Upload
others
View
9
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
İrem UZUNSOY
ÇAYCUMA MESLEK YÜKSEKOKULU
GIDA İŞLEME BÖLÜMÜ
Ahmet Ferda ÇAKMAK
İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ
YÖNETİM VE ORGANİZASYON ABD
ETİK DAVRANMA NİYETİNİN PLANLI
DAVRANIŞ TEORİSİ ÇERÇEVESİNDE
DEĞERLENDİRİLMESİ
GIDA MÜHENDİSLERİ ÖRNEĞİ
NEDEN GIDA MÜHENDİSLİĞİNDE
ETİK DAVRANMA NİYETİ?
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 2
İŞVEREN
ÜRETİM
MALİYETLERİ
REKABET
ORTAMI
TÜKETİCİ
ÜRÜN
KALİTESİ
İNSAN SAĞLIĞI
EKONOMİK
ÜRÜN
GIDA
MÜHENDİSİ
MESLEKİ
İLKELER
VİCDANİ
YÜKÜMLÜLÜK
SUNUM AKIŞI
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 3
• Etik ve Etik Davranma Niyeti
• Planlı Davranış Teorisi
• Araştırmanın Amacı, Evreni, Örneklem Seçimi ve Veri Toplamada İzlenen
Yöntem
• Araştırmanın Modeli
• Bulgular
• Sonuç
• Gıda Mühendislerinin Etik Algısının Geliştirilmesi İçin Öneriler
• Sonraki Araştırmalar İçin Öneriler
ETİK
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 4
BİREY
ETİK SORUNLAR
BİREY
BİREYSEL İLİŞKİLER
Etik;
• Ethics Yunanca’da ethos (karakter, gelenek, görenek)
• Ethicus Latince’de iyinin tercih edilmesi
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 5
Etik;
• Bir bireyin sahip olduğu değer, ahlak ve inançlara dayanan
eylemlerin gerçekleştirilmesine karar verme süreci
• Davranışları etkileyen ahlaki ilkeler
• Toplumsal yaşamın temeli
• Göreli olmayan ilkeler bütünü
Etik ilkelere örnekler;
• Objektif olmak
• Açık fikirli olmak
• Sorumluluk sahibi olmak
• Akıllı olmak
• Adil olmak
• Nezaket
• Farkındalık
• Dürüstlük
• Saygı
• Çalışkanlık
ETİK DAVRANIŞ VE ETİK
DIŞI DAVRANIŞ
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 6
Bireylerin karşılıklı etkileşimleri sırasında
birbirlerinin haklarına saygı göstermesi
Etik karar verme sürecinde
etik ilkelere uymak
Etik dışı davranış Bireyin kişisel çıkarları doğrultusunda diğer
bireylerin hedeflerini gerçekleştirmelerine
engel olacak bir davranışta bulunması
Etik davranış
MESLEK ETİĞİ
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 7
• Bir meslek grubuna ait olan bireylerin mesleklerini icra
ederken nasıl davranacaklarını belirler
• Kişisel tercih ve davranışları sınırlandırır
• Meslektaşlar arası rekabeti düzenler
• Mesleki kuralları ihlal eden bireyleri diğerlerinden ayırır
• Meslek ideallerini korumaya yöneltir
MESLEK ETİĞİ KODLARI
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 8
MESLEK ETİĞİ
KODLARI
Kurallar
İlkeler
Kültürel Değerler
Yasal Değerler
Mesleki Değerler
Meslek etiği kodları ile;
• Disiplin ortamı yaratılır
• Denetim ve kontrol
mekanizmaları işlevseldir
• Gerekli olduğunda cezai
yaptırımlar uygulanır
GÜÇLÜ ORGANİZE SAYGIN
BİR MESLEK GRUBU
GIDA MÜHENDİSLİĞİNDE
MESLEK ETİĞİ
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 9
Etik Davranış Bilinci Hammadde Son Ürün
Gıda Mühendisliği Meslek Etiği Kodları;
• TMMOB Mesleki Davranış İlkeleri (2004)
• IFST – Gıda Bilimi ve Teknolojisi Enstitüsü Mesleki Etik Kodları (2009)
• TMMOB Gıda Mühendisleri Odası Gıda Mühendisliği Koordinasyon
Kurulu Toplantısı – Gıda Mühendisinin Mesleki Etik Kılavuzu Çalışmaları
(2011-2013)
GIDA ÜRETİMİ
GIDA MÜHENDİSİ
YAŞAM KALİTESİ
ETİK DAVRANMA NİYETİNE
ETKİ EDEN FAKTÖRLER
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 10
ETİK DAVRANMA
NİYETİ
Davranışa Yönelik
Tutumlar
Sosyal Normlar
Ahlaki Normlar
Algılanan Kontrol Yetkisi
Yasal Koşullar
PLANLI DAVRANIŞ TEORİSİ
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 11
Davranışa
Yönelik
Tutum
Öznel Norm
Algılanan
Davranışsal
Kontrol
Davranışa
Yönelik Niyet Davranış
Professor Icek Ajzen
University of Massachusetts
ETİK DAVRANMA NİYETİ VE
PLANLI DAVRANIŞ TEORİSİ
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 12
Örnek çalışmalar;
• Sınavda kopya çekme
• Atık yönetimi
• Etik açıdan sorgulanabilir tüketici davranışı
• Genetik mühendisliği teknikleri kullanılarak üretilmiş olan gıdaya ve et
tüketimine yönelik tutumlarda ahlaki muhakemenin etkisi
• Bilgi gizliliğinin korunması
• Organik gıda satın alma
ARAŞTIRMANIN AMACI, EVRENİ
VE ÖRNEKLEM SEÇİMİ
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 13
Amaç;
• Gıda mühendislerinin etik davranma niyetinin değerlendirilmesi
• Oluşturulan model çerçevesinde belirlenmiş olan faktörlerin, TMMOB Gıda
Mühendisleri Odası’na üye olan gıda mühendislerinin etik davranma niyeti
üzerinde etkileri olup olmadığının ortaya konulması
Araştırmanın Evreni ve Örneklem Seçimi;
• Araştırmanın evreni TMMOB Gıda Mühendisleri Odası’na
kayıtlı olan tüm gıda mühendisleri
(yaklaşık 13.000 üye)
• Örneklem seçimi Yapılan anket sonucunda 634 geri dönüş
VERİ TOPLAMADA İZLENEN
YÖNTEM
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 14
• Anket (senaryo tekniği ile hazırlanmış) Son kullanma tarihi geçmiş
olan ürünün kullanılması
Senaryo;
‘‘Gıda mühendisi Bay A, depo sayımı sırasında eski partiden bir miktar kırmızı
et ürünü kaldığını fark eder. Son kullanma tarihi bir gün geçmiş olan ancak
duyusal olarak herhangi bir bozulma belirtisi göstermeyen bu ürünü, aynı gün
yemek üretiminde kullanır. Herhangi bir gıda zehirlenmesi ile karşılaşılmaz.’’
ARAŞTIRMANIN MODELİ
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 15
Sosyal
Normlar
Ahlaki
Normlar
Kontrol
Yetkisi
Yakalanma
Riski
ETİK
DAVRANIŞ
DAVRANIŞA
YÖNELİK
TUTUMLAR
ÖZNEL
(SUBJEKTİF)
NORMLAR
ETİK
DAVRANMA
NİYETİ
ALGILANAN
DAVRANIŞSAL
KONTROL
Cezanın
Büyüklüğü
Ölçümlemesi yapıldı
Ölçümlemesi yapılamadı
Etik Davranış Modeli
BULGULAR
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 16
202
154
46
146
79
0
50
100
150
200
250
1 2 3 4 5
Son Kullanma Tarihi Geçmiş Ürün Kullanımı İçin Genel
Görüşler
Etik Etik
Olmayan 277
182
69 65 32
0
50
100
150
200
250
300
1 2 3 4 5
Meslektaşların Son Kullanma Tarihi Geçmiş Ürün Kullanımı Yönündeki
Onayları
Kesinlikle Kesinlikle
Katılmıyorum Katılıyorum
BULGULAR
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 17
Kesinlikle Kesinlikle
Katılmıyorum Katılıyorum
56 59 37
158
317
0
100
200
300
400
1 2 3 4 5
Son Kullanma Tarihi Geçmiş Ürün Kullanımı Fark Edildiğinde Saygınlığın Zarar Görmesi
Kesinlikle Kesinlikle
Katılmıyorum Katılıyorum
42 54 41
148
336
0
100
200
300
400
1 2 3 4 5
Son Kullanma Tarihi Geçmiş Ürün Kullanımının Kişisel Prensiplerle
Çatışması
BULGULAR
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 18
Kesinlikle Kesinlikle
Katılmıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Kesinlikle
Katılmıyorum Katılıyorum
98 75 81
165
200
0
50
100
150
200
250
1 2 3 4 5
Son Kullanma Tarihi Geçmiş Ürünün Kullanımı İçin Karar
Verebilme Yetkisine Sahip Olma
157 171
136
87 71
0
50
100
150
200
1 2 3 4 5
Yakalanma Riski
BULGULAR
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 19
Hayır Evet
Kesinlikle Kesinlikle
Katılmıyorum Katılıyorum
63
104 118
177 163
0
50
100
150
200
1 2 3 4 5
Cezanın Büyüklüğü
481
139
0
100
200
300
400
500
600
1 2
Son Kullanma Tarihi Geçmiş Ürünün Kullanımı
BULGULAR
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 20
Gıda mühendislerinin yaklaşık % 78’i son kullanma tarihi geçmiş ürünü kesinlikle kullanmayacağını belirtirken, meslektaşlarının son kullanma tarihi geçmiş ürünü
kullanmayacağına inanan gıda mühendisleri % 13 ile oldukça AZDIR.
% 0-20 21-40 41-60 61-80 81-100
81 97
149
206
94
0
50
100
150
200
250
1 2 3 4 5
Diğer Gıda Mühendislerinin Yüzde Kaçı Son Kullanma Tarihi Geçmiş
Ürünü Kullanır?
BULGULAR
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 21
Elde edilen veriler SPSS (Statistical Package for the Social Sciences) 15.0 programı
ile güvenilirlik, temel bileşenler, korelasyon ve regresyon analizlerine tabi
tutularak değerlendirilmiştir.
• Güvenilirlik analizi sonuçları Kullanılan ölçekler genel anlamda
oldukça güvenilirdir
• Temel bileşenler analizi sonuçları Araştırmanın sonuçları güvenilirdir
ve veri setine daha ayrıntılı
istatistiksel analizler yapılabilir
BULGULAR
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 22
• Korelasyon analizi sonuçları;
Korelasyonlar
Etik
Davranma Davranışa Ahlaki Sosyal Yasal Kontrol
Niyeti Yönelik Tutumlar Normlar Normlar Koşullar Yetkisi
Etik
Pearson
Korelasyonu 1 0,527** 0,290** 0,134** 0,108** 0,074*
Davranma Sig. (2-yönlü) 0,000 0,000 0,001 0,007 0,063
Niyeti N 634 634 634 634 634 634
*
**
Korelasyon 0.1 seviyesinde anlamlıdır (2-yönlü).
Korelasyon 0.01 seviyesinde anlamlıdır (2-yönlü).
BULGULAR
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 23
• Çoklu regresyon analizi sonuçları;
Bağımlı Değişken: Etik Davranma Niyeti
Bağımsız Değişkenler Katsayı t İstatistiği Olasılık
Sabit 4,241 131,564 0,000
Davranışa Yönelik Tutumlar 0,549 17,012 0,000
Ahlaki Normlar 0,301 9,340 0,000
Sosyal Normlar 0,140 4,331 0,000
Yasal Koşullar 0,112 3,464 0,001
Kontrol Yetkisi 0,077 2,386 0,018
F İstatistiği 82,648 R2 0,397
p Değeri 0,050 Düzeltilmiş R2 0,392
SONUÇ
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 24
ETİK DAVRANMA
NİYETİ DAVRANIŞA YÖNELİK
TUTUMLAR
Sosyal Normlar
Kontrol Yetkisi Yakalanma Riski ve Cezanın
Büyüklüğü
AHLAKİ NORMLAR
GIDA MÜHENDİSLERİNİN ETİK
ALGISININ GELİŞTİRİLMESİ İÇİN
ÖNERİLER
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 25
• Meslek etiği eğitimi
• Etik bilincinin geliştirilmesi
• Etik iklimin ve örgütsel etik kültürün oluşturulması
• Gıda mühendislerinin yetkilerinin artırılması
• Gıda mühendislerinin bağımsız denetmenler olması
• Gıda mühendisliği etik kodlarının uygulanması
SONRAKİ ARAŞTIRMALAR İÇİN
ÖNERİLER
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 26
• Farklı unsurların modele dahil edilmesi
• Etik kodların etik davranma niyetine etkisinin araştırılması
• Davranışın da gözlemlenmesi ile sonuçların doğrulanması
• Farklı bir davranış ve senaryo kullanılması
• Etik dışı davranışın sonuçlarının da verilmesi ile algılanan davranışsal kontrol
unsurunun etkisindeki değişimlerin gözlenmesi
• Oda üyesi olmayan gıda mühendislerine de anket uygulanması
SUNUMDA YARARLANILAN
GÖRSELLER
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 27
• http://www.wallpaperswala.com/respect/ (Erişim Tarihi: 18.10.2013)
• http://www.123rf.com/photo_8973257_architect-and-engineer-looking-at-plan-on-
construction-site.html (Erişim Tarihi: 19.10.2013)
• http://www.yesilgazete.org/blog/2012/07/27/gida-muhendisleri-size-biz-lazim/
(Erişim Tarihi: 19.10.2013)
• http://spothaber.com/egitim/kpss-2013-ogretmen-atamalari-tarihi-belli-oldu-hangi-
branstan-kac-ogretmen-atanacak-nabi-avci-meb-36599.html (Erişim Tarihi:
19.10.2013)
• http://cobid.wordpress.com/2011/04/01/sizden-sectiklerimiz-doktor-bayanlar/
(Erişim Tarihi: 27.10.2013)
• Ajzen, Icek (1991); “The Theory of Planned Behavior,” Organizational Behavior
and Human Decision Proceses, 50(2), 182.
• http://www.hbacademy.org.uk/Specialist.aspx?name=ajzen (Erişim Tarihi:
19.10.2013)
0 7 . 1 1 . 2 0 1 3 İ R E M U Z U N S O Y A H M E T F E R D A Ç A K M A K 28
TEŞEKKÜR EDERİM…