหของเหลวซม เปยกรอบจกขวดบรเวณทสมผสกบปากขวดเพอใหเปดจกไดงาย คอยๆ หมนจกไปรอบๆ จนแนใจวาไมตดแนนกบปากขวด เผยอจกขนแลวปดไวตามเดม หงายมอและใชนวกลางกบนวนางคบจกขวดยกขนมาแลวใชมอทคบจกจบขวดสาร โดยใหปายชออยต าแหนงทอานไดตลอด อกมอหนงจบภาชนะรองรบของเหลว ยกขวดขนและเอยงจนของเหลวไหลลงภาชนะไดตามทตองการ ในกรณทฝาขวดแบนอาจจะเปดฝาและหงายลงบนโตะกอนรนสารกได

ข. การถายเทสารจากขวดชนดฝาเกลยว หมนฝาเพอคลายเกลยวจนหลดออกจากปากขวด วางฝาหงายกบพนโตะ และเทหรอรนสารดวยวธการทเหมาะสม

ในการถายเทสารของเหลวจากขวดสารลงสภาชนะโดยตรงนน บางครงอาจไมสะดวดจงควรใชวธใหสารไหลผานแทงแกว โดยใชแทงแกวทสะอาดและแหงแตะปากขวดสาร แลวเทสารใหไหลไปตามแทงแกวลงสภาชนะ จนไดปรมาณตามตองการ การถายเทสารวธนจะชวยปองกนไมใหสารไหลหกลงมาตามขางขวดอกดวย

การถายเทของเหลวจากขวดสาร

หลกสตรปฏบตการเคม 51

2.2 การถายเทของเหลวจากบกเกอร ท าได 2 วธ คอ

วธท 1 จบแทงแกวแตะกบปากบกเกอร

เอยงบกเกอรใหของเหลวไหลตามแทงแกวลงสภาชนะทรองรบ

การถายเทของเหลวจากบกเกอร วธท 1

วธท 2 วางพาดแทงแกวบนปากบกเกอร

ใชมอจบบกเกอรพรอมกบนวชกดแทงแกวเบาๆ

เอยงบกเกอรใหของเหลวไหลตามแทงแกวลงสภาชนะทรองรบโดยใหปากบกเกอรอยภายในบรเวณของปากภาชนะทรองรบ

การถายเทของเหลวจากบกเกอร วธท 2

หลกสตรปฏบตการเคม 52

ในกรณทภาชนะรองรบสารเคมปากแคบ เชน ขวดวดปรมาตร หรอขวดใสสาร ควรใชกรวยชวยในการถายเทสารดวย

การถายเทของเหลวลงในภาชนะ

2.3 การถายเทของเหลวจากกระบอกตวง

เมอใชกระบอกตวง ตวงสารใหมปรมาตรตามตองการแลว การถายเทสารจากกระบอกตวงลงสภาชนะอกใบหนง ท าไดโดยเอยงกระบอกตวงใหแตะกบปากภาชนะทรองรบ เชน บกเกอร แลวเทของเหลวอยางชาๆ ลงไปจนหมดกระบอกตวง

การถายเทของจากกระบอกตวง

ขอแนะน า ในขณะท าปฏบตการ

1. การเทของเหลวจากขวดใสภาชนะเพอน ามาตวงหรอวดปรมาตร ควรเทของเหลวใหมปรมาตรมากกวาทตองการใชเลกนอย

2. ของเหลวทรนออกมาจากภาชนะบรรจแลวหามเทสวนทเหลอกลบคนภาชนะเดม 3. ถามสารเหลออยมากอาจใสไวในภาชนะใหม เขยนชอของสารและรายละเอยดอนๆ ท

จ าเปนพรอมกบระบไววาเปนสารใด

หลกสตรปฏบตการเคม 53

4. เมอถายเทสาออกจากขวดเสรจเรยบรอยแลวตองปดฝาหรอจกทนท หามวางขวดสารเคมไวโดยไมปดฝา และกอนปดตองแนใจวาฝาไมสลบกนกบขวดอน

5. การเจอจาง การท าใหสารทมความเขมขนมาก ใหมความเขมขนนอยลง (หรอเจอจาง) สามารถท าไดโดยแบงสารทตองการเจอจางนนมาตามปรมาณทตองการ แลวเตมลงในน าจ านวนทพอเหมาะ คนใหสารละลายเขากน สวนการเจอจางกรดอนตรายมากกวาสารอน ดงนนจงตองท าดวยความระมดระวง

6. การเจอจางกรด ท าไดโดย - เทกรดเขมขนออกจากขวด ตามวธทถกตอง ปรมาตรตามตองการ (ทค านวณได) - น าบกเกอรบรรจน ากลน ประมาณ 200 cm3 แลวคอยๆ รนกรดเขมขนลงไปอยาง

ชาๆ ขณะเดยวกนใชแทงแกวคนสารตลอดเวลา

ขอควรระวง ไมควรเทน าลงในขวด จะเกดอนตรายเพราะกรดอาจจะกระเดนเขาตาหรอผวหนงได

การเทกรดลงไปพรอมๆกบคนสารไปดวย เนองจากกรดมความหนาแนนมากกวาน า และการละลายกรดในน าเปนการเปลยนแปลงแบบคายความรอน

หลกสตรปฏบตการเคม 54

วธการจดเกบและรกษาสารเคม

ตองมการตรวจสอบ ประเมนอปกรณทใช เพอความปลอดภยอยางสม าเสมอ ตองมนใจวาสารเคม ทกภาชนะบรรจ มฉลากทถกตองสมบรณ และมสญลกษณเตอนภยก ากบ ตองศกษาสมบตของสารเคมทจะเกบรกษา จากนนจงท าการจดแบงประเภทใหถกตอง ตองมการ

ตรวจสอบบรเวณทเกบรกษาอยางสม าเสมอ เนองจากสารเคมบางชนด สลายตวชา ๆ ตลอดเวลาการเกบ อาจตองมสภาวะพเศษ เชน สารทม Halomethyl group สลายตวใหแกส Halogen halide เมอมความชน หรอสมผสกบสนม ซงหากมความดนของแกสเพมขน ถงจดหนง อาจท าใหภาชนะบรรจระเบดได

ระวงเปนพเศษส าหรบสาร ทตองเกบแยกจากกนโดยเดดขาด โดยปองกนไมใหมการเกบสาร ทอาจท าปฏกรยารนแรง เมอสมผส หรอผสมกนไวดวยกน หรอใกลกน เชน สาร Cyanides ควรเกบแยกไวตางหาก อยางปลอดภย ไมใหมโอกาสสมผสกบกรด

ภาชนะบรรจสารเคมทเกบรกษา จะตองมฉลาดระบวนทรบ ผสงซอ ผรบผดชอบการใช และเกบรกษา

ตองไมมสารเคม ทไมปรากฏในรายการเกบรกษาทเปนปจจบนอยในหองเกบสารเคม สารเคมทหมดอายแลว ตองเอาออกจากบรเวณทจดเกบ เพอน าไปก าจดทงโดยเรว

สารเคมใดทไมปรากฏวา มการซอ หรอเบกจายเปนเวลานาน ควรตดออกจารายการ สารเคมทเกบรกษาเพอใชงาน และแยกออก เพอก าจดตามวธทเหมาะสมตอไป

ขอควรปฏบตเมอสารเคมหก

เมอสารเคมหกอาจเกดอนตรายไดหากไมระมดระวงใหด ทงนเพราะสารเคมบางชนด เปนพษตอรางกายเมอถกกบผวหนงหรอสดดม บางชนดตดไฟไดงาย ดงนนเมอสารเคมหกจะตองรบเกบกวาดใหเรยบรอยทนท ซงเมอสารเคมแตละชนดหกควรปฏบตดงน (ประเสรฐ, 2539)

1. สารทเปนของแขง เมอสารเคมทเปนของแขงหกควรใชแปรงกวาดรวมกนใสในชอนตกหรอกระดาษแขงกอน แลวจงน าไปใสในภาชนะส าหรบเกบสารทไมใช

2. สารละลายทเปนกรด เมอกรดหกจะตองรบท าใหเจอจางดวยน ากอน แลวโรยโซดาแอส หรอโซเดยมไบคารบอเนต หรอเทสารละลายดาง เพอท าใหกรดเปนกลาง ตอจากนนจงลางดวยน าใหสะอาด

ขอควรระวง เมอเทน าลงบนกรดเขมขนทหก เชน กรดซลฟรกเขมขน จะมความรอนเกดขนมากและกรดอาจกระเดนออกมา จงควรคอยๆ เทน าลงไปมากๆ เพอใหกรดเจอจาง

3. สารละลายทเปนดาง เมอสารเคมทเปนดางหกจะตองเทน าลงไป เพอลดความเขมขนของดางแลวเชดใหแหง โดยใชไมทมปยผกทปลายส าหรบซบน าบนพน พยายามอยาใหกระเดนขณะเชด เนองจากสารละลายดางจะท าใหพนลน เมอลางดวยน าหลายๆ ครงแลวยงไมหายควรใชทรายโรยบรเวณทดางหก แลวเกบกวาดทรายออกไป จะชวยแกปญหานได

4. สารทเปนน ามน สารพวกนเชดออกไดโดยใชน ามากๆ เมอเชดออกแลวพนบรเวณทสารหกจะลน จงตองลางดวยผงซกฟอกอกครงหนง เพอใหสารทตดอยออกไปใหหมด

หลกสตรปฏบตการเคม 55

5. สารปรอท เนองจากสารปรอทไมวาจะอยในรปใดลวนเปนอนตรายตอสงมชวต ทงสนเพราะท าอนตรายตอระบบประสาท ท าใหมอาการทางประสาท เชน กลามเนอเตน มนงง ความจ าเสอม ถาไดรบเขาไปมาก ๆ อาจท าใหแขนขาพการหรอถงตายได ดงนนการวเคราะหใดทเกยวของกบสารปรอทตองใชความระมดระวงใหมากในกรณทสารปรอทหกวธการทถกตองควรปฏบตดงน 1) กวาดสารปรอทมากองรวมกน 2) เกบสารปรอทโดยใชเครองดด 3) ถาพนทสารปรอทหกมรอยแตกหรอรอยราว จะมสารปรอทเขาไปอยขางใน จงไมสามารถเกบปรอทโดยใชเครองดดดงกลาวได ควรปดรอยแตกหรอรอยราวนนดวยขผงทาพนหนาๆ เพอกนการระเหยของปรอทหรออาจใชผงก ามะถนพรมลงไป ปรอทจะเปลยนเปนสารประกอบซลไฟด แลวเกบกวาดอกครงหนง

อนตรายจากสารเคม

เนองจากสารเคมทกชนดมอนตรายอยในตวของมนมากนอยแตกตางกน ผท าการวเคราะหทางเคมควรทจะตองรถงอนตรายจากสารเคมเหลานดวยเพอเปนการปองกนอนตรายทอาจเกดขนได

วธหนงทจะชวยลดอนตรายจากสารเคมไดกคอ ถาเปนไปไดพยายามหลกเลยงการใชสารทเปนพษ แตถาหากจ าเปนตองใชกควรใชดวยความระมดระวงหรอหาวธปองกนไวกอน เชน การใชกรดเขมขนในการวเคราะหจะตองเทกรดเขมขนในตควน หรอถาทราบวาผลของปฏกรยาจะเกดกาซพษกตองท าในตควน เปนตน

อนตรายจากสารเคมตอสขภาพของคนนนเกดจากสารเคมเขาไปในรางกาย ซงเขาได 3 ทาง คอ ทางปาก ทางจมก และทางผวหนง เมอสารเคมเขาไปในรางกายจะท าใหเกดอนตรายไดมากนอยขนกบชนดและปรมาณของสารเคม รวมทงระยะเวลาทไดสมผสหรอสดดมสารนน ๆ ดวย สารเคมบางชนดเมอเขาไปในรางกายอาจถกท าลายได บางชนดอาจถกขบออกมาทางปสสาวะ บางชนดอาจท าปฏกรยากบสารอน ๆ ไดสารใหมเกดขน และอาจออกฤทธเมอมความเขมขนมากพอ ดวยเหตนการใชสารเคมจงจ าเปนจะตองศกษาใหเขาใจอยางลกซงถงอนตรายทอาจจะเกดขนเพอหาทางปองกนไวกอน

อนตรายของสารเคมเปนคณสมบตเฉพาะตวของสารเคมแตละชนด สารเคมบางชนดมพษมาก มสมบตกดกรอน ไอระเหยเปนอนตราย ท าใหระคายตาและระบบหายใจ ฯลฯ บางชนดมพษนอยแตตดไฟไดงายหรอรวมกบสารบางชนดจะระเบดได ขอมลเหลานเราควรจะตองศกษาไวบาง เมอน าสารเคมเหลานนมาใช จะไดใชดวยความระมดระวงและหาทางปองกนอนตรายไวกอน จะเปนวธหนงทชวยลดอนตรายทจะเกดขนแกตวเราได อนตรายทว ๆ ไปทเกดจากสารเคมนนอาจแบงไดดงน

1. สารทเขากนไมได มสารเคมบางชนดเมอผสมกบสารอนจะเกดปฏกรยารนแรง ระเบด ลกตดไฟ หรอใหกาซพษเกดขน ดงนนจงไมควรใหสารเคมเหลานผสมกนเพราะจะเกดอนตรายขนได

2. สารไวไฟ หมายถง สารเคมทไวไฟลกตดไฟไดงาย สารไวไฟมทงทเปนของแขง ของเหลว และกาซ ของแขงไวไฟจะมอนตรายนอยกวาของเหลวและกาซ ส าหรบของเหลวไวไฟนนมกจะมสมบตระเหยกลายเปน

หลกสตรปฏบตการเคม 56

ไอไดด เพราะมจดวาบไฟต า (จดวาบไฟ หมายถง อณหภมต าสดทจะท าใหสารเกดการระเหยเปนไอทมความเขมขนในอากาศเพยงพอทจะเกดการลกตดไฟไดเมอมเปลวไฟจออยทผวหนาของของเหลวนน) เมอไอตดไฟจะลกลามไปยงตนตอได สารเคมประเภทนนบวาเปนอนตรายมาก และถาหากมจดวาบไฟต ากวาหรอใกลเคยงกบอณหภมหองเทาใด อนตรายกจะยงมมากขนเทานน เชน โทลอน มจดวาบไฟท 4 องศาเซลเซยส จะลกตดไฟไดงายกวาเมทานอลซงมจดวาบไฟท 16 องศาเซลเซยส โดยทวไปแลวสารทจดวาไวไฟมากจะมจดวาบไฟต ากวา 22 องศาเซลเซยส สวนสารทจดวาไวไฟนนจะมจดวาบไฟระหวาง 22 องศาเซลเซยส ถง 66 องศาเซลเซยส

วธการแกไขอนตรายทเกดขนจากการใชสารเคม

- กรณกนเขาไป เรยกรถพยาบาลและควรม MDSD ไวในมอ อยาพยายามจดการโดยพลการ โดยการใหกนสารอน ๆ เขาไปเพอท าใหเปนกลางเพราะอาจเกดปฏกรยาทไมคาดคดภายในรางกายรวมถงความรอน ใหลางปากดวยน า อยากระตนใหอาเจยนเพราะเสยงตอการท าใหน าทวมปอด ใหดมน าปรมาณมาก ๆ อาจตองพลกผปวยทไมไดสตใหนอนตะแคงเพอหลกเลยงการส าลกในระหวางการอาเจยน และใหปฏบตตาม MSDS ทระบไว

- กรณทสดดม ยายผปวยไปยงสถานทมอากาศบรสทธโดยดวน แตอยาเสยงเขาไปชวยผปวยโดยไมไดใสเครองปองกนระบบหายใจ ใหตรวจสอบการหายใจของผปวย ถายงหายใจอยใหขยายเสอผาใหหลวม ถาไมหายใจหรอหายใจตดขดอาจตองชวยผายปอดหรอใชเครองชวยหายใจ

- กรณสมผสดวงตา ลางตาดวยน าจ านวนมากเปนเวลาอยางนอย 15 นาท (โดยใชทช าระลางดวงตา แตถาไมมใหผปวยนอนกบพนและรนน าลางตา ) ถาสารเคมกดเนอเยอบางทตองใชการลางตามากกวา 1 ชวโมง ชวยผปวยเปดเปลอกตา กรอกลกตาไปรอบ ๆ อยาพยายามเตมสารอน ๆ เพอท าใหเปนกลาง ถาผปวยใสคอนแทรกเลนสอยาเสยเวลาในการเอาออก ใหใชน าช าระลางตาเลยอยางนอย 15 นาท

- กรณสมผสผวหนง ถาสารเคมเปนของแขงแหงใหใชแปรงปดออกใหมากทสดกอนลาง และใหลางดวยน าโดยเรวเปนเวลาอยางนอย 15 นาท โดยใชฝกบวฉกเฉน ทช าระลางดวงตา หรออางลางมอ ขณะทช าระลางใหถอดชดทปนเปอนออกรวมถงเครองประดบ รองเทา และอปกรณตาง ๆ ขอพงระวงอยาท าตวเปน อนเทรน อยางไมถกกาลเทศะ เชน ใสนาฬกา แหวน เขมขด และเครองประดบตาง ๆ ถาใสอยตองเอาออกใหหมดกอนทจะท าใหเปนแผลบวม แมวาตาจะไดรบผลกระทบดวยหามถอดแวนตานรภยทสวมอยจนกวาสารเคมจะถกลางออกจากหนาและผมแลว อยาพยายามทท าใหเปนกลางโดยการเตมสารเคมอน ๆ หามใชโลชนหรอน ามนทาบรเวณทสมผส

- ท าใหผปวยอบอนและอยนง ๆ - สงผปวยใหถงมอแพทยโดยเรวทสด ถาใครมความรเกยวกบสารเคมหรออยในเหตการณแตไมเปน

อะไรใหน าเอา MSDS ของสารเคมนนไปดวย - การวนจฉยถงความรนแรงของการสมผสสารเคม ควรจะกระท าหรอวนจฉยโดยผเชยวชาญทาง

การแพทยเทานน

หลกสตรปฏบตการเคม 57

ใบงานท 2

เรอง การเตรยมความพรอมในการปฏบตการเคม และความปลอดภยในหองปฏบตการ

1. ใหนกศกษาบอกวธการถายเทสารเคมทเปนของแขงออกจากขวด มกวธ อะไรบาง

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

2. ใหนกศกษาการถายเทของเหลวออกจากบกเกอร มกวธ อะไรบาง

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

3. ใหนกศกษาบอกขอปฏบตในการใชหองปฏบตการ

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

หลกสตรปฏบตการเคม 58

4. ใหนกศกษาบอกวธการจดเกบและรกษาสารเคม

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

5. ใหนกศกษาบอกวธการแกไขอนตรายทเกดจากการใชสารเคม

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

หลกสตรปฏบตการเคม 59

แผนการจดการเรยนร ตอนท 3 การใชเครองชง และเครองมอวด

หวเรอง

วธการใชเครองชง และการใชเครองมอวดแบบตางๆ

ตวชวด

1. อธบายและใชเครองชงมวลสาร 2. อธบายและใชเครองมอวดปรมาตรของของเหลว 3. อธบายและเลอกใชวสดและเทคนควธการในการใชเครองชงไดอยางถกตอง

เนอหา 1. วธการใชเครองชงมวลสาร 2. วธการใชเครองมอวดปรมาตรของของเหลว

กจกรรมการเรยนร

1. ครน าอปกรณมาวางหนาหองและถามนกศกษาวาอปกรณนชออะไร และใชท าอะไร ตามความรพนฐานของนกศกษา 2. แบงกลมนกศกษา และแจกใบความร 3. นกศกษาอาน และศกษาใบความร 4. นกศกษาแตละกลมสงตวแทนมารบใบงาน 5. นกศกษาท าใบงานทไดรบมอบหมายและท าการทดลองการใชเครองชงแบบตาง ๆ 6. นกศกษาแตละกลมน าเสนอผลการทดลองของกลมตวเอง 7. ครและนกศกษารวมกนสรป และแลกเปลยนเรยนรความรทไดจากการท ากจกรรม

ระยะเวลา 3 ชวโมง

สอ/วสด/อปกรณ

1. บกเกอร 2. กระดาษ 3. ชอนตกสาร 4. หลอดฉดยา 5. เครองชง 6. กระบอกตวง 7. ขวดวดปรมาตร 8. ปเปตต

หลกสตรปฏบตการเคม 60

9. บวเรต 10. ลกยางส าหรบดดน า

การวดผลประเมนผล

1. การสงเกตการท ากจกรรมรวมกน 2. การท าใบความร 3. การซกถาม

หลกสตรปฏบตการเคม 61

ใบความรท 3

เรอง การใชเครองชง และเครองมอวด

เครองชง

เครองชง (balance) เปนเครองมอพนฐาน ทพบไดทวไปในหองปฏบตการ ใชในการชงสารใหไดปรมาณตามตองการ โดยสวนใหญในปจจบนจะเปนเครองชงแบบไฟฟา แสดงผลเปนตวเลข ความละเอยดของการชง 0.01 ถง 0.00001 กรม บรษทผผลตมหลายรน หลายแบบใหเลอก ทคนหนา คนตา กเปนของ satories Precision และ mettler

การใชงานและการดแลรกษาเครองชง

1. จะตองตดตงเครองชงในพนททไมมการสนสะเทอน และอยในแนวระนาบ เชน ตดตงบนโตะหนออน เปนตน

2. ปรบระดบลกน าใหอยในต าแหนงทก าหนด 3. ในการวางสารเคมตองวางในต าแหนงกงกลางของจานชงเสมอ 4. หามชงสารเคมบนจานชงโดยตรง เพราะสารเคมจะท าใหจานชงช ารดเสยหาย ตองชงสารเคมใน

ภาชนะอน เชน ขวดชงสาร หรอครซเบล สวนในการชงสารทกดกรอนโลหะไดใหชงสารในขวดชงสารทมฝาปด 5. หามชงสารเคมในขณะรอน ตองรอใหสารนนเยนลงจนถงอณหภมหองเสยกอน 6. หามชงสารทมน าหนกมากกวาความสามารถของเครองชง 7. ขณะชงหากมสารเคมหกหลน จะตองรบท าความสะอาดทนท 8. รกษาความสะอาดของเครองชงใหมความสะอาดอยเสมอ และปดดวยผาคลมเพอปองกนฝนเขาไป

ในเครองชง 9. จะตองมการปรบเทยบมาตรฐานของเครองชงเสมอ โดยใชตมน าหนกมาตรฐานทเหมาะสมกบ

น าหนกของสารตวอยางทตองการชง และไมใชมอจบตมน าหนกมาตรฐานตองใชคมคบ เพอปองกนน าหนกทเปลยนแปลงไปจากไขมนทตดบนตมน าหนกมาตรฐานขอผดพลาดทเกดขนไดจากการชงน าหนก เกดขนไดเสมอฉะนนจงจ าเปนตองระมดระวงเพอใหไดน าหนกถกตองตามความเปนจรง

- เนองจากมการเปลยนแปลงความชน เพราะวาสารบางตวสามารถดดความชนจากอากาศขณะชงได - มการระเหยของสารในขณะชง เนองจากเปนสารทระเหยไดงาย เพราะฉะนนจะตองชงสารในระบบปด

- การชงสารขณะรอน จะท าใหอากาศรอบๆ จานชงรอนขนและดนจานชงใหลอยขนท าใหชงน าหนกสารไดนอยกวาความเปนจรง

หลกสตรปฏบตการเคม 62

กระบอกตวง

กระบอกตวง เปนอปกรณทใชวดปรมาตรของของเหลวทใชในหองปฏบตการ จะ มขนาดตางๆ กน ตงแต 5 มลลลตรจนถงหลายๆ ลตร ใชเปนอปกรณส าหรบวดปรมาตรของของเหลวทมอณ หภมไมสงกวาอณหภมของหองปฏบตการ กระบอกตวงไมสามารถใชวดของเหลวทมอณ หภมสงไดเนองจากอาจจะท าใหกระบอกตวงแตกได กระบอกตวงจะบอกปรมาตรของของเหลวอยางคราว ๆ ถาตองการวดปรมาตรทแนนอนตองใชอปกรณวดปรมาตรอนๆ เชน ไพเพทหรอบวเร ตต โดยปกตความผดพลาดของกระบอกตวงเมอมปรมาตรสงสดจะมประมาณ 1 เปอรเซนต กระบอกตวงขนาดเลกใชวดปรมาตรไดใกลเคยงความจรงมากกวากระบอกตวงขนาดใหญ

วธอานปรมาตรของของเหลวในกระบอกตวงนนสามารถท าไดโดยการยกกระบอกตวงใหตงตรงและใหทองน าอยในระดบสายตา และอานคาปรมาตร ณ จดต าสดของทองน า

ขวดวดปรมาตร ขวดวดปรมาตร เปนอปกรณวดปรมาตรทใหความเทยงตรงสงมาก นยมใชวดปรมาตรของของเหลวหรอสารละลายทตองการทราบความเขมขนทแนนอน ขดบอกปรมาตรจะมอยในขดเดยวและเปนวงรอบคอขวด ความจของขวดวดปรมาตรทระบไวจะเปนปรมาตรทอณหภมซงก าหนดไว ซงมกจะเปนท 20 o

C ขวดวดปรมาตรทมขนาดใหญจะใหความเทยงตรงต ากวาขวดวดปรมาตรทมขนาดเลก ขวดวดปรมาตรมขนาดตงแต 1 cm3 ถง 2 dm3 ปรมาตรของสารละลายทบรรจในขวดวดปรมาตรจนถงขดทก าหนดจะมคาเทากบปรมาตรทระบขนาด และเมอถายออกสภาชนะอน มปรมาตรทลดลงจากคาทระบเลกนอย อปกรณวดปรมาตรของของเหลวในลกษณะนจะมตวหนงสอระบเอาไวทผวเครองแกววา TC (to contain) หรอ C หรอ IN

หลกสตรปฏบตการเคม 63

วธการใชขวดวดปรมาตร

1.ค านวณความเขมขนของสารในกรณทสารเปนของเหลว วาเราตองปเปตตสารละลายไปยงขวดวด ปรมาตรดวยปรมาตรเทาใด สวนในกรณทสารเปนของแขง เราตองค านวณวาเราตองชงสารไปยงขวดวดปรมาตรดวยปรมาณเทาใด

C1 V1 = C2 V2

10 M . V1 = 0.1 M . 100 ml

V1 = 1 ml

เราตองปเปตต 10 M NaOH มา 1 ml

แลวปรบปรมาตรเปน 100 ml

2.ในกรณทสารเปนของเหลว ปเปตตสารละลายไปยงบวเรตต แตถาเปนสารละลายกรดตองเตมน ากลน ลงในบวเรตตกอนแลวจงปเปตตสารละลายกรดลงไปในบวเรตต สวนในกรณทสารเปนของแขงใหละลายสารดวยตวท าละลายในบกเกอรแลวเทสารละลายลงไปยงขวดวดปรมาตร โดยใหกานกรวยหรอปลายปเปตตอยต ากวา ขดบอกปรมาตร

หลกสตรปฏบตการเคม 64

3.ละลายสารในขวดวดปรมาตรใหมปรมาตร3/4ของขวดปดจกขวดแลวหมนขวดปรมาตรดวยขอมอ(ในกรณทสารเปนของแขง)หรอใหสารผสมเปนเนอเดยวกน (ในกรณทสารเปนของเหลว)ควรจบทคอขวดวดปรมาตรอยาจบทตวขวดวดปรมาตร เพราะจะท าใหสารละลายอนขนเนองจากความรอนในมอ

4.เตมตวท าละลายลงในขวดปรมาตร จนสวนโคงเวาต าสด ของสารละลายอยต ากวาขดบอกปรมาตร

5.เตมตวท าละลายจนสวนโคงเวาต าสดอยตรงกบขดก าหนดปรมาตรโดยใชหลอดหยดหรอปเปตต การอานปรมาตรตองใหระดบสายตาอยในระดบเดยวกนกบขดบอกปรมาตร เพอปองกนการอานปรมาตรผด

หลกสตรปฏบตการเคม 65

6.ปดจกขวดปรมาตรแลวคว าขวดจากบนลงลางจากนนเปดจกตงทงไวประมาณ 30 วนาทเพอไลฟองอากาศภายในขวดวดปรมาตรออกไปท าแบบน 2-3 ครง เพอใหสารละลายผสมเปนเนอเดยวกนและมเนอสารเทาเทยมกนทกสวน

ขอควรระวง - ขณะท าการทดลอง ควรจบทคอขวดวดปรมาตร อยาจบทตวขวดวดปรมาตรเพราะจะท าใหสารละลายอนขน เนองจากความรอนจากมอ - เมอปลอยสารละลายออกจากบวเรตตจนสารละลายลดลงถงขดบอกปรมาตรสดทายของบวเรตตนน ๆ ตองรบปดบวเรตตทนทหากปลอยใหสารละลายเลยขดบอกปรมาตรสดทาย จะไมทราบปรมาตรทแนนอนของสารละลายทผานบวเรตตลงมา

ปเปตต (pipette) เปนอปกรณทใชวด ใชส าหรบตวง หรอวดปรมาตรของสารละลายใหไดปรมาตรทแนนอน มความถกตองสง ม 2 ชนดดวยกน คอ measuring pipette และ volumetric pipette สงเกตไดงายๆ หากเปนแบบ volumetric pipette จะมแกวปองบรเวณตรงกลางปเปตต ซงความถกตองจะมมากกวา measuring pipette โดยมวธการใชงานทงายส าหรบผทใชเปนแลว แตยากส าหรบผทยงไมเคยใช ตองใชรวมกบลกยาง ( rubber bulb) เพอดดสารละลายเขาไปในปเปตต ใหมากกวาขดบอกปรมาตร จากนนน าลกยางออก แลวใชนวชปดทปลายปเปตต หลงจากนนคอยๆ ปลอยสารละลายออกมาจนถงขดบอกปรมาตร และคอยถายสารละลายในปเปตตลงในภาชนะทตองการ

หลกสตรปฏบตการเคม 66

วธการใชปเปตต

1.ใชมอบบอากาศออกจากลกยางใหมากทสดเทาทจะท าไดแลวน าลกยางไปสวมทปลายบนของ ปเปตตทสะอาดและแหงถาปเปตตไมแหง ตองกลวดวยน าทตองการวดปรมาตร

2.จมปลายปเปตตลงในสารละลายทจะวดปรมาตร โดยทปลายปเปตตอยต ากวาระดบสารละลาย ตลอดเวลาทท าการดดเพราะเมอใดทระดบของสารละลายในภาชนะลดลงต ากวาปลายปเปตต ในระหวางทท าการดด สารละลายจะพงเขาสลกยางทนท

3.คลายมอทบบลกยางออกใหของเหลวถกดดขนในปเปตต จนเลยขดบอกปรมาตรบนกานปเปตต ประมาณ 3 cm

หลกสตรปฏบตการเคม 67

4.ดงลกยางออก ใชนวชขวาปดปลายบนปเปตตใหแนนโดยทนท จบกาน ปเปตตดวยนวหวแมมอและนวกลาง (ไมควรใช ปากดด ถาสารละลายนนเปนสารทมพษ หรอเปนกรดแก ดางแก ตองใชเครองดดหรอกระเปาะยางตอตอนบนของปเปตต)

5.ยกปเปตตขนใหพนจากของเหลว ใชกระดาษทชชซบหยดของเหลวทเกาะอยภายนอก ของปเปตตใหแหง

6.จบปเปตตใหตงฉากแลวคอยๆ ผอนนวชขวา เพอใหสารละลายทเกนขดบอกปรมาตรไหลออกไป จนกระทงสวนโคงเวาต าสดของสารละลายแตะกบขดบอกปรมาตรพอด ปดแนนดวยนวชไมใหอากาศเขาไดอก

หลกสตรปฏบตการเคม 68

7.ปลอยใหสารละลายทอยในปเปตตลงในภาชนะทเตรยมไว โดยยกนวชขน ใหสารละลายไหลลงตามแรงโนมถวงของโลกจนหมด แลวแตะปลายปเปตตกบขางภาชนะ เพอใหสารละลายหยดสดทายไหลลงสภาชนะ หามเขยา เปาหรอเคาะปเปตตกบขางภาชนะทรองรบเปนอนขาด ถงแมจะเหนวายงมของเหลวตดคางอยทปลายปเปตตเลกนอยกตาม มฉะนนปรมาตรของของเหลวทถายออกจากปเปตตอาจผดพลาดได

บวเรตต

บวเรตตเปนอปกรณวดปรมาตรทมลกษณะคลายกบ Measuring pipet คอ มขดบอกปรมาตรตาง ๆ ไว บวเรตตมหลายขนาด ดงนนเมอจะน าบวเรตตไปใชจงควรเลอกใหเหมาะสมกบลกษณะของงานทจะน าไป ใชดวย กอนใชบวเรตตจะตองลางใหสะอาด และตองตรวจดกอกส าหรบไขใหสารละลายไหลดวยวา อยในสภาพทใชงานไดดหรอไม การลางบวเรตตปกตใชสารซกฟอก หรอถาจ าเปนอาจตองใชสารละลายท าความสะอาดในกรณทลางดวยสารซกฟอกไมออก การลางตองใชแปรงกานยาวถไปมาแลวลางดวยน าประปา หลาย ๆ ครงจนแนใจวาสารซกฟอกหรอสารละลายท าความสะอาดออกหมด ตอจากนนจะตองลางดวยน ากลนเพยงเลกนอยอก 1-2 ครง กอนทจะน าไปใชงาน ลกษณะของบวเรตตทสะอาดจะไมมหยดน าเลก ๆ เกาะอยตามผวแกวดานในของบวเรตต และผวน าจะไมแตกแยก

ส าหรบกอกปดเปดของบวเรตตกตองท าความสะอาดเชนเดยวกน อาจลางดวยสารละลายท าความสะอาดหรอตวท าละลายอนทรย เชน เบนซน หรอแอซโตน ใชส าลเชดกอกใหจาระบททาไวเดมออกไป แลวทาจาระบทกอกใหม การทานนใหทาเฉพาะตรงบรเวณ A และ B เทานน โดยบรเวณ A ทาตามขวาง สวนบรเวณ B ทาตามยาว การทาจาระบตองทาบาง ๆ หากทาหนามากเกนไปจะอดรกอกของบวเรตตได

หลกสตรปฏบตการเคม 69

เมอจะใสสารละลายในบวเรตต จะตองลางบว เรตต ดวยสารละลายนนกอนโดยใชสารละลาย ประมาณ 5-10 มล. ใสลงไปหมนบวเรตต เพอใหสารละลายเปยกผวดานในของบวเรตตอยางทวถง เปดกอกใหสารละลายไหลผานออกทางปลายบวเรตต แลวเทสารละลายนทงไป อาจท าซ าอก 1-2 ครง หรอมากกวานกได เพอใหแนใจวาบวเรตตสะอาดจรง ๆ ตอจากนน จงคอย ๆ เทสารละลายลงในบวเรตตใหอยเหนอระดบ ขดศนยเพยงเลกนอย (กอนเทสารละลายลงในบวเรตตตองปดกอกกอนเสมอ) แลวปรบปรมาตร โดยใหสวนเวาต าสดของสารละลายอยตรงขดบอกปรมาตรพอด การเทสารละลายลงในบวเรตตนเทคนคทถกตองกคอ จะตองเทสารละลายผานกรวยกรอง เพอไมใหสารละลายหก อกประการหนงถาเทสารละลายใสบกเกอรกอนแลวจงเทลงในบวเรตต ถาบกเกอรไมสะอาดจะท าใหสารละลายนนสกปรกหรอความเขมขนอาจเปลยนแปลงได วธการท าเชนนถอวาเปนการปฏบตทผด ไมควรท าอยางยง

การใชบวเรตตทถกตองควรปฏบตดงน

1. กอนน าบวเรตตไปใชตองลางบวเรตตใหสะอาดดวยสารซกฟอกหรอสารละลาย ท าความสะอาด ลางใหสะอาดดวยน าประปาแลวลางดวยน ากลนอก 2-3 ครง

2. ลางบวเรตตดวยสารละลายทจะใชเพยงเลกนอยอก 2-3 ครง แลวปลอยใหสารละลายนไหลออกทางปลายบวเรตต

3. กอนทจะเทสารละลายลงในบวเรตตตองปดบวเรตตกอนเสมอ และเทสารละลายลงในบวเรตตโดยผานทางกรวยกรอง ใหมปรมาตรเหนอขดศนยเลกนอย เอากรวยออกแลวเปดกอกใหสารละลายไหลออกทางปลายบวเรตต เพอปรบใหปรมาตรของสารละลายอยทขดศนยพอด (ทบรเวณปลายบวเรตตจะตองไมมฟองอากาศเหลออย หากมฟองอากาศจะตองเปดกอกใหสารละลายไลอากาศออกไปจนหมด)

4. ถาปลายบวเรตตมหยดน าของสารละลายตดอย ตองเอาออกโดยใหปลายบวเรตตแตะกบบกเกอรหยดน ากจะไหลออกไป

5. การจบปลายบวเรตตทถกตอง (ดงภาพ) หากใชบวเรตตเพอการไทเทรต หรอการถายเทสารในบวเรตตลงสภาชนะทรองรบจะตองใหปลายบวเรตตอยในภาชนะนน ทงนเพอไมใหสารละลายหก

หลกสตรปฏบตการเคม 70

6. เมอปลอยสารละลายออกจากบวเรตตจนสารละลายลดลงถงขดบอกปรมาตรสดทายของบวเรตตนน ๆ ตองรบปดบวเรตตทนท หากปลอยใหสารละลายเลยขดบอกปรมาตรสดทายลงมา จะไมทราบปรมาตรทแนนอนของสารละลายทผานบวเรตตลงมา

อนง ในกรณทตองใชสารละลายทมจ านวนมาก และใชบวเรตตในการถายเท เมอปลอยสารละลายจนถงขดบอกปรมาตรสดทายแลว ตองปดบวเรตตกอน แลวจงเตมสารละลายลงในบวเรตต ปรบใหมระดบอยทขดศนยใหม ตอจากนนกปลอยสารละลายลงมาจนกวาจะไดปรมาตรตามตองการ

หลกสตรปฏบตการเคม 71

ใบงานท 3

เรอง การใชเครองชง และเครองวด

1. ใหนกศกษาบอกวธการใชงานและการดแลรกษาเครองชง

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

2. ใหนกศกษาบอกวธการใชกระบอกตวง

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

3. ใหนกศกษาบอกวธการใชขวดวดปรมาตร

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

หลกสตรปฏบตการเคม 72

4. ใหนกศกษาบอกวธการใชปเปตต

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

5. ใหนกศกษาบอกวธการใชบวเรตต

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

หลกสตรปฏบตการเคม 73

แผนการจดการเรยนร ตอนท 4 การใชอปกรณเครองแกว

หวเรอง การใชอปกรณเครองแกว

ตวชวด

1. อธบายและใชอปกรณเครองแกว 2. อธบายและเลอกใชวสดอปกรณเครองแกวไดถกตองเหมาะสมกบการทดลอง

เนอหา 1. วธการใชอปกรณเครองแกว 2. วธการเลอกใชวสดอปกรณเครองแกวทเหมาะสมกบการทดลอง

กจกรรมการเรยนร 1. ครน าอปกรณมาวางหนาหองและถามนกศกษาวาอปกรณนชออะไร และใชท าอะไร ตามความร พนฐานของนกศกษา 2. แบงกลมนกศกษา และแจกใบความร 3. นกศกษาอาน และศกษาใบความร 4. นกศกษาแตละกลมสงตวแทนมารบใบงาน 5. นกศกษาท าใบงานทไดรบมอบหมายและทดลองใชอปกรณในการทดลองใหเหมาะสมกบการทดลอง ทได 6. นกศกษาแตละกลมน าเสนอผลการทดลองใชอปกรณวามความเหมาะสมกบการทดลองของกลม ตวเองหรอไมอยางไร 7. ครและนกศกษารวมกนสรป และแลกเปลยนเรยนรความรท ไดจากการท ากจกรรม

ระยะเวลา 2 ชวโมง

สอ/วสด/อปกรณ 1. ใบความร 2. ใบงาน 3. บกเกอร 4. กระบอกตวง 5. แทงแกวคนสาร 6. กรวย 7. หลอดทดลอง 8. หลอดหยด

หลกสตรปฏบตการเคม 74

การวดผลประเมนผล 1. การสงเกตการท ากจกรรมรวมกน 2. การท าใบความร 3. การซกถาม

หลกสตรปฏบตการเคม 75

ใบความรท 4

เรอง การใชอปกรณเครองแกว

การใชอปกรณเครองแกว

เครองแกวทวไปทใชในหองปฏบตการ ไดแก ฟลาสก บกเกอร กระบอกตวง ไปเปต ต ขวดวดปรมาตร บวเรต ฯลฯ ในบรรดาเครองแกวเหลานพบวา ไปเปต ต ขวดวดปรมาตร และบวเรต ตนบวามความส าคญตอความถกตองของผลการวเคราะห เนองจากเปนเครองแกวพนฐานทใชเตรยมสารละลายมาตรฐานและวเคราะหตวอยาง สงส าคญในการใชเครองแกววดปรมาตรเหลาน กคอการอานปรมาตรใหถกตองและเหมาะสม ซงการอานปรมาตรทถกตองนนจะตองใหสายตาอยในระดบเดยวกนกบจดต าสดของสวนโคงเวา สวนโคงเวานเกดจากแรงดดผวระหวางผวแกวกบของเหลวต าแหนงของระดบสายตาในการอานปรมาตรมความส าคญตอคาทไดจากการอานปรมาตรมาก กลาวคอ (ประเสรฐ, 2539)

1. ถาระดบสายตาอยเหนอสวนโคงเวาต าสดของของเหลว (ก) ปรมาตรทอานไดจะมากกวาปรมาตรจรง

2. ถาระดบสายตาอยในระดบเดยวกนกบสวนโคงเวาต าสดของของเหลว (ข) ปรมาตรทอานไดจะมคาถกตอง

3. ถาระดบสายตาอยต ากวาสวนโคงเวาต าสดของของเหลว (ค) ปรมาตรทอานไดจะนอยกวาปรมาตรจรง

การอานปรมาตรจากเครองแกววดปรมาตร

ทมา : Beran (1993)

หลกสตรปฏบตการเคม 76

เครองแกวทใชกนในหองปฏบตการมระดบคณภาพ ( grade หรอ class) แยกเปน A กบ B (พงศศร และภญญา , 2540) เครองแกวเกรด A มความถกตองมากทสด สวนเครองแกวเกรด B มความถกตองพอสมควร ดงนนผวเคราะหตองเลอกใชเครองแกวใหเหมาะสมกบงาน โดยทวไปนนเครองแกวทเกยวของกบงานเตรยมสารละลายมาตรฐานตางๆ จะใชเกรด A สวนเครองแกวเกรด B จะใชกบงานๆ ทวไปในหองปฏบตการ อยางเชน ใชไปเปตตเกรด B เพอเตมน ายาเคมเพอเรงปฏกรยาหรอท าใหเกดส เปนตน

ขวดรปชมพ (Erlenmeyer flask) มชอเรยกอกอยางวา conical flask ท าดวยแกว มหลายขนาดตงแต 5 มลลลตร ถง 1000 มลลลตร ใชส าหรบใสสารละลายในการทดลอง ไทเทรตชน ( titration) โดยสารละลายทใชในขวดรปชมพจะเรยกวาไทแทรนด ( titrand) ใชคกบอปกรณอกอยางหนงคอบวเรตต (burette) สารละลายทบรรจในบวเรตตจะเรยกวาไทแทนท (titrant)

บกเกอร มหลายขนาดและมความจตางกน โดยทขางบกเกอรจะมตวเลขระบความจของบกเกอร ท าใหผใชสามารถทราบปรมาตรของของเหลวทบรรจอยไดอยางคราวๆ และบกเกอรมความจตงแต 5 มลลเมตร จนถงหลายๆลตร อกทงเปนแบบสง แบบเตย และแบบรปทรงกรวย ( conical beaker) บกเกอรจะมปากงอเหมอนปากนกซงเรยกวา spout ท าใหการเทของเหลวออกไดโดยสะดวก spout ท าใหสะดวกในการวางไมแกวซงยนออกมาจากฝาทปดบกเกอร และ spout ยงเปนทางออกของไอน าหรอแกสเมอท าการระเหยของเหลวในบกเกอรทปดดวยกระจกนาฬกา (watch grass) การเลอกขนาดของบกเกอรเพอใสของเหลวนนขนอยกบปรมาณของเหลวทจะใส โดยปกตใหระดบของเหลวอยต ากวาปากบกเกอรประมาณ 1 - 1 1/2 นว

ประโยชนของบกเกอร 1. ใชส าหรบตมสารละลายทมปรมาณมากๆ 2. ใชส าหรบเตรยมสารละลายตางๆ 3. ใชส าหรบตกตะกอนและใชระเหยของเหลวทมฤทธกรดนอย

หมายเหต : หามใชบกเกอรทกขนาดทดลองปฏกรยาระหวางสารโดยเดดขาด

หลกสตรปฏบตการเคม 77

บกเกอรขนาดตางๆ

แทงแกวคน สาร (stirring rod) ใชส าหรบคนสารละลายให สารละลายเขากนเปนเนอเดยวกน สามารถท าเองได โดยใชแกวตน ตดใหความยาวพอเหมาะโดยใชตะไบขดใหเปนรอย และใชผาจบแทงแกวและหกออก หลงจากตดแลวแทงแกวจะมความคมมาก อาจจะบาดมอได ตองลบคมออกกอน โดยใชเปลวไฟจากตะเกยงบนเสน จากนนน าปลายแทงแกวมาใหความรอนดวยตะเกยงบนเสน จนกระทงแกวเรมหลอมมสสมปรากฏ ใหรบน าออกจากเปลวไฟ และบบดวยคมทท าดวยโลหะ จะท าใหไดปลายดานหนงแบน เพอใชส าหรบคนสารละลาย

กรวยกรองแกว (glass funnel) ใชในการถายเทสารเคมจากภาชนะทมขนาดใหญ ลงในภาชนะทมขนาดเลก เชน ตองการบรรจสารละลายกรดไฮโดรคลอรก(HCl) ลงในบวเรตต โดยการคอยๆ เทสารละลายจากบกเกอรทมกรดไฮโดรคลอรกอย ผานกรวยกรองแกว ลงในบวเรตต หรอใชส าหรบกรอง แยกสารทเปนของแขงทไมละลายออกจากสารละลายโดยใชกระดาษกรองวางภายในกรวยกรอง คอยๆ รนสารผสมผานกรวยกรองทมกระดาษกรองอย ซงของแขงจะตดอยบนกระดาษกรอง สวนสารละลายจะผานกระดาษกรองออกมา

หลกสตรปฏบตการเคม 78

ขวดชงสาร (Weighing bottles) เปนอปกรณเครองแกวทใชในหองปฏบตการ ใชส าหรบการชงสารทเปนของแขงใหมความถกตองมากกวาการชงแบบทวไป โดยสวนใหญแลววสดทใชผลตขวดชงสารท ามาจากแกวทบางและแตกงาย หรอบางครงอาจใชวสดทท ามาจากเซรามก หรอ พลาสตก รปรางรปทรงขวดชงสารนนจะแตกตางกนไป ทนยมจะมอย 2 ลกษณะดวยกนคอ

1. แบบทรงเตย (flat glass dish) และมฝาปด ใชในกรณ การชงสารทดดความชนไดรวดเรว หรอสารทสลายตวไดงายเมอสมผสกบความชนในอากาศ ตองชงในสภาวะทไมมอากาศ ระบบปดทเปนบรรยากาศของไนโตรเจน

2. แบบทรงสง (A tall-shape dish) มฝาปด ใชในการชงสารไดโดยตรงโดยไมตองใชกรวยชวย

หลอดทดลอง (test tube) ใชส าหรบใสสารละลาย หรอสารเคมใดๆ ในปรมาณนอยๆ เพอทดสอบปฏกรยาเคมทเกดขนในระบบเลก โดยใชรวมกบทวางหลอดทดลอง (test tube rack) สามารถทดลองปฏกรยาไดพรอมกนหลายชด ในระบบเปดและปด หากท าในระบบปดจะใชจกยางปดดานบน

หลกสตรปฏบตการเคม 79

หลกการท าความสะอาดเครองแกว เครองแกวทใชในการทดลองตองท าความสะอาดเครองแกวนนทนท หลงจากน าไปใชงานแลว เพอใหเครองแกวแหงกอนทจะน าไปใชงานในครงตอไป และตองลางใหสะอาดเสมอ มฉะนนจะท าใหผลการทดลองผดพลาดหรอคลาดเคลอนไปจากความจรงได

หลกการทวๆ ไปของการลางเครองแกว มดงน 1. น าสารละลายทอยภายในเครองแกวออกทงใหหมด ตามวธทงสารทถกตอง 2. ดงปายหรอฉลากทตดออก 3. ลางดวยแปรงโดยใชสบหรอสารซกฟอกหรอสารละลายท าความสะอาด

4. ลางดวยน าสะอาด เพอลางสบ สารซกฟอกหรอสารละลายท าความสะอาดออกใหหมด

5. ลางดวยน ากลนอก 1 - 2 ครง ถาเครองแกวนนสะอาดจะสงเกตเหนน าทพนผวเครองแกวเปยกสม าเสมอเปนแบบเดยวกน แตถาเครองแกวยงไมสะอาด จะสงเกตเหนหยดน ามาเกาะขางเครองแกวนน 6. ท าใหแหง ซงวธการท าใหเครองแกวแหงมหลายวธ เชน 6.1 ท าใหแหงบนราวส าหรบวางเครองแกว เปนการท าเครองแกวใหแหงโดยตงทงไวในอากาศบนราว 6.2 ท าใหแหงในเตาอบ การท าเครองแกวใหแหงดวยเตาอบจะเรวกวาการปลอยใหแหงเองในอากาศ 6.3 ท าใหแหงโดยใชเปลวไฟจากตะเกยงบนเสน โดยน าอปกรณเครองแกวนนมาใหความรอนเบาๆ โดยใชเปลวไฟจากตะเกยงบนเสน จะท าใหเครองแกวแหงเรวขน 6.4 ท าใหแหงดวยแอซโตน (acetone) เครองแกวทเปยกน าจะแหงเรวขนเมอลางดวยแอซโตนเพยงเลกนอย เพราะแอซโตนระเหยงายจะชวยดงอากาศใหผานเขามาในเครองแกว ท าใหเครองแกวแหงเรวขน

หลกสตรปฏบตการเคม 80

ใบงานท 4

เรอง การใชอปกรณเครองแกว

1. อปกรณเครองแกวของวทยาศาสตรมอะไรบาง

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

2. ใหนกศกษาบอกประโยชนของบกเกอร

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

3. ใหนกศกษาบอกวธการใชแทงแกวคนสาร

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

หลกสตรปฏบตการเคม 81

4. ระดบคณภาพเครองแกวทใชในหองปฏบตการมกระดบ อะไรบาง

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

5. ใหนกศกษาบอกหลกทวไปของการลางเครองแกว

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................................

หลกสตรปฏบตการเคม 82

แผนการจดการเรยนร ตอนท 5 การกรองและประเภทของตวกรอง

หวเรอง

กรองและประเภทของตวกรอง ตวชวด

1. อธบายการกรองและตวกรองแบบตาง ๆ ได 2. สบคน รวบรวมขอมลเกยวกบประโยชนและเทคนคการกรองและการเลอกใชตวกรองแบบตางๆ

เนอหา 1. วธการกรองและตวกรองแบบตางๆ 2. วธการเลอกใชตวกรองแบบตางๆ

กจกรรมการเรยนร

1. ครซกถามนกศกษาโดยใหชวยกนยกตวอยางเครองกรองทนกศกษารจก 2. นกศกษาชวยกนบอกวธการใช ประโยชน และเทคนคของการกรองและตวกรองแบบตางๆ 3. แบงกลมนกศกษา และแจกใบความร 4. นกศกษาอานและศกษาใบความร 5. นกศกษาท าใบงานทไดรบมอบหมาย 6. แตละกลมสงตวแทนมาจบฉลาก หวขอในการท าแผนผง ความคด 7. นกศกษาแตละกลมน าเสนอผลงาน แผนผงความคดของ กลมตวเอง 8. ครและนกศกษารวมกนสรป และแลกเปลยนเรยนรความรทไดจากการท ากจกรรมทผานมา 9. นกศกษาไปศกษาคนควาขอมลเพมเตมเกยวกบประโยชน และเทคนคการใชตวกรองแบบ

ตาง ๆ แลวจดท าเปนหนงสอเลมเลกมาน าเสนอหนาหองเรยน และน าผลงานของแตละกลมมาจด มมคนควาเพมเตม ระยะเวลา

3 ชวโมง

สอ/วสด/อปกรณ

1. ใบงาน 2. ใบความร 3. กระดาษปรป 4. กระดาษ A4 5. สเมจก

หลกสตรปฏบตการเคม 83

6. หองสมด 7. หนงสอเรยน 8. อนเตอรเนต

การวดผลประเมนผล

1. การสงเกตการท ากจกรรมรวมกน 2. การท าใบความร 3. การซกถาม

หลกสตรปฏบตการเคม 84

ใบความรท 5

เรอง การกรองและประเภทของตวกรอง

เทคนคเกยวกบการกรอง

การกรองเปนวธแยกของแขงทไมบรสทธออกจากของเหลวหรอสารละลาย หรอเปนการแยกสารทเปนของแขงทอยในรปของผลกหรอตะกอนออกจากของเหลวหรอสารละลาย โดยใชตวกรอง เชน กระดาษกรอง, Membrane filter ฯลฯ การกรองทมประสทธภาพดนนขนอยกบการเลอกอปกรณ การกรองทเหมาะสมกบลกษณะของตะกอน และใชเทคนคการท าทถกตอง ตอไปนจะขอกลาวถงเทคนคเกยวกบการกรองทส าคญฯ

ประเภทของการกรอง

การกรองดวยแรงดงดดของโลก

1. การกรองดวยแรงดงดดของโลก เปนการกรองอยางธรรมดาทใชกนในหองทดลองทวไป เพราะการกรองโดยวธนโอกาสทจะท าใหกระดาษกรองฉกขาดนนมนอยกวาการกรองดวยแรงสญญากาศและยงเหมาะส าหรบการกรองตะกอนทมลกษณะคลายวนมากเพราะตะกอนทมลกษณะคลายวนและตะกอนทละเอยดมาก จะอดรและเกาะกนแนนเมอกรองดวยแรงสญญากาศ ส าหรบอปกรณการกรองดวยแรงดงดดของโลกประกอบดวย กรวยกรองกระดาษกรอง และทยดกรวยกรอง

2. การกรองดวยสญญากาศ เปนวธการกรองทสะดวกและรวดเรวแตตวกรองจะตองมความคงทนแขงแรงมฉะนนจะทะลได การกรองโดยวธนนยมใชกรวยกรองทเรยกวากรวยบชเนอร ซงท าดวยกระเบองเคลอบมกนแบนและมรพรน วางกระดาษกรองใหปดรพรนทงหมดแลวท าใหกระดาษกรองเปยกเพอใหกระดาษกรองแนบสนทกบกนของกรวยบชเนอร สวมกรวยใหแนนจบจกทอดขวดรปชมพ กรอง (ซกชนฟลาสหรอฟลาสดด) แขนของขวดรปชมพ กรองตอกบอปกรณทเกดสญญากาศ เชน เครองดด แตตองมขวดเชอมระหวางขวดรปชมพ กรองกบอปกรณทเกดสญญากาศเมอเปดอปกรณทเกดสญญากาศความดนระหวางบนและดานลางตวกรองจะแตกตางกน ท าใหการกรองเกดไดเรวขน

การเลอกตวกรอง

ตวกรองมหลายประเภท ผทดลองจะใชตวกรองประเภทใดนนขนอยกบลกษณะของตะกอนหรอสารทตองการจะแยก รวมทงความตองการทจะแยกตะกอนทงหมดออกจากสารละลายใหมากนอยเพยงใด ตวกรองทนยมใชกนทว ๆ ไปมดงน

หลกสตรปฏบตการเคม 85

กระดาษกรอง

กระดาษกรองมหลายชนดแตละชนดใชไดเหมาะสมกบลกษณะและขนาดของตะกอน ตลอดจนจดประสงคของการแยกตะกอนดวย เชน กระดาษกรองทใชในคณภาพวเคราะห เปนกระดาษกรองทเมอเผาแลวมปรมาณของขเถามากพอสมควรคอประมาณ 0.7-1.0 มก. ส าหรบกระดาษทมเสนผาศนยกลาง 9 ซม. กระดาษกรองชนดน จงไมเหมาะในปรมาณวเคราะหแตน าไปใชอยางกวางขวางในการท าสารละลายใสหรอแยกของแขงออกจากสารละลายทว ๆ ไป ส าหรบกระดาษกรองทจะใชในปรมาณวเคราะหนนเปนกระดาษกรองทเมอน าไปเผาแลวจะมปรมาณของขเถานอย หรอไมมขเถาเลย เมอเผากระดาษกรองชนดทมขเถานอยขนาดเสนผาศนยกลาง 11 ซม. จะมขเถาอยางต าประมาณ 0.06 มก. สวนชนดไมมขเถาเมอเผาแลวจะมขเถาประมาณ 0.01 มก. หรอนอยกวา ซงน าหนกของขเถาดงกลาวนนบวาเปนสวนนอยมาก ในปรมาณวเคราะหจงตดทงได กระดาษกรองชนดนจงนยมใชในปรมาณวเคราะหทว ๆ ไป กระดาษกรองอกชนดหนงเรยกวา Hardened grade papers เปนกระดาษกรองทใชกบการกรองดวยระบบสญญากาศ เพราะมพนผวคอนขางแขงเหนยวเมอเปยกมทงชนดธรรมดาและชนดมขเถานอยหรอไมมขเถาเลย

เนองจากกระดาษกรองมขนาดแตกตางกน ผทดลองตองเลอกใชใหเหมาะสมกบปรมาณของตะกอนตามปกต กระดาษกรองทใชกนมากมเสนผาศนยกลาง 9 ซม. และ 11 ซม. เมอกรองแลวควรใหมตะกอนบนกระดาษกรองประมาณ 3/4 ของกระดาษกรอง ดงนนจงตองพจารณากอนวาควรใชกระดาษกรองชนดใดจงจะเหมาะสม

ไดกลาวแลววากระดาษกรองมหลายชนด บางชนดเนอหยาบบางชนดเนอละเอยดและมขนาดของรพรนแตกตางกน จงตองเลอกใชใหเหมาะสมกบขนาดของตะกอนดวย เชน ถาใชกระดาษกรองทมเนอหยาบ ผลกหรอตะกอนทมขนาดเลกจะผานไปได และการกรองจะเปนไปอยางรวดเรวแตถาใชกระดาษกรองทมเนอละเอยดการกรองจะด าเนนไปอยางชา ๆ ไดตะกอนมาก เนองจากจะมตะกอนผานไปไดเพยงเลกนอยเทานน ดวยเหตนการเลอกใชกระดาษกรองจงควรค านงถงชนดของกระดาษกรองและอตราเรวในการกรองเปนสงส าคญ

ส าหรบกระดาษกรองทมผวดานหนงเปนผวหยาบอกดานหนงเปนผวละเอยดนน เมอเวลากรองจะตองเอาดานผวหยาบขนขางขน ทงนเพอชวยกระจายตะกอนไมใหไปรวมกนตรงกนกรวย อนจะท าใหอตราการกรองชางลงได

ตอไปนจะขอยกตวอยางการเลอกใชกระดาษกรองใหเหมาะสมกบลกษณะของตะกอนจากกระดาษกรองทมผผลต 3 แหง คอ W = กระดาษกรอง (Whatman, S&S = กระดาษ Schleicher and Schull และ RA = กระดาษ Reeve-Angle

หลกสตรปฏบตการเคม 86

ตาราง 1 การเลอกใชกระดาษกรองใหเหมาะสมกบลกษณะของตะกอน (กระดาษกรองทใชในคณภาพวเคราะหหรอทใชทว ๆ ไป)

W S&S RA เนอ ความเรว ใชส าหรบ

4 604 202 หยาบ เรวมาก ตะกอนคลายวน

1 595 271 ปานกลาง ปานกลาง ตะกอนเปนผลก

3 602 201 ปานกลาง ชา ตะกอนเปนผลกละเอยด(นยมใชกบกรวยบชเนอร)

ตาราง 2 การเลอกใชกระดาษกรองใหเหมาะสมกบลกษณะของตะกอน (กระดาษกรอง ทใชในปรมาณวเคราะห)

W S&S RA เนอ ความเรว ใชส าหรบ

41 589 บลรนบอน - หยาบ เรวมาก ตะกอนคลายวน

40 589ไวรทรบบอน - ปานกลาง เรว ตะกอนเปนผลก

42 589 แบลกกรบบอน - ปานกลาง ชา ตะกอนเปนผลกละเอยด

เนองจากกระดาษกรองไมเหนยวจงมขอเสยตรงทมกจะขาดงาย โดยเฉพาะเมอถกกบ รเอเจนตบางชนด นอกจากนกระดาษกรองยงดดความ ชนไดมาก การชงหาน าหนกของตะกอนบนกระดาษกรองจงไมใชน าหนกทแทจรง ดงนนจงตองเผากระดาษกรองใหเปนขเถาเสยกอนจงจะน าไปชง ซงมผลเสยตามมากคอเมอกระดาษกรองถกเผาจะมคารบอนเกดขน และมกจะไปรดวซโลหะทเปนองคประกอบของตะกอนได หากกระดาษกรองมขเถามากกไมเหมาะส าหรบปรมาณวเคราะห

Fritted glassware

Fritted glassware หรอทเรยกอกอยางหนงวา Sintered glass เปนตวกรองทท าจากผ งแกวโดยใหความรอนจนผงแกวเรมหลอมตดกน Fritted glassware มรพรนหลายขนาด แตละขนาดใชเหมาะกบสารทจะน ามาแยกไมเหมอนกน เชน รพรนขนาดใหญ (40-60 ไมครอน) ใชกรองตะกอนขนาดปานกลางหรอผลกทมปรมาณมาก ๆ รพรนขนาดปานกลาง ( 10-15 ไมครอน) ใชกรองตะกอนทละเอยดมาก เชน ตะกอนแบเรยมซลเฟต (BaSO4) ควปรสออกไซด (Cu2O) และถาเปนรพรนขนาดเลก ( 4-5.5 ไมครอน) กจะใชกรองตะกอนชนดทละเอยดทสด เปนตน

หลกสตรปฏบตการเคม 87

การใช Fritted glassware จะตองใชดวยความระมดระวงเพราะอาจแตกได กอนน าไปใชควรลางโดยการกรองดวยแรงสญญากาศ ดวยกรดเกลอทรอนแลวลางดวยน ากลนอกครงหนง เพอก าจดฝนผงทเกาะตดอยและหลงจากใช Fritted glassware แลวตองน ามาท าความสะอาดทนท โดยใชน าผานในทศทางทตรงขามกบการกรอง ภายใตความดนไมเกน 15 ปอนด/ตารางนว หากยงมสงสกปรกบางชนดตดอยจะตองก าจดออกโดยใชสารเคมในตารางขางลางน

ตารางท 3 สารเคมทใชท าความสะอาด Fritted glassware

สาร สารละลายท าความสะอาดทใช

ไขมน เททระคลอโรมเทน

สารอนทรย ใชสารละลายท าความสะอาดทเขมขนและรอน

สารพวกปรอท กรดไนทรกทรอน

เงนคลอไรด แอมโมเนยหรอโซเดยมไฮโปซลไฟต

Membrane filters

Membrane filters มโครงสรางเปนพอลเมทรกหรอพลาสตกมลกษณะเปนแผนบางๆ และมความพรนสง รพรนมขนาดสม าเสมอและมหลายขนาดซงผทดลองจะตองเลอกใชใหเหมาะสมกบสารทตองการจะแยก เชน ถาแยกโปรตน ไอโซไซม เฮโมโกลบนหรอมมโนโกลบลน ออกจากสารละลาย กตองใชชนดทมรขนาดเสนผาศนยกลาง 2 ไมครอน แตถาจะใชแยกจลชพกตองใชชนดทมรขนาด 0.01-2.0 ไมครอน เปนตน

การรนสารละลายในการกรอง

กอนจะกรองตะกอนอยาใหตะกอนในบกเกอรหรอในภาชนะไหลลงบนกระดาษกรอง เพราะตะกอนจะไปอดรพรนของกระดาษกรอง ท าใหการกรองชาลงได ดงนนกอนกรองจงควรตงสารละลายทงไวใหตะกอนนอนกนกอน แลวคอย ๆ เทลงไป พยายามใหตะกอนทงหมดอยในบกเกอร วธการเชนนเรยกวา การรน มวธท าเปนขน ๆ ดงน

1. ถอภาชนะบรรจสารทจะกรอง (อาจเปนบกเกอรหรอหลอดทดลอง) ไวมอหนงและอกมอหนงถอแทงแกวคน

2. เอยงบกเกอรจนกระทงของเหลวเกอบจะถงปากบกเกอร 3. ใชแทงแกวสมผสกบปากบกเกอรตรงบรเวณทจะใหสารไหลลงมา และใหปลายขางหนงของ

แทงแกวอยในกรวยกรอง

หลกสตรปฏบตการเคม 88

ลกษณะการรนสารละลายลงในกระดาษกรอง

4. เอยงบกเกอรตอไปเรอย ๆ จนกระทงของเหลวสมผสกบแทงแกวและไหลลงสกรวยกรองอยางชา ๆ ถาจะหยดเทจะตองลากปากบกเกอรถกขนไปตามแทงแกว เพอปองกนมใหของเหลวไหลออกมาทางดานขางของบกเกอร

การลางตะกอน

เมอรนสารละลายใส ๆ ลงในกระดาษกรองจนหมดแลวควรลางตะกอนทอยในบกเกอรทจะเทตะกอนลงไป วตถประสงคของการลางตะกอนกเพอก าจดสารละลายทตะกอนอมไวและสารไมบรสทธอน ๆ ทอยตดกบตะกอนไปหมดไปกอน ดงนนของเหลวทจะใชในการลางตะกอน จะตองสามารถรวมเปนเนอเดยวกนกบสารละลายทตะกอนอมไว แตตองไมละลายตะกอนเลย

การลางตะกอนอาจลางในบกเกอรกได หลงจากรนสารละลายออกไปหมดแลว โดยการเตมของเหลวทจะใชลางตะกอนลงไปเลกนอย คนผสมเขาดวยกน แลวตงทงไวใหตกตะกอน แลวรนน าใส ๆ ลงในกระดาษกรองเพอความสะดวกในการรน จงนยมใหตะกอนตกทกนบกเกอรดานใดดานหนงกอน โดยตงบกเกอรใหเอยงเลกนอยตะกอนจะไดมารวมทางดานเดยวกน

หลกสตรปฏบตการเคม 89

ลกษณะการวางบกเกอรเพอใหตะกอนตกมารวมทางดานเดยวกน

การลางตะกอนควรท าหลาย ๆ ครง โดยใชของเหลวทใชลางตะกอนครงละเพยงเลกนอยจะมประสทธภาพในการก าจดสารตาง ๆ ทปนกบตะกอนไดดกวาการลางครงเดยวทใชของเหลวในปรมา ณเทากนกบการลางตะกอนหลาย ๆ ครง อนงการลางตะกอนนควรท าในขณะทตะกอนยงเปยกหากทงไวจนตะกอนแหงแลวจะลางตะกอนใหบรสทธไดยาก

การถายเทตะกอน

การถายเทตะกอนจากบกเกอรลงในกระดาษกรองท าใหไดโดยการฉดน าจากขวดน าลางลงไป การฉดน านเปนการชะไลตะกอนลงมาในตวกรอง ใหทงน าและตะกอนไหลตามกนลงมาตามแทงแกว สตวกรอง ในตอนสดทายอาจมตะกอนเพยงเลกนอยตดอยขาง ๆ บกเกอรจงตองถออกดวยรบเบอรโพลชแมนจนสะอาด

โดยทวไปแลวการกรองอาจท าได 2 วธคอ การกรองดวยแรงดงดดของโลกและการกรองดวยแรงสญญากาศจะขอกลาวถงเทคนคการกรองทง 2 วธนในหวขอตอไป

หลกสตรปฏบตการเคม 90

ใบงานท 5

เรอง การกรองและประเภทของตวกรอง

1. วธการกรองมประโยชนอยางไร ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. ตวกรองทนยมน ามาใชในการกรองไดแกอะไรบาง อธบาย ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. กระดาษกรองทใชในการหาคณภาพวเคราะหแตกตางจากกระดาษกรองทใชในการหาปรมาตร วเคราะหอยางไร

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4. จงบอกวธการเลอกใชกระดาษในการทดลองวามวธการเลอกกระดาษกรองอยางไร ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

5. จงบอกลกษณะส าคญของ Fritted glassware ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 91

6. จงบอกลกษณะส าคญของ Membrane filters

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

7. การรนสารละลายในการกรองท าไมตองตงสารละลายทมตะกอนทงไวใหตกตะกอนกอนแลวถงคอยๆเทลงในภาชนะลงบนกระดาษกรอง

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

8. การลางตะกอนมวตถประสงคเพออะไร ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 92

แผนการจดการเรยนร ตอนท 6 การท าความสะอาด และการดแลรกษาอปกรณ

หวเรอง

การท าความสะอาด และการดแลรกษาอปกรณเครองมอ ตวชวด

บอกวธการท าความสะอาด และการดแลรกษาวสด อปกรณได เนอหา

วธการท าความสะอาด และการดแลรกษาอปกรณ

กจกรรมการเรยนร

1. ครน าอปกรณมาวางหนาหองและถามนกศกษาเกยวกบวธการท าความสะอาด และการดแลรกษาอปกรณวาท าไดอยางไรบาง ตามความรพนฐานของนกศกษา

2. แบงกลมนกศกษา และแจกใบความร 3. นกศกษาอาน และศกษาใบความร 4. นกศกษาแตละกลมสงตวแทนมารบใบงาน 5. นกศกษาท าใบงานทไดรบมอบหมาย และศกษาวธการท าความสะอาด และการดแลรกษาอปกรณ 6. นกศกษาแตละกลมน าเสนอผลการศกษาวธการท าความสะอาด และการดแลรกษาอปกรณ 7. ครและนกศกษารวมกนสรป และแลกเปลยนเรยนรความรทไดจากการท ากจกรรม

ระยะเวลา

2 ชวโมง

สอ/วสด/อปกรณ

1. ใบงาน 2. ใบความร 3. อปกรณ

การวดผลประเมนผล

1. การสงเกต 2. การท าใบความร 3. การซกถาม

หลกสตรปฏบตการเคม 93

ใบความรท 6 เรอง 6 การท าความสะอาด การซอม และการดแลรกษาอปกรณ

ตอไปนเปนเทคนคการท าความสะอาดเครองแกวบางชนด และสารละลายทใชท าความสะอาดเครองแกว ตามล าดบ 1. การท าความสะอาดเครองแกวทใชวดปรมาตร มเทคนคดงน 1) ในกรณทเครองแกวน าท าความสะอาดไดยาก เชน ปเปตตขนาดเลก ใหลางดวยสารละลายสารซกฟอกหรอสารละลายท าความสะอาดแลวลางดวยน ากลนประมาณ 3 ครง เพอก าจดสารละลายทตดอยในเครองแกวนน 2) ตงเครองแกวทงไวใหแหงทอณหภมหอง อยาน าใสในเตาอบทรอน 3) ลกษณะผวของเครองแกวทเปยกน าจะดเรยบเมอเครองแกวนนสะอาด แตถามลกษณะเปนหยดน าแสดงวายงสกปรกตองน าไปลางใหม ซงอาจลางดวยสารละลายสารซกฟอกทรอนหรอสารละลายท าความสะอาด แลวลางดวยน ากลนหลาย ๆ ครง ตงทงไวใหแหง 1.1 การท าความสะอาดปเปตต ปเปตตสามารถลางดวยสารละลายผงซกฟอกทอนหรอสารละลายท าความสะอาด โดยใสสารละลายนในปเปตตประมาณ 1/3 ของปเปตตคอย ๆ เอยง ปเปตตจนเกอบจะอยในแนวราบ แลวหมนปเปตตไปมา เพอใหสารละลายเปยกไปทวพนผวดานในของปเปตตปลอยใหสารละลายไหลออกทางปลายปเปตตลางดวยน ากลนหลายๆ ครง จนแนใจวาสะอาด(อาจท าซ าหากไมแนใจวาสะอาดดแลว) 1.2 การท าความสะอาดบวเรตต ปกตท าความสะอาดดวยสารซกฟอกโดยใชแรงกานยาว ถาลางดวยน ากลนแลวยงไมสะอาด (สงเกตน าทเกาะตดอยในบวเรตต) กน าไปลางดวยสารละลายท าความสะอาดอกครงหนง ตงทงไวประมาณ 10-15 นาท ปลอยใหสารละลายไหลออกทางปลายบวเรตต น าไปลางน าและลางดวยน ากลน ถาเหนวายงไมสะอาดกควรท าซ า หลงจากน าบวเรตตไปใชแลว จาระบอาจมาอดทปลายบวเรตตได จ าเปนจะตองก าจดออกไปโดยใชลวดทมขนาดพอเหมาะกบรของบวเรตตแทงเขาไปเพอท าใหจาระบทอดอยแตกออก แลวลางดวยน าท าความสะอาด การท าความสะอาดปลายบวเรตตอาจใชวธการขางลางนกไดคอ

1) ใหความรอนทปลายบวเรตตอยางระมดระวง โดยใชไฟจากกานไมขด เมอจาระบรอนจนถงจดหลอมเหลว (อาจตองใชไมขดหลายกานถาจ าเปน) ใชแรงดนของน าหรออากาศ (ปลอยใหลงมาจากสวนบนของบวเรตต) ผลกดนใหจาระบทหลอมเหลวไหลออกมา

หลกสตรปฏบตการเคม 94

2) เชดเขมาทปลายบวเรตตออกใหหมดกอนทจะน าไปใช

ขอควรระวง 1. ขนาดของลวดทใชแทงเขาไปทางปลายบวเรตตเพอท าใหจาระบหลดออกมานนตองมขนาดเหมาะสมและไมใหญเกนไป เพราะจะท าใหปลายบวเรตตแตกได 2. การใหความรอนทปลายบวเรตตตองท าดวยความระมดระวง มฉะนนปลายบวเรตตอาจแตกได 3. การถอปเปตตและบวเรตตตองระมดระวงใหมาก เพราะเปนอปกรณเครองแกวทม กานยาว และยาวกวาทเราคด ดงนนจงมกจะพบวาปลายบวเรตตแตกหรอหกเสมอ

2. สารละลายทใชท าความสะอาดเครองแกว เมอเราไมสามารถลางเครองแกว ใหสะอาด ไดดวยสบ หรอสารซกฟอก กตองน ามาลางดวยสารละลายท าความสะอาด ซงมหลายชนดดงตอไปน 2.1 สารละลายท าความสะอาดไดโครเมต-กรดซลฟวรก สารละลายท าความสะอาดชนดนเตรยมไดจากการละลาย Na2Cr2O7. 2H2O (โซเดยมไดโครเมต) 92 กรมในน ากลน 458 มล. (อาจใชโพแทสเซยมไดโครเมตกไดแตอ านาจการละลายนอยกวา โซเดยมไดโครเมต) คอย ๆ เตม H2SO4 เขมขน 800 มล. คนดวยแทงแกว จะเหนวามความรอนเกดขนมากและสารละลายเปลยนเปนสารครงแขงครงเหลวสแดง เมอลางเครองแกวดวยสารซกฟอกแลว ใหเทสารละลายไดโครเมตนลงไปเลกนอย ใหไหลไปทวพนผวของเครองแกว แลวลางดวยน าและน ากลนจนแนใจวาสะอาด 2.2 สารละลายท าความสะอาดกรดไนทรกเจอจาง ใชท าความสะอาดฝาซงอยดานใน ฟลาสหรอขวดหรออปกรณทเปนเครองแกวตาง ๆ โดยเทกรดไนทรกอยางเจอจางลงไป ใหพนผวของเครองแกวเหลานนเปยกชมดวยกรดไนทรกแลวลางดวยน าและน ากลนหลาย ๆ ครง 2.3 สารละลายท าความสะอาดกรดกดทอง กรดกดทองเปนสารละลายผสมระหวางกรดเกลอและกรดไนทรกเขมขน ในอตราสวน 3:1 โดยปรมาตร ตามล าดบ สารละลายท าความสะอาดชนดนมอ านาจสงมาก แตเปนอนตรายเพราะมอ านาจในการกดกรอนสง การน ามาใชจงตองระมดระวงเปนพเศษ 2.4 สารละลายท าความสะอาดโพแทสเซยมหรอโซเดยมไฮดรอกไซดในแอลกอฮอล สารละลายท าความสะอาดชนดนเตรยมไดโดยละลาย NaOH 120 กรม หรอ KOH 150 กรมในน า 120 มล. แลวเตมเอทานอล 95% เพอท าใหมปรมาตรเปน 1 ลตร สารละลายท าความสะอาดชนดนเปนสารละลายท าความสะอาดทดมาก เพราะไมกดกรอนเครองแกว และเหมาะส าหรบก าจดวตถทมลกษณะเหมอนถาน 2.5 สารละลายท าความสะอาดไตรโซเดยมฟอสเฟต สารละลายชนดนเตรยมโดยละลาย Na3PO4 57 กรมและโซเดยมโอลเอต 28.5 กรม ในน า 470 มล. เหมาะส าหรบก าจดสารพวกคารบอน ถาใหเครองแกวเปยกสารละลายนแลวใชแปรงถจะสะอาดไดงาย ขอควรระวง การเตรยมและการถอสารละลายท าความสะอาดตองท าดวยความระมดระวง อยาใหถกเสอผาหรอผวหนง

หลกสตรปฏบตการเคม 95

ใบงานท 6

เรอง การท าความสะอาด และการดแลรกษา อปกรณ

1. ใหนกศกษาบอกวธการดแล รกษาและท าความสะอาดบวเรตต ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2. ใหนกศกษาบอกวธการดแล รกษาและท าความสะอาดไปเปตต

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. สารละลายทใชท าความสะอาดเครองแกว มอะไรบาง อธบาย

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 96

แผนการจดการเรยนร ตอนท 7 สารและสมบตของสาร

หวเรอง

สารและสมบตของสาร ตวชวด

1. อธบายความหมายของสาร 2. บอกคณสมบตของสารได 3. จ าแนกประเภทของสารได 4. สบคนขอมลและอธบายการใชสารเคมอยางถกตองปลอดภย วธการปองกน และแกไขอนตรายท

ไดรบจากการใชสารเคมได เนอหา

1. ความหมายของสาร 2. คณสมบตของสาร 3. ประเภทของสาร 4. วธการใชสารเคมอยางถกตองปลอดภย 5. วธการปองกน และแกไขอนตรายทไดรบจากการใชสารเคม

กจกรรมการเรยนร 1. ครซกถามนกศกษาโดยใหชวยกนยกตวอยางสารทนกศกษารจก 2. นกศกษาชวยกนบอกคณสมบตของสาร วธการใชสารเคม การปองกน และแกไขอนตรายทไดรบ

จากการใชสารเคม 3. แบงกลมนกศกษา และแจกใบความร 4. นกศกษาอานและศกษาใบความร 5. นกศกษาท าใบงานทไดรบมอบหมาย 6. แตละกลมสงตวแทนมาจบฉลากหวขอในการท าแผนผงความคด 7. นกศกษาแตละกลมน าเสนอผลงาน แผนผงความคดของกลมตวเอง 8. ครและนกศกษารวมกนสรป และแลกเปลยนเรยนรความรทไดจากการท ากจกรรมทผานมา 9. นกศกษาไปศกษาคนควาขอมลเพมเตมวธการใชสารเคมอยางถกตองปลอดภย แลวจดท าเปน

หนงสอ เลมเลกมาน าเสนอหนาหองเรยน และน าผลงานของแตละกลมมาจดมมคนควาเพมเตม ระยะเวลา

4 ชวโมง

หลกสตรปฏบตการเคม 97

สอ/วสด/อปกรณ

1. ใบความร 2. ใบงาน 3. กระดาษปรป 4. กระดาษ A4 5. สเมจก 6. หองสมด 7. หนงสอเรยน 8. อนเตอรเนต

การวดผลประเมนผล

1. การสงเกตการท ากจกรรมรวมกน 2. การท าใบความร 3. การซกถาม

หลกสตรปฏบตการเคม 98

ใบความรท 7

เรอง สารและสมบตของสาร

สารและสมบตของสาร

สาร (substance) คอสสารทศกษาคนควาจนทราบสมบตและองคประกอบทแนนอน

สมบตของสาร หมายถง ลกษณะประจ าตวของสารแตละชนดซงแตกตางจากสารอน เชน กระดาษตดไฟ ได แตแมเหลกไมตดไฟ ออกซเจนอยใสสถานะกาซทอณหภมและความดนปกต แตน าเปนของเหลว น าสมสายชมรสเปรยว แตน ามรสจดน ามจดเดอด 100 เซลเซยส แตเอ ทานอลมจดเดอด 78.5 องศาเซลเซยส

สมบตของสารแบงออกเปน 2 ประเภท 1. สมบตทางกายภาพ หมายถง ลกษณะภายนอกของสารทไดจากการสงเกตหรอทราบไดจากการ

ทดลองงาย ๆ เชน ส กลน รส จดเดอด จดหลอมเหลว ความแขง การน าไฟฟา การน าความรอน ความหนาแนน ความถวงจ าเพาะ ลกษณะผลก เปนตน

2. สมบตทางเคม เปนสมบตททราบไดโดยอาศยการเปลยนแปลงทางเคม หรอเปนสมบตทเกยวกบการเปลยนแปลงจากสารหนงไปเปนสารอน ๆ เชน เหลกเปนสนม ถานเมอเผาไหมเกดกาซคารบอนไดออกไซด สงกะสเมอท าปฏกรยากบกรดไฮโดรคลอรกไดกาซไฮโดรเจน เปนตน

การจ าแนกประเภทของสาร จะสามารถจ าแนกออกเปน 4 กรณ ไดแก

1. การใชสถานะเปนเกณฑ แบงออกเปน 3 กลม คอ - สถานะทเปนของแขง (Solid) จะมรปราง และ ปรมาตรคงท ซงอนภาคภายในจะอยชดตดกน เชน ดางทบทม (KMnO4) , ทองแดง (Cu) - สถานะทเปนของเหลว (Liquid) จะมรปรางตามภาชนะทบรรจ และ มปรมาตรทคงท ซงอนภาคภายในจะอยชดกนนอยกวาของแขง และ มสมบตเปนของไหล เชน น ามน , แอลกอฮอล , ปรอท ( Hg ) ฯลฯ - สถานะทเปนกาซ (Gas) จะมรปราง และ ปรมาตรทไมคงท โดยรปราง จะเปลยนไปตามภาชนะทบรรจ อนภาคภายในจะอย หางกนมากทสด และ มสมบตเปนของไหลได เชน กาซหงตม , อากาศ

2. การใชเนอสารเปนเกณฑ จะมสมบตทางกายภาพของสารทไดจากการสงเกตลกษณะความแตกตางของเนอสาร ซงจะจ าแนกไดออกเปน 2 กลม คอ - สารเนอเดยว (Homogeneous Substance) หมายถง สารทมเนอสารเหมอนกนทกสวน ท าใหสารมสมบตเหมอนกนตลอดทกสวน เชน แอลกอฮอล , ทองค า ( Au ) , โลหะบดกร - สารเนอผสม (Heterogeneous Substance) หมายถง สารทมเนอสารแตกตางกนในแตละสวน จะท าใหสารนนมสมบต ไมเหมอนกนตลอดทกสวน เชน น าอบไทย , น าคลอง ฯลฯ

หลกสตรปฏบตการเคม 99

3. การละลายน าเปนเกณฑ จะจ าแนกไดออกเปน 3 กลม คอ - สารทละลายน าได เชน เกลอแกง (NaCl) , ดางทบทม ( KMnO4 ) ฯลฯ - สารทละลายน าไดบาง เชน กาซคลอรน (Cl2) , กาซคารบอนไดออกไซด (CO2) ฯลฯ - สารทไมสามารถละลายน าได เชน ก ามะถน (S8) , เหลก (Fe) ฯลฯ

4. การน าไฟฟาเปนเกณฑ จะจ าแนกไดออกเปน 2 กลม ไดแก - สารทน าไฟฟาได เชน ทองแดง (Cu) , น าเกลอ ฯลฯ - สารทไมน าไฟฟา เชน หนปน (CaCO3) , กาซออกซเจน (O2)

สถานะของสาร สารแบงออกเปน 3 สถานะ คอ 1.ของแขง (solid) หมายถง สารทมลกษณะรปรางไมเปลยนแปลง และมรปรางเฉพาะตว เนองจากอนภาคในของแขงจดเรยงชดตดกนและอดแนนอยางมระเบยบไมมการเคลอนทหรอเคลอนทไดนอยมาก ไมสามารถทะลผานไดและไมสามารถบบหรอท าใหเลกลงได เชน หน เหลก ทองค า ดน ทราย พลาสตก กระดาษ เปนตน

2.ของเหลว ( liquid) หมายถงสารทมลกษณะไหลได มรปรางตามภาชนะทบรรจ เนองจากอนภาคในของเหลวอยหางกนมากกวาของแขง อนภาคไมยดตดกนจงสามารถเคลอนทไดในระยะใกล และมแรงดงดดซงกนและกน มปรมาตรคงท สามารถทะลผานได เชน น า แอลกอฮอล น ามนพช น ามนเบนซน เปนตน 3.แกส (gas) หมายถงสารทลกษณะฟงกระจายเตมภาชนะทบรรจ เนองจากอนภาคของแกสอยหางกนมาก มพลงงานในการเคลอนทอยางรวดเรวไปไดในทกทศทางตลอดเวลา จงมแรงดงดดระหวางอนภาคนอยมาก สามารถทะลผานไดงาย และบบอดใหเลกลงไดงาย เชน อากาศ แกสออกซเจน แกสหงตม เปนตน

หลกสตรปฏบตการเคม 100

วธการใชสารเคม

การจะใชสารเคมไดอยางปลอดภยควรทจะตองทราบคณสมบตและอนตรายของสารนนกอน เพอทจะไดหาทางปองกน ส าหรบการใชสารเคมเพอการทดลองวจยในสถานศกษาหรอสถาบนตาง ๆ นน ควรมเจาหนาทส าหรบดแลเกยวกบการจดเกบและการใชโดยเฉพาะสวน ในสวนของการจดอบรมใหขอมลกบผปฏบตการเกยวกบสารเคมทใช และอนตรายของสารนน ๆ ขอควรปฏบตส าหรบวธการทปลอดภยในการใชสารเคม การควบคมปองกนและระงบอนตรายทอาจจะเกดขนและการแกไขเปนสงทจ าเปนอยางยง และเมอมการเปลยนแปลงสารเคมทใชตองแจงใหเจาหนาททราบ สวนการใชอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล เชนแวนตา หนากากหรอเครองชวยหายใจ ถงมอ รองเทา ขนอยกบชนดสารเคมและการทดลองวจย ทงนในการใชควรค านงถงความเหมาะสมและประสทธภาพของอปกรณดวยการปฏบตงานทเกยวของกบสารเคมทเปนอนตรายควรแยกพนทหรอบรเวณปฏบตงานใหเปนสดสวนตางหาก มการระบายอากาศทด เครองจกรอปกรณทใชเกยวกบสารเคมควรเปนระบบปดและมการดแลบ ารงรกษาใหอยในสภาพดอยเสมอ การใชสารเคมนอกจากจะปองกนอนตรายทตวผปฏบตงานแลวยงตองปองกนมใหสารเคมกระจายสสภาพแวดลอมดวย ดงนนในการใชสารเคมทอาจมการฟงกระจายออกสนอกหองทดลองหรออาคารนน ๆ จงตองมระบบขจดสารเคมกอน

หลกสตรปฏบตการเคม 101

ใบงานท 7

เรอง สารและสมบตของสาร

1. สารแบงออกเปนกสถานะ อะไรบาง ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. จงบอกลกษณะรปรางและปรมาตรของสารตอไปน คอ 2.1 กอนหน.........……………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………. 2.2 น า………..……………………………………………………………………………………………………………………..

………………..………………………………………………………………………………………………………… 2.3 อากาศ……………………..…………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………………………………… 3. สมบตของสารแบงเปนกชนด อะไรบาง

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4. กระดาษเมอถกเผาไหมกลายเปนขเถา แสดงวาเปนการเปลยนแปลงสมบตของสารแบบใด ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 102

5. น าน าไปแชจนกลายเปนน าแขง แสดงวาเปนการเปลยนแปลงสมบตของสารแบบใด ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 6. นกวทยาศาสตรสามารถจ าแนกประเภทของสารออกเปนกแบบอยางไรบาง ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 7. ถาแบงสารออกเปนของแขง ของเหลว และกาซ ใชเกณฑอะไรในการจ าแนกสารน ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 103

แผนการจดการเรยนร ตอนท 8 การเกบรกษาสารเคม

หวเรอง

การเกบรกษาสารเคม ตวชวด

1. จ าแนก และบอกวธการเกบรกษาสารเคมได 2. อธบายความหมายของสญลกษณเตอนภยบนฉลากสารเคม และรวธการแกไข และปฐมพยาบาล

เบองตนเมอไดรบอนตรายได เนอหา

1. การจ าแนก และวธการเกบรกษาสารเคม 2. ความหมายของสญลกษณเตอนภยบนฉลากสารเคม 3. วธการแกไข และปฐมพยาบาลเบองตนเมอไดรบอนตรายจากสารเคม

กจกรรมการเรยนร 1. ครชปายสญลกษณเตอนภยบนฉลากสารเคมใหนกศกษาทายวา มความหมายวาอยางไร 2. นกศกษาชวยกนตอบ และบอกวธการจ าแนก วธการเกบรกษา วธการแกไข และปฐมพยาบาล

เมอไดรบอนตรายจากสารเคม 3. แบงกลมนกศกษา และแจกใบ ความร 4. นกศกษาอานและศกษาใบความร 5. นกศกษาแตละกลมรวมกนท ากจกรรมตามใบงาน 6. ครและนกศกษารวมกนสรป และแลกเปลยนเรยนรความรทไดจากการท ากจกรรมทผานมา 7. นกศกษาไปศกษาคนควาขอมล เพมเตมเกยวกบวธการแกไข และปฐมพยาบาลเบองตนเมอ

ไดรบอนตรายจากสารเคม แลวน าผลงานมาจดท าปายนเทศ ระยะเวลา

3 ชวโมง

สอ/วสด/อปกรณ

1. ใบงาน 2. ใบความร 3. ปายสญลกษณเตอนภยบนฉลากสารเคม

การวดผลประเมนผล

1. การสงเกตการท ากจกรรมรวมกน 2. การท าใบความร 3. การซกถาม

หลกสตรปฏบตการเคม 104

ใบความรท 8

เรอง การเกบรกษาสารเคม

หลกการการเกบสารเคม มดงน

1. สถานทเกบสารควรเปนสถานทปดมดชด อยภายนอกอาคาร ฝาผนงควรท าดวยสารทนไฟ (กนไฟ) ปดลอคได และมปายบอกอยางชดเจนวา “สถานทเกบสารเคม”

2. ภายในสถานทเกบสารเคม ควรมอากาศเยนและแหง มระบบถายเทอากาศทด และแดดสองไมถง3. ชนวางสารเคมภายในสถานทเกบสารเคมตองมนคง แขงแรง ไมมการสนสะเทอน 4. ภาชนะทบรรจสารเคม ตองมปายชอททนทานคดอยพรอมทงบอกอนตรายและขอควรระวงตางๆ 5. ภาชนะทใสตองทนทานตอความดน การสกกรอนและแรงกระแทกจากภายนอก ควรมภาชนะ

ส ารอง ในกรณทเกดการแตกหรอภาชนะรวจะไดเปลยนไดทนท 6. ภาชนะเกบสารทใหญและหนกไมควรเกบในทสง เพอจะไดสะดวกในการหยบใช 7. ขวดไมควรวางบนพนโดยตรง หรอไมควรวางชอนบนขวดอนๆ และมระยะหางกน

พอสมควรระหวางชนทเกบสาร ไมควรวางสารตรงทางแคบ หรอใกลประตหรอหนาตาง 8. ควรเกบสารตามล าดบการเขามากอนหลง และตองใชกอนหมดอาย ถาหมดอายแลว

ตองท าลายทนท หามใชโดยเดดขาด 9. ควรแยกเกบสารเคมในปรมาณนอยๆ โดยใชภาชนะบรรจขนาดเลก บรเวณทเกบสาร

ควรรกษาความสะอาดและใหมความเปนระเบยบเรยบรอยอยางสม าเสมอ และมการจดเรยงอยาง มระบบ

10. ตองมอปกรณดบเพลง อปกรณปองกนภย และเครองปฐมพยาบาลพรอมในกรณเกดเหตฉกเฉน

สญลกษณเตอนภยบนฉลากสารเคม จ าแนกสารทเปนอนตรายและเปนเหตใหถงแกความตายไดหรอกอใหเกดความพนาศเสยหาย ออกเปน 9 ประเภท (UN-Class) ตามลกษณะทกอใหเกดอนตรายหรอความเสยงในการเกดอนตราย ดงน

ประเภท 1 - ระเบดได (Explosives)

สารระเบดได หมายถง ของแขงหรอของเหลว หรอสารผสมทสามารถเกดปฏกรยาทางเคมดวยตวมนเองท าใหเกดกาซทมความดนและความรอนอยางรวดเรว กอใหเกดการระเบดสรางความเสยหายแกบรเวณโดยรอบได ซงรวมถงสารทใชท าดอกไมเพลง และสงของทระเบดไดดวย แบงเปน 6 กลมยอย คอ

1.1 สารหรอสงของทกอใหเกดอนตรายจากการระเบดอยางรนแรงทนททนใดทงหมด (Mass Explosive) ตวอยางเชน เชอปะท ลกระเบด เปนตน

1.2 สารหรอสงของทมอนตรายจากการระเบดแตกกระจาย แตไมระเบดทนททนใดทงหมด ตวอยางเชน กระสนปน ทนระเบด ชนวนปะท เปนตน

หลกสตรปฏบตการเคม 105

1.3 สารหรอสงของทเสยงตอการเกดเพลงไหม และอาจมอนตรายบางจากการระเบดหรอการระเบดแตกกระจาย แตไมระเบดทนททนใดทงหมด ตวอยางเชน กระสนเพลง เปนตน

1.4 สารหรอสงของทไมแสดงความเปนอนตรายอยางเดนชด หากเกดการปะทหรอปะทในระหวางการขนสงจะเกดความเสยหายเฉพาะภาชนะบรรจ ตวอยางเชน พลอากาศ เปนตน

1.5 สารทไมไวตอการระเบด แตหากมการระเบดจะมอนตรายจากการระเบดทงหมด

1.6 สงของทไวตอการระเบดนอยมากและไมระเบดทนททงหมด มความเสยงตอการระเบดอยในวงจ ากดเฉพาะในตวสงของนน ๆ ไมมโอกาสทจะเกดการปะทหรอแผกระจาย

ประเภทท 2 กาซ (Gases)

กาซ หมายถง สารทอณหภม 50 องศาเซลเซยส มความดนไอมากกวา 300 กโลปาสคาล หรอมสภาพเปนกาซอยางสมบรณทอณหภม 20 องศาเซลเซยส และมความดน 101.3 กโลปาสกาล ไดแก กาซอด กาซพษ กาซในสภาพของเหลว กาซในสภาพของเหลวอณหภมต า และรวมถงกาซทละลายในสารละลายภายใตความดน เมอเกดการรวไหลสามารถกอใหเกดอนตรายจากการลกตดไฟ และ/หรอเปนพษ และแทนทออกซเจนในอากาศ แบงเปน 3 กลมยอย ดงน

2.1 กาซไวไฟ (Flammable Gases) หมายถง กาซทอณหภม 20 องศาเซลเซยสและมความดน 101.3 กโลปาสคาล สามารถตดไฟไดเมอผสมกบอากาศ 13 เปอรเซนต หรอต ากวาโดยปรมาตร หรอมชวงกวางทสามารถตดไฟได 12 เปอรเซนตขนไปเมอผสมกบอากาศโดยไมค านงถงความเขมขนต าสดของการผสม โดยปกตกาซไวไฟหนกกวาอากาศ ตวอยางของกาซกลมน เชน อะเซทลน กาซหงตมหรอกาซแอลพจ เปนตน

2.2 กาซไมไวไฟและไมเปนพษ (Non-flammable Non-toxic Gases) หมายถง กาซทมความดนไมนอยกวา 280 กโลปาสคาล ทอณหภม 20 องศาเซลเซยส หรออยในสภาพของเหลวอณหภมต า สวนใหญเปนกาซหนกกวาอากาศ ไมตดไฟและไมเปนพษ หรอแทนทออกซเจนในอากาศและท าใหเกดสภาวะขาดแคลนออกซเจนได ตวอยางของกาซกลมน เชน ไนโตรเจนคารบอนไดออกไซด อารกอน เปนตน

2.3 กาซพษ (Poison Gases) หมายถง กาซทมคณสมบตเปนอนตรายตอสขภาพหรอถงแกชวตไดจากการหายใจ โดยสวนใหญหนกกวาอากาศ มกลนระคายเคอง ตวอยางของกาซในกลมน เชน คลอรน เมทลโบรไมด เปนตน

ประเภทท 3 ของเหลวไวไฟ (Flammable Liquids)

ของเหลวไวไฟ หมายถง ของเหลว หรอของเหลวผสมทมจดวาบไฟ (Flash Point) ไมเกน 60.5 องศาเซลเซยสจากการทดสอบดวยวธถวยปด (Closed-cup Test) หรอไมเกน 65.6 องศาเซลเซยส

หลกสตรปฏบตการเคม 106

จากการทดสอบดวยวธถวยเปด (Opened-cup Test) ไอของเหลวไวไฟพรอมลกตดไฟเมอมแหลงประกายไฟ ตวอยางเชน อะซโตน น ามนเชอเพลง ทนเนอร เปนตน

ประเภทท 4 ของแขงไวไฟ สารทลกไหมไดเอง และสารทสมผสกบน าแลวใหกาซไวไฟ

แบงเปน 3 กลมยอย ดงน

4.1 ของแขงไวไฟ (Flammable Solids) หมายถง ของแขงทสามารถตดไฟไดงายจากการไดรบความรอนจากประกายไฟ/เปลวไฟ หรอเกดการลกไหมไดจากการเสยดส ตวอยางเชน ก ามะถน ฟอสฟอรสแดง ไนโตรเซลลโลส เปนตน หรอเปนสารทมแนวโนมทจะเกดปฏกรยาคายความรอนทรนแรง ตวอยางเชน เกลอไดอะโซเนยม เปนตน หรอเปนสารระเบดทถกลดความไวตอการเกดระเบด ตวอยางเชน แอมโมเนยมพเครต (เปยก) ไดไนโตรฟนอล (เปยก) เปนตน

4.2 สารทมความเสยงตอการลกไหมไดเอง (Substances Liable to Spontaneous Combustion) หมายถง สารทมแนวโนมจะเกดความรอนขนไดเองในสภาวะการขนสงตามปกตหรอเกดความรอนสงขนไดเมอสมผสกบอากาศ และมแนวโนมจะลกไหมได

4.3 สารทสมผสกบน าแลวท าใหเกดกาซไวไฟ (Substances which in Contact with Water Emit Flammable Gases) หมายถง สารทท าปฏกรยากบน าแลว มแนวโนมทจะเกดการตดไฟไดเอง หรอท าใหเกดกาซไวไฟในปรมาณทเปนอนตราย

ประเภทท 5 สารออกซไดซและสารอนทรยเปอรออกไซด

แบงเปน 2 กลมยอย ดงน

5.1 สารออกซไดส (Oxidizing Substances) หมายถง ของแขง ของเหลวทตวของสารเองไมตดไฟ แตใหออกซเจนซงชวยใหวตถอนเกดการลกไหม และอาจจะกอใหเกดไฟเมอสมผสกบสารทลกไหมและเกดการระเบดอยางรนแรง ตวอยางเชน แคลเซยมไฮโปคลอไรท โซเดยมเปอรออกไซด โซเดยมคลอเรต เปนตน

5.2 สารอนทรยเปอรออกไซด (Organic Peroxides) หมายถง ของแขง หรอของเหลวทมโครงสรางออกซเจนสองอะตอม -O-O- และชวยในการเผาสารทลกไหม หรอท าปฏกรยากบสารอนแลวกอใหเกดอนตรายได หรอเมอไดรบความรอนหรอลกไหมแลวภาชนะบรรจสารนอาจระเบดได ตวอยางเชน อะซโตนเปอรออกไซด เปนตน

ประเภทท 6 สารพษและสารตดเชอ

แบงเปน 2 กลมยอย ดงน

หลกสตรปฏบตการเคม 107

6.1 สารพษ (Toxic Substances) หมายถง ของแขง หรอของเหลวทสามารถท าใหเสยชวตหรอบาดเจบรนแรงตอสขภาพของคน หากกลน สดดมหรอหายใจรบสารนเขาไป หรอเมอสารนไดรบความรอนหรอลกไหมจะปลอยกาซพษ ตวอยางเชน โซเดยมไซยาไนด กลมสารก าจดแมลงศตรพชและสตว เปนตน

6.2 สารตดเชอ (Infectious Substances) หมายถง สารทมเชอโรคปนเปอน หรอสารทมตวอยางการตรวจสอบของพยาธสภาพปนเปอนทเปนสาเหตของการเกดโรคในสตวและคน ตวอยางเชน แบคทเรยเพาะเชอ เปนตน

ประเภทท 7 วสดกมมนตรงส

วสดกมมนตรงส (Radioactive Materials) หมายถง วสดทสามารถแผรงสทมองไมเหนอยางตอเนองมากกวา 0.002 ไมโครครตอกรม ตวอยางเชน โมนาไซด ยเรเนยม โคบอลต-60 เปนตน

ประเภทท 8 สารกดกรอน

สารกดกรอน (Corrosive Substances) หมายถง ของแขง หรอของเหลวซงโดยปฏกรยาเคมมฤทธกดกรอนท าความเสยหายตอเนอเยอของสงมชวตอยางรนแรง หรอท าลายสนคา/ยานพาหนะทท าการขนสงเมอเกดการรวไหลของสาร ไอระเหยของสารประเภทนบางชนดกอใหเกดการระคายเคองตอจมกและตา ตวอยางเชน กรดเกลอ กรดก ามะถน โซเดยมไฮดรอกไซด เปนตน

ประเภทท 9 วสดอนตรายเบดเตลด

วสดอนตรายเบดเตลด (Miscellaneous Dangerous Substances and Articles) หมายถง สารหรอสงของทในขณะขนสงเปนสารอนตรายซงไมจดอยในประเภทท 1 ถงประเภทท 8 ตวอยางเชน ปยแอมโมเนยมไนเตรต เปนตน และใหรวมถงสารทตองควบคมใหมอณหภมไมต ากวา 100 องศาเซลเซยส ในสภาพของเหลว หรอมอณหภมไมต ากวา 240 องศาเซลเซยส ในสภาพของแขงในระหวางการขนสง

หลกสตรปฏบตการเคม 108

การปฐมพยาบาลเมอไดรบอนตรายจากสารเคม

ในปจจบน สารเคมเปนสงทเราพบเหนอยเปนประจ าและเขามามบทบาทในชวตประจ าวนมากขน เชน สารฆาแมลง สารก าจดศตรพช กรด ดาง น ายาท าความสะอาด เปนตน สารเคมสวนมากจดวาเปนอนตราย ซงเมอถกน าเขาสรางกายจะโดยการกน การสมผส หรอการสดดม กสามารถท าใหเกดอนตรายตออวยวะตาง ๆ ของรางกาย และอาจท าใหเสยชวตไดในทสด ดงนนเมอมผไดรบอนตรายจากสารเคม ควรตดตอแพทยและโรงพยาบาลทนท แตในระหวางการเตรยมตวและเดนทางไปพบแพทยนน ควรไดรบการปฐมพยาบาลเบองตนเสยกอนเพอชวยลดความเจบปวยลดโอกาสพการและเสยชวตได

หลกการปฐมพยาบาลเบองตนผไดรบสารเคม มดงตอไปน 1. ถาไดรบอนตรายจากสารเคมโดยการรบประทาน 1.1 ลดอตราการดดซมและท าใหสารเคมเจอจางลง โดยใหผปวยรบดมนม หรอไขดบ หรอดมน าเปลาทนท และในกรณทผไดรบสารเคมก าลงชกหรอสลบ อยาใหดมอะไรทงสน 1.2 ท าใหอาเจยน โดยใชนวแหยแถวเพดานคอ หรอใหดมน าเกลออนจด ๆ (ผสมเกลอ 1ชอนโตะในน า 1 แกว) หรอทงดมและลวงคอ เพอใหอาเจยนเอาสารพษออกมา ขอควรระวงในการท าใหอาเจยน คอ อยาพยายามท าใหอาเจยนถาผไดรบสารเคมมอาการชกหรอสลบ เพราะจะท าใหเศษอาหารทะลกเขาไปในหลอดลมและเกดการอกเสบของปอดได ในกรณทดมกรด ดาง หรอน ายาฟนอล (ยาดบกลน) ถาดมกรดใหดมน าปนใสเพอชวยท าใหเปนกลางแลวใหดมนม เพอลดการระคายเคองกอน แลวจงท าใหอาเจยน ถาดมดางใหดมน าผลไม เชน น าสม หรอน าผสมน าสมสายช เลกนอย แลวดมนมหรอไขตกอนท าใหอาเจยน

หลกสตรปฏบตการเคม 109

1.3 ใหยาถาย เพอชวยขบสารเปนพษออกจากล าไส ยาถายทเหมาะสมทสดไดแก โซเดยมซลเฟต ดเกลอ น ามนระหง

ขอควรระวง ในการใหยาถายนน อยาใหในรายทดมสารทมฤทธกดกรอน เชน กรด หรอ ดาง ถาจะให ยาถายในรายดมกรด หรอดางควรใหหลงจากทใหดมนมหรอไขทต หรอสารทจะไปท าใหกรดหรอดาง เปนกลางกอน 2. ถาไดรบอนตรายจากสารเคมทผวหนง ใหลางผวหนงในบรเวณทถกสารเคม โดยใชน าสะอาดลางใหมากทสด เพอท าใหเจอจาง และขบออก ถาสารเคมหกรดเสอผาใหรบถอดเสอผาออกกอน หามใชสารแกพษใด ๆ เทลงไปบนผวหนง เพราะอาจเกดความรอนจากปฏกรยาเคมท าใหแผลกวางและเจบมากขน 3. ถาไดรบอนตรายจากสารเคมทตา ใหลางตาดวยน าสะอาดใหมากทสดทนท โดยเปดเปลอกตาขนใหน าไหลผานตาอยางนอย 15 นาท ปายขผงปายตา แลวรบน าสงแพทยโดยเรวหามใชสารเคมแกพษใด ๆ ทงสน 4. ถาไดรบอนตรายจากสารเคมในการสดดม ใหยายผไดรบสารเคมนนออกจากบรรยากาศของสารเคม ไปททมอากาศบรสทธชวยผายปอด หรอกระตนการหายใจดวยยาดมฉน ๆ

หลกสตรปฏบตการเคม 110

ใบงานท 8

เรอง การเกบรกษาสารเคม

1. จงยกตวอยางสารเคมทรจกในชวตประจ าวนมา 5 ชนด ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2. จงบอกหลกการในการเกบสารเคมทถกตองมา 3 ขอ ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. สญลกษณเตอนภยบนฉลากสารเคมมไวเพออะไร ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4. สญลกษณเตอนภยบนฉลากสารเคมแบงออกเปนกประเภท อะไรบาง ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

5. สญลกษณเตอนภยบนฉลากสารเคมประเภทท 3 คออะไรและยกตวอยางสารในกลมน ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 111

6. สญลกษณเตอนภยบนฉลากสารเคมประเภทท 8 คออะไรและยกตวอยางสารในกลมน ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 7. ถาเราไดรบอนตรายจากการรบประทานสารเคมทเปนดาง เบองตนควรปฏบตอยางไร ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 8. การดมนมหรอไขทต เมอไดรบอนตรายจากการรบประทานสารเคมเพออะไร ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 112

แผนการจดการเรยนร ตอนท 9 การเตรยมสารละลาย

หวเรอง

การเตรยมสารละลาย

ตวชวด 1. เตรยมสารละลายจากสารบรสทธตามความเขมขนทก าหนดได 2. เตรยมสารละลายเจอจางจากสารละลายเขมขนทก าหนดได 3. อธบายวธการค านวณหามวลตวละลายทใชในการเตรยมสารละลายทมความเขมขน ตามท ก าหนดใหได 4. ท าการทดลองเพอเตรยมสารละลายทมความเขมขนในหนวยรอยละ และหนวยทตองการได

เนอหา 1. วธการเตรยมสารละลายจากสารบรสทธ 2. วธการเตรยมสารละลายเจอจางจากสารละลายเขมขน 3. วธการค านวณหามวลตวละลายทใชในการเตรยมสารละลายทมความเขมขน

กจกรรมการเรยนร 1. ครซกถามนกศกษาเกยวกบ สารละลายน าตาล 2 แกว โดยมปรมาณน าทผสมเทากนทง 2 แกว แตปรมาณน าตาลตางกน คอ แกวท 1 มปรมาณน าตาล 5 กรม แกวท 2 มปรมาณน าตาล 10 กรม ใหนกศกษาชวยกนตอบ วาทง 2 แกวแตกตางกนอยางไรบาง 2. แบงกลมนกศกษาแจกใบความรให 3. นกศกษาอาน และศกษาใบความร 4. นกศกษาท าใบงานทไดรบมอบหมาย และทดลองการเตรยมสารละลายทมความเขมขนตางกน 5. นกศกษาแตละกลมน าเสนอผลการทดลองการเตรยมสารละลายทมความเขมขนตางกน 6. ครและนกศกษารวมกนสรป และแลกเปลยนเรยนรความรทไดจากการท ากจกรรม

ระยะเวลา 4 ชวโมง

หลกสตรปฏบตการเคม 113

สอ/วสด/อปกรณ

1. ใบงาน 2. ใบความร 3. ขวดปรมาตร 4. บกเกอร 5. กระบอกฉดยา 6. กระบอกตวง 7. ปเปตต 8. เครองชง 9. ชอนตวง 10. แทงแกวคนสาร

การวดผลประเมนผล

1. การสงเกตการท ากจกรรมรวมกน 2. การท าใบความร 3. การซกถาม 4. ผลการทดลอง

หลกสตรปฏบตการเคม 114

ใบความรท 9

เรอง การเตรยมสารละลาย

สารละลาย (Solution)

สารละลาย (Solution) คอ สารเนอเดยวทเกดจากอนภาคเลกๆ ของตวละลายซงมขนาดเลกกวา 10-7 เซนตเมตร ไมสามารถกรองแยกตวละลายออกจากตวท าละลายไดและไมท าใหเกดปรากฎการณทนดอลล สารเนอเดยวทเกดจากผสมสารบรสทธตงแต 2 ชนดเปนตนไปเขาดวยกนอยางกลมกลน โดยอตราสวนการผสมไมคงทแนนอน สารทผสมกนเปนสารละลายจะไมท าปฏกรยากน คอผสมแลวยงคงเปนสารเดม สารละลายจงแสดงสมบตของสารองคประกอบเดมตามอตราสวนการผสม และสารละลายสามารถแยกกลบคนเปนสารเดม ไดดวยวธการงายๆ เชน การสกดดวยตวท าละลาย การระเหย การตกผลก เปนตน

องคประกอบของสารละลาย องคประกอบของสารละลายม 2 สวน คอ 1. ตวท าละลาย (Solution) หมายถง สารทมตวละลายมาละลายแลวเกดสารละลายหรอสารทมปรมาณมากในสารละลาย 2. ตวละลาย (Solute) หมายถง สารซงละลายในตวท าละลายแลวเกดเปนสารละลายหรอสารทมปรมาณนอยกวาในสารละลาย

รปองคประกอบของสารละลาย

หลกสตรปฏบตการเคม 115

สารละลายม 3 สถานะ คอ 1. ของแขง เชน ทองเหลอง (ทองแดง+สงกะส) ฟวส (บสมส+ตะกว+ดบก) นโครม (นกเกล+โครเมยม) นาก (ทองค า+ทองแดง) เปนตน 2. ของเหลว เชน น าสมสายช (น า+กรดแอซตก) น าอดลม (น า+กาซคารบอนไดออกไซค+น าตาล) น าเกลอ น าเชอม ยาแดง เปนตน 3. กาซ เชน อากาศ (ไนโตรเจน+ออกซเจน+กาซอนๆ) กาซธรรมชาต กาซหงตม เปนตน

การเตรยมสารละลายจากสารละลายบรสทธ

วธการเตรยมสาร

1. ชงสารตวอยางตามปรมาณทก าหนดไว 2. ละลายสารในบกเกอร 3. เทสารลงในขวดวดปรมาตร 4. ลางบกเกอรดวยน ากลนแลวเทใสขวดวดปรมาตร 5. เขยาขวดวดปรมาตรเพอใหสารละลายผสมกน 6. ตงขวดปรมาตรเพอใหอณหภมของสารละลายลดลง 7. เตมน ากลนทละนอยจนถงขดบอกปรมาตร 8. สวนโคงต าสดของสารละลายอยตรงขดบอกปรมาตร 9. กลบขวดขนลงใหสารละลายผสมกน 10. ถายสารละลายทเตรยมเกบไวในภาชนะเกบสารปดจกปดฉลาดโดยระบชอสาร สตรเคม ความเขมขน

เละวนทเตรยมสารแลวลางขวดวดปรมาตรและจกคว าใหแหง ปดจกขวดน าไปเกบในตเกบอปกรณ

หลกการ

1. ค านวณหาปรมาณ (จ านวนโมล) ของตวละลายในสารละลายทตองการเตรยม โดยใชสตร

mol1 = 1000

MV

2. ค านวณหาปรมาตรของสารละลายทเขมขน ทมจ านวนโมลเทากบจ านวนโมลทค านวณไดจากขอ 1 โดยใชสตร M1V1 = M2V2 3. ท าสารละลายใหเจอจาง โดยใชปเปตตดดสารละลายเขมขนมปรมาตรเทากบปรมาตรทค านวณได จากขอ 2 4. เกบสารละลาย ปดฉลากใหชดเจน

หลกสตรปฏบตการเคม 116

ตวอยางท 1 จงเตรยมสารละลาย NaOH เขมขน 0.2 mol / dm3 จ านวน 40 cm3 วธท า สารละลาย NaOH 0.2 mol / dm3 หมายถง ในสารละลาย 1 dm3 หรอ 1000 cm3 มเนอNaOH ละลายอย 0.2 mol หรอ = 0.2 X 40 = 8 กรม ตวอยางท 2 จงเตรยมสารละลายโซเดยมไฮดรอกไซดเขมขน 6 mol/dm3 จ านวน 60 cm3

วธท า สารละลายโซเดยมไฮดรอกไซดเขมขน 6 mol/dm3 หมายความวา ในสารละลาย 1,000 cm3 มเนอสาร NaOH อย = 6 mol

ถา สารละลาย 60 cm3 มเนอสาร NaOH อย = 6 × 60 mol = 0.36 mol 1,000

หรอ = 0.36 × 40 กรม = 14.4 กรม (ตวเลข 40 มาจากน าหนกโมเลกลของ NaOH คอ Na = 23, O = 16, H = 1 รวม 40) นนคอ ชง NaOH มา 14.4 กรม ละลายในน ากลนใหไดปรมาตร 60 cm3 จะไดสารละลาย

ตามตองการ ตวอยางท 3 จงเตรยมสารละลายโซเดยมไฮดรอกไซดเขมขน 5% โดยน าหนก จ า นวน 80 cm3 วธท า สารละลายโซเดยมไฮดรอกไซดเขมขน 5% โดยน าหนก หมายความวา

สารละลาย 100 cm3 มเนอสาร NaOH อย = 5 กรม ถา สารละลาย 80 cm3 จะมเนอสารอย = 5 × 80 = 4 กรม 100

นนคอ ชง NaOH มา 4 กรม (ชงในบกเกอรหรอกระจกนาฬกา อยาชงบนกระดาษ เพราะ เปนสารทดดความชน จะท าใหกระดาษเปยก) ละลายในน ากลนใหไดปรมาตร 80 cm3 จะไดสาร ละลายตามตองการ

การเตรยมสารละลายจากสารละลายเขมขน หลกการ

1. ค านวณหาปรมาตรของสารละลายเดมทใช 2. ท าสารละลายใหเจอจาง 3. เกบการสารละลาย

การท าสารละลายเขมขนใหเจอจางลงจ านวนโมลตวละลายกอนและหลงการท าใหเจอจางจะมคาเทาเดม ดงนน C1V1 = C2V2 C1 - ความเขมขนสารละลายกอนเจอจาง (mol/dm3) C2 - ความเขมขนสารละลายหลงเจอจาง (mol/dm3) V1 - ปรมาตรสารละลายกอนเจอจาง (dm3) V2 - ปรมาตรสารละลายหลงเจอจาง (dm3)

หลกสตรปฏบตการเคม 117

ตวอยางท 4 ค านวณหาปรมาตรสารละลายเดมทจะน าเตรยมสารละลายใหมตองการเตรยมสารละลาย KI เขมขน 0.1 mol/dm3 จ านวน 100 cm3 จากสารละลาย KI เขมขน 2.0 mol/dm3 วธท า C1 = 2.0 mol/dm3 C2 = 0.1 mol/dm3

V1 = ? V2 = 100 cm3

C1V1 = C2V2 (2.0 mol/dm3) V1 = (0.1 mol/dm3) (100 cm3)

V1 = (0.1 mol/dm3) (100 cm3) (2.0 mol/dm3)

V1 = 5 cm3 นนคอใหตวงสารละลาย KI เขมขน 2.0 mol/dm3 ปรมาตร 5 cm3 แลวปรบปรมาตรใหครบ 100 cm3 จะไดสารละลายตามตองการ

ตวอยางท 5 จากสารละลายกรดไฮโดรคลอรกเขมขน 14.4 mol/dm3 จงเตรยมสารละลายกรด ไฮโดรคลอรกเขมขน 6.0 mol/dm3 จ านวน 60 cm3 วธท า จากสตร C1V1 = C2V2

เมอ C1 = ความเขมขนของสารละลายทมอย (14.4 mol/dm3) V1 1 = ปรมาตรของสารละลายทมอยซงตองตวงมา (cm3) C2 = ความเขมขนของสารละลายทตองการ (6.0 mol/dm3) V2 = ปรมาตรของสารละลายทตองการ (60 cm3)

แทนคาในสตร 14.4 × V1 = 6.0 × 60 ∴ V1 = 6.0 × 60 = 25 cm3

14.4 นนคอใหตวงสารละลายกรดไฮโดรคลอรกเขมขน 14.4 mol/dm3 25 cm3 แลวเทลงในบกเกอรท

มน ากลน 35 cm3 จะไดสารละลายตามตองการ ตวอยางท 6 มสารละลายกรดแอซตกเขมขน 99% โดยน าหนก จงเตรยมสารละลายกรดแอซตก เขมขน 5% โดยน าหนก จ า นวน 66 cm3 วธท า จากสตร C1V1 = C2V2

เมอ C1 = ความเขมขนของสารละลายทมอย (99% โดยน าหนก) V1 = ปรมาตรของสารละลายทมอยซงตองตวงมา (cm3) C2 = ความเขมขนของสารละลายทตองการ (5% โดยน าหนก)

V2 = ปรมาตรของสารละลายทตองการ (66 cm3) แทนคาในสตร 99 × V1 = 5 × 80

∴ V1 = 5 × 66 = 3.33 cm3 99

นนคอใหตวงสารละลายกรดมา 3.33 cm3 แลวเทลงในบกเกอรทมน ากลน 62.77 cm3 ใช แทงแกวคนสารใหเขากน จะไดสารละลายกรดเขมขน 5% โดยน าหนก ตามตองการ

หลกสตรปฏบตการเคม 118

ใบงานท 9 เรอง การเตรยมสารละลาย

1. สารละลาย คอ ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2. สารละลายประกอบดวยสารกชนด ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. สารละลาย มกสถานะ อะไรบาง ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 4. จงยกตวอยางสารละลายแตละสถานะมาสถานะละ 2 ชนด ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 5. จงเตรยมสารละลาย NaOH เขมขน 0.2 mol / dm3 จ านวน 50 cm3 (แสดงวธท า)

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 119

6. จงเตรยมสารละลายโซเดยมไฮดรอกไซดเขมขน 5% โดยน าหนก จ า นวน 100 cm3 (แสดงวธท า)

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

7. จงค านวณหาปรมาตรสารละลายเดมทจะน าเตรยมสารละลายใหมตองการเตรยมสารละลาย KI เขมขน 0.2 mol/dm3 จ านวน 100 cm3 จากสารละลาย KI เขมขน 2.0 mol/dm3 (แสดงวธท า)

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 120

แผนการจดการเรยนร ตอนท 10 วธการแยกสารดวยกระบวนการเคม

หวเรอง

การแยกสารดวยกระบวนการเคม

ตวชวด อธบายวธการ หลกการและเทคนคในการแยกสารโดยใชวสด อปกรณและเครองมอทเหมาะสมได

เนอหา 1. วธการ หลกการ และเทคนคในการแยกสาร 2. การแยกสารโดยใชวสด อปกรณ และเครองมอทเหมาะสม

กจกรรมการเรยนร 1. ครซกถามนกศกษาโดยใหชวยกน ยกตวอยางวธการแยกสารท นกศกษารจก 2. นกศกษาชวยกนบอกวธการ หลกการ เทคนคในการแยกสาร โดยการใชวสด อปกรณและ เครองมอทเหมาะสม 3. แบงกลมนกศกษา และแจกใบความร 4. นกศกษาอานและศกษาใบความร 5. นกศกษาท าใบงานทไดรบมอบหมาย 6. แตละกลมสงตวแทนมาจบฉลากหวขอในการท าแผนผงความคด 7. นกศกษาแตละกลมน าเสนอผลงานแผนผงความคดของกลมตวเอง 8. ครและนกศกษารวมกนสรป และแลกเปลยนเรยนรความรทไดจากการท ากจกรรมทผานมา 9. นกศกษาไปศกษาคนควาขอมล เพมเตมเกยวกบวธการ หลกการ เทคนคในการแยกสารโดยการ ใชวสด อปกรณ และเครองมอทเหมาะสม แลวจดท าเปนหนงสอเลมเลกมาน าเสนอหนาหองเรยน และน าผลงานของแตละกลมมาจดมม คนควาเพมเตม

ระยะเวลา 3 ชวโมง

สอ/วสด/อปกรณ

1. ใบความร 2. ใบงาน 3. กระดาษบรฟ 4. กระดาษ A4 5. สเมจก 6. หองสมด 7. หนงสอเรยน 8. อนเตอรเนต

หลกสตรปฏบตการเคม 121

การวดผลประเมนผล

1. การสงเกตการท ากจกรรมรวมกน 2. การท าใบความร 3. การซกถาม

หลกสตรปฏบตการเคม 122

ใบความรท 10

เรอง วธการแยกสารดวยกระบวนการเคม

การแยกสารประกอบ ใชในการแยกสารประกอบม 7 วธ ไดแก 1. การกลน เหมาะส าหรบแยกของเหลวทปนเปนเนอเดยวกน โดยท าใหของเหลวกลายเปนไอ แลวท าใหควบแนนเปนของเหลวอก แบงออกเปน 2 ประเภท คอ - การกลนธรรมดา เหมาะส าหรบสารทมจดเดอดตางกนประมาณ 80 องศาเซลเซยส ขนไป แตอณหภมตงแต 40 องศาเซลเซยส กจะเกดกระบวนการแลว - การกลนล าดบสวน เหมาะส าหรบสารทมจดเดอดตางกนเพยงเลกนอย ซงจะมขอเสย คอ จะใชพลงงานเปนจ านวนมาก และมความสลบซบซอน การกลนล าดบสวนบางครงไมไดแยกสารใหบรสทธ แตแยกเพอประโยชนในการน าไปใช เชน การแยกน ามนดบ โดยจะแยกสารพวกทมจดเดอดใกลเคยง กนไวดวยกน แตถาสารทมจดเดอดใกลเคยงกนมาก แตไมมเครองกลนล าดบสวนกสามารถกลนไดดวยเครองกลนธรรมดา แตจะตองกลนหลายๆ ครง จนกระทงจดเดอด และจดหลอมเหลวคงท

2. การใชกรวยแยก เหมาะสมกบสารทเปนของเหลว และจะตองเปนสารทไมละลายตอกน หรอ จะตองมขวตางกน เชน น า และ น ามน

หลกสตรปฏบตการเคม 123

3. การกรอง เหมาะส าหรบของแขงทไมละลายน า หรอ ของแขงทละลายน า และ ไมละลายน าปนอยดวยกน เชน หนปน และ น า

4. การตกผลก เหมาะส าหรบสารทสามารถละลายไดเปนปรากฏการณทตวถกละลายทเปนของแขง แยกตวออกจากสารละลายไดเปนของแขงทมรปทรงเรขาคณต โดยสารใด ๆ ทละลายในน าอยในจดอมตวจะตกเปนผลก ถามากเกนพอจะเปนการตกตะกอนของสาร

หลกสตรปฏบตการเคม 124

5. การสกดดวยไอน า เหมาะสมส าหรบการสกดพวกน ามนหอมระเหยจากพช และการท าน าหอม (CH3COOH2O) โดยมหลกส าคญ ดงน - จดเดอดต าจะระเหยงาย ถาเปนสารทมจดเดอดสง จะตองการกลนโดยอาศยการเปลยนแปลงความดนในระบบ - สารสวนใหญไมละลายน า

6. การสกดดวยตวท าละลาย เหมาะสมกบสารทระเหยงาย โดยมหลกส าคญดงน - ถาสารมความสามารถในการละลายในตวท าละลายตางชนดกนสามารถแยกสารออกจากกนได - หลกการเลอกตวท าละลายทด คอ ตองเลอกตวท าละลายทด คอ ตองเลอกตวท าละลายทละลายสารทตางกน การสกดออกมามากทสด และสงเจอปนนนจะตองตดมานอยทสด

หลกสตรปฏบตการเคม 125

7. การโครมาโทรกราฟ เหมาะสมส าหรบการแยกสารทมความสามารถในการละลาย และดดซบไมเทากน , สารทมปรมาณนอย และไมมส โดยหลกส าคญ มดงน - ในการทดลองทกครงจะตองปดฝา เพอปองกนตวท าละลายแหง ในขณะทเคลอนทบนตวดดซบ - ถาสารเคลอนทใกลเคยงกนมาก แสดงวาสารมความสามารถในการละลาย และดดซบไดใกลเคยง และ จะแกไขไดโดย การเปลยนตวท าละลาย หรอ เพมความยาวของตวดดซบได แตสารทเคลอนทไดระยะทางเทากนในตวท าละลาย และตวดดซบใกลเคยงกน มกจะสรปไดวาสารนนเปนสารเดยวกน โดยวธนสามารถท าใหสารบรสทธได โดยตดแบงสารทตองการละลายในตวท าละลายทเหมาะสม แลวระเหยตวท าละลายนนทงไป แลวน าสารนนมาท าการโครมาโทรกราฟใหม จนไดสารบรสทธ

หลกสตรปฏบตการเคม 126

ใบงานท 10 เรอง วธการและการแยกสารดวยกระบวนการเคม

1. การแยกสารประกอบมกวธ อะไรบาง ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. การกลนมกกระเภท อะไรบาง ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. ใหนกศกษาเปรยบเทยบ กระบวนการแยกสารประกอบระหวางการกลน และการกรอง ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 127

แผนการจดการเรยนร ตอนท 11 ปฏบตการการแยกสารประกอบ

หวเรอง

การแยกสารดวยกระบวนการเคม

ตวชวด อธบายวธการ หลกการ เทคนค และการทดลองการแยกสารโดยใชวสด อปกรณและเครองมอท

เหมาะสมได

เนอหา ทดลองและอธบายหลกการแยกสารโดยวธการกรอง การตกผลก การสกด การกลน และโครมาโต

กราฟ และน าความรไปใชประโยชนได

กจกรรมการเรยนร 1. ครซกถามนกศกษาเกยวกบการแยกสารประกอบ โดยยกตวอยางใหนกศกษาชวยกนตอบ 2. แบงกลมนกศกษา แจกใบงานการทดลองและแจกใบความร 3. นกศกษาอาน ศกษาใบงานการทดลองและศกษาใบความร 4. นกศกษา ทดลองตามใบงาน ท าใบงานทไดรบมอบหมาย 5. นกศกษาแตละกลมรวมกนอภปรายและน าเสนอผลการทดลองตามใบงาน 6. ครและนกศกษารวมกนอภปรายและสรปองคความร แลกเปลยนเรยนรความรทไดจากการท า กจกรรม

ระยะเวลา 4 ชวโมง

สอ/วสด/อปกรณ 1. ใบงาน 2. ใบความร 3. บกเกอร 6 ใบ 4. แทงแกวคน 5. โกรงบดสาร 6. ตะเกยงอลกอฮอล พรอมทกนลม 1 ชด 7. ขวดปากกวางทรงสง 8. กระจกส าหรบปดปากขวด 9. หลอดคะปลลาร 10. กระดาษโครมาโตกราฟฟ

หลกสตรปฏบตการเคม 128

11. กระดาษกาว/เทปใส 12. แทงแกวคน

การวดผลประเมนผล

1. การสงเกตการท ากจกรรมรวมกน 2. การท าใบความร 3. การซกถาม

หลกสตรปฏบตการเคม 129

ใบความรท 11

เรอง การแยกสารประกอบ

การแยกสาร การแยกสาร เปนการท าใหสารบรสทธ การแยกสารจะใชวธใดขนอยกบความเหมะสม องคประกอบ ความประหยดและสะดวก

วธการแยกสาร ทควรรจก มดงน 1. การกรอง (filtration) เปนวธทใชแยกของแขงทมอนภาคใหญกวา 10-4 cm ออกจากของเหลวโดยทของแขงนน ไมละลายในของเหลว หรอมองเหนชดดวยตาเปลาวาเปนสารเนอผสมทมของแขงแขวนลอยอยใน ของเหลว เชน น าโคลน , น าแปง , แยกผลกเกลอออกจากสารละลายเกลออมตว

2. การกลน (distillation) มหลกการส าคญๆ คอ การท าใหของเหลวกลายเปนไอแลวท าการควบแนนเปนของเหลวอก ซงการกลนมหลายแบบ 2.1 การกลนแบบธรรมดา (simple distillation) มหลกการดงน - สารองคประกอบตองมจดเดอดตางกนมาก โดยตวถกละลายตองมจดเดอดสงกวาตวท า ละลาย - ตวถกละลายตองเปนสารทระเหยยาก เชน เกลอ น าตาล 2.2 การกลนล าดบสวน (fractional distillation) มหลกการดงน - ใชแยกองคประกอบทมจดเดอดใกลเคยงกนมาก และมสารหลายชนดปนกนอย เชน การ กลนน ามนปโตรเลยม, แอลกอฮอลปนน า เปนตน 2.3 การสกดโดยการกลนดวยไอน า (steam distillation) มหลกการ คอ - ใชไอน าพาสารระเหยทอยในพชออกมา - สารทตองการสกดตองเปนสารทระเหยงาย - สารทตองการสกด ตองไมรวมตวกบน า เพอสะดวกในการแยกออกจากน า เมอไดสารท สกดแลว 3. การสกดดวยตวท าละลาย (solvent extraction) ใชแยกสารออกจากของผสมเนอเดยวทอยในรปสารละลาย โดยเลอกตวท าละลายทเหมาะสมดงน - ตวท าละลายตองละลายสารทตองการสกดไดด แตไมละลายสารอน - ตวท าละลายตองไมท าปฏกรยากบสารทตองการสกด - สามารถแยกตวท าละลายออกจากสารทสกดไดโดยงาย เพอน าตวท าละลายมาใชอก เปนการ ประหยด - หางาย ราคาถก สวนมากใชสกดน ามนพช ตวท าละลายทนยม คอ เฮกเซน 4.โครมาโตกราฟ (chromatography) เปนวธการแยกสารโดยอาศยความแตกตางในการละลายและการดดซบ เนองจากสารแตละชนดจะมความสามารถในการละลายและการดดซบไดตางกน โดยสารทละลายไดดจะถกดดซบไดนอยแตเคลอนทไดเรว ในทางตรงขาม สารใดทละลายไดนอยจะถกดดซบไดมากเคลอนทไดชา

หลกสตรปฏบตการเคม 130

การหาคาอตราการเคลอนท (Rate of flow ; Rf ) สตร Rf = ระยะทางทสารเคลอนทได / ระยะทางทตวท าละลายเคลอนท คา Rf จะมากนอย ขนอยกบ - ชนดของตวท าละลาย - ชนดของตวดดซบ - สภาวะตางๆ เชน อณหภม, ความดน - ความสามารถในการละลายของสาร สรปสาระส าคญของโครมาโตกราฟแบบกระดาษ - สารชนดเดยวกนจะมคา Rf เทากน ถาใชสภาวะเดยวกน - คา Rf จะมคาไมเกน 1 และไมมหนวย - ถาแยกสารไดหลายสาร และมคา Rf ไดหลายคา แสดงวา สารนนเปนสารไมบรสทธ ถาแยกไดเพยงชนดเดยว จะมคา Rf คาเดยว แตสรปไมได วาสารนนเปนสารบรสทธหรอสารละลาย เนองจากสารบางชนดไมมส หรอองคประกอบตางๆ เคลอนทไดเทากนหรอใกลเคยงกน ขอดวธโครมาโตกราฟ - ใชทดสอบสารตวอยางทมปรมาณนอยได - ใชทดสอบทวไปในทางปรมาณวเคราะห และคณภาพวเคราะห - ใชแยกสารทมสและไมมสได - อาจแยกองคประกอบตางๆ ในของผสมออกจากกนได - ถาแยกองคประกอบตางๆ ได กสามารถสกดสารออกจากตวดดซบได ขอจ ากดของโครมาโตกราฟ เมอองคประกอบตางๆ เคลอนทไปบนตวดดซบไดเทาๆ กน จะแยกออกจากกนไมได หรอแยกไดแตไมบรสทธ ซงแกไดโดย - เปลยนตวท าละลาย - เพมความยาวของกระดาษโครมาโตกราฟ 5. การตกผลก (crystallization) เปนการแยกสารโดยท าสารใหอมตวทอณหภมสง และปลอยใหเยนกจะตกผลกออกมา ไดของแขงทมรปทรงเรขาคณต ซงอาจตองเลอกตวท าละลายใหเหมาะสม ดงน - ตองละลายสารทตกผลกไดมากทอณหภมสง - ตองละลายสารทเจอปนไดทอณหภมต า - ไมท าปฏกรยากบสารทตกผลก และก าจดออกงาย 6. การใชกรวยแยก (seperating Funnel) ใชแยกของเหลวออกจากของเหลวทไมละลายซงกนและกน โดยน าของเหลวผสมเทใสกรวยแยกของเหลวทมความหนาแนนนอยกวา เบากวา จะอยชนบน และของเหลวทมความหนาแนนมากกวาจะอยชนลาง จากนนคอยๆ ไขกอกแยกของเหลวแตละชนออกมา

หลกสตรปฏบตการเคม 131

ใบงานท 11

เรอง ปฏบตการการแยกสารโดยวธโครมาโตกราฟแบบกระดาษ

สารเคม

1. สแดง เขยว น าเงน ทใชผสมสารอาหาร 2. สแดง เขยว น าเงน ทไดจากธรรมชาต เชน อญชน ใบเตย กระเจยบ ฯลฯ 3. สารละลาย NaCl เขมขนรอยละ 1 โดยมวลตอปรมาตร 4. น า 5. เอทานอล 70 % 6. กระดาษโครมาโตกราฟ

ล าดบขนการทดลอง

ตอนท 1

1. ใสสารละลาย NaCl ในขวดปากกวางสง โดยใหสารละลายสง 1 cm แลวใชแผนกระจกปดปากขวดเขยาแลวทงไว 2-3 นาท

2. น ากระดาษโครมาโตกราฟกวางประมาณ 2.5 cm ยาวประมาณเทากบความสงของขวด แลวขดเสนดวยดนสอหางจากปลายแถบกระดาษดานหนง 1.5 cm เปนจดเรมตนจากแนวเครองหมายนขนใหสงอก 10 cm ขดดวยเสนดนสออกเสนหนง

การแยกสารโดยวธโครมาโตกราฟ

หลกสตรปฏบตการเคม 132

3. จดสารตวอยาง 2 ชนด ทมสเดยวกน ทจดเรมตน โดยใหแตละจดหางกน 1.5 cm ทงไวใหแหงจดซ าอก 2 ครง

4. น าแถบกระดาษทเตรยมไวในขอ 3 ไปปะตดกบแผนกระจกโดยใชกระดาษกาวหรอเทป 5. หยอนปลายกระดาษแถบทมจดสลงในขวดปากกวางทมสารละลาย ดงรป (ระวงอยาใหจดสจมลง

ในสารละลาย และกระดาษตองอยในแนวดงไมงอ) 6. สงเกตการเปลยนแปลงตงแตเรมหยอนแถบกระดาษ จนกระทงตวท าละลายเคลอนทถงขดบน 7. วดระยะจากจดเรมตน ถงจดกงกลางของสวนทเขมทสดแตละส ทปรากฏบนแถบกระดาษทนทท

เอากระดาษออกจากขวด 8. ท าการทดลองแบบเดยวกน โดยเปลยนสารตวอยางเปนสอน

ตารางผลการทดลองทใชสารละลาย NaCL

สผสมอาหาร สของสารทแยกได ระยะทางทสาร

เคลอนท (cm) ระยะทางทตวท า

ละลายเคลอนท (cm) คา Rf

สแดง ................................... ................................... ................................... ................................... สเขยว ................................... ................................... ................................... .................................. ส าน าเงน ................................... ................................... ................................... ..................................

สธรรมชาต สของสารทแยกได ระยะทางทสารเคลอนท (cm)

ระยะทางทตวท าละลายเคลอนท (cm)

คา Rf

สจากกระเจยบแดง ................................... ................................... ................................... ................................... สจากใบเตย ................................... ................................... ................................... .................................. สจากดอกอญชน ................................... ................................... ................................... ..................................

ค าถาม

1. สารตวอยางทมสเหมอนกนเปนสารชนดเดยวกนหรอไม..................เพราะ.............................. 2. ถาสารทแยกไดมสเดยว สรปไดหรอไมวาเปนสารบรสทธ...............เพราะ.............................. 3. ถาสารทแยกสารไดมคา Rf ใกลเคยงกนทานมวธการอยางไรในการแยกสารกลมน

....................................................................................................................................................... ..............

หลกสตรปฏบตการเคม 133

ตอนท 2 วธท าเหมอนตอนท 1 ในขอท 1 เปลยนสารละลาย NaCl 1% เปน C2H5OH 70 % แทน ตารางผลการทดลองทใชสารละลายเอทานอล (H5OHC2) สตวอยาง สของสารทแยกไว ระยะทางทสาร

เคลอนท (cm) ระยะทางทตวท าละลาย

เคลอนท (cm) คา Rf

…………………….. …………………….. …………………….. …………………….. ……………………... ……………………… ………………………. ……………………… ………………………. ……………………… ……………………… ……………………… ……………………… ………………………

…………………….. …………………….. …………………….. …………………….. ……………………... ……………………… ………………………. ……………………… ………………………. ……………………… ……………………… ……………………… ……………………… ………………………

…………………….. …………………….. …………………….. …………………….. ……………………... ……………………… ………………………. ……………………… ………………………. ……………………… ……………………… ……………………… ……………………… ………………………

…………………….. …………………….. …………………….. …………………….. ……………………... ……………………… ………………………. ……………………… ………………………. ……………………… ……………………… ……………………… ……………………… ………………………

…………………….. …………………….. …………………….. …………………….. ……………………... ……………………… ………………………. ……………………… ………………………. ……………………… ……………………… ……………………… ……………………… ………………………

ค าถาม

1. สารตวอยางทมสเหมอนกนเปนสารชนดเดยวกนหรอไม ............เพราะ............................. 2. สารทมสเหมอนกน เปนสารชนดเดยวกนหรอไม เพราะเหตใด ........................................... 3. ถาใชตวท าละลายตางกน สเดยวกนจากแหลงเดยวกนมคา Rf เทากนหรอไม เพราะเหตใด

..............................................................................................................................................

หลกสตรปฏบตการเคม 134

แผนการจดการเรยนร ตอนท 12 การเกดปฏกรยาเคม

หวเรอง

การเกดปฏกรยาเคม

ตวชวด 1. บอกชนดของปฏกรยาเคม 2. อธบายเกยวกบปฏกรยาการรวมตว การแยกสาร และการแทนทได

เนอหา 1. ชนดของปฏกรยาเคม 2. อธบายเกยวกบปฏกรยาการรวมตว การแยกสาร และการแทนท

กจกรรมการเรยนร 1. ครซกถามความรพนฐานของนกศกษาเกยวกบเรองปฏกรยาเคมเพอปรบความเขาใจ 2. แบงกลมนกศกษา และแจกใบความร 3. นกศกษาอาน และศกษาใบความร 4. นกศกษาแตละกลมสงตวแทนมารบใบงาน 5. นกศกษาท าใบงานทไดรบมอบหมายและทดลองเกยวกบปฏกรยาการรวมตว การแยกสาร และ การแทนท 6. นกศกษาแตละกลมน าเสนอผลการทดลองทไดปฏบต 7. ครและนกศกษารวมกนสรป และแลกเปลยนเรยนรความรทไดจากการท ากจกรรม

ระยะเวลา 4 ชวโมง

สอ/วสด/อปกรณ

1. ใบงาน 2. ใบความร

การวดผลประเมนผล 1. การสงเกตการท ากจกรรมรวมกน 2. การท าใบความร 3. การซกถาม 4. บนทกผลการทดลอง

หลกสตรปฏบตการเคม 135

ใบความรท 12

เรอง ปฏบตการเรอง การเกดปฏกรยาเคม

ปฏกรยาเคม (Chemical reaction) คอกระบวนการทเกดจากการท สารเคมเกดการเปลยนแปลงแลวสงผลใหเกดสารใหมขนมาซงมคณสมบตเปลยนไปจากเดม การเกดปฏกรยาเคมจ าเปนตองมสารเคมตงตน 2 ตวขนไป (เรยกสารเคมตงตนเหลานวา " สารตงตน " หรอ reactant) ท าปฏกรยาตอกน และท าใหเกดการเปลยนแปลงในคณสมบตทางเคม ซงกอตวขนมาเปนสารใหมทเรยกวา " ผลตภณฑ" (product) ในทสด สารผลตภณฑบางตวอาจมคณสมบตทางเคมทตางจากสารตงตนเพยงเลกนอย แตในขณะเดยวกนสารผลตภณฑบางตวอาจจะแตกตางจากสารตงตนของมนโดยสนเชง แตเดมแลว ค าจ ากดความของปฏกรยาเคมจะเจาะจงไปเฉพาะทการเคลอนทของ ประจอเลกตรอน ซงกอใหเกดการสรางและสลายของ พนธะเคม เทานน แมวาแนวคดทวไปของปฏกรยาเคม โดยเฉพาะในเรองของสมการเคม จะรวมไปถงการเปลยนสภาพของอนภาคธาต (เปนทรจกกนในนามของ ไดอะแกรมฟายนแมน ) และยงรวมไปถง ปฏกรยานวเคลยร อกดวย แตถายดตามค าจ ากดความเดมของปฏกรยาเคม จะมปฏกรยาเพยง 2 ชนดคอ ปฏกรยารดอกซ และปฏกรยากรด-เบส เทานน โดยปฏกรยารดอกซนนเกยวกบการเคลอนทของประจอเลกตรอนเดยว และปฏกรยากรด-เบส เกยวกบคอเลกตรอน

ในการสงเคราะห สารเคม ปฏกรยาเคมตางๆ จะถกน ามาผสมผสานกนเพอใหเกดสารผลตภณฑทตองการ ในสาขาวชา ชวเคม เปนททราบกนวา ปฏกรยาเคมหลายๆ ตอจงจะกอใหเกด แนวทางการเปลยนแปลง (metabolic pathway) ขนมา เนองจากการทจะสงเคราะหผลตภณฑโดยตรงนนไมสามารถท าไดในตวเซลลในคราวเดยวเนองจากพลงงานในเซลลนนไมพอตอการทจะสงเคราะห ปฏกรยาเคมยงสามารถแบงไดเปนปฏกรยาอนทรยเคม และปฏกรยาอนนทรยเคม

ชนดของปฏกรยาเคม

ปฏกรยาเคมนนสามารถจ าแนกไดเปนหลายชนดและประเภท โดยหลกในการจ าแนกนนขนอยกบหลกเกณฑทจะน าไปใชในการจดกลมจ าแนก แตสวนมากแลวจะแบงไดเปน 5 ชนดใหญๆ ไดแก

ปฏกรยาการรวมตว หรอการสงเคราะห (Combination reaction หรอ synthesis) คอ การทสารบรสทธหรอสารประกอบทางเคม รวมสารเขาดวยกน และกอใหเกดสารผลตภณฑตวใหมทซบซอนกวา

โครงสราง: A+Z → AZ ตวอยาง: N2 + 3H2 → 2NH3

หลกสตรปฏบตการเคม 136

ปฏกรยาการสลายตว หรอการวเคราะห (Decomposition reaction หรอ analysis) คอการทสารประกอบสลายตวมาเปนสารประกอบหรอสารบรสทธทเลกกวา

โครงสราง: AZ → A+Z ตวอยาง: 2H2O → 2H2 + O2

ปฏกรยาการแทนทเชงเดยว (Single displacement reaction หรอ substitution) คอการทสารบรสทธถกแทนทดวยสารประกอบ

ปฏกรยาการแทนทเชงค (Double displacement reaction) ปฏกรยาสะเทน (Combustion)

หลกสตรปฏบตการเคม 137

ใบงานท 12 เรอง การเกดปฏกรยาเคม

1. ปฏกรยาเคม หมายถง ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. สารตงตน หมายถง ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. สารผลตภณฑ หมายถง ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4. นกศกษาคดวาปฏกรยาเคมมความส าคญหรอไม อยางไร อธบาย ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

5. จงยกตวอยางชนดของปฏกรยาเคมแตละชนด ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 138

แผนการจดการเรยนร ตอนท 13 ปฏบตการการเกดปฏกรยาเคม

หวเรอง

การเกดปฏกรยาเคม (การดดและคายความรอน ปฏกรยาเคมสะปอนฟเดชน)

ตวชวด 1. เตรยมสารละลายจากสารบรสทธตามความเขมขนทก าหนดได 2. เตรยมสารละลายเจอจางจากสารละลายเขมขนทก าหนดได 3. อธบายวธการค านวณหามวลตวละลายทใชในการเตรยมสารละลายทมความเขมขน ตามท ก าหนดใหได 4. ท าการทดลองเพอเตรยมสารละลายทมความเขมขนในหนวยรอยละ และหนวยทตองการได

เนอหา 1. วธการเตรยมสารละลายจากสารบรสทธ 2. วธการเตรยมสารละลายเจอจางจากสารละลายเขมขน 3. วธการค านวณหามวลตวละลายทใชในการเตรยมสารละลายทมความเขมขน

กจกรรมการเรยนร 1. ครซกถามความรพนฐานของนกศกษาเกยวกบเรองปฏกรยา เคมเพอทบทวนความรเดมจาก

คาบทแลวใหเขาใจมากขน 2. แบงกลมนกศกษา และแจกใบ ความร 3. นกศกษาอาน และศกษาใบความร 4. นกศกษาท าใบงานทไดรบมอบหมาย และทดลองปฏกรยาการดดและคายความรอน 5. นกศกษาแตละกลมน าเสนอผลการทดลองปฏกรยาการดดและคายความรอน 6. ครและนกศกษารวมกนสรป และแลกเปลยนเรยนรความรทไดจากการท ากจกรรม 7. นกศกษาไปศกษาคนควาขอมล เพมเตมเกยวเรองปฏกรยา สะปอนฟเดชน ปฏกรยาไฟฟาเคม แลวจดท าเปนรายงานมา น าเสนอหนาหองเรยน และน า ผลงานของแตละกลมมาจดมม คนควาเพมเตม

ระยะเวลา 4 ชวโมง

สอ/วสด/อปกรณ

1. ใบงาน 2. ใบความร

หลกสตรปฏบตการเคม 139

การวดผลประเมนผล

1. การแลกเปลยนเรยนร 2. สงเกตการมสวนรวม 3. บนทกผลการทดลอง

หลกสตรปฏบตการเคม 140

ใบความรท 13

เรอง ปฏบตการเคม (การดดและคายความรอน)

ปฏกรยาเคมจะเกดขนได เมอสารตงตนมการสลายแรงยดเหนยวระหวางอะตอมเกดเปนอะตอมอสระ จากนนอะตอมอสระจงจะเขาสรางแรงยดเหนยวกบอะตอมของสารตงตนอน ๆ เพอเกดเปนผลตภณฑทเปนสารชนดใหม ซงการเปลยนแปลงในแตละขนจะมการใชพลงงานในลกษณะทแตกตางกน โดยผลลพธของการใชพลงงานจากทงสองขนตอนจะเปนตวตดสนวา ปฏกรยาเคมไปในทศทางใด

1. ปฏกรยาคายความรอน (Exergonic reaction)

คอ ปฏกรยาทมการใชพลงงานในการสลายแรงยดเหนยวระหวางอะตอมนอยกวาพลงงานทปลอยออกมาเพอสรางแรงยดเหนยวระหวางอะตอม ท าใหเมอสนสดการเกดปฏกรยาเคมแลว สารจะคายพลงงานออกมามากกวาพลงงานทดดเขาไป ดงนนเมอเกดปฏกรยาเชนนสารจะมการคายพลงงานในรปความรอนออกสสงแวดลอม ท าใหพลงงานภายในสารลดนอยกวาในชวงเรมตนปฏกรยา ในขณะทสงแวดลอมกจะไดรบพลงงานในรปความรอน ท าใหสงแวดลอมมอณหภมเพมขน ตวอยางเชน การเกดปฏกรยาระหวางโซเดยมกบน า เปนตน

ตวอยาง การเกดปฏกรยาเคมแบบคายความรอน โดยการทดลองหยดกลเซอรนลงบนเกลดโพแทสเซยมเปอรแมงกาเนต (ดางทบทม) ไวสกคร จะท าใหเกดปฏกรยาคายความรอนมเปลวไฟลกไหมขน ดงภาพ

ปฏกรยาระหวางกลเซอรนกบดางทบทม

ตวอยางปฏกรยาคายความรอนในชวตประจ าวน เชน การเผาไหมของสารตางๆ การยอยอาหารหรอสนดาปอาหารในรางกาย การระเบด การจดพล เปนตน

หลกสตรปฏบตการเคม 141

2. ปฏกรยาดดความรอน (endothermic reaction)

คอ ปฏกรยาทเกดขนแลว ระบบจะดดพลงงานจากสงแวดลอมท าใหอณหภมของสงแวดลอมเยนลง สมผสจะรสกเยน สงมชวตทกชนดตองใชพลงงาน ( Energy) ในการท ากจกรรมตางๆ ไดแก การหายใจ การเจรญเตบโต การเคลอนไหว การขบถาย การล าเลยงสาร พลงงานสวนใหญทสงมชวตไดจากการสลายสารอาหารดวยกระบวนการทางเคม และพลงงานทไดเปนพลงงานเคม ซงพลงงานเคมจะเกดขนไดจะตองมาจากปฏกรยาเคม

ตวอยางปฏกรยาเคมทควรรจก

1.

เชน Mg Z(s) + O2 (g) MgO(s)

(แมกนเซยม + ออกซเจน แมกนเซยมออกไซด )

2.

เชน MgO(s) + H2O Mg (OH)2

(แมกนเซยมออกไซด + น า แมกนเซยมไฮดรอกไซด )

3.

เชน C(s) + O2 (g) CO2 (g)

(คารบอน + ออกซเจน คารบอนไดออกไซด)

4.

เชน CO2 (g) + H2O H2CO3

(คารบอน ไดออกไซด + น า กรดคารบอนก)

โลหะ + ออกซเจน ออกไซตของโลหะ

ออกไซตของโลหะ + น า เบส

อโลหะ ออกซเจน

ออกไซตของอโลหะ+ น า กรด

หลกสตรปฏบตการเคม 142

5.

เชน HCI + Mg MgCL2 + H2

(กรดไฮโดรคลอรก + แมกนเซยม แมกนเซยมคลอไรด + แกสไฮโดรเจน)

6.

เชน HCI + NaOH NaCL + H2O

(กรดไฮโดรคลอรก + โซเดยมไฮดรอกไซด โซเดยมคลอไรด + น า)

7.

เชน HCI + CaCO3 CaCl2 + H2O + CO2

(กรดไฮโดรคลอรก + แคลเซยมคารบอเนต แคลเซยมคลอไรด + น า +คารบอนไดออกไซด)

8.

เชน CH4 + O2 CO2(g) + H2O

(มเทน + ออกซเจน แกสคารบอนไดออกไซด + น า )

ปฏกรยาสะปอนนฟเคชน (การเตรยมสบ)

ปฏกรยาสปอนนฟเคชน (saponification) คอ เมอตมไขมนหรอน ามน กบสารละลายเบส เชน NaOH จะท าใหเกดปฏกรยาไฮโดรไลซส ไดกลเซอรอลและเกลอโซเดยมของกรดไขมน (สบ) ปฏกรยาเกดขน ดงน

กรด + โลหะ เกลอ + แกสไฮโดรเจน

กรด + เบส เกลอ + น า

กรด + คารบอเนต เกลอ + น า + แกสคารบอนไดออกไซด

สารอนทรย + ออกซเจน คารบอนไดออกไซด + น า

หลกสตรปฏบตการเคม 143

กลเซอไรด + เบส กลเซอรอล + สบ

โครงสรางของโมเลกลสบ โมเลกลของสบประกอบดวย 2 สวน คอ

1. สวนทไมมขว คอ สวนทเปนปลาย R ซงไดแกสวนทเปนสารประกอบไฮโดรคารบอน 2. สวนทมขว คอ สวนทเปนหมคารบอกซล

หลกสตรปฏบตการเคม 144

ตอนท 2 ใหนกศกษาท าการทดลอง วสดอปกรณ

1. ขวดรปกรวยขนาด 100 cm3 1 ใบ 2. บกเกอรขนาด 250 cm3 1 ใบ 3. กระบอบตวงขนาด 10 cm3 1 ใบ 4. แทงแกวคน 1 อน 5. จกยางปดขวดรปกรวยขนาด 100 cm3 1 ใบ 6. ตะเกยงแอลกอฮอลพรอมทกนลม 1 1 ชด 7. ถวยกระเบองขนาดเสนผานศนยกลาง 8 cm 1 ใบ

สารเคม 1. น ามนพช 3 cm3 (น ามนมะกอกหรอน ามนมะพราว) 2. สารละลาย NaOH 2.5 mol/ dm3 5 cm3 3. น า 20 cm3

ล าดบขนตอนการทดลอง

1. ผสมน ามนมะกอก 3 cm3 กบสารละลาย NaOH 5 cm3 ในถวยกระเบอง ใหความรอนและคนตลอดเวลาจนสารในถวยกระเบองเกอบแหงตงไวใหเยน สงเกตการเปลยนแปลงทเกดขน บนทกผล

2. แบงสารจากขอ 1 จ านวนเลกนอย ใสลงในขวดรปกรวยแลวเตมน าลงไป 5 cm3 ปดจกแลวเขยา บนทกผล

ผลการทดลอง ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. ค าถาม

1. สารทเกดจากปฏกรยาระหวางน ามนมะกอกกบสารละลาย NaOH คอสารใด 2. จงเขยนสมการแสดงปฏกรยาทเกดขน

……………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………..

หลกสตรปฏบตการเคม 145

ปฏกรยาไฟฟาเคม เซลลไฟฟาเคม เปนแบบจ าลอง แสดงการถายโอนอเลกตรอนในปฏกรยารดอกซได เซลลไฟฟาเคม แบงออกเปน 2 ประเภท คอ

1. เซลลกลวานก (Galvanic cell) เปนเซลลไฟฟาทประกอบดวยครงเซลล ออกซเดชน กบครงเซลลรดกชน รวมเปนปฏกรยารดอกซ ปฏกรยาออกซเดชน เกดทขวไฟฟาแอโนด เปนขวไฟฟาทใหอเลกตรอน เขมของเครองวดกระแสไฟฟาเบนออกจากขวแอโนด ปฏกรยารดกชน เกดทขวไฟฟาแคโทด เปนขวไฟฟาทรบอเลกตรอน เขมของเครองวดกระแสไฟฟาเบนเขาหาขวแคโทด การเปลยนแปลงน เปนการเปลยนรปของพลงงานเคมเปนพลงงานไฟฟา ปฏกรยาออกซเดชน Zn(s) Zn2+ (aq) + 2e-

ปฏกรยารดกชน Cu2+ (aq) + 2e- Cu(s)

ปฏกรยารดอกซ Zn(s) + Cu2+ (aq) Zn2+ (aq) + Cu(s)

2. เซลลอเลกโทรไลต (Electrolytic cell) อเลกโทรไลต คอ สารทละลายน าแลว แตกตวเปนไอออนและไอออนเคลอนทจงท าใหน าไฟฟาไดเรยกสารละลายอเลกโทรไลต การผานกระแสไฟฟาเขาไปสารละลายอเลกโทรไลตแลวท าใหเกดปฏกรยาเคมจดเปนเซลลไฟฟาเคมชนดหนง เรยกวา เซลลอเลกโทรไลต หลกการของเซลลอเลกโทรไลตนน ามาใชในการชบโลหะได ตวอยาง เชน การชบโลหะดวยสงกะส โดยใชสารละลาย ZnSO4 เปนอเลกโทรไลต ใชสงกะสบรสทธเปนแอโนด และใชตะปเหลกเปนแคโทดจะมปฏกรยาเกดขน ดงน ทแอโนด Zn เสยอเลกตรอนเกดปฏกรยาออกซเดชน Zn(s) Zn2+ (aq) + 2e-

ทแคโทด Zn2+ ในสารละลายรบอเลกตรอนเกดปฏกรยารดกชน Zn2+ (aq) + 2e- Zn(s)

หลกสตรปฏบตการเคม 146

ใบงานท 13

เรอง ปฏบตการเคม(การดดและคายความรอน)

ตอนท 1 ใหนกศกษาตอบค าถามตอไปน 1. ปฏกรยาเคม จะเกดขนไดอยางไร

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. ปฏกรยาคายความรอน คอ ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. จงยกตวอยางปฏบตการคายความรอนในชวตประจ าวนมา 2 ปฏกรยา ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4. ปฏกรยาดดความรอน คอ ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

5. จงยกตวอยางปฏบตการดดความรอนในชวตประจ าวนมา 2 ปฏกรยา ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

6. จงยกตวอยางสมการปฏกรยาเคมมา 3 ตวอยาง ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 147

ตอนท 2 ใหนกศกษาท าการทดลองตอไปน

วสดอปกรณ

อปกรณ

1. บกเกอร ขนาด 50 cm3 1 ใบ 2. แทงแกวคนสาร 1 อน 3. กระดาษทราย 4. หลอดทดลองขนาดใหญพรอมจกยาง 1 ชด 5. โกรงบดสาร

สารเคม 1. แคลเซยมไฮดรอกไซด Ca(OH2) 1 ชอนเบอร 2 2. แอมโมเนยมคลอไรด (NH4Cl) 1 ชอนเบอร 2 3. แผนสงกะส 0.5 2 cm 1 ชน 4. กรดซลฟรก ( H2SO4) เขมขน 1 mol/ dm3 จ านวน 10 cm3 5. กระดาษลตมสสแดงและน าเงน

ล าดบขนตอนการปฏบต ตอนท 1

1. ผสมแคลเซยมไฮดอกไซตกบแอมโมเนยมคลอไรด อยางละ 1 ชอนเบอร 2 ในบกเกอรขนาด 50 cm3 คนใหเขากนสงเกตการเปลยนแปลง

2. จบดานนอกบกเกอร สงเกตการณเปลยนแปลง 3. ใชกระดาษลตมส ทง 2 ส ชบน าใหชน องเหนอบกเกอร สงเกตการเปลยนแปลง ตอนท 2 1. ใสสงกะสขนาด 0.5 2 cm ลงในหลอดทดลองขนาดใหญ แลวเตมกรดซลฟรก 10 cm3 ลง

ไปพรอมปดจก สงเกตผลการเปลยนแปลง 2. บนทกผลลงตาราง

ตารางบนทกผล

การทดลอง การเปลยนแปลงทสงเกตได ตอนท 1 ตอนท 2

...................................................................................................................

..................................................................................................................

..................................................................................................................

..................................................................................................................

..................................................................................................................

..................................................................................................................

..................................................................................................................

หลกสตรปฏบตการเคม 148

ค าถาม

1. นกศกษาตดสนไดอยางไรวาเกดปฏกรยาเคมหรอไม....................................................................... ……………………………………………………………………………………………………………………………………….

2. ปฏกรยาเคมในแตละตอน เปนปฏกรยาแบบดดหรอคายความรอน…………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………….

สรปและอภปรายผล

………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………….

หลกสตรปฏบตการเคม 149

แผนการจดการเรยนร ตอนท 14 ปฏบตการเคม การชบโลหะ

หวเรอง

การชบโลหะ ตวชวด

1. ชบโลหะทก าหนดใหได

เนอหา 1. วธการชบโลหะ

กจกรรมการเรยนร 1. ครซกถามความรพนฐานของนกศกษาเกยวกบเรองความร และความเขาใจในการชบโลหะ 2. แบงกลมนกศกษา และแจกใบความร 3. นกศกษาอาน และศกษาใบความร 4. นกศกษาแตละกลมสงตวแทนมารบใบงาน 5. นกศกษาท าใบงานทไดรบมอบหมายและแตละกลมชวยกนคนควาเกยวกบเรอง การชบโลหะ 6. นกศกษาแตละกลมน าเสนอผลการศกษาคนควาเรองปฏบตการเคม การชบโลหะ 7. ครและนกศกษารวมกนสรป และแลกเปลยนเรยนรความรทไดจากการท ากจกรรม

ระยะเวลา 3 ชวโมง

สอ/วสด/อปกรณ

1. ใบงาน 2. ใบความร 3. หองสมด 4. อนเตอรเนต 5. กระดาษ A4

การวดผลประเมนผล

1. ใบงาน 2. ผลการศกษาคนควา

หลกสตรปฏบตการเคม 150

ใบความรท 14

เรอง ปฏบตการเคม (การชบโลหะ)

การชบโลหะ

หลกการของการชบโลหะดวยไฟฟา คอ ตองใหโลหะชนดหนงมาเคลอบบนโลหะอกชนดหนงทอยเปนแคโทด โดยจดเซลลดงน

ขวแอโนด: โลหะทใชชบ ขวแคโทด: โลหะทตองการชบ สารละลายอเลกโทรไลต: โลหะไอออนของโลหะทเปนแอโนด ไฟฟา: กระแสตรง

โดยจะยกตวอยางการชบชอนดวยเงน

จากรป การชบชอนโลหะดวยเงน ตองใชเงนเปนแอโนด ชอนโลหะเปนแคโทด และใชสารละลายซลเวอรไนเตรตเปนสารละลายอเลกโทรไลต

ขวแอโนด: Ag: Ag(s) -----> Ag+(aq) + e- ขวแคโทด: ชอน: Ag+(aq) + e- -----> Ag(s)

หลกสตรปฏบตการเคม 151

ใบงานท 14

เรอง การชบโลหะ

ใหนกศกษาไปศกษาคนควา เรอง การชบโลหะดวยไฟฟา แลวจดท าเปนรายงานสง

หลกสตรปฏบตการเคม 152

แผนการจดการเรยนร ตอนท 15 ปฏบตการหาคา pH ของสารละลาย

หวเรอง การหาคา pH ของสารละลาย

ตวชวด 1. บอกความหมายของ pH ได 2. สามารถใชคา pH ระบความเปนกรด-เบส ของสารละลายทก าหนดใหได

เนอหา

1. ความหมายของ pH 2. วธการหาคา pH ของสารละลาย

กจกรรมการเรยนร

1. ครซกถามความรพนฐานของนกศกษาเกยวกบเรองสารในชวตประจ าวนวามคณสมบตเปน กรด-เบสอยางไร และจะตรวจสอบวดคา pH ไดอยางไร 2. แบงกลมนกศกษา และแจกใบความร 3. นกศกษาอาน และศกษาใบความร 4. นกศกษาแตละกลมสงตวแทนมารบใบงาน 5. นกศกษาท าใบงานทไดรบมอบหมายและทดลองเกยวกบเรองการหาคา pH ของสารละลาย 6. นกศกษาแตละกลมน าเสนอผลการทดลองทไดปฏบต 7. ครและนกศกษารวมกนสรป และแลกเปลยนเรยนรความรทไดจากการท ากจกรรม

ระยะเวลา 3 ชวโมง

สอ/วสด/อปกรณ

1. บกเกอร 2. หลอดหยด 3. หลอดทดลอง เทากบจ านวนสารตวอยาง 4. ยนเวอรแซลอนดเคเตอร 5. ใบงาน 6. ใบความร

หลกสตรปฏบตการเคม 153

สารเคม

1. น ามะนาว 2. น าอดลม 3. น ากลน 4. น าประปา 5. น าขเถา 6. น าปนใส 7. น าสบ 8. NaCl 9. NaOH 10. น าลาย 11. พชตวอยางตางๆ 12. ดน 13. หลอดทดลอง

การวดผลประเมนผล

1. การแลกเปลยนเรยนร 2. สงเกตการมสวนรวม 3. บนทกผลการทดลอง

หลกสตรปฏบตการเคม 154

ใบความรท 15

เรอง ปฏบตการเคม (การหาคา pH ของสารละลาย)

คา Ph คออะไร

คา Ph ( Ph ยอมาจาก Potential of Hydrogen ion) เปนคาทแสดงความเปนกรดเปนเบสของสารเคมจากปฏกรยาของไฮโดรเจนไอออน (H+) สามารถทดสอบไดหลายวธ โดยวธทนยมและงายสดคอทดสอบดวยกระดาษลตมสจากการเปลยนส

ส าหรบตวเลขทแสดงคา pH ถาพจารณาอยางงายทอณหภมหอง คาเทากบ 7 แสดงวา สารนนเปนกลางไมมฤทธเปนกรดหรอเบส เชน น าบรสทธ ถามคานอยกวา 7 แสดงวาเปนกรด และถามากกวา 7 แสดงวาเปนเบส

การตรวจสอบความเปนกรด-เบสของสารละลาย

เราสามารถตรวจสอบความเปนกรด-เบสของสารละลายไดดวยอนดเคเตอร ซงเปนสารทใชบอกสมบตบางอยางในปฏกรยาเคม โดยการเปลยนสหรอการเปลยนแปลงสมบตบางอยางทมองเหนได สารทน ามาใชในการตรวจสอบความเปนกรด-เบสของสารละลายตางๆ เรยกวา " อนดเคเตอรส าหรบกรด-เบส ( acid-base indicator)" อนดเคเตอร ( indicator) คอ สารทใชตรวจสอบไฮโดรเนยมไอออน ( H3O

+) และไฮดรอกไซดไอออน (OH ) ได เนองจากสารละลายทเปนกรดจะมความเขมขนของไฮโดรเนยมไอออนมากกวาสารละลายทเปนเบสกรดเปนสารประกอบไฮโดรเจน เมอละลายอยในน าจะแตกตวใหไฮโดรเนยมไอออน

เชน HNO3 + H2O + H3O+ + NO3

-

เบสเปนไฮดรอกไซดของโลหะหรออนมลทมคาเทยบเทาโลหะ ซงเมอละลายอยในน าจะแตกตวใหไฮดรอกไซดไอออน

เชน NH3 + H2O + NH4 + OH-

อนดเคเตอรแตละชนดจะมการตรวจสอบความเปนกรด-เบสของสารละลายแตกตางกน อนดเคเตอรทนยมใชกนมากม 2 ประเภท คอ กระดาษลตมสและยนเวอรซลอนดเคเตอร

หลกสตรปฏบตการเคม 155

1. กระดาษลตมส เปนอนดเคเตอรทเรารจกกนด กระดาษลตมสม 2 ส ไดแก กระดาษลตมสสแดงและกระดาษลตมสสน าเงน

รปแสดงกระดาษลตมส

เมอใชกระดาษลตมสตรวจสอบสารละลายจะสามารถจ าแนกสารไดเปน 3 ประเภท ดงน + สารละลายทมสมบตเปนกรด จะเปลยนสกระดาษลตมสจากสน าเงนไปเปนสแดง+ สารละลายทมสมบตเปนเบส จะเปลยนสกระดาษลตมสจากสแดงไปเปนสน าเงน+ สารละลายทมสมบตเปนกลาง จะไมท าปฏกรยากบกระดาษลตมสทงสน าเงนและสแดง กระดาษลตมสจงไมเปลยนส

2. ยนเวอรซลอนดเคเตอร เปนอนดเคเตอรทมการเปลยนสเกอบทกคา pH จงใชทดสอบหาคา pH ไดด อนดเคเตอรชนดนมทงแบบทเปนกระดาษและแบบสารละลาย

รปแสดงกระดาษยนเวอรซลอนดเคเตอร

หลกสตรปฏบตการเคม 156

รปแสดงการเปลยนสของกระดาษยนเวอรซลอนดเคเตอร

ยนเวอรซลอนดเคเตอรแบบสารละลายจะเปลยนสเมอใชทดสอบสารละลายทมคา pH อยในชวงทแตกตางกน ดงตวอยางตอไปน + ฟนอลฟทาลน เปนสารละลายใสไมมสซงจะเปลยนเปนสชมพ เมอใชทดสอบความเปนกรด-เบสของสารละลายทมคา pH อยระหวาง 8.3-10.0 + เมทลเรด เปนสารละลายสแดงซงจะเปลยนเปนสเหลอง เมอใชทดสอบความเปนกรด-เบสของสารละลายทมคา pH อยระหวาง 4.2-6.2 + บรอมไทมอลบล เปนสารละลายสเหลองซงจะเปลยนเปนสน าเงน เมอใชทดสอบความเปนกรด-เบสของสารละลายทมคา pH อยระหวาง 6.0-7.6 + ฟนอลเรด เปนสารละลายสเหลองซงจะเปลยนเปนสแดง เมอใชทดสอบความเปนกรด-เบสของสารละลายทมคา pH อยระหวาง 6.8-8.4

ตารางแสดงชวงการเปลยนสของอนดเตอรเตอรบางชนด

อนดเคเตอร ชวง pH ทเปลยนส สทเปลยน

เมทลออเรนจ

เมทลเรด

ลตมส

บรอมไทมอลบล

ฟนอลเรด

ฟนอลฟทาลน

3.1-4.4

4.2-6.3

5.0-8.0

6.0-7.6

6.8-8.4

8.3-10.0

แดง-เหลอง

แดง-เหลอง

แดง-น าเงน

เหลอง-น าเงน

เหลอง-แดง

ไมมส-ชมพเขม

หลกสตรปฏบตการเคม 157

การแปรความหมาย เชน 1) เมทลเรด ชวง pH ทเปลยนส คอ 4.2-6.3 สทเปลยน คอ แดง-เหลองหมายถง ถาสารละลายม pH ต ากวา 4.2 จะมสแดง ถาสารละลายม pH ชวง 4.2-6.3 จะมสสม (สผสมของสแดงกบสเหลอง) ถาสารละลายม pH มากกวา 6.3 จะมสเหลอง

สรป

2) ฟนอลฟทาลน ชวง pH ทเปลยนส คอ 8.3- 10.0 สทเปลยน คอ ไมมส-ชมพ หมายถง ถาสารละลายม pH ต ากวา 8.3 จะไมมส ถาสารละลายม pH อยในชวง 8.3-10.0 จะมสชมพออน (ไมมสผสมกบสชมพ) ถาสารละลายม pH มากกวา 10.0 จะม สชมพเขม

สรป

ตวอยาง ถาตองการทดสอบสารละลาย X โดยการเตมฟนอลฟทาลน พบวามสชมพ สารละลาย X ม pH เทาใด การใชอนดเคเตอร จะบอกไดเปนชวง pH ทเปลยนส ดงนนสารละลาย X เปลยนเปนสชมพใน ฟนอลฟทาลน เพราะฉะนนสารละลาย X จงมคา pH มากกวา 10

ความรเพมเตม

อนดเคเตอรจากธรรมชาต คอ สารธรรมชาตทสกดไดจากสวนตางๆ ของพช สามารถใชเพอตรวจสอบความเปนกรด-เบสของสารละลายได

หลกสตรปฏบตการเคม 158

ตารางแสดงชวงการเปลยนสของอนดเคเตอรจากธรรมชาตบางชนด

ชนดของพช ชวง pH ทเปลยนส สทมการเปลยนแปลง

อญชน

กหลาบ

กระเจยบ

ชงโค

บานไมรโรย

ดาวเรอง

ผกากรอง

1-3

3-4

6-7

6-7

8-9

9-10

10-11

แดง-มวง

ชมพ-ไมมส

แดง- เขยว

ชมพ-เขยว

แดง-มวง

ไมมส-เหลอง

ไมมส-เหลอง

การใชอนดเคเตอรในการทดสอบหาคา pH ของสารละลายนนจะทราบคา pH โดยประมาณเทานน ถาตองการทราบคา pH ทแทจรงจะตองใชเครองมอวด pH ทเรยกวา "พเอชมเตอร (pH meter)" ซงเปนเครองมอทสามารถตรวจวดคา pH ของสารละลายไดเปนเวลานานตดตอกน ท าใหตรวจสอบการเปลยนแปลงความเปนกรด-เบสของสารละลายได และคา pH ทอานไดจะมความละเอยดมากกวาการใชอนดเคเตอร

หลกสตรปฏบตการเคม 159

ใบงานท 15

เรอง ปฏบตการ การหาคา pH ของสารละลาย

ล าดบขนตอนการปฏบตการทดลอง

1. ใสสารละลายตวอยางทก าหนดให ชนดละ 2 หลอด หลอดละ 5 cm3 2. สารละลายตวอยางหลอดท 1 น าไปหยด สารละลายยนเวอรแซลอนดเคเตอร 2-3 หยด สงเกตส

และประมาณคา pH ของสารละลาย แลวบนทกผล 3. สารละลายตวอยางหลอดท 2 เตมน ากลนเพมอก 5 cm3 เขยาใหเขากน แลวน าไปหยด

สารละลายหยดยนเวอรแซลอนดเคเตอร 2-3 หยด ประมาณคา pH ของสารละลาย แลวบนทกผล

4. เปรยบเทยบสของสารละลายในหลอดท 1 กบหลอดท 2 ตารางบนทกผลการทดลอง

สารละลายตวอยาง สของสารละลาย ยนเวอรแซลอนดเคเตอร

pH สารละลาย ความเปนกรด – เบส

หลอดท 1 หลอดท 2 หลอดท 1 หลอดท 2 หลอดท 1 หลอดท 2

1. น ามะนาว

2. น าอดลม

3. น ากลน

4. น าประปา

5. น าขเถา

6. น าปนใส

7. น าสบ

หลกสตรปฏบตการเคม 160

สารละลายตวอยาง สของสารละลาย ยนเวอรแซลอนดเคเตอร

pH สารละลาย ความเปนกรด – เบส

หลอดท 1 หลอดท 2 หลอดท 1 หลอดท 2 หลอดท 1 หลอดท 2

8. NaCl

9. NaOH

10. น าลาย

11. พชตวอยางตางๆ

12. ดน

ตอนท 2

1. คา pH หมายถงอะไร ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. เราสามารถทดสอบเปนกรด-เบส และคา pH ไดโดยวธใดบาง ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. ถาสารทเราวดมคา pH นอยกวา 7 หมายความวาอยางไร ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 161

4. สารทน ามาใชในการตรวจสอบความเปนกรด-เบส หมายความวาอยางไร ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

5. ไฮโดรเนยมไอออน (H3O+) และไฮดรอกไซดไอออน (OH-) คออะไร

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

6. อนดเคเตอรทนยมใชกนมากในการทดสอบความเปนกรด-เบส คออะไร ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

7. นกศกษาใชกระดาษลตมสในการทดสอบหาคา pH ของสารละลายไดหรอไม เพราะเหตใด

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

8. เมอใชอนดเคเตอรทดสอบสารชนดหนงพบวา สทเปลยนได สแดง – เหลอง และถาใชอนดเคเตอรจากธรรมชาตทดสอบพบวาสมมการเปลยนแปลงเปนสชมพ-ไมมส อยากทราบวา อนดเคเตอรทใชในการทดสอบทง 2 ชนดนนคออะไร

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 162

แผนการจดการเรยนร ตอนท 16 การหาความเขมขนของสารละลาย

หวเรอง

การหาความเขมขนของสารละลาย

ตวชวด 1. อธบายและค านวณหาความเขมขนของสารละลายได

เนอหา 1. การหาความเขมขนของสารละลาย

กจกรรมการเรยนร 1. ครซกถามเพอทบทวนความรเดม ของนกศกษาเกยวกบเรองสารละลายและความเขมขน ของสารละลายทไดเรยนผานมาแลว

2. แบงกลมนกศกษา และแจกใบความร 3. นกศกษาอาน และศกษาใบความร 4. นกศกษาท าใบงานทไดรบมอบหมายและวธการเตรยมสารละลายทมความเขมขนตางกน 5. นกศกษาแตละกลมน าเสนอผลการเตรยมสารละลายทมความเขมขนตางกน 6. ครและนกศกษารวมกนสรป และแลกเปลยนเรยนรความรทไดจากการท ากจกรรม

ระยะเวลา 3 ชวโมง

สอ/วสด/อปกรณ

1. ใบงาน 2. ใบความร

การวดผลประเมนผล

1. การแลกเปลยนเรยนร 2. สงเกตการมสวนรวม

หลกสตรปฏบตการเคม 163

ใบความรท 16

เรอง การหาความเขมขนของสารละลาย

ความเขมขนของสารละลาย

ในสารละลายใดๆ สดสวนของตวท าละลายและตวละลายจะมคงท และสารตางชนดกนกจะมความสามารถในการละลายตางกน ปรมาณของตวละลายทละลายในสารละลายเรยกวา ความเขมขนของสารละลาย

ความเขมขนของสารละลาย เปนการบอกอตราสวนของสารละลายท าไดหลายวธ ดงน

1. บอกเปนรอยละของตวละลาย (percent of solute) สามารถแบงได ดงน 1.1. การระบเปนรอยละโดยมวลตอมวล เปนการบอกใหทราบวาในทราบวาในสารละลาย

100 หนวย มตวละลายอยกหนวย มวลเดยวกนปกตหนวยมวลบอกเปนกรม สามารถค านวณไดจากสตร

ความเขมขนเปนรอยละโดยมวลตอมวล = (% , w/w) ตวอยางท 1 สารละลายน าเกลอ ประกอบดวยเกลอแกง 10 กรม น า 390 กรม น าเกลอมความเขมขนรอยละเทาใด โดยตอมวล วธท า ความเขมขนเปนรอยละโดยมวลตอมวล = = = 2.5 ตอบ ความเขมขนของน าเกลอรอยละ 2.5 (2.5g/100 g)

มวลของตวละลาย 100 มวลของสารละลาย

มวลของเกลอแกง 100 มวลของน าเกลอ

10 100 10 + 390

หลกสตรปฏบตการเคม 164

1.2. การระบเปนรอยละโดยมวลตอปรมาตร เปนการบอกใหทราบวาในสารละลาย 100 หนวยปรมาตร มตวละลายอยกหนวยมวลปกตบอกปรมาตรเปนลกบาศกเซนตเมตรและบอกหนวยมวลเปนกรมค านวณไดจากสตร

ความเขมขนเปนรอยละโดยมวลตอมวล = (% , w/v) ตวอยางท 2 ในการเตรยมสารละลายกลโคส ตองใชกลโคส 2 กรม ลงในน าแลวท าเปน

สารละลาย 100 ลกบาศกเซนตเมตร สารละลายกลโคสมความเขมขนรอยละเทาใด วธท า

ความเขมขนเปนรอยละโดยมวลตอปรมาตร = = = 2 ตอบ ความเขมขนของสารละลายกลโคสรอยละ 2 (2g/100 cm3)

1.3. การระบเปนรอยละโดยปรมาตรตอปรมาตร เปนการบอกใหทราบวาในสารละลาย 100 หนวยปรมาตร มตวละลายอยกหนวยปรมาตรเดยวกน ปกตหนวยปรมาตรบอกเปนลกบาศกเซนตเมตร ค านวณไดจากสตร

ความเขมขนเปนรอยละโดยปรมาตรตอปรมาตร = (% , w/v)

มวลตวละลาย 100 ปรมาตรของสารละลาย

มวลของกลโคส 100 ปรมาตรสารละลายกลโคส

2 100 100

มวลตวละลาย 100 ปรมาตรของสารละลาย

หลกสตรปฏบตการเคม 165

ตวอยางท 3 ในการเตรยมน าสมสายช น ากรดน าสม 75 ลกบาศกเซนตเมตร มาผสมกบน า 675 ลกบาศกเซนตเมตร น าสมสายชทไดมความเขมขนรอยละเทาใด

วธท า ความเขมขนของน าสมสายชเปนรอยละ = = = 10 ตอบ ความเขมขนของน าสมสายชรอยละ 10 (10 cm3/100 cm3)

2. การบอกความเขมขนเปนหนวยอนๆ แบงออกเปนหนวยตางๆ ดงน 2.1. พพเอม (ppm : Parts Per Million) เปนการบอกความเขมขนของตวละลายในตว

ท าละลายลานสวน (106) 2.2. พพบ (ppb : Parts Per Billion) เปนการบอกความเขมขนของตวละลายในตวท า

ละลายพนลานสวน (109)

ปจจยทมผลตอการละลาย ความสามารถในการละลายของสาร สารตางชนดกนมความสามารถในการละลายในน าไดตางกนขนอยกบปจจยตางๆตอไปน คอ

1. ชนดของตวละลาย เชน น าตาลละลายไดมากในน า แตละลายไดนอยในน ามน 2. ชนดของตวละลาย เชน สารตางชนดกนเมอน าไปละลายในตวท าละลายชนดเดยวกนจะม

ความสามารถในการละลายตางกน เชน โซเดยมคลอไรด และโพแทสเซยมไนเตรต ละลายในน า 100 ลกบาศกเซนตเมตร ท 100 องศาเซนเซยส ได 35.7 และ 13.3 กรม ตามล าดบ

3. อณหภม โดยทวไปความสามารถในการละลายของสารจะเพมขนเมออณหภมของสารเพมขน

ปรมาตรของกรดน าสม 100 ปรมาตรสารละลายน าสมสายช

75 100 75 + 675

หลกสตรปฏบตการเคม 166

ใบงานท 16

เรอง การหาความเขมขนของสารละลาย

จงค านวณหาความเขมขนของสารละลายตอไปน

1. สารละลายน าตาล ประกอบดวยน าตาล 20 กรม น า 300 กรม น าตาลมความเขมขนรอยละเทาใด โดยตอมวล ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………

2. ในการเตรยมสารละลายกลโคส ตองใชกลโคส 20 กรม ลงในน าแลวท าเปนสารละลาย 100 ลกบาศกเซนตเมตร สารละลายกลโคสมความเขมขนรอยละเทาใด ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………

3. ในการเตรยมน าสมสายช น ากรดน าสม 40 ลกบาศกเซนตเมตร มาผสมกบน า 500 ลกบาศกเซนตเมตร น าสมสายชทไดมความเขมขนรอยละเทาใด ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 167

4. เราสามารถบอกความเขมขนของสารละลายไดหลายหนวย มอะไรบาง อธบาย

………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………

5. ปจจยทมผลตอการละลายของสารมอะไรบาง ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………

หลกสตรปฏบตการเคม 168

แผนการจดการเรยนร ตอนท 17 การไตเตรต

หวเรอง การไตเตรตสาร

ตวชวด 1. รและเขาใจวธการไตเตรตสารไดอยางถกตอง

เนอหา 1. การไตเตรตสาร

กจกรรมการเรยนร 1. ครซกถามความรความเขาใจของนกศกษาเกยวกบเรองการไตเตรตสารวานกศกษาเขาใจวา อยางไร 2. แบงกลมนกศกษา และแจกใบความร 3. นกศกษาอาน และศกษาใบความร 4. นกศกษาแตละกลมสงตวแทนมารบใบงาน 5. นกศกษาท าใบงานทไดรบมอบหมายและแตละกลมชวยกนคนควา เกยวกบเรองการไตเตรตสาร 6. นกศกษาแตละกลมน าเสนอผลการศกษาคนควาเรองการไตเตรตสาร 7. ครและนกศกษารวมกนสรป และแลกเปลยนเรยนรความรทไดจากการท ากจกรรม

ระยะเวลา 4 ชวโมง

สอ/วสด/อปกรณ

1. ใบงาน 2. ใบความร 3. หองสมด 4. อนเตอรเนต 5. กระดาษ A4

การวดผลประเมนผล

1. ใบงาน 2. ผลการศกษาคนควา

หลกสตรปฏบตการเคม 169

ใบความรท 17

เรอง การไตเตรต

การไตเตรตกรด-เบส หมายถง กระบวนการหาปรมาณสาร โดยวธใชสารละลายมาตรฐานททราบคาความเขมขนทแนนอน ใหทาปฏกรยากบสารตวอยาง โดยอาศยหลกการเกดปฏกรยาระหวางสารละลายกรดและเบสทเขาทาปฏกรยากนพอด ทาใหค านวณหาความเขมขนหรอปรมาณของสารตวอยางดงกลาวได

วธการไตเตรตกรด-เบส คอ นาสารละลายกรดหรอเบสตวอยางทตองการวเคราะหหาปรมาณ มาทาการไทเทรตกบสารละลายเบสหรอกรดมาตรฐานททราบคาความเขมขนทแนนอน กลาวคอ ถาสารละลายตวอยางเปนสารละลายกรด กตองใชสารละลายมาตรฐานเปนเบส น ามาท าการไตเตรต แลวบนทกปรมาตรของสารละลายมาตรฐานทใชในการทาปฏกรยาพอดกน จากนนนาไปค านวณหาปรมาณของสารตวอยางตอไป หรอทางตรงกนขาม ถาใชสารละลายตวอยางเปนเบส กตองใชสารละลายมาตรฐานเปนกรด สารละลายมาตรฐาน ททราบความเขมขนแนนอน บรรจอยในเครองแกวทเรยกวา บวเรตต ซงจะมกอกไขปด-เปดเพอหยดสารละลายมาตรฐานมายงขวดรปกรวยทบรรจสารละลายตวอยางทตองการวเคราะห ในการไทเทรต คอยๆ หยดสารละลายมาตรฐานลงมาทาปฏกรยากบสารตวอยางในขวดรปกรวย เขยาหรอหมนขวดรปกรวยเพอใหสารผสมกนพอด ไตเตรตจนกระทงอนดเคเตอรเปลยนสกหยดไ ตเตรต แลวบนทกปรมาตรสารละลายมาตรฐานทใช เพอน าไปค านวณหา pH สารละลายตอไป

อปกรณทใชในการถายเทของเหลวตวอยาง ลงในขวดรปกรวยจะใชเครองแกวทสามารถ อานปรมาตรไดคาทละเอยด และมคาถกตองมากทสด นนคอจะใช ปเปตต (จะไมใชกระบอกตวงเพราะใหคาทไมละเอยด และความถกตองนอย) ซงมขนาดตางๆ ใหเลอกใช เชน ขนาด 1 , 5, 10, 25, 50 cm3 เปนตน วธใชปเปตตจะใชลกยางชวยในการดดสารละลาย โดยในตอนแรก บบอากาศออกจากลกยาง ทอยปลายบนของปเปตต แลวจมปลายปเปตต ลงในสารละลายทตองการปเปตต แลวคอยๆ ปลอยลกยาง สารละลายจะถกดดขนมาในปเปตต เมอสารละลายอยเหนอขดบอกปรมาตร ดงลกยางออก รบใชนวชกดทปลายปเปตตคอยๆ ปลอยสารละลายออกจนถงขดบอกปรมาตรบน จากนนกปลอยสารละลาย ออกจากปเปตตสขวดรปกรวยจนหมด บวเรตต ขวดรปกรวย

การไตเตรตกรด-เบส

หลกสตรปฏบตการเคม 170

ใบงานท 17

เรอง การไตเตรต

ใหนกศกษาไปศกษาคนควา เรอง การไตเตรต แลวจดท าเปนรายงานสง

หลกสตรปฏบตการเคม 171

แผนการจดการเรยนร ตอนท 18 ปฏบตการอนดเคเตอรจากพช

หวเรอง

อนดเคเตอรจากพช ตวชวด

1. เลอกใชอนดเคเตอรตรวจสอบความเปน กรด-เบส ของสารละลายได

เนอหา 1. วธการเลอกใชอนดเคเตอรตรวจสอบความเปน กรด-เบส ของสารละลาย

กจกรรมการเรยนร 1. ครซกถามทบทวนความรความเขาใจเกยวกบเรองกรด-เบสทนกศกษาไดเรยนผานมาแลว 2. แบงกลมนกศกษา และแจกใบความร 3. นกศกษาอาน และศกษาใบความร 4. นกศกษาแตละกลมสงตวแทนมารบใบงาน 5. นกศกษาท าใบงานทไดรบมอบหมาย และทดลองเกยวกบเรองการใชอนดเคเตอรจากพช ตรวจสอบความเปนกรด-เบสของสารละลาย 6. นกศกษาแตละกลมน าเสนอผลการทดลองทไดปฏบต 7. ครและนกศกษารวมกนสรป และแลกเปลยนเรยนรความรทไดจากการท ากจกรรม

ระยะเวลา 4 ชวโมง

สอ/วสด/อปกรณ

1. ใบงาน 2. ใบความร 3. ดอกอญชน 4. ดอกกหลาบ 5. กระเจยบ 6. ดอกชงโค 7. ดอกบานไมรโรย 8. ดอกดาวเรอง 9. ดอกผกากรอง 10. กระดาษยนเวอรแซลอนดเคเตอร 11. กระดาษลตมส

หลกสตรปฏบตการเคม 172

12. บกเกอร 13. โกรงบดยา 14. กระดาษกรอง 15. กรวยกรอง

การวดผลประเมนผล 1. การสงเกต 2. การซกถาม 3. บนทกผลการทดลอง

หลกสตรปฏบตการเคม 173

ใบความรท 18

เรอง ปฏบตการอนดเคเตอรจากพช

การทดลองอนดเคเตอรจากธรรมชาตนน กคอจากการทเรานนสกดสารออกมาใหอยในรปของเหลว แลวบางชนดกอาจจะน ากระดาษกรองนนมาจมเพอท าเปนกระดาษอนดเคเตอร สารทเราน ามาสกดนนจะสามารถท าการทดลองไดหลายชนด เชน ดอกกหลาบ ดอกอญชญ ดอกชบา(สเเดง) กะหล าปลสมวง ขมน เปนตน ยกตวอยางการท ากระดาษอนดเคเตอรจากดอกอญชญ 1.น าดอกอญชญมาฉกเลอกเฉพาะสวนทอยปลายของกลบดอก ( เพราะปลายกลบดอกจะมความเขมขอนของสมากทสด) 2.น ามาบดดวยโกรง ไมจ าเปนตองเละมากนก 3.น าน ามาเทใสในปรมาณทนอย และกรองเอาเฉพาะน าสมวงทได 4.น ากระดาษกรองมาจมลงในน าทสกดออกมาได และน าไปผงลม อยาน าไปตากแดดเพราะสจะซดได ***บางครงเราอาจจะตองจม 2-3 รอบ เพราะสทไดถาใสดอกอญชญนอยเกนไปจะมความเขมขนกจะนอยตาม ---ถาเปลยนจากดอกอญชญเปนดอกกหลาบ กตองใชเอทานอล หรอเมทานอล ในการสกดแทนน า เพราะสของดอกกหลาบนนจะสกดไดยาก น าบรสทธจงไมสามารถสกดได กะหล าปลสมวง 1.เลอกเฉพาะปลายใบ( เพราะปลายกลบดอกจะมความเขมขอนของสมากทสด)แลวหนมาเปนชนเลกๆ 2.ตมน าเดอดแลวใสกะหล าลสมวงลงไปตม จนกระทงสมวงถกน าสกดออกไดหมด 3.กรองเอาเฉพาะสวนทเปนน าแลวทงไวใหเยน ***น ากะหล าปลสมวงจะใชตรวจสอบสารทมคณสมบตเปนเบส ซงจะเปลยนสเปนสเขยวครามหรอออกโทนเขยว – ฟาน าเงนได

หลกสตรปฏบตการเคม 174

ใบงานท 18 เรอง อนดเคเตอรจากพช

ใหนกศกษาไปศกษาคนควา เรอง อนดเคเตอรจากพช แลวจดท าเปนรายงานสง

หลกสตรปฏบตการเคม 175

แผนการจดการเรยนร ตอนท 19 สารละลายบฟเฟอร

หวเรอง

สารละลายบฟเฟอร ตวชวด

1. สามารถน าผลการทดลองมาค านวณได

เนอหา 1. การค านวณสารละลายบฟเฟอร

กจกรรมการเรยนร

1. ครซกถามความรความเขาใจของนกศกษาเกยวกบเรอง สารละลาย บฟเฟอรวานกศกษาเขาใจวา อยางไร

2. แบงกลมนกศกษา และแจกใบความร 3. นกศกษาอาน และศกษาใบความร 4. นกศกษาแตละกลมสงตวแทนมารบใบงาน 5. นกศกษาท าใบงานทไดรบมอบหมายและแตละกลมชวยกนคนควาเกยวกบเรองสารละลายบฟเฟอร 6. นกศกษาแตละกลมน าเสนอผลการศกษาคนควาเรองสารละลายบฟเฟอร 7. ครและนกศกษารวมกนสรป และแลกเปลยนเรยนรความรทไดจากการท ากจกรรม

ระยะเวลา 3 ชวโมง

สอ/วสด/อปกรณ

1. ใบงาน 2. ใบความร 3. หองสมด 4. อนเตอรเนต 5. กระดาษ A4

การวดผลประเมนผล

1. ใบงาน 2. ผลการศกษาคนควา

หลกสตรปฏบตการเคม 176

ใบความรท 19

เรอง สารละลายบฟเฟอร

สารละลายบฟเฟอร(buffer solution)หมายถงสารละลายของกรดออนกบเกลอของกรดออน หรอคเบสของกรดออน หรอหมายถงสารละลายของเบสออนกบเกลอของเบสออนหรอคกรดของเบสออนนน สมบตของสารละลายบฟเฟอร คอ รกษาสภาพ PH ของสารละลายเอาไวโดยจะเกดการเปลยนแปลงนอยมากเมอเตมกรดแกหรอเบสแกจ านวนเลกนอยลงไปการเตรยม ท าไดโดยการเตมกรดออนลงในสารละลายเกลอของกรดออน หรอการเตมเบสออนลงในสารละลายเกลอของเบสออน

การควบคมคา pH ของ Buffer

บฟเฟอรAมสาร CH3COOH กบ CH3COO- อยในระบบ ถาใสกรดลงไป HCl จะแตกให H+ แตจะถกสะเทนดวยคเบส CH3COO- + H+ CH3COOH ถาใสเบสลงไป NaOH จะแตกตวให OH- แตจะถกสะเทนดวยคกรด CH3COOH + OH-

CH3COO- + H2O ****กรดแก&เบสแกเปน Buffer ไมไดเพราะแตกตว 100 % จงไมเกดคกรดคเบส****

หลกการการดสารวาเปน Buffer หรอไม

1.ถาไมท าปฏกรยากน(คเหมอน)ตดแกออกจะตองม H+ ตาง 1ตว 2.ถาท าปฏกรยากนออนตองเหลอ

การดคา pH ของ สารละลายBuffer

1.บฟเฟอรทเกดจากกรดออนคกบเกลอของกรดออน ม pH <7 2.บฟเฟอรทเกดจากเบสออนคกบเกลอของเบสออน ม pH >7 [pHของ Buffer ใชสตร pH = -logKa + log [เกลอ]/[กรด] pOHของ Buffer ใชสตร pOH = -logKb + log [เกลอ]/[เบส]

หลกสตรปฏบตการเคม 177

ใบงานท 19 เรอง สารละลายบฟเฟอร

ใหนกศกษาไปศกษาคนควา เรอง สารละลายบฟเฟอร แลวจดท าเปนรายงานสง

หลกสตรปฏบตการเคม 178

คณะผจดท า

ทปรกษา นายจ าเรญ มลฟอง ผอ านวยการศนยวทยาศาสตรเพอการศกษาล าปาง นางจดาภา สนนคม รองผอ านวยการศนยวทยาศาสตรเพอการศกษาล าปาง

คณะท างาน นางประทม โพธงาม ครช านาญพเศษ นางสาววลยภรณ ตอปญญา นกจดการศกษาดานวทยาศาสตร นางสาวนงคเยาว อตมล นกจดการศกษาดานวทยาศาสตร

บรรณาธการ

นางณพวรรณ สธรรม ครช านาญพเศษ นางกลยา หอมด ครช านาญพเศษ นางโสรวร นามวงษา คร นางสาวกาญจนภสส ทวกตตกร คร

ผพมพ นางสาวพรวมล พนลา ครผชวย

หลกสตรปฏบตการเคม 179

บรรณานกรม

กรมการศกษานอกโรงเรยน.ชดปฏบตการวทยาศาสตร ระดบมธยมศกษาตอนปลาย พทธศกราช 2530.กรงเทพฯ:โรงพมพครสภาลาดพราว,2541.

การเตรยมสารละลาย[ออนไลน].เขาถงไดจาก http://krooearth.blogspot.com/2009/06/blog-post_25.html (วนทสบคนขอมล 27 เมษายน 2554).

เครองชง. [ออนไลน].เขาถงไดจาก.http://nbschoolscitool.tripod.com/weight.htm (วนทสบคนขอมล 24 มนาคม 2554).

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.ลกษณะของหองปฏบตการ.[ออนไลน].เขาถงไดจาก:http://chemsafe.chula.ac.th/chemtrack/index.php?option=com_content&task=view&id=114&Itemid=26 (วนทสบคนขอมล 21 มนาคม 2554).

ทกษะการใชเครองแกววดปรมาตร.[ออนไลน].เขาถงไดจาก http://www.science.cmru.ac.th /envi/instrument/chapter1_t4.html (วนทสบคนขอมล 30 มนาคม 2554).

สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย.คมอครสาระการเรยนรพนฐานและเพมเตม เคม เลม 3.พมพครงท 1 กรงเทพฯ:โรงพมพครสภาพลาดพราว.2543.

สารละลายบฟเฟอร.[ออนไลน].เขาถงไดจาก.http://ujutchemical. exteen.com/ 20060911/ entry-6

สารและสมบตของสาร.[ออนไลน].เขาถงไดจาก.http://www.lks.ac.th/student/kroo_su/ chem11/sub01.html

ส าราญ พฤกษสนทร.เคม ม.4 เลม 1 ฉบบสมบรณ.กรงเทพฯ :บรษท วสทธพฒนา จ ากด.2542.

ส าราญ พฤกษสนทร.เคม ม.4 เลม 2 ฉบบสมบรณ.กรงเทพฯ:บรษท รงเรองสาสน.2543.

หลกสตรปฏบตการเคม 180