Ödemeler Ödemeler DengesiDr. Dilek Seymen

Dr. Aslı Seda Bilman

1

Plan2� Ödemeler Dengesi, tanım, kapsamı

� Ana Hesap Grupları

� Cari Denge, Sermaye Hesabı Dengesi

� Farklı Ödemeler Dengesi Tanımları

� Otonom ve Denkleştirici Đşlemler� Otonom ve Denkleştirici Đşlemler

� Ödemeler Dengesi Açığına Neden Olan Faktörler

� Ödemeler Dengesi Açığını Gidermeye Yönelik Politikalar

Ödemeler Dengesi Neden Önemli?

� Ödemeler dengesi, ülkeler açısından ekonomik vemali itibarın göstergesi, uluslararası ödeme gücününgöstergesi ve hükümetlerin ekonomi politikalarındakibaşarısının göstergesi olması bakımından önemtaşımaktadır.

� Ödemeler dengesindeki gelişmeler, hükümet, dışülkeler ve gerçek ve tüzel kişiler açısından ilgiyle

3

� Ödemeler dengesindeki gelişmeler, hükümet, dışülkeler ve gerçek ve tüzel kişiler açısından ilgiyletakip edilmektedir.

� Geleneksel teoriye göre, dış ticaret fazlası verenülkenin parası döviz piyasasında değer kazanırken;açık veren ülkenin parası da değer kaybeder.

� 17.-18. yy’da Merkantilistler de ödemeler dengesininönemini vurgulamışlardır.

4Ödemeler DengesiÖdemeler Dengesi

�� ÖdemelerÖdemeler DengesiDengesi :: BirBir ülkeülke sakinlerininsakinlerinin diğerdiğer ülkeülke

sakinleriyle,sakinleriyle, bellibelli birbir dönemdedönemde yaptığıyaptığı tümtüm ekonomikekonomik

faaliyetlerinfaaliyetlerin sistematiksistematik şekildeşekilde kaydedildiğikaydedildiği tablodurtablodur..

BilançonunBilançonun anaana bölümleribölümleri şunlardırşunlardır::

AA.. CARİCARİ İŞLEMLERİŞLEMLER HESABIHESABIAA.. CARİCARİ İŞLEMLERİŞLEMLER HESABIHESABI

BB.. SERMAYESERMAYE HESABIHESABI

CC.. FİNANSFİNANS HESABIHESABI

DD.. NETNET HATAHATA VEVE NOKSANNOKSAN

EE.. RESMİRESMİ REZERVREZERV HAREKETLERİHAREKETLERİ

GENELGENEL DENGEDENGE

Ödemeler Bilançosunun Özellikleri

� Genellikle bir yıllık hazırlanır.� Stok değil akım göstergedir.� Ekonomik Đşlem: mal, hizmet ve faktör akımlarını

(sermaye, emek, teknoloji) içerir. Genelliklekarşılığında parasal bir akım söz konusudur.

� Yerleşik Olma: Yurttaşlık kavramı değildir. Đstisnalarıvardır: Yabancı ülke temsilcileri, yabancı silahlıkuvvetler mensupları gibi. Şirketler ise kurulduklarıülkede yerleşik sayılırlar.

5

ülkede yerleşik sayılırlar.� Alacaklı ve Borçlu Đşlemler: Genel olarak alacaklı

işlemler ülkeye döviz girişi sağlar; borçlu işlemler iseülkeden döviz çıkışına yol açar.

� Đkilik Özelliği ve Çift Kayıtlı Muhasebe Sistemi: Aynıişlem iki ayrı hesabın ters yanlarına kaydedilir.

� Otonom ve Denkleştirici Đşlemler: Yapılış nedeniödemeler bilançosu dengesini sağlamak olmayanişlemler otonomdur. Denkleştirici işlemler ise otonomişlemlerin sonucuna bağlı olarak yapılır.

Cari Hesap

�Mal, hizmet, varlık getirileri ve karşılıksıztransferleri içerir.

� Đşçi dövizleri, karşılıksız transferleriçinde yer almaya başlamıştır.

6

�Görünmeyenler Dengesi: Net HizmetGelirleri + Net Yatırım Gelirleri + NetKarşılıksız Transferler

�Cari Hesap Dengesi = Ticaret Dengesi+ Görünmeyenler Dengesi

Cari Đşlemler HesabıCari Đşlemler Hesabı

A-CARĐ ĐŞLEMLER HESABI

1.Đhracat(f.o.b.)

2.Đthalat (f.o.b.)

Mal Dengesi

7

3.Hizmetler Dengesi :Gelir

4.Hizmetler Dengesi :Gider

Mal ve Hizmet Dengesi

5.Gelir Dengesi :Gelir

6.Gelir Dengesi : Gider

Mal , Hizmet ve Gelir Dengesi

7.Cari Transferler

Sermaye/Finans Hesabı

�Tahvil, hisse senedi, ev, arsa gibivarlıklara ilişkin işlemler ile bankamevduat hesapları kaydedilir.

8

mevduat hesapları kaydedilir.

�Sermaye Hesabı Dengesi =Sermaye Girişi + Sermaye Çıkışı

Resmi Rezerv Hareketleri Hesabı

� Hükümetin merkez bankası ve IMF nezdinde sahipolduğu altın ve döviz rezervlerinde meydana gelendeğişmeleri yansıtır.

� Cari işlemler açığı öncelikle sermaye hesabı fazlası ile

9

� Cari işlemler açığı öncelikle sermaye hesabı fazlası ilefinanse edilir. Bu mümkün olmuyorsa, bakiye açıkresmi rezervlerle finanse edilir.

� Ödemeler dengesi tanım gereği daima dengededir.Bu bağlamda ödemeler dengesi açığı diyenitelendirilen, resmi rezerv hareketleri hesabıdengesindeki açıktır.

Net Hata ve Noksan

�Gerçek hayatta verilerin elde edilmesi vedeğerlendirilmesindeki eksikliklerden-gecikmelerden dolayı, cari hesap, sermayehesabı ve resmi rezervler hesabı toplamı 0’aeşit olmaz. Bu durum, ödemeler dengesinde

10

eşit olmaz. Bu durum, ödemeler dengesindenet hata ve noksan diye nitelendirilir.

�Örneğin; Cari hesap dengesi -12,000,Sermaye hesabı dengesi 9,000 ve Resmirezervler hesabı -500 ise Net hata ve noksan3,500 tutarında olur.

11

ÖDEMELER DENGESİ (ANALİTİK SUNUM)

(Milyon ABD Dolar) 2010 2011 2012 2013 2014 (**)

A- CARİ İŞLEMLER HESABI -45.312 -75.008 -48.535 -64.658 -45.947

1. İhracat f.o.b. 120.992 142.392 161.948 161.789 168.943

2. İthalat f.o.b. 177.317 231.552 227.315 241.696 232.515

Mal Dengesi -56.325 -89.160 -65.367 -79.907 -63.572

3. Hizmetler Dengesi: Gelir 36.192 40.851 43.224 46.615 50.372

4. Hizmetler Dengesi: Gider 19.598 20.731 20.797 23.771 25.148

Mal ve Hizmet Dengesi -39.731 -69.040 -42.940 -57.063 -38.348

5. Gelir Dengesi: Gelir 4.478 3.952 5.034 4.524 4.256

6. Gelir Dengesi: Gider 11.690 11.807 12.197 13.510 12.978

Mal, Hizmet ve Gelir Dengesi -46.943 -76.895 -50.103 -66.049 -47.070

7. Cari Transferler 1.631 1.887 1.568 1.391 1.123

12

B. SERMAYE HESABI -51 -25 -58 -96 -66C. FİNANS HESABI -60.099 -67.039 -71.068 -72.721 -43.058

8. Yurtdışında Doğrudan Yatırım 1.482 2.370 4.105 3.627 7.047

9. Yurtiçinde Doğrudan Yatırım 9.099 16.176 13.282 12.457 12.535

10. Portföy Hesabı-Varlıklar 3.534 -2.688 -2.657 -2.601 741

11. Portföy Hesabı-Yükümlülükler 19.617 19.516 38.355 21.385 20.721

11.1. Hisse Senetleri 3.468 -985 6.276 842 2.559

11.2. Borç Senetleri 16.149 20.501 32.079 20.543 18.162

12. Diğer Yatırımlar-Varlıklar -7.020 -11.197 703 -2.370 1.139

12.1. Merkez Bankası -4 -2 -2 -1 0

12.2. Genel Hükumet 39 292 366 757 213

12.3. Bankalar -13.179 339 -2.040 283 1.012

12.4. Diğer Sektörler 6.124 -11.826 2.379 -3.409 -86

13. Diğer Yatırımlar-Yükümlülükler 29.379 19.832 21.582 37.535 18.72913. Diğer Yatırımlar-Yükümlülükler 29.379 19.832 21.582 37.535 18.729

13.1. Merkez Bankası -38 -1.409 -1.779 -1.457 -1.905

13.2. Genel Hükumet 3.657 2.060 -92 -18 -891

13.3. Bankalar 27.240 10.118 16.002 32.269 15.302

13.4. Diğer Sektörler -1.480 9.063 7.451 6.741 6.223

Cari,Sermaye ve Finansal Hesaplar 14.736 -7.994 22.475 7.967 -2.955

D. NET HATA VE NOKSAN 232 9.008 346 2.796 2.487

GENEL DENGE -14.968 -1.014 -22.821 -10.763 468

E. REZERV VARLIKLAR (*) 14.968 1.014 22.821 10.763 -468

14. Resmi Rezervler 12.809 -1.813 20.814 9.911 -468

15. Uluslararası Para Fonu Kredileri 2.159 2.827 2.007 852 0

16. Ödemeler Dengesi Finansmanı 0 0 0 0 0

Farklı Ödemeler Dengesi Tanımları

� TEMEL DENGE:

Cari Đşlemler

13

Uzun Vadeli Sermaye

Kısa Vadeli Sermaye

Resmi Rezerv Değişmeleri

� LĐKĐDĐTE DENGESĐ:

Cari Đşlemler

Uzun Vadeli Sermaye

Kısa Vadeli Sermaye (Özel)

14

Kısa Vadeli Sermaye (Özel)

Kısa Vadeli Sermaye (Resmi)

Resmi Rezervler

� RESMĐ REZERV ĐŞLEMLERĐ DENGESĐ:

Cari Đşlemler

Uzun Vadeli Sermaye

15

Uzun Vadeli Sermaye

Kısa Vadeli Sermaye

Resmi Rezervler

Ödemeler Dengesi

� Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP)� BP = CAB + KAB� BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P).R] + KAB [i, (if + De)]� CAB = Current Account Balance (Cari

Đşlemler Dengesi)

16

Đşlemler Dengesi)� KAB = Capital Account Balance (Sermaye

Hesabı Dengesi)� BP = 0 Dış Denge� BP > 0 Dış Fazla� BP < 0 Dış Açık

Ödemeler Dengesi

� Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP)

� BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P).R] + KAB [i, (if + De)]

(-) (+) (+) (+) (-)

� Cari Đşlemler Dengesini Etkileyen Unsurlar

� Y = ülkenin gelir düzeyi ; M = f(Y)+

� Yf = Ticaret ortaklarının gelir düzeyi ; X = f(Yf)+

17

� Yf = Ticaret ortaklarının gelir düzeyi ; X = f(Yf)+

� (Pf/P).R = Reel döviz kuru

� Pf = Yabancı ülke fiyatlarının ulusal para cinsinden ifadesi

� P = Yurtiçi fiyatlar

� R = Nominal döviz kuru

� Eğer Y↑ ⇒ M↑ ; Yf↑ ⇒ X↑

� Reel döviz kuru (Pf ve P sabit iken, R↑) ⇒ X↑ ve M↓

Ödemeler Dengesi

� Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP)� BP = CAB [Y, Yf, (Pf/P).R] + KAB [i, (if + De)]

(-) (+) (+) (+) (-) � Sermaye Hesabı Dengesini Etkileyen Unsurlar

� i = yurtiçi faiz oran

18

� if = yurtdışı faiz oranı

� De = Beklenen devalüasyon ya da depresiasyon oranı

� Eğer i↑ ⇒ Yabancı sermaye girişi↑

� (if + De)↑ ⇒ Yabancı sermaye çıkışı↑

� Uzun vadede faiz oranı (i), Cari Đşlemler Dengesini de etkiler.

� Dış borç faizleri cari işlemlere kaydedilir (Hizmet Giderleri).

Ödemeler Dengesi

�Ödemeler Dengesi (Balance of Payments-BP)

� Sermaye girişi 100.000 $, 1$=2,14 TL, i=%10� 100.000 * 2,14 = 214.000 TL�Her 1 TL, %10 faizden 1,10 TL olacak.

19

�Her 1 TL, %10 faizden 1,10 TL olacak.� (Anapara + Faiz = 1 + 0,10 =1,10)� 214.000 * 1,10 = 235.400 TL vade sonunda

elde edilecek toplam gelir (Anapara + Faiz).

� Eğer t+1 döneminde ülkeden;� 1$ = 2,14 TL : 235.400 / 2,14 = 110.000 $ çıkar. � 1$ = 2,00 TL : 235.400 / 2,00 = 117.700 $ çıkar.� 1$ = 2,20 TL : 235.400 / 2,20 = 107.000 $ çıkar.

Ödemeler Dengesi Açıklarının Nedenleri

� Yapısal Nedenler: Enflasyon, ulusal paranın aşırıdeğerlenmesi, harcama genişletici politikalar,kalkınma hızı, verimlilik ve teknoloji, hammaddeleraçısından dışa bağımlılık, zevk ve tercihler…

� Đktisadi Dalgalanmalar: Genişleme aşamasında gelirve harcamaların artmasıyla dış açıklar ortaya

20

ve harcamaların artmasıyla dış açıklar ortayaçıkabilir. Dış ülkeler yüksek konjonktür içinde iseticaret ortağı bu durumdan olumlu etkilenir.

� Geçici Faktörler: Hammadde fiyatlarındaki artışlar,hava koşulları, afetler, kuraklık…

� Döviz Spekülasyonu ve Mali Krizler: Ulusal paradadeğer kaybı bekleniyorsa döviz satın alınması,yüksek faizlerden yararlanmak için fon çıkışı gibi…

Ödemeler Dengesi Açığını Gidermeye Yönelik Politikalar

� Finanse Etmek: Resmi rezervlerin kullanılması (Sabit KurRejimi)

� Baskı Altına Almak: Dış ticaret ve kambiyo politikalarındanyararlanmak (gümrük vergileri, kotalar, yasaklar…)

� Fiili Açık: Fiyat ve miktar kısıtlamalarına göre, bir anlamda ortayaçıkmasına izin verilen, açıklardır.

21

Fiili Açık: Fiyat ve miktar kısıtlamalarına göre, bir anlamda ortayaçıkmasına izin verilen, açıklardır.

� Potansiyel Açık: Uygulanan dış ticaret ve kambiyo kısıtlamalarınınkaldırılmasıyla ortaya çıkabilecek dengesizlikleri gösterir. Gerçekaçıklar bunlardır.

� Tedavi Etmek: Gerçekçi kur belirlemek, ihracatçılarıbilgilendirmek, ihracatçıya ucuz girdi ve kredi teminetmek, ihracatta bürokrasiyi önlemek, uzun dönemlikalkınma stratejileri geliştirmek…

Referanslar

Seyidoğlu, Halil, (2003), Uluslararası ĐktisatTeori Politika ve Uygulama, Güzem CanYayınları, No: 20, Geliştirilmiş 15. Baskı,Đstanbul.

22

Ünsal, Erdal, (2005), Uluslararası Đktisat TeoriPolitika ve Açık Ekonomi Makro Đktisadı,Đmaj Yayıncılık, Ankara.

Veri Kaynağı: TCMB, Elektronik Veri DağıtımSistemi, http://evds.tcmb.gov.tr/[24.04.2014].