doğal gaz komnine çevrim

BORASCO ELEKTRK RETM SANAY VE TCARET A..Sleyman Seba Cad. No. 17 34357 Beikta - STANBUL / TRKYE Tel: +90 (212) 261 48 00 (pbx) Faks: +90 (212) 261 48 50

SAMSUN L, TERME LES

SAMSUN DOAL GAZ KOMBNE EVRM SANTRALI PROJES

EVRESEL ETK DEERLENDRMES (ED) RAPORU

ED Raporu

Nihai ED Raporu

ENVY Enerji ve evre Yatrmlar A.. etin Eme Bulvar 8. Cadde No: 7 Aa veler 06450 ANKARA - TRKYE Tel: +90 (312) 583 88 00 (Pbx) Faks: +90 (312) 472 67 10 e-posta: [email protected] www.envy.com.tr

ANKARA 2008

BORASCO Elektrik retim Sanayi ve Ticaret A..

Samsun Doal Gaz Kombine evrim Santral Projesi ED Raporu

BALIK SAYFASI

Proje Sahibinin Ad: Adresi:

BORASCO Elektrik retim Sanayi ve Ticaret A.. Sleyman Seba Cad. No.17 34357 Beikta / STANBUL Telefon : +90 (212) 261 48 00 (pbx)

Telefon ve Faks Numaralar: Projenin Ad: Proje Bedeli: Proje iin Seilen Yerin Ak Adresi (li, lesi, Mevkii): Proje iin Seilen Yerin Koordinatlar, Zon: Projenin ED Ynetmelii Kapsamndaki Yeri (Sektr, Alt Sektr): Raporu Hazrlayan Kuruluun / alma Grubunun Ad:

Faks

: +90 (212) 261 48 50

Samsun Doal Gaz Kombine evrim Santral Yaklak 499 milyon Samsun li Terme lesi X: 344197; Y: 4557122 (Datum: ED50) UTM Zon 37

Ek-I, 2.a

ENVY Enerji ve evre Yatrmlar A.. etin Eme Bulvar 8. Cadde No: 7

Raporu Hazrlayan Kuruluun / alma Grubunun Adresi, Telefon ve Faks Numaralar:

06540 veler / ANKARA Telefon : + 90 (312) 583 88 00 (Pbx) Faks : + 90 (312) 472 67 10

Raporu Hazrlayan Kuruluun Yeterlilik Belgesi No.su, Tarihi: Rapor Sunum Tarihi (Gn, Ay, Yl):

09, 11.04.2007 24 Aralk 2008

i / xv



NDEKLER indekiler Ekler Tablolarn Listesi ekillerin Listesi Ksaltmalar Sayfa ii viii ix xi xiii

I. PROJENN TANIMI VE AMACI ............................................................................................1 I.1 Proje Konusu Faaliyetin Tanm, mr ve Hizmet Amalar ........................................1 I.2 Pazar veya Hizmet Alanlar ve Bu Alan erisinde Ekonomik ve Sosyal Ynden nem ve Gereklilikleri ...........................................................................................................2 I.2.1 Trkiyenin Enerji Politikas ..........................................................................2 I.2.2 Projenin Amac ............................................................................................5 I.2.3 Projenin Ekonomik Ynden nemi ..............................................................5 I.2.4 Projenin Sosyal Ynden nemi ...................................................................6 I.3 evresel Etki Deerlendirmesi ....................................................................................6 PROJE N SELEN YERN KONUMU ............................................................................8 II.1 Proje Yer Seimi (lgili Valilik veya Belediye tarafndan doruluu onanm olan faaliyet yerinin, lejant ve plan notlarnn da yer ald 1/25.000 lekli evre Dzeni Plan (Plan Notlar ve hkmleri), Onayl Nazm mar Plan ve Uygulama mar Plan, (Plan Notlar ve lejantlar) zerinde, deil ise mevcut arazi kullanm haritas zerinde gsterimi) ...................................................................................................................8 II.1.1 Yer Seimi Kriterleri .....................................................................................8 II.1.2 Faaliyet Alan...............................................................................................8 II.2 Proje Kapsamndaki Faaliyet nitelerinin Konumu (Btn idari ve sosyal nitelerin, teknik altyap nitelerinin varsa dier nitelerin yerleim plan, bunlar iin belirlenen kapal ve ak alan byklkleri, binalarn kat adetleri ve ykseklikleri, temsili resmi) 15 PROJENN EKONOMK VE SOSYAL BOYUTLARI ..........................................................18 III.1 Projenin Gereklemesi ile lgili Yatrm Program ve Finans Kaynaklar....................18 III.2 Projenin Gereklemesi ile lgili Akm emas veya Zamanlama Tablosu ..............18 III.3 Projenin Fayda-Maliyet Analizi ..................................................................................22 III.4 Proje Kapsamnda Olmayan Ancak Projenin Gereklemesine Bal Olarak, Yatrmc Firma veya Dier Firmalar Tarafndan Gerekletirilmesi Tasarlanan Dier Ekonomik, Sosyal ve Altyap Faaliyetleri ....................................................................................22 III.4.1 Su Temini ve Atksu Artma .......................................................................22 III.4.2 Doal Gaz Balants .................................................................................23 III.4.3 Elektrik Balantlar....................................................................................23 III.4.4 Aydnlatma ................................................................................................23 III.4.5 Park Yerleri ve Servis Yollar .....................................................................23 III.4.6 Peyzaj .......................................................................................................23 III.4.7 Gvenlik Sistemi ........................................................................................23 III.4.8 Barnma ....................................................................................................23 III.4.9 Yangna Kar Koruma Sistemi ..................................................................24 III.4.10 Telefon ......................................................................................................24 III.5 Proje Kapsamnda Olmayan Ancak Projenin Gerekleebilmesi iin htiya Duyulan ve Yatrmc Firma veya Dier Firmalar Tarafndan Gerekletirilmesi Beklenen Dier Ekonomik, Sosyal ve Altyap Faaliyetleri ...................................................................24

II.

III.

ii / xv



IV.

III.6 Dier Hususlar .........................................................................................................24 PROJEDEN ETKLENECEK ALANIN BELRLENMES VE BU ALAN ERSNDEK EVRESEL ZELLKLERN AIKLANMASI ....................................................................25 IV.1 Projeden Etkilenecek Alann Belirlenmesi, Etkilenecek Alann Harita zerinde Gsterimi..................................................................................................................25 IV.2 Fiziksel ve Biyolojik evrenin zellikleri ve Doal Kaynaklarn Kullanm ..................25 IV.2.1 Meteorolojik ve klimsel zellikler (Blgenin genel ve yerel iklim koullar, projenin bulunduu mevkiinin topografik yaps, aylk, mevsimlik ve yllk scaklk, ya, bal nem, basn ve buharlama rejimleri ve bunlarn grafikleri, enverziyonlu gn saylar, kararllk durumu, rzgar yn ve hz, yllk ve mevsimlik rzgar gl, frtnal gnler says, vb.)...........................25 IV.2.2 Jeolojik zellikler (Fiziko-kimyasal zellikler, tektonik hareketler, topografik zellikler, mineral kaynaklar, heyelan, benzersiz oluumlar, 1/2.000 veya 1/5.000 lekli Mhendislik haritalarnda jeolojik birimlerin - Litolojik zelliklerine gre - belirtilmesi, proje alannn jeolojik ve jeoteknik ett raporlar) ...................................................................................................36 IV.2.3 Hidrojeolojik zellikler (Yeralt su seviyeleri, halen mevcut her trl keson, derin, artezyen vb. kuyu; emniyetli ekim deerleri, suyun fiziksel ve kimyasal zellikleri; yeralt suyunun mevcut ve planlanan kullanm)...........44 IV.2.4 Toprak zellikleri ve Kullanm Durumu (Toprak yaps, arazi kullanm kabiliyeti snflamas, tama kapasitesi, yama stabilitesi, erozyon, mera, ayr, tarm amal kullanm durumlar vb.).................................................45 IV.2.5 Tarm Alanlar (Tarmsal geliim proje alanlar, sulu ve kuru tarm arazilerinin bykl, rn desenleri ve bunlarn yllk retim miktarlar ile birim alan itibaryla verimi, kullanlan tarm ilalar) .....................................................53 IV.2.6 Yzeysel Su Kaynaklarnn Mevcut ve Planlanan Kullanm (me, kullanma, sulama suyu, elektrik retimi, baraj, gl, glet, su rnleri retiminde rn eidi ve retim miktarlar, su yolu ulam tesisleri, turizm, spor ve benzeri amal su ve/veya ky kullanmlar, dier kullanmlar) ................................55 IV.2.7 Hidrolojik zellikler (yzeysel su kaynaklarndan akarsu, gl ve dier sulak alanlarn fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik zellikleri, bu kapsamda mevsimlik deiimleri, ky ekosistemleri) ...................................................57 IV.2.8 Soutma Suyunun Temin Edilecei Sulardaki Canl Trleri ve Dier zellikler (Bu trlerin tabii karakterleri, ulusal ve uluslararas mevzuatla koruma altna alnan trler; bunlarn reme, beslenme, snma ve yaama ortamlar; bu ortamlar iin belirlenen koruma kararlar, dalga hareketleri, scaklk, derinlik, tuzluluk, vb.)....................................................................59 IV.2.9 Termal ve Jeotermal Su Kaynaklar (Bunlarn fiziksel ve kimyasal zellikleri, debileri, mevcut ve planlanan kullanmlar).................................................77 IV.2.10 Koruma Alanlar (Milli Parklar, Tabiat Parklar, Sulak Alanlar, Tabiat Antlar, Tabiat Koruma Alanlar, Biyogenetik Rezerv Alanlar, Biyosfer Rezervleri, Doal Sit ve Antlar, Arkeolojik, Tarihi, Kltrel Sitler, zel evre Koruma Blgeleri, zel Koruma Alanlar, Turizm Blgeleri) .....................................77 IV.2.11 Orman Alanlar (Orman alan miktarlar, bu alanlardaki aa trleri ve miktarlar, kaplad alan byklkleri, kapall ve zellikleri, mevcut ve planlanan koruma ve/veya kullanm amalar, proje alan orman alan deil ise proje ve nitelerinin en yakn orman alanna mesafesi, 1/25.000 lekli mecere haritas) .......................................................................................79

iii / xv



V.

IV.2.12 Flora ve Fauna (Trler, endemik trler, yaban hayat trleri ve biyotoplar, ulusal ve uluslararas mevzuatla koruma altna alnan trler; nadir ve nesli tehlikeye dm trler ve bunlarn alandaki bulunu yerleri, bunlar iin belirlenen koruma kararlar; av hayvanlar ve bunlarn poplasyonu ile yaama ortamlar) proje alanndaki vejetasyon tiplerinin bir harita zerinde gsterimi, proje faaliyetlerinden etkilenecek canllar iin alnacak koruma nlemleri (inaat ve iletme aamasnda) arazide yaplacak flora almasnn vejetasyon dneminde gerekletirilmesi ve bu dnemin belirtilmesi .................................................................................................80 IV.2.13 Yakt Kaynaklar (Gazn hangi hattan alnaca, proje sahasnn doal gaz boru hattna uzakl) .................................................................................84 IV.2.14 Peyzaj Deeri Yksek Yerler ve Rekreasyon Alanlar ................................84 IV.2.15 Devletin Yetkili Organlarnn Hkm ve Tasarrufu Altnda Bulunan Araziler (Askeri Yasak Blgeler, kamu kurum ve kurulularna belirli amalarla tahsis edilmi alanlar, 7/16349 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile snrlandrlm alanlar vb.) ................................................................................................84 IV.2.16 Blgenin (Hava, su, toprak ve grlt asndan) Mevcut Kirlilik Yknn Belirlenmesi...............................................................................................84 IV.2.17 Dier zellikler ..........................................................................................89 IV.3 Sosyo-Ekonomik evrenin zellikleri .......................................................................90 IV.3.1 Ekonomik zellikler (Yrenin ekonomik yapsn oluturan balca sektrler, yre ve lke ekonomisi iindeki yeri ve nemi, dier bilgiler) ......................90 IV.3.2 Nfus (Yredeki kentsel ve krsal nfus, nfus hareketleri; gler, nfus art oranlar, dier bilgiler) ................................................................................92 IV.3.3 Yredeki Sosyal Altyap Hizmetleri (Eitim, salk, blgede mevcut endemik hastalklar, kltr hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanlma durumu) .......93 IV.3.4 Proje Alan ve Yakn evresindeki Kentsel ve Krsal Arazi Kullanmlar ...... 94 IV.3.5 Gelir ve sizlik (Blgede gelirin i kollarna dalm, i kollar itibariyle kii bana den maksimum, minimum ve ortalama gelir) ...............................95 IV.3.6 Dier zellikler ..........................................................................................95 PROJENN BLM IVDE TANIMLANAN ALAN ZERNDEK ETKLER VE ALINACAK NLEMLER....................................................................................................................... 96 V.1 Arazinin Hazrlanmas, naat ve Tesis Aamasndaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik evre zerine Etkileri ve Alnacak nlemler .............................................................96 V.1.1 Arazinin Hazrlanmas ve nitelerin naas iin Yaplacak ler Kapsamnda (ulam altyaps dahil) Nerelerde ve Ne Kadar Alanda Hafriyat Yaplaca, Hafriyat Art Toprak, Ta, Kum vb. Maddelerin Nerelere, Nasl Tanacaklar veya Hangi Amalar iin Kullanlacaklar; Kullanlacak Malzemeler, Aralar ve Makineler, Krma, tme, Tama, Depolama gibi Toz Yayc Mekanik lemler, Tozun Yaylmasna Kar Alnacak nlemler 97 V.1.2 Arazinin Hazrlanmas Srasnda ve Ayrca nitelerin naasnda Kullanlacak Maddelerden Parlayc, Patlayc, Tehlikeli ve Toksik olanlarn Tanmlar, Depolanmalar, Hangi lem iin Nasl Kullanlacaklar, Bu ler iin Kullanlacak Alet ve Makineler ...........................................................102 V.1.3 Zemin Emniyetinin Salanmas iin Yaplacak lemler (tama gc, emniyet gerilmesi, oturma hesaplar) .......................................................102 V.1.4 Takn nleme ve Drenaj ile lgili lemlerin Nerelerde ve Nasl Yaplaca ................................................................................................................103

iv / xv



V.1.5

V.2

Proje Kapsamndaki Su Temini Sistemi ve Plan, Kullanlacak Su Miktar, zellikleri, Nereden ve Nasl Temin Edilecei, Ortaya kan Atksuyun Miktar ve zellikleri, Nasl Artlaca ve Nereye Dearj Edilecei ............103 V.1.6 Proje Kapsamndaki Deniz Ortamnda Yaplacak almalarn Deniz Flora ve Faunas zerine Etkileri ve Alnacak nlemler (zellikle soutma suyu alma ve dearj yaplarnn (su isale hatt) inaat almalarndan kaynaklanacak etkiler) .............................................................................104 V.1.7 Arazinin Hazrlanmasndan nitelerin Faaliyete Almasna Dek Srdrlecek ler Sonucu Meydana Gelecek Kat Atklarn Cins ve Miktarlar, Bu Atklarn Nerelere Tanacaklar veya Hangi Amalar iin Kullanlacaklar (atklarn nitelii, mrleri konusunda detayl bilgi verilmesi, ED Ynetmelii kapsamnda alnan izinlerin rapor ekinde yer almas).... 104 V.1.8 Arazinin Hazrlanmasndan Balayarak nitelerin Almasna Dek Yaplacak ler Nedeni ile Meydana Gelecek Vibrasyon ve Grltnn Kaynaklar ve Seviyesi, Kmlatif Deerler ....................................................................105 V.1.9 Arazinin Hazrlanmas ve naat Alan iin Gerekli Arazinin Temini Amacyla Elden karlacak Tarm Alanlarnn Bykl, Bunlarn Arazi Kullanm Kabiliyetleri ve Tarm rn Trleri ............................................................106 V.1.10 Arazinin Hazrlanmas ve naat Alan iin Gerekli Arazinin Temini Amacyla Kesilecek Aalarn Tr ve Saylar, Ortadan Kaldrlacak Tabii Bitki Trleri ve Ne Kadar Alanda Bu lerin Yaplaca................................................106 V.1.11 Arazinin Hazrlanmasndan Balayarak nitelerin Faaliyete Almasna Dek Yaplacak lerde Kullanlacak Yaktlarn Trleri, Tketim Miktarlar, Oluabilecek Emisyonlar..........................................................................106 V.1.12 naat Esnasnda Krma, tme, Tama ve Depolama gibi Toz .Yayc lemler, Kmlatif Deerler.....................................................................107 V.1.13 Arazinin Hazrlanmasndan Balayarak nitelerin Faaliyete Almasna Dek Yerine Getirilecek lerde alacak Personelin ve Bu Personele Bal Nfusun Konut ve Dier Teknik/Sosyal Altyap htiyalarnn Nerelerde ve Nasl Temin Edilecei ..............................................................................107 V.1.14 Proje ve Yakn evresinde Yeralt ve Yerstnde Bulunan Kltr ve Tabiat Varlklarna (geleneksel kentsel dokuya, arkeolojik kalntlara, korunmas gerekli doal deerlere) Materyal zerindeki Etkilerinin iddeti ve Yaylm Etkisinin Belirlenmesi ...............................................................................108 V.1.15 Arazinin Hazrlanmasndan Balayarak nitelerin Faaliyete Almasna Dek Srdrlecek lerden, nsan Sal ve evre iin Riskli ve Tehlikeli Olanlar ................................................................................................................108 V.1.16 Proje Kapsamnda Yaplacak Btn Tesis i ve Tesis D Tamalarn Trafik Yknn ve Etkilerinin Deerlendirilmesi ........................................108 V.1.17 Proje Alannda Peyzaj eleri Yaratmak veya Dier Amalarla Yaplacak Saha Dzenlemelerinin (aalandrmalar, yeil alan dzenlemeleri vb.) Ne Kadar Alanda Nasl Yaplaca, Bunun iin Seilecek Bitki ve Aa Trleri vb. ...........................................................................................................109 V.1.18 Dier Faaliyetler ......................................................................................109 Projenin letme Aamasndaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik evre zerine Etkileri ve Alnacak nlemler .............................................................................................110 V.2.1 Proje kapsamndaki tm nitelerin zellikleri, hangi faaliyetlerin hangi nitelerde gerekletirilecei, kapasiteleri, her bir nitenin ayrntl proses

v / xv



V.2.2

V.2.3

V.2.4

V.2.5

V.2.6

V.2.7

V.2.8

V.2.9

akm emas, temel proses parametreleri, prosesin aklamas, faaliyet niteleri dndaki dier nitelerde sunulacak hizmetler, kullanlacak makinelerin, aralarn, aletlerin ve tehizatn zellikleri.............................110 Proje nitelerinde retilecek Mal ve/veya Hizmetler, Nihai ve Yan rnlerin retim Miktarlar, Nerelere, Ne Kadar ve Nasl Pazarlanacaklar, retilecek Hizmetlerin Nerelere, Nasl ve Ne Kadar Nfusa ve/veya Alana Sunulaca ................................................................................................................118 Proje iin Gerekli Hammadde, Yardmc Madde Miktar, Nereden ve Nasl Salanaca, Tanmlar, Depolanmalar, Tanma ve Depolanmas Srasndaki Etkileri, Yaktn Elementel Analizi, Isl Deeri .........................118 Proje nitelerinde Kullanlacak Suyun Hangi Prosesler in Ne Miktarlarda Kullanlaca, Nereden, Nasl Temin Edilecei, Suya Uygulanacak n lemler (Artma Birimleri le Katma-Besleme Suyu Olarak Katlaca Birimleri Kapsayan), Su Hazrlama Ana Akm emas ..............................119 Projenin Tm nitelerinden Kaynaklanacak Atksularn Miktarlar, Fiziksel, Kimyasal ve Bakteriyolojik zellikleri, Atksu Artma Tesislerinde Bertaraf Edilecek Parametreler ve Hangi lemlerle Ne Oranda Bertaraf Edilecei, Artma lemleri Sonras Atksuyun Ne Miktarlarda Hangi Alc Ortamlara Nasl Verilecei .......................................................................................123 Soutma (Ana ve Yardmc Soutma Suyu) Sistemine liikin Bilgiler, Soutma Suyu Akm emas, sale Hatt (su alma ve deaj yaps), Kullanlacak Kimyasal Maddeler ve Miktarlar, Soutma Suyun Dearj Edilecei Alc Ortamn zellikleri ve Olabilecek Etkiler (alc ortama dearjda llmesi ve izlenmesi esas olan kirlilik parametreleri ve salanmas istenen standart deerlerle mukayeseli olarak atksu zelliklerinin uygunluk durumu), Deniz Suyu Scaklk Deiiminin Aylar Baznda Deerlendirilmesi, Scaklk Deiimine likin Modelleme (termal dispersiyon) almas ve Alnacak nlemler ..........................................126 Proje Kapsamnda Kullanlacak Ana Yaktlarn ve Yardmc Yaktn Hangi nitelerde Ne Miktarlarda Yaklaca ve Kullanlacak Yakma Sistemleri, Emisyonlar, Mevcut Hava Kalitesine Olacak Katk Miktar (blgenin mevcut kirlilik yk de dikkate alnarak kmlatif etki deerlendirmesi yaplmas), Azaltc nlemler ve Bunlarn Verimleri, lmler in Kullanlacak Aletler ve Sistemler, Modelleme almasnda Kullanlan Yntem, Modelin Tanm, Modellemede Kullanlan Meteorolojik Veriler (Ya, Rzgar, Atmosferik Kararllk, Karm Ykseklii vb.), Model Girdileri, Kt Durum Senaryosu da Dikkate Alnarak Model Sonular, Muhtemel ve Bakiye Etkiler, nerilen Tedbirler, Modelleme Sonucunda Elde Edilen ktlarn Arazi Kullanm Haritas zerinde Gsterilmesi, Kullanlacak Filtrelerin zellikleri, Filtrelerin Bakm, Arzalanmas Durumunda Alnacak nlemler ..............................127 Santral Dnda Dier nitelerin almasndan Kaynaklanabilecek Emisyonlar, lm iin Kullanlacak Sistemler, Azaltc nlemler, Oluacak Toz Emsiyonuna Kar Alnacak Tedbirler, Kullanlacak Filtrelerin zellikleri, Filtrelerin Bakm, Arzalanmas Durumunda Alnacak nlemler ...............155 Tesisin Faaliyeti Srasnda Tm nitelerden ve alacak Personelden Kaynaklanacak Kat Atklarn Miktar ve zellikleri, Depolama/Yma ve Bertaraf lemleri, Bu Atklarn Nerelere ve Nasl Tanacaklar veya Hangi Amalar iin Yeniden Deerlendirilecekleri, Alc Ortamlarda Oluturaca

vi / xv



V.3

Deiimler, Muhtemel ve Bakiye Etkiler, Alnacak nlemler .....................155 Tesiste Oluabilecek Koku, Toz ve Haere remesine Kar Alnacak nlemler .................................................................................................156 V.2.11 Proje Kapsamnda Meydana Gelecek Vibrasyon Bakiye Etkiler, Alnacak nlemler, evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmeliine gre Akustik Raporun Hazrlanmas (Her Bir Tesis iin Ayr Ayr Hazrlanacak) ...................................................................................156 V.2.12 Radyoaktif Atklarn Miktar ve zellikleri, Grlt Kaynaklar ve Seviyeleri, Muhtemel ve Bakiye Etkiler ve nerilen Tedbirler ....................................156 V.2.13 Proje nitelerinde retim Srasnda Kullanlacak Tehlikeli, Toksik, Parlayc ve Patlayc Maddeler, Tanmlar ve Depolanmalar, Hangi Amalar iin Kullanlacaklar, Kullanmlar Srasnda Meydana Gelebilecek Tehlikeler ve Alnabilecek nlemler ..............................................................................157 V.2.14 Proje Etki Alannda Yeralt ve Yerstnde Bulunan Kltr ve Tabiat Varlklarna (Geleneksel Kentsel Dokuya, Arkeolojik Kalntlara, Korunmas Gerekli Doal Deerlere) Materyal zerindeki Etkilerinin iddeti ve Yaylm Etkisinin Belirlenmesi ...............................................................................157 V.2.15 Karasal Flora/Fauna zerinde Olas Etkiler ve Alnacak Tedbirler (soutma suyu sistemine ilikin su alma/deaj yaplarndan, isale hatlarndan kaynaklanacak etkiler dahil) .....................................................................157 V.2.16 Orman Alanlar zerine Olas Etkiler ve Alnacak Tedbirler, Orman Yangnlarna Kar Alnacak Tedbirler ......................................................159 V.2.17 Projenin Tarm rnlerine ve Toprak Asitlenmesine Olan Etkileri, Toprak Asitlenmesinin Tahmininde Kullanlan Yntemler ve Alnacak Tedbirler ... 159 V.2.18 Yeralt ve Yzey Suyuna Etkiler ve Alnacak Tedbirler .............................160 V.2.19 Deniz Ortamna (zellikle deniz dearjndan kaynakl) Olabilecek Etkiler ve Alnacak nlemler ...................................................................................160 V.2.20 Santraln Olas Etkilerinin (Canllar, Hava, Su ve Toprak gibi Alc Ortama) Blgenin Mevcut Kirlilik Yk ile Birlikte Kmlatif Olarak Deerlendirilmesi ................................................................................................................160 V.2.21 Proje Kapsamnda Yaplacak Btn Tesis i ve Tesis D Tamalarn (Deniz Trafii Dahil) Trafik Yknn ve Etkilerinin Deerlendirilmesi ........ 160 V.2.22 Tesisin Faaliyeti Srasnda alacak Personelin ve Bu Personele Bal Nfusun Konut ve Dier Teknik/Sosyal Altyap htiyalarnn Nerelerde ve Nasl Temin Edilecei ..............................................................................161 V.2.23 Projenin letme Aamasndaki Faaliyetlerden nsan Sal ve evre Asndan Riskli ve Tehlikeli Olanlar ........................................................161 V.2.24 Proje Alannda Peyzaj eleri Yaratmak veya Dier Amalarla Yaplacak Saha Dzenlemeleri ................................................................................161 V.2.25 Salk Koruma Band iin nerilen Mesafe ..............................................162 V.2.26 Dier Faaliyetler ......................................................................................162 Projenin Sosyo-Ekonomik evre zerine Etkileri ....................................................163 V.3.1 Projeyle Gereklemesi Beklenen Gelir Artlar, Yaratlacak stihdam mkanlar, Nfus Hareketleri, Gler, Eitim, Salk, Kltr, Dier Sosyal ve Teknik Altyap Hizmetleri ve Bu Hizmetlerden Yararlanma Durumlarnda Deiiklikler vb. .......................................................................................163 V.3.2 evresel Fayda-Maliyet Analizi ................................................................165 V.2.10

vii / xv



VI.

LETME FAALYETE KAPANDIKTAN SONRA OLABLECEK VE SREN ETKLER VE BU ETKLERE KARI ALINACAK NLEMLER ..............................................................166 VI.1 Rehabilitasyon ve Reklamasyon almalar ..........................................................166 VI.2 Mevcut Su Kaynaklarna Etkiler ..............................................................................166 VI.3 Olabilecek Hava Emisyonlar ..................................................................................166 VII. PROJENN ALTERNATFLER ........................................................................................168 VII.1 Yer Seimi..............................................................................................................168 VII.2 Teknoloji Seimi .....................................................................................................168 VIII. ZLEME PROGRAMI ve ACL EYLEM PLANI .................................................................174 VIII.1 Faaliyetin naat iin nerilen zleme Program, Faaliyetin letmesi ve letme Sonras iin nerilen zleme Program ve Acil Mdahale Plan ...............................174 VIII.2 ED Olumlu Belgesinin Verilmesi Durumunda, Yeterlik Tebliinde Yeterlik Belgesi Alan Kurum/Kurulularn Ykmllkleri Balnn kinci Paragrafnda Yer Alan Hususlarn Gerekletirilmesi ile lgili Program ........................................................177 IX. YUKARIDAK BALIKLAR ALTINDA VERLEN BLGLERN TEKNK OLMAYAN BR ZET ..............................................................................................................................178 X. SONULAR.....................................................................................................................179 XI. HALKIN KATILIMI ...........................................................................................................183 XI.1 Projeden Etkilenmesi Muhtemel Yre Halknn Tantm ..........................................183 XI.2 Halkn ED Srecine Katlm iin Kullanlan Yntemler..........................................183 XI.3 Halkn Projeye likin Endie, Gr/nerileri ve Konu ile lgili Deerlendirmeler .... 183 XI.4 Grlerine Bavurulan Proje ile lgili Taraflarn ve Gr/nerileri ve Konu le lgili Deerlendirmeler ....................................................................................................185 XII. KAYNAKA ....................................................................................................................186

Notlar ve Kaynaklar Ekler Ek - 1 Ek - 2 Ek - 3 Ek - 4 Ek - 5 Ek - 6 Ek - 7 Ek - 8 Ek - 9 Ek - 10 Ek - 11 Ek - 12 Ek - 13 Resmi Yazlar ED Format Onayl evre Dzeni Plan Yerleim Plan nye Meteoroloji stasyonu Verileri Deniz almas ve Soutma Suyu Sistemi Blgesel Flora Envanteri Blgesel Fauna Envanteri Hava Kalitesi lm Raporu Deniz Suyu Analiz Raporu Akustik Rapor Paket Atksu Artma Tesisi Proje Tantm (Bror)

viii / xv



TABLOLARIN LSTES Tablo I-1: 2006-2007 Yl Trkiye Elektrik Enerjisi retiminin Dalm ............................................2 Tablo I-2: 2006-2007 Yl Trkiye Elektrik Enerjisi retiminin Birincil Enerji Kaynaklarna Gre Geliimi....................................................................................................................2 Tablo I-3: 2005-2020 Dnemini Kapsayan Uzun Dnem retim Planlama almas......................4 Tablo I-4: IX. Kalknma Plan Hedefleri ...........................................................................................5 Tablo II-1: nitelerin Adetleri ve Boyutlar .....................................................................................16 Tablo III-1: Proje Tahmini Maliyeti ................................................................................................ 18 Tablo III-2: Projenin Finansman Kaynaklar ..................................................................................18 Tablo III-3: Zamanlama Tablosu ................................................................................................... 19 Tablo IV-1: nye Meteoroloji stasyonu Scaklk Normalleri (1975-2007) ......................................26 Tablo IV-2: nye Meteoroloji stasyonu Ya Normalleri (1975-2007) ..........................................28 Tablo IV-3: nye Meteoroloji stasyonu Ynlere gre Rzgarlarn Ortalama Esme Hzlar (m/s) ... 29 Tablo IV-4: nye Meteoroloji stasyonu Ynlere gre Rzgarlarn Esme Saylar Toplam (m/s) ... 30 Tablo IV-5: nye Meteoroloji stasyonu Ynlere gre Rzgarlarn Ortalama Esme Hzlar (m/s) ... 32 Tablo IV-6: nye Meteoroloji stasyonu Ynlere gre Rzgarlarn Ortalama Esme Hzlar (m/s) ... 32 Tablo IV-7: nye Meteoroloji stasyonu Bal Nem Deerleri ........................................................32 Tablo IV-8: nye Meteoroloji stasyonunda llen Yerel Basn Deerleri (hPa) (1975-2007) .... 33 Tablo IV-9: Sayl Gnler ve Yllk Ortalama Deerleri (1975-2007) ...............................................34 Tablo IV-10: Proje Sahas ve alma Alannda Byk Toprak Gruplarnn Dalm (%) ..............46 Tablo IV-11: Arazi Kullanm Kabiliyet Snflar ve Ekime Uygunluk ................................................47 Tablo IV-12: Proje Sahas ve alma Alannda Arazi Kullanm Kabiliyet Snflarnn Dalm (%) 47 Tablo IV-13: Proje Sahas ve alma Alannda Erozyon Derecelerinin Dalm (%) ....................48 Tablo IV-14: Proje Sahas ve alma Alannda Mevcut Arazi Kullanm Dalm (%)...................48 Tablo IV-15: Samsun li Toprak Varl ve Dalm .......................................................................53 Tablo IV-16: Tarm Arazilerinin Dalm .......................................................................................53 Tablo IV-17: Tarla rnleri Verimlilik Deerleri .............................................................................54 Tablo IV-18: Samsun li Meyve Verimlilik Deerleri .......................................................................54 Tablo IV-19: Samsun li Sebze retimi ve Trkiyedeki Pay .........................................................55 Tablo IV-20: Samsun linde Kurulu Barajlar .................................................................................56 Tablo IV-21: Samsun lindeki Gller .............................................................................................56 Tablo IV-22: Samsun lindeki Gletler...........................................................................................56 Tablo IV-23: Samsun linde Su rnleri retimi ............................................................................57 Tablo IV-24: Rzgar Hzlar ..........................................................................................................60 Tablo IV-25: Dalga Boylar ve Periyodlar .....................................................................................60 Tablo IV-26: 1996 Ylnda rneklerde Rastlanan Balk Trlerinin 100 m2'deki Yumurta ve Larva Saylar ve Yzdeleri ..............................................................................................74 Tablo IV-27: Sinop Yarmadas Littoral Sularnda Bulunan Balk Trleri ........................................75 Tablo IV-28: Hava Kalitesi lm Noktalar ve Koordinatlar .........................................................85 Tablo IV-29: Hava Kalitesi lm Deerleri ..................................................................................88 Tablo IV-30: Samsun li ve Trkiyenin Hayvan Varl ..................................................................90 Tablo IV-31: Samsun li 2006 Yl iin Arclk Durumu ..................................................................91 Tablo IV-32: Kentsel ve Krsal Nfuslar ........................................................................................93 Tablo IV-33: Samsun li ve Terme lesine ait ehir ve Ky Nfuslar ile Yllk Nfus Art Hz ..... 93 Tablo IV-34: Blgedeki Nfus Younluklar (2000 Yl)..................................................................93 Tablo IV-35: Samsun li iin Okuryazarlk ve Bitirilen Son retim Kurumuna Gre Nfus Dalmlar .............................................................................................................94

ix / xv



Tablo IV-36: llerdeki Hastane ve Yatak Says .............................................................................94 Tablo IV-37: Salk Personeli Says ............................................................................................94 Tablo IV-38: ktisaden Faal Olan Nfus (12 ya ve yukars) .........................................................95 Tablo IV-39: ktisaden Faal Olmayan Nfus ve Dalm (%) .........................................................95 Tablo V-1: naat Aamasnda Kullanlacak Ekipmanlar ...............................................................98 Tablo V-2: Toz Hesaplamalar Emisyon Faktrleri ......................................................................100 Tablo V-3: antiye Alan iin evresel Grlt Snr Deerleri ....................................................106 Tablo V-4: Makinalarndan Kaynaklanan Gnlk Kirletici (CO, HC ve NOx) Emisyonlar .........107 Tablo V-5: Demineralizasyon ve Rejenerasyon Atksularn Alc Ortama Dearjnda ngrlen Atksu Standartlar (SKKY Tablo 20.7) .................................................................124 Tablo V-6: Tesisten Kaynaklanacak Atksu Miktarlar..................................................................124 Tablo V-7: Evel Nitelikli Atksu Dearj Standartlar (SKKY Tablo 21.1) ........................................125 Tablo V-8: Genel Drenaj Sistemi Dearj Standartlar (SKKY Tablo 9.3) ......................................125 Tablo V-9: Soutma Suyu ve Benzerleri (SKKY Tablo 9.6) .........................................................125 Tablo V-10: Derin Deniz Dearjna zin Verilebilecek Atksularn zellikleri (SKKY Tablo 23) ......125 Tablo V-11: Soutma Suyunun Sisteme Dalm .......................................................................126 Tablo V-12: Kirletici Ktlesel Debileri ve Konsantrasyonlar ........................................................128 Tablo V-13: HKDYYde Belirtilen Snr Deerler..........................................................................131 Tablo V-14: Modelleme almalarnda Kullanlan Kaynak Parametreleri ...................................135 Tablo V-15: NOx Emisyonlar iin Hava Kalitesi Modelleme Sonular (Normal Koullar-Baca Ykseklii: 40 m) .................................................................................................136 Tablo V-16: NOx Emisyonlar iin Hava Kalitesi Modelleme Sonular (Normal Koullar-Baca Ykseklii: 50 m) .................................................................................................139 Tablo V-17: NOx Emisyonlar iin Hava Kalitesi Modelleme Sonular (Normal Koullar-Baca Ykseklii: 60 m) .................................................................................................141 Tablo V-18: CO Emisyonlar iin Hava Kalitesi Modelleme Sonular (Normal Koullar-Baca Ykseklii: 40 m) .................................................................................................143 Tablo V-19: CO Emisyonlar iin Hava Kalitesi Modelleme Sonular (Normal Koullar-Baca Ykseklii: 50 m) .................................................................................................145 Tablo V-20: CO Emisyonlar iin Hava Kalitesi Modelleme Sonular (Normal Koullar-Baca Ykseklii: 60 m) .................................................................................................147 Tablo V-21: NOx Emisyonlar iin Hava Kalitesi Modelleme Sonular (Kt Durum-Baca Ykseklii: 40 m) .................................................................................................149 Tablo V-22: NOx Emisyonlar iin Hava Kalitesi Modelleme Sonular (Kt Durum-Baca Ykseklii: 50 m) .................................................................................................150 Tablo V-23: NOx Emisyonlar iin Hava Kalitesi Modelleme Sonular (Kt Durum-Baca Ykseklii: 60 m) .................................................................................................151 Tablo V-24: CO Emisyonlar iin Hava Kalitesi Modelleme Sonular (Kt Durum-Baca Ykseklii: 40 m) ...................................................................................................................152 Tablo V-25: CO Emisyonlar iin Hava Kalitesi Modelleme Sonular (Kt Durum-Baca Ykseklii: 50 m) ...................................................................................................................153 Tablo V-26: CO Emisyonlar iin Hava Kalitesi Modelleme Sonular (Kt Durum-Baca Ykseklii: 60 m) ...................................................................................................................154 Tablo V-27: Endstriyel Tesisler in evresel Grlt Snr Deerleri ........................................156 Tablo V-28 evresel Fayda Maaliyet Analizi ...............................................................................165 Tablo VIII-1: letme Aamasnda Baca Gaz Emisyonlar ve Mevcut Hava Kalitesinin zlenmesi 175

x / xv



EKLLERN LSTES ekil I-1: 2007 Yl Trkiye Elektrik Enerjisi retiminin Birincil Enerji Kaynaklarna Gre Dalm ...3 ekil I-2: Uzun Dnem retim Planlama almas (Senaryo 1) .....................................................3 ekil I-3: Uzun Dnem retim Planlama almas (Senaryo 2) .....................................................4 ekil II-1: Proje Alannn Yer Bulduru Haritas.................................................................................9 ekil II-2: ngrlen Proje Alan ve evresinin ki Boyutlu Grnts ..........................................11 ekil II-3: ngrlen Proje Alan ve evresinin Boyutlu Grnts..........................................11 ekil II-4: ngrlen Proje Alan ve evresinin Topografik Haritas ..............................................12 ekil II-5: ngrlen Proje Alan ve evresinin Uydu Grnts ..................................................13 ekil II-6: Proje Alanna Gneyden Bak-1 ..................................................................................14 ekil II-7: Proje Alanna Gneyden Bak-2 ..................................................................................14 ekil II-8: Proje Alanna Bat Sahilinden Bak ..............................................................................15 ekil II-9: Yerleim Plan ( Boyutlu) ..........................................................................................17 ekil IV-1: nye Meteoroloji stasyonu Scaklk Rejimi (1975-2007) ..............................................27 ekil IV-2: nye Meteoroloji stasyonu Mevsimlik Scaklk Deiimleri (1975-2007) ......................27 ekil IV-3: nye Meteoroloji stasyonunda Kaydedilen Ya Deiimleri (1975-2007) .................28 ekil IV-4: nye Meteoroloji stasyonu Aylk Ortalama Yalar (1975-2007) ................................29 ekil IV-5: nye Meteoroloji stasyonu Uzun Yllar Rzgar Gl (Esme Hzlarna gre) ................30 ekil IV-6: nye Meteoroloji stasyonu Uzun Yllar Rzgar Gl (Esme Saylar Toplamna gre) . 31 ekil IV-7: nye Meteoroloji stasyonu Aylara gre Bal Nem Deiimleri ...................................33 ekil IV-8: nye Meteoroloji stasyonu Aylara gre Yerel Basn Deiimleri ................................33 ekil IV-9: nye Meteoroloji stasyonu Aylk Sisli Gnler Dalm (1975-2007) ............................34 ekil IV-10: nye Meteoroloji stasyonu Aylk Dolulu Gnler Dalm (1975-2007) .......................35 ekil IV-11: nye Meteoroloji stasyonu Aylk Kral Gnler Dalm (1975-2007) ......................35 ekil IV-12: nye Meteoroloji stasyonu Aylk Orajl Gnler Dalm (1975-2007).........................35 ekil IV-13: Blgenin Genel Jeoloji Haritas ..................................................................................37 ekil IV-14: Blgenin Genel Jeoloji Haritas (Lejant) .....................................................................38 ekil IV-15: Stratigrafik Kesit ........................................................................................................ 39 ekil IV-16: Sondaj Lokasyonlar ..................................................................................................40 ekil IV-17: Samsun li Deprem Haritas .......................................................................................42 ekil IV-18: Blgenin Aktif Fay Haritas ........................................................................................42 ekil IV-19: Samsun li ve evresinde Meydana Gelen Depremler ...............................................44 ekil IV-20: Proje Sahas ve alma Alannda Byk Toprak Gruplarnn Dalm ......................49 ekil IV-21: Proje Sahas ve alma Alannda Arazi Kullanm Kabiliyet Snflarnn Dalm ....... 50 ekil IV-22: Proje Sahas ve alma Alannda Erozyon Derecelerinin Dalm ...........................51 ekil IV-23: Proje Sahas ve alma Alannda Mevcut Arazi Kullanm Dalm ..........................52 ekil IV-24: Proje Alannn Dou Snrndaki Akay Deresi ...........................................................58 ekil IV-25: Yatay Aknt Hznn Zamana Bal Deiimi ..............................................................61 ekil IV-26: Dikey Aknt Profili .....................................................................................................62 ekil IV-27: Yeilrmak Deltas nemli Ku Alan..........................................................................78 ekil IV-28: Hava Kalitesi lm Noktalar ...................................................................................86 ekil IV-29: Mevcut Hava Kirliliinin Tespit in Kullanlan Difzyon Tpleri ..................................87 ekil V-1: Proses Akm emas ..................................................................................................111 ekil V-2: Proje Kapsamnda Su Kullanm emas .....................................................................120 ekil V-3: Baca Ykseklii Hesaplamasnda Kullanlan Abak......................................................133 ekil V-4: nye Meteoroloji stasyonu Kararllk Snflar (2003) ..................................................134

xi / xv



ekil V-5: NOx Emisyonlarnn alma Alan iindeki Dalm (Ksa Vadeli Deerler- Baca Ykseklii: 40 m) ....................................................................................................137 ekil V-6: NOx Emisyonlarnn Arazi Kullanm Haritas zerinde Gsterimi (Ksa Vadeli DeerlerBaca Ykseklii: 40 m) ...........................................................................................138 ekil V-7: NOx Emisyonlarnn alma Alan iindeki Dalm (Ksa Vadeli Deerler- Baca Ykseklii: 50 m) ....................................................................................................140 ekil V-8: NOx Emisyonlarnn alma Alan iindeki Dalm (Ksa Vadeli Deerler- Baca Ykseklii: 60 m) ....................................................................................................142 ekil V-9: CO Emisyonlarnn alma Alan iindeki Dalm (Ksa Vadeli Deerler- Baca Ykseklii: 40 m) ....................................................................................................144 ekil V-10: CO Emisyonlarnn alma Alan iindeki Dalm (Ksa Vadeli Deerler- Baca Ykseklii: 50 m) ....................................................................................................146 ekil V-11: CO Emisyonlarnn alma Alan iindeki Dalm (Ksa Vadeli Deerler- Baca Ykseklii: 60 m) ....................................................................................................148 ekil VII-1: Yaam Dngs ve Santrala ait CO Emisyonlar ......................................................170 ekil VII-2: Yaam Dngs ve Santrala ait Partikl Emisyonlar ................................................170 ekil VII-3: Yaam Dngs ve Santrala ait SO2 Emisyonlar .....................................................171 ekil VII-4: Yaam Dngs ve Santrala ait NOx Emisyonlar .....................................................171 ekil VII-5: Yaam Dngs ve Santrala ait Metan Olmayan Hidrokarbon (NMHC) Emisyonlar . 172 ekil VII-6: Yaam Dngs Hava Emisyonlar ..........................................................................172 ekil VII-7: Yaam Dngs Sera Gaz Emisyonlar ...................................................................173 ekil X-1: Halkn Bilgilendirilmesi Toplants-1 ............................................................................184 ekil X-2: Halkn Bilgilendirilmesi Toplants-2 ............................................................................184 ekil X-3: Halkn Bilgilendirilmesi Toplants-3 ............................................................................185

xii / xv



KISALTMALAR $ % 3 g/m C A.. AB AIK AKM AMP bk. BO BORASCO BOTA BT Ca CaCO3 Cd CEMS Cl cm cm CO CO2 Cr Cu ED O OB D da dB(A) DD DM DS EC En End ENVY ERL EVRDB Ew Ex Fe GB GD GE : Dolar : Yzde : mikrogram/metrekp : Santigrad derece : Anonim irketi : Alak basn : Atk s kazan : Askda kat madde : Acil mdahale plan : baknz : Biyokimyasal oksijen ihtiyac : BORASCO Elektrik retim Sanayi ve Ticaret A.. : Boru Hatlar ile Petrol Tama A.. : Buhar Trbini : Kalsiyum : Kalsiyum karbonat : Koruma nlemi gerektiren : Srekli emisyon izleme sistemi : Klor : santimetre : santimetrekp : Karbonmonoksit : Karbondioksit : ok tehlikede : Bakr : evresel Etki Deerlendirmesi : znm Oksijen : evre ve Orman Bakanl : Dou : Dekar : Desibel (A) : Veri yetersiz : Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl : Devlet Su leri Genel Mdrl : Elektriksel letkenlik : Tehlikede : Endemizm : Enerji ve evre Yatrmlar A.. : European Red List - Avrupa Krmz Listesi : European Vertebrate Red Data Book - Avrupa Omurgal Krmz Listesi : Doada tkenmi : Tkenmi : Demir : Gneybat : Gneydou : General Electric

xiii / xv



GT GWsaat ha HC HKDYY HNO3 Hz IEC ISCST IUCN K KB kcal KD KDK kg KHGM km KO kV KVS kWsaat L L/s/m Lc LPG Lr m 2 m 3 m MAED MAK Mg mg mhos/cm mm mS MTA Mtep MW MWe N Na NB Ne NH3 NH4-N

: Gaz Trbini : Gigawatt-saat : hektar : Hidrokarbon : Hava Kalitesi Deerlendirme ve Ynetimi Ynetmelii : Nitrik Asit : Hertz : International Electrothechnical Commission [Uluslararas Elektroteknik Komisyonu] : Industial Source Complex-Short Term : Uluslararas Doay Koruma Birlii : Kuzey : Kuzeybat : kilo kalori : Kuzeydou : Katyon Deiim Kapasitesi : kilogram : Ky Hizmetleri Genel Mdrl : kilometre : Kimyasal Oksijen htiyac : kilo volt : Ksa Vadeli Snr : Kilowatt-saat : Litre : Litre/saniye/metre : En Az Endie Verici : Likit Petrol Gaz : Az Tehdit Altnda : metre : metrekare : metrekp : Model for Analysis of Energy Demand [Enerji Arz Analiz Modeli] : Merkez Av Komisyonu : Magnezyum : miligram : milimhos/cm : milimetre : mikrosiemens : Maden Tetkik Arama : Milyon ton petrol edeeri : Megawatt : Megawatt elektrik : Nitrojen : Sodyum : Nisbi Bolluk : Deerlendirilmeyen : Amonyak : Amonyum nitrojen

xiv / xv



Nm3 NO No NO2-N NO3-N NOx Nt

O OB KA PM PO4 s SCR SD SKKY SO2 SO4 T.C TM TEA TOK TSE TBTAK TGSA TK USEPA UVD UVS v.b. VDE Vu Y YAS YB YSK

: Normal metrekp : Azotmonoksit : Numara : Azot dioksit nitrojen : Nitrat nitrojen : Azot oksit : Tehlike altna girebilir : Derece : Orta Duyarllk : Orta basn : nemli Ku Alan : Partikl madde : Fosfat : saniye : Seici Katalik Azaltm : Sonu Duyarllk : Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii : Kkrtdioksit : Slfat : Trkiye Cumhuriyeti : Toplam znm Madde : Trkiye Elektrik letim A.. : Toplam Organik Karbon : Trk Standartlar Enstits : Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu : Trkiye Gbre Sanayi A.. : Trkiye statistik Kurumu : Amerika Birleik Devletleri evre Koruma Kurumu : Uzun Vadeli Deer : Uzun Vadeli Snr : ve benzeri : Association for Electrical, Electronic and Information Technologies [Elektrik, Elektronik ve Bilgi Teknolojileri Topluluu] : Zarar grebilir : Yksek Duyarllk : Yeralt Suyu : Yksek basn : Yer seviyesi konsantrasyonu

xv / xv



I.

PROJENN TANIMI VE AMACI

(Proje konusu faaliyetin tanm, mr, hizmet amalar, pazar veya hizmet alanlar ve bu alan ierisinde ekonomik ve sosyal ynden lke, blge ve/veya il leinde nem ve gereklilikleri) I.1 Proje Konusu Faaliyetin Tanm, mr ve Hizmet Amalar

BORASCO Elektrik retim Sanayi ve Ticaret A.. (BORASCO) tarafndan Samsun li Terme lesi snrlar ierisinde toplam kapasitesi yaklak 899,37 MWm / 890 MWe (2 445 MWe) olan bir enerji santralnn kurulmas planlanmaktadr. Doal gazn yakt olarak kullanlaca santraln bir ylda yaklak 7796 GWsaat elektrik retecei ngrlmektedir. Projenin amac, dk maliyetli ve yksek verimlilie sahip bir enerji retim tesisi kurulmas ve santralda retilen elektrik enerjisinin enterkonnekte sisteme iletilerek enerji talebine hizmet verilmesidir. Proje kapsamnda kullanlacak olan doal gazn Boru Hatlar ile Petrol Tama A.. (BOTA) tarafndan iletilen Mavi Akm Doal Gaz Boru Hattndan temin edilmesi planlanmaktadr. Konuya ilikin olarak BOTAa bavuru yaplarak, gaz alm iin en uygun lokasyon belirlenecektir. ngrlen tesisin Aralk 2010da iletmeye alnmas planlanm olup, tesiste retilen elektrik enerjisinin 380 kV iletim hattlar ile ulusal ebekeye balanacaktr. Santraln evrim blounun santral dahilindeki 380 kV alt balang noktas olmak zere 380 kV, yaklak 13 km, 3C 954 MCM enerji nakil hatt ile Samsun TES (San-Sal) ve 380 kV yaklak 128 km, 3C 954 MCM enerji nakil hatt ile Kayaba-II TMye balanmas planlanmaktadr. Konuya ilikin olarak, Trkiye Elektrik letim A.. (TEA) ile grmeler devam etmektedir. BORASCO tarafndan yaplan bavuru yazsna TEA tarafndan verilen cevap yazs Ek-1de sunulmaktadr. Projenin mr 30 yl olarak ngrlmektedir. Proje alan, Samsun li Terme lesi snrlar ierisinde bulunmaktadr. Ayrca alan 1/25.000 lekli Samsun F38.d2 paftasnda yer almakta olup, alan yaklak 50 ha byklndedir. Proje sahas, Samsun l merkezinin yaklak 76 km dousunda ve Terme ile merkezinin yaklak 18 km dousunda yer almaktadr. Sahaya en yakn yerleim birimi alann hemen batsndaki Akay ve Hocaolu mahalleleridir. Bunun yan sra, sahann dousunda Ordu line bal nye lesi bulunmakta olup, ilenin alana uzakl yaklak 12 kmdir. Samsun li geneli iin 1/100.000 lekli evre Dzeni Plan hazrlanm olup, Samsun Doal Gaz Kombine evrim Santral iin ngrlen alan bu plan dnda yer almaktadr. Bu balamda, proje alannn 1/100.000 lekli evre Dzeni Plan zerindeki konumu, plann notlar ve lejant T.C. Samsun l zel daresi tarafndan onaylanm ve ilgili dokmanlar Ek-3de sunulmutur. Plan hkmleri Madde 1.4.17de aadaki ifadeler yer almaktadr: Bu plan ile belirlenen planlama alt blgeleri iinde veya dnda ihtiya olmas halinde gvenlik, salk, eitim v.b. sosyal donat alanlar, byk kentsel yeil alanlar, kent veya blge/havza btnne ynelik her trl atk bertaraf tesisleri ve bunlarla entegre geri kazanm tesisleri, artma tesisleri, sosyal ve teknik alt yap, karayolu, demiryolu, havaalan, baraj, enerji retimi ve iletimine ilikin kullanmlar kamu yarar gzetilerek, ilgili kurum ve kurulularn grleri dorultusunda, alt lekli planlar evre dzeni plan deiikliine gerek olmakszn ilgili idaresince bu plann koruma, gelime ve planlama ilkeleri dorultusunda hazrlanr. Hazrlanan planlar Bakanln uygun gr alnmadan onaylanamaz. .........

1 / 191



I.2 I.2.1

Pazar veya Hizmet Alanlar ve Bu Alan erisinde Ekonomik ve Sosyal Ynden nem ve Gereklilikleri Trkiyenin Enerji Politikas

TEA tarafndan yaymlanan 2007 verileri gre, 2007 yl sonunda Trkiyenin elektrik enerjisi kurulu gc 2006 ylna gre %0,7 artla 40.835,7 MW olmutur. Birincil enerji kaynaklar baznda bu artn 1486,4 MW termik, 156,7 MW hidrolik ve 38,9 MW rzgar santrallarnca salanmtr. 2007 ylnda retilen elektriin %81,0i termik (takmr, linyit, fuel oil, doal gaz, jeotermal, LPG, nafta ve dierleri), %18,7si hidrolik ve %0,3 jeotermal ve rzgar santrallarndan salanmtr (bk. Tablo I-1). Bu retim deerleri iinde kmrn pay %27,9 ve doal gazn pay %49,6 olarak kaydedilmitir (bk. Tablo I-2 ve ekil I-1). TEA tarafndan 2005-2020 dnemini kapsayan Uzun Dnem retim Planlama almas iki farkl senaryo ile gerekletirilmitir. ncelenen Talep Tahmin Serileri MAED Modeli (Model for Analysis of Energy Demand) sonularndan alnmtr. 2005 ylna ait puant g ve enerji talebi deerleri iin MAED modeli sonucu kullanlmam olup, bu yl iin hazrlanan retim programnda ngrlen deerler alnmtr. Bu nedenle her iki senaryoda da 2005 yl deerleri ayndr. 2005-2020 dneminde elektrik enerjisi talebinde yllk ortalama art Senaryo 1e gre %7,9 ve Senaryo 2ye gre %6,4tr (bk. ekil I-2, ekil I-3 ve Tablo I-3).Tablo I-1: 2006-2007 Yl Trkiye Elektrik Enerjisi retiminin Dalm 2006 2007 MW 27.420,2 13.062,7 81,9 40.564,8 Oran (%) 74,7 25,1 0,2 100,0 Art (%) 4,4 MW 27.271,6 13.394,9 169,2 40.835,7 Oran (%) 81,0 18,7 0,3 100,0 Art (%) 0,7

Enerji Kaynaklar Termik Hidrolik Jeotermal ve rzgar TOPLAM Kaynak: www.teias.gov.tr

Tablo I-2: 2006-2007 Yl Trkiye Elektrik Enerjisi retiminin Birincil Enerji Kaynaklarna Gre Geliimi 2006 2007 Enerji Kaynaklar GWsaat Oran (%) GWsaat Oran (%) Kmr Sv yaktlar Doal gaz Yenilenebilir ve atk Hidrolik Jeotermal ve rzgar TOPLAM Kaynak: www.teias.gov.tr 46.649,5 4.340,4 80.691,2 154,0 44.244,2 220,5 176.299,8 26,4 2,5 45,8 0,1 25,1 0,1 100,0 53.430,9 6.526,8 95.024,8 213,7 35.850,8 511,1 191.558,1 27,9 3,4 49,6 0,1 18,7 0,3 100,0

2 / 191



ekil I-1: 2007 Yl Trkiye Elektrik Enerjisi retiminin Birincil Enerji Kaynaklarna Gre Dalm

Kaynak: TEA ekil I-2: Uzun Dnem retim Planlama almas (Senaryo 1)

3 / 191



Kaynak: TEA ekil I-3: Uzun Dnem retim Planlama almas (Senaryo 2)

Tablo I-3: 2005-2020 Dnemini Kapsayan Uzun Dnem retim Planlama almas Senaryo 1 Yl 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Kaynak: TEA Puant Talep MW 25.000 28.270 30.560 33.075 35.815 38.785 41.965 45.410 49.030 52.905 57.050 60.845 65.245 69.835 74.585 79.350 Art (%) 13,1 8,1 8,2 8,3 8,3 8,2 8,2 8,0 7,9 7,8 6,6 7,2 7,0 6,8 6,4 Enerji Talebi GWsaat 159.650 176.400 190.700 206.400 223.500 242.020 262.000 283.500 306.100 330.300 356.200 383.000 410.700 439.600 469.500 499.490 Art (%) 10,5 8,1 8,2 8,3 8,3 8,3 8,2 8,0 7,9 7,8 7,5 7,2 7,0 6,8 6,4 Puant Talep MW 25.000 27.555 29.299 31.157 33.132 35.232 37.521 39.891 42.407 45.077 47.969 51.384 54.775 58.413 62.346 66.611 Art (%) 10,2 6,3 6,3 6,3 6,3 6,5 6,3 6,3 6,3 6,4 7,1 6,6 6,6 6,7 6,8 Senaryo 2 Enerji Talebi GWsaat 159.650 169.517 180.248 191.677 203.827 216.747 230.399 244.951 260.401 276.799 294.560 313.599 334.297 356.500 380.503 406.533 Art (%) 6,2 6,3 6,3 6,3 6,3 6,3 6,3 6,3 6,3 6,4 6,5 6,6 6,6 6,7 6,8

01.07.2006 tarih ve 26215 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Kalknma Plan (2007-2013)e gre, VIII. Plan dneminde, ekonomik byme ve nfus art paralelinde birincil enerji ve elektrik enerjisi tketiminde nemli artlar kaydedilmitir. VIII. Plan dneminde, birincil enerji tketimi yllk ortalama %2,8 orannda bir artla 2005 yl sonu itibaryla 92,5 milyon ton petrol edeerine (mtep), elektrik enerjisi tketimi ise yllk ortalama %4,6 orannda bir artla 160,8 milyar kWsaate ulamtr. Ekonominin istikrar kazand ve 2001 krizinin etkilerinin hafifledii 2003 sonras dnemde ise bu artlar daha belirgindir. Bu dnemde birincil enerji tketimi yllk ortalama %5,7, elektrik tketimi ise %6,7 orannda bymtr.

4 / 191



IX. Kalknma Plan dneminde; birincil enerji talebinde, ekonomik ve sosyal kalknmayla orantl olarak yllk ortalama %6,2 orannda art ngrlmektedir. Enerji tketimi iinde doal gazn 2005 ylnda %28 dzeyinde olan paynn %34e ykselmesi, petrol rnlerinin paynn ise %37den %31e gerilemesi beklenmektedir. Dier yandan ayn plan dneminde elektrik talebinin, arlkla sanayi retim ve hizmetler sektrndeki gelimelere paralel olarak, ylda ortalama %8,1 orannda art gsterecei tahmin edilmektedir (bk. Tablo I-4).Tablo I-4: IX. Kalknma Plan Hedefleri Enerji Hedefleri Birincil Enerji Talebi Elektrik Enerjisi Talebi 2006 96.560 171.450 2013 147.400 295.500 2007-2013* 6,2 8,1

* Dnem iindeki gelimeleri gstermektedir. Kaynak: Kalknma Plan (2007-2013), 01.07.2006 tarih ve 26215 sayl Resmi Gazete

I.2.2

Projenin Amac

nerilen Samsun Doal Gaz Kombine evrim Santralnn kurulu amac, Mavi Akm Doal Gaz Hattndan alnacak gazn kullanlarak, blgenin elektrik enerjisinin bir ksmnn karlanmasdr. Projenin temel amalarn aadaki ekilde zetlemek mmkndr: Her yl artan elektrik enerjisinin bir ksmnn karlanmas, lkemizin elektrik enerjisi politikasndaki istikrarn salanmas, lkemize yeni ve gelimi enerji teknolojilerinin getirilmesi, Enerji kaynaklarndaki eitlilii arttrmak, lkede saylar hzla artan sanayi tesislerine salkl ve srekli enerji iletilebilmesi iin kaynak salamak, Tesisin kurulaca blgede yaayan halka istihdam salamak ve yre ekonomisine katkda bulunmak. I.2.3 Projenin Ekonomik Ynden nemi

Trkiyenin 2007 ylnda brt retim ve net tketim deerleri srasyla, 191.558,1 milyon kWsaat ve 155.135,2 milyon kWsaat olmutur. IX. Kalknma Planna gre, elektrik talebinin ylda ortalama %8,1 orannda art gsterecei tahmin edilmektedir. Bu durumda, Trkiyenin elektrik enerjisine ihtiyac olduu aktr. Samsun li Terme lesinden kurulmas ngrlen projenin yaklak 890 MWe kapasiteli olmas planlanmaktadr. Proje kapsamnda retilen elektrik enerjisi dorudan ulusal ebekeye aktarlarak Trkiyenin enerji talebinin bir ksmnn karlanmas amacyla kullanlacaktr. Bu balamda, yrede bulunan ve kurulmas planlanan endstriyel ve dier tesislerin enerji ihtiyac da bu santraldan kesintisiz olarak karlanabilecektir. Ylda yaklak 7796 GWsaat elektrik retmesi ngrlen Samsun Doal Gaz Kombine evrim Santral, Trkiyenin yaklak %4lk elektrik ihtiyacn karlayacaktr. Sonu olarak, nerilen projenin gereklemesi, yakn gelecekte Trkiye'nin kar karya kalabilecei, enerji arzndaki skntlarn almas asndan da nem tamaktadr.

5 / 191



I.2.4

Projenin Sosyal Ynden nemi

Planlanan enerji santral Samsun li Terme lesinde yer alacaktr. Samsun ilinin 2007 yl toplam nfus deeri 1.228.959 olup, bu nfusun krsal alanda ve ehirde yaayan nfus oranlar srasyla, %59 ve %41dir. Terme lesinin 2007 yl toplam nfusu ise 74.833 olup, bu nfusun %62si krsal alanda yaamaktadr. Enerji santralnn inaat faaliyetleri esnasnda, maksimum 900 kii almas ngrlmtr. Bu personelin byk bir blmnn Samsun, Terme ve/veya yakndaki yerleim yerlerindeki halktan karlanmas planlanmaktadr. letme aamasnda grev yapacak personel says ise yaklak 80 kiidir. Benzer ekilde, iletme aamasnda da yre halkndan personel salanmas planlanmaktadr. Bu balamda, nerilen enerji santral inaat ve iletme aamalarnda oluabilecek dorudan ve dolayl istihdam olanaklar ile dorudan ve dolayl harcamalarn, yre halknn ve blgedeki endstriyel gelimenin desteklenmesi asndan yarar salayaca tahmin edilmektedir. Buna bal olarak, projenin nemi ekonomi zerindeki olumlu etkileri (dolayl i imkanlar, vb.) ve sosyal yaamn iyiletirilmesini kapsamaktadr. I.3 evresel Etki Deerlendirmesi

Bu rapor, ENVY Enerji ve evre Yatrmlar Anonim irketi (ENVY) tarafndan, yaplmas planlanan Samsun Doal Gaz Kombine evrim Santral Projesi ile ilgili olarak T.C. evre Bakanlna sunulacak olan evresel Etki Deerlendirmesi (ED) raporunun gereklerini yerine getirecek ekilde hazrlanmtr. Projeye ait ED Bavuru Dosyas 17.07.2008 tarih ve 26939 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren ED Ynetmelii Ek-III kapsamnda hazrlanm ve dosyann T.C. evre ve Orman Bakanl (OB) ED ve Planlama Genel Mdrlnce uygun bulunmasnn ardndan, 16.12.2008 tarihinde proje kapsamnda Halkn Katlm Toplants gerekletirilmitir. Halkn Katlm Toplantsn takiben OB tarafndan 19.12.2008 tarihinde projenin Kapsam ve zel Format Belirleme Toplants gerekletirilmitir. Raporun kapsam, sz konusu toplant sonrasnda OB tarafndan verilmi olan zel formata gre belirlenmitir (bk. Ek-2). Bu ED Raporunun amac, nerilen projenin biyo-fiziksel ve sosyo-ekonomik evre zerindeki olas etkileri tanmlanmas ve deerlendirilmesidir. Bahsi geen alma, aadaki konular kapsamaktadr: Proje alannn ve alternatif proje sahalarnn tanmlanmas, nerilen enerji santralnn teknolojik alternatiflerinin tanmlanmas, Projeden etkilenebilecek evrenin mevcut zelliklerinin belirlenmesi, Projenin evre zerine olabilecek etkilerinin tanmlanmas ve belirlenmesi, Olas evresel etkileri engellemek veya azaltmak iin uygulanacak kontrol yntemlerinin belirlenmesi, lgili ulusal standartlar amas muhtemel kalc etkiler iin alnacak nlemler hakknda nerilerin gelitirilmesi.

Proje sahasnn mevcut evresel durumu hakkndaki bilgiler, ED grubu tarafndan yrtlen arazi almalar ve literatr aratrmalar neticesinde toplanan veriler kullanlarak ortaya konulmutur. Etki deerlendirmesi almalar ise santral ve evresinin mevcut zelliklerinin belirlenmesinden sonra gerekletirilmitir. Proje faaliyetlerinden etkilenebilecek alanlarn tespiti,

6 / 191



n tasarm parametrelerine dayal almalarn nda yaplmtr. nerilen projenin olas etkilerinin deerlendirilmesi aamas aadaki boyutlar iermektedir: Zaman Snrlar: Yer Snrlar: Olas etkiler ve bu etkilerin sreleri; inaat, iletme ve iletme sonras gibi deiik proje aamalar dikkate alnarak incelenmitir. Sz konusu ED Raporu Samsun Doal Gaz Kombine evrim Santral Projesi alannn deerlendirilmesini kapsamaktadr. alma alan 20 km 20 km (en boy) olarak belirlenmitir. Sosyo-ekonomik etkilerin belirlenmesi amacyla Samsun ili ve Terme ilesi ele alnmtr. Tm proje faaliyetlerinin, biyo-fiziksel kaynaklar (hava, su, toprak vb.) zerindeki olas etkileri incelenmitir. Ayrca, civardaki yerleim birimleri zerinde oluabilecek, olumlu veya olumsuz sosyal, kltrel ve ekonomik etkiler de deerlendirilmitir.

Kaynaklar:

7 / 191



II. II.1

PROJE N SELEN YERN KONUMU Proje Yer Seimi (lgili Valilik veya Belediye tarafndan doruluu onanm olan faaliyet yerinin, lejant ve plan notlarnn da yer ald 1/25.000 lekli evre Dzeni Plan (Plan Notlar ve hkmleri), Onayl Nazm mar Plan ve Uygulama mar Plan, (Plan Notlar ve lejantlar) zerinde, deil ise mevcut arazi kullanm haritas zerinde gsterimi) Yer Seimi Kriterleri

II.1.1

ngrlen Samsun Doal Gaz Kombine evrim Santral sahas yer eimi almalar aamasnda pek ok kriter incelenmitir. Saha seiminde aada belirtilen temel kriterler dikkate alnmtr: Sahann evresel zellikleri (ortam hava kalitesi, vb.), Su ve g kaynaklarnn balant imkanlar, Sahann topografik, jeolojik ve depremsellik zellikleri, Sahada sz konusu olabilecek jeolojik riskler, Ulam yollarna eriebilirlik (lojistik), Arazi mlkiyet durumu, Arazi kullanm durumu, Ekonomik adan uygulanabilirlii.

Bu genel kriterler dorultusunda, ngrlen proje sahasnn yer seimi esnasnda aadaki hususlar dikkate alnm olup, proje iin en uygun lokasyon Samsun li Terme lesi snrlar iinde bulunan ve Ksm II.1.2de anlatlan alan olarak kabul edilmitir: Ortam hava artlarnn en iyi enerji verimlilii ve en dk baca gaz emisyon deerlerinin salamas asndan uygun olmas, Yakt olarak kullanlmas ngrlen doal gazn Mavi Akm Doal Gaz Boru Hattndan temin edilebilecek olmas, Mavi Akm gaz ieriindeki metan orannn ran gaz ve dier alternatiflere kyasla daha yksek olmas ve bylelikle daha dk baca gaz emisyon deerlerinin olumas, Samsun ve yakn evresindeki enerji ihtiyalar ile mevcut durumda ihtiya sahiplerine sunulan enerji kaynaklar deerlendirildiinde, blgenin gvenilir ve kesintisiz retime ihtiya duymas, Gelimi bir 380 kV iletim ebekesine olan yaknl (bu santralda retilecek enerjinin ihtiyacn yksek olduu bat blgelerine transferin kolayl). Faaliyet Alan

II.1.2

Samsun ili Karadeniz sahil eridinin orta blmnde Yeilrmak ve Kzlrmak nehirlerinin Karadenize dkldkleri deltalar arasnda yer almaktadr. Corafi konum olarak 4050 - 4151 kuzey enlemleri ile 3708 - 3425 dou boylamlar arasnda bulunmaktadr. Kuzeyinde Karadenizin yer ald ilin komular douda Ordu, batsnda Sinop, gneyinde Tokat ve Amasya, gney batsnda ise orumdur (bk. ekil II-1). Samsun ilinin Alaam, Asarck, Ayvack, Bafra, aramba, Kavak, Ladik, Havza, 19 Mays, Salpazar, Tekkeky, Terme, Vezirkpr ve Yakakentten oluan 14 ilesi, 51 belediyesi ve 945 ky bulunmaktadr.

8 / 191



Proje alan, Samsun li Terme lesi snrlar ierisinde bulunmaktadr. Ayrca alan 1/25.000 lekli Samsun F38.d2 paftasnda yer almakta olup, alan yaklak 50 ha byklndedir. Proje sahas, Samsun l merkezinin yaklak 76 km dousunda ve Terme ile merkezinin yaklak 18 km dousunda yer almaktadr. Sahaya en yakn yerleim birimi alann hemen batsndaki Akay ve Hocaolu mahalleleridir. Bunun yan sra, sahann dousunda Ordu line bal nye lesi bulunmakta olup, ilenin alana uzakl yaklak 12 kmdir. ngrlen proje alan ekil II-2, ekil II-3 - ekil II-5de gsterilmitir. Proje alannn dousunda Akay Deresi yer almaktadr (bk. ekil II-6 - ekil II-8).

ekil II-1: Proje Alannn Yer Bulduru Haritas

9 / 191



Proje alan iin ngrlen koordinatlar: Nokta 1: X: 344973 Y: 4557013 Nokta 2: X: 345253 Y: 4556983 Nokta 3: X: 345410 Y: 4556983 Nokta 4: X: 345866 Y: 4556927 Nokta 5: X: 345699 Y: 4556360 Nokta 6: X: 345175 Y: 4556337 Nokta 7: X: 345076 Y: 4556392 Nokta 8: X: 345047 Y: 4556569 Nokta 9: X: 345011 Y: 4556665 Nokta 10: X: 344968 Y: 4556891 Samsun li geneli iin 1/100.000 lekli evre Dzeni Plan hazrlanm olup, Samsun Doal Gaz Kombine evrim Santral iin ngrlen alan bu plan dnda yer almaktadr. Bu balamda, proje alannn 1/100.000 lekli evre Dzeni Plan zerindeki konumu, plann notlar ve lejant T.C. Samsun l zel daresi tarafndan onaylanm ve ilgili dokmanlar Ek-3de sunulmutur. Plan hkmleri Madde 1.4.17de aadaki ifadeler yer almaktadr: Bu plan ile belirlenen planlama alt blgeleri iinde veya dnda ihtiya olmas halinde gvenlik, salk, eitim v.b. sosyal donat alanlar, byk kentsel yeil alanlar, kent veya blge/havza btnne ynelik her trl atk bertaraf tesisleri ve bunlarla entegre geri kazanm tesisleri, artma tesisleri, sosyal ve teknik alt yap, karayolu, demiryolu, havaalan, baraj, enerji retimi ve iletimine ilikin kullanmlar kamu yarar gzetilerek, ilgili kurum ve kurulularn grleri dorultusunda, alt lekli planlar evre dzeni plan deiikliine gerek olmakszn ilgili idaresince bu plann koruma, gelime ve planlama ilkeleri dorultusunda hazrlanr. Hazrlanan planlar Bakanln uygun gr alnmadan onaylanamaz. ......... Faaliyet alan ierisine iyeri, sosyal ve idari bina gibi temelli yaplarn yaplmas dnlmesi halinde bu alanlar iin, 19.08.2008 tarih ve 10337 sayl Afet leri Genel Mdrlnn genelgesinde belirtilen kstaslara gre plana esas jeolojik-jeoteknik ve mikroblgeleme raporu hazrlatlarak ilgili makama onaylatlacaktr. Yaklak 50 ha byklndeki alann mlkiyeti proje sahibine aittir. Proje faaliyetlerine balamadan nce 19.07.2005 tarih ve 25880 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren 5403 sayl Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu ve 13.06.2003 tarih ve 25137 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Tarm Arazilerinin Korunmas ve Kullanlmasna Dair Ynetmelik gereince, ED srecini takiben, tarmsal ett almalar gerekletirilecek olup, alma sonucuna gre, gerekmesi halinde, tarm d amal kullanlmak zere, Toprak Koruma Kuruluna bavuru yaplacaktr.

10 / 191



ekil II-2: ngrlen Proje Alan ve evresinin ki Boyutlu Grnts

ekil II-3: ngrlen Proje Alan ve evresinin Boyutlu Grnts

11 / 191



aramba-nye-Fatsa Doal Gaz Boru Hatt

ekil II-4: ngrlen Proje Alan ve evresinin Topografik Haritas

12 / 191



ekil II-5: ngrlen Proje Alan ve evresinin Uydu Grnts

13 / 191



ekil II-6: Proje Alanna Gneyden Bak-1

ekil II-7: Proje Alanna Gneyden Bak-2

14 / 191



ekil II-8: Proje Alanna Bat Sahilinden Bak

II.2

Proje Kapsamndaki Faaliyet nitelerinin Konumu (Btn idari ve sosyal nitelerin, teknik altyap nitelerinin varsa dier nitelerin yerleim plan, bunlar iin belirlenen kapal ve ak alan byklkleri, binalarn kat adetleri ve ykseklikleri, temsili resmi)

ngrlen Samsun Doal Gaz Kombine evrim Santral 890 MWe gcnde ve doal gazn yakt olarak kullanlaca bir enerji santral olarak tasarlanmtr. Tesisin ekonomik mr 30 yl olarak ngrlmektedir. Sistemden elde edilecek net termik verim yaklak %58,01dir. Santral iki niteden oluacak olup, bu nitelerin her birinde yaklak 445 MWe gcnde iki (2) adet General Electric (GE) dizayn ve retimi Tek aft 109B nitesi olacaktr. Her bir Tek aft 109B nitesinde ana ekipman olarak; Bir adet gaz trbini, Bir adet buhar trbini, Bir adet gaz trbini ve buhar trbini aftlarnn kuple olarak baland ortak jeneratr, basnl, devri-daim stmal, yangn korumal, yatay gaz akl, ntr sirklasyonu salayan bir adet atk s kazan, Trbin k buharn youturmak iin bir adet kondenser nitesi, Kontrol ve kumanda sistemi, Jeneratr voltajn 380 kVa ulatrmak iin bir adet ykseltici transformatr, Bir adet i ihtiya transformatr, Bir adet doal gaz yakt performans stcs.

15 / 191



Ayrca, tesiste aada sralanan ortak destek sistemleri de yer alacaktr: Bir adet yardmc kazan, Demineralize su tesisi, ham su ve demineralize su depolama tanklar, Yangn suyu ve filtre suyu depolama tank, Tek hat demineralize sistemini, asit besleme sistemini ve kostik besleme sistemini ieren katma suyu artma sistemi, Iklandrma, paratoner ve topraklama sistemleri, me suyu sistemi, Is merkezi ve sistemleri, Atksu toplama, paket artma ve dearj tesisleri, BOTA doal gaz boru hatt branmanna balant salayacak boru hatt, Ham su ve soutma suyu temini amacyla su depolarndan tesise su ishale hatlar, Srekli emisyon izleme sistemi, Elektrik g datm sistemi, Yardmc trafolar, Yamur suyu toplama ve dearj sistemi, Acil durum jeneratr nitesi, Atlye ve ambarlar, dari bina.

nerilen tesisde bulunacak nitelerin boyutlu yerleim plan ekil II-9de gsterilmitir. Bunun yan sra, alann vaziyet plan ve nite konumlar Ek-4te sunulmaktadr. Tesiste bulunacak faaliyet nitelerin boyutlandrmasna ilikin bilgiler Tablo II-1de sunulmaktadr.Tablo II-1: nitelerin Adetleri ve Boyutlar nite Baca Su Buhar Numune Panosu Kimyasal Dozaj Blm Srekli Emisyon zleme Sistemi Elektrik Binas Yardmc Kazan Yardmc Kazan Elektrik Binas Elektrik Odas/Elektronik Odas Acil Dizel Jeneratr Su Artma Binas Yangn Pompalar nitesi Kimyasal Boaltma ve Depolama Binas Kontrol Binas dare/Bakm/Depo Binas Gvenlik Binas Adet 2 2 2 2 2 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 Uzunluk (m) 4,3 9,0 3,7 6,0 6,0 40,0 5,5 21,3 7,6 10,7 72,0 46,0 9,0 Genilik (m) 6,9 (ap) 2,5 4,3 2,5 4,0 1,0 (ap) 3,0 15,0 2,3 18,3 4,3 7,6 15,0 18,3 9,0 Ykseklik (m) 60,0 3,0 3,7 3,0 3,7 35,0 3,7 8,0 2,3 6,0 3,7 3,7 5,0 6,0 3,7

16 / 191



ekil II-9: Yerleim Plan ( Boyutlu)

17 / 191



III. III.1

PROJENN EKONOMK VE SOSYAL BOYUTLARI Projenin Gereklemesi ile lgili Yatrm Program ve Finans Kaynaklar

nerilen Samsun Doal Gaz Kombine evrim Santral Projesinin BORASCO tarafndan yaplmas planlanmaktadr. nerilen projenin yatrm maliyeti yaklak 499 milyon dur (566 /MW; bk. Tablo III-1). Sabit iletme giderlerinin ise yer yl iin 10 milyon olaca ngrlmtr. 890 MW kurulu gce sahip olmas planlanan santraln gaz temini BOTAn Mavi Akm Doal Gaz Boru Hattndan salanacaktr.Tablo III-1: Proje Tahmini Maliyeti Kalemi Anahtar Teslim Tesis Maliyeti Yardmc niteler Arsa ve Saha Hazrlk leri Gaz Balants Enerji Nakil Hatt Proje Gelitirme ve Faaliyet ncesi Giderler Mhendislik Hizmetleri Yedek Para Giderleri Su Temini naat leri Muhtelif Giderler htiyat Kalemi Toplam Yatrm Bedeli Maliyet 378,5 milyon 43,5 milyon 5,7 milyon 0,5 milyon 23 milyon 7 milyon 3 milyon 8 milyon 2 milyon 1,5 milyon 27 milyon 499,7 milyon

Tablo III-1de sunulan proje maliyetleri iin gerekli her trl yerel ve uluslararas teknik, hukuki, ticari aratrma ve pazar aratrmalar ile mhendislik, satn alm, ihale almalar BORASCO tarafndan tamamlanm olup, tm gider kalemleri proje iin yaplan anlama ve teklifleri yanstmaktadr. Tablo III-1de sunulan proje maliyetlerini karlamak amacyla kullanlacak finansal kaynaklar Tablo III-2de verilmektedir. Bu balamda Samsun Doal Gaz Kombine evrim Santral Projesi 99.938.000 Euro tutarnda zkaynak ve 399.752.000 Euro tutarnda proje finansman kredisi yoluyla finanse edilecektir.Tablo III-2: Projenin Finansman Kaynaklar zkaynak (%20) Proje Finansman Kredisi (%80) Toplam 99,938,000 399,752,000 499,690,000

III.2

Projenin Gereklemesi ile lgili Akm emas veya Zamanlama Tablosu

ngrlen projeye ait zamanlama tablosu Tablo III-3de verilmi olup, buna gre, projenin ilk aamalarnda arazi hazrl yaplacaktr. Daha sonra inaata balanarak, yaklak 14 aylk inaat montaj ileri yrtlecektir. Santraln Aralk 2010 ylnda iletmeye gemesi ngrlmektedir. Tesisin ekonomik mr 30 yl olacaktr.

18 / 191



Tablo III-3: Zamanlama Tablosu

19 / 191



20 / 191



21 / 191



III.3

Projenin Fayda-Maliyet Analizi

Projenin ekonomik adan deerlendirilmesi iin yaplan hesaplamalarda aadaki veri ve kabuller esas alnmtr: Enerji Santral Tesis Bedeli Dier Yatrmlar (Altyap, Ruhsat vb) Toplam Yatrm Tutar Elektrik Enerjisi Birim Sat Fiyat** Yllk Elektrik Enerji Sat Miktar** Yllk Toplam Gelir Tutar** denecek Yllk Kurumlar Vergisi** ilik cretleri ve Genel Ynetim Giderleri** Yakt Gideri** Lokal Hizmet Almlar Toplam-Yllk** Projenin Yllk Net Kar** Projenin Net Bugnk Deeri(NPV) Yatrmn Geri denme Oran(IRR) Yatrmn Geri Dn Sresi** 20 yllk ortalama

: 421.990.000 : 77.700.000 : 499.690.000 : 7,4 cent/kWh : 6395 GWsaat : 476.483.000 : 6.912.000 /yl : 13.285.000 /yl : 378.684.000 /yl : 1.500.000 /yl : 27.648.000 : 149.000.000 : %22,32 : 5,5 yl

Projenin 30 yllk iletme sresi boyunca ortalama yllk iletme giderleri 53.570.000 ve alan iilerin maa bordrolar ise 4.000.000 olarak ngrlmtr. Benzer ekilde, yl baznda vergi sonras net karn zkaynaa oran tanmlanan Sermaye Karll olduka yksektir. Ek olarak, net karn toplam yatrm tutarna oran olarak tanmlanan Yatrm Karll oran da yksek deerler vermektedir. Yaplan tm deerlendirmelerin sonucunda, nerilen Samsun Doal Gaz Kombine evrim Santralnn lke ekonomisi asndan faydal bir yatrm olduu dnlmektedir. III.4 Proje Kapsamnda Olmayan Ancak Projenin Gereklemesine Bal Olarak, Yatrmc Firma veya Dier Firmalar Tarafndan Gerekletirilmesi Tasarlanan Dier Ekonomik, Sosyal ve Altyap Faaliyetleri

naat sresi yannda, kurulacak tesisin mr boyunca da yemek, servis, barnma vb. temel hizmetlerin yerel kaynaklardan karlanacak olmas yannda, igcnn mevcut ise yreden temini, deilse dardan gelerek Samsun li ve/veya aramba/Terme lelerine yerleecek olmas nedeniyle, yerel ekonominin glenmesi ngrlmektedir. Ayrca, tesisin kalifiye personel ihtiyacn karlamak zere eitli eitim programlar da alacaktr. nerilen proje iin planlanan teknik, sosyal ve ekonomik altyap faaliyetleri aadaki alt balklarda aklanmaktadr. III.4.1 Su Temini ve Atksu Artma

nerilen Samsun Doal Gaz Kombine evrim Santral Projesinin inaat aamasnda ortaya kacak kullanma suyu ihtiyac blgede mevcut durumda alm ve kullanlmakta olan yeralt suyu kuyularndan salanacaktr. me suyu ise piyasadan (pet su, damacana, tanker, vb.) salanacaktr. naat sahasnda oluacak atksular paket atksu artma tesislerinde artldktan sonra en yakn alc ortama dearj edilecektir.

22 / 191



letme aamas boyunca devaml olarak alacak personel iin gerekli kullanma suyu blgede mevcut durumda alm ve kullanlmakta olan yeralt suyu kuyularndan salanacaktr. Oluacak evsel nitelikli atksular artma nitesini takiben, nitelerden kaynaklanan atksular ile birlikte denize dearj edilecektir. Santraln prosesinde kullanlacak soutma suyu ise denizden temin edilecek ve tekrar denize dearj edilecektir. III.4.2 Doal Gaz Balants

Santral bnyesinde kullanlacak doal gaz, BOTAn Mavi Akm Doal Gaz Boru Hattndan temin edilecektir. III.4.3 Elektrik Balantlar

naat aamasnda yrtlecek faaliyetler esnasnda gerekli olacak elektrik, jeneratrler ve/veya blgedeki ebekeden salanacaktr. letme aamasnda ise tesiste retilen elektrik kullanlacaktr. III.4.4 Aydnlatma

Tesisin ak depolama alanlarnda, yollarda ve santraln ana giri kaplarnda uygun aydnlatma salanacaktr. III.4.5 Park Yerleri ve Servis Yollar

Yollar ve park yerleri tozumay asgari seviyede tutacak ekilde stabilize edilecek ve kaplamal olacaktr. III.4.6 Peyzaj

Tesisin erevesinde perdeleme amacyla, aalandrma yaplacaktr. Tesis sahas ierisinde ve evresinde yaplmas dnlen aalandrma ve yeil alan dzenleme almalar inaat aamasn takiben gerekletirilecektir. III.4.7 Gvenlik Sistemi

Proje alan olarak ngrlen tm saha evre iti, santral tesisleri de ayrca bir gvenlik iti iine alnacak ve tesise giri-klar kontroll olarak yaplacaktr. Bunun yan sra, gerekli tm emniyet ve koruma tedbirleri salanacaktr. III.4.8 Barnma

Projenin inaat aamasnda blge dndan gelecek personel iin prefabrik bekar lojmanlar, yemekhane, soyunma binas ve salk tesisi ina edilecektir. Proje alannda mhendisler ve yneticiler, ustabalar ve iiler iin lojman olacaktr. Santraln iletme aamasnda alacak personelin tm (yaklak 80 kii) yredeki yerleim birimlerinde barnacaktr.

23 / 191



III.4.9

Yangna Kar Koruma Sistemi

nerilen enerji santral projesi kapsamnda, olasu yangn olaylarn engellemek iin eitli ekipmanlardan oluacak bir koruma sistemi tesis edilecektir. Ayrca, tesiste otomatik olmayan yangn sndrme sistemleri de yer alacaktr. III.4.10 Telefon Proje sahasnda gerekli telekomnikasyon altyaps kurulacaktr. III.5 Proje Kapsamnda Olmayan Ancak Projenin Gerekleebilmesi iin htiya Duyulan ve Yatrmc Firma veya Dier Firmalar Tarafndan Gerekletirilmesi Beklenen Dier Ekonomik, Sosyal ve Altyap Faaliyetleri

nerilen projenin gerekletirilmesi iin Ksm III.4de belirtilen faaliyetler dnda herhangi bir altyap tesisine ihtiya duyulmamaktadr. III.6 Dier Hususlar Raporda belirtilmek istenen herhangi bir dier husus bulunmamaktadr.

24 / 191



IV.

PROJEDEN ETKLENECEK ALANIN BELRLENMES VE BU ALAN ERSNDEK EVRESEL ZELLKLERN AIKLANMASI

Bu blmde, alma alan iindeki mevcut evresel durumun genel bir deerlendirmesi yaplmaktadr. Bu amala, biyo-fiziksel ve sosyo-ekonomik veriler; saha incelemeleri, lm almalar ve literatr aratrmalar sonucunda elde edilmitir. IV.1 Projeden Etkilenecek Alann Belirlenmesi, Etkilenecek Alann Harita zerinde Gsterimi

alma alannn snrlarnn seimi projenin ekonomik, sosyal, biyolojik ve fiziksel evre ile etkileim potansiyeline uygun olacak ekilde belirlenmitir. Bu balamda BORASCO tarafndan yaplmas ngrlen enerji santralnn alma alan 20 km 20 km (genilik uzunluk) olarak kabul edilmitir (bk. ekil II-2 ve ekil II-3). IV.2 IV.2.1 Fiziksel ve Biyolojik evrenin zellikleri ve Doal Kaynaklarn Kullanm Meteorolojik ve klimsel zellikler (Blgenin genel ve yerel iklim koullar, projenin bulunduu mevkiinin topografik yaps, aylk, mevsimlik ve yllk scaklk, ya, bal nem, basn ve buharlama rejimleri ve bunlarn grafikleri, enverziyonlu gn saylar, kararllk durumu, rzgar yn ve hz, yllk ve mevsimlik rzgar gl, frtnal gnler says, vb.)

Bir kaynaktan atlan kirleticilerin atmosferde dalmnda, gerek yerel ve gerekse blgesel lekli iklim zellikleri nemli rol oynamaktadr. Kirleticilerin evreye olan etkilerinin anlalmas, ksa ve uzun dnemli meteorolojik faktrlerin etkiledii yerel ve blgesel iklim koullarn irdelemek yoluyla mmkn olmaktadr. nerilen proje kapsamnda doal gaz yaklmasndan kaynaklanan bir emisyon sz konusudur. Bu balamda, alma alannn iklimsel durumun belirlenmesi amacyla, en yakn meteoroloji istasyonundan faydalanlmtr. Blgeye en yakn istasyon proje alanna yaklak 10 km nye Meteoroloji stasyonudur. Bu kapsamda, meteorolojik ve iklimsel zelliklerin belirlenmesinde Devlet Meteoroloji leri (DM) Genel Mdrlne bal olan nye Meteoroloji stasyonunda kaydedilen uzun yllar (1975-2007) rzgar (hz ve yn), scaklk (ortalama ve ekstrem) ile ya verileri kullanlmtr (bk. Ek-5). Bahsi geen meteoroloji istasyonu 3717 kuzey enlemi ile 4108 dou boylamnda yer almakta olup, kotu 20 mdir. Gzergah Boyunca Genel klim Koullar Samsun ilinin iklimi, ky ve i kesimlerde farkl zellikler gstermektedir. Ky kesimlerinde Karadeniz, i kesimlerde ise Akda ve Canik dalarnn etkisi gzlenmektedir. l, scaklk ve yalar asndan Dou ve Bat Karadeniz iklimlerinin ikisine de benzememektedir. Ya miktar Dou Karadeniz Blgesine gre az, scaklk ortalamas ise daha yksektir. lin i kesimleri ise deniz etkisinden uzak olmas sebebi ile daha souktur. Ky kesiminde klar lk, ilkbahar sisli ve serin, yaz mevsimi ise kuraktr. Yllk ortalama scaklk 14,1Cdir. En scak ay Austos (ortalama scaklk 23,1C), en souk ay ise ubat (ortalama scaklk 6,5C)tr. Gne Temmuz ve Austos aylarnda olduka etkilidir. Yllk ortalama ya miktar (1165 mm) lke ortalamasnn zerindedir. l, en fazla ya Ekim aynda almaktadr. Yalarn byk ounluu yamur eklinde dmektedir. lin dou kesimlerindeki ya miktar, bat kesimlerine gre daha fazladr.

25 / 191



nye ilesi genellikle gney-gneybat rzgarlarnn etkisi altndadr. Bat ynnden esen rzgarlarn hz 28,6 m/sye kadar ulamaktadr. Ortalama rzgar hz 1,9 m/sdir. nye ilesinde yllk ortalama bulutlu gn says 175,9 ve ak gn says 73,3dr. Kar yal gn says 11,9 iken, karla rtl gn says 11,4dr. lede nisbi nem oran (%75) lke ortalamasnn hayli zerindedir. lkbahar mevsimi en yksek nem oranna (%82) sahiptir. En dk nem oran ise (%69) k mevsiminde kaydedilmitir. Sonbahar ve yaz aylarndaki nisbi nem oranlar ise srasyla, %79 ve %78dir (nye Meteoroloji stasyonu Verileri, 1975-2005). Scaklk Rejimi nye Meteoroloji stasyonundan elde edilen aylk minimum, ortalama ve maksimum scaklk deerleri Tablo IV-1 ve ekil IV-1de sunulmutur. Sz konusu deerler, 1975-2007 yllar arasnda 33 yllk bir sreyi kapsamaktadr.Tablo IV-1: nye Meteoroloji stasyonu Scaklk Normalleri (1975-2007) Aylar Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk Maksimum (C) 23,9 26,2 30,3 34,2 28,0 32,7 32,0 33,0 35,0 36,1 27,7 25,3 36,1 Ortalama (C) 7,0 6,5 7,7 10,9 15,0 19,8 22,9 23,2 19,9 16,0 11,9 8,9 14,1 Minimum (C) -5,0 -5,4 -4,5 -1,0 3,0 10,0 13,3 14,3 9,7 4,3 -1,0 -2,6 -5,4

Kaynak: Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl.

Tablo IV-1den de grlebilecei zere, ortalama scaklk 6,5C (ubat) ile 23,2C (Austos) arasnda deimektedir. Yllk ortalama scaklk ise 14,1Cdir. Scaklk, Ocak ayndan Austos ayna kadar dzenli olarak artmakta, Eyll ayndan Aralk ayna kadar ise dzenli bir ekilde azalmaktadr. En souk aylar olan Ocak ve ubat aylar ierisinde ortalama scaklk 6,5Cnin altna dmemektedir. Austos ay en scak ay olup, bu ayda ortalama scaklk 23,2Cdir. 1975-2007 yllar arasnda nye Meteoroloji stasyonunda llen en yksek scaklk deeri 36,1C ile Ekim aynda ve en dk scaklk ise 5,4C ile ubat aynda gzlenmitir. nye Meteoroloji stasyonunda kaydedilen scaklk verilerine gre mevsimlik scaklk deiimleri ekil IV-2de gsterilmektedir.

26 / 191



ekil IV-1: nye Meteoroloji stasyonu Scaklk Rejimi (1975-2007)

ekil IV-2: nye Meteoroloji stasyonu Mevsimlik Scaklk Deiimleri (1975-2007)

27 / 191



Ya Rejimi Kaydedilen yalarn dalm, miktar ve tr, kirleticilerin ya kelme miktarlarn etkilemesi nedeniyle nem tamaktadr. Yredeki ya rejiminin deerlendirilmesinde nye Meteoroloji stasyonunda 1975-2007 yllar arasnda kaydedilen ya verileri kullanlmtr. Kaydedilen verilere gre elde edilen ya normalleri Tablo IV-2de, ya deiimleri ekil IV-3de, mevsimlere gre ortalama ve gnlk en ok ya deiimleri ise ekil IV-4de sunulmaktadr.Tablo IV-2: nye Meteoroloji stasyonu Ya Normalleri (1975-2007) Ortalama Toplam Ya (mm) 105,2 97,0 88,2 80,7 60,1 76,8 66,7 97,9 92,1 146,1 139,3 121,3 1172,0 Gnlk Maksimum Ya (mm) 58,7 50,6 38,4 59,6 47,5 22,4 126,4 174,6 97,7 128,2 81,4 73,7 222,4 0,1 mm Ya Alan Gn Says 14,3 13,7 14,9 14,3 12,6 10,2 8,9 9,5 10,6 13,6 13,2 14,5 150,3

Aylar Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temmuz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk Yllk

Kaynak: Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl.

Tablo IV-2den de grlebilecei zere, blgede yllk ortalama toplam ya miktar 1172,0 mmdir. Yan en ok olduu mevsim, yllk ortalama yan yaklak %32sinin gerekletii sonbahar mevsimidir. K mevsiminde toplam yan %28i ve ilkbaharda da %21i grlmektedir. 1975-2007 yllarn kapsayan verilere gre, aylk ortalama ya miktar yaklak 146,1 mmdir. En ok ya Ekim aynda (150,3 mm) ve en az ya ise Mays aynda (60,1 mm) kaydedilmitir. Yllk ortalama yal gn says 150,3dur.

ekil IV-3: nye Meteoroloji stasyonunda Kaydedilen Ya Deiimleri (1975-2007)

28 / 191



ekil IV-4: nye Meteoroloji stasyonu Aylk Ortalama Yalar (1975-2007)

Rzgar Yn ve Hz 1975-2007 yllar arasnda nye Meteoroloji stasyonunda yaplan lmlere gre rzgarlarn esme hzlarnn (m/s) ynlere gre dalm Tablo IV-3te, esme saylarnn ynlere gre dalm ise Tablo IV-4te gsterilmektedir. Buna gre, yl ierisinde hakim rzgarlar gneygneybat (GGB) (%11,6) ve gneybat (GB) (%11,3) ynl olup, bu ynlere ait ortalama rzgar hzlar srasyla 2,9 m/s ve 2,4 m/sdir. Ynlere gre esme hzlar kullanlarak elde edilen uzun yllar rzgar gl ekil IV-5de, esme saylarna gre elde edilen rzgar gl ise ekil IV-6da gsterilmektedir.Tablo IV-3: nye Meteoroloji stasyonu Ynlere gre Rzgarlarn Ortalama Esme Hzlar (m/s) Ynler

Documents

doğal gaz komnine çevrim