การตความพทธธรรมกบการสรางสาธารณปการในพระพทธศาสนา:

กรณศกษาศาลาปฏบตธรรมอรยมรรค สวนเวฬวน พทธมณฑล จงหวดนครปฐม

The Buddhist Interpretation and the Construction of Public Facilities in

Buddhism: A Case Study of Ariyamak Dharma Practice Hall,

Weluwan Park, Phutthamonthon, Nakhon Pathom Province

ดเรก ดวงลอย Direk Duangloy1

มลลกา ภมะธน Mallika Phumathon2

พระปลดระพน พทธสาโร Phrapalad Raphin Buddhisaro3

บทคดยอบทความนมวตถประสงคเพอศกษาการตความในพระพทธ

ศาสนาทปรากฏสงสรางทางพระพทธศาสนา ใชวธการศกษาจากเอกสาร งานวจย และการสงเกตจากสงสรางในพระพทธศาสนา ผลการศกษาพบวา การกอสรางสงสรางในบรเวณพทธมณฑล เปนการกอสรางทเนองดวยอดมคตและแนวทางคดทางพระพทธศาสนาโดยการสรางพทธมณฑลนน เปนการกอสรางทสมพนธกบอายพระพทธศาสนา 2500 ป เมอเจาะจงไปทสวนเวฬวนอนทเปนทตงของศาลา

1 บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตนครสวรรค

2 คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฎนครสวรรค 3 คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

อรยมรรค กเปนการสรางทผสานเขากบแนวคดและหลกธรรมทางพระพทธศาสนา ทงในสวนของการสรางศาลา 8 หลง โดยศาลาแตละหลงมหกมม มคานคำาเปนระแนงกนทำาดวยไม 3 ชอง ระแนง 12 ซ คำายน 3 แฉก สองชอง อนสมพนธกบหลกธรรมวาดวยหลกอรยมรรค 8 หลกทศ 6 ไตรสกขา 3 หรอพระไตรรตน เปนตน เปนการผสานเขากบหลกธรรมทางพระพทธศาสนาทสอดประสานระหวางสงสรางในพระพทธศาสนากบหลกคำาสอนทบรณาการผสานเขาดวยกน

คำาสำาคญ: การตความทางพระพทธศาสนา, การสรางสาธารณปการ, สวนเวฬวน, ศาลาอรยมรรค

AbstractThe purpose of this article is to study the

interpretation of Buddhism and the Buddhist constructions. The method of study was document study from research papers and observation from buildings in Buddhism. The results of the study showed that construction of buildings in Phutthamonthon area is a construction due to the ideals and ideas of Buddhism. It is a construction that related to Buddhism age of 2500 years. When specifically to the Weluwan Park which is the location of Sala Ariymakkha Hall, it is a creation that combines with the concepts and principles of Buddhism. The building construction of 8 pavilions, and each of which has six corners with beams as laths made of wood, 3 holes, 12 spokes, there are three partition lobes for two holes in relation to the doctrine of Noble Eightfold Path, Disà 6, the Threefold training or Triple Gem, etc. Buddhist principles are harmonized and integrated between Buddhist buildings and doctrines.

Keywords: Buddhist Interpretation, Construction of Public Facilities, Weluwan Park, Ariyamak Dharma Practice Hall

บทนำาดวยมโอกาสในการเขารวมปฏบตธรรมกบนสต จำานวน

ประมาณ 499 รป ทพทธมณฑล จ.นครปฐม ระหวาง 13-14 ธนวาคม 2562 โดยมผบรหารคณาจารย และเจาหนาท พระวปสสนาจารย ชวยกนอำานวยความสะดวกดแลนสต ในวนแรก 13 ธนวาคม 2562 ภาคพธการเปด มพระพรหมบณฑต,ศ.ดร. อดตอธการบดมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย กรรมการมหาเถรสมาคม,รก.เจาคณะใหญหนกลาง เปนประธานในวนแรก และเมอ 22 ธนวาคม 2562 พระราชปรยตกว,ศ.ดร. (อธการบด) ไดเยยมกจกรรมโครงการใหกำาลงใจการปฏบตแกนสต และ 23 ธนวาคม 2562 เวลา 18.30 น. โดยประมาณพระเทพปวรเมธ,รศ.ดร. (รองอธการบด) ไดเปนประธานในพธปด ทงหมดเปนภาพรวม ๆ ของการปฏบตธรรม แตจดสนใจของผเขยนอยตรงทวา เมอเขาไปสมผสบรรยากาศพทธมณฑลในองครวม พบวาพนททงหมดถกออกแบบเพอพระพทธศาสนา ประหนงเปนดนแดนของพระพทธศาสนาทงหมด นบแตเรมตนของการสราง ปรารภเหตอายพระพทธศาสนา 2500 ป หรอกงพทธกาล รวมทงสงสรางเสนาสนะอน ๆ หรอคตการสรางอน ๆ วาดวยพระพทธศาสนาเปนสำาคญ อาท สงเวชนยสถาน 4 ตำาบล ประสต ตรสร ปฐมเทศนา ปรนพาน พระพทธรปปางลลา หนสลกธรรมจกร ตนศรมหาโพธ พระไตรปฏกหนออน หอประชมพทธมณฑล พพธภณฑ และหอสมดทางพระพทธศาสนา สถานวทยพระพทธศาสนาแหงชาต สวนปาเวฬวน เปนตน แตเมอจำาเพาะไปยงเสนาสนะทมานงปฏบตหรอใชอย คอสวนเวฬวน (ปาไผ) และศาลาอรยมรรค ศาลามรรค 8 กเรยก จงใหตองมาตรกตรอง

ถงทมาและจดเรมของการสราง อนเนองดวยพระพทธศาสนาทสวนปาเวฬวนแหงน ดงนนการเขยนบทความนประสงคนำาแนวคดเกยวกบพระพทธศาสนาทถกประยกตอยในสงกอสรางของศาลาอรยมรรคนมาถอดรหสธรรม พรอมนำาเสนอเพอใชเปนแบบ หรอการสรางสถาปตยกรรมอยางมแนวคด หลกคด ปรชญา ในพระพทธศาสนา เชอมกบมตของการบรหารสาธารณปการในการบรหารกจการคณะสงฆ จะเปนประโยชนในการสอสารคำาสอน รกษาคำาสอนผานงานสถาปตยกรรมดวย

ภาพท 1 พทธมณฑลกบแนวคดของความเปนพระพทธศาสนา 2500 ป (ภาพ : คณะสงคมศาสตร 22 ธนวาคม 36+3 ออนไลน

: https://pantip.com/topic/39230245 , 29 ธนวาคม 2562)

วาดวยประวตและพฒนาการของพทธมณฑล จ.นครปฐม"พทธมณฑล" เปนโครงการทเรมขนโดย "จอมพล ป. พบล

สงคราม" ดงปรากฏในงานวจยเรอง “การออกแบบผงเมองสมยจอมพล ป.พบลสงคราม (พ.ศ.2475-2487) : ลพบร,สระบรและเพชรบรณ ” (ณฐฐานตย คะเชนทร,2558) เมอวนท 5 มถนายน พ.ศ. 2487 รฐบาลไทยภายใตการนำาของจอมพล ป.พบลสงคราม นายกรฐมนตรในขณะนนไดพยายามออกกฎหมายยายเมองหลวงไปยงเพชรบรณ และเนองจากใกลกำาหนด 25 พทธศตวรรษ จงไดออกพระราชกำาหนดพทธมณฑลบรมณฑล ในวนท 22 และ 24 กรกฎาคม 2487 รฐสภาไมอนมตพระราชกำาหนดทงสองฉบบ ทผศกษาเสนอวา “เปนสวนหนงของนโยบาย สรางชาตและไทยอารยะ ซงสะทอนอดมการณทางการเมอง และความเปนเอกภาพตามแบบลทธ ฟสซสมอกดวย ” นอกจากนยงมผวจารณวาโครงการดงกลาวมจดประสงคเพอมใหฝายสมพนธมตรทงระเบดในเขตทประกาศเปนพทธสถานอยางไรกตามพระราชกำาหนดจดสรางพทธบรมณฑลไดถกยกเลกโดยรฐสภา ในกาลตอมาเมอจอมพล ป. ไมไดอยในอำานาจแลว อยางไรกตามหลงเหตการณทางการเมองตางๆ ผานพนไป จอมพล ป. พบลสงคราม กไดกลบมาบรหารราชการแผนดนอกครงและสานตอโครงการดงกลาว ในป พ.ศ. 2495 ไดดำารจดสรางปชนยสถานเพอเปนพทธบชาและเปนพทธานสรณยสถาน เนองในวโรกาสมหามงคลกาลทพระพทธศกราชเวยนมาบรรจบครบรอบ 2,500 ป ซงครบในวนวสาขบชา ป พ.ศ. 2500 เมอวนท 29 กรกฎาคม พ.ศ. 2498 รฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม จงไดกราบบงคมทลเชญพระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลท 9 ไปทรงประกอบรฐพธกอฤกษพทธมณฑล ณ บรเวณทจะกอสรางพระพทธรปประธานพทธมณฑล ณ สถานทซงตอมาเปน อำาเภอพทธมณฑล จงหวดนครปฐม

(เดมเปนสวนหนงของอำาเภอนครชยศรและตอมาไดยกฐานะขนเปนกงอำาเภอพทธมณฑลตามลำาดบ) การกอสรางไดเรมดำาเนนการตงแตป พ.ศ. 2500 ภายใตความรบผดชอบของกระทรวงมหาดไทย แตการจดสรางไดชะลอตวไประยะหนง ดวยปญหาดานงบประมาณ พ.ศ. 2521 รฐบาลพลเอกเกรยงศกด ชมะนนท (พ.ศ.2520-2522) ไดรอฟ นโครงการขนและถอเปนสวนหนงในนโยบายทรฐบาลจะเรงดำาเนนการกอสรางอกครงหนง และคณะรฐมนตรไดมมตใหโอนงานจดสรางพทธมณฑลจากกระทรวงมหาดไทย มอบหมายใหกระทรวงศกษาธการโดยกรมการศาสนาเปนเจาของเรองใชเงนงบประมาณของรฐและการบรจาคของประชาชน อกทงการจดสรางพทธมณฑลไดรบพระมหากรณาธคณจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงใหงานกอสรางพทธมณฑลไดอยในพระบรมราชปถมภ ทำาใหการกอสรางไดสำาเรจกาวหนาไปอยางมาก ทงในชวงนนเหตการณใกลถงปเฉลมฉลองการสถาปนากรงรตนโกสนทรครบ 200 ปใน พ.ศ. 2525 ดวย การกอสรางพทธมณฑลไดดำาเนนการมาแลวเสรจสมบรณในสมยทพลเอกเปรม ตณสลานนท (พ.ศ.2463-2562) ดำารงตำาแหนงนายกรฐมนตร (พ.ศ.2523-2531) เมอสรางองค "พระศรศากยะทศพลญาณ ประธานพทธมณฑลสทรรศน" โดยไดรบแรงบนดาลใจมาจากพระพทธรปลลาสมยสโขทย แตประยกตใหเปนประตมากรรมรวมสมย ซงศลป พระศร (Corrado Feroci,พ.ศ.2435/1892-2505/1962) ชาวอตาลผมารบราชการในประเทศไทยตงแตสมยรชกาลท 6 ผบกเบกงานดานศลปะของไทย ผกอตงมหาวทยาลยศลปากร ไดเปนผออกแบบไดเสนอความคดเหนเกยวกบการออกแบบพระพทธรปองคนวา พระพทธ“ปฏมานนไมใชองคพระพทธเจาจรง เปนแตเพยงสงแทนอนหมายถงพระธรรมคำาสงสอนของพระองคเทานน ถาพดในดานความรสกแหงจตใจแลวควรเปนแบบ Idealistic แตอยางไรกตามขอใหเปนหนาท

ของศลปนผออกแบบ จะเปนแบบไหนกไดขอใหเกดความรสกกแลวกน ” แบบรางของพระพทธรปทศลป พระศร ไดออกแบบนน จงแสดงออกมาในลกษณะของ “Idealistic” หรอแบบอดมคต คอมลกษณะของแบบคลาสสกแบบกรกโบราณ โดยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดมพระมหากรณาธคณโปรดเกลาฯ ใหสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เสดจประกอบพธสมโภช เมอวนท 21 ธนวาคม พ.ศ. 2525

ภาพท 2 บคคลทเกยวของกบการเรมตนและสรางพทธมณฑล จอมพล ป.พบลสงคราม,พลเอกเกรยงศกด ชะมะนนท พลเอกเปรม ตณณสลา

นนท,และศลป พระศร (ภาพออนไลน : https://pantip.com/topic/39230245, 29 ธนวาคม

2562)

ดงนนแนวคดในการสรางพทธมณฑล จงเปนสงสรางทเนองดวยพระพทธศาสนา อายพระพทธศาสนา 2500 ป ตราสญลกษณทางพระพทธศาสนา ทมการคนพบใบเสมาธรรมจกร กวางหมอบ เชอมโยงวาพระพทธศาสนาเคยเจรญรงเรองทนครปฐม (เมองแหงแรกในประวตศาสตรไทย?) การสรางหอพระไตรปฎก พพธภณฑทางพระพทธศาสนา หอสมดพระพทธศาสนา สงเวชนยสถานในพระพทธศาสนา สถานทประสต ตรสร ปรนพพาน พระพทธรปปางลลา อนเปนเอกลกษณ ออกแบบสรางโดยศลป พระศร ผรเรมและนำาแนวศลปสมยใหมมาเผยแผเรมในประเทศไทย รวมไปถงสถานวทย

พระพทธศาสนาแหงชาต สวนปาเวฬวน และอน ๆ อกจำานวนมากในบรเวณพทธมณฑล

ดงนนพทธมณฑลจงเกดขนดวย ประเดนทางการเมอง และเศรษฐกจ วาดวยอำานาจและการตอรองระหวางกนและกน และทสำาคญพทธมณฑลเปนการรวมดวยชวยกน (สามคคธรรม) เพราะชาวพทธและหางรานรวมบรจาครวมกนจดสรางนอกเหนอจากงบประมาณของรฐ เพอเปนการเฉลมฉลองกงพทธกาลของพระพทธศาสนา ความเปนมาและพฒนาการของพทธมณฑล จงเปนมรดกของพระพทธศาสนาและชาวพทธ โดยถกใชประโยชนในการจดงานเฉลมฉลองทางดานพระพทธศาสนา หรอกจกรรมทางพระพทธศาสนา ใชเปนสถานทในการพกผอนหยอนใจ ออกกำาลงกาย ทำากจกรรมเชงชมชน ครอบครว ไดนอกจากนพทธมณฑลไดเปนตนแบบใหเกดพทธมณฑลจงหวดของแตละจงหวดทวประเทศ เพอเปนสถานทในการทำากจกรรมทางพระพทธศาสนาของแตละจงหวดในแผนปฏรปกจการคณะสงฆ 6 บวก 1 ทหมายถงรณรงคใหมการสรางพทธมณฑลทกจงหวดใหเปนศนยกลางในการดำาเนนกจกรรมทางพระพทธศาสนา (พระราชวรเมธ และคณะ,2560 : 20)

วาดวยวดแหงแรกในพระพทธศาสนา กบความเปนมาของสวนปาเวฬวน

แนวคดในเรองวดแหงแรกเกดจากการท พระเจาพมพสารมความตองการถวายอทยานเวฬวนวา หมอมฉนขอถวายอทยาน“เวฬวนนนแต ภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมข พระพทธเจาขา ” พระพทธองคทรงรบอารามแลว ทรงแสดงธรรมกถาใหพระเจาพมพสารสมาทานอาจหาญรนเรง ตอมาพระพทธองคไดแสงธรรมรบสงกบพระภกษทงหลายวา ภกษทงหลาย เราอนญาตอาราม“ ” (ว.ม. (ไทย) 4/59/71-72) ดงนนวดแหงแรกในพระพทธศาสนา

และสถานทเนองดวยการอยอาศยของพระพระภกษสงฆในพระพทธศาสนาจงเกดขนในครงกระนน รวมทงแนวคดวดแหงแรกครงพทธกาลยงมาเปนคตหลกคดในการสรางสวนเวฬวนทพทธมณฑล รวมถงการสรางและตงชอวดเวฬวนในเกอบทกจงหวดของประเทศไทย เชน ศนยปฏบตธรรมสวนเวฬวน จงหวดขอนแกน (สชาต บางวเศษ, สมชาย ลำาดวน, มนตร ศรราชเลา, 2017, pp. 157-165) วดเวฬวน ตำาบลบางพด อำาเภอเมอง จงหวดปทมธาน (สณฐต ยรรยงเมธ 2016, pp. 73-84) วดเวฬวรรณาราม อำาเภอขลง จนทบร วดเวฬวน อำาเภอเมองชลบร ชลบร วดเวฬวน อำาเภอสองพนอง สพรรณบร วดเวฬวน (เขาจนแล) อำาเภอเมองลพบร ลพบร วดเวฬวนปาไผ อำาเภอปากชอง นครราชสมา วดเวฬวนครวงศ อำาเภอ หนองปรอ กาญจนบร วดเวฬวน อำาเภอทองผาภม กาญจนบร วดเวฬวน อำาเภอบรรพตพสย นครสวรรค วดเวฬวนาราม อำาเภอบางเลน นครปฐม วดเวฬวน อำาเภอ หนองบว นครสวรรค วดเวฬราชณ เขตธนบร กรงเทพมหานคร วดปาเวฬวน อำาเภอปกธงชย นครราชสมา ศนยปฏบตธรรมสวนเวฬวน อำาเภอนำาพอง ขอนแกน โรงเรยนวดเวฬวน เภอ ขลง จนทบร วดดงทบมอญ (วดเวฬวน) อำาเภอนายายอาม จนทบร วดเวฬวน อำาเภอแมสอด ตาก วดเวฬวน อำาเภอ สหสขนธ กาฬสนธ วดเวฬวน อำาเภอหนองเรอ ขอนแกน วดเวฬวน อำาเภอเมองรอยเอด รอยเอด วดเวฬวน (วดปนเจยง) อำาเภอ สารภ เชยงใหม วดเวฬวน อำาเภอคอนสาร ชยภม วดเวฬวน(ธรรมยต) อำาเภอบางสะพาน ประจวบครขนธ สำานกสงฆวตรเวฬวน อำาเภอเมองชลบร ชลบร วดเวฬวนบานตะไกย อำาเภอ ลำาปลายมาศ บรรมย วดเวฬวนอำาเภอ กระบร ระนอง ถงไมไดมชอวดโดยตรงแตกเนองดวยไผ หรอสวนไผซงมสองนยคอทตงประกอบดวยไผ หรอมการปลกชนดของไผ ดงปรากฏวดไผโรงววอำาเภอสองพนอง สพรรณบรวดไผเลยง เขต

หนองแขม กรงเทพมหานคร วดไผเหลอง อำาเภอบางบวทอง นนทบร วดไผลอม เกาะเกรด อำาเภอปากเกรด นนทบร เปนตน หรอในศรลงกากมวทยาลยชอวาเวฬวน (Weluwana Collage) จดสรางเมอ 11 June 1951 ทกอตงโดย สมาคมชาวพทธในนามวดเวฬวน (Veluwanarama temple) วดเกาแกอกแหงหนงในศรลงกา ตงอยทถนนเวฬวน (Veluwana Road) เมองโคลอมโบ Colombo หรอในญปนกมวดทชอวดโฮโคคจ หรอวดสวนไผ (Hokokuji Temple) ดงนนคตวาดวยไผ หรอเวฬวน วดแหงแรกในประวตศาสตรพระพทธศาสนาจากการถวายโดยพระเจาพมพสารแตครงพทธกาล เนองตอมาเปนคตของการสรางวดหรอสรางวดและภมศาสตรของวดอนเนองดวยไผ เวฬวน เพอเปนพทธาน“ ”สต ระลกถงคณของพระพทธเจาในฐานะศาสดาผกอตงพระพทธศาสนาและทำาใหพระพทธศาสนาเนองตอมา 2500 ปในคราวอายพระพทธศาสนาเทาศกราช การเฉลมฉลองนนจงปรากฏทพทธมณฑลและสงสรางอนเนองดวยพระพทธศาสนาสวนเวฬวน ศาลาอฎฐมรรค วาดวยเปาหมายหรออดมคตในทางพระพทธศาสนาดวย

ภาพท 3 การปฏบตธรรมของนสตคณะสงคมศาสตร มจร ทสวนเวฬวน ประจำาป 2562

(ภาพ คณะสงคมศาสตร 17 ธนวาคม 2562)

วาดวยศาลาอรยมรรค 8 หลง 6 เหลยม เพอการปฏบตธรรม

ศาลาปฏบตธรรมกรรมฐาน เปนอาคารเพอใชในการปฏบตธรรมกรรมฐาน อยบรเวณสวนเวฬวน เปนอาคารสถาปตยกรรมไทย กออฐถอปน คนกรตเสรมเหลก หลงคาทรงปนหยา ผสมจว มงดวยกระเบอง ลกษณะอาคารเปนรปแปดเหลยมเชอมตดตอกนทง 8 หลง มปายขอความดานหนาอาคารวา ศาลาปฏบตธรรม“กรรมฐาน เปนอาคารเพอใชในการปฏบตธรรมกรรมฐาน อยบรเวณสวนเวฬวน ลกษณะอาคารเปนรปหกเหลยมเชอมตดตอกนทงหมด 8 หลง - Meditation Halls The Group of Eight Connecting six-angle Hall in Build for visitors who are interested to learn and practice meditation” เปนศาลาทใชการกออฐเทฐาน ยกสงใหระดบสงประมาณ 150 เชนตเมตร จากพนดน มระเบยงและทางเดนทางถงกน เปนกระเบอง ปพนมทางขน เปนทางเดยวคอดานหนา หลงคากอทบแทนฝาและใชกระเบองมงอกชน เพอความงดงามและเปนศลปะแบบทรงป นหยา มองคประกอบเครองไม ทกระทำาขนภายหลงเปนระแนง ไมเกาะสลก เปนคนทวย คำายน เปนแผงไมทตดอยตรงชองเสา ทกชอง ของคานทเชอมกบหลงคา แกะเปนลวดลาย ฉลโปรง หนาประมาณ 2-5 เซนตเมตร สง 40 -50 เซนตเมตร (คลายหยอง แผงไมทตดอยตรงชองลมของหนาตางในบานแบบไทย) ความยาวเชอมตอกนระหวางเสาประมาณ 2-3 เมตร โดยประมาณ อาคารทกหลงแยกสวนกนเปนยกพนสำาหรบนง สงประมาณ 10-20 เชนตเมตร ทสามารถรองรบผปฏบตธรรมประมาณ 30-50 คนในแตละหลงได ในแตละหลงจะประกอบดวยเหลยมหรอมม ทงหมด 6 เหลยม ใชประกอบกจทางศาสนา เมอสำารวจจากขอมลทางสอออนไลน มการเขามาใชของนสตมหาวทยาลยสงฆเปนเวลาหลายสบปตอเนองกระทงปจจบน รวมทงมองคกรทางพระพทธศาสนาอน ๆ เขามาใชประโยชนกนตามโอกาส โดยศาลาทง 8 หลง ประกอบกน

รวมเรยกตามชอทปรากฏวา ศาลามรรค 8 หรอศาลาอรยมรรค โดยลกษณะของอาคารสรางอยในสวนไผ (เวฬวน) มเปาหมายเพอการใชในการปฏบตธรรมและพระพทธศาสนา มเปาหมายและประโยชนสำาหรบการสบสานและรกษาพระพทธศาสนา

ภาพท 4 ศาลาอรยมรรค สถานทสำาหรบปฏบตธรรมของพระภกษและชาวพทธ กบกจกรรมการปฏบตธรรมประจำาป 2562 ของนสตคณะสงคมศาสตร มจร

ทสวนเวฬวน (ภาพ คณะสงคมศาสตร 17 ธนวาคม 2562)

ภาพท 5 การปฏบตธรรมของนสตคณะสงคมศาสตร มจร ทสวนเวฬวน (ภาพ พระมหาชาตชาย ปญญาวชโร,ป.ธ.9 : 22 ธนวาคม 2562)

วาดวยการตความหลกพทธธรรม ถอดรหสธรรม สงกอสราง“ ”ในพระพทธศาสนา

จากการเขารวมกจกรรมในหลาย ๆ ครง มองไป พจารณาไป เสพความคดของผสรางและคตทจะพงถายทอดวาผสรางและผออกแบบการกอสรางกำาลงคดอะไร ? สะทอนคดบรบทการสราง ศาลาปฏบตธรรมถกอธบายความผานหลก อรยมรรค “ 8” กบ ศาลาหกเหลยม แปดหลง ซงสะทอนความเชอมโยงสงสรางกบหลกคดทางพระพทธศาสนา จะพบเลข 1 2 3 4 6 8 12 24 ทปรากฏในสง

สรางทงเปนเหลยม เปนชอง หรอเปนมม ปรากฏอย ซงอธบายไดถง (1) นพพานเปนเปาหมายสงสดของชาวพทธผปฏบตธรรมในพระพทธศาสนา (2) ปธาน 2 ความเพยรหรอการปฏบตธรรมทสามารถกระทำาไดทงบรรพชต และคฤหสถ (3) พระรตนตรย 3 สงเชอสงสดของชาวพทธอนประกอบดวยพระพทธ พระธรรม และพระสงฆ หรอ (3) ไตรสกขา 3 กระบวนการพฒนามนษยตามหลกศล สมาธ ปญญา เปนกลไกในการพฒนามนษยในพระพทธศาสนา (4) อรยสจ 4 องคคณแหงการตรสรธรรมโดยมเปาหมายเพอเชอมไปยงอรยมรรค เปาหมายสงสดในพระพทธศาสนาได (6) อภญญา เปนองคธรรมทจะทำาใหผปฏบตธรรมเนองดวยธรรมไปสฌาณ สมาบต (12) ปฏจจสมปบาท ความเปนเหตเปนผล หรอเหตสผล ในวงจรปฏจจสมปบาท วงจรของการตดบวงของเหตสผล 1/2 อวชชาปจจยา สงขารา เพราะอวชชา เปนปจจย สงขาร จงม  3. สงขาราปจจยา วญญาณำ เพราะสงขารเปนปจจย วญญาณ จงม 4. วญญาณปจจยา นามรป เพราะวญญาณเปนปจจย นามรป จงม 5.นามรปปจจยา สฬายตนำ เพราะนามรปเปนปจจย สฬายตนะ จงม 6. สฬายตนปจจยา ผสโส เพราะสฬายตนะเปนปจจย ผสสะ จงม 7. ผสสปจจยา เวทนา เพราะผสสะเปนปจจย เวทนา จงม 8. เวทนาปจจยา ตณหา เพราะเวทนาเปนปจจย ตณหา จงม 9. ตณหาปจจยา อปาทานำ เพราะตณหาเปนปจจย อปาทาน จงม 10. อปาทานปจจยา ภโว เพราะอปาทานเปนปจจย ภพ จงม 11. ภวปจจยา ชาต เพราะภพเปนปจจย ชาต จงม 12. ชาตปจจยา ชรามรณำ เพราะชาตเปนปจจย ชรามรณะ จงมโสกปรเทวทกขโทมนสสปายาสา สมภวนต ความโศก ความครำาครวญ ทกข โทมนส และความคบแคนใจ

ปจจย 24 ลกษณะหรออาการแหงความสมพนธระหวางสงทงหลาย ทสงหนงหรอสภาวธรรมอยางหนง เปนองคประกอบทชวยเออ เกอหนน คำาจน เปนเหต หรอเปนเงอนไขใหสงอน หรอสภาว

ธรรมอยางอน เกดขน คงอย หรอเปนไปอยางใดอยางหนง อนประกอบดวย 1. เหตปจจย ปจจยโดยเปนเหต 2. อารมมณปจจย 3. อธปตปจจย ปจจยโดยเปนเจาใหญ 4. อนนตรปจจย ปจจยโดยเปนภาวะตอเนองไมมชองระหวาง 5. สมนนตรปจจย ปจจยโดยเปนภาวะตอเนองทนท 6. สหชาตปจจย (ปจจยโดยเกดรวมกน 7. อญญมญญปจจย ปจจยโดยเปนอาศยซงกนและกน 8. นสสยปจจย ปจจยโดยเปนทอาศย 9. อปนสสยปจจย ปจจยโดยเปนเครองหนนหรอกระตนเรา 10. ปเรชาตปจจย ปจจยโดยเกดกอน 11. ปจฉาชาตปจจย ปจจยโดยเกดหลง 12. อาเสวนปจจย ปจจยโดยการซำาบอยหรอทำาใหชน 13. กรรมปจจย ปจจยโดยเปนกรรมคอเจตจำานง 14. วปากปจจย ปจจยโดยเปนวบาก 15. อาหารปจจย ปจจยโดยเปนอาหาร คอเปนเครองหลอเลยง 16. อนทรยปจจย ปจจยโดยเปนเจาการ 17. ฌานปจจย ปจจยโดยเปนภาวะจตทเปนฌาน 18. มรรคปจจย ปจจยโดยเปนมรรค 19. สมปยตตปจจย ปจจยโดยประกอบกน 20. วปปยตตปจจย ปจจยโดยแยกตางหากกน 21. อตถปจจย ปจจยโดย[ตอง]มอย 22. นตถปจจย (ปจจยโดย[ตอง]ไมมอย 23. วคตปจจย ปจจยโดย[ตอง]ปราศไป 24. อวคตปจจย ปจจยโดย[ตอง]ไมปราศไป

จากการรวมกจกรรมกบนสตตลอดระยะเวลาหลายวน สงเกต และพยายามอธบายความ ทงมปายดานหนาวา ศาลาแปดเหลยม ประกอบดวยกลมอาคารทงหมด 8 หลง ประกอบกนรวมเรยกตามชอทปรากฏวา ศาลามรรค 8 หรอศาลาอรยมรรค และในแปดหลงนน จะเชอมถงกนทงหมด (หากใชศาสตรของเลข 8 ในคตของคนจนจะหมายถงโชคลาภ) เชอมกบหลกธรรมในพระพทธศาสนา เชน คนทวน/คำายน 2 ชอง ม 3 สวน มไมฉลในแตละสวน 4 ชน รวมทงหมด 12 ชน มการฉลเปนลายดอกไม จำานวน 12 ชน 12 ดอก และมรายรวมกน 24 ลายฉล ตวเลขเหลานสามารถอธบายดวยหลกคำาสอน

ทางพระพทธศาสนาอนสะทอนใหเหนถงการทำางานรวมกนของหลกธรรมในพระพทธศาสนา อนเปนตวสงตอโดยมเปาหมายเปนหลกพทธธรรม คอนพพานในทางพระพทธศาสนาอนเปนเหตปจจยและเปาหมายในทางพระพทธศาสนาได

ดงนนในกระบวนการทำางานของจต ตามสภาพธรรมทเกดขนอนเนองดวยหลกธรรมเปนแนวทางปฏบตทปรากฏในพระพทธศาสนา ในสวนคตการสรางศาลาอรยมรรค 8 หลง 6 เหลยมทสวนเวฬวน พทธมณฑล เปนการนำาหลกคำาสอนบรรจไวในสงสราง สวนผเขยนนำามาถอดความจากสงสราง เปนองคความรทเนองดวยคตการสรางในพระพทธศาสนา ประยกตประสานรวมระหวางสงสรางกบหลกธรรมในทางพระพทธศาสนา

สถาปตยกรรม/สงสราง

หลกธรรม การบรณาการกบการสราง

อาคารทรงไทยประยกต กออฐถอปน จำานวน 8 หลง 6 เหลยม เสา 48 ตน หลงคาทรงป นหยาประยกต ประกอบดวยเครองไม มวตถประสงคเพอใชเปนอาคารโรงเรอนสำาหรบสวดมนตและการปฏบตธรรมภายในสวนปาเวฬวน

หมายเหต : การนำาเสนอนมเปาหมายเพอสะทอนสถาปตยกรรมทางพระพทธศาสนา ท

(1) ปจจยาการ 24(2) ปฏจจสมปบาท 12(3) อรยมรรค 8 ขอ # ยอลงเหลอ  3 คอ ศล สมาธ ปญญา เรยกอกอยางวา ไตรสกขา (ศล สมาธ ปญญา)(ศล : สมมาวาจา,สมมากมมนตะ,สมมาอาชวะ)(สมาธ : สมมมาวายามะ,สมมาสต,สมมาสมาธ)(ปญญา : สมมาทฐ,สมมาสงกปปะ)

การอธบายถงสวนเวฬวน สถานททางพระพทธศาสนา การสรางศาลาปฏบตธรรม ทมเปาหมายเพอการปฏบตธรรม การสรางสญญะผานสงสรางทางพระพทธศาสนา (1) ศาลา 8 หลง (2) ศาลาแตละหลง 6 เหลยม แตละหลงเสา 6 ตน รวม 48 ตน (3) คนทวยไมฉล มครบทกดานในแตละดาน มการแบงเปน 3 สวนใหญ และมไมฉลเปน 4 อน

เรยกเปนทางการของคณะสงฆวา สาธารณปการ การ“ ”

สรางสงใชทางศาสนาหากตความหรอสามารถอธบายดวยหลกคดปรชญาทางพระพทธศาสนาไดดวยจะเปนประโยชนทงในสวนของการอธบายคำาสอนและปรชญาทางพระพทธศาสนาไดดวย เปนตน

(4) อภญญา (6)(5) อรยสจ (4)(6) ไตรสกขา (3)(7) รตนตรย (3)(8) ปธาน (2)(9) นพพาน (1)

เลก รวมทงหมด 12 ชน ตอกน (4) คนทวย/คำายน เปนรป 3 เหลยม มการผาครง 3 เหลยม เปน 2 ชอง (4) ไมฉลทงหมดม 12 ชนตอกนทงหมด (5) มลายฉลเทากนแตจะมหนงลายทม 2 ฉล รวมทงหมด 24 รอยฉล (6) ปลยอดของหลงคามเพยง 1 ยอด รวมกนทงหมดได 8 ยอด 8 หลง ฯลฯ (หมายเหต : เปนการถอดรหส ตความเพอสอธรรมเปนสำาคญ)

ตาราง 1 กรอบแนวคดทเชอมระหวางหลกธรรม แนวคดในการกอสรางสาธาณปการ และรปแบบการประยกตใชหลกพทธธรรม

ปจจย (24) รอยสลก 24

อรยมรรค (8)ระแนงคนทวย 12

ชองศาลา 8 หลง ศาลา 6 เหลยม

ปฏจจสมปบาท

อภญญา (6)

ไตรสกข

อรยสจ (4)

ปธาน (2)อาคาร

สถาปตยกรรม กออฐถอปน ทรงป น

ศาลามรรค 8

นพพาน (1)

เสา 4 เหลยม

คนทวย/คำายน 3 คนทวย/คำายน 2

ยอดหลงคา 1

ประยกตพทธธรรมกบ

ภาพท 6 การตความพทธธรรมสถาปตยกรรมทางพระพทธศาสนา ศาลาอรยมรรค 8 หลง 6 เหลยม ทสวนเวฬวน พทธมณฑล

จ.นครปฐม

คำายน/คนทวย 3 เหลยม 2 ชอง (ปธาน 2)

คนทวน 3 ชอง (ไตรสกขา/รตนตรย 3) เสา 4 เหลยม (อรยสจ 4) จำานวน 48 ตน คนทวย 1 ชอง ไมฉลลาย 12 แผน (ปฏจจสมปบาท 12) รวมจำานวน 32 แผน)

ไมฉลลายดอกไม 24 รว/รอย (ปจจย 24)

ภาพท 7 การตความพทธธรรมสถาปตยกรรมทางพระพทธศาสนา ในองคประกอบรวมของศาลาอรยมรรค 8 ทสวนเวฬวน จ.นครปฐม

(ภาพ พระมหาชาตชาย ปญญาวชโร,ป.ธ.9 : 22 ธนวาคม 2562)ในสวนของการตความตองการอธบายเพอสะทอนใหเหนวาน

อกเหนอจากการสราง หรอสถาปตยกรรม ทางพระพทธศาสนาผบรหารวด เจาอาวาส หรอสถาปนก ศลปน สาธชนเจาภาพ ผรบเหมากอสราง สามารถสรางงานศลปะ การกอสราง หรอสาธารณปการตามคตทางพระพทธศาสนา อาจผสมผสานแนวคดทางพระพทธ

ศาสนาทมเปาหมายเพอการสอสารหรอเผยแผพระพทธศาสนาไดอกรปแบบหนง ซงสามารถเทยบเคยงกบวดตาง ๆ ทมรปแบบหรอแนวคดดงกลาว เชน วดพระเชตพน วดสระเกศ วดพระแกว และวดราชบรณะ เปนตน ดงปรากฏในงาน ศลปะ-สถาปตยกรรมสมยรชกาลท 1: แนวคด คตสญลกษณ และความหมาย ทางสงคมยคตนรตนโกสนทร (ชาตร ประกตนนทการ,2556 : 243-324) หอไตรวดเทพธดาราม (จกรน จลพรหม, 2556 : 201-215) โลหะปราสาท วดราชนดดา (ปญจพฒน ถระธำารงวร,2560 : 21-37) วดรองขน (พระมหาผดงศกด เสสปญโญ, 2562 : 143-154) เปนตน หรอแนวคดในการนำาปรชญาทางศาสนากบการออกแบบการสราง อาทในงาน กฤษฎา อานโพธทอง (2553) ในงานเรอง วด การออกแบบพทธสถานเชงทอดลอง“ ” ทมงเสนอแนวทางในการจดองคประกอบทางกายภาพ และการจดวางองคอาคาร ผสมผสานแนวคดทางปรชญาและหลกธรรมทางพระพทธศาสนา หรอในงาน มนสพงษ สงวนวฒโรจนา (2556) คตและสญลกษณ ในการออกแบบสถาปตยกรรมของสปปายะสภาสถาน ทผศกษาเสนอแนวคดในเรองกาประยกตตความวา การใชหลก“ปรชญาสงสดเปนแนวคดหลกในการออกแบบ ใหเปนเสมอนศนยรวมจตใจทจะสามารถพลกฟ นจตวญญาณคนในชาต และจะเปนปจจยทชวยใหสงคมไทยสามารถขามพนวกฤตทางศลธรรม ” ดงนนในสวนนการนำาเสนอแนวคดในเรองการประยกต หรอการสอความเพอสะทอนใหเหนวาควรประยกตอยางไร จงเปนหมดหมาย หรอหวใจสำาคญ กรณศาลาอรยมรรค ผเขยนไดถอดรหสธรรม เพอเชอมใหเหนถงหลกธรรมทแฝงอยในสถาปตยกรรมและสงสรางทางพระพทธศาสนาตามปรากฏ ถาสามารถสะทอนหรอสอความใหเหนรหสธรรมเหลานจะทำาใหเปนประโยชนตอการเสพสถาปตยกรรมท

เหนทงคณคาของงานศลปและคณคาของคำาสอนอนสมพนธกบจตใจตามหลกการทางพระพทธศาสนา

สรป การสรางสงสรางทเนองดวยพระพทธศาสนาถาการกอสราง

หรอการสรางนน สามารถบรณาการ หรอแฝงฝงคำาสอนในทางพระพทธศาสนาเขาไปดวย จะทำาใหเหนวาสามารถสะทอนคำาสอนผานงาน สถาปตยกรรมไดอกวธการหนง มจำาเปนวาตองรอใหพระสงฆ สาวก อบาสกอบาสกาชาวพทธเปนผบอก หรอผสอนเทานน หลกคำาสอนสามารถแฝงอยในทกท ทกเวลาผานงานเผยแผ สอสารในรปแบบตาง ๆ ซงหากสามารถทำาไดกนบวาจะเปนประโยชนตอการสบสานและรกษาพระพทธศาสนาในองครวมดวย โดยจะเปนประโยชนในเชงแฝงคำาสอนไวไดอยางตอเนองตลอดเวลา งานกอสราง งานสถาปตยกรรม จตรกรรม ปฏมากรรม จงสามารถสราง ผลต ประดษฐ ใหเนองดวยคำาสอนทางพระพทธศาสนาไดทงสน ดงนนในการยกมาอธบายน เพอเสรมสรางองคความร ความเขาใจเกยวกบการกอสรางในพระพทธศาสนา ทจะตองคำานงถงวาการสรางตองอาศยแนวคด สอสารความร องคความรในพระพทธศาสนาดวย มใชลอกแบบกนและกน โดยขาดองคความรและขาดมตทางพระพทธศาสนา ดงกรณหลาย ๆ วดสรางสงนอกพระพทธศาสนา พระพรหม พระพฆเณศ ปลดขก เปนตน ทนยหนงสรางในวดพระพทธศาสนา ทงพยายามสรางและใหคำาอธบายใหเปนพระพทธศาสนา จนกระทงกลายเปน การปลอมแปลง หรอสทธรรมปฏรปในทางพระพทธศาสนาไปเสยกม

ดงนนการตความพระพทธศาสนาเปนแนวทางหนงในการเผยแผและสอสารความรเกยวกบพระพทธศาสนา ดงปรากฏในงานศกษาทใชกระบวนการตความ และอธบายสงสรางตามคตการสราง

คอพระพทธศาสนา ดงปรากฏในงานวจยหลาย ๆ ชนงาน อาท ภาคภม ภทรกจวรกล (2562 : 90-101) ในงานวจยเรอง การศกษา“สญลกษณอษฏมงคละของพทธศาสนาแบบทเบตผานการตความในทรรศนะของพทธศาสนาเถรวาท” หรอในงานเรอง การตความเชง“สญลกษณเรองเสาคำาฟาของพระธาตพนม ” (วสฏฐ คดคำาสวน,2560) เรอง การศกษาแนวคดคตจกรวาลวทยาในพระพทธ“ศาสนาจากงานจตรกรรมลานนาเพอการสรางสรรคศลปะรวมสมย” (ฉลองเดช คภานมาต,2557 : 17-42) และเรอง “ลานทรายไมใชมหาสมทรสทนดรวหาร 4 ทศไมใชทวปทง 4” (ดนย ปรชาเพมประสทธ,2542 : 115-141) เรอง แนวคดมหาปรสลกษณะ“พทธปฏมาศลปะไทลอ เพอการสรางสรรคศลปะไทยรวมสมย-The Concept of Marks of the Great Man Buddha Image in Tai Lue Art for Contemporary Thai Arts Creation” (ฉลองเดช คภานมาต,2017) โดยในงานไดศกษาถงประวตความเปนมา คตความเชอ เกยวกบแนวคดมหาปรสลกษณะ และคตการสรางพระพทธปฏมาในพทธศาสนาของชาวไทลอ หรอในงานเรอง “การสอสารพทธศาสนาผานตราธรรมจกร: กาลเวลา ความหมาย และคณคา-Buddhism Communication through Dhammacakka: Timing, Meaning and Value” (จราพร ขนศร ณฏฐวฒน ตงปฐมวงศ เกศกนก ชมประดษฐ,2561: 68-89) ทสะทอนผลการศกษาวา “ตราธรรมจกรเปรยบเสมอนภาพตวแทนเชงสญลกษณของพทธศาสนา และมการนำาไปใชในสอสารเพอสรางการรบร การจดจำา และความรสกรวมของพทธศาสนกชน ” สถาปตยกรรมพระไตรปฏกและคตกษตราธราชพทธศาสนาในรชสมยพระเจามนดง Tripitaka Architecture and Buddhist Kingship in the Reign of King Mindon

(Pay Phyo Khaing Sonyot Weerataweemat,2016 : 37-58) ซงสะทอนถง “สถาปตยกรรมพระไตรปฏกในรชสมยของพระเจามนดง โดยมกรอบแนวคดทใชอธบายอยบนพนฐานของคตกษตราธราชของรฐในพทธศาสนาเถรวาท ผนวกกบการตความหมายทางสถาปตยกรรมตามคตการวางผงสญลกษณจกรวาลวทยา” รวมทงในงานเรอง พทธจตรกรรมทงกาในลทธวชรยาน“แบบทเบตทเกบรกษาไวทวดโพธเยน (โผวเหยงหย) อำาเภอทามะกา จงหวดกาญจนบร และมลนธพนดารา อำาเภอเมอง จงหวดนนทบร” (ลลดา ชยกล,2011) ทเสนอวา “รปลกษณสำาคญตามทระบไวในคมภรสาธนมาลาและประตมานวทยาของพระพทธศาสนาลทธวชรยานแบบทเบต” รวมไปถงงานเรอง จต จกรวาล“ – : การสรางสรรคศลปะรวมสมยใหเปนสอสรางสำานกทางศลธรรม”(ฉลองเดช คภานมาต. 2561: 44-94) ทเสนอในงานวา คตความเชอเรองไตรภม“และจกรวาลวทยาพทธศาสนา และศกษาแนวคด สญลกษณ และรปแบบทางศลปกรรมของงานจตรกรรมไทยประเพณ และจตรกรรมไทยรวมสมย ทงหมด” เปนกระบวนการตความ และการใหความหมายทเนองดวยคตการสรางสถาปตยกรรมเชอมโยงกบพระพทธศาสนา ทงสอสารแนวคดทางพระพทธศาสนาผานงานศลปะ จตรกรรม หรอสถาปตยกรรมดงปรากฏ ซงสอดคลองกบแนวคดตความผานงานสถาปตยกรรมสงสรางเนองดวยพระพทธศาสนาทปรากฏในศาลาอรยมรรค สวนเวฬวน พทธมณฑล นครปฐม ในบทศกษาน

รายการอางองกฤษฎา อานโพธทอง. (2553). วด การออกแบบพทธสถานเชงทอดลอง. วทยานพนธสถาปตยกรรม

ศาสตรมหาบณฑต (สาขาวชาสถาปตยกรรม). บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยศลปากร.จราพร ขนศร ณฏฐวฒน ตงปฐมวงศ เกศกนก ชมประดษฐ. (2561). การสอสารพทธศาสนาผานตรา

ธรรมจกร: กาลเวลา ความหมาย และคณคา-Buddhism Communication through

Dhammacakka: Timing, Meaning and Value. วารสารนเทศศาสตร คณะวทยาการ

จดการ มหาวทยาลยราชภฎเชยงราย. 1 (2) พฤษภาคม - สงหาคม 2561 : 68-89.จกรน จลพรหม.(2556).หอไตรวดเทพธดาราม-Hall of the Triple Holy Scriptures at Wat

Thepthidaram. วารสารวชาการ มหาวทยาลยหอการคาไทย. 35 (3) กรกฎาคม-กนยายน

2556 : 201-215.ฉลองเดช คภานมาต. (2557). การศกษาแนวคดคตจกรวาลวทยาในพระพทธศาสนาจากงาน

จตรกรรมลานนาเพอการสรางสรรคศลปะรวมสมย. วารสารมหาวทยาลยศลปากร. 34 (3)

กนยายน-ธนวาคม 2557 : 17-42.ฉลองเดช คภานมาต. (2017).แนวคดมหาปรสลกษณะพทธปฏมาศลปะไทลอ เพอการสรางสรรค

ศลปะไทยรวมสมย (The Concept of Marks of the Great Man Buddha Image in Tai

Lue ArtFor Contemporary Thai Arts Creation). วารสารมหาวทยาลยศลปากร. 37 (2)

พฤษภาคม-สงหาคม 2017 : 105-130.

ฉลองเดช คภานมาต. (2561). จต จกรวาล– : การสรางสรรคศลปะรวมสมยใหเปนสอสรางสำานกทาง

ศลธรรม.วารสารวจตรศลป. 9 (1) มกราคม - มถนายน 2561 : 44-94.ชาตร ประกตนนทการ.(2556). ศลปะ-สถาปตยกรรมสมยรชกาลท 1: แนวคด คตสญลกษณ และ

ความหมายทางสงคมยคตนรตนโกสนทร.วารสารวจตรศลป. 4 (1) มกราคม มถนายน –

2556 : 243-324.ดนย ปรชาเพมประสทธ. (2542). ลานทรายไมใชมหาสมทรสทนดรวหาร 4 ทศไมใชทวปทง 4 .

วารสารศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร. 9 (1) มกราคม-มถนายน 2552 : 115-141.ปญจพฒน ถระธำารงวร. (2560). โลหะปรสาท แสงแหงธรรม-Light of Dharma,Loha Prasat. เจ-ด

: วารสารวชาการ การออกแบบสภาพแวดลอม. 4 (1) มกราคม-มถนายน 2560 : 21-37.“พทธมณฑล เปนโครงการทเรมขนโดยจอมพล ป” .พบลสงคราม. ออนไลน :

https://pantip.com/topic/39230245 ,สบคน 30 ธนวาคม 2563.พระมหาผดงศกด เสสปญโญ. (2562). พนทการทองเทยวในวดพทธศาสนา:วดรองขนและวดหวย

ปลากง-The Tourism Area in Buddhist Temples : Wat Rongkhun and Wat

Huayplakang.วารสาร มจร มนษยศาสตรปรทรรศน. 5 (1) มกราคม-มถนายน : 143-154.

พระราชวรเมธ.ดร. และคณะ. (2560). แผนยทธศาสตรการปฏรป กจการพระพทธศาสนา 2560-

2564“การนำานโยบายสการปฏบต”. พระนครศรอยธยา : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.ออนไลน. http://www.buddhism4.com/web/download/book%201.pdf. สบคนเมอ 27 ธนวาคม 2562.

ภาคภม ภทรกจวรกล. (2562). การศกษาสญลกษณอษฏมงคละของพทธศาสนาแบบทเบตผานการ

ตความในทรรศนะของพทธศาสนาเถรวาท .วารสารบณฑตศกษาปรทรรศน. 15 (1)

มกราคม-เมษายน 2562 : 90-101.มนสพงษ สงวนวฒโรจนา.(2556) คตและสญลกษณ ในการออกแบบสถาปตยกรรมของสปปายะสภา

สถาน. วทยานพนธสถาปตยกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรม. บณฑต

วทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.ลลดา ชยกล. (2011). พทธจตรกรรมทงกาในลทธวชรยานแบบทเบตทเกบรกษาไวทวดโพธเยน (โผว

เหยงหย) อำาเภอทามะกา จงหวดกาญจนบร และมลนธพนดารา อำาเภอเมอง จงหวด

นนทบร. วารสาร Veridian ฉบบมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร.

4 (2) กนยายน-ธนวาคม 2012 : 26-43.วสฏฐ คดคำาสวน. (2560). การตความเชงสญลกษณเรองเสาคำาฟาของพระธาตพนม. วารสารวจตร

ศลป. (8) 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2560 : 103-144.

สชาต บางวเศษ, สมชาย ลำาดวน, มนตร ศรราชเลา. (2017). ศนยปฏบตธรรมสวนเวฬวน จงหวด

ขอนแกน : บทบาทการจดกจกรรม การปฏบตธรรมกรรมฐานของพระธรรมสงหบราจารย

(จรญ ฐตธมโม) ทสงผลตอการพฒนาคณธรรมจรยธรรมอยางยงยน. วารสารวทยาลยบณฑต

เอเซย. 7(1) 2017 : 157-165.สณฐต ยรรยงเมธ. (2016). การประเมนโครงการอบรม เศรษฐนอยพอเพยง ของนกเรยนชนประถม

ศกษาตอนตน (ชนประถมศกษาปท 1-3) โรงเรยนวดเวฬวน ตำาบลบางพด อำาเภอเมอง

จงหวดปทมธาน. วารสารพฒนาการเรยนการสอน มหาวทยาลยรงสต. 10 (2) 2016: 73-84.Pay Phyo Khaing Sonyot Weerataweemat,(2016).สถาปตยกรรมพระไตรปฏกและคตกษตราธ

ราชพทธศาสนาในรชสมยพระเจามนดง Tripitaka Architecture and Buddhist Kingship

in the Reign of King Mindon. วารสารวชาการ คณะสถาปตยกรรมศาสตร

มหาวทยาลยขอนแกน. 15 (1) : มกราคม-มถนายน 2016 : 37-58.สมภาษณพระครวนยธรเอก ชนวำโส,ดร. อาจารยประจำาคณะสงคมศาสตร, สมภาษณเมอ 24 ธนวาคม 2562.พระมหาชาตชาย ปญญาวชโร,อาจารยประจำาคณะสงคมศาสตร, สมภาษณเมอ 24 ธนวาคม 2562.ดร.อำานาจ บวศร อดตรองผอำานวยการสำานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต,

สมภาษณเมอ 24 ธนวาคม 2562.