Bu proje Avrupa Komisyonu’nun sağladığı destek ile finanse edilmiştir (226388-CP-1-2005-1-DE-COMENIUS-C21). Bu çalışma sadece yazarların fikirlerini yansıtmaktadır ve buradaki bilgilerden faydalanılarak yapılan herhangi bir çalışmadan Komisyon sorumlu tutulamaz.

Modül 3 (Teori)

Socrates Comenius 2.1

Modül

Küreselleşme ve Uluslararasılaşma

Yazarlar: Murat Ali DULUPÇU ve Onur DEMİREL, Isparta

E-Posta: dulupcu@iibf.sdu.edu.tr, onurdemirel@yahoo.com İÇİNDEKİLER

1. Küreselleşmenin Tanımlanması............................................................................................................................41.1. Küreselleşmeyi Anlamak: Perdenin Arkası..................................................................................................5

1.1.1. Tarihi Geriplan......................................................................................................................................51.1.2. Aşamalar................................................................................................................................................61.1.3. Küreselleşmenin Bir Aracı: Artan Ticaret.............................................................................................71.1.4. Taşıyıcı Olarak Çok Uluslu Şirketler (ÇUŞ): ÇUŞ ve DYY Teorileri.................................................8

1.1.4.1. ÇUŞ Teorileri.................................................................................................................................81.1.4.1.1. Lokasyon Teorisi...................................................................................................................81.1.4.1.2. Uluslararasılaşma Teorisi.......................................................................................................8

1.1.4.2. DYY Teorileri................................................................................................................................91.1.4.2.1. Ürün Hayat Döngüsü Teorisi.................................................................................................91.1.4.2.2. İçselleştirme Teorisi.............................................................................................................101.1.4.2.3. OLI Paradigması (Eklektik Paradigma)...............................................................................101.1.4.2.4. Diğer Teoriler.......................................................................................................................11

1.2. Küreselleşmenin Farklı Yüzleri..................................................................................................................111.2.1. Mesafenin Ortadan Kalkması..............................................................................................................121.2.2. Ulus-Devletin Sonu.............................................................................................................................131.2.3. Ar-Ge’nin Egemenliği.........................................................................................................................131.2.4. Kültürel Yozlaşma...............................................................................................................................151.2.5. Küyerelleşme.......................................................................................................................................15

2. Küreselleşmenin Etkileri.....................................................................................................................................162.1. Görünür Etkiler...........................................................................................................................................16

2.1.1. Bilgi Teknolojileri ve Teknoloji Akımları..........................................................................................162.1.2. Emeğin Hiper-Hareketliliği ve Küresel Dağılımı................................................................................18

2.2. Derin Etkiler................................................................................................................................................192.2.1. Ekonomik Etkiler.................................................................................................................................19

2.2.1.1. Gelir, Gelir Dağılımı ve Yoksulluk.............................................................................................192.2.1.2. Sermaye, Finans, DYY ve ÇUŞ’lar.............................................................................................202.2.1.3. Üretim ve Rekabet Edebilirlik.....................................................................................................222.2.1.4. Bilginin Küreselleşmesi...............................................................................................................23

2.2.2. Çevresel Etkiler...................................................................................................................................242.2.3. Sosyal Etkiler.......................................................................................................................................25

3. Küreselleşme Tartışmaları..................................................................................................................................263.1. Küreselleşme Yanlıları: Neo-Liberal Görüş...............................................................................................263.2. Küreselleşme Karşıtları: Anti-Küresel Hareketler......................................................................................27

4. Uluslararası Ticaret Teorileri..............................................................................................................................294.1. Smith ve Ricardo: Klasik Görüş..................................................................................................................294.2. Neo-Klasik Ticaret Teorileri.......................................................................................................................304.3. Alternatif Teoriler.......................................................................................................................................314.4. Yeni Ticaret Teorileri..................................................................................................................................33

5. Küreselleşmenin ve Uluslararasılaşmanın Düzenlenmesi..................................................................................335.1. Uluslararası Örgütler...................................................................................................................................34

5.1.1. Uluslararası Para Fonu - IMF..............................................................................................................345.1.2. Dünya Bankası - WB...........................................................................................................................355.1.3. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü - OECD...............................................................................355.1.4. Dünya Ticaret Örgütü – WTO.............................................................................................................365.1.5. Birleşmiş Milletler – UN.....................................................................................................................36

5.2. Uluslararası Entegrasyonlar........................................................................................................................365.2.1. Avrupa Birliği - AB.............................................................................................................................375.2.2. Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği - APEC............................................................................................375.2.3. Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması - NAFTA........................................................................375.2.4. Avrupa Serbest Ticaret Birliği - EFTA...............................................................................................385.2.5. Diğerleri...............................................................................................................................................38

6. Gelecek: Ne Getirecek?......................................................................................................................................39

2

KISALTMALAR

AB............................: Avrupa BirliğiABD.........................: Amerika Birleşik DevletleriAFTA.......................: ASEAN Serbest Ticaret AnlaşmasıAGİK.......................: Avrupa Güvenlik ve İşbirliği KonferansıAGİT........................: Avrupa Güvenlik ve İşbirliği TeşkilatıAPEC.......................: Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliğiAr-Ge.......................: Araştırma GeliştirmeBİT...........................: Bilgi ve İletişim TeknolojileriCEFTA....................: Orta Avrupa Serbest Ticaret AnlaşmasıCIS...........................: Bağımsız Devletler TopluluğuCW...........................: Kurumsal GözlemÇUŞ.........................: Çok Uluslu ŞirketDYY........................: Doğrudan Yabancı YatırımEEA.........................: Avrupa Ekonomik AlanıEFTA.......................: Avrupa Serbest Ticaret BirliğiFE............................: Yeryüzü DostlarıGATT......................: Ticaret ve Gümrük Tarifeleri Genel AnlaşmasıGSYİH...................... Gayri Safi Yurt İçi HâsılaIBRD........................: Uluslararası İmar ve Kalkınma BankasıIDA..........................: Uluslararası Kalkınma BirliğiIFG...........................: Uluslararası Küreselleşme ForumuIMF..........................: Uluslararası Para FonuNAFTA....................: Kuzey Amerika Serbest Ticaret AnlaşmasıNATO......................: Kuzey Atlantik Anlaşması ÖrgütüOECD......................: Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği ÖrgütüOEEC.......................: Avrupa Ekonomik İşbirliği ÖrgütüPGA.........................: İnsanların Küresel HareketiSSCB.......................: Sosyal Sosyalist Cumhuriyetler BirliğiTFP..........................: Toplam Faktör ÜretkenliğiUN...........................: Birleşmiş MilletlerWB...........................: Dünya BankasıWEF.........................: Dünya Ekonomik ForumuWSF.........................: Dünya Sosyal ForumuWTO........................: Dünya Ticaret Örgütü

3

KÜRESELLEŞME & ULUSLARARASILAŞMA

1. Küreselleşmenin Tanımlanmasıİş dünyasından siyasetçilere, akademisyenlerden her kesimden vatandaşlara kadar

herkesin kullandığı ancak anlamı ve içeriği üzerinde kimsenin tam olarak uzlaşamadığı kavramlardan bir tanesi de “Küreselleşme”dir. Küreselleşme (globalleşme) kavramının kökü “küresel” kelimesidir. Küresel kelimesi, farklı dillerde farklı anlamlar da kazanabilmektedir. Kelimenin en bilinen anlamı üç boyutlu bir şeklin ifadesidir. Meydan Larousse’un tarifine göre ise küresel, “tümüyle ele alınmış olan” anlamındadır. Batı dillerinde de küresel kelimesine yüklenen anlam budur. Bunun ötesinde kavram Fransızcada “homojenlik” anlamını da içermektedir. Yani bu terime hem “bütünsellik” hem de “homojenlik” olguları yüklenmiştir.

Küreselleşme kavramının bugün kullandığımız anlamda ilk olarak ifade edilmesinde ise değişik görüşler mevcuttur. Buna göre, günümüzde verilen anlam olarak küresel (global) sözcüğünün kökeni, 400 yıl öncesine gitse bile, ilk olarak 1960 yılında Kanadalı sosyoloji profesörü Marshall McLuhan’ın "İletişim Üzerine Araştırmalar" adlı kitabında kullandığı “global köy” kavramına dayanmaktadır. Bazı iddialara göre ise, küreselleşme kavramı ilk kez 1980’lerde Harvard, Stanford ve Columbia gibi prestijli Amerikan okullarında kullanılmaya başlanmış ve yine bu çevrelerce popüler hale getirilmiştir. Diğer bir iddia ise küreselleşmenin ilk kavramları ve tahminlemelerinin 1897 yılında “dev şirketler” terimi ile Amerikalı girişimci-bakan Charles Taze Russell tarafından kaleme alındığıdır.

Ronald Robertson'nın “Globalleşme” adlı kitabı ise, terime kavramsal bir içerik kazandırmıştır. 1980’lerde akademik çevrelerde bile yaygın olarak kullanılmayan kavram, 1990'lı yıllarda gittikçe yaygın bir biçimde toplumsal değişim kuramlarını açıklamada anahtar bir kavram olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Amerikan Ulusal Savunma Enstitüsü küreselleşmeyi “malların, hizmetlerin, paranın, teknolojinin, fikirlerin, enformasyonun, kültürün ve halkların hızlı ve sürekli bir biçimde sınır ötesine akışı” biçiminde tanımlamaktadır. Enstitüye göre, küreselleşme sayesinde ekonomiler arasında daha önce örneği görülmemiş bir bütünleşme sağlanmakta, bir enformasyon devrimi yaşanmakta ve pazarlar, şirketler, örgütler ve yönetim uluslararası hale gelmektedir.

Tanımdan da görüleceği gibi, küreselleşme pek çok kavramı içerisine alan bir olgudur. Tek başına ne siyasi veya ekonomik bir süreç olarak ne de üretim veya sermaye hareketlerinin dünya çapına yayılması olarak değerlendirilebilir. Küreselleşme olgusu bütün bu sayılanları içerisine alan ve tümünü kuşatan bir süreci içermektedir.

Dolayısıyla küreselleşme kavramı herkes tarafından farklı anlamlandırılabilen bir kavramdır. Zaman/mekân, boyutları, sebep/sonuç döngüleri ve perspektifleri açısından farklı şekillerde yorumlanabilmektedir. Dolayısıyla farklı kişiler tarafından farklı anlamlar içerebilecek şekilde kullanılabilmektedir. Hatta kavramın hangi anlamda kullanıldığına dair akademik çalışmalar bile yapılmaktadır. Bu çalışmalardan bir tanesinde kavramın disiplinlere göre faklılaştırılması önerilmektedir.

Bu çalışmada ise, geniş, karmaşık ve çelişkili etkilere sahip küreselleşme kavramı kültürel, sosyal, siyasal ve tarihsel göndermelerde de bulunularak daha ziyade ekonomik boyutlarıyla incelenmeye çalışılmıştır.

Çalışma bu şekliyle, kariyer patikalarını şekillendirmek ve çalışma hayatına hazırlanmak için küreselleşmeyi doğru yorumlamak zorunda olan gençlere yardım amacını taşımaktadır. Bu zorunluluk gençlerin geleceğini şekillendirebilmek için küreselleşme ve uluslararasılaşma üzerine düşünmelerini gerektirmektedir. İş imkânları ulusal sınırları aştığı gibi, dünyanın çeşitli ülkelerinde meydana gelen ekonomik, sosyal ve politik gelişmeler de firmaları, ülkelerin ekonomi politikalarını, istihdam piyasalarını, ulusal politikaları ve bireysel girişimleri çok rahatlıkla etkileyebilmektedir.

4

1.1. Küreselleşmeyi Anlamak: Perdenin ArkasıBugün emek ve sermaye daha önce görülmemiş hızda ve miktarlarda ülkeler ve şirketler

arasında dolaşmaktadır. Dolayısıyla sermaye hareketleri, üretim ve hizmet faaliyetleri, ticari ve teknolojik gelişmeler uluslararası bir nitelik kazanmaktadır. Tek tuşla milyarlarca dolar ülkeler arasında rahatlıkla transfer edilebilmektedir. Bu çerçevede, işletmelerin karşı karşıya kaldıkları rekabetin de kaçınılmaz olarak boyutları ve etki alanı değişmekte, işletmeler çok uluslu nitelik kazanmakta, üretim ve hizmet faaliyetleri, ülkeler arası yatay entegrasyonu artırmaktadır. Çok uluslu şirketler (ÇUŞ) ve doğrudan yabancı yatırımlar (DYY), ulusal ekonomilerin işleyişinde giderek daha etkili olmaya başlamaktadır. Artık ulusal sınırlar ortadan kalkmakta veya en azından eski katılığını kaybetmekte ve dünya, iktisadi, siyasi ve kültürel bir bütünlüğe doğru gitmektedir.

Bu değişim ve dönüşüm sürecinin tarihsel kökenleri bulunmakta ve süreç insanlığın ilk dönemlerine kadar dayandırılabilmektedir. Öte yandan ise küreselleşmenin özellikle belirli gelişmelerden sonra hızlandığı görüşü hâkim olup, bu gelişmelere göre küreselleşme süreci aşamalara ayrılabilmektedir. Tüm bu gelişmeler ve aşamalar sonucunda dünyada ticaret artmakta, bu artışın ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel etkileri doğmaktadır. Ticaret, mal ve hizmetlerin tüm dünyaya yayılmasını sağlarken, kültürlerin de yayılmasını, etkileşimini ve rekabetini doğurmaktadır. Dünya çapında markalaşma, pop starlar, birbirlerine benzeyen TV programları bu noktada akla gelen benzeşmelerdir. Ekonomik hareketlilik kültürleri etkilerken, bazen de kültürler ekonomik faaliyetleri biçimlendirmektedir. Dahası, ticaretin yetersiz veya etkinsiz kaldığı noktalarda ÇUŞ’ların ve DYY’nin doğmasıdır. Bu değişim, dünya ekonomisi başta olmak üzere tüm insani değerleri etkilemekte ve yeni oluşumlar sonucunda farklı yapılanmaların doğmasına sebep olabilmektedir.

1.1.1. Tarihi Geri PlanGünümüz dünyasının en moda kavramlarından biri olan küreselleşme aslında 20.

yüzyılın bir buluşu değildir. Çakmaktaşı ticareti yapan Neandertal insandan beri ticaret uluslararası bir kimlik taşımakta ve küreselleşme ilk çağlardan bu yana tarih sahnesinde boy göstermektedir. İpek Yolu’nun Çin’de başlayıp, Pers İmparatorluğu’nun sınırlarına eriştiği ve Roma İmparatorluğu’na doğru ilerlediği zamanlarda, Roma İmparatorluğu, Pers İmparatorluğu ve Çin Hanedanlığı zamanlarında var olmuştur. İslamiyet’in Altın Dönemi de bir örnektir: Müslüman tüccar ve kâşiflerin, Eski Dünya çapında mahsullerin, ticaretin, bilginin ve teknolojinin küreselleşmesi ile sonuçlanan erken küresel ekonomi yaratmaları ve Moğol İmparatorluğu zamanında da İpek Yolu boyunca daha fazla entegrasyonun sağlandığı zamanlar. Küresel entegrasyon, Portekiz ve İspanyol İmparatorluklarının Hindistan’a ulaştıktan sonra 16. ve 17. yy.larda dünyanın tüm köşelerine ulaşmalarıyla Avrupa ticaretinin genişlemesi yoluyla devam etmiştir. Roma İmparatorluğu ile Osmanlı İmparatorluğu hükümranlıkları süresince "keşfedilmiş" dünyada egemenliklerine uygun olan "dünya sistemleri" geliştirmiş ve Pax Romana ile Pax Ottoman 19. yüzyıl öncesindeki küreselleşmenin birer örneğini oluşturmuştur. İnsanoğlu "tüm dünyayı kapsayan ve etkileyen" modern anlamdaki ilk küreselleşme sürecine 19. yüzyılda İngiltere’nin geliştirdiği dünya düzeni olarak bilinen Pax Britannica ile şahit olmuştur. Sanayi devrimi ile otomasyon ağının gelişmesi küreselleşme sürecine hız kazandırmıştır. İki önemli dünya savaşı ve akabinde yaşanan Amerika Birleşik Devletleri (ABD) – Sosyal Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) rekabeti insanlığı çok tehlikeli bir noktaya getirmiştir. Bunun üzerine iki blok arasında gerilimin azaltılması için "güç"ün değil "norm"un işlerlik kazanması gerektiği gerçeği kendini hissettirmiştir.

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı (AGİK) düşüncesi bu normun ortaya çıkış noktası olmuştur. Konferansın ve dolayısıyla ikinci küreselleşme dalgasının ilk halkasını oluşturan Helsinki Konferansı’nda kabul edilen Nihai Senet ile iki blok arasında güvenlik, ekonomi, ticaret, enerji ve insani konularda genel bir anlaşmaya varılmıştır. Ardından 1977–78 Belgrat, 1980–83 Madrid, 1986–89 Viyana ve 1990 Paris zirveleri gerçekleşmiştir. "Yeni

5

Bir Avrupa İçin Paris Şartı" kabul edilmiştir. 1990 Kopenhag, 1991 Moskova İnsani Boyut, 1992 Prag, Viyana Güven Artırıcı Önlemler ve Helsinki zirveleriyle de küreselleşme sürecine yeni halkalar eklenmiştir. Son olarak Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'nın (AGİT) 1996 Lizbon ve 1999 İstanbul zirveleri sonucunda "sınır tanımayan insan hakları" kavramının gündeme gelmesiyle 2000’li yıllarda "demokrasi ve insan hakları" çerçevesinde daha uyumlu bir dünyanın yaratılmasına önemli katkılarda bulunulmuştur. SSCB’de 1985 yılından itibaren Gorbaçov tarafından planlı ekonominin modifiye edilmesi amacıyla yeniden yapılandırma anlamına gelen Prestroyka reformları kabul edilmiştir. Bu reformlar ile iş dünyasının kısmen liberalleşmesi amaçlanmıştır. Glasnost da bu süreçte devlet kurumlarındaki yozlaşmanın kamuya açıklık ve şeffaflık aracılığıyla azaltılmasını amaçlamıştır.

Bugün kitapların tozlu sayfalarında yer alan bu tarihsel arka plan aslında günümüz büyük değişimlerinin altyapısını oluşturmaktadır.

1.1.2. AşamalarDevam etmekte olan küreselleşme süreci, kolonileşme, köle ticareti, yabancı ülkelerde

kilise inşası, yüksek kapasiteli taşımacılık sektöründe buluşlar, sanayileşme, şehir ve ülkeler arasın otoyol inşası, elektrik ve elektronik altyapısı gibi aşamaları içerecek şekilde pek çok aşamaya ayrılabilir. Buna karşın Robertson, genellikle günümüze özgü bir şey olarak düşünülen küreselleşmenin, aslında moderniteden ve kapitalizmden önce başlayan bir süreç olduğunu iddia eder ve bu süreci, beş evreye ayırır ve 1960’da başlayan son evrenin belirsizlikler içerdiğini öne sürer.

Genel kabul görmüş diğer bir ayrıştırma ise küreselleşme sürecini üç aşamaya ayırır.

Tablo 1: Küreselleşmenin AşamalarıAşamalar Birinci Küreselleşme

1490İkinci Küreselleşme

1890Üçüncü Küreselleşme

1990

İtici Güç Denizcilikteki gelişmeler Sanayileşme ve doğurduğu gereksinmeler

1970lerde Çokuluslu Şirketler, 1980lerde İletişim Devrimi, 1990larda Batı’nın rakibinin kalmaması

Yöntem Önce kâr, sonra askeri işgal

Önce misyonerler, sonra kâşifler, sonra ticari şirketler, en sonunda işgal

Kültürel-ideolojik etki, böylece ülkenin her yanı kendiliğinden etkileniyor

Haklı Gösteriş Putperestlere tanrının dinini götürme

Beyaz adamın yükü, uygarlaştırıcı görev, ırkçı teoriler

En yüksek uygarlık düzeyi, uluslararası topluluğun iradesi, piyasanın gizli eli, küreselleşme herkesin ortak çıkarınadır

Siyasi Yapı İmparatorluklar ve Sömürgecilik Ulus-Devletler Bölgesel ve Ekonomik Entegrasyonlar

Sonuç Sömürgecilik Emperyalizm KüreselleşmeKaynak: Yaman, 2001.

Birinci Küreselleşme (1490): Batı’nın denizler ötesi keşifleri ile başlamıştır. Keşifleri, sömürge imparatorluklarının kurulması takip etmiştir.

İkinci Küreselleşme (1890): Batı’nın ikinci yayılması 1870’ten sonra başlamış ve 1890’larda kurumsallaşmıştır. Sanayi devrimi sonrası yararlanılan teknoloji, Batı ile dünyanın diğer bölgeleri arasında çok büyük orantısızlık doğurmuştur. Bu fark, Batılı ülkelerin sanayi devrimini yaşamamış ülkelerin pazarlarına açılmaları ve bu ülkelerdeki kaynakları kullanmaları ile sonuçlanmıştır. Kâr marjlarını düşüren kıyasıya bir rekabet başlamıştır. Bu rekabet, önceleri toprakların ve kaynakların bolluğu sayesinde firmalar düzeyinde kalırken, boş toprakların bitmesinden sonra devletler düzeyine yükselmiştir. Artan rekabet, çatışmaları ve 1. Dünya Savaşı’nı doğurmuştur.

Birinci ve bundan 21 yıl sonra gerçekleşen İkinci Dünya Savaşları’ndan sonra dünya pek çok yönden değişmiştir. Alışılmış dengelerin hemen hemen tümü çökmüş ve dünyada yeni bir oluşum başlamıştır. Çöken ve değişen dengelerin başında eski ekonomik güçler ve bunlara bağlı olan siyasi otoriteler gelmiştir. İmparatorluk ve krallıklar ile bunların güç kaynağı olan ve çeşitli kıtalara yayılan sömürgeleri tek tek bağımsızlıklarını ilan ederek dağılmışlardır. Ekonomik ve siyasi dengeler değişirken buna paralel olarak sosyal ve kültürel

6

değer ve dengeler de yok olmuş, ortaya çıkan boşlukları yeni dengeler doldurmuştur. Bunlardan birisi ABD, diğeri ise SSCB’dir. Böylelikle dünyada iki kutup ve iki yeni blok oluşmuştur. Fakat 2. Dünya Savaşı sırasında çok büyük değişiklikler olmuştur. Avrupa’nın büyük bir kısmı harap durumdayken ABD’de endüstriyel ekonomi çok büyük bir büyüme göstermiştir.

Üçüncü Küreselleşme (1990): İlk iki küreselleşmede kararsız dengeler ortaya çıkmıştır. Bağımsız ülke sayısı çok artmış çatışmalar çoğalmış ve hızlanmıştır. Azgelişmiş ülkelerde ise kimlik çatışması doruğa ulaşmıştır.

Batı’nın ulusal pazarları yetmemekte, pazarın bütün dünyayı içine alacak kadar genişletilmesi istenmekteydi. Bu süreçte de Batı’nın karşısında 1490 veya 1890 küreselleşmelerindeki rakipler mevcut değildi. Çünkü bu üçüncü küreselleşme hem Sovyet Bloğu’nun yıkılmasına yol açan etken olmuş, hem de bu yıkılma sonucunda Batı, dünyayı fethetmede tek başına kalmıştır. 1970lerden başlayarak, ÇUŞ’ların dünya ekonomisine egemen olması, 1980lerde Batı’nın optik kablo, haberleşme uyduları, bilgisayarlar, internet gibi teknolojik buluşları devreye sokarak yarattığı iletişim devrimi ve 1990larda SSCB’nin dağılması sonucu güç dengesinin ortadan kalkması ve Batı’nın yeniden tek güç odağı haline gelmesi sebebiyle üçüncü küreselleşme ilk iki küreselleşmeden daha güçlü, yaygın ve hızlıdır. Dolayısıyla küreselleşme önüne geçilemeyen, uyum sağlanması, karşısında stratejiler geliştirilmesi gereken bir süreç haline gelmiştir.

1.1.3. Küreselleşmenin Bir Aracı: Artan Ticaret1950 yılında 380 milyar dolar olan dünya ticaret hacmi 2005 yılında 21,2 trilyon dolara

çıkmıştır. Dünya ticaretindeki bu kadar hızlı artışın sebepleri arasında, “Yeni Dünya Düzeni” veya “Reganomics” kavramları ile ifade edilebilen, gümrük tarifelerindeki düşüşler, ülkeler ve bölgeler arasında yapılan ticaret anlaşmaları, bölgesel entegrasyonlar, iletişim ve ulaştırma teknolojilerindeki ilerlemeler ve ucuzlama, ticarete konu olan malların kitlesel ve tam zamanlı olarak üretilmesi ve standartlaşmış olması, insan ihtiyaçlarının benzeşmesi ve insanlar için yeni ihtiyaçların yaratılması sayılabilir.

Tablo 2: Mal Ticareti GelişmeleriMilyar $ 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Dünya İhracat 5.163,5 5.401,3 5.589,2 5.498,9 5.709,5 6.452,5 6.185,6 6.485,7 7.578,3 9.203,1 10.431,2İthalat 5.283,9 5.545,1 5.738,1 5.681,4 5.919,6 6.724,0 6.481,1 6.739,8 7.856,6 9.555,6 10.783,4

Almanya İhracat 523,5 524,6 512,9 543,8 543,5 551,8 571,6 615,8 751,6 909,9 969,9İthalat 463,9 459,1 445,7 471,5 474,0 497,2 486,1 490,3 604,6 715,7 773,8

Çek Cumh.

İhracat 21,3 22,2 22,4 25,9 26,6 29,1 33,3 38,5 48,7 69,0 78,2İthalat 25,1 27,8 27,1 28,3 28,5 32,0 36,3 40,7 51,7 70,0 76,7

Litvanya İhracat 2,7 3,4 3,9 3,7 3,0 3,8 4,6 5,5 7,2 9,3 11,8İthalat 3,7 4,6 5,6 5,8 4,8 5,5 6,4 7,7 9,8 12,4 15,5

Türkiye İhracat 21,6 23,2 26,3 27,0 26,6 27,8 31,3 36,1 47,3 63,2 73,4İthalat 35,7 43,6 48,6 45,9 40,7 54,5 41,4 51,6 69,3 97,5 116,6

ABD İhracat 584,7 625,1 689,2 682,1 695,8 781,9 729,1 693,1 724,8 818,8 904,4İthalat 770,9 822,0 899,0 944,4 1.059,4 1.259,3 1.179,2 1.200,2 1.303,1 1.525,5 1.732,3

Kaynak: World Trade Organization, 2006, s. 199 – 202.

Dünya ticaretindeki bu artış herhangi bir menşe ülkedeki mal ve hizmetlerin diğer ülkelerde tüketimini imkânlı kılarken, menşe ülkelerin tüketim kalıplarının, kültürünün, sosyal yaşamının ve yaşamdan beklentilerinin tüm dünyaya yayılmasına sebep olmaktadır. Bu süreçte dikkati çeken nokta, tüm ülkelerin belirli miktarlarda ihracat yapmalarına rağmen, toplam ihracat içindeki paylarının farklı olmasından dolayı dünya üzerindeki etkilerinin de farklı olmasıdır. Dünya ihracat rakamlarına bakıldığı zaman 2004 ve 2005 yılları hariç, ABD’nin egemenliği söz konusudur. Dolayısıyla, ticaretin arttığı küreselleşme sürecinin aynı zamanda Amerikanlaşma olarak adlandırılması tesadüf değildir.

Dünya ticaret hacminin dünya gelirine oranı olarak 1999 yılındaki % 46,63’lük oran ile 2005 yılındaki % 53,84’lük oran karşılaştırılacak olursa bu kısa zaman aralığında bile dünya

7

ticaretinin dünya gelirinden daha hızlı artış gösterdiği, uluslararası ticaretin ve küreselleşmenin ne kadar önemli olduğu görülmektedir. Ticaretin artan payı, ticaretin dünya üzerindeki etkilerini de arttırmakta, bu konuya dair olumlu ve karşıt fikirleri doğurmaktadır.

1.1.4. Taşıyıcı Olarak Çok Uluslu Şirketler (ÇUŞ): ÇUŞ ve DYY TeorileriÇUŞ, DYY yapmış ve birden fazla ülkede katma değer üretimi yapan ve bu sürecin

sahibi olan şirketlerdir. Bu şirketler kendi ülkesinde üretip, ihraç etmek yerine, ürünün pazarlanacağı ülkede üretimi tercih edebilmektedirler. Bu tercih şirket bakış açısından değil de ülkeler veya yatırımın menşei açısından incelenirse DYY konusu ile karşılaşılmaktadır.

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (Organization for Economic Co-Operation and Development-OECD) ve Uluslararası Para Fonu’nun (International Monetary Fund-IMF) yaptığı ortak çalışmalar sonucunda DYY’nin ortak bir tanımına ulaşılmıştır. Buna göre DYY, bir ekonomide yerleşik bir işletmenin başka bir ülkede uzun süreli bir ilişki kurmak amacıyla yaptığı uluslararası yatırımdır.

1.1.4.1. ÇUŞ TeorileriÇUŞ, 17. yy.da ilk ÇUŞ olarak belirtilen Hollanda Doğu Hindistan Şirketi’nin (Dutch

East India Company) kurulmasıyla iş dünyasını ilgilendiren bir kavram haline gelmiştir. Uluslararası ticaretin yüksek riskler içermesinden dolayı, Hollanda Doğu Hindistan Şirketi küreselleşmenin önemli bir itici gücü olan hisse çıkarma yolu ile riski paylaştıran ve ortak sahipliği olanaklı kılan ilk firma olmuştur.

Modern anlamda ilk ÇUŞ’lar ise, 19. yy.da Avrupa merkezli olmak üzere Belçika’da (Cockeril), Almanya’da (Bayer), İsviçre’de (Nestle), Fransa’da (Michelin) ve İngiltere’de (Lever) ortaya çıkmış ve gümrük tarifelerinden dolayı, ihracatta karşılaşılan güçlükleri aşmak kaygısıyla yabancı pazarlarda yatırımlar yapmak yöntemini uygulamışlardır. ÇUŞ’ların amacı, sermayeyi ucuz olduğu yerlerden elde edip ve en yüksek karı getireceği yerlerde kullanmaktır.

Günümüzde, küreselleşme sürecine paralel olarak dünyada ÇUŞ’ların sayısı ve etkinliği büyük artış göstermiştir. Bu tür işletmelerin dünyadaki toplam sayısı 2000 yılı itibariyle 37.000’den fazladır. ÇUŞ’ların dünyanın çeşitli ülkelerindeki şube veya temsilciliklerinin sayısı 450.000’e ulaşmıştır. Bu sebepten dolayı, ÇUŞ teorileri ortaya konmuştur. Bunların en önemlileri lokasyon ve uluslararasılaşma teorileridir.

1.1.4.1.1. Lokasyon TeorisiLokasyon teorisine göre üretimin gerçekleştirileceği yer, kaynaklar tarafından belirlenir.

Üretim yerinin belirlenmesinde belirleyici faktörler ulaşım maliyetleri ve ticari engellerdir. Eğer ulaşım maliyetleri çok fazla ise üretim, pazar durumundaki ülke veya bölgede yapılmaktadır. Öte yandan üretimin pazar durumundaki ülkeye kaymasının bir sebebi de bu ülkenin uygulamış olduğu yüksek gümrük vergileridir.

1.1.4.1.2. Uluslararasılaşma TeorisiUluslararasılaşma teorisine göre birçok işletme tarafından değişik yerlerde yapılabilecek

olan üretimin aynı işletme tarafından yapılmasının nedeni, faaliyetlerin tek bir işletme bünyesinde gerçekleştirilmesinin daha kârlı olmasıdır.

ÇUŞ’ların uluslararasılaşmasına dair birinci yaklaşım, uluslararasılaşmanın avantajını açıklarken teknoloji transferinin önemini vurgular. Teknoloji transferi bazen zorluklarla karşılaşabilmektedir. Potansiyel bir alıcının, bilginin gerçek değerini bilmesi zordur. Bunun yanında bilgi genelde paketlenip satılan bir mal değildir. Bilgi üzerindeki hakların korunması da oldukça güçtür. Dolayısıyla ÇUŞ’ların yabancı ülkelerde kendi işletmelerini kurmaları, teknolojilerini başka bir işletmeye satmaları ile karşılaştırıldığında daha kârlı olmaktadır.

İkinci yaklaşım ise dikey entegrasyon üzerine yoğunlaşmaktadır. Örneğin, iki işletmenin de piyasada tekel oldukları varsayımı altında, birinci işletmenin ürettiği ürünleri üretim girdisi olarak kullanan ikinci işletme fiyatları düşürmek isterken, birinci işletme ise fiyatları

8

yükseltmek isteyecektir. Dolayısıyla işletmeler arasında bir çatışma oluşacaktır. Bunlara ek olarak iki işletme arasındaki arz ve talep dengesizlikleri nedeni ile koordinasyon sorunları oluşabilecektir. Değişen fiyatlar her iki işletme için büyük riskler oluşturacaktır. Bu iki işletme dikey bir şekilde entegre olabilirse bu sorunlar oluşmayacaktır veya derecesi azalacaktır.

1.1.4.2. DYY TeorileriDYY günümüzde ticaretin bir kısmını ikame ve temsil etmesi ve DYY’nin çıktığı ve

girdiği ülkelere etkileri dolayısıyla en az ticaret kadar incelenmeye başlanmıştır. Bu incelemeler teoriler ile sonuçlanmış; bu teoriler zaman içerisinde çeşitlenmiş, akımlar, ekonomik teoriler ve yarattıkları etkilere göre evrimleşmişlerdir.

Aksak rekabete dayalı DYY teorilerin ana akımını Ürün Hayat Döngüsü Teorisi, İçselleştirme Teorisi ve Eklektik Paradigma oluşturmaktadır. Bu ana akım teorilerinin yanında yardımcı teoriler de ortaya konmuştur.

Bu teorilerin hiçbiri tek başına tüm DYY akımlarını açıklamakta yeterli olmamalarına rağmen her biri DYY akımlarının açıklanmasında önemli katkılarda bulunmuşlardır.

1.1.4.2.1. Ürün Hayat Döngüsü TeorisiTeori geleneksel Neo-klasik ticaret teorisinin açıklamadığı uluslararası üretimi

açıklamaya çalışmaktadır. Teori, Vernon’un 1966 yılında yazdığı “Uluslararası Yatırım ve Ürün Hayat Döngüsünde Uluslararası Ticaret” makalesi ile literatürde önem kazanmaya başlamıştır.

Şekil 1: Ürün Hayat Döngüsü Teorisi

Kaynak: [Erişim adresi: http://people.hofstra.edu/geotrans/eng/ch5en/conc5en/img/productlifecycle.gif], (Erişim tarihi: 04.02.2008).

Teoriye göre yenilik öncelikle kişi başına gelirin veya alım gücünün fazla olduğu doyurulmamış piyasalarda ortaya çıkacaktır. Çünkü bu tip piyasalarda, yeniliği barındıran ve dolayısıyla araştırma-geliştirme (Ar-Ge) maliyetlerini de içerdiği için yüksek fiyatlı olan ürünün satışı kolay olacaktır. Ayrıca bu tip piyasalarda üretici ile tüketici arasındaki haberleşme de gelişmiştir. Dolayısıyla ürünün standartlaşması sürecinde önem arz eden geri bildirimlerin kolay olduğu piyasalar ilk üretim lokasyonu olarak uygundur.

Ürün böyle bir piyasada üretilmeye başlandıktan sonra ürüne olan talep zamanla artar ve ürün standartlaşır. Artan standartlaşma ürün farklılaştırması sürecinin sonunu getirmez, aksine artan rekabet uzmanlaşmayı da beraberinde getirir (Radyo üretiminden masa radyosu, otomobil radyosu ve mobil radyoların üretimine geçilmesi gibi).

Artan rekabet üretim yeri seçimini etkiler. Ürün standartlaştığı için üretim de standartlaşır ve esnekliğe olan ihtiyaç düşer ve ürünün maliyeti önem kazanmaya başlar. Maliyetin önem kazanması, üretimin maliyetlerin düşük olduğu yerlere kayıp kaymayacağı

Zaman

Miktar

O

Aşama 1 Aşama 2 Aşama 3 Aşama 4 Aşama 5

İthalat

İhracat İthalat

İhracat

Tüketim

Üretim

Tüketim

Üretim

YenilikçiÜlke

TaklitçiÜlke

9

sorusunu akla getirmektedir. Bu karar da, ulaştırma maliyetlerinin eklendiği ilk üretim yerindeki maliyetlerin dış ülkedeki maliyetler ile karşılaştırılması sonucunda verilir.

Karar sonucunda üretim emek maliyetlerinin yüksek olduğu kaynak ülkeden emek maliyetinin görece düşük olduğu gelişmekte olan ülkelere kayar.

Menşe ülke bu sürecin başlangıcında üretimini ve pazarlamasını sadece kendi ülkesinde yaparken, zamanla ihracata başlar ve ardından da üretimini dış ülkelere kaydırır. Son olarak da üretiminin büyük bir kısmını yurt dışına kaydırarak net ithalatçı konumuna gelebilir.

Ürün döngüsü teorisi DYY akımlarını açıklamada önemli katkılarda bulunmuşsa da hammadde arayan yatırımları açıklamakta kullanılamamaktadır. Ayrıca teori ürün döngülerinin kısa süreli olduğu durumlarda güçsüzleşmesi, yeni buluşların genelde ÇUŞ tarafından yapıldığı günümüz ekonomik yapısında anlamının azalması, belirsizliğe ve sınır ötesi üretimde maliyetlere gereğinden fazla önem vermesiyle eleştirilmektedir.

1.1.4.2.2. İçselleştirme Teorisiİçselleştirme teorisi ÇUŞ’ların bir piyasada satış yapmasında kiralama veya lisanslama

yöntemini mi kullanacağını yoksa DYY yoluyla bizzat kendisinin mi üretim yapacağını açıklamaya çalışır. Yani neden bir firma kendi ülkesinde üretip, ihracat yapmak yerine doğrudan yatırımı tercih eder sorusuna cevap arar.

Teori Buckley ve Casson’un 1976’daki çalışmaları üzerine temellenir. Teoriye göre firmalar kârlarını aksak rekabet ortamında maksimize ederler. Bu aşamada

Ulaştırma maliyetleri yüksek maliyetli, ticaret engelleri fazlaysa, Dış piyasa hakkında bilgi edinememe riski yüksekse, Alıcı ve satıcı arasında bilgi asimetrisi varsa, Piyasada işlem maliyetlerini arttırıcı durumlar varsa şirket içselleştirme yoluna gider

ve DYY yapar.Firmalar içselleştirme sonucunda gecikme, pazarlık ve müşteri belirsizliklerinden

kaçınabilme, hükümetin yaptığı düzenlemelerin etkilerini transfer fiyatlandırması yoluyla en aza indirebilme ve piyasalar arasında fiyat farklılaşması uygulayabilme gibi faydalar elde ederler.

1.1.4.2.3. OLI Paradigması (Eklektik Paradigma)DYY teorileri arasında kapsamı en geniş teoridir. Dunning bu teoriyi kendinden önceki

pek çok çalışmayı bir araya getirerek (eklektik) yaratmıştır.Dunning’e göre bir firmanın yurtdışında üretim yapması şu üç koşula bağlıdır:1. Firma maddi veya maddi olmayan mal ve becerilere sahip olmalıdır ki üretim

yapacağı dış ülkede ulusal bilgi ve tecrübeye sahip yerli firmalarla rekabet edebilsin.2. Gideceği ülkede elde edeceği bir avantaj sayesinde, gidilen ülkede üretim yapmak,

kaynak ülkede üretip ihraç etmekten daha karlı hale gelmelidir.3. Firmanın DYY yapması, bu becerilerini satması, kiralaması veya lisanslamasından

daha karlı olmalıdır.İşte bu koşullar sırasıyla Dunning’in kısaca OLI ismini verdiği mülkiyet (Ownership-O),

konum (Location-L) ve içselleştirme (Internalization-I) avantajlarıdır.Bu avantajlardan mülkiyet avantajı, gelir getiren niteliklere imtiyazlı (patent, ticari sır

veya ticari marka ile) sahipliği ve ayrı ama ilişkili aktivitelerin tek merkezden yönetimi (ölçek ekonomisi ve sinerji, coğrafi risk yayılımı ve sınır ötesi arbitraj olanağı ile) ile elde edilebilecek avantajlardır.

Konum avantajı ise yatırımın yapılacağı dış ülkedeki üretim şeklinin üstünlüğü, yüksek ulaştırma maliyetleri, ucuz işgücü, müşteriye yakınlık, yerel imaj ve dış ülkenin uyguladığı ticaret uygulamaları gibi etkenlerden doğan avantajlardır.

İçselleştirme avantajı ise firmanın tam rekabette çalışmamasının getirmiş olduğu avantaj anlamına gelmektedir.

Teori diğer teorilere göre daha kapsamlı olmasına rağmen yine de eleştirilere maruz kalmıştır. Bunlardan bir tanesi değişken sayısının fazla olmasından dolayı değişkenlerin

10

açıklayıcı etkisinin neredeyse sıfıra yaklaşmasıdır. Diğer bir eleştiri de teorideki değişkenlerin birbirlerinden bağımsız olmamalarıdır. Teorinin statik olması ve firmaların içselleştirme sürecindeki yolunu ve sürecini açıklamaması diğer bir eleştiridir. Kimileri de teoriyi tamamen mikro ekonomik olmakla suçlamakta ve hatta içselleştirme teorisinden bir farkının olmadığını iddia etmektedir.

1.1.4.2.4. Diğer TeorilerBu teoriler ana akım teoriler kadar popüler olmasalar da ana akım teorilerin

geliştirilmesinde önemli katkılarda bulunmuşlardır.Caves Ekonomileri: Caves’e göre bir firma yurtdışında yatay (aynı ürünün farklı bir

lokasyonda üretilmesi) bir yatırım yapmak istiyorsa, elindeki nitelik hem o ülkede üretim yapan yerli firmaların yerli olmaktan kaynaklanan avantajlarını geçmeli, hem de firma DYY’nin ihracat veya lisanslamadan daha avantajlı olduğu kararına varabilmelidir.

Caves, DYY karar aşamasında şu faktörlerin önemli olduğuna inanmaktadır: Ürün farklılaştırması (küçük fiziksel değişiklikler, marka, reklâm ile oluşturulan

öznel farklılıklar, satış stratejileri ve yardımcı ürünlerdeki farklılıklar ile oluşturulur; mülkiyet hakları ve fiziksel imitasyonun önündeki yüksek maliyetler ile korunur.)

Piyasanın oligopol yapısı Örgütsel beceriler Ulaştırma maliyetleri ve gümrük vergileri Ar-Ge faaliyetleri Dikey yabancı yatırımlarda (Bir ürünün farklı parçalarının daha sonra birleştirilmek

üzere farklı lokasyonlarda üretilmesi) ise DYY kararı optimal dikey entegrasyon seviyesinin seçiminden sonra olabilmektedir.

Oligopolistik Tepki Teorisi: Knickerbocker’in oligopolistik tepki teorisine göre bir firma herhangi bir ülkedeki pazar payını arttırmak için yatırım yapar. Bunun hemen ardından bu firmaya rakip olan diğer oligopol firmalar da pazar paylarını kaybetmemek için hemen o ülkede yatırım yaparlar. Bu tip yatırımlara aynı zamanda “liderin takip edilmesi” ismi de verilmektedir. Zaten firmalar belirsizlikten ve riskten kaçındıkları için öncelikle kendilerinden önce lider bir firmanın yatırımını beklerler ve sonuçlarını gördükten sonra yatırım yaparlar. Bu durum da lideri takip etme teorisinin gerekçesini oluşturur.

Hymer ve Kindleberger’in Teorileri: Hymer’in 1960 yılında tamamladığı doktora tezinin DYY teorisine en büyük katkısı ÇUŞ’un neden bilgi ve teknoloji gibi ara mal ürünlerini ülkeler arasında transfer ettiğini anlatmasıdır.

Hymer işbölümünü ikiye ayırmaktadır. Firmalar arasındaki işbölümünü piyasaların kontrol ettiğini ve dolayısıyla uluslararası ticaret teorisinin alanına girdiğini, firma içindeki işbölümünün ise girişimciler tarafından kontrol edildiğini belirtmektedir.

Hymer ve hocası Kindleberger daha ziyade firmaya özgü faktörler üzerinde durmuşlardır. Yabancı firmaların daha ucuz finansman kaynağı, pazarlama deneyimi, bazı piyasalara özel giriş izinleri, patentli veya ticareti yapılmayan teknolojiye sahip olmaları, yönetimdeki etkinlikleri ve ölçek ekonomilerinden faydalanmaları gibi üstünlükleri vardır. Hymer ve Kindleberger bu avantajlara sahip bir firmanın bunları başka bir ülkeye ihraç veya kiralama yerine neden doğrudan yatırıma yöneldiğini tam olarak açıklayamamışlardır. Dolayısıyla da bu teori diğer teorilere sadece yön gösterici olarak kalmıştır. Bunun yanında Hymer’in tezinden sonraki tüm çalışmalar da Hymer’in fikirlerinin üzerine inşa edilmiştir.

1.2. Küreselleşmenin Farklı YüzleriEkonomik küreselleşme dört ana akım ile karakterize edilebilmektedir. Bu akımlar: Mal ve hizmet akımları, Emek/insan akımları, Sermaye akımları ve Teknoloji akımlarıdır.

11

Küreselleşmenin sadece ekonomik etkileri bile oldukça geniş kapsamlıdır. Ekonomik anlamda sürecin bazı özellikleri şu şekildedir:

1. Tüketim alışkanlık ve davranışlarında tüketim hızına yönelik değişim,2. Kaynakların üretim, dağıtım, tüketim ve pazarlamasının ülke ölçeğinden uluslararası

ölçeğe dönüşmesi,3. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin (BİT) gelişmesi,4. Mal ve hizmet üretiminde ileri teknolojinin kullanılması,5. SSCB’nin dağılmasından sonra iki kutuplu (sosyalizm ve liberalizm) dünyanın son

bulması, iktisadi duvarların önemli oranda ortadan kalkması,6. Küresel değişim,7. Esnek, dinamik, değişken ve tempolu çevrelerin ve piyasaların ortaya çıkması,8. Hızlı gelişen teknoloji; ticaretin ve ekonominin dijitalleşmesi9. Artan rekabet,10. Artan bilgiye paralel olarak bilinmeyinin de artması,11. Ar-Ge faaliyetlerinin artması, yenilik, ekonomik dinamizm ve teknolojik yenilikler12. İnsan kaynakları alanında yaşanan köklü değişimler ve13. Ticaretin liberalizasyonu.Küreselleşmenin belli başlı etkileri mesafenin ortadan kalkması, ulus-devletin sonu, Ar-

Ge’nin egemenliği, kültürel yozlaşma ve küyerelleşme başlıkları altında incelenmeye çalışılmıştır.

1.2.1. Mesafenin Ortadan KalkmasıGeçmişte ticaretin önündeki en önemli engellerden bir tanesi mesafeydi. Mesafe

ürünlerin güvenli, zamanında, sağlam ve uygun fiyatlar ile ulaştırılabilmesine engel oluşturabilmekteydi. Teknolojik ilerlemeler ve gümrük tarifelerini azaltan veya ortadan kaldıran ticaret anlaşmaları ile mal ve hizmetlerin ticareti imkânlı hale gelmiştir. Bunda okyanus ötesi nakliye bedellerinin %50, hava taşımacılığı maliyetlerinin %80 ve transatlantik telefon maliyetlerinin %99 oranında düşmesinin çok önemli rolleri vardır. Bu sayede Almanya’da basılan bir modül, en geç 2 gün içerisinde dünyanın herhangi bir noktasına ulaşabilmektedir. Hatta modülün internette yayınlanması, bu 2 günlük beklemeyi de ortadan kaldırabilmektedir.

Şekil 2: 2003 Yılında 1 Günde Meydan Gelen Olaylar

Kaynak: Dünya Bankası ve İTÜ

Şekil 2 incelenirse 1971 yılında yapılan tüm görüşmelerin 2003 yılında sadece 1 günde yapılan kadar olduğu görülmektedir. Benzer şekilde 1975 yılındaki toplam havayolu yolculukları, 1984 yılındaki toplam cep telefonu görüşmeleri, 1992 yılındaki toplam e-postalar ve 1998 yılındaki toplam cep telefonu kısa mesaj alışverişleri 2003 yılında sadece 1 günde gerçekleşmektedir.

2003 yılında bir günlük trafik:

Bütün mobil telefonlar 1984

Bütün e-postalar1992

Bütün SMS

1998

Bütün havayolu yolcuları1975

Bütün uluslar arası telefon görüşmeleri1971

12

Öte yandan, mesafe sorunun ortadan kalkmasının bir diğer aracı da üretimin dünyaya yayılmasıdır. Artık ÇUŞ’lar üretimlerini DYY aracılığıyla dünyanın pek çok ülkesine yaymışlardır. Yani artık bir Japon otomobili Türkiye’de üretilebilmektedir. Bu da Japon otomobillerinin Japonya’da üretilip daha sonra Türkiye’ye naklinin son bulması anlamına gelmektedir.

1.2.2. Ulus-Devletin SonuKüreselleşmenin ulus-devlet üzerinde ne gibi etkiler yaratacağı konusu 1970lerden bu

yana tartışılmakta ise de ulus-devletin geleceği ile ilgili öngörüler oldukça farklılaşabilmektedir. Örneğin, kimileri ekonomik bir küreselleşmenin varlığını kabul etmekle birlikte, ulus-devletin bu yapı içinde varlığını sürdüreceğini ileri sürmektedir. Robertson’ın küreselleşmeye “farklılıkların bir aradalığı” boyutunu katması, küreselleşmenin modern kökenlerini göz ardı ettiği anlamına gelmez. Zira ulus-devlet, birey, evrensellik gibi kavramlar küresel alanın bileşenleridir ve etkileşim halinde varlıklarını sürdürürler. Örneğin, Robertson’ın modern dönemin önemli bir unsuru olan ulus-devlete ilişkin yorumu, ulus olarak örgütlenmiş toplumun özellikle de devletin yok olup gitmek üzere olduğunu ileri sürmek için henüz hiçbir nedenin söz konusu olmadığı yönündedir. Aksine, modern ulus-devletin gelişimi devletlerarası ilişkilere dayandığından devletin sınırı küreselleşme sürecinde daha da belirgin bir hal alır. Diğer bir ifade ile küreselleşme ulus-devleti ortadan kaldırmak yerine onun yerel anlamda bilincini artırır ve “kendisinin farkındalığını” güçlendirir.

Öte yandan soğuk savaş dönemi koşullarında, iki taraf arasındaki ideolojik ve siyasi kamplaşma azgelişmiş ülke ekonomilerinin büyümesine izin verirken, Berlin Duvarı’nın yıkılmasıyla birlikte uluslararası alanda ideolojik mücadelenin bitmesi, bu ülkelerin gelişmiş Batı ülkelerine bağımlılığını arttırmaktadır. Bu durum Türkiye gibi dış borç açısından zor durumda olan ülkeler için daha etkili olmakta ve ulus-devletin ekonomik alandaki işlevlerini büyük oranda kısıtlamaktadır. Böylece, ekonomik büyümesini gerçekleştiremeyen ulus-devlet, eşit gelir dağılımı sağlayamama, sosyal devlet olamama, teknolojik yeniliklere ayak uyduramama, halkın eğitim/beslenme/sağlık gibi temel ihtiyaçlarını karşılayamama ve demokrasiyi gerçekleştirememe sorunlarıyla karşılaşmaktadır. Kısacası ulus-devlet giderek temel işlevlerini yitirmeye başlamış ve böylece ulus bütünlüğünü koruma işlevi de tehlikeye girmiştir. Bu bağlamda, küreselleşmenin dayandığı ekonomik politikayı benimsemek ve desteklemek zorunda bırakılmışlardır.

Avrupa Birliği (AB) tipi yapılanmalar, egemenlik alanlarının bir kısmından vazgeçen ulus-devletlerin karşılaştıkları bir takım ekonomik ve siyasi problemlerine çözüm üretmeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda ulus-devletlerin hem ortadan kalktıkları söylenebilmekte hem de varlıklarını evrimleşmiş bir formda devam ettirdikleri iddia edilebilmektedir.

1.2.3. Ar-Ge’nin EgemenliğiBilgiye yatırım, yenilikçilik ve teknolojik ilerlemenin temelini oluşturur. Ar-Ge, yazılım

ve eğitim harcamaları ile ölçülebilen bu yatırım, OECD ülkelerinin çoğunda artmaya devam etmektedir. Günümüzde artık gelişmekte olan ülkeler de Ar-Ge harcamalarında önemli rakamlara ulaşabilmektedir. Örneğin 2005 yılında Çin dünya çapında Ar-Ge harcamalarında ABD ve Japonya’nın ardından 2000 – 2005 arasında yılda %18’den fazla artış kaydederek üçüncü olmuştur.

Tablo 3’te, gelişmiş ülkelerin yüksek Ar-Ge/Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla (GSYİH) oranlarına sahip olduğu görülmektedir. Gelişmek isteyen tüm ülkeler de Ar-Ge yatırımlarını artırmak durumundadır. Bu artışı sağlayabilen ülkeler, hızlı büyümeyi sağlayabilmektedir.

Tablo 3: Toplam Ar-Ge Harcamalarının GSYİH’ye Oranı  1981 1985 1990 1993 1995 1997 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005ABD 2,34 2,75 2,65 2,52 2,51 2,58 2,66 2,74 2,76 2,66 2,66 2,58 2,62

13

Almanya 2,35 2,60 2,61 2,28 2,19 2,24 2,40 2,45 2,46 2,49 2,52 2,49 2,46Çek Cumh. --- --- --- 1,14 0,95 1,08 1,14 1,21 1,20 1,20 1,25 1,26 1,42Çin --- --- --- 0,70 0,57 0,64 0,76 0,90 0,95 1,07 1,13 1,23 1,34Japonya 2,14 2,58 2,81 2,65 2,71 2,87 3,02 3,04 3,12 3,17 3,20 3,17 3,33Türkiye --- --- 0,32 0,44 0,38 0,49 0,63 0,64 0,72 0,66 0,61 0,67 ---

Kaynak: [Erişim adresi: http://foustat.nifustep.no/nifu/?language=en], (Erişim tarihi: 13.03.2008).

Tablo 4 incelendiğinde günümüzde ekonomik aktivitenin enformasyon, bilgisayar, bilgi, ağ ve akıl gibi Ar-Ge ile elde edilebilecek veya Ar-Ge’yi kolaylaştıracak üretim faktörlerine bağlı olduğu görülmektedir. Dolayısıyla firmaların Ar-Ge’ye verdikleri önem ve ayırdıkları bütçeler artmaktadır.

Tablo 4: Teknolojideki Dönüşümler  1700 – 1900 1900 – 2000 2000 - …Ekonomi Tarım İmalat EnformasyonTeknoloji Saban Makine BilgisayarÇıktı Gıda Mal EnformasyonKaynak Toprak Sermaye BilgiBirim Aile Şirket AğEnerji Kas Fosil Yakıtlar AkılRekabet Yerel Ulusal KüreselEğitim: *Talepler *Odak

El yordamıyla Minimal

"Ne?"

Prosedürler Fark edilir derecede

"Nasıl?"

Düşünme Süreklilik "Neden?"

Ar-Ge’ye yapılan harcamaların sonuçlarını alınan patent sayılarından takip etmek de mümkündür. Ar-Ge’ye ayrılan pay ne kadar yüksek olursa, alınan patent sayısı da o kadar yüksek olmaktadır. Ar-Ge ve patent istatistikleri incelenirse aralarındaki paralellik kolaylıkla görülebilmektedir.

Diğer bir nokta da icatlar ile bunların ekonomik aktiviteye çevrilmeleri arasındaki sıkı ilişkidir. İsveç’te Tetra Pak’ın bulunması, SAAB’ın turboyu bulması, diyalizin, dinamitin, fırının ve buzdolabının bulunması ve daha sonra buların ekonomik aktivitelere dönüştürülmesi bu ilişkiye güzel örnekler teşkil etmektedir.

Ar-Ge günümüzde yeni bir evreye girmiş ve artık küreselleşmeye başlamıştır. Sınır ötesi Ar-Ge projelerinde artan esneklik, fikri mülkiyet haklarının güçlendirilmesi ya da Ar-Ge faaliyetlerinin vergilendirilmesi gibi sebeplerden dolayı Ar-Ge maliyetlerinin artması ve önemli politika değişiklikleri bu eğilimi desteklemiştir. 1995-2005 yılları arasında uluslararası platformda ortak yazılan bilimsel yayınlar 3 kat artmıştır. İcatlarda sınır ötesi işbirliğinin dünya çapındaki icatların toplamı içindeki payı yaklaşık 2 katına (1991-1993 ile 2001-2003 arasında %4’ün altından %7’nin üzerine) çıkmıştır. 1990’ların başlarından bu yana patent alınan icatların toplamı içinde sınır ötesi mülkiyete sahip icatların payı %11’den %16’ya çıkmıştır.

Araştırma alanında artan uluslararasılaşma süreci ÇUŞ’ların son yatırım modelleriyle desteklenmektedir. OECD bölgesindeki 2004 yılında toplam endüstriyel Ar-Ge harcamalarının ortalama %16’dan epey yüksek bir oranını (bu oran 1993’te %12 idi) yurtdışında ve yabancı iştirakler tarafından yapılan Ar-Ge oluşturmaktadır. Dahası, çoğu ülkede yabancı sermaye kontrolündeki iştiraklerin ortalama Ar-Ge yoğunluğu yerli sermaye kontrolündeki firmaların Ar-Ge yoğunluğundan daha yüksektir.

Ülkelerin kişi başına Ar-Ge harcamaları çok farklılıklar arz etse de, hepsi artış eğilimindedir. Bunun önemli bir yansımasını da istihdam edilen Ar-Ge personel sayılarında görmek mümkündür.

1.2.4. Kültürel YozlaşmaKüreselleşme süreci, eş zamanlı olarak, iki kültür görüntüsü sunmaktadır. Bunlardan ilki

"tikel kültürün" üst sınırlarına ulaşmaktır. Bu üst sınır ise küredir. Tüm heterojen kültürler,

14

dünyayı kapsayan hâkim kültürün içinde erimektedir. İkinci görüntü ise, "kültürlerin sıkışması" ile ilgilidir. Farklı kültürler, hiçbir örgütleyici prensip olmaksızın yan yana akmaktadır. Giderek artan kültürel hareketlilik ve karmaşa içeren küresel alan, kültürün küreselleşmesinin ikinci ayağını oluşturmaktadır. Dolayısıyla küreselleşmenin kültür üzerindeki etkileri konusunda önemli ayrılıklar söz konusudur.

John Meyer ve Daniel Bell gibi düşünürler küreselleşmenin bir bütünleşmeye yol açtığına inanmaktadırlar. Kültürel küreselleşme, yerel kültürlerin ortak bir hal almasına işaret eder. Bu durumu anlatmak üzere kullanılan terim “McDonaldlaştırma”dır. Terim, hayat tarzlarının, kültürel sembollerin ve davranış biçimlerinin aynılaşması anlamına gelmektedir. Örneğin insanlar, Almanya’dan Hindistan’a, Singapur’dan Brezilya’ya kadar dünyanın dört bir yanında aynı TV dizilerini (Dallas gibi) seyretmekte, aynı marka pantolon giymekte (Levi’s) ve aynı marka sigara (Marlboro) içmektedir.

Marshall McLuhan “küresel köy” kavramsallaştırmasıyla, Ohmae de “sınır-aşan medeniyet” tanımlamasıyla küresel bir kültürün oluştuğuna işaret etmektedir.

Şüphesiz, bu aynılaşma, yerel kültürlerin küresel olana tamamıyla tabi olduklarını göstermez. Yerel kültürlerin küreseli yorumlama, kendi otantik özellikleri çerçevesinde yeniden tanımlama olanakları mevcuttur. Bu bağlamda küreselleşmenin tüm toplumları tek bir ekonomik, politik ve kültürel bir birimde bir araya getireceği (küresel bütünleşme) önermesine Giddens’dan Friedman’a Robertson’dan Cox’a kadar birçok düşünür karşı çıkmaktadır. Anthony Smith “küresel kültür” kavramının sorunlu olduğunu ifade etmektedir. Ona göre “kültür” kavramı çoğul bir olguya tekabül ettiğinden “küresel kültür” diye bir şey olamaz.

Olimpiyat komitesinin üye sayısının Birleşmiş Milletler’in (UN) üye sayısından fazla olduğu ve internet, uydu, mobil iletişim sistemleri düşünülürse, kültürel küreselleşmenin ekonomik küreselleşmeden de hızlı yayıldığı söylenebilir. Bu süreç hem yerel kültürlerin küresel kültür karşısında erimesine, hem de küresel kültüre yerel kültürlerin katkıda bulunmasına sebep olmaktadır. Küresel kültürün yereli yozlaştırması teknoloji, iletişim, etkileşim ile çok kolay ve kendiliğinden meydana gelirken, yerel kültürlerin korunması ve küresel kültüre bir şeyler katması çaba gerektiren bir süreçtir ve yönetilmesi gereklidir.

1.2.5. KüyerelleşmeKüyerelleşme (glokalleşme) kavramı küresel ve yerel kavramlarının bileşimi olarak

türetilmiştir. Kavram “küresel piyasaya sunmak amacıyla fakat yerel kültürlere uyacak şekilde uyarlanmış mal ve hizmetlerin yaratılması” anlamına gelmektedir.

Küyerelleşme ile küreselleşme terimlerinin birbirleri ile ilişkili oldukları pek çok yazar tarafından kabul edilmektedir. Örneğin Ronald Robertson küreselleşmeyi “ayrışmanın evrenselleşmesi ile evrenselliğin ayrışmasının birlikteliği” olarak tanımlarken aslında küreselleşme ile küyerelleşmenin eşanlılığına vurgu yapmaktadır.

Eşanlı olarak yerelin küreselleşmesi ve küreselin yerelleşmesi problemi makro-yerelleşme (yerel bir değerin küresel hale gelmesi) ve mikro-küreselleşmenin (küresel bir değerin yerel hale gelmesi) ikili süreci olarak ifade edilebilir.

Küyerelleşmenin kilit özellikleri şu şekildedir:1. Çeşitlilik, sosyal yaşamın esasında vardır.2. Küreselleşme tüm farklılıkları ortadan kaldırmaz.3. Tarih ve kültür, ister kültür, ister toplum ister ulus olarak tanımlayalım tüm

grupların farklı deneyimlere sahip olmasını sağlar.4. Küyerelleşme, küreselleşmenin bir dalga gibi tüm farklılıkları sileceği korkusunu

ortadan kaldırır.5. Küyerelleşme, çatışma ve tansiyon yükselmelerinin olmadığı bir dünya vaat etmez;

bunun yerine karmaşık yapının daha tarihe dayalı anlaşılmasını sağlar.Bu bağlamda, küreselleşmenin yerel koşullara göre uyarlanması anlamına gelen

küyerelleşme, küreselleşmenin Batılılaşma, Amerikanlaşma ve hatta McDonaldslaşmadan

15

farklılaşmasına neden olur. Küreselleşme artık, yerel değerleri de içerecek şekilde kendini uyarlamaktadır.

2. Küreselleşmenin EtkileriKüreselleşme, kapsamı itibariyle çok geniş bir kavramı ve süreci kapsadığından dolayı

etkileri de geniştir. Kimi etkileri günlük hayatımızı etkileyen gözle görülen etkiler iken, kimileri de daha derin etkiler yaratan büyük ölçekli etkilerdir.

2.1. Görünür EtkilerKüreselleşmenin doğurduğu önemli bir sonuç, çağ değişimlerinin hızlanmasıdır.

Yeryüzünde, milyondan fazla yıl geçmişi olduğu ifade edilen insanoğlu’nun M.Ö. 10 binde yerleşik hayata, dolayısıyla tarım kültürüne geçmesiyle uygarlığa ilk adımı attığı ifade edilir. M.Ö. 4000lerde yazının bulunması insanoğlunun gelişimini hızlandırmıştır. 14. yy’da matbaanın yaygın olarak kullanılmaya başlanılması ve gelişen Rönesans ve Reform hareketlerini 17.yy sonunda sanayi devriminin takip etmesi insanlığın büyük bir ilerleme kaydetmesini sağlamıştır. Ancak 20. yy’ın ortalarından sonra çağ kavramları değişmeye ve korkunç bir hız kazanmaya başlamıştır. 1969 yılında insanoğlunun Ay’a ayak basması ile 1970li yıllar feza-uzay çağı; uydular sayesinde haberleşmenin gelişmesi ile 1980li yıllar iletişim çağı; bilginin önem kazandığı 1990lı yıllar bilgi çağı-bilgi toplumu olarak adlandırılırken artık içerisinde yaşadığımız 2000li yıllar çoktan adını değiştirmiş ve enformasyon çağı adını almıştır.

Enformasyon çağında bilgisayarlarının karşısına geçen insanoğlu internet üzerinden anında dünyaya açılmakta, tüm yeni bilgilere anında ulaşabilmektedir.

Dünya ticaret hacminin 2000li yıllara girerken %65’inin internet üzerinden yapılması yeni kavramın ne kadar önemli olduğunu gözler önüne sermektedir.

2.1.1. Bilgi Teknolojileri ve Teknoloji AkımlarıTeknolojik ilerleme – mal ve hizmetlerin üretilmesi, pazarlanması ve piyasaya

sunulması tekniklerindeki (firma örgütlenme yapısı dâhil) gelişmeler – beşeri ilerleme ve kalkınmanın merkezinde yer almaktadır. Ulusal düzeyde teknolojik ilerleme icat ve inovasyon, daha önce var olan fakat piyasalara yeni teknolojilerin benimsenmesi ve adaptasyonu ve teknolojilerin ülke içinde firmalar, bireyler ve kamu sektörü arasında yayılımı yoluyla ortaya çıkar.

İstatistiksel göstergeler üç ana grupta toplanabilir: bilimsel buluş ve inovasyon, eski teknolojilerin yaygınlaşması ve yeni teknolojilerin kullanılmaya başlanması. Aynı zamanda ülkelerin yabancı teknolojilere ne kadar maruz kaldıkları da başka bir göstergedir. Fakat teknolojinin doğrudan ölçülmesi zordur çünkü kalem veya otomobillerin aksine teknolojinin kolayca sayılabilen fiziksel varlığı yoktur. Hizmetlerde olduğu gibi ölçmeye ve toplamaya izin veren iyi tanımlanmış fiyatı da yoktur. Bunun yerine teknoloji, ürün, ara mal ve süreçlerin içerisinde gömülüdür. Sonuç olarak teknolojiyi ölçmeye çalışan çoğu çaba eğitim seviyesi, bilim adamı ve mühendis sayısı, Ar-Ge harcaması veya personel sayısı, teknoloji yayınımı, inovasyon göstergeleri (verilen patent sayısı), imalat sanayi katma değerinde ve ihracatta yüksek-teknoloji aktivitelerinin payı ve ulusal inovatif kapasite gibi dolaylı teknikleri kullanmak zorunda kalmaktadır.

Dünyada teknolojik yayılmaya üç ana grup gösterge ışığında bakılırsa, ilk grup olan bilimsel inovasyon ve icat başlığı altında bilimsel ve teknolojik makaleler, patent ve isim hakkı ve lisans gelirleri istatistikleri kullanılabilir. Bu istatistikler incelendiği zaman istatistiklerin gelirle oldukça bağlantılı olduğu görülmektedir. 2003 yılı verilerine göre yüksek gelirli ülkelerdeki 1 milyon kişiye düşen makale sayısı düşük gelirli ülkelerdekinden 83 kat daha fazla; patent sayısı 36 kat fazladır. Düşük gelirli ülkelerin isim hakkı ve lisanslamalardan 2004 yılı itibariyle elde ettikleri gelir ise neredeyse bulunmamaktadır.

İkinci grup olan eski teknolojilerin kullanımı başlığı altında ise kişi başına elektrik kullanımı, 100 kişiye düşen telefon hattı sayısı, telefon fiyatları, karayolu ve demiryolu

16

yoğunluğu ve havayollarının kullanım istatistikleri kullanılabilir. Bu istatistikler incelendiğinde gelirin etkisi görülse de ülkelerin bunları alıp kullanmalarında kültür ve kapasite de önem kazanmaktadır. Yüksek gelirli ülkeler düşük gelirli ülkelere göre kişi başına 26 kat daha fazla elektrik tüketmekte (2004 yılında); 18 kat daha fazla telefon hattına sahip ve 20,7 kat daha ucuza konuşmakta (2004 yılında); 3,25 kat daha yoğun demiryolu hatlarına sahip (2005 yılında); 4,8 kat daha fazla tarımsal makine ve traktöre sahip (2003 yılında); havayollarını 60 kat daha fazla kullanmaktadırlar (2004 yılında).

Üçüncü grup ise yeni teknolojilerin kullanımıdır. Bu başlık altında 1000 kişi içindeki internet kullanıcı sayısı, geniş bant internet kullanıcısı, kişisel bilgisayar sahipliği, cep telefonu sahipliği ve internet bant genişliği istatistikleri kullanılabilmektedir. Bu istatistikler incelendiği zaman bu tipteki ilerleme için altyapı yatırımlarının eski teknolojidekilere göre daha düşük maliyetli ve esnek bir yapıya sahip olması dolayısıyla gelirin, doğrudan etkisi görülmektedir. Yüksek gelirli ülkeler düşük gelirli ülkelere göre 1000 kişiye düşen internet kullanıcı sayısında 12 kat (2005 yılında); geniş bant internet kullanıcı sayısında 163 kat (2005 yılında); kişisel bilgisayar sahipliğinde 53 kat (2004 yılında) ve cep telefonu sahipliğinde 19 kat (2004 yılında) daha iyi durumdadırlar.

Bir ekonominin belirli miktar emek ve sermaye ile ürettiği mal ve hizmetin göreceli etkinliğine toplam faktör üretkenliği (TFP) denir. TFP yaygın olarak üretim teknolojisinin bir ölçüsü ve bu ölçütün büyümesi de teknik ilerlemenin bir ölçüsü olarak yorumlanır. TFP’nin uluslararası karşılaştırması yüksek ve düşük ve orta gelirli ülkeler arasında mal ve hizmet üretimlerinde yüksek üretkenlik farklılıkları olduğunu göstermektedir. 2005 yılında düşük gelirli ülkelerin ortalama TFP seviyesi ABD seviyesinin %5’inin biraz üzerindedir. Bu fark düşük ve alt-orta gelirli ülkeler için kapanırken, üst-orta gelirli ülkeler yüksek-gelirli ülkelere göre ancak göreceli durumlarını koruyabilmişlerdir.

Bu göstergeler ışığında teknoloji yayınımı şu özellikleri taşır: Teknoloji seviyesi ülkelerin gelirlerine bağlı olsa da, bu ilişkinin doğası incelenen

teknolojinin boyutuna göre farklılık göstermektedir. Bilimsel buluş ve inovasyonların neredeyse hiçbiri gelişmekte olan ülkelerde ortaya çıkmamaktadır. Dolayısıyla bu ülkelerdeki teknolojik ilerleme var olan teknolojilerin benimsenmesi ve adaptasyonu yolu ile gerçekleşmektedir.

Teknoloji seviyesi gelir ile artma eğiliminde olsa da teknoloji seviyeleri eşitlenmektedir. Bu eşitleme sonucu ortaya çıkan teknoloji seviyeleri ülkeler arasında coğrafyaları, tarihleri ve teknoloji massetme kapasitelerine göre farklılıklar göstermektedir.

Teknoloji kazanımları ülke içinde oldukça farklılık gösterebilir. Büyük şehirler yüksek-gelirli ülkelerle rekabet edebilecek seviyede teknolojiye sahip olmalarına rağmen kırsal kesimde bu seviye düşük olabilir. Bu gibi durumlar Çin ve Hindistan gibi ülkelerin toplamda teknolojik olarak ileri olmadıkları anlamına gelmektedir.

Sonuçta, son 10 yılda orta-gelirli ile yüksek-gelirli ülkeler arasında teknoloji açığı daralmıştır. Düşük-gelirli ülkelerde teknoloji penetrasyonu orta veya yüksek-gelirli ülkelerdekinden daha hızlı ilerlemektedir. Fakat bu bazı ülkelerde çok güçlü yakalama etkisi doğursa da, çoğu ülkede daha düşük gelişme veya göreceli gerileme ile sonuçlanmaktadır. Dahası, teknoloji yüksek-gelirli ülkelerde de gelişmekte ve bu ülkelerdeki mutlak artış gelişmekte olan ülkelerdekinden daha fazla olmaktadır.

Ortalamada teknoloji düşük-gelirli ülkeler arasında daha hızlı gelişmektedir. 1800lerde yeni bir teknolojinin dünyanın %80’ine ulaşması 100 yıl sürebilirken, bugün bu süre 20 yıldan daha aşağıya düşmüştür.

Teknolojinin ülkeler arasında yayılma hızı artmaktadır. Sonuçta, teknoloji seviyesi ile ilgili en önemli konu ülke içerisinde teknolojinin

yayılma hızıdır. Yollar, demiryolları, sulama ve sabit telefon sistemleri gibi çoğu eski altyapı teknolojileri genellikle devlet tarafından sağlanır ve dolayısıyla bütçe kısıtlarına ve devletin başarısızlık riskine tabidir. Buna karşın, internet, cep telefonu ve bilgisayar gibi çok yaygın

17

yeni teknolojiler, rekabeti artıran ve temel altyapıyı sağlamak için özel sermayeden (yerli ve yabancı) yararlanan düzenleyici bir çevrede sağlanır.

2.1.2. Emeğin Hiper-Hareketliliği ve Küresel Dağılımıİnsanlık tarihinde eşi görülmemiş derecede çok insanın hareket halinde olması sebebiyle

göç, 21. yy’ın başlarında küreselleşmeyi belirleyen en önemli konulardan biri olarak kabul edilmektedir. Günümüz mobil dünyasında göç ve göç yönetimini etkileyecek pek çok küresel eğilim mevcuttur. Bunlar:

Demografik eğilimler, Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasındaki ekonomik farklılıklar, Daha mobil bir işgücü ve başka bir deyişle küreselleşme gerektiren ticari

liberalizasyon, Dünyanın tümünü birbirine bağlayan haberleşme ağları, Uluslararası göç.2005 yılı itibariyle dünyada, dünya nüfusunun yaklaşık %3’ünü oluşturan 192 milyon

insan (bunların %49,6’sını kadınlar oluşturuyor) doğum yerlerinden başka bir yerde yaşamaktadır. 1965 ile 1990 yılları arasında, uluslararası göçmenlerin sayısı 45 milyon – yıllık ortalama %2,1 büyüme hızı – artmıştır. 2006 yılındaki büyüme hızı %2,9’dur. 2006 yılında, göçmenlerin kendi ülkelerine gönderdikleri gelirlerin toplamının dünyada 276 milyar doların üzerinde olduğu, bunun da 206 milyar dolarının gelişmekte olan ülkelere gittiği tahmin edilmektedir. Dünya çapında dünya göçmen stokunun %15-20’sini oluşturan kabaca 30 ila 40 milyon kaçak göçmen vardır. Son yıllarda göçler değişen emek göçü çekim merkezlerine göre kaymalar göstermektedir.

Tablo 5: 2005 Yılı İtibariyle Göç İstatistikleriGöç Eden Sayısı

(Milyon Kişi)Göç Edenlerin Bölgedeki

Toplam Nüfusa OranıAvrupa 64,1 8,8Asya 53,3 1,4Kuzey Amerika 44,5 13,5Afrika 17,1 1,9Latin Amerika 6,7 1,2Okyanusya 5,0 15,2

Kaynak: [Erişim adresi: http://www.iom.int/jahia/Jahia/pid/255], (Erişim tarihi: 10.02.2008).

2005 yılı itibariyle dünyada en fazla göç almış ülke 38,1 milyon göçmen stoku ile ABD’dir. Onu 12,1 milyon ile Rusya ve 10,1 milyonla Almanya izlemektedir. En fazla göç veren ülkeler ise sırasıyla 35 milyonla Çin, 20 milyonla Hindistan ve 7 milyonla Filipinler’dir.

Dünyanın bazı bölgelerinde, göçmen stok seviyesi azalmıştır. Asyalı göçmen sayısı 1970’teki 28,1 milyon seviyesinden 2000 yılında 43,8 milyona

ulaşmasına rağmen, Asya’nın dünya göçmen stokundaki payı bu dönemde %34,5’ten %25’e düşmüştür.

Afrika da uluslararası göçmen payında düşüş yaşamıştır: 1970’teki %12’lik paydan 2000’deki %9 seviyesine.

Bu durum Latin Amerika ve Karayipler (%7,1’den %3,4’e); Avrupa (%22,9’dan %18,7’ye) ve Okyanusya (%3,7’den %3,3’e) için de geçerlidir.

1970 ve 2000 yılları arasında sadece Kuzey Amerika ve eski SSCB göçmen stoklarında artış yaşamıştır (Kuzey Amerika’da %15,9’dan %23,3’e ve SSCB’de %3,8’den %16,8’e). SSCB’deki yüksek artışın en önemli sebebi göç eden insan sayısındaki artış değil, ülke sınırlarının yeniden belirlenmesidir.

Uluslararası göçmen stoku görece az sayıda ülkede yoğunlaşmaktadır. Uluslararası göçmenlerin %75’i tüm ülkelerin sadece %12’sinde toplanmıştır.

18

İşgücü, ticaret ve sermaye hareketlerinden hangisinin daha fazla küreselleştiğine bakmak için bu değişkenlerin dünya işgücü stoku, üretim hacmi ve sermayesi içerisindeki paylarına bakmak mümkündür. 2004 yılı itibariyle göçler toplam işgücünün sadece %3’ünü oluştururken, uluslararası ticaret toplam üretimin kabaca %13’ünü ve sermaye akımları da toplam sermaye oluşumunun ortalama %15-20’sini oluşturmaktadır. Dolayısıyla, ticaret ve sermayenin liberalizasyonu kadar liberalize olmamış işgücü hareketliliğinin sonuçları istatistiklere yansımaktadır.

2.2. Derin EtkilerSon elli yıllık dönemde üçlü bir yapı söz konusuydu ve bu yapının bir tarafında pazar

ekonomisine dayanan çoğulcu ekonomiler, diğer tarafında planlı ekonomiye endeksli sosyalist ülkeler bulunmaktaydı. Üçüncü yapı ise çoğu batının eski sömürgesi olan gelişmekte olan ülkelerden oluşmaktaydı. Bu ülkeler kendi aralarında sosyo-ekonomik, politik ve kültürel farklılıklar göstermekteydiler. Ancak 1990lı yılların başlarında SSCB’nin dağılması iki kutuplu dünyanın tek kutuplu dünyaya yani pazar ekonomisi ve demokrasi odaklı bir dünyaya geçmesine yardımcı olmuştur. Bütün bu politik ve düşünsel gelişmeler küreselleşmenin daha sık hafıza yaratmasına ve ayrıca bir süreç olarak daha çok hızlandırılmasına ve etkilerinin derinleşmesine katkıda bulunmuştur.

2.2.1. Ekonomik EtkilerKüreselleşme ülke ekonomilerini derinden etkilemektedir. Gelir, gelir dağılımı, sermaye

birikimi, işletmeler, üretim, rekabet ve bilgi akışları gibi pek çok ekonomik konuda oldukça derin ve güçlü etkileri vardır. Bu bölümde bu etkilerin incelenmesi amaçlanmıştır.

2.2.1.1. Gelir, Gelir Dağılımı ve YoksullukFarklı ülkelerdeki insanlar arasındaki gelir farklarını görmek için istatistiklere bile gerek

yoktur. Televizyonu açan herkes Angola’da kıtlık yaşanırken, başka bir ülkede futbolcuların transferlerden milyon dolarlar kazandığını rahatlıkla görebilmektedir. Dünyada yılda 3 milyon insan AİDS’ten ölmekte, bu yüzden 15 milyon çocuk ebeveynlerinden bir veya ikisini kaybetmekte, en azından 1,6 milyar insan sağlıksız koşullarda yaşamakta, yılda yarım milyon kadın hamilelikte veya doğumda hayatını kaybetmektedir. Öte yandan 2006 yılında finansal varlıkları 30 milyon doları geçen 94.970 kişinin olduğu ve bu kişilerin toplam finansal mal varlığının 13,1 trilyon dolar olduğu; finansal varlıkları 1 milyon doları geçen 9,5 milyon kişinin olduğu ve bu kişilerin toplam finansal mal varlığının da 37,2 trilyon dolar olduğu tahmin edilmektedir.

2008 yılı itibariyle kişi başına nominal (cari) geliri 905 dolar ve altında olan ülkelere düşük gelirli; geliri 906 dolar ila 3.595 dolar arasında olan ülkelere orta-düşük gelirli; geliri 3.596 dolar ila 11.115 dolar arasında olan ülkelere orta-yüksek gelirli ve geliri 11.116 doların üzerinde olan ülkelere de yüksek gelirli ülke denmektedir. Bu rakamlara göre nüfusu 30.000’den fazla 210 ülkeden 53 tanesi düşük gelirli, 55 tanesi orta-düşük gelirli, 41 tanesi orta-yüksek gelirli ve 61 tanesi de yüksek gelirli ülkedir. 2006 yılında nominal olarak en yüksek gelire 66.530 dolar ile Norveç, en düşük gelire ise 100 dolar ile Burundi sahiptir. Bu dönemde dünya ortalaması ise 7.439 dolardır. Eğer bu rakamlar ülkeler arasındaki fiyat düzey farklılıklarını ortadan kaldırmak amacıyla satın alma gücü paritesine göre tekrar hesaplanırsa 2008 yılının en yüksek gelirli bireyleri 44.260 dolar ile ABD’de, en düşük gelirleri de 710 dolar ile Burundi’de yaşamaktadır. Dünya ortalaması da 10.218 dolardır. 1976 yılındaki gelir rakamları incelendiğinde gelirin sanayileşmiş ülkelerde bile ortalama 6.200 dolar civarında olduğu görülür. Yani 1975’ten bu güne dünyanın ortalamada önemli bir gelir artışı sağladığı muhakkaktır.

Gelirdeki bu artışlar ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Dolayısıyla zaman içerisinde gelir dağılımı da değişmektedir. Dünya gelir dağılımı ile ilgili çalışmalar ülkeler arası gelir yakınsaması ve ıraksaması olarak bölünmüş durumdadır. Kimi çalışmalar gelirlerin birbirinden ıraksadığını bulmaktadır. Bu çalışmalarından bir örnekte, Afrika ülkeleri ile hızlı

19

büyüyen batı ülkeleri (ABD, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda) arasındaki gelir farkının 1820 yılında 1’e 2,6; 1980’de 1’e 12 ve 1998’de 1’e 20 olduğu bulunmuştur. Buna karşın yakınsamanın olduğunu bulan akademik çalışmalar da mevcuttur. Çalışmaların bu şekilde bölünmesi ise gelir kavramının farklılaşmasından (cari döviz kuru veya satın alma gücüne göre uyarlanmış gelirin kullanılması gibi), ölçümünün farklılaşmasından (uç değerlerin kullanılması veya Gini katsayısı gibi) ve farklı kaynaklardan verilerin harmanlanmasından kaynaklanabilmektedir. Her ölçüm tekniğinin kendisine özgü avantaj ve dezavantajları olduğundan dolayı da bu ölçümlerin hepsi doğru olarak kabul görebilmektedir.

Dünyadaki gelir dağılımının bozulmasına sebep olarak şunlar gösterilebilmektedir: Gelişmiş OECD ülkelerinin gelişmekte olan ülkelerden daha hızlı ekonomik büyüme

sağlaması, Gelişmekte olan ülkelerdeki nüfus artışının OECD ülkelerinden daha yüksek olması, Çin ve Hindistan’ın kırsal kesimi ile Afrika’nın yavaş çıktı artışı, Çin ve Hindistan’da kırsal ve kentsel kesim arasında çıktı ve gelir farkının artması –

büyük ülkelerde ülke içindeki gelir eşitsizliğinin büyümesi, Ticaret hadlerinin gelişmiş ülkeler lehine değişmesi (gelişmiş ülkelerin ihraç ettiği

endüstriyel ve teknolojik ürünlerin fiyatları gelişmekte olan ülkelerin ihraç ettikleri mal ve hizmetlerden görece daha fazla artmaktadır).

Gelirdeki farklılıklar fakirlik istatistiklerine de yansımaktadır. Ülkeler belirli normlara göre kendileri fakirlik sınırları belirleyebilmektedir. Buna ek olarak uluslararası karşılaştırmalar için uluslararası ölçütler de belirlenmiştir. Bunlardan en bilineni günde 1dolardan (mutlak fakirlik) ve 2 dolardan (fakirlik) daha düşük gelir ile yaşamak zorunda olanların toplam nüfusa oranıdır. Bu oranlar Nijerya’da 2003 yılı itibariyle sırasıyla %70,8 ve %92,4’tür. Buna karşın pek çok ülkede ise bu oranlar %2 ve %20’nin altındadır.

Gelir dağılımı ülkeler arasında görece eşitsizleşse bile fakirlik azalmaktadır. Artık insanlar mutlak fakirlikten kurtulmakta ama gelişmiş ülkelerin hızlı artan gelirlerine göre görece olarak daha fakirleşmektedirler. Bu da dünyada orta sınıfın daralmasına, zengin-fakir ayrışmasına sebep olmaktadır.

2.2.1.2. Sermaye, Finans, DYY ve ÇUŞ’lar1914 öncesi finansal küreselleşmenin ölçek ve kapsamı gerçekten etkileyicidir. Atmıştan

fazla devletin kâğıtları ve neredeyse tüm kıta ve sektörlerden firmaların hisseleri Avrupa borsalarında yer almaktaydı. Londra tartışmasız dünyanın finans merkeziydi ama Berlin ve Paris de Londra’ya rakiptiler. Klasik altın standardının kabul edildiği 30 yıl boyunca finansal akımlar üzerinde hiçbir kısıtlama yoktu ve sınır-ötesi finansal akımlar inanılmaz seviyelere ulaşmıştı. 1880 ve 1914 yılları arasında İngiltere toplam GSYİH’nin ortalama %4’ü ila %5’ini ihraç etmiştir. İngiltere’nin ayak izini takip eden Avrupa ülkeleri 19. yy’ın son çeyreğinde sermaye ihraç etmeye başlamışlardır ve 20. yy’a girildiğinde de ABD birinci küresel sermaye piyasası patlamasına sermaye ihracatçısı olarak dâhil olmuştur. Uluslararası finansta benzer bir patlama sabit döviz kuru ve sermaye hesabı kısıtlamaları getiren Bretton-Woods sisteminin çöküşünden 30 yıl sonra yaşanmıştır. 1980li yılların sonlarından itibaren sermaye hareketlerinin liberalizasyonu gelişmekte olan ülkelere de yayılmıştır. 1990lara gelindiğinde ise küresel finans piyasaları kendini toparlamıştır. Artık finansal küreselleşme günlük hayatta kullanılan bir kelime haline gelmiştir.

2006 yılında gelişmekte olan ülkelere akan net sermayenin yarısını doğrudan yabancı sermaye oluşturmaktadır. 2006 yılında küresel DYY girişleri 2005 yılına göre %38 artış göstererek toplamda 1,31 trilyon dolara (2000 yılındaki 1,41 trilyon dolarlık seviyeden sonra en yüksek ikinci seviye) ulaşmıştır. Bu artış, farklı oranlarda olmakta birlikte, gelişmiş, gelişmekte olan ve Güneydoğu Avrupa ve Bağımsız Devletler Topluluğu (CIS) ülkeleri olmak üzere üç grupta da yaşanmıştır. Gelişmiş ülkelere DYY girişleri bir önceki yıla göre %45 artmış ve 857 milyar dolara ulaşmıştır.

Şekil 3: Yıllar İtibariyle DYY Girişleri

20

Kaynak: UNCTAD, 2007, s. 3.

Küreselleşme süreciyle artan DYY akımları sonucu oluşan DYY stok değeri de her yıl artmaktadır. 1990 yılında dünya DYY giriş stoku yaklaşık 1,78 trilyon dolar olarak tahmin edilirken, bu rakam 2006 yılı sonu itibariyle 12 trilyon dolar olarak tahmin edilmektedir.

Dünyanın en büyük 100 finansal olmayan ÇUŞ’una baktığımızda ilk 5 sırayı sırasıyla General Electric (ABD), Vodafone Group (İngiltere), General Motors (ABD), British Petroleum Company PLC (İngiltere) ve Royal Dutch/Shell Group (İngiltere ve Hollanda) firmalarının aldığı görülmektedir. İlk yüzde 12 Alman, 2 Hong Kong, 2 Kore, 1 Meksika, 1 Malezya, 1 Singapur firması bulunmasına karşın hiç Çek, Türk ve Litvanya firması bulunmamaktadır. Dünyada en fazla ülkede yatırımı olan ÇUŞ ise 103 ülke ile Alman Deutche Post AG firmasıdır.

2004 yılı sonu itibariyle Türkiye’de 2.129, Almanya’da 9.225, Çin’de 42.753 yabancı ÇUŞ iştiraki bulunmaktadır. Bu iştirakler Almanya’da 2,28 milyon, Çin’de ise 24 milyon istihdam yaratmaktadır. Buna karşın dünyanın farklı ülkelerinde Almanya’nın 22.997 iştiraki bulunmaktadır. Dünyada yabancı ÇUŞ iştiraklerinin yarattığı toplam istihdam ise 1982 yılında 21,52, 1990’da 25,10 ve 2006’da 72,63 milyondur. Tabi istihdam konusunda madalyonun öteki yüzü ise yerli ülke ÇUŞ’larının yurtiçi yerine yurtdışında üretim yapmaları sonucunda ülke ekonomisinde yaratılabilecekleri istihdamı ihraç etmeleridir. Örneğin Almanya’nın ÇUŞ’ları aracılığıyla yurtdışında yarattığı istihdam 4,61 milyondur. Yani Almanya’nın ÇUŞ üretim tarzı sebebiyle 2,33 milyon istihdam kaybı söz konusudur. Bu rakam ABD’de 3,5 milyon, Japonya’da 3,71 milyondur. DYY yapan ülkelerin hükümetleri yatırımların ülke dışına kaçmaması için önlemler almaya çalışırken, DYY’yi çeken ülkeler ise bu yatırımları istihdam sorunlarını çözmek için kullanılabilmektedir.

Dünya ülkeleri arasında en fazla çift taraflı DYY ilişkisi (ilk ülke DYY veren, ikinci ülke DYY çeken ülke ve sıralama DYY giriş stokuna göre yapılmıştır) sırasıyla İngiltere-ABD, Hong Kong-Çin, ABD-İngiltere, Japonya-ABD ve Almanya-ABD arasındadır. Bu ülkeler arasındaki DYY giriş stoku toplamı 2005 yılında 1,13 trilyon dolardır.

Son olarak, ülkelerin DYY çekme performansları ve potansiyellerine göre sınıflandırılmaları söz konusudur. Buna göre, Çin, Çek Cumhuriyeti, Litvanya, Hong Kong ve İngiltere hem yüksek potansiyele hem de yüksek performansa sahip ülkeler; Almanya, Japonya, Türkiye ve ABD yüksek potansiyele karşın düşük performanslı ülkeler arasındadır. Düşük potansiyele sahip, düşük ve yüksek performanslı ülkeler ise genellikle Afrika ülkeleri arasından çıkmaktadır.

2.2.1.3. Üretim ve Rekabet EdebilirlikSon yıllarda mal, hizmet, sermaye ve işgücü akışının önündeki uluslararası engellerin

kalkması ve teknolojik ve bilimsel ilerlemenin hız kazanmasıyla küresel ekonomi dönüşüme uğramıştır. Ulaşım ve iletişim maliyetlerindeki düşüşler lokasyonun önemini azaltıp, firmaları üretimlerini daha düşük maliyetli yerlere taşımaları için teşvik ederken, teknolojik gelişmeler de yeni iş imkânlarının doğmasını sağlamaktadır. Bu durum devletleri ülkelerinde daha uygun

Dünya - Toplam

Gelişmekte olan Ülkeler

Gelişmiş Ülkeler

Güney-Doğu Avrupa ve Bağımsız Devletler Topluluğu

21

çalışma iklimi yaratmada ve ulusal rekabet edebilirliklerini arttırmada daha hassas hale getirmektedir.

Ülkelerarası rekabet edebilirlik, üretimden sonra pazarlama aşamasında anlam kazanan bir olgudur. Eğer ülkeler ürettikleri malların pazarlamasında rekabet edebilirlerse o zaman yaptıkları üretimin anlamı vardır. Eğer üretilen mal ve hizmetler rekabetten uzak ise bu durumda ülkenin üretiminin bir anlamı olmayacak, ülke yerli üretim yerine ithalata yönelecektir. Ülkelerin rekabet edebilirlikleri, Dünya Ekonomik Forumu (WEF) tarafından “Küresel Rekabet Edebilirlik Endeksi” ile ölçülmeye çalışılmaktadır.Tablo 6: Seçilmiş Ülkelerde Küresel Rekabet Edebilirlik Endeksi

Ülke Sırası 2005 2006 2007 / 2008Almanya 6 8 5Çek Cumhuriyeti 29 29 33Litvanya 34 40 38Türkiye 71 59 53Singapur 5 5 7Kore 19 24 11Çin 48 54 34

Kaynak: WEF, 2007 ve 2006.

Tablo 6’da görüldüğü gibi ülkeler sıralamada kimi zaman küçük, kimi zaman da büyük kaymalar gösterebilmektedir. Ama önemli olan bir ülkenin sıralamasının devamlı artma veya azalma eğiliminde olmasıdır. Fakat bu artış veya azalış devamlı olmamakta, belirli bir aşamaya gelindikten sonra küçük kaymalara dönüşmektedir. Örneğin ülke sıralamalarında ilk beş sıra genelde 7-8 ülke arasında paylaşılmaktadır. Fakat sıralamanın altlarındaki ülkeler daha büyük kaymalar gösterebilmektedir. Burada da üretimin, teknolojinin, bilginin küreselleşmesinden faydalanabilen gelişmekte olan ülkeler söz konusudur. Örneğin, buna en güzel örnek Singapur, Kore, Hong Kong ve Tayvan’dır. Malezya ve Çin de bu ülkeleri takip etmektedir. Türkiye de bu ülkelerin gerisinde olmasına rağmen devamlı üst sıralara tırmanması ile dikkat çekmektedir.Tablo 7: Dünya ve Seçilmiş Ülkelerde Gelir

Milyar $ 2001 2002 2003 2004 2005 2006Dünya GSMH 32.030 32.131 35.013 40.373 45.222 48.482ABD GSMH 9.930 10.145 10.927 12.059 12.913 13.446Almanya GSMH 1.978 1.899 2.115 2.545 2.876 3.018Çek Cumh. GSMH 588 613 746 940 1.141 1.295Litvanya GSMH 11 13 15 19 24 27Türkiye GSMH 166 174 198 269 342 394Çin GSMH 1.273 1.407 1.631 1.928 2.273 2.642

$ 2001 2002 2003 2004 2005 2006Dünya Kişi Başı GSMH 5.216 5.168 5.563 6.338 7.016 7.439ABD Kişi Başı GSMH 34.800 35.180 37.570 41.060 43.560 44.970Almanya Kişi Başı GSMH 24.020 23.020 25.620 30.840 30.870 36.620Çek Cumh. Kişi Başı GSMH 5.750 6.010 7.310 9.210 11.150 12.680Litvanya Kişi Başı GSMH 3.270 3.630 4.330 5.560 6.910 7.870Türkiye Kişi Başı GSMH 2.420 2.510 2.800 3.780 4.750 5.400Çin Kişi Başı GSMH 1.000 1.100 1.270 1.500 1.740 2.010

Kaynak: [Erişim adresi: http://ddp-ext.worldbank.org/ext/DDPQQ/showReport.do?method=showReport], (Erişim tarihi: 08.02.2008), Dünya Bankası Resmi Web Sitesi (Quick Query).

Küreselleşmenin hızla arttığı bir çağda ülkeler ne kadar rekabet edebilirlerse, o kadar fazla gelir elde edebilmektedirler. Dünya geliri devamlı artmakta, ülkelerin bu artıştan aldıkları paylar ise değişmektedir. Ülkelerin gelirlerine ve kişi başına gelirlerine bakıldığı zaman farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Küreselleşme dünya ekonomisine entegre olabilen ülkelere gelirlerini arttırma şansı tanımakla birlikte öte yandan rekabeti arttırmakta ve dünya ekonomisine entegrasyonu güçleştirmektedir.

22

2.2.1.4. Bilginin KüreselleşmesiEkonomilerin açıklık dereceleri arttıkça, daha fazla insan ve firma bilgi entegrasyonu ve

bilgi, kültür, ideoloji ve teknoloji akımlarını içeren piyasa-dışı bağlantıların derinleşmesi süreçlerine dâhil olmaktadır.

Bilginin küreselleşmesi ekonomi ve sektörlere göre farklı şekillerde ortaya çıkabilmektedir. Bilginin küreselleşmesinde dört tabaka görülmektedir. Bunlar:

1. Dünyaya hizmet veren yerel endüstriyel uzmanlaşmalar ve belirli-beceri tabanlı aktiviteler: Bu başlık, gelişmiş ekonomilerdeki en ileri ve mekâna-özgüleşmiş aktiviteleri içermektedir.

a. Kazananın tüm ürün ve hizmetleri ele geçirmesi: Finansal hizmetler, medya, spor, bilim ve ilaç sanayi gibi sektörlerde dünyaca tanınan veya sunduğu hizmetin farkı olan ve bilinen bireyler tarafından yerine getirilen fonksiyonlar vardır. Bu kişilerin yerine getirdiği aktiviteler çok az bir maliyetle uluslararası piyasalara aktırılabilir. Bu da tüketicilerin bu aktiviteden ve özellikleri hakkında bilgilendirilmeleri veya tüketim kalıplarının ürünü talep edilecek şekilde uyarlanması yoluyla yapılabilir.

b. İhracata dönük uzmanlaşmış endüstriyel kümelenmeler: Bu tip uzmanlaşmalar son 25 yılda artış göstermişlerdir. Her ülkenin, ölçek, kaynak tabanlı göreceli üstünlük, beceri ve kurumlarda gömülü teknik bilgi (know-how) sebebiyle avantaj elde etmeleri dolayısıyla üretimde iyi oldukları ürün ve hizmetler vardır. Bu tip aktiviteler, kümelenmeler içinde devamlı teknolojik öğrenme süreci içerisinde olduklarından dolayı, günümüz üretim yapısında ilk duruma göre daha önemlidirler.Her iki durumda da bilginin küreselleşmesi söz konusu değildir. Bilgi üretildiği yerde

kalmakta ve kopyalanması pek mümkün olmamaktadır. Dolayısıyla bu tip üretim, uzmanlaşma ve ticarete yol açmaktadır.

2. Mekânsızlaşma yoluyla küreselleşme (Küresel ürün zincirleri): Mekâna bağlı olmayan üretimin, ucuz işgücü maliyetinin olduğu bölgelere DYY veya lisanslama vasıtasıyla kaymasıdır. Bu durumda kaynak ülkeden hedef ülkeye bilgi akışı ortaya çıkmaktadır.

3. Yerele hizmet eden, ticarete konu olmayan veya kısmen konu olan ürünler: Kimi ürünler yerele özgü olması nedeniyle uluslararası ticarete konu olmazlar. Dolayısıyla üretim, tüketimin olacağı yerde yapılmalıdır. Yani üretim mekâna bağımlıdır. Bu durumda küresel markalar altında pazar konumundaki ülkede üretim gerçekleşmektedir. Yani küresel ile yerelin bir karışımı (küyerelleşme) söz konusudur. ÇUŞ’lar üretim süreçlerinin tamamını standartlaştırdıkları için bilgi akışları, özellikle bilgi ve fikirlerin küreselleşmesi aracılığıyla maddi olmayan varlıklarda ortaya çıkmaktadır.

4. İmalat ve hizmet sektöründe çekişmeli piyasalar: Dayanıklı mallar, sermaye malları ve diğer ara malların üretildiği standartlaşmış ürün üretimidir. Standartlaşmış ürünler genellikle kodlanmış (kâğıda aktarılmış) bilgi ile üretildikleri için bilginin küreselleşmesi oldukça yüksektir. Bu durumda ise ölçek ekonomileri ve dikey entegrasyonlar meydana gelebilmektedir.

Tüm bu üretim yapısında bilginin küreselleşmesinden söz etmek mümkündür. Bilginin küreselleşmesine en kapalı üretim yapısı olan birinci durumda bile taşma etkisi ve üretilen ürünlerin tersine-mühendislik ile incelenmesi sonucunda bilginin küreselleşmesi söz konusu olabilmektedir. Bilgi ve iletişim tekniklerindeki ilerleme, üretimin küresel hale gelmesi ve rekabetin artması, bilginin de küreselleşmesine yol açmaktadır. Küreselleşen bilgi ise rekabeti ve dolayısıyla üretkenliği arttırmaktadır.

2.2.2. Çevresel EtkilerKüresel çevresel kaygılar ekolojik süreçlerin ulusal sınırlara bağlı kalmadığı ve çevresel

problemlerin sınır ötesinde etkilere sahip olduğu (yaşamı-devam ettiren ekosistemlerin ve su havzalarının genellikle sınırları aşması; tüm kıtalara ve okyanuslara yayılan hava kirliliği ve iklim koruması ve zararlı UV ışınlarından koruma sağlayan tek bir atmosferin varlığı) ve hatta küresel etkilere sahip olduğu, örneğin Çernobil faciasının Bulgaristan’dan Kanada’ya kadar

23

pek çok ülkeyi etkilemesi, gerçeğinin fark edilmesiyle doğmuştur. Bununla bağlantılı olarak, insanların küresel ölçekte düşünmeleri ve davranmaları yeteneği kavramı yeni bir küresel sorumluluk boyutunu – gezegene ait kaynakların yanında küresel adalete dair – doğurmaktadır.

Dolayısıyla çevre ve küreselleşme arasındaki bağlantılar yeniden incelenmeli ve dikkate alınmalıdır. Bu bağlantıların göz ardı edilmesi küreselleşmenin tüm boyutlarının ve doğasının yanlış anlaşılması ve insanlığın karşılaştığı en zor çevresel sorunların çözümünde faydalı olacak önemli fırsatların kaçırılması anlamına gelmektedir.

Ulusal ekonomilerin uluslararası ekonomi ile entegre oldukça dünya ekonomisinin küreselleştiği gerçeği küresel çevre ve doğal kaynaklar üzerinde baskılara neden olmakta, bu da çevrenin kendini idame ettirmesini güçleştirmekte ve insanın çevreye bağımlılığını gözler önüne sermektedir. Küresel bir ekonomi küreselleşmiş dışsallıklar doğurabilmekte ve küresel eşitsizliği arttırabilmektedir.

Çevrenin küresel doğası küresel çevre yönetimi gerekliliğini doğurmaktadır ve aslında uluslararası anlaşma ve kurumların dünya çapında altyapılarının oluşmasına ve bunların büyümeye devam etmelerine neden olmaktadır.

Küreselleşme ve çevre arasındaki ilişkinin önemi açıkken, bu ikili dinamiğin birbirleriyle nasıl etkileştikleri konusunda bilgi düzeyi zayıftır. Küreselleşme ve çevre literatürleri belirsiz (genellemeleri tartışan); miyop (orantısız şekilde sadece ticaret-ilişkili bağlantılara odaklanmış); ve/veya kısmidir (küreselleşmenin çevre üzerindeki etkilerine odaklanan, tersine bir ilişkiyi açıklamayan).

Hâlbuki çevre ve küreselleşme arasındaki ilişki iki yönlüdür. Küreselleşmenin çevre üzerinde etkileri olduğu gibi çevrenin de küreselleşme üzerinde etkileri vardır. Bu bağlamda çevre-küreselleşme ilişkisinin dikkati çeken beş etkileşimi şu şekildedir:

1. Küresel ekonomik aktivitelerdeki hızlı artış ve önemli, sınırlı doğal kaynaklara olan talebin artışı, ekonomik refahın devamlı artış sürecini olumsuz etkileyebilir. Doğanın üretken kapasitesinin %25-30 arasında aşıldığını gösteren bazı çalışmalar veya Asya-Pasifik bölgesinde yılda 2,5 milyon insanın hava kirliliği, güvenli olmayan su ve düşük kaliteli sağlık hizmetlerini içeren çevresel problemler dolayısıyla hayatını kaybetmesi durumun öneminin anlaşılmasına yardımcı olabilir.

2. Birbirleriyle ilişkili küreselleşme ve çevresel bozulma süreçleri hâlihazırda güvensiz olan dünyaya yeni güvenlik tehditleri oluşturmaktadır. Ekosistemlerin ve toplumların kırılganlıklarını, en azından en kırılgan olanlarını, etkilemektedir. En fakir topluluklar en fazla riske maruz kalmaktadır. Örneğin, iklim değişikliğinin etkileri dâhil edilmese bile, su sıkıntısından etkilenen insanların sayısının günümüzdeki 1,7 milyar seviyesinden 2025’te 5 milyar seviyesine çıkacağı öngörülmektedir.

3. Yeni zenginleşen ve eski varlıklı insanların ikisinin de birlikte yaşayacakları ekolojik dünyanın sınırları ile tanışmaları ve kendileri kadar şanslı olmayanların ihtiyaç ve haklarına uygun olarak davranmaları gerekir. Bu bağlamda “atölye” metaforu (Çin gibi gelişmekte olan ülkelerde üretim ve Avrupa veya Kuzey-Amerika gibi zengin bölgelerde tüketim), “atölye”nin önemle (a) gerçekten doğası gereği küresel ve (b) sadece ekonomik bir arz zinciri değil, aynı zamanda çevresel olan bir arz zincirinde konumlandırılmasını gerektirmektedir.

4. Tüketim – hem Kuzey hem de Güney’deki – küresel çevrenin yanında küreselleşmenin geleceğini de belirleyecektir.

5. Küresel piyasa ve küresel çevre hakkındaki kaygılar daha fazla birbirine girecek ve her biri diğerine daha bağımlı hale gelecektir.

Günümüzde dünyanın karşılaştığı en zorlayıcı çevresel problemlerin çoğu sanayileşmiş ve sanayileşmekte olan gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerden kaynaklanmaktadır. 1990 yılında ABD toplam 4.818,3 metrik ton, onun ardından gelen Çin ise 2.398,9 metrik ton karbondioksit (CO2) salınımı yapmıştır. Aynı ülkeler 2004 yılında ise sırasıyla 6.045,8 ve 5.007,1 metrik ton CO2 salınımı yapmışlardır. ABD’nin CO2 salınımı yaklaşık %20 artarken

24

Çin’in salınımı %100’den fazla artmıştır. Dünya CO2 salınımı 1990–2004 arasında yıllık ortalama %2 artarken bu oran gelişmekte olan ülkelerde %5,7 ve OECD ülkelerinde ise %1,3 olarak gerçekleşmektedir. Bu gelişmede küreselleşme sonucu gelişmekte olan ülkelere kayan üretimin payının olduğunu söylemek mümkündür. Fakat halen daha CO2 salınımının yarısından fazlasını az sayıdaki gelişmiş ülke yapmaktadır. Dolayısıyla, çevresel problemlere – tam olarak küresel ısınmaya karşı – karşı önemli hareketlerden bir tanesi olan ve 1997 yılında Japonya’da imzalanan ve toplamda 174 ülkenin ortağı olduğu Kyoto Protokolü halen daha en sanayileşmiş ülke olan ABD tarafından imzalanmamıştır. Türkiye’nin de dâhil olduğu 19 ülke halen daha protokole karşı pozisyonlarını açıklamamışlardır.

Son olarak, çoğu çevre ve küreselleşme yüzünden ortaya çıkan problemlerin, sistem içerisinde belirlenmesini sağlayacak organlar olmasına rağmen bu kurumların çabaları bölünmüştür ve koordinasyon veya tutarlılıktan uzaktır. “Sistem”in bir bütün olarak çalışması için ortaya konan çabalar ve enstrümanlar ya mevcut değildir ya da bunlardan yeterince faydalanılamamaktadır.

2.2.3. Sosyal Etkiler2006 yılı itibariyle dünya nüfusu toplamda 6,52 milyardır. En yüksek nüfusu 1,31

milyar ile Çin ve 1,11 milyar ile Hindistan oluşturmaktadır. Gelirde olduğu gibi nüfus da dünya üzerine eşit olarak dağılmamıştır. Hong Kong’da kilometrekareye 6.728 kişi, Singapur’da 6.376 kişi düşerken Moğolistan ve Namibya’da 2, Avustralya’da 3 kişi düşmektedir.

Gelişmişlik yolunda altyapı olarak nitelendirilebilecek eğitim de ülkeler arasında önemli derecede farklılık gösterebilmektedir. 15 yaş üzeri okuryazarlıkta Letonya, Litvanya gibi ülkeler %100’e ulaşmışken, Mali’de bu oran sadece %24’tür. Eğitimin diğer bir göstergesi de ilköğrenimi bitirme oranıdır. Kimi ülkelerde bu oran %100 seviyesi ve hatta ilköğrenim yaş aralığının dışındakilerin de öğrenime katılımları ile %100 seviyesinin üzerinde iken, 2005 yılı itibariyle Orta Afrika Cumhuriyeti’nde bu oran sadece %23’tür. 2005 verileri 1991 verileri ile karşılaştırıldığında ilköğrenimi bitirme oranının çoğu ülkelerde önemli artışlar sağladığı görülmektedir. En büyük artışı ise %43’ten %92’ye ulaşan Venezüella tecrübe etmiştir. Eğitim seviyelerindeki bu farklılıklar ülkelerin eğitime yaptıkları yatırımlar ile yakından ilişkilidir. Kimi ülkelerde eğitim harcamalarının GSYİH içindeki payı %1’in altında iken (Endonezya, %0,9), kimi ülkelerde ise %10’lar (Botswana, %10,7) düzeyindedir. Gelişmekte olan ülkeler kamu harcamalarından eğitime ayırdıkları payı arttırmaktadırlar. Dolayısıyla gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkeler eğitim anlamında birbirlerine yakınsamaktadırlar.

İlk ve orta eğitimde cinsiyet ayrımı günümüzde pek yapılmamaktadır. Oranın en bozuk olduğu ülke 2005 yılı itibari ile %60 orana (kız öğrencilerin erkek öğrencilere oranı) sahip Orta Afrika Cumhuriyeti’dir. Fakat ülke 1991’deki %40’lık orana göre önemli gelişme kaydetmiştir.

Ülkelerin sağlık, çevresel, kültürel ve refah düzeylerine göre, doğumda hayat beklentileri değişmektedir. Örneğin 2005 yılı itibariyle Zambiya’da hayat beklentisi erkeklerde 39, bayanlarda ise 38’dir. Buna karşın Hong Kong’da bu beklenti erkeklerde 79, bayanlarda ise 85’tir. 5 yaş öncesi ölüm gerçekleşmelerine (1000 kişide) bakıldığı zaman ise dünya ortalamasının 1991’deki 95 sayısından 2005’te 75’e düştüğü görülmektedir. Çocuk ölümlerinde en kötü ülkeler ise ne yazık ki Sierra Leone, Nijerya, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Mali gibi gelişmekte olan ülkelerdir. Bu ülkelerde bile ölüm gerçekleşmeleri az da olsa düşüş göstermektedir. Bu olumlu gelişmelerde, bilginin ve sağlık hizmetlerinin küreselleşmesinin ve çeşitli sağlık ve yardım kuruluşlarının gelişmekte olan ülkelere verdiği hizmetlerin payı vardır.

Ülkelerin kişi başına sağlık harcamalarına bakıldığı zaman 2004 yılı itibariyle en yüksek harcama ile (6096 dolar ile ABD) en düşük harcama (15 dolar ile Kongo Cumhuriyeti) arasında 400 katın üzerinde bir farkın olduğu görülmektedir. Bu, bebeklerin tüberküloz ve kızamık gibi hastalıklara karşı aşılanma oranlarında bile farklılıklar yaratan bir orandır (2005

25

yılında Çad’da bebeklerin sadece %40’ı tüberküloza, %23’ü kızamığa karşı aşılanabilmiştir). Benzer bir durum gelişmiş sağlık hizmetlerinden ve gelişmiş su kaynaklarından faydalanma oranlarında da karşımıza çıkmaktadır. Gelişmiş ülkelerde insanların %100’ü bu hizmetlerden faydalanabilmekte iken gelişmekte olan ülkelerde bu oranlar sırası ile %10’ların ve %50’lerin altına inebilmektedir. Fakat yine sevindirici olan, oranların gelişme eğiliminde olmasıdır.

3. Küreselleşme TartışmalarıTüm faydaları ve zararları göz önüne alındığında küreselleşme kimi çevrelerce

desteklenmesi gereken, kimi çevrelerce de kaçınılması gereken bir süreç olarak değerlendirilmektedir. Bu bölümde küreselleşme taraftarı ve karşıtı kurum ve fikirler incelenecektir.

3.1. Küreselleşme Yanlıları: Neo-Liberal GörüşBağımsız ve uluslararası bir örgüt olan ve İsveç’te kar amacı gütmeyen uluslararası bir

örgüt olarak kurulan Dünya Ekonomik Forumu (World Economic Forum-WEF) ilk olarak Ocak 1971’de Avrupa Komisyonu ve Avrupa Sanayi Birliklerinin liderliğinde bir grup Avrupalı işadamı tarafından tasarlanmıştır. Cenevre, İsviçre’de Avrupa Yönetim Forumu olarak kurulmuştur. Fakat 1973’te Bretton Woods sabit döviz kuru sisteminin çöküşü ve Arap-İsrail Savaşı, yıllık toplantıların odağının yönetimden ekonomik ve sosyal konulara genişlemesine sebep olmuştur ve politik liderler ilk defa Ocak 1974’te Davos’a toplantıya davet edilmişlerdir. Avrupa Yönetim Forumu, 1987 yılında ismini Dünya Ekonomik Forumu olarak değiştirmiş ve vizyonunu uluslararası çatışmaları çözecek şekilde genişletmeye çalışmıştır.

Kurum, değerlerin de kurallar kadar temel kabul edildiği dünya çapında bir yönetişim sistemi için çabalamaktadır. Parolası “Küresel kamu yararında girişimcilik”tir. Üyeleri (Sektör ve/veya ülkenin küresel düzeyde aktiviteleri olan ve sektöründe ve/veya ülkesinde geleceği şekillendirmede liderlik eden en büyük 1000 firma ve gelişmekte olan ülkelerden 200 görece küçük işletme) ekonomik gelişme olmadan sosyal gelişmenin ulaşılamaz olduğunun yanında sosyal gelişme olmadan ekonomik gelişmenin de sürdürülemez olduğuna inanmaktadır.

Kurumun Dünya Ekonomik Forumu vizyonu üç boyutludur ve şunları amaçlar: Lider küresel toplulukları kuran ve güçlendiren en önemli örgüt olmak, Küresel, bölgesel ve sanayi stratejilerini şekillendiren yaratıcı güç olmak, Dünyayı geliştirmek için küresel girişimde bulunan topluluklarının seçimlerinde

katalizör olmak.Üyeler iki yeni gelişmeyi fark ettikleri ve etkiledikleri için küresel bir avantaj elde

etmektedirler: Dünyanın kilit sorunları hükümet, iş dünyası ve sivil toplumun kendi başlarına

çözebilecekleri sorunlar değildir ve Karmaşık, kırılgan ve senkronize olarak karakterize edilen bir dünyada, stratejik

öngörüler pasif davranılarak elde edilemez. Bunlar, iş ortakları ve alanındaki en bilgili kişiler ile devamlı etkileşim sayesinde elde edilebilir.

Dolayısıyla misyonunu yerine getirebilmek için WEF dünya liderlerini topluluklara dâhil ederek, stratejik öngörüler ile onları telkin ederek ve girişimler ile harekete geçirerek entegre bir değer zinciri oluşturmuştur.

Diğer bir küreselleşme taraftarı da ilk defa 1989’da John Williamson tarafından kriz yaşamış ülkelerin IMF, Dünya Bankası (WB) ve ABD Hazine Bakanlığı gibi Washington D.C. temelli kurumlarca desteklenmesi için başlatılan ve “standart” bir reform paketi oluşturacağı düşünülen on özel ekonomik politika önerisini (maliye politikasında disiplin, kamu harcamalarının yeniden dağılımı, vergi reformu, piyasaca belirlenen faiz oranı, rekabetçi döviz kuru, ticaretin liberalizasyonu, DYY girişlerinin liberalizasyonu, özelleştirme,

26

kısıtlayıcı şartların kaldırılması ve özel mülkiyet hakkının korunması) içeren Washington Konsensüsü’dür.

Bu tarihten bu yana “Washington Konsensüsü” terimi, piyasa mekanizmasının daha geniş rol aldığı ve devletin kısıtlı rolünün olduğu ve bazen de neo-liberalizm veya piyasa fundamentalizmi olarak adlandırılan daha az kısıtlayıcı politikaları içerecek şekilde kullanılan ikinci bir anlam kazanmıştır.

Özellikle bu ikinci ve daha geniş formulasyonu ile Washington Konsensüsü, daha az gelişmiş ülkeleri büyük ÇUŞ’lardan ve bunların gelişmiş Birinci Dünya Ekonomilerindeki zengin sahiplerinden gelecek yatırımlara açmanın bir yolu olarak gören birey ve grupların sert eleştirilerinin hedefi olmuştur.

Eleştiriler Washington Konsensüsü politikalarının hatalı olduğuna inandıkları noktada sıklıkla 1999-2002 Arjantin ekonomik krizine göndermeler yapmaktadır çünkü Arjantin daha önce Washington Konsensüsü politikalarının çoğunu uygulamıştır. Öte yandan bazı ekonomistler Arjantin’in Konsensüs politikalarını ne kadar uyguladığını sorgulamaktadır.

Noam Chomsky, Susan George ve Naomi Klein gibi pek çok ticaret liberalizasyonu eleştirmeni Washington Konsensüsü’nü azgelişmiş ülkelerin emek piyasalarını, daha gelişmiş ekonomilerin firmalarının sömürüsüne açmanın bir yolu olarak göstermektedir. Gümrük tarifeleri ve diğer ticaret engellerindeki düşüşler malların sınırlar arasında piyasa güçlerine göre serbest hareketine izin vermektedir, fakat sıkı vize kurallarından dolayı emek serbestçe hareket edememektedir. Bu durum malların az gelişmiş ülkelerde ucuz emek kullanılarak üretildiği ve sonrasında eleştirilerin, çoğunu ÇUŞ’ların elde ettiği yüksek kar marjı olarak adlandırdığı fiyatlarla zengin Birinci Dünya Ekonomilerine ihraç edildiği ve satıldığı bir ekonomik iklim yaratmaktadır. Eleştiriler Üçüncü Dünya Ekonomilerindeki işçilerin fakir kaldığını söylemektedir; ticaret liberalizasyonu öncesine göre daha fazla ücret alsalar da bunlar enflasyon tarafından yok edilmektedir. ÇUŞ’ların sahipleri daha da zenginleşmekte iken Birinci Dünya Ekonomisi işçileri de işsiz kalmaktadırlar.

Bazı gerçekleşmeler sonucunda bir kısım eleştiriler veya tüm eleştiriler Washington Konsensüsü savunucuları tarafından reddedilmektedir. Örneğin gelişmekte olan ülkelerin çoğunda enflasyon son yılların en düşük seviyesindedir. Yabancı sermaye ile kurulmuş fabrikalardaki işçiler yerel işletmelerdeki standart ücretlerden daha fazla ücret almakta ve daha iyi çalışma koşullarına sahip olmaktadırlar. Latin Amerika’nın çoğunda son yıllardaki ekonomik büyüme tarihin en yüksek seviyesinde ve borç seviyeleri de ekonomilerin boyutuna göre daha önceki yıllara göre oldukça düşük seviyelerdedir. Bu makroekonomik gelişmelere rağmen Latin Amerika’da yoksulluk ve eşitsizlik yüksek seviyelerdedir. Yaklaşık her üç insandan biri hala günlük 2 doların altında gelire sahiptir. Yine nüfusun yaklaşık üçte biri elektrik veya temel sağlık hizmetlerinden yoksundur ve tahminen 10 milyon çocuk yetersiz beslenmeden mağdurdur.

3.2. Küreselleşme Karşıtları: Anti-Küresel HareketlerHouston Üniversitesi’ndeki konuşmasında Nobel Barış Ödüllü Rigoberta Menchu şöyle

demiştir: “Küreselleşme – sermaye ve özellikle haberleşme sistemlerinin yoğunlaşması – sadece yerli insanların değil dünyadaki fakir insanların da hayatlarını etkilemektedir. Serbest ticaretten bahsedildiği zaman dünyadaki küçük ve orta ölçekli ticari sektörlerden değil çok büyük tekellerden bahsedilmektedir.”

Anti-globalistler Dünya Bankası ve türevleri gibi GSYİH gibi rakamlara değil, New Economics Foundation’ın hesapladığı “Mutlu Gezegen Endeksi gibi endekslere odaklanmaktadırlar. Bu endeks, sosyal ayrışma, demokrasinin yok oluşu, çevrenin daha hızlı ve kapsamlı olarak yok oluşu, yeni hastalıkların yayılması, artan fakirlik ve yabancılaşma gibi birbiri ile ilişkili hayati sonuçlara odaklanmaktadır.

Dünyada küreselleşme karşıtı hareketin temsilcisi durumunda olan organizasyon Dünya Sosyal Forumu (World Social Forum – WSF)’dur.

27

WSF anti-küreselleşme veya küreselleşme-alternatifi hareketlerin üyeleri tarafından dünya kampanyalarını koordine etmek, organize stratejilerini paylaşmak ve rafine etmek ve tüm dünya çapında hareketin ve konuların bilgilendirilmesini yapmak için yılda bir defa düzenlenen bir toplantıdır. Parolası “Başka bir dünya mümkün!”dür. Genellikle ocak ayında “büyük kapitalist rakibi” WEF’in Davos, İsviçre’de toplandığı zaman toplanır.

WSF Avrupa Sosyal Forumu, Asya Sosyal Forumu ve Akdeniz Sosyal Forumu gibi pek çok bölgesel sosyal forumun ve Türkiye Sosyal Forumu, Liverpool Sosyal Forumu ve Boston Sosyal Forumu gibi yerel ve ulusal sosyal forumların organizasyonunu teşvik etmiştir.

WSF kendisini ve amaçlarını ilkeler beyannamesinde tanımlamaktadır. Bu beyannameye göre forum, fikirlerin, önerilerin, deneyimlerin ve daha iyi faaliyetler için etkileşimin demokratik bir ortamda alışverişini sağlayan herkese açık bir platformdur. Evrenseldir. ÇUŞ’ların çıkarlarına hizmet eden küreselleşme sürecine karşıdır. Dünya sivil toplum örgütlerini bir araya getirmeyi amaçlar ama dünya sivil toplum kuruluşlarının temsilcisi konumunda değildir. Hiç kimse forumu temsil etme yetkisine sahip değildir. Forum toplantılarına katılan organizasyonlar fikirlerini özgürce beyan edebilmelidir. Forum, forum ilkelerine saygılı olmak koşulu ile çoğulcu ve farklılıklara açık bir yapıya sahiptir; din, devlet, askeriye ve taraf içeriği olmayan bir organizasyondur. Forum tüm baskıcı ekonomi, kalkınma ve tarih görüşlerine ve bunların devlet tarafından baskı unsuru olarak kullanılmasına karşıdır. Kapitalist küreselleşmenin ırkçı, cinsiyetçi ve çevreyi kirletici etkilerine karşıdır. Amaçlarına daha kolay ulaşmak amacıyla organizasyonların ve toplumsal hareketlerin ulusal ve uluslararası ilişkiler kurması taraftarıdır. Katılımcılarının yerel düzeyden, evrensel düzeye kadar herhangi bir ölçekte hareket etmesine sıcak bakar.

WSF’nin yanında küreselleşme karşıtı olarak bilinen ve küreselleşme karşıtlığı ölçek ve içerik olarak farklılaşan başka organizasyonlar da vardır. Bunların başlıcaları şunlardır:

Uluslararası Küreselleşme Forumu (International Forum on Globalization – IFG): Ekonomik küreselleşmenin kültürel, sosyal, politik ve çevresel etkilerini analiz eden ve eleştirisini yapan önemli aktivist, ekonomist, bilgin ve araştırmacıların oluşturduğu kuzey-güney araştırması yapan ve eğitici bir kuruluştur. 1994 yılında kurulan organizasyonun en önemli eleştirisi “serbest ticaret” ve “neo-liberalizm” veya bu sistemleri savunan Dünya Ticaret Örgütü (WTO), IMF ve Kuzey Atlantik Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA) gibi kurum ve anlaşmaların neredeyse hiç eleştirilmemesidir. IFG, neo-liberalizm ve küreselleşmeye alternatif olabilecek daha eşitlikçi, demokratik ve ekolojik ekonomileri desteklemektedir. Forum alternatif arayışında yaşayan demokrasi, yerelin desteklenmesi, ekolojik sürdürebilirlik, ortak miras, çeşitlilik, insan hakları, iş ve yaşam, gıda güvenliği, eşitlik ve ihtiyat ilkesi hususlarını önemle vurgulamaktadır. Forum ayrıca, küreselleşmenin kurumları olarak gördüğü IMF, WTO ve WB gibi kurumların da meşruiyet krizi içinde oldukları görüşündedir.

İnsanların Küresel Hareketi (People’s Global Action – PGA): Şubat 1998’de tüm kıtalardaki anti-küresel hareketlerin Cenevre’de bir araya gelmesi ile oluşmuş bir organizasyondur. Hareket kendini neo-liberal karşıtlığının ötesinde, anti-kapitalist olarak nitelendirmektedir. Ayrıca hareket, kurallar, manifesto ve örgütsel ilkeler dokümanlarında kendini kapitalizm, emperyalizm, feodalizm, ayrımcılık, ırkçılık ve uluslarüstü sermayenin hâkimiyeti karşıtı olarak tanımlamaktadır. Bu yönüyle diğerlerine göre daha radikal bir çizgisi vardır.

Kurumsal Gözlem (CorpWatch – CW): Organizasyon ilk olarak 1996 yılında Uluslarüstü Kaynak & Hareket Merkezi (TRAC) adı altında kurulmuş, Mart 2001’de CorpWatch adını almıştır. Organizasyon, Nike firmasının Vietnam’daki kötü çalışma koşullarını, Enron şirketinin iflas öncesi incelenmesi ve savaşlardan kârlı çıkan firma incelemeleri ile dikkat çekmektedir. Organizasyon kendisini, insan hakları, sosyal adalet, çevresel sürdürebilirlik, barış, olumsuz etkileri olan ekonomik kurallar, kurumsal şeffaflık ve hesap verebilirlik konularında küreselleşme karşıtı hareket olarak tanımlamaktadır.

28

Yeryüzü Dostları (Friends of the Earth – FE): 1971 yılında kurulan organizasyon daha ziyade çevre sorunları ile ilgilenmektedir. Organizasyonun, iklim değişikliği, geri dönüşüm, enerji tasarruflu evler, organik tarım ve doğal çevrenin korunması gibi amaçları vardır. Organizasyon, “yarın vardır”, “herkes iyi bir yaşam hak eder” ve “çevre ve insana yönelik ekonomi için kurallar değiştirilmelidir” fikirleri ile hareket etmektedir. Bu bağlamda organizasyon, çevreyi olumsuz etkileri dokunduğu durumlarda işletmelere ve küreselleşmeye karşıdır.

4. Uluslararası Ticaret TeorileriUluslararası iktisat ülkeler arasındaki mal, hizmet ve ödeme akımları, bu akımları

düzenleyen politikalar ve bu politikaların ülkeye refah etkisi ile ilgilenir. Özetle, uluslararası ticaret ülkeler arasındaki fiziksel mal değişiminden veya bununla ilgili konulardan doğan problemler; uluslararası finans ise dış ticaret piyasaları, ödemeler dengesi ve ödemeler dengesi eşitsizliklerini düzenleyen politikalar ile ilgilenir.

Uluslararası ticaret teorisi genel iktisat teorisinin devletlerarasındaki ticaret sonucu ortaya çıkan özel problemleri içerecek şekilde genişletilmesi olarak kabul edilebilir.

Uluslararası ticaret teorisi bilimsel anlamda ilk defa Adam Smith’in 1776’da yayınladığı ve kısaca Ulusların Zenginliği olarak bilinen eser ile kaleme alınmıştır. Smith klasik ticaret teorisini anlatmış ve ticaretin her iki taraf için de kazançlı bir faaliyet olduğunu göstermiştir. İki taraf için kazançlı olması, o güne kadarki hâkim görüşten farklılık göstermektedir. Çünkü bu teoriye kadar hâkim görüş Merkantilizm’dir. Merkantilist anlayışa göre “ulusların zenginliği” ellerindeki değerli madenler, altın ve gümüş ve üretken kapasitesi ile ölçülmektedir. Dolayısıyla her ülke mümkün olduğunca fazla altına sahip olmak istemekte ve bunun için de ihracatı yararlı, hammadde harici ithalatı ise zararlı olarak görmektedir. Dolayısıyla ticaret bir kazan-kaybet oyunudur. İhracatı yapan kazanırken karşılığında ithalat yapan kaybeder. Dolayısıyla Smith’in kazan-kazan niteliği taşıyan mutlak üstünlükleri büyük önem taşımaktadır.

4.1. Smith ve Ricardo: Klasik GörüşUluslararası ticaret teorilerinin bilimsel ilk adımlarını Adam Smith (1776, Ulusların

Zenginliği: Doğası ve Nedenleri Üzerine bir Araştırma) ve David Ricardo (1817, Politik Ekonomi ve Vergilendirmenin İlkeleri Üzerine) atmışlardır. Bunu yaparlarken de bir takım varsayımlarda bulunmuşlardır. Bunlar:

Reel sektör ile parasal değişkenlerin birbirinden bağımsızdır (paranın yansızlığı).Tüm fiyatlar (ve döviz kurları) esnektir ve tam rekabet koşullarında belirlenir.Üretim faktörlerinin miktarı sabittir.Üretim faktörleri ülkeler arasında hareketsizdir.Teknoloji (dolayısıyla üretim fonksiyonu) ülke içerisinde aynıdır; ülkeler arasında

farklılık gösterebilmektedir. Tüketici tercihleri sabittir ve uluslararası ticaret tercihlerde değişikliklere sebep olmaz.Gelir dağılımı sabittir.Ticaretin önünde ulaştırma, bilgi ve iletişim gibi engeller yoktur. Ekonomilerdeki tüm kaynaklar kullanılmaktadır (tam istihdam).Smith, merkantilistlerin aksine, dünya toplam servetinin sabit olmadığını, işbölümü ve

uzmanlaşma ile dünya kaynaklarının verimliliğini arttıran dış ticaretin, sadece bir tarafın değil, her iki tarafın ve dünyanın refahını arttıracağını düşünmüş ve yaptığı varsayımlar ışığında, uluslararası ticareti mutlak üstünlükler teorisi ile açıklamaya çalışmıştır. Smith, bir birim emek ile daha fazla ürün üretebilen ülkenin o üründe mutlak üstünlüğe sahip olduğunu söylemektedir. Örneğin, 1 birim emek ile Almanya 50 birim çelik veya 20 birim buğday üretirken, Türkiye yine bir birim emek ile 30 birim çelik veya 60 birim buğday üretiyorsa, bu durumda Almanya’nın çelik, Türkiye’nin de buğday üretiminde uzmanlaşmaları ve aralarında ticaret yapmaları her ülke için de kazançlı olacaktır. Çünkü Almanya 1 birim buğdayı 2,5

29

birim çeliğe mal edebilmektedir. Türkiye ise 1 birim buğdayı sadece 0,5 birim çeliğe mal edebilmektedir. Dolayısıyla 1 birim buğday = 1,5 birim çelik fiyatından yapılan bir uluslararası ticaret iki ülkenin de çıkarına olacaktır.

Ricardo ise mutlak üstünlüklerin uluslararası ticareti kısıtladığını, bir ülkenin iki malın üretiminde de mutlak üstünlüğe sahip olduğu durumlarda ticareti açıklayamadığını ileri sürmüş, bunun yerine karşılaştırmalı üstünlükler teorisini geliştirmiştir. Buna göre, örneğin Almanya 1 birim emek ile 50 birim çelik veya 50 birim buğday üretebilirken Türkiye 1 birim emekle 10 birim çelik veya 40 birim buğday üretiyorsa Smith Almanya’nın her iki üründe de mutlak üstünlüğe sahip olduğunu ve ticaretin oluşmayacağını söylerken, Ricardo bu durumda bile ticaretin her iki ülkenin de çıkarına olacağını söylemektedir. Çünkü Almanya 1 birim buğdayı 1 birim çeliğe mal etmektedir. Öte yandan Türkiye ise 1 birim buğdayı 0,25 birim çeliğe mal edebilmektedir. Yani buğday Türkiye’de karşılaştırmalı olarak daha ucuza üretilebilmektedir. Bu durumda 1 birim buğday = 0,6 birim çelik fiyatından yapılan bir uluslararası ticaret iki ülkenin de çıkarına olacaktır.

Klasik ticaret teorisi basitleştirici varsayımlarından dolayı eleştirilere konu olmuştur. Klasik iktisatçılar, emek dışındaki üretim faktörlerinden sermaye ve doğal kaynakların farkında olmakla beraber, doğal kaynakları, tanrının lûtfu ve sermayeyi, biriktirilmiş emek biçiminde algılamayı seçmişlerdir. Dolayısıyla klasik ticaret teorisi emek-değer teorisine dayanmakta, diğer üretim faktörlerini dışlamaktadır. Diğer bir eleştiri de klasik ticaret teorisinin sadece arz yönlü olması, mal talebine yer vermemesidir. Ayrıca, teknolojik gelişmelere, üretim faktörlerinin hareketliliğine, ürün farklılaştırmasına ve eksik rekabete yer vermemesi de günümüz teorilerine göre eksik yanlarıdır.

4.2. Neo-Klasik Ticaret TeorileriNeoklasik iktisatçılar, emek maliyeti yerine, emekle birlikte diğer faktörleri de kapsayan

“fırsat maliyeti” kavramını kullanarak, özüne dokunmadan Ricardo modelini revize etmişlerdir. Buna göre, üretim, kullanılan bütün faktörlerin ortak katkılarıyla ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla, verimliliğin tersi olarak maliyet, bir birim mal üretmek için gerekli olan kaynakların toplamıdır ve kullanılan faktörlerin parasal değerleri toplanarak hesaplanır. Bir malın fırsat maliyeti ise, o malın üretimini bir birim artırmak için gereken kaynakları serbest bırakmak üzere, başka bir malın, üretiminden vazgeçilmesi gereken miktara eşittir.

Birden fazla faktörün üretime katıldığı kabul edilince ülkeler arasında teker teker faktör verimliliği yönünden karşılaştırma yapmak da olanaksızlaşır. Çünkü tüm faktörler üretimde birlikte kullanılırken, söz gelimi emeğin sermaye ve doğal kaynaklardan ayırarak ya da sermayeyi diğerinden soyutlayarak bunların her birinin verimliliği ortaya konulamaz. Yapılan üretim, kullanılan faktörlerin ortak katkılarının bir sonucudur. O bakımdan teker teker faktör verimliliği değil, ancak kaynakların birlikte verimliliği ölçülebilir. Bu durumda, fırsat maliyetleri analizinde, Ricardo modelinde olduğu gibi bireysel faktör verimliliklerinin karşılaştırılması ile uluslararası uzmanlaşmanın belirlenemeyeceği ortaya konmuş olmaktadır. Bu sorun üretim maliyeti kavramı ile çözümlenmektedir. Yani 1 birim buğday = 3 birim çelik gibi bir fiyatlandırmanın arka planına 1 birim buğday = 30 Avro ve 1 birim çelik = 10 Avro gibi bir fiyatlandırmayı eklemiş, bu fiyatlandırmadan fırsat maliyetine geçilmiş olmaktadır.

Neoklasik ticaret teorisi dönüşüm eğrileri aracılığı ile üretim kapasitelerini ve fırsat maliyetlerini; kayıtsızlık eğrileri aracılığı ile de talep koşullarını analize eklemiştir.

Öte yandan neoklasik ticaret teorisi, ülkelerin farklı yurtiçi fiyatlarını açıklayamamaktadır. Bu eksiklik Heckscher ve Ohlin’in katkıları ile tamamlanmıştır ve günümüzde de Heckscher-Ohlin teorisi olarak bilinmektedir. Teoriye göre bir ülke hangi üretim faktörüne zengin olarak sahipse, üretimi o faktörü yoğun biçimde gerektiren mallarda karşılaştırmalı üstünlük elde eder. Faktör donatımı teorisi olarak da isimlendirilen Heckscher-Ohlin modelinden faktör fiyatları eşitliği, gelir dağılımı ve Rybczynski teoremleri türetilmiştir.

30

Faktör fiyatları eşitliği teoremi, uluslararası faktör hareketliliğinin tam olması durumunda faktör piyasalarının sağlayacağı faktör fiyatlarının eşitlenmesi sonucunu, faktör mobilizasyonunun olmadığı koşullarda serbest ticaretin ortaya çıkaracağını ileri sürmektedir. İlk olarak Heckscher tarafından temas edilen faktör fiyatlarının serbest ticaretle eşitlenmesi hususunun Ohlin tarafından mutlak eşitlik yerine eşitlik yönünde bir eğilim şeklinde ifade edildiği ve nihayet Samuelson’ın serbest ticaretle faktör fiyatları eşitliğine erişildiğini analitik olarak gösterdiği görülmektedir.

Stolper ve Samuelson, Ricardo’dan itibaren yüzyılı aşkın bir süre kabul gören, “serbest ticaret, ülkedeki herkesin yararına, korumacılık yine herkesin zararınadır” düşüncesine karşı çıkarak dış ticaret ilintili gelir dağılımı teorilerini geliştirmişlerdir. Buna göre, serbest ticaret ihracat endüstrilerinde yoğun olarak kullanılan faktörün lehinedir, oysa korumacılık ithalata rakip endüstride yoğun kullanılan faktörlerin yararınadır. Başka bir deyişle, korumacılık dolayısıyla ekonomi bir bütün olarak kaybetse de ithalata rakip kesimde çalışanlar bundan yararlanırlar. Özetle, serbest ticaret politikası ülkedeki bol faktörün, korumacılık ise kıt faktörün yararınadır.

Heckscher-Ohlin modelinden türev olan ve faktör arzındaki değişimlerin üretim sonuçlarını analiz eden Rybczynski teoremi, yine iki-mallı, iki-faktörlü bir modelde ve tam istihdam koşullarında, faktörlerden birinin arzı artınca bu faktörü yoğun kullanan malda üretim artarken arzı sabit kalan faktörü yoğun olarak kullanan malda üretimin, sektörler arası faktör transferi dolayısıyla azalacağını ortaya koymaktadır.

Neoklasik ticaret teorisi analize fırsat maliyetini eklemesine ve teoriyi tamamlayan Heckscher-Ohlin, Stolper-Samuelson ve Rybczynski teoremleri olmasına rağmen, eksiklikleri nedeniyle eleştirilere maruz kalmıştır. Bunlardan en önemlisi Leontief’in araştırması sonucu ortaya koyduğu Leontief Paradoksu’dur.

Leontief, faktör donatımı teorisini test etmek amacıyla girdi-çıktı tablosu tekniğini geliştirmiş ve “temsili mal balyaları” oluşturarak ABD ekonomisinin 1947 yılına ait dış ticaret verilerini incelemiştir. Fakat o yıllarda dünyanın sermaye bakımından en yoğun ülkesi olan ABD’nin emek yoğun mallar ihraç etmekte, sermaye yoğun mallar ithal etmekte olduğu sonucuna varmıştır. Bu durum Leontief Paradoksu olarak adlandırılmış ve yeni bir literatürün doğmasına sebep olmuştur.

4.3. Alternatif TeorilerLeontief paradoksunun faktör donatımı üzerinde yarattığı tartışmaların sonucunda,

1960lardan sonra uluslararası ticareti açıklamak üzere yeni teoriler ortaya atılmıştır.Nitelikli İşgücü Teorisi: Keesing ve Kenen gibi yazarlar, sanayi ülkeleri arasındaki dış

ticaretin büyük bir bölümünün nitelikli işgücü farklılıkları ile açıklanabileceğine işaret etmişlerdir. Bu görüşe göre belirli türlerdeki mesleki veya nitelikli işgücü bakımından zengin ülkeler, üretimi büyük ölçüde bu faktörlere bağlı olan mallarda uzmanlaşırlar. Öte yandan, niteliksiz emeğe bol olarak sahip bulunan ülkeler ise yoğun biçimde niteliksiz emeği içeren malların üretiminde üstünlüğe sahip bulunmaktadırlar.

Teknoloji Açığı Teorisi: İmitasyon sürecine vurgu yapan teori 1961 yılında Posner tarafından ortaya atılmıştır. Teoriye göre yeni bir mal veya üretim süreci bulan sanayileşmiş ülkeler, bu malların ilk ihracatçısı olurlar. Ancak zamanla teknoloji, taklit yoluyla ya da serbest bir mal durumuna gelerek öteki ülkelerin eline geçtikten sonra, o ülkeler emeğin ucuzluğu veya doğal kaynak üstünlükleri nedeniyle söz konusu malı ilk icat edenden daha ucuz üretirler. Böylece adı geçen mal daha az gelişmiş durumdaki bu ülkeler tarafından ihraç olunmaya başlanır. Malı ilk icat edenler bu ülkelerle rekabet edemedikleri için onu ithal etmeye başlarlar. Bunun en güzel örneği bir zamanlar dünyanın bir numaralı tekstil ihracatçısı olan İngiltere’nin net ithalatçı konumuna gelmesidir.

Ürün Hayat Döngüsü Teorisi: Standardizasyon sürecine vurgu yapan teori 1966 yılında Vernon tarafından bulunmuştur ve teknoloji açığı teorisinin genelleştirilmiş ve geliştirilmiş bir şeklidir. Daha önce DYY teorilerinde de değinildiği gibi 5 aşaması vardır ve 1. aşamada

31

yeni ürün icat eden ve zamanla standartlaştıran yenilikçi ülke 5. dönem sonunda bu ürünün net ithalatçısı konumuna gelmektedir. Diğer bir deyişle, ürün döngüsü modeli statik karşılaştırmalı üstünlüğü açıklayan temel Heckscher-Ohlin modelinden farklı olarak yeni ürün ve üretim süreçleri için dinamik karşılaştırmalı üstünlüğü açıklamaya çalışır.

Tercihlerde Benzerlik Teorisi: İsveçli iktisatçı Linder’in 1961 yılında geliştirdiği hipotez homojen olmayan sanayi ürünleri ticaretini konu alır. Bu görüşe göre, sözü edilen malların ticareti üretim maliyetlerinden çok, ülkeler arasındaki zevk ve tercihlerin benzerliğine yani talep koşullarına bağlıdır. Zevk ve tercihleri belirleyen temel etken de göreceli gelir düzeyleridir.

Linder’e göre bir ülkede firmalar, halkın çoğunluğu tarafından talep edilen ve piyasası geniş olan malları üretirler. İç piyasanın talebini karşılamak için üretim yapıldıkça bu malların üretiminde deneyim ve etkinlik kazanılır; daha sonra da söz konusu mallar zevk ve tercihleri ya da genel olarak gelir düzeyleri yönünden benzer olan ülkelere ihraç edilir. Diğer yandan, zevk ve tercihleri farklı olan düşük veya yüksek gelirli azınlıkların talebi ise tercihleri kendilerine benzeyen yabancı ülkelerden yapılan ithalatla karşılanır. “Taleplerin Çakışması Hipotezi” de denilen bu görüşe göre, sanayi ürünlerinin ticareti özellikle benzer tercihlere ve gelir düzeylerine sahip ülkeler arasında yoğunlaşacaktır.

Linder hipotezi, fazla destek bulmamıştır. Çünkü bir ülkede, iç piyasası olmayan, diğer bir deyişle doğrudan doğruya ihracat amacıyla üretilen sanayi mallarının ticaretini açıklayamamaktadır.

Ölçek Ekonomileri Teorisi: Bazı mallarda ortalama üretim maliyetleri üretimin ölçeğine ya da hacmine bağlıdır. Eğer üretim ölçeği büyürken ortalama maliyetler düşüyorsa üretimde ölçeğe göre azalan maliyetler veya artan getiri koşulları geçerlidir.

Faktör donatımı teorisinde, ilgili ülkelerde malların sabit verim koşulları altında üretildikleri varsayılır. Ölçek ekonomileri dolayısıyla artan getirinin ortaya çıktığı durumda ise ülkeler her bakımdan aynı olsalar bile karlı dış ticaret yapılabilir. Bu da Heckscher-Ohlin teoreminin açıklayamayacağı bir ticaret şeklidir.

Ölçek ekonomileri, büyük firmaların küçüklere göre maliyet avantajı elde etmelerinin ötesinde eksik rekabet piyasalarının da oluşmasına sebep olur.

Monopolcü Rekabet Teorisi: Gerçek hayatta özellikle sanayi mallarının büyük çoğunluğu faktör donatımı teorisindekinin tersine homojen değildir. Çünkü bu mallar bileşimleri, kullanılışları, görünümleri veya en azından üretici firmanın markası bakımından birbirlerinden farklıdırlar.

Dünya ticareti geleneksel anlamda birbirine benzer olmayan ya da tamamen değişik endüstriler tarafından üretilen malların alım satımı biçiminde düşünülmüştür. Buna endüstriler arası ticaret adı verilir. Fakat günümüzde asıl ağırlık taşıyan aynı endüstriye ait farklılaştırılmış malların alınıp satılmasıdır. Buna da endüstri içi ticaret (iki yönlü ticaret) denmektedir. Monopolcü rekabet teorisi, sanayi malları üzerindeki iki yönlü ticaret olayını ölçek ekonomileri ile açıklar.

Ölçek ekonomilerinden yararlanma düşüncesi her firmayı, çok sayıda farklı tür veya tipte mal üretmek yerine yalnız bir ya da birkaç tür üzerinde üretim yapmaya zorlar. Aslında bunun nedeni de farklılaştırılmış malların birbiri yerine ikame edilebilir olması ve firmanın uluslararası rekabet dolayısıyla maliyetlerini düşürmeye çalışmasıdır. Üretim az sayıdaki tür veya stil üzerinde toplanınca uzmanlaşmaya gidilir, daha etkin makineler kullanılır ve ölçek ekonomilerinden yararlanılır. Böylece ülke söz konusu ürünün ihracatçısı durumuna gelirken, diğer tipleri de dışarıdan ithal eder.

4.4. Yeni Ticaret TeorileriYeni ticaret teorileri olarak adlandırılan teorilerin bir kısmı aslında alternatif teorilerin ta

kendisidir. Yeni ticaret teorileri olarak adlandırılan teoriler, ölçek, ağ, inovasyon ve küresel rekabet edebilirlik kavramlarının içselleştirildiği teorilerdir.

32

Buna göre ölçek iki koldan bir firmanın maliyetlerini düşürebilir. Üretimin ölçeği arttıkça birim başına sabit maliyet düşecek ve değişken maliyetlerdeki düşüş de bunu destekleyebilecektir (içsel ölçek ekonomileri); firmanın faaliyet gösterdiği sektörün ölçeği arttıkça firmanın maliyetleri düşecek ve kaliteli girdi ve deneyim değiş-tokuşuna imkân veren kalifiye işgücü bulma şansı artacaktır (dışsal ölçek ekonomileri).

Firmalar inovasyon yolu ile ülkenin faktör donatımı kısıtından kurtulabilirler. Teknolojik gelişmeler ve Ar-Ge firmaları inovasyon yapabilmelerini kolaylaştırıcı etkisi ile faktör donatımını değiştirici etkiye sahiptir. Çünkü üretim faktörleri arasına bilgi de dâhil olmuştur.

Firmaların ağ oluşturmaları, bilgi değişimini, deneyimlerden faydalanmayı, görerek öğrenmeyi, yaparak öğrenme ile elde edilen deneyimleri firma bünyesinde içselleştirilebilmesini imkânlı kılmaktadır.

Firmaların küresel rekabet edebilirlikleri artık sadece ülke faktör donatımına, firmanın yapısına bağlı kalmamakta, Porter Karosu’nda (Elması olarak bilinir) da belirtildiği gibi faktör koşulları, talep koşulları, ilişkili ve destekleyici sektörler ve firma stratejisi, yapısı ve rekabeti gibi daha geniş bir spektruma bağlıdır.

5. Küreselleşmenin ve Uluslararasılaşmanın DüzenlenmesiKüreselleşmenin 2. Dünya Savaşı’ndan sonra hız kazanması öncelikle korumacılık ve

düşük uluslararası ekonomik entegrasyonun olumsuzluklarını gören ekonomistler, iş adamları ve politikacıların planlamalarının sonucudur. Bu insanların çalışmaları Bretton Woods Konferansı, büyümenin teşvik edilmesi ve olumsuz etkilerin ve küreselleşme sürecinin yönetilmesi için pek çok uluslararası kurumun kurulması ile sonuçlanmıştır. Bunlar Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (Dünya Bankası-WB) ve IMF’dir. Daha sonrasında da uluslararası ticaretin önündeki engelleri kaldırmak için Ticaret ve Gümrük Tarifeleri Genel Anlaşması (General Agreement on Trade and Tariffs-GATT) imzalanmıştır. Uruguay Toplantısı’nda (Round) ise (1984-1995 arası) ticari anlaşmazlıkların çözümü ve ticaret için standart bir platform inşası amacıyla WTO kurulmuştur. Bunun yanında tarifelerin düşürülmesini ve ticaretin önündeki engellerin kaldırılmasını amaçlayan Maastricht Anlaşması ve NAFTA gibi iki veya çok taraflı ticaret anlaşmaları imzalanmıştır.

Küreselleşme hareketinin temposunun artışında ve etki sahasının genişlemesinde katkısı olan belli faktörler vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

1. Dünyadaki siyasi gelişmeleri etkisi ve mümkünse kontrolü altında tutmaya çalışan dev uluslararası örgütler; Birleşmiş Milletler gibi,

2. Uluslarüstü paktlar-birçok devleti içeren geniş kapsamlı anlaşmalar; Kuzey Atlantik Anlaşma Örgütü (NATO) gibi,

3. Yine geniş kapsamlı ve çok ülkeyi kapsayan uluslarüstü ekonomik birlikler; Avrupa Birliği, Kuzey Amerika Birliği, Karadeniz Ekonomik İşbirliği gibi,

4. Birden fazla ülkede faaliyette bulunan, iş, imalat ve ticaret merkezleri olan ÇUŞ’lar, bankalar ve ortaklıklar.

5. Uluslararası trendler denilen ve dünya üstünde hemen hemen bütün kıtaları ve sayısız ülkeleri etkisi altına alan, kitleleri çok derinden etkileyen belli sosyo-politik akımlar: etnik milliyetçilik, fundamentalizm, feminizm, ekolojik akımları gibi.

Bu gelişmeler ve faktörler ışığında uluslararası örgütler ve entegrasyonlar doğmuştur. Bu kurum ve anlaşmalar küreselleşmeyi yönetmeleri veya yönlendirmeleri dolayısıyla önem taşımaktadır.

5.1. Uluslararası ÖrgütlerUlusal Düzeydeki istikrar sağlayıcı kurumlar sosyal ve mali güvenlik şebekeleridir.

Uluslararası düzeyde ise bunlar, WTO, IMF, Basel Bankacılık Denetim Komitesi, WB, OECD ve diğer uluslararası kuruluşlardır.

33

5.1.1. Uluslararası Para Fonu - IMFIMF 185 devletin üyesi olduğu uluslararası bir örgüttür. Örgüt uluslararası parasal

işbirliği, döviz kuru istikrarı ve düzenli döviz düzenlemelerini teşvik etmek, ekonomik büyümeyi hızlandırmak, yüksek seviyelerdeki istihdamı sağlamak ve ülkelere geçici finansal yardım sağlayarak ülkelerin ödemeler dengesi ayarlamalarını kolaylaştırmak amacıyla 1944 yılında kurulmuştur. Bu amaçlar, ülke bazında küreselleşmenin düzenlenmesi anlamına gelmektedir.

Bazı ülkeler küreselleşmeyi faydalı – gelecekteki dünya ekonomik kalkınmasının bir kilidi – ve dolayısıyla kaçınılamaz ve tersine çevrilemez bir süreç olarak görmektedir. Diğerleri ise küreselleşmeyi ülke içinde ve ülkeler arasında eşitsizlikleri arttırdığına, istihdamı ve hayat standartlarını tehdit ettiğine ve sosyal gelişmeye engel olduğuna inandıkları için husumetle karşılamakta ve hatta küreselleşmeden korkmaktadırlar.

Küreselleşme dünya çapında kalkınma için geniş fırsatlar sunmaktadır fakat bu adil olarak gelişmemektedir. Bazı ülkeler küresel ekonomiye diğerlerinden daha çabuk adapte olmaktadırlar. Entegre olmayı başaran ülkeler daha hızlı büyümekte ve yoksulluğu daha hızlı azaltmaktadırlar. Dışa-dönük politikalar 40 yıl önce dünyanın en fakir bölgelerinden biri olan Doğu Asya’yı dönüştürerek büyük bir kısmına dinamizm ve zenginlik getirmiştir. Hayat standartları yükseldikçe, demokrasi ve çevre ve çalışma koşulları gibi ekonomik konularda gelişme imkânlı hale gelmektedir. Dolayısıyla IMF’ye göre bu eğilime karşı durmak yerine bu eğilimin desteklenmesi büyümeyi, kalkınmayı ve yoksulluğun azaltılması için en iyi yöntemdir.

Diğer taraftan 1990larda gelişmekte olan piyasalarda meydana gelen krizler küreselleşmenin doğurduğu fırsatların risksiz olmadığını – istikrarsız sermaye hareketleri ve yoksulluktan kaynaklanan sosyal, ekonomik ve çevresel bozulmadan doğan riskler – göstermiştir. Bu, eğilimin tersine çevrilmesi için değil aksine daha hızlı büyüme ve yoksulluğun azalmasını sağlayacak güçlü ekonomiler ve daha güçlü dünya finans sistemi kurulması için politika değişikliklerini sağlamak isteyenlere bir sebep oluşturmalıdır. Bu bağlamda IMF küreselleşme sürecini etkin bir şekilde yönetmek ve süreçten faydalanmak için ülkelere aşağıdaki politika önerilerini uygulamayı tavsiye etmektedir:

Yatırım ve tasarruf için uygun koşulları yaratacak makroekonomik istikrar, Artan ticaret ve yatırım aracılığıyla etkinliği arttıracak dışa dönük politikalar, Yurtiçi rekabeti destekleyici yapısal reformlar, İyi bir yönetişim için güçlü kurumlar ve etkin bir hükümet, Üretkenliği destekleyici eğitim ve Ar-Ge, Sürdürülebilir kalkınma için yeterli kaynakları sağlayacak dış borç yönetimi.IMF’nin kontrol ve düzenleme süreçleri gözetim (bilgi toplama amaçlı ziyaretler,

hükümetler ve merkez bankası görevlileri ile müzakereler ve yıllık raporlar aracılığıyla), finansal yardım (Yoksulluğun Azaltılması ve Büyüme Kolaylığı, Dış Şoklar Kolaylığı, Stand-By Anlaşmaları, Genişletilmiş Fon Kolaylığı, İlave Rezerv Kolaylığı, Telafi Edici Finansman Kolaylığı ve acil yardım aracılığıyla) ve teknik yardımı (merkezden sınırlı süre için yapılan personel görevlendirmeleri veya birkaç haftadan birkaç yıla kadar değişen sürelerle uzmanların ve/veya yerleşik danışmanların yerleştirilmesi, teknik ve tanısal çalışmalar, eğitim kursları, seminerler, atölye çalışmaları ve “on-line” tavsiye ve destekler aracılığıyla) içermektedir.

5.1.2. Dünya Bankası - WB1944 yılında kurulmasından bu yana, WB tek bir kurumdan birbiri ile yakından ilişkili

beş kalkınma kurumunun oluşturduğu bir gruba dönüşmüştür. WB’nin misyonu savaş sonrası yeniden yapılanma ve kalkınmanın kolaylaştırıcı olan Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası’ndan (IBRD) günümüzde bağlı kuruluşu olan Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA) ile birlikte dünya çapında yoksulluğun azaltılmasına genişlemiştir.

34

WB, gelişmekte olan ülkeler için finansal ve teknik yardım konusunda dünya çapında önemli bir kaynaktır ve 185 üye ülke tarafından sahip olunan iki kalkınma kuruluşundan oluşmaktadır – IBRD ve IDA (WB ile yakından ilişkili üç kuruluş daha vardır: Uluslararası Finans Kuruluşu-IFC, Çok Taraflı Yatırım Garantisi Ajansı-MIGA ve Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıkları Çözüm Merkezi-ICSID). Her kuruluş WB’nin küresel yoksulluğun azaltılması ve yaşam standartlarının geliştirilmesi misyonunda farklı fakat destekleyici roller oynar. IDA dünyadaki en yoksul ülkelere odaklanırken IBRD orta gelirli ve kredi verilebilir fakir ülkeler üzerinde yoğunlaşmaktadır. Sonuçta WB düşük faizli borç, faizsiz kredi, gelişmekte olan ülkelere eğitim, sağlık, altyapı, haberleşme ve diğer pek çok sebeple hibeler sağlamakta ve üye ülkelere analiz, tavsiye ve bilgi gibi yardımlarda bulunmaktadır. WB kâr amacı gütmemektedir.

WB’ye göre küreselleşme inanılmaz fırsatlar doğurmaktadır. Fakat dışlanma, ölümcül fakirlik ve çevresel zararlar tehlikeler yaratmaktadır. Bu durumdan en fazla zarar görecek kişiler ise başlangıçta en geride olanlar – yerli insanlar, gelişmekte olan ülkelerdeki kadınlar, köylü fakirler, Afrikalılar ve bunların çocukları – olacaktır. Dolayısıyla, WB Grubu ülkelerin fikirlerin ve deneyimlerin bir karışımı aracılığıyla bu ülkelerdeki sermaye ve politikaları, özel piyasa fırsatlarının gelişini ve iyi yönetişim ve yozlaşma-karşıtı destekleri hızlandırarak kendilerine yardımcı olmalarına yardımcı olmaktadır.

WB’nin vizyonu – yoksulluğu azaltmak, büyümeyi çevreye zarar vermeden hızlandırmak, bireysel fırsat ve umut yaratmak ve ticaret, finans, sağlık, yoksulluk, eğitim ve iklim değişimi konularındaki anlaşmalar ve uluslararası projeler hakkındaki fikirleri geliştirmek amacıyla – kapsayıcı ve sürdürülebilir bir küreselleşmeye katkıda bulunmaktır. Bu sayede herkes, özellikle de yeni fırsatlar arayan fakirler bu süreçten faydalanabilecektir. Süreç, fon yaratılmasını, borçları, hibeleri, analitik ve tavsiye niteliğindeki hizmetleri ve kapasite inşasını içermektedir.

5.1.3. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü - OECDOECD’nin atası Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü’dür (OEEC). OEEC 2. Dünya

Savaşı sonrasında Avrupa’nın yeniden inşası için Marshall Planı ile Amerikan ve Kanada yardımlarının yönetilmesi için 1947 yılında oluşturulmuştur. Merkezi 1949 yılında Paris’te kurulmuştur.

OECD görevi OEEC’den 1961 yılında devralmıştır. O zamandan bu güne örgütün görevleri şu şekildedir:

Sürdürülebilir ekonomik büyümeyi desteklemek, İstihdamı arttırmak, Yaşam standartlarını iyileştirmek, Finansal istikrarı devam ettirmek, Diğer ülkelerin ekonomik kalkınmasına yardımcı olmak, Dünya ticaretinde büyümeye katkıda bulunmak.Dünya ekonomisinin gelişimine katkıda bulunmak için OECD’nin odağı demokrasi ve

piyasa ekonomisine dayalı 30 üyesine ek olarak artan sayıda ülkeyi kapsayacak şekilde aşamalı olarak genişletilmiştir. Örgüt günümüzde 70’ten fazla gelişmekte olan piyasa ekonomisi ile uzmanlığını ve birikmiş tecrübelerini paylaşmaktadır.

OECD’nin küreselleşme üzerine görüşü belki de en yi şekilde Avustralyalı Hazineci Peter Costello’nun 2000 yılındaki OECD Yıllın Zirvesi’ndeki konuşması ile açıklanabilir: “Küreselleşmeyi durdurma veya durdurmama gibi bir seçeneğimiz yoktur. Seçenek olarak sadece onun nasıl yönetileceği ve vatandaşlarımızın faydası için nasıl yönetileceği söz konusudur”. Bu bağlamda, OECD’nin küreselleşmeyi kaçınılamaz bir süreç olarak gördüğü ve sadece bu süreci yönetmek ve düzenlemeyi amaçladığı söylenebilir.

5.1.4. Dünya Ticaret Örgütü – WTOWTO’nun dünya ticaretinin %97’sini oluşturan 151 üyesi vardır ve örgüt

küreselleşmenin ana katalizörü olan uluslararası ticaretin kuralları ile ilgilenen tek küresel

35

örgüttür. Örgütün kalbinde müzakere edilmiş ve dünyanın ticaret yapan ülkelerinin büyük çoğunluğu tarafından imzalanmış ve parlamentoları tarafından onaylanmış WTO anlaşmaları yatmaktadır.

Günümüzde mal, hizmet ve fikri mülkiyet hakları üzerine WTO anlaşmaları mevcuttur. GATT, mal ticareti için ana kaynak niteliğindeki bir kurallar-kitabı niteliğindendir. WTO aynı zamanda anlaşmazlıkların çözümlenmesi ve politika gözden geçirmeleri gibi hizmetler de sunmaktadır. Örgütün ana fonksiyonları:

Ticaret anlaşmalarını yönetmek, Ticaret görüşmelerinde forum olarak hareket etmek, Ticaret anlaşmazlıklarını çözmek, Ulusal ticaret politikalarını gözden geçirmek, Gelişmekte olan ülkelere teknik yardım ve eğitim programları aracılığıyla ticaret

politikası konularında yardımcı olmak, Diğer uluslararası örgütlerle işbirliği yapmaktır.Örgütün ana amaçları daha serbest ticareti, adil rekabeti ve kalkınma ve ekonomik

reformu teşvik etmek olduğu için örgüt ekonomik küreselleşmenin önemli katkı sağlayıcılarından bir tanesidir.

5.1.5. Birleşmiş Milletler – UNKüreselleşme ile ilişkili diğer bir kuruluş da UN’dir. Örgütün kökleri 1865’te kurulan

Uluslararası Haberleşme Birliği’ne kadar dayanır. ABD başkanı Franklin D. Roosevelt tarafından bulunan “Birleşmiş Milletler” ismi ilk defa 1 Ocak 1942 “Birleşmiş Milletler Bildirgesi”nde kullanılmıştır. Bugün örgüte 192 ülke üyedir.

Örgüt insanlığın karşılaştığı problemleri çözmeyi amaçlayan küresel çabaların merkezinde yer almaktadır. Bu çabada toplamda UN sistemi olarak adlandırılan 30’dan fazla bağlı örgüt işbirliği içerisindedir. UN ve diğer bağlı örgütler insan haklarına saygı, çevrenin korunması ve hastalıklarla ve yoksullukla mücadeleyi desteklemek için çalışmaktadır. UN sisteminin yaptığı işlerin %70’inden fazlasını daha yüksek yaşam standartlarının, tam istihdamın ve ekonomik ve sosyal ilerlemenin ve kalkınmanın şartlarının tesisi oluşturmaktadır. Bu amaçlara ulaşabilmek için örgütün kullandığı bazı araçlar şunlardır:

Fakir ülkelerde üretilen malların satıldığı piyasalara serbest girişin sağlanması, Çok borçlu fakir ülkelerin tüm resmi borçlarının iptalini içeren borç hafifletilmesi

programlarını uygulamak ve sonrasında açık yoksulluk azaltıcı taahhütlerde bulunmak, Daha bonkör kalkınma yardımlarında bulunmak, İlaç firmaları ve diğer partnerleri ile birlikte çalışarak HIV virüsüne karşı etkin ve

erişilebilir bir aşı geliştirmek, Afrika’nın ihtiyaçları için özel önlemler almak.

5.2. Uluslararası EntegrasyonlarUluslararası ticareti teşvik eden uluslararası anlaşmalar küreselleşmenin önemli

araçlarıdır. Serbest ticaret anlaşması veya bölgesinin ötesinde bir entegrasyon oluşturan ön bilinen entegrasyon AB’dir. Uluslararası ticareti arttıran başka anlaşmalar da vardır. İster serbest ticaret ister entegrasyon olsun, bu tip entegrasyonlar ticareti, mal, hizmet ve emek ve dolayısıyla kültür değişimini arttırarak küreselleşme sürecini hızlandırırlar.

5.2.1. Avrupa Birliği - ABAltı kurucu üye tarafından 1951 yılında Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu olarak

kurulan AB kronolojik olarak ortak pazar, ortak politikalar, tek pazar ve nihayetinde parasal birliği kurmuştur. Bugün AB’nin 27 üyesi vardır ve üyelerine faydalı olacak şekilde ekonomik, sosyal, düzenleyici ve finansal olmak üzere pek çok politika alanında görev yapmaktadır. Bu politikalar şunları içermektedir:

Bölgesel, tarımsal ve sosyal işlerde işbirliği politikaları (uyum politikaları olarak da bilinir) ve

36

Son teknolojileri çevre koruması, Ar-Ge, ve enerji gibi alanlara taşıyan inovasyon politikaları.

Avrupa’nın 21. yy’da misyonu şunlardır: Üyeleri için barış, refah ve istikrar sağlamak, Kıtadaki bölünmeleri ortadan kaldırmak, Üyelerinin güven içinde yaşamalarını sağlamak, Dengeli bir ekonomik ve sosyal kalkınma sağlamak, Küreselleşmenin getirdiği zorlukları çözmek ve Avrupa insanının çeşitliliklerini

korumak, Avrupalıların sürdürülebilir kalkınma, iyi bir çevre, insan haklarına saygı ve sosyal

piyasa ekonomisi gibi değerlerini desteklemek.Bölgesel bir entegrasyon olan AB serbest ticaret anlaşması veya serbest ticaret

birliğinden daha ileri bir uygulamadır. Dolayısıyla küreselleşme için bir katalizör değil, tüm alanlarda küreselleşmenin ta kendisidir ve Avrupa entegrasyonu üye devletlerin geleneksel AB çerçevesi içerinde çalışmanın kendilerine fayda sağlayacağını düşündükleri alanlarda (ticaret, küreselleşme, ortak Pazar, bölgesel ve sosyal kalkınma, Ar-Ge, büyümeyi ve istihdamı teşvik edici önlemler ve pek çok diğer konu gibi alanlarda) genişlemeye devam edecektir.

5.2.2. Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği - APEC1989’daki kuruluşundan bugüne APEC bölgesi ekonomik olarak devamlı dünyanın en

dinamik kısmı olmuştur. Bugün APEC’in 21 üyesi vardır. APEC Asya-Pasifik bölgesinde serbest ticaret ve yatırımı içeren Bogor Hedefleri’ni gelişmiş ekonomilerde 2010 yılına, gelişmekte olan ekonomilerde ise 2020 yılına kadar karşılayabilmek için üç geniş alanda çalışmaktadır. APEC, APEC’in “Üç Sütunu” olarak da bilinen 3 kilit alana odaklanır:

Ticaret ve Yatırım Liberalizasyonu (ticaretin ve yatırımın önündeki gümrük tarifeleri ve tarife dışı engellerin azaltılması ve nihayetinde elimine edilmesi)

İş Hayatının Rahatlatılması (iş hayatındaki işlemlerin maliyetlerinin azaltılması, ticarete dair bilgilere erişiminin geliştirilmesi ve büyümeyi ve serbest ticareti hızlandırmak için politika ve iş stratejilerinin sıralanması)

Ekonomik ve Teknik İşbirliği (tüm APEC üyesi ülkelerde kapasite oluşturabilmek için eğitim ve işbirliği sağlamak)

Bu üç alanda ortaya çıkan sonuçlar APEC üyesi ekonomilerin bölge içerisinde kaynakların havuz şeklinde kullanımı ve etkinliğin arttırılması aracılığıyla ekonomilerini güçlendirmelerini sağlamaktadır.

Ticareti arttırıcı bir entegrasyon olarak APEC küreselleşmeyi hızlandıran önemli entegrasyonlardan bir tanesidir.

5.2.3. Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması - NAFTANAFTA üyelerini Kanada, Meksika ve ABD’nin oluşturduğu, Kuzey Amerika’da

NAFTA ve iki tamamlayıcısı – Kuzey Amerika Çevresel İşbirliği Anlaşması ve Kuzey Amerika Emek İşbirliği Anlaşması – tarafından yaratılmış bir ticaret bloğudur. Uygulanmaya 1 Ocak 1994 tarihinde başlanmış (Meksika uygulamaya tam olarak 2008 yılında geçecektir) ve üyelerinin toplam GSYİH’leri bakımından dünyadaki en büyük ticaret bloğudur.

NAFTA 1988 yılında imzalanan Kanada-ABD Serbest Ticaret Anlaşması’nın genişletilmişidir. NAFTA ABD, Kanada ve Meksika arasındaki mal ticaretine uygulanan gümrük tarifelerinin çoğunu elimine etmiş ve 15 yıllık dönemde da diğer tarifeleri aşamalar halinde ortadan kaldırmıştır. Motorlu taşıtlar, bilgisayar, tekstil ve tarımı da içeren pek çok kategoride kısıtlamalar kaldırılmıştır. Anlaşma aynı zamanda fikri mülkiyet haklarını (patent, telif hakkı ve ticari marka) korumakta ve üç ülke arasındaki yatırım kısıtlamalarının kaldırılmasının taslağını yapmaktadır. Anlaşma doğal olarak üç taraflıdır; hükümlerin, gümrük tarifesi kaldırma sürelerinin ve seçilen endüstrilerin korunmalarının müzakerelerinin iki taraflı temelde yapıldığı tüm maddeler tüm ülkelerde eşit uygulanmaktadır. İşçilerin ve

37

çevre koruması ile ilişkili taahhütler 1992 yılında imzalanan ilave anlaşmalar sonucunda eklenmiştir.

5.2.4. Avrupa Serbest Ticaret Birliği - EFTAEFTA üyesi olan dört devletin – İzlanda, Liechtenstein, Norveç ve İsviçre –

yararlanması amacıyla serbest ticaret ve ekonomik entegrasyon için kurulmuş hükümetler arası bir örgüttür. Birlik, EFTA’nın dünya çapında serbest ticaret ve ortaklık anlaşması ağı olan EFTA Konvansiyonu’nu ve Avrupa Ekonomik Alanı’nı (EEA) yönetir.

EFTA Konvansiyonu 1960’ta üye ülkeleri arasındaki mal ticaretinin liberalizasyonu için bir çerçeve belirlemek amacıyla kurulmuştur ve 2001 yılında revize edilmiştir (Vaduz Konvansiyonu adı verilmektedir).

EFTA’nın dünya çapındaki serbest ticaret ve ortaklık anlaşmaları ağı – EFTA, EEA, Serbest Ticaret Anlaşması ve İşbirliğinin Ortak Deklarasyonu artı devam eden ve potansiyel serbest ticaret anlaşmaları – yaklaşık 440 milyon tüketiciye erişimi garantileyen ortakları ile dünyanın en büyük serbest ticaret anlaşmalarından bir tanesini yaratmaktadır.

1 Ocak 1994 yılında yürürlüğe giren EEA, 27 AB üyesi ülkeyi ve 3 EFTA ülkesini – İzlanda, Liechtenstein ve Norveç – “İç Pazar” adı verilen tek bir piyasada bir araya getirmektedir. EEA anlaşması dört özgürlüğü – malların, hizmetlerin, kişilerin ve sermayenin serbest dolaşımı – içeren AB mevzuatının 30 EEA ülkesinde geçerliliğini sağlamaktadır. Buna ek olarak anlaşma toplamda “ilişkili ve yatay” politikalar olarak bilinen Ar-Ge, eğitim, sosyal politika, çevre, tüketici hakları, turizm ve kültür gibi diğer önemli alanlarda işbirliğini de içermektedir. Anlaşma EEA’ya dâhil olan vatandaşlar ve ekonomik operatörler için iç pazarda eşit hak ve zorunlulukları garantilemektedir.

5.2.5. DiğerleriASEAN Serbest Ticaret Anlaşması (AFTA) Bankok’ta 1967 yılında beş orijinal üye

devlet – Endonezya, Malezya, Filipinler, Singapur ve Tayland – tarafından kurulmuştur. Daha sonra Bruney Sultanlığı, Vietnam, Laos, Myanmar ve Kamboçya katılmıştır.

ASEAN Bildirgesi birliğin amaçlarını şu şekilde açıklamaktadır: Bölgede ekonomik büyümeyi, sosyal ilerlemeyi ve kültürel kalkınmayı teşvik etmek, Adalete ve hukukun üstünlüğüne sonsuz saygı aracılığıyla bölge ülkeleri arasında

barış ve istikrarı ve UN Beyannamesinin ilkelerine bağlılığı teşvik etmek.Diğer bir anlaşma olan Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşması (CEFTA) Orta ve

Güney-Doğu Avrupa ülkeleri arasında imzalanmıştır. İlk olarak 1992 yılında Polonya, Macaristan, Çek ve Slovak Cumhuriyetleri tarafından imzalanmış ve 1994 yılında yürürlüğe girmiştir. CEFTA’nın tarafları: Arnavutluk, Bosna-Hersek, Hırvatistan, Makedonya Cumhuriyeti, Moldova, Karadağ, Sırbistan ve Kosova’dır. AB üyeliği sebebiyle birliği terk eden eski üyeler ise Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Romanya, Slovakya ve Slovenya’dır.

Dünyada çok sayıda uluslararası entegrasyon ve serbest ticaret anlaşması vardır.1

Bunların çoğu daha serbest ticaret ve dolayısıyla ekonomik küreselleşme taraftarı anlaşmalardır.

6. Gelecek: Ne Getirecek?II. Dünya Savaşı sonrası yapılan barış anlaşmalarına rağmen dünya Soğuk Savaş süreci

içerisine girmiştir. Bütün dünyayı etkileyen bu çekişmenin temelinde kapitalizm ve komünizm gibi birbirinin zıttı olan ekonomik yapılar yer almıştır. Bu bloklar içerisinde yer almak istemeyen devletler bile bu yapıdan etkilenmişler ve çıkar ilişkileri içerisinde her iki kutba da yakın olmuşlardır.

1 Serbest ticaret anlaşmalarının tam bir listesi için lütfen bkz. [http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_free_trade_agreements].

38

Gerek kapitalist sistem gerekse komünist sistem söz verdikleri idealler ve hedeflerden çok farklı yönlerde gelişmişlerdir. Kapitalizm maddi başarıyı ve serveti her şeyin ölçüsü ve insanın maddi tatminini esas tema olarak kabul ederek gelişmiştir. Sonuçta başarılı olmuş ama bu başarıyı istenilen ölçüde kitlelere yayamamıştır. Dolayısıyla, kurtarılmak istenen birey daha da ezilmiş ve yalnızlığa itilmiştir. Bunun ezikliğini yaşayan birey de yeni arayışlar içine girmiştir. Diğer taraftan, devleti esas alan ve devletin her şeyi ile toplumdan sorumlu olduğu anlayışı ile eşitliği her kesime ulaştırmaya çalışan merkantilist devlet anlayışı ise bireyi hiçe saymıştır. Devlet gücü altında ezilen ve vaat edilen cennetlere bir türlü ulaşamayan kitleler sonunda komünizmin hem idealinden hem de işlerliğinden ümidi kesmiştir. Dolayısıyla yarım yüzyıllık devre içinde her iki ekonomik anlayış ve buna bağlı olan politik sistemler, değişme ihtiyacını kaçınılmaz olarak duymaya başlamıştır.

Bu değişimin önemli bir ayağını küreselleşme oluşturmasına rağmen, “küreselleşme” olarak tanımlanan olgu hakkında veya bunun tam olarak hangi yönünün iyi, hangisinin kötü ve kim için iyi veya kötü olduğu hakkında tam bir mutabakat yoktur. Kamuoyunda ise küreselleşme, avantajları ve dezavantajları ile ilgili olarak kutuplaşmış görüşler hâkimdir. Küreselleşme çoğunlukla dünyadaki problemlere deva veya bu problemlerin sebebi olarak görülmektedir.

Küreselleşme ne ulusal ekonomilerin problemleri için sihirli bir ilaç ne de kâra-aç olan mega-firmaların işçileri sömürmesi ve çevreyi yağmalamaları için bir entrikadır. Küreselleşme ne kolonizmin geri dönüşü ne de dünyanın tek elden yönetiminin gelmesidir. Küreselleşme en temel anlamıyla muhtemel ticari aktivitelerin kapsamının genişlemesidir. Coğrafi, teknolojik veya yasal engeller tarafından kısıtlanan satın alış, satış, üretim, borçlanma ve borç verme gibi aktiviteler artık mümkün hale gelmiştir. Küreselleşmenin doğurduğu fırsatlar aracılığıyla araştırma ve sınıflandırma yapmak oldukça fazla miktarda çaba, esneklik ve değişim gerektirmektedir çünkü küreselleşme çok fazla ve muhteşem yeni ekonomik fırsatlar oluşturmaktadır.

Küreselleşme, tüm ülkeleri ve insanları hem olumlu hem de olumsuz olarak etkileyecektir. Olumlu etkileri bir tehdit yaratmayıp, tüm insanların istediği bir şey olmasına rağmen, olumsuz etkilerin tümü küreselleşme karşıtı hareketin özünü oluşturmaktadır. Küreselleşme karşıtı hareketin dayandığı en önemli etmen ise olumsuz etkilerin öncelikle kırılgan, güçsüz ve fakir ülke ve insanları, sonrasında da tüm insanlığı etkileyeceği gerçeğidir. Bu sebepten ötürü dünya, küreselleşmenin yarattığı tehditler üzerinde durmalı ve bunları yönetmeye çalışmalıdır. Burada da en önemli görev uluslararası kuruluşlara düşmektedir.

Küreselleşmenin geleceği konusuna istatistikler ve dünya gerçekleşmeleri açısından bakılırsa BRICS (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika) denilen grup içindeki beş gelişmekte olan ülke dünyanın en hızlı büyüyen BİT pazarları arasında olup, bu beş ülkedeki gelişmelerin etkileri OECD bölgesine de taşmaktadır. 2000 – 2005 yılları arasında BRICS ekonomilerindeki BİT harcamaları yılda %19’dan fazla artarak 114 milyar dolardan 277 milyar dolara çıkmıştır. 2000 – 2006 yılları arasında dünya çapında BİT harcamaları yılda %5,6 artarken OECD ülkelerinin harcamaları yılda sadece %4,2 artmış ve OECD’nin dünya pazarındaki payı %89’dan %83’e düşmüştür.

BİT harcamalarındaki en hızlı artış OECD dışındaki gelişmekte olan ekonomilerde görülmektedir. Çin’in 2000 yılından bu yana cari dolar üzerinden yılda %22 artış gösteren BİT harcamalarının 2005 yılında 118 milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir. Çin’e ek olarak, 2000 – 2005 döneminde en yüksek artış oranları Rusya (yılda %25) ve Hindistan (%23) gibi OECD dışındaki dokuz ülkede görülmüştür. Yüksek artış görülen ülkelerin bir sonraki grubunu ise Endonezya, Güney Afrika ve OECD üyesi Doğu Avrupa ülkeleri oluşturmaktadır.

Bu durumda gelecekte, Çin gibi gelişmekte olan ülkelerde BİT talebinin devam edeceğini, bu sayede de dünya ile entegrasyonun artacağını ve küreselleşmenin yoğunlaşacağını söylemek mümkündür.

39

Diğer taraftan 2000 yılında bir Amerikan, ortalamada bir Almandan 2,1 kat, Kolombiyalıdan 12,1, Hindistanlıdan 28,9, Haitiliden 127 veya bir Etiyopyalıdan 395 kat fazla enerji tüketmiştir. Bu rakamlar insanların ne kadar eşitsiz bir dünyada yaşadığına işaret etmektedir ve bu eşitsizlikler küreselleşmenin ve çevrenin geleceği açısından merkezi öneme sahiptir.

Gelirlerin ıraksaması, dünya sisteminde barış bölgesi ve karışıklık bölgesi arasında yer alan kutuplaşmayı açıklamaya yardım eder. Refah içindeki kutup, ekonomik büyümenin ve liberal toleransın cumhuriyetçi düzeninin güçlenmesini ve doğal sermayenin kullanımını ikame edecek teknolojik inovasyonları yaşamaktadır. Günümüz, en azından zengin ülkelerde gelir dağılımının üst kısımlarında yer alanların yaşaması için en güzel zamanlardır. Diğer taraftan alt ve orta gelir kutbunda ise, çoğunlukla Afrika, Orta Doğu, Orta Asya, Rusya ve Doğu Asya’nın bazı kısımlarında, pek çok devletin yönetim kapasitesi düşüktür ve hatta kötüleşmektedir. Buralardaki insanların artan bir kısmı evlerinin pencerelerinden olmasa bile televizyonlarından Mercedes kullanan insanları görürken, kendileri temel ihtiyaçlarını bile karşılayamamaktadır.

Yeni bilgi teknolojileri yaşadıkları toplumların istikrarını tehdit eden araçlar sunmakta ve hatta zengin kutbun sosyal istikrarını bile tehdit eden pek çok sayıda işsiz ve öfkeli genç yaratmaktadır. Fakir ülkelerdeki ekonomik büyüme doğal sermayenin yok edilmesine ve dolayısıyla gelecekteki büyüme potansiyelinin yok olmasına sebep olmaktadır. Daha fazla insan tek kurtuluşlarının bu zengin kutba göçte olduğunu düşünmektedir. “Orta sınıfın olmaması”nın önemi Üçüncü Dünya’da yaşayan dünya nüfusunun dörtte üçünün gelirlerini arttırmak için Birinci Dünya’ya gitmek zorunda olmasından kaynaklanmaktadır. Bunlar için gidilecek Orta Dünya seçeneği azdır ve her halükarda Birinci Dünya’nın ortalama geliri Üçüncü Dünya’nınkinin 9 katı iken Orta Dünya’nın ortalama geliri, Üçüncü Dünya’nın ortalama gelirinin sadece 4 katıdır.

Sonuç olarak küreselleşme sürecinin gelecekte herkes için refah seviyesi daha yüksek bir dünya mı yaratacağı yoksa ülkeler arası farkların daha da artacağı ve dolayısıyla huzursuzluğun fazla olduğu bir dünya mı yaratacağı sorusunun cevabını yine sürecin kendisi verecektir. Sürecin iyi yönetilmesi ilk durumun ortaya çıkış şansını arttırırken, sorunların görmezden gelinmesi veya ertelenmesi ikinci durumun ortaya çıkış riskini yükseltecektir.

KAYNAKÇA

[http://ddp-ext.worldbank.org/ext/DDPQQ/showReport.do?method=showReport], (Erişim tarihi: 08.02.2008).[http://foustat.nifustep.no/nifu/?language=en], (Erişim tarihi: 13.03.2008).[http://people.hofstra.edu/geotrans/eng/ch5en/conc5en/img/productlifecycle.gif], (Erişim tarihi: 04.02.2008).[http://www.iom.int/jahia/Jahia/pid/255], (Erişim tarihi: 10.02.2008).Aggarwal, Raj, Colm Kearney ve Jenny Berrill, "Defining and Classifying MNCs in International Business:

Implications for Research Design and Strategy" [Erişim adresi: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=900522], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği Resmi Web Sitesi, [Erişim adresi: http://www.apec.org/], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

Atkearney (2004) “FDI Confidence Index” The Global Business Policy Council, Vol. 7, [Erişim adresi: http://www.atkearney.com/shared_res/pdf/FDICIOct_2004_S.pdf], (Erişim tarihi: 04.02.2008).

40

Atkearney (2005) “FDI Confidence Index” The Global Business Policy Council, Vol. 8, [Erişim adresi: http://www.atkearney.com/shared_res/pdf/FDICI_2005.pdf], (Erişim tarihi: 04.02.2008).

Atkearney (2007) “FDI Confidence Index” The Global Business Policy Council, [Erişim adresi: http://www.atkearney.com/shared_res/FDICI_2007.pdf], (Erişim tarihi: 04.02.2008).

Avrupa Birliği Resmi Web Sitesi, [Erişim adresi: http://europa.eu/], (Erişim tarihi: 16.03.2008).Avrupa Serbest Ticaret Birliği Resmi Web Sitesi, [Erişim adresi: http://www.efta.int/], (Erişim tarihi:

16.03.2008).Balcı, Ali (2006), “Roland Robertson, Küreselleşme ve Kültür” Bilgi, 12, 1, s. 25-36, [Erişim adresi:

www.uli.sakarya.edu.tr/ali/robertson.pdf], (Erişim tarihi: 15.03.2008).Bayraktutan, Yusuf (2003), “Bilgi ve Uluslararası Ticaret Teorileri” C. Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt

4, Sayı 2, s. 175-186.CapGemini ve Merrill Lynch (2007), “World Wealth Report” [Erişim adresi:

http://www.mlbs.ch/en2/aboutus/files/WWR07.pdf], (Erişim tarihi: 16.03.2008).China Development Gateway (2007), “WB President: Globalization Must Benefit the World's Poor”, Ekim 12,

[Erişim adresi: http://en.chinagate.com.cn/news/2007-10/12/content_9039069.htm], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

Demirel, Onur (2006), “Doğrudan Yabancı Yatırımlar, Ekonomik Büyümeye Etkileri ve Türkiye Uygulaması” Yüksek Lisans Tezi, İktisat Bölümü, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, Türkiye.

DPT (2000), “Küreselleşme Özel İhtisas Komisyonu Raporu” DPT: 2544 – ÖİK: 560, Ankara, [Erişim adresi: http://ekutup.dpt.gov.tr/dunya/oik560.pdf], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

Dünya Bankası Resmi Web Sitesi, [Erişim adresi: http://www.worldbank.org/], (Erişim tarihi: 16.03.2008).Dünya Ekonomik Forumu Resmi Web Sitesi, [Erişim adresi: http://www.weforum.org/en/index.htm], (Erişim

tarihi: 16.03.2008).Dünya Sosyal Forumu Resmi Web Sitesi, [Erişim adresi: http://dev.wsf2008.net/eng/home], (Erişim tarihi:

16.03.2008).Dünya Ticaret Örgütü Resmi Web Sitesi, [Erişim adresi: http://www.wto.org/], (Erişim tarihi: 16.03.2008).Eken, Hurigül, “Küreselleşme ve Ulus Devlet” [Erişim adresi:

http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/sos_mak/makaleler%5CHurig%C3%BCl%20EKEN%5CEKEN,%20Hurig%C3%BCl.pdf], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü Resmi Web Sitesi, [Erişim adresi: http://www.oecd.org/home/0,2987,en_2649_201185_1_1_1_1_1,00.html], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

Eroğul, Cem (1996), “Ulus-Devlet ve Küreselleşme” der. Işık Kansu Emperyalizmin Yeni Masalı Küreselleşme, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, [Erişim adresi: http://www.politics.ankara.edu.tr/dosyalar/1996-15.pdf], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

Foreign Agricultural Service “North American Free Trade Agreement (NAFTA)” United States Department of Agriculture, [Erişim adresi: http://www.fas.usda.gov/itp/Policy/NAFTA/nafta.asp], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

Freeman, Richard B. (2006), “People Flows in Globalization” Journal of Economic Perspectives, Vol. 20, No. 2, Spring, s. 145-170.

GenBilim, “Küreselleşme Paradoksu”, [Erişim adresi: http://www.genbilim.com/content/view/3922/89], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

Güldiken, Nevzat ve Mehmet Aslan (2006), “Küreselleşme ve Ulusallığın Diyalektik Etkileşimi I” C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 7, Sayı 2, s. 183-190.

Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği Resmi Web Sitesi, Erişim adresi: http://www.aseansec.org/12025.htm], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

Houston Institute for Culture “Americanization” [Erişim adresi: http://www.houstonculture.org/global/amer.html], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

Houston Institute for Culture “Globalization” [Erişim adresi: http://www.houstonculture.org/global/index.html], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

IMF (2000) “Globalization: Threat or Opportunity” [Erişim adresi: http://www.imf.org/external/np/exr/ib/2000/041200to.htm], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

İnsanların Küresel Hareketi Resmi Web Sitesi, [Erişim adresi: http://www.nadir.org/nadir/initiativ/agp/en/index.html], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

Khondker, Habibul H. (2004) “Glocalization as Globalization: Evolution of a Sociological Concept” Bangladesh e-Journal of Sociology, Vol. 1, No. 2, s. 1-9.

Kurumsal Gözlem Resmi Web Sitesi, [Erişim adresi: http://www.corpwatch.org/index.php], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

Kuzey Yıldızı Etüt Merkezi, [Erişim adresi: www.kuzeyyildizietut.net/downloads.php?cat_id=8&download_id=163], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

Lopez-Claros, Augusto, Michael E. Porter, Xavier Sala-i Martin ve Klaus Schwab (2006), “Global Competitiveness Report 2006/2007” World Economic Forum.

Mubazi, John “International Trade Theory” [Erişim adresi: http://fema.ac.ug/PDF/INTERNATIONALTRADETHEORY.pdf], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

41

Najam, Adil, David Runnalls ve Mark Halle (2007) “Environment and Globalization: Five Propositions” International Institute for Sustainable Development, Canada.

OECD Observer (2000), “Shaping Globalisation: The Annual OECD Summit”, OECD Ministerial Council, 26-27 Haziran, [Erişim adresi: http://www.oecdobserver.org/news/fullstory.php/aid/401], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

OECD, “Bilim, Teknik ve Endüstri: OECD’nin 2003 Skor Levhası” [Erişim adresi: http://www.oecd.org/dataoecd/57/54/31429937.pdf], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

OECD, “OECD Bilim, Teknoloji ve Sanayi: 2006 Yılı Tahmin Raporu” [Erişim adresi: http://www.oecd.org/dataoecd/40/44/37686388.pdf], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

OECD, “OECD Bilim, Teknoloji ve Sanayi: 2007 Skor Tahtası” [Erişim adresi: http://www.oecd.org/dataoecd/63/0/39527286.pdf], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

OECD, “OECD Bilişim Teknolojisi Tahmin Raporu: 2006” [Erişim adresi: http://www.oecd.org/dataoecd/15/30/37826938.pdf], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

OECD, “OECD İletişim Görünüm Raporu 2007” [Erişim adresi: http://www.oecd.org/dataoecd/12/19/38989873.pdf], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

Oksay, Suna, “Çokuluslu Şirketler Teorileri Çerçevesinde, Yabancı Sermaye Yatırımlarının İncelenerek, Değerlendirilmesi” [Erişim adresi: http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/TanitimKoordinasyonDb/cokulussayi8.doc], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

Porter, Michael E., Xavier Sala-i Martin ve Klaus Schwab (2007), “Global Competitiveness Report 2007/2008” World Economic Forum.

Product Life Cycle Theory, [Erişim adresi: http://people.hofstra.edu/geotrans/eng/ch5en/conc5en/img/productlifecycle.gif], (Erişim tarihi: 04.02.2008).

Ritzer, George “Theorizing the Globalization of Culture”, [Erişim adresi: http://www.pineforge.com/upm-data/13651_Chapter_6_Theorizing_Glocalization_and_Grobalization.pdf], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

Schularick, Moritz (2006), “A Tale of Two ‘Globalizations’: Capital Flows From Rich to Poor in Two Eras of Global Finance” International Journal of Finance and Economics, 11, s. 339-354.

Seyidoğlu, Halil (1999), Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama, Güzem Yayınları, 13. Baskı, İstanbul.

Storper, Michael (1999), “Globalization and Knowledge Flows: An Industrial Geographer’s Perspective” [Erişim adresi: http://www.lse.ac.uk/collections/geographyAndEnvironment/whosWho/profiles/storper/pdf/GlobKnowledgeFlows.pdf], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

Sutcliffe, Bob (2003), “A more or less unequal world? World Income Distribution in the 20th Century” Political Economy Research Institute, University of Massachusetts Amherst, [Erişim adresi: http://www.peri.umass.edu/fileadmin/pdf/working_papers/working_papers_51-100/WP54.pdf], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

Tağraf, Hasan (2002), “Küreselleşme Süreci ve Çokuluslu İşletmelerin Küreselleşme Sürecine Etkisi” C.Ü.İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 3, Sayı 2, s. 33-47.

Taylor, Timothy (2003), “The Truth About Globalization” [Erişim adresi: http://findarticles.com/p/articles/mi_m0377/is_2002_Spring/ai_84557327/print], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

Uluslararası Göç Örgütü Resmi Web Sitesi, [Erişim adresi: http://www.iom.int/jahia/Jahia/pid/3], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

Uluslararası Küreselleşme Forumu Resmi Web Sitesi, [Erişim adresi: http://www.ifg.org/about.htm], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

Uluslararası Para Fonu Resmi Web Sitesi, [Erişim adresi: http://www.imf.org/external/index.htm], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

UN (2007), “The Millennium Development Goals Report 2007” United Nations, New York, , [Erişim adresi: http://www.un.org/millenniumgoals/pdf/mdg2007.pdf], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

UNCTAD (1999), “World Investment Report 1999, Foreign Direct Investment and the Challenge of Development”, United Nations Conference on Trade and Development, New York ve Geneva, [Erişim adresi: http://www.unctad.org/en/docs/wir1999_en.pdf], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

UNCTAD (2004), “World Investment Report 2004, The Shift towards Services”, United Nations Conference on Trade and Development, New York ve Geneva, [Erişim adresi: http://www.unctad.org/en/docs/wir2004_en.pdf], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

UNCTAD (2007), “World Investment Report 2007, Transnational Corporations, Extractive Industries and Development”, United Nations Conference on Trade and Development, New York ve Geneva, [Erişim adresi: http://www.unctad.org/en/docs/wir2007_en.pdf], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

UNDP (2007), “Human Development Report 2007/2008, Fighting Climate Change: Human Solidarity in a Divided World”, United Nations Development Programme, New York, [Erişim adresi: http://hdr.undp.org/en/media/hdr_20072008_en_complete.pdf], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

United Nations Cyberschoolbus “Globalization” [Erişim adresi: http://www.un.org/cyberschoolbus/briefing/globalization/index.htm], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

42

Vikipedi, Özgür Ansiklopedi, “Küreselleşme” [Erişim adresi: http://tr.wikipedia.org/wiki/K%C3%BCreselle%C5%9Fme], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

Wade, Robert H. (2001), “Is Globalization Making World Income Distribution More Equal?” Development Studies Institute, London School of Economics and Political Science, [Erişim adresi: http://www.lse.ac.uk/collections/DESTIN/pdf/WP10.pdf], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

WEF (2006), “World Competitiveness Report, 2006/2007”, World Economic Forum.WEF (2007), “World Competitiveness Report, 2007/2008”, World Economic Forum.Wikipedia, The Free Encyclopedia, “Globalization” [Erişim adresi: http://en.wikipedia.org/wiki/Globalisation],

(Erişim tarihi: 15.03.2008).Wikipedia, The Free Encyclopedia, “List of Free Trade Agreements” [Erişim adresi:

http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_free_trade_agreements], (Erişim tarihi: 15.03.2008).Wikipedia, The Free Encyclopedia, “North Atlantic Free Trade Agreement” [Erişim adresi:

http://en.wikipedia.org/wiki/North_American_Free_Trade_Agreement], (Erişim adresi: 15.03.2008).Wikipedia, The Free Encyclopedia, “Washington Consensus” [Erişim adresi:

http://en.wikipedia.org/wiki/Washington_consensus], (Erişim tarihi: 15.03.2008).Wikipedia, The Free Encyclopedia, “World Social Forum” [Erişim adresi:

http://en.wikipedia.org/wiki/World_Social_Forum], (Erişim tarihi: 15.03.2008).World Bank (1978), “World Development Report 1978”, Washington D.C. [Erişim adresi: http://www-

wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/IW3P/IB/2000/12/13/000178830_98101903334595/Rendered/PDF/multi_page.pdf], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

World Bank (2007), “World Development Report 2007, Development and the Next Generation”, Washington D.C. [Erişim adresi: http://www-wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2006/09/13/000112742_20060913111024/Rendered/PDF/359990WDR0complete.pdf], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

World Bank (2008), “Global Economic Prospects 2008, Technology Diffusion in the Developing World” Washington D.C. [Erişim adresi: http://siteresources.worldbank.org/INTGEP2008/Resources/complete-report.pdf], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

World Bank (2008), “World Development Report 2008, Agriculture for Development”, Washington D.C. [Erişim adresi: http://siteresources.worldbank.org/INTWDR2008/Resources/WDR_00_book.pdf], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

World Trade Organization (2006), “International Trade Statistics 2006” Geneva, [Available at http://www.wto.org/english/res_e/statis_e/its2006_e/its2006_e.pdf], (Accessed 15.03.2008).

Yaman, Süleyman (2001), “Küreselleşmenin Tarihi Gelişimi” [Erişim adresi: http://w3.gazi.edu.tr/web/syaman/kuresellesme1.htm], (Erişim tarihi: 15.03.2008).

Yeryüzü Dostları Resmi Web Sitesi, [Erişim adresi: http://www.foe.co.uk/], (Erişim tarihi: 16.03.2008).

43