Bölüm 19Makroekonomiye Giriş

David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005

PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

Mikroekonomi vs. Makroekonomi

–Makroekonomi, ekonomide mikro düzeyde alınan kararların genel resimde birbirleriyle nasıl etkileşeceklerini ve sonucun ne olacağını inceler.

– İktisadi hayatı, ekonomiyi bir bütün olarak ele alır.

2

Makroekonomideki önemli konular

• Enflasyon– Genel fiyat düzeyindeki yüzde artış

• İşsizlik– Çalışmak isteyen ancak işi olmayan kişilerin toplam

işgücüne oranı

• Üretim, çıktı, hasıla (output)

– Gayrisafi Milli Hasıla: GSMH (gross national

product -GNP) • ekonomide bir yıl içerisinde üretilen toplam çıktının

değerini ölçer.

• Ekonomide üretilen toplam gelir ile sıkı sıkıya ilişkilidir.

3

Makroekonomideki önemli konular

• İktisadi Büyüme– Reel GSMH’daki artıştır, ekonominin

toplam çıktısının arttığına işaret eder.

• Makroekonomik Politika– Ekonominin genel performansını

etkilemek için hükümetçe uygulanan politikalar.

4

Türkiye’de Enflasyon2003-2011

5Kaynak: TEPAV

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 20110

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

Enflasyon

İngiltere, ABD, Almanya ve Türkiye’de Enflasyon

1960 - 2011

6

1960-1973 1974-1981 1982-1990 1991-2001 2002-2004 2005-20110

10

20

30

40

50

60

70

80

Almanya İngiltere Amerika Türkiye

Türkiye’de İşsizlik Oranı1988-2011

7

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

0.00

2.00

4.00

6.00

8.00

10.00

12.00

14.00

16.00

Türkiye’de İşsizlik Oranı1988-2011

8

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

0.00

2.00

4.00

6.00

8.00

10.00

12.00

14.00

16.00

İngiltere, ABD, Almanya ve Türkiye’de İşsizlik

9

1960-1973 1974-1981 1982-1990 1991-2001 2002-2004 2005-20100

2

4

6

8

10

12

Almanya İngiltere Amerika Türkiye

İngiltere, ABD, Almanya ve Türkiye’de İktisadi Büyüme

10

1960-1973 1974-1981 1982-1990 1991-2001 2002-2004 2005-20110

1

2

3

4

5

6

7

8

Almanya İngiltere Amerika Türkiye

Türkiye’de İktisadi Büyüme

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

6.2

5.3

9.4

8.4

6.9

4.7

0.700000000000001

-4.8

9.28.5

Büyüme (%)

12

2010 2011 2012* 2013*0

1

2

3

4

5

6

7

8

5.3

3.93.5

4.1

3.2

1.61.4

2

7.5

6.2

5.76

Büyüme (%)

Dünya Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler

Dünya’da İktisadi Büyüme

Türkiye’de sektörlerin GSYİH içindeki payları

Tarım

, avc

ılık ve

orm

ancıl

ık

Balıkç

ılık

Mad

encil

ik ve

Taş

ocak

çılığı

İmalat

San

ayi

Elek

trik, g

az, b

uhar

ve

sıcak

su ü

retim

i ve

dağıtım

ı

İnşa

at

Topt

an ve

pera

kend

e tic

aret

Otelle

r ve

Loka

ntalar

Ulaştırm

a, d

epolam

a ve

hab

erleşm

e

Mali a

racı

kuru

luşla

rın fa

aliye

tleri

Konu

t Sah

ipliğ

i

Gayrim

enku

l, kir

alam

a ve

iş fa

aliye

tleri

Kam

u yö

netim

i ve

savu

nma,

zoru

nlı s

osya

l güv

enlik

Eğitim

Sağlık

işler

i ve

sosy

al h

izmet

ler

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

2000

2010

Basit “Döngüsel Gelir Akımı”

• Hükümet harcamaları ve dış ticaretin olmadığı, kapalı ve basit bir ekonomide, döngüsel gelir akımı, bir ekonomide, kaynakların ve karşılığında ödenen bedellerin yerli firmalar ve hane halkları arasında nasıl dolaştığını gösteren şemadır.

14

Basit “Döngüsel Gelir Akımı”

• Basit Döngüsel Gelir Akımı şemasında iki aktör bulunur.– Hane halkı: Emek ve sahip olduğu diğer

üretim faktörlerini şirketlere satar, sonucunda kazandığı geliri tüketim ve tasarruf için kullanır.

– Yerli firmalar: Hane halkından satın aldığı üretim faktörlerini mal ve hizmete dönüştürür, hane halkının tasarruflarını yatırımlarında kullanır, ve satışlarından elde ettiği geliri üretim faktörlerine öder.

15

Basit “Döngüsel Gelir Akımı”

• Hane halkı– Yerli şirketlerin

kullanması için üretim faktörü arz eder

– Karşılığında faktör geliri (ücret vd.) elde eder

– Geliriyle şirketlerin ürettiği mal ve hizmetleri satın alır.

• Yerli Firmalar– Üretim faktörlerini

mal ve hizmete dönüştürür.

– Hanehalkından üretim faktörlerini kiralar

– Hanehalkına ürettiği mal ve hizmeti satar.

16

Döngüsel Gelir Akımı, Harcamalar ve Gelir

17

Y

Hanehalkları Yerli Firmalar

C + I

I

CS

Döngüsel Gelir Akımı, Harcamalar ve Gelir

18

Hanehalkları Yerli Firmalar

Faktör geliri (Y)= 7000

Üretim faktörleri arzı

Tasarruflar (S)= 2000

Tüketim harcamaları (C)= 5000

Mal ve hizmet arzıYatırım (I)

= 2000

Ekonomi kapalı ve hükümet yokkenY=C+I

• Hane halkı, üretim faktörleri arzı karşılığında 7000 kazanıyor.

• Bunun 5000’ini tüketim harcamalarında kullanıp, 2000’lik kısmını tasarruf ediyor.

• Dolayısıyla,– Y= C+S

• Hane halkının tasarrufları, şirketlerce yatırım harcamalarında kullanılır.

• Dolayısıyla, kapalı bir ekonomide dışarıdan kaynak sağlama imkanı bulunmadığından– S = I eşitliği her zaman sağlanacaktır.

• Üstteki denklikte S’yi I ile değiştirdiğimizde, – Y = C+ I– Bir başka değişle, ülkede üretilen çıktı (Y), tüketim (C) ve

yatırım (I) harcamalarında kullanılabilir.

19

Yatırım (Investment) ve Tasarruflar (Savings)

• Yatırım (I), firmaların yeni sermaye malı alımı için yaptığı için harcamalardır.– Sıfırdan bir fabrika kurmak yatırımken, var olan

bir fabrikayı satın almak yatırım değildir.• Tasarruflar (S), hane halkı gelirinin mal ve

hizmet alımından sonra kalan kısmıdır.• Tasarruflar, yastık altında değil de,

ekonomi içinde uygun bir şekilde değerlendiriliyorsa, kapalı bir ekonomide, hükümet yokken, S = I denkliği her zaman için geçerlidir.

20

Gayrisafi Yurtiçi Çıktı (Gross Domestic Product)

• Ülke sınırları içinde, bir yıl zarfında, yerleşikler ya da yabancılar tarafından yapılan üretimin piyasa fiyatlarından miktarıdır.

• Kapalı bir ekonomide, dışarıdan gelen ya da dışarıya çıkan herhangi bir gelir olamayacağından, ulusal çıktı ve ulusal gelir birbirine eşittir.

• Alışverişler sadece firmalar ve hane halkı arasında geçmez, firmalar da kendi aralarında hammadde, ara malı alım satımı yaparlar.

• Bu durum, Ulusal Gelir’in doğru ölçümü için önemlidir.– Mükerrer Sayım (Double Counting) sorunu, üretimi,

yaratılan katma değerler üzerinden ölçerek çözümlenir.

21

Birkaç Anahtar Kavram

• Katma Değer: Üretim süreci sonucu ürünün değerindeki artıştır.– Katma değer, çıktının değerinden, o çıktıyı elde ederken

kullanılan girdilerin maliyeti çıkarılarak bulunur.• Nihai Mal (Final Good): Hanehalkınca tüketilmek

için alınan mallar; firmaların aldığı makina, teçhizat gibi sermaye malları

• Aramal (Intermediate Good): Son kullanım için hazır olmayan mallar; bir başka deyişle, üretim sürecinin ileriki aşamalarında diğer firmalarca girdi olarak kullanılan mallar.

22

Örnekler

• Dondurma, hane halkı tarafından tüketildiğinden nihai maldır.

• Çelik ise ara maldır, çünkü, üretim sürecinin ileriki aşamalarında otomobil sanayi, ya da tencere sanayi tarafından girdi olarak kullanılır.

• Üretilip, o yıl içinde girdi olarak kullanılmayıp stoklara eklenen ara mallar, nihai mal olarak hesaba alınır.

• Makine, teçhizat gibi sermaye malları, nihai mallardır, çünkü firmalar bu tür malların son kullanıcılarıdır.

23

Döngüsel Akımda Hükümetin Yeri (1)

• Döngüsel akım şemasına, hükümeti eklediğimizde ne gibi değişiklikler ortaya çıkar?– Hükümet, harcamalardan dolaylı (indirect) ve

gelirlerden dolaysız (direct) vergiler (taxes) toplar. Topladığı bu geliri, hükümet harcamaları ve transfer harcamalarında kullanır.

• Dolaylı vergiler: Te

• Dolaysız vergiler: Td

• Hükümet harcamaları: G• Transferler: B

24

Döngüsel Akımda Hükümetin Yeri (2)

25

Y

C + I + G

I

CS

Hanehalkları FirmalarHükümet

C + I + G - Te

Te

G

B

Y + B

Td

Dış Ticaret Sektörü (ihracat-ithalat)

• Dış ticaret sektörünü döngüsel akım şemasına eklerken

– Ülkede yerleşiklerin dışardan mal ve hizmet ithal (Z) ettiklerini (gelir akım şemasında sızıntı)

– Ve yerli firmaların dışarıya mal ve hizmet ihraç (X) ettiklerini gözönünde bulunduracağız (katkı)

– Y = C + I + G + X - Z26

Gayrisafi Yurtiçi Hasıla ve Gayrisafi Milli Hasıla

• Gayrisafi yurtiçi hasıla (GDP)– Ülke sınırları içinde, yerli ve yabancıların

yaptığı üretimden elde edilen geliri ölçer.

• Gayrisafi milli hasıla (GNP)– Yerlilerin, kendi ülkeleri ve yabancı

ülkelerde yaptığı üretimden elde edilen geliri ölçer.

• GNP = GDP + dışarıdan gelen net gelir

27

Ulusal Geliri Ölçmenin 3 Yolu

• Harcamalar Yöntemi– Ekonomideki harcamaların toplamı– Y = C + I + G + X - Z

• Gelir Yöntemi– Üretim faktörlerine hizmetleri karşılığı

ödenen ücret, kâr gibi gelirlerin toplamı• Katma değer (Üretim) Yöntemi

– Ekonomide üretim sırasında yaratılan katma değerlerin toplamı

28

GSMH neyi ölçer neyi ölçmez?

• Reel GSMH, Nominal GSMH– Reel GSMH: Sabit fiyatlarla ölçer, yıllar arasında

karşılaştırma yapmamıza olanak sağlar– Nominal GSMH: O yılın fiyatlarıyla ölçüm yapar,

enflasyonun etkisinden arındırılmamıştır.– GSMH Deflatörü: Nominal GSMH’nın reel GSMH’ya oranı.

Sadece tüketicilerin tükettiği ürünleri değil, yatırım, hükümet harcaması ve net ihracata konu olan tüm ürünlerdeki fiyat artışını ölçer.

• Ülkeler arası karşılaştırmalar genelde kişi başına düşen gelir üzerinden yapılır zira refah ancak kişi başına düşen büyüklük ile anlamlıdır.

• GSMH, bir ülkenin refah düzeyi hakkında tam bilgi veremez. Üretim seviyesi yüksek olabilir ancak o sırada çevreye verilen zarar da fazlaysa, yüksek gelirin insanların refahını arttırdığını söylemek o kadar olası olmayabilir.

29