Aspekty psychologiczne padaczki. Wpływ choroby i leczenia na stan psychiczny dziecka

Zaburzenia sfery psychicznej u dzieci z padaczką

• Zaburzenia funkcji poznawczych– zaburzenia o charakterze globalnym (upośledzenie umysłowe) dotyczą

20-30 % dzieci z padaczką– wybiórcze dysfunkcje poznawcze (deficyty uwagi, pamięci, wydłużony

czas reakcji i spowolnienie procesów informacyjnych, zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, dotyczą około 30 % dzieci z padaczką

• Zaburzenia emocjonalne (dotyczą około 20-50 % dzieci)– pierwotne – związane z dysfunkcją mózgu lub jako skutek leczenia

farmakologicznego, – wtórne – jako skutek nieprawidłowych oddziaływań środowiskowych

(rodziców, rówieśników, nauczycieli).

Czynniki wpływające na zaburzenia psychiczne obserwowane w padaczce

• pierwotne zmiany w tkance mózgowej, które powodują napady padaczkowe

• następstwa samych napadów padaczkowych (niedotlenienie i obrzęk mózgu w czasie napadu prowadzące do wtórnych uszkodzeń mózgu)

• działanie środków farmakologicznych• czynniki środowiskowe

Parcjalne, wybiórcze deficyty obserwowane w padaczce dziecięcej:

• zaburzenia percepcji słuchowej (60%) i wzrokowej (50%),• zaburzenia sprawności motorycznej, obniżenie sprawności

manualnej, zaburzenia koordynacji ruchowej, • zaburzenia lateralizacji i orientacji przestrzennej• wzmożona rozpraszalność uwagi, • obniżone możliwości zapamiętywania i uczenia się,• zaburzenia mowy (afazja czuciowa) i deficyty werbalne • nadmierna pobudliwość psychoruchowa (wzmożona

aktywność ruchowa, deficyty uwagi)

Fragmentaryczne, parcjalne deficyty w zakresie funkcji poznawczych i ruchowych, wybiórcze opóźnienie rozwoju poszczególnych funkcji – są częstym źródłem trudności w nauce szkolnej i dodatkowym obciążeniem psychicznym dla dziecka.

Dziecięcy zespół psychoruchowy związany z wczesnymi uszkodzeniami mózgu

• niedostateczna kontrola sfery emocjonalno-popędowej (impulsywność, niepokój, drażliwość agresja, bądź bierność, lękliwość, wycofywanie się)

• trudności w skupieniu uwagi • fragmentaryczne deficyty, opóźniony rozwój mowy

Zaburzenia sfery emocjonalnej (dotyczą od 20 do 50% dzieci z padaczką)

• pierwotne – związane z dysfunkcją ośrodkowego układu nerwowego (np. padaczka skroniowa, reakcje eksplozywne)

• wtórne, reakcja psychologiczna - związana z nieprawidłowymi reakcjami środowiskowymi

Czy istnieje osobowość epileptoidalna?

„Dzieci chore na padaczkę są nieufne, podejrzliwe, wymagające, ordynarne. Dzieci te są

złośliwe, pamiętliwe, często mściwe. Jednocześnie potrafią dobrze ocenić sytuację;

ordynarne, kłótliwe wobec młodszych, słabszych dzieci, wobec silniejszych od siebie są

ustępliwe i poddające się. Dążą do pokazania się w lepszym świetle. Troskliwie odnoszą

się do własnego zdrowia. Nastrój ich jest chwiejny, zazwyczaj nieco pochmurny,

niezadowolone, chwilami stają się kapryśne, ponure, smutne, źle śpią. Niechętnie

włączają się do pracy, źle rozumują, łatwo się męczą. Zainteresowania intelektualne

tych dzieci są słabe, możliwości ograniczone, myślenie zwolnione, pamięć głównie

mechaniczna, gorsza.”

Cechy charakteropatii padaczkowej

• zaleganie myśli i emocji, • nadmierna drobiazgowość w mówieniu i działaniu, • „lepkość” polegająca na trudnościach zmiany

sposobu myślenia, tematu rozmowy, • stany dysforii: złe samopoczucie, niezadowolenie,

wybuchy gniewu (często zmniejszające się po napadzie)

Zaburzenia emocjonalne obserwowane u dzieci z padaczką

• lęk• strach• agresja• złość, gniew• wstyd • poczucie odrzucenia • poczucie braku kontroli • przygnębienie

Oddziaływanie choroby – na drodze psychologicznej – na stan psychiczny dziecka

• obraz własnej choroby, rozpoznanie w ujęciu dziecka „na co jestem chory”

• czas wystąpienia objawów • częstość pobytów w szpitalu

Wpływ przewlekłej choroby na stan psychiczny dziecka

• reakcje nerwicowe i trudności wychowawcze

• przekształcenie dążeń i sposobów działania umożliwiające przystosowanie się do życia z chorobą

Trudno jest mówić o specyficznych problemach psychologicznych w padaczce. Połączenie różnorodności objawów, różnorodności uszkodzeń mózgu i różnorodności oddziaływań środowiskowych daje w efekcie także różnorodne funkcjonowanie dzieci. Można ewentualnie mówić o specyfice zaburzeń epileptycznych, ale – tylko w odniesieniu do dzieci o tym samym typie napadów, takim samym rodzaju i rozległości uszkodzeń mózgu i podobnych oddziaływaniach środowiskowych.

Działania terapeutyczne musi cechować zindywidualizowane podejście.

Psychospołeczne problemy dzieci z padaczką

• Jakość życia chorych na padaczkę uwarunkowana jest nie tylko samą chorobą ale także całym kontekstem psychospołecznym

• Problemy dzieci z padaczką dotyczące relacji ze środowiskiem społecznym obejmują przede wszystkim relację z rodziną, szkołą, rówieśnikami.

Zapobieganie niewłaściwym postawom wychowawczym rodziców

1. Dostarczenie rodzicom odpowiedniej wiedzy na temat postępowania z dzieckiem, nadmierna koncentracja lub odrzucenie emocjonalne dziecka.

2. Konieczność zaakceptowania chorego dziecka. Jednym ze sposobów realizacji tego celu może być zwrócenie uwagi na wiele pozytywnych cech, jakie na pewno każde dziecko posiada

3. Tendencja do nadmiernej koncentracji na dziecku wynika często z lęku o nie i przejawia się ciągłym kontrolowaniem, korygowaniem itp. W takich przypadkach bardzo pomocne mogą okazać się oddziaływania oparte na dostarczaniu rzeczowych informacji o istocie padaczki, przekształcających nadmierną kontrolę w rozsądną, dyskretną opiekę.

4. Gdy formy terapii starające się zlikwidować problem przez jego wyjaśnienie odwołujące się do racjonalnej argumentacji nie są wystarczające, można włączać techniki oparte na sugestii lub odreagowujące, które pomogą w zredukowaniu napięcia lękowego dotyczącego choroby dziecka (np. techniki relaksacyjne).

5. Bywa także, że rodzice „wynagradzają dziecku krzywdę wyrządzoną przez los” wyręczając dziecko w większości prac, realizując nieselektywnie wszystkie jego pragnienia.

Funkcjonowanie dziecka z padaczką w środowisku szkolnym

• szkoła powinna być poinformowana o chorobie dziecka

• istotny jest „obraz choroby” jaką ma nauczyciel, jego wiedza i przesądy na temat choroby

• umiejętne dostosowanie różnych form aktywności do możliwości dziecka chorego na padaczkę (najczęściej dzieci pozbawiane są najbardziej atrakcyjnych form aktywności – wyjazdy na wycieczki, obozy, udział w zajęciach sportowych)

Padaczka jako choroba społecznie napiętnowana

• Funkcjonujące przesądy na temat padaczki jako choroby dziedzicznej, nieuleczalnej, niebezpiecznej dla otoczenia, prowadzącej do zmian psychicznych – powodują, że rodzice często ukrywają ten fakt przed szkołą, otoczeniem, co dodatkowo nasila niepokój u dzieci (co będzie, jeśli się wyda, że jestem chory).

Choroba ma dla dziecka takie znaczenie, jakie jej przypisuje otoczenie