Books Reviews รัฐกับศาสนา ศีลธรรม อ านาจ ......วารสาร มจร ส งคมศาสตร ปร ทรรศน 273 Books

วารสาร มจร สงคมศาสตรปรทรรศน 273

Books Reviews รฐกบศาสนา : ศลธรรม อ านาจ และอสรภาพ

ความขดกนภายใตความเปนอน ความรนแรงจากรฐสศาสนา

พระสธวรบณฑต (โชว ทสสนโย), ดร. I Phra Sutheevirabundith Ph.D1 พระอดมสทธนายก (ก าพล คณงกโร), ผศ.ดร. I Phra domsitthinayok Ph.D1

พระครสงฆรกษเกยรตศกด กตตปญโญ,ผศ.ดร. I Asst.Prof.Dr. Ven.Kiettisak Kittipañño พระมหาสนนท สนนโท,ดร. I Phramaha Sunun Sunundho Ph.D1

พระมหากฤษฎา กตตโสภโณ,ดร. I Phramaha Krisada Kittisophano Ph.D1 ดร.ประเสรฐ ธลาว I Prasert Thiloa Ph.D1

เรอง รฐกบศาสนา ศลธรรม อ านาจ และอสรภาพ ผเขยน สรพศ ทวศกด

ปทพมพ 2561 I สถานทพมพ สยามปรทศน

274 ปท 7 ฉบบท 2 เมษายน-มถนายน 2561

1. บทน า ในชวงทผานมารฐกบศาสนาสวนหนงสนบสนนสงเสรมกนและกน แตกมสวนหนงขดแยง กระทงเปนการปะทะใชความรนแรงตอกลมศาสนา ดงกรณจบสก พระมหาอภชาต ปณณจนโท (สก ‘พระมหาอภชาต’ เปนภยตอความมนคง สรางความขดแยง/ขาวสด : 20 กนยายน 2560) รวมไปถงการลอมปราบวดพระธรรมกาย โดยใชกองก าลงทหาร ต ารวจ จ านวนมาก ปดลอมวดเปนแรมเดอน ซงกไมสามารถจบตว บคคลทถกกลาวโทษการกระท าความผดได (ธรรมกายกระอก เจออก127 หมาย ดเอสไอชสน ม.ค.รเลกม.44/ไทยรฐ : 19 ม.ค. 2560) รวมถงการท “พระพทธอสระ” ด าเนนกจกรรมทางการเมอง จนกลายเปนค าถามจากฟากฝงตรงขามตอพระกบบทบาททางการเมองเปนสงทท าไดหรอไม ? รวมไปถงการทมพระสงฆกลมหนงออกไปเรยกรองการเลอกตงใหพระมสวนรวมตอการเลอกตง มสวนรวมในการเมองเรองสเสอ (สรพศ ทวศกด, 2554) หรอกรณลาสดเหตการณลอมปราบ และจบพระสกภายใตความผดคดใชเงนผดประเภท ทเรยกเงนทอนวด และการฟอกเงน (สกหมด! พระเถระ 5 รปหลงศาลฯ ไมใหประกนสงตวไปเรอนจ า : ไทยรฐ : 24 พฤษภาคม 2561) แตทงหมดเปนโฉมหนาทางประวตศาสตรในชวงเวลาหนง สะทอนใหเหนถงความเหมาะเปราะบางระหวางรฐกบศาสนาทเคยค ายนกนอยางเปนเอกภาพภายใตแนวคด “ธรรมราชา” หรอ “ทศพศราชธรรม” ธรรมของผปกครอง การสนบสนนแนวคดพระราชาผทรงธรรม เปนสวนหนงของการหลอมสรางใหรฐมหลกปฏบต จรยาวตร ทเปน “ธรรม” สความเปนผม “ธรรมาภบาล” ในรฐ จากนนรฐกอยในบทบาทผอปถมภหรอสนบสนนศาสนา หากศกษาแนวคดจากจากพระพทธศาสนาภายใตแนวคด “การยอมตามรฐ” กบพทธพจนทวา “อนชานาม ภกขเว ราชน อนวตตต-เราอนญาตใหคลอยตามพระราชา (ผปกครอง) หรออนโลมตามบานเมองได” (ว.มหา.(ไทย) 4/186/295)” หมายถงพระพทธเจาเปดโอกาสให “สงฆสาวก” ผอนปรนกบหลกการแหงรฐได โดยตองไมเสยหลกการแหงพระธรรมวนย หากศกษาแนวคดเรองรฐกบศาสนา จะไดขอสรปในความเปนรฐในแบบโครงสรางทมเปาหมายควบรวมศาสนาใหเปนมตหนงของรฐ ซงในบทศกษานจะไดน าองคความรจากหนงสอ “รฐกบศาสนา : ศลธรรม อ านาจ และอสรภาพ” (2561) โดย สรพศ ทวศกด ทเรยบเรยงเผยแผไว และน ามารวบรวมจดพมพอกครง เพอสอสารแนวคด องคความรตอสาธารณะ ซงจะไดน ามาน าเสนอทวนยอน ยนยนรวมกบเหตการณ “รฐกบศาสนา” ภายใตสถานการณทเกดขนในชวงปจจบน (พ.ค.61)


2. แนวคดวาดวยเรองรฐศาสนาหรอศาสนาแหงรฐ แนวคดในเรอง ศาสนาประจ ารฐ/ศาสนาประจ าชาต (state religion) ทไดยนบอย ๆ วา

ศาสนาทคนสวนใหญนบถอ/ศาสนาซงเปนทยอมรบ (established religion) หรอ ศาสนาทางการ (official religion) จดเปนแนวคดหนงในการสรางรฐอธปไตยอกแบบ แตกมแนวคดทเรยกวา “รฐโลกยวสย” (Secular State) ทเกดค าอธบายถงการเชอมโยงรฐในแบบฆราวาสและรฐในแบบศาสนา หรอทเรยกวา “รฐแบบเทวาธปไตย”ศาสนาประจ ารฐนนปรากฏในทกชาตและวฒนธรรม เชน ในงานของแวร โร (Varro) ท เรยกศาสนาประจ ารฐวา ศาสนาของพลเมอง (theologia civilis) ส าหรบศาสนาครสตนน ทไดรบการสนบสนนจากรฐเปนแหงแรก คอ ครสตจกรอครทตอารเมเนย (Armenian Apostolic Church) ซงตงขนใน ค.ศ. 301 และยงมศพท ครสตจกรประจ ารฐ (state church) ทใชเรยกองคการศาสนาครสตทรฐอนมต ในตะวนออกกลาง รฐทประชากรสวนใหญเปนอสลามยกเอาศาสนาอสลามเปนศาสนาประจ ารฐ แตขอจ ากดทางศาสนานนมากนอยตางกนไป เชน ผปกครองซาอดอาระเบยมอ านาจทงทางฆราวาสและทางศาสนา (House, Karen Elliott,2012) สวนประธานาธบดแหงอหรานซงตองเปนฆราวาสนนตองปฏบตตามค าตดสนขององคการศาสนานบแตเกดการปฏวตอหราน เมอ ค.ศ. 1979 เปนตนมา (Hiro, Dilip ,1989) ดงกรณประเทศไทยในทางนตนยพระพทธศาสนาอาจไมไดมการก าหนดใหเปนศาสนาประจ าชาตโดยตรง แตในทางพฤตนย เทากบเปนศาสนาทคนสวนใหญนบถอ รฐจงก าหนดบทบาทสรางกลไกเขามาควบรวมศาสนาและคณะสงฆผานกฎหมาย รวมไปถงการควบคมผานระบบสมณศกด ชนยศ ผานระบบพลเมองแหงรฐ ดงกรณเกดขนในสมยสโขทย อยธยา ธนบร รตนโกสนทร การออกกฎโดยองคอธปตต ทไดอ านาจตามหลก “เทวสทธ”รวมไปถงการลอมปราบในความเปนขวอ านาจในแบบรฐทเกดขนในสมยพระเจาตาก กรณการลอมปราบกกพระฝาง พระสงฆราชา ณ เมองสวางคบร (เมองฝาง) ระหวาง พ.ศ.2310-2313 (Teerawat Seankhum,2559) หรอใน พ.ศ. 2324 อนเปนปสดทายของพระเจากรงธนบร สมเดจพระสงฆราช (ศร) ไดถกถอดจากต าแหนงเนองจากถวายวสชนารวมกบ พระพฒาจารย วดบางหวานอย (วดอมรนทราราม) และพระพมลธรรม วดโพธาราม (วดพระเชตพนหรอวดโพธ) เรองพระสงฆปถชนไมควรไหวคฤหสถทเปนอรยบคคล เนองจากคฤหสถเปนเพศต า พระสงฆเปนอดมเพศทสง เพราะทรงผากาสาวพสตรและพระจาตปารสทธศลอนประเสรฐ หรอลวงมาสมยรชกาลท 1 เมอปราบดาภเษกแลว ใน พ.ศ. 2325 กทรงโปรดใหถอดยศสมเดจพระสงฆราช (ชน) วดหงส รตนาราม ลงเปน พระธรรมธรราชมหามน ทงนทรงมพระปรารภวา "มความรมาก เสยดายแตวามสนดานสอพลอ" จากนนกโปรดสถาปนาพระอาจารยศร วดระฆงโฆสตาราม ขนด ารงสมณฐานนดรศกดท "สมเดจพระสงฆราช" (พ.ศ. 2325 -


2337) อกค ารบหนง ดงนนการใชอ านาจรฐกระท า หรอไมกระท า เปนกลไกรวมระหวางรฐกบศาสนา ดงใหมการออกกฎหมายตราสามดวง (พ.ศ.2347) เพอควบคมพระสงฆในสมยรชกาลท 1 (พ.ศ.2325-2352) การตงกองสงฆการเพอพจารณาคดความเกยวกบพระสงฆในสมยรชกาลท 2 (พ.ศ.2352-2367) ลวงมาจนกระทงการตราพระราชบญญตคณะสงฆ ร.ศ.121 (พ.ศ.2445) ท าใหมองคกรจดตงทเรยกวามหาเถรสมาคม ในสมยรชกาลท 5 (พ.ศ.2411-2453) การตงกรมสงฆการ กรมพระอาราม กองอธกรณ มหนาทดแลกจการพระพทธศาสนา อยภายใตกระทรวงธรรมการ ในสมยรชกาลท 6 (พ.ศ.2453-2468) และพระราชบญญตคณะสงฆในชวงเวลาตาง ๆ ผานการจดตงกรมการการศาสนา (พ.ศ.2884) ส านกงานพระพทธศาสนา (3 ตลาคม 2545) ทนยหนงเปนผดแล อกนยหนงเปนการบรหารจดการในนามรฐทสงตอไปยงกลมองคกรทางศาสนาพทธในประเทศไทย ดงนนความสมพนธระหวางรฐกบศาสนาจงเปนกลไก เครองมอ และการขบเคลอนในฐานะ “รฐ” พงด าเนนตอ “ศาสนา-ประชารฐ” อนเปนกลไกขบเคลอนสงคมในองครวม ซงจะนบวาศาสนาถกควบคมโดยกลไกแหงรฐกไมผด

ภาพท 1 กฏหมาตราสามดวงทเกดขนในชวงสมยรชกาลท 1

สะทอนการควบรวมระหวางรฐกบศาสนาในชวงรตนโกสนทรตอนตน (ภาพ : ออนไลน) 3. ศาสนาและรฐในบรบทของพระพทธศาสนา หนงสอ “รฐกบศาสนา : ศลธรรม อ านาจ และอสรภาพ” (2561) ของสรพศ ทวศกด ถกจดพมพในชวงป 2561 ผสมกบไดเกดเหตการณทสอดคลองกบแนวคดของผเขยนหลายประการ จงน ามาสะทอนคดเกยวกบรฐและศาสนาทแตเดมรฐกบศาสนาเปนกลไกรวม แตผเขยนเสนอให “รฐ-ศาสนา” เปน “ปจเจก” ระหวางกนและกน ซงนยนกมนกคด หลายทานเขยนหนงสอเกยวกบรฐและศาสนา ใน “มต” และ “ทาท” ทแตกตางกน แตนยหนงกสะทอนใหเหนวารฐกบศาสนาตาง


เปนหนวยสนบสนนกนและกนทมอยในสงคม ทมมาตอเนองนบแตอดตดวยเชนกน ดงปรากฏในงานของพระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) “รฐกบพระพทธศาสนาถงเวลาช าระลางหรอยง” (2525) หรอในงาน “รฐกบศาสนา : บทความวาดวยอาณาจกร ศาสนจกร และเสรภาพ” (2010) ของพพฒน พสธารชาต (Pipat Pasutharachat,2010) หรอนกคดอยางทานพทธทาส (พ.ศ.2449-2536) ทถกตความวา “เปนความคดแบบประเพณนยมทสนบสนนคตการปกครองของไทย” (Wanpat Youngmevittaya, 2017.pp.181-224) รวมถง นธ เอยวศรวงศ รฐควบคมศาสนา “การทรฐไปสรางใหคณะสงฆกลายเปนองคกรอนหนงอนเดยวกนน ท าใหรฐเองกระแวงภยอ านาจขององคกรคณะสงฆ ไมวาจะเปนรฐสมบรณาญาสทธราชยหรอหลงจากนน รฐจงตองก ากบองคกรสงฆอยางใกลชด เพราะพระสงฆไดรบความเคารพศรทธาอยางสงจากประชาชนทวไป เมอกลายเปนองคกรขนมา หากเปนอสระกอาจขดขวางอ านาจรฐไดมาก” (Nidhi Eoseewong,Online : 9 June 2018) แตสาระโดยรวมเปนเรองวาดวยรฐกบศาสนาในมตทหลากหลาย รวมทงการ “จดการ” ภายใตกลไกหรอองคาพยพของสงคมดวย ทนยหนงเหนวารฐยงคงจ าเปนทจะตองใหการสนบสนน แตอกนยหนงกเหนวาความเปนปจเจกระหวางรฐและศาสนาจะสงเสรมเสรมและเปดโอกาสใหเตบโตมากกวา เปนตน

ภาพท 2 หนงสอรฐกบศาสนา สะทอนคดวาดวยรฐกบศาสนาทเกาะเกยวกนในฐานะผใหหลกการแกรฐจะพงไปปฏบต และการอปถมภศาสนาในฐานะ “อธปตย” พงแสดงตอประชารฐและศาสนา

(ภาพ : ออนไลน)

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) ทานใหแนวคดในเรอง "รฐกบศาสนา" ในงานเรอง “รฐกบพระพทธศาสนาถงเวลาช าระลางหรอยง” โดยทานยกหลกฐานในพระพทธศาสนามาอธบายไววา


"อปรหานยธรรม...ขอท 7 พดถงหนาทของรฐวา จดใหความอารกขาคมครองปองกนอนชอบธรรมแกพระอรหนตทงหลาย โดยตงใจวา ขอพระอรหนตทงหลายทยงมไดมาพงมาสแวนแควนทมาแลวพงอยในแวนเควนโดยผาสก" อนเปนหลกทพระพทธเจาตรสแสดงแกเจาลจฉวแหงแควนวชช....หรอในจกรวรรดวตรกจะมขอธรรมทแสดงถงหนาทของผครองแผนดนทจะพงปฏบตเกยวกบทางศาสนา คอ การจดการรกษาคมครองปองกนโดยชอบธรรมแกสมณพราหมณทงหลาย และในขอสดทายกจะมวา "สมณพราหมณปรปจฉา" หมายถง การไปปรกษาสอบถามปญหาสมณพราหมณทประพฤตดปฏบตชอบ...แลวประพฤตปฏบตใหถกตอง..." (Phra Dhammapitaka [P.A. Payutto],pp 2-3) ซงทานกเสนอทศนะวาโดยความสมพนธของรฐจ าแนกเปน 2 อยาง คอรฐจะพงปฏบตใน 2 สวน คอ การ อปถมภบ าร งค มครอง หรอปรกษาสดบ ฟงธรรมน า เอาธรร มมา ใชปฏบ ต (Phra Dhammapitaka [P.A. Payutto],2525,p. 3) ในความหมายคอใหการอปถมภสนบสนนภายใตรฐทตองดแลองครวมแหงรฐ ซงหมายถงศาสนาดวย หลงจากนน “ธรรมรฐ” จะเปนองคประกอบทตองเกยวเนองผปกครองใหตองมคณธรรม หรอศกษาความรจากศาสนาแลวน าหลกธรรม ไปปกครองรฐ ซงสองแนวทางนเปนแนวคดทปรากฏในงานทพระธรรมปฏก (ป.อ.ปยตโต) ทานไดท าการศกษาไว ในสวนขอมลของ พพฒน พสธารชาต (Pipat Pasutharachat,2010) ในงานรอง “รฐกบศาสนา : บทความวาดวยอาณาจกร ศาสนจกร และเสรภาพ” ไดเสนอทศนะแนวคดไววา

“...สงคมไทยโบราณ (หมายถงตงแตสงคมสโขทย อยธยา ธนบร จนถงรตนโกสนทรตอนตน) ยงผกพนอยกบความเชอทางพระพทธศาสนาทอยในหนงสอไตรภมซงมมาตงแตสมยสโขทย ความเชอทส าคญในหนงสอเลมนไดแกความเชอเรองจกรวาลวทยาแบบไตรภมอนเปนความเชอในเรอ งรฐทปราศจากอาณาเขตทชดเจนแนนอน พระมหากษตรยทรงเปรยบเสมอนพระโพธสตวซงสงสมบญบารมมามากมายในอดตชาต อ านาจในการปกครองดนแดนตาง ๆ จงเปรยบเสมอนกบการเผยแผพระบรมโพธสมภารของพระโพธสตว จงท าใหเกดความเชอวาพระราชอ านาจของพระมหากษตรยจะปกคลมแพรไพศาลออกไปทวพระราชอาณาจกรโดยไมมขอบเขต...” (Pipat Pasutharachat,2010, p 145) หรอ

“....การปกครองของทางสวรรณภมหรอสยามนนเปนสงทไดรบอทธพลพระพทธศาสนาเถรวาท กษตรยหาไดเปนอวตารของเทวราชไม หากเปนพระมหาสมมตราช คอ บคคลผทรงคณธรรม จนเปนทยอมรบของคนทวไปแลวยกยองขนมาเปนกษตรย ระบบและรปแบบ เชนนมใหเหนชดเจนในกฏหมายตราสามดวง อนเปนกฏหมายปกครองราชอาณาจกครงกรงศรอยธยา ผทเปนแบบฉบบของพระสมมตราชกคอ พระโพธสตวในทศชาตชาดก โดยเฉพาะพระมหาเวสสนดรซงเปนพระโพธสตวในพระชาตสดทายกอนทจะบงเกดเปนพระสมมาสมพทธเจา (ในขณะทศาสนาฮนดและพทธมหายานทเปนศาสนาหลกของกมพชา ท าใหกษตรยเปนแบบเทวราช ทเชอวาพระมหากษตรยเปนอวตารหรอเชอสายของพระเจา) ความตางกนของเทวราชกบสมมตราชกคอ ฝายแรกเปนเรองของเทพ ขณะทฝายหลงคอ


มนษยทบ าเพญบารมและประพฤตธรรมทสะสมบารมมาชานาน หวใจของพระสมมตราชกคอ การใหหรอทานบารม ดงเชนพระมหาเวสสนดร...” (Pipat Pasutharachat,2010,p.148.,Srisuk Valliphodom,2544, pp.39-48) หากน าแนวคดของพระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) และพพฒน พสธารชาต เกยวกบรฐ จะ

พบวาทงสองทานมองคลายกนในเรอง “ศาสนา” ในฐานะเปนกลไกแหงรฐ และรฐกใหการ “อปถมภ” เปนการตอบตางภายใตกลไกแหงรฐ ดงนนจงเหนไดวารฐกบศาสนาเปนกลไกขบเคลอนรวมกนในเชงศลธรรม การสงตอเจตนารมณแหงรฐไปสสงคม และมวลชนในนามรฐเปนสงทเกดขนไปพรอมกน นอกจากนในหนงสอ ศตรแหงรฐ : Enemy of State (2010) เขยนโดย S.S. Anacamee (เอส.เอส. อนาคาม) ไดน าเสนอแนวคด “มตรและศตร” ทเปนความสมพนธระหวางบคคล กลมบคคล ระดบรฐ ระหวางรฐ โดยหนงสอไดน าเสนอแนวคดไวในบทท 4 วาดวยสาเหตของการกอกบฎภายในรฐ หรอผตอตาน รวมไปถงในบทท 6 การลอมปราบ และจบดวยการใชความรนแรงในการแกไขปญหา การกอกบฏ หรอตอตานอ านาจรฐ” หากเทยบเคยงแนวคดทยกมาจะเปนปรากฏการณทางศาสนา ในบทของการใหการอปถมภ การน าหลกการไปประยกตใช การลอมปราบตอผตอตาน แขงขน ไมสยบยอมรฐ เปนเรองปกตในรฐแตละรฐ แตละสมยในโลกน หากน ามารวมกนกบแนวคดของอกหลาย ๆ ทาน จะท าใหเหนชดเจนวาอยางไรเสยความเปนรฐ ความเกาะเกยวระหวางรฐกบศาสนานยหนงมบทบาท หนาทรวมกน ในเชงสงคม และศลธรรมแหงรฐ จะแยกกนไมได แตอกนยหนงศาสนากบรฐ มมตและเปาประสงคเชงอดมคตแตกตางกน ทงแนวคดในเรองเสรภาพทางศาสนา ซงหมายถงเสรภาพทางจตวญญาญเพอการเขาไปสเปาหมายสงสดของศาสนา สวนเปาหมายเชงสงคมในฐานะพลเมองแหงรฐ การจดการใหเกดความเสมอภาค สมดล เทาเทยมยตธรรม ภายใตกลไกแหงรฐเปนภาระหลก ดงนนมตแหงรฐและอดมคตทางศาสนาจงมความแตกตาง ขอเสนอใหรฐและศาสนาพงแยกจากกนจงเปนสงทมาพรอมกบแนวคดรวมน

4. รฐกบศาสนาในบรบทของสงคมไทย หากน าแนวคดทปรากฏของของสรพศ ทวศกด มาอธบายรวมกบปรากฏการณของพระพทธศาสนากบรฐทปรากฏในชวง พ.ศ.2561 ในการลอมปราบ ควบคม สงการ รวมไปถงปฏบตตอกลมศาสนาดวยความรนแรง อาจเปนการสะทอนขอเทจจรง มมมองและทาทบางประการไดอยางเหมาะสมจากขอคด การเขยนเพอน าไปสงานเขยน “รฐกบศาสนา : ศลธรรม อ านาจ และอสรภาพ” ไดวา


“...ความขดกนของรฐตอกลมองคกรทางศาสนา กระบวนการลอมปราบ และการด าเนนกจกรรมทางการเมองภายใตกลมกอนทางศาสนากลายเปนกลไกรวมของการด าเนนการทสะทอนใหเหนวา ชาวบานจะนบถอผ พราหมณ สงศกดสทธ งมงายอะไรตออะไรในเรองทไมใชพทธศาสนา มนเปนเรองความเชอสวนบคคลครบ เปนเสรภาพท แตละคนจะเลอกเชอ ตราบทไมละเมดสทธใคร แทนทนกบวช หรอชาวพทธจะอางหลกพทธศาสนาไปตดสนความเชออนวางมงาย ควรมาตงค าถามกบพทธพาณชยทระบาดอยในวงการพทธเอง ตงค าถามกบปญหาทจรตเงนทอนวด ปญหาความสมพนธระหวางรฐกบศาสนาทท าใหพทธศาสนาถกใชเปนเครองมอของรฐ พรอมๆกบมอภสทธเอาอ านาจสาธารณะ(กฎหมาย)และภาษประชาชนมาใชปกปอง อปถมภสงเสรมการเผยแผความเชอทางศาสนาของคนเฉพาะกลม ซงขดกบหลกเสรภาพและความเสมอภาคทางศาสนาจะไมมประโยชนกวาหรอ ...” (Surapot Taveesuk, Online, 3 June 2018)

นอกจากนในหนงสอ “รฐกบศาสนา : ศลธรรม อ านาจ และอสรภาพ” งานลาสดของผเขยน ไดเสนอใหรฐ และศาสนาจดวางบทบาทตอกน ? โดยผเขยนใหขอมลในเรอง “รฐ” กบ “ศาสนา” ทถกน ามาเปนเครองค ายนตอ “กลไก” และ “สทธ” ทางการปกครอง โดยมหลกค าสอนทางพระพทธศาสนาตความรบใชตอสถานะของผปกครองทวา

“...ค าสอนพทธในพระไตรปฏก (เชน จกกวตตสตร,มหาสทสสนสตร,มหาปรนพพานสตร เปนตน) ทถอวาม “ธรรมราชา” เหนอกวาราชาทงปวง ๒ ประเภท คอ “พทธธรรมราชา” กบ “จกรพรรดธรรมราชา” ธรรมราชาทงสอง “ตางเกดมาและด ารงอยเพอความประโยชนสขของมหาชน”...” (p.58) หรอ

“...พทธศาสนามค าสอนเกยวกบสงคม การเมองและผปกครองในอดมคต ราวกบอดมคตในแบบยโทเปย เชน ในจกกวตตสตร (ไตรปฏกเลม 11) วาดภาพสงคมการเมองในอดมคตวา ถาผปกครองท าการปกครองโดยธรรมยอมสงผลใหผใตปกครองมศลธรรม ในยคทผปกครองและราษฎรมศลธรรมอยางสมบรณ บานเมองยอมสงบสขอดมสมบรณพรอมทกอยาง จะมพทธะนามวาศรอารยเมตไตรยบงเกดขน ในสวนคณธรรมผปกครอง เชน ทศพธราชธรรม ราชสงคหวตถ จกรวรรดวตร กถอเปนคณธรรมของผปกครองในอดมคตทเรยกวา “ธรรมราชา”...” (p.74)

ในความหมายนผเขยน “คง” ตองการสอวาหลกการทางพระพทธศาสนาถกตความ หรอการพยายามตความใหเหนถงความเกยวของกบรฐ หรอใชหลกการเพอไปสนบสนนใหผปกครองตองม “ธรรม” ตามโลกทศนทางศาสนา และกลายเปน “ผทรงธรรม” ดงนนในความหมายนผเขยนตองการสอวาพระพทธศาสนา หรอศาสนาถกน าไปใชเปนกลไกหนงของรฐผานหลกธรรมค าสอนและนบเปนทาท แตครงพทธกาล สะทอนถงความสมพนธระหวางรฐกบศาสนาโดยตรง


“...พทธศาสนากเปนศาสนาการเมองไมนอยกวาศาสนาส าคญของโลก เชน ครสต อสลาม เพราะวากษตรยชาวพทธตางตความแนวคด “ธรรมราชา” สนบสนนความชอบธรรมแหงสถานะ อ านาจของตนเองทงนน...จะวาไป หากไมอาศยอ านาจของกษตรยอยางพระเจาอโศกมหาราชสงสมณทตออกไปเผยแผพทธศาสนานอกชมพทวป พทธศาสนากคงไมขยายไปทวเอเซย และดนแดนบางแหงทางตะวนตก กษตรยในเอเซยทนบถอพทธตางกอางองตนเองเปนธรรมราชา หรอจกรพรรดผทรงธรรมตามอยางพระเจาอโศก แมความเปนจรงจะเปนเพยงเจาประเทศราชกตาม...” (p.74)

ขอมลทถกน าเสนอยกกรณเทยบเคยงในอดต โดยยกแบบอยางจากรฐในอดตมหลกค าสอนทางพทธศาสนาเปน “แกน” ในการท าใหเปน “ธรรมราชา” หรอผปกครองรฐทชอบธรรม

“...พทธศาสนา...มบทบาทสนบสนนการเมองเชงวฒนธรรมของกษตรยมาโดยตลอด ในแงทพระสงฆเปนกระบอกเสยงสอนราษฎรวา กษตรยสมบรณพรอมดวยทศพธราชธรรม เปนแบบอยางทางศลธรรมและเปนผทราษฎรเกดมามบญทไดพงพระบรมโพธสมภาร เปนตน สวนกษตรยกตอบแทนพระสงฆดวยการแตงตงเปนพระราชาคณะ มยศศกด มขาทาส เบยหวด เงนเดอน เปนตน...” (pp. 75-76)

นอกจากนผเขยนยงไดชชดลงไปวาพระพทธศาสนา ไมแตกตางจากศาสนาอน ๆ ในสวนของการเขาไปสนบสนนเกยวของกบรฐในสองมตคอหลกการทเขาไปสนบสนนตออ านาจความเปนรฐผานตวบคคลทเรยกวาผน าโดยธรรม หรอการยนยนในสวนของความเปนผปกครองทม “ศลธรรม” ทางสงคม ซงเปนไปตามหลกค าสอนทางพระพทธศาสนา ในเชงค ายน สงผานบทบาทหนาทของรฐผานค าสอน ชน า ท าใหเชอ ซงประเดนนจะสอดคลองกบพระธรรมปฏก (ป.อ.ปยตโต) ในมตทรฐกบศาสนา องอาศยกน โดยการน าหลกไปประพฤตปฏบต สการเปน “ธรรมราชา” พรอมซรองสนองกลบดวยการอปถมภสนบสนน ดงนนความเปนรฐกบศาสนา จงเนองกนดวยเหตผลของการสนบสนนเกอกลกน แมการลอมปราบพระสงฆในชวง พ.ศ.2561 จะดวยเหตผลของการกระท าผดทางกฏหมาย หรอการเขาไปสนบสนนกลมการเมองทตอตานรฐ หรออยฝกฝายตรงกนขามกบรฐกตาม ยอมสะทอนใหเหนวารฐมบทบาทก ากบ ครอบง า เหนอศาสนา ในฐานะศาสนาแหงรฐ

“...การสถาปนา “พทธศาสนาของรฐ” ซงรวมศนยอ านาจปกครอง การจดการศกษา การตความค าสอนและอน ๆ ภายใต “คณะสงฆของรฐ” ซงท าใหพทธศาสนาของรฐมวฒนธรรมอ านาจนยม และเปนเครองมอสราง “อ านาจชอบธรรม” (Legitimacy) และ “อ านาจครอบง า” (Domination) ของรฐมายาวนาน นตางหากคอ “ปญหาระดบรากฐาน” จรง ๆ ทจ าเปนตองชวยกนคดหาทางแกไขกนตอไป...” (p. 39) หรอ


“...ศาสนจกรเปนกลไกของรฐ ทมบทบาทตอบสนองนโยบายและอดมการณของรฐ ต าแหนงประมกศาสนจกร จงไมใชต าแหนงทอยนอกหรออยเหนอการเมอง แมตามกฏหมายต าแหนงสมเดจพระสงฆราชไมใช “ขาราชการการเมอง” แบบนกการเมอง แตสมเดจพระสงฆราชกไมอาจเปนอสระจาก “ความเปนการเมอง” ทงในเรองการแตงตงและบทบาทหนาท...” (p. 127)

บทบาทหรอทาทของกลมศาสนา แมจะพยายามบอกเสมอวา ไมเกยวกบการเมอง และอยเหนอการเมอง ดงกรณพระไมมสทธเลอกตง แตอกนยหนงพระกลายเปนกลไกหนงของรฐผานระบบการสถาปนาอ านาจ ผานองคกรปกครองสงสดดวยกฏหมาย ทเรยกวาสงฆราช รวมทงองคกรปกครองนกกลายเปนกระบอกเสยงและเครองมอหนงของรฐ

ดวยเหตนนผเขยนจงไดชประเดน “รฐกบศาสนา” รวมไปถง “ศลธรรมกบเสรภาพ” โดยเสนอใหรฐกบศาสนามเอกสทธในการบรหารจดการภายใต “ความเชอ” และอดมคต ทแตกตางกนไมควรน าหลกศาสนาซงมเกณฑทางศลธรรม อนควรเปนลกษณะเฉพาะของตวบคคล เปนเรองของปจเจกบคคล ไมควรน ามาเปนอดมคตหรอความเชอของรฐ และในเวลาเดยวกนศาสนากไมควรเขาไปแทรกแซงสงผานความเชอเฉพาะทควรเปนของบคคลไปสรฐดวยเชนกน แนวคดในเรอง “แยกสวน” ของสถานะ “รฐ/ศาสนา” โดยสองความเชอน แตกตางกนในเปาหมาย ยอมเปนขอเสนอและทางออกของความขดกนในรฐดวย ดงทผเขยนไดเสนอวา

“...ปญหาทางศาสนาแทนทจะแกจากปญหาระดบรากฐานทสด คอ ปญหาโครงสราง

ความสมพนธระหวางรฐกบศาสนา โดยท าใหรฐไทยเปนรฐแบบโลกวสย (Secular State) แยกศาสนาจกรจากการเมอง ใหองคกรทกศาสนาเปนเอกชน ไมมการใชศาสนาใด ๆ เปนเครองมอตอบสนองอดมการณทางการเมอง แตโจทยปญหาระดบรากฐานเชนนกไมถกพดถง เพราะรฐและคณะสงฆไทยน าโจทยความสมพนธระหวางรฐกบพทธศาสนาแบบยคบรณาญาสทธราชย มาก าหนดใหสงคมถกเถยงและหาทางแกไมจบตลอดมา...” (p. 129) หรอ

“...การทสงคมถกท าใหยดตดอยกบโจทยผด ๆ เดม ๆ กคอการสรางทสงคมถกท าใหมเสรภาพทจะตงโจทย หรอตงค าถาม ถกเถยงดวยเหตผลอยางเตมทตอปญหาระดบรากฐานทสดในการสรางประชาธปไตยและการจดระบบความสมพนธระหวางศาสนากบรฐ...” (p.129) หรอ

“สงคมเราถกท าใหยดตดหรอ “ตดกบดก” โจทยปญหาปลอม ๆ เดม ๆ บนการผลตสราง

มายาคตในเรอง “อยเหนอการเมอง” เชน พระสงฆและพระพทธศาสนาอยเหนอการเมอง และควรน าการเมอง (เปนตน) ...ทง ๆ ทในความเปนจรง พระสงฆและพระพทธศาสนาถกก าหนดโดยอ านาจรฐให


อยในการเมอง เปนกลไกและเครองมอทางการเมองของฝายอนรกษนยมตลอดมา และไมมศกยภาพและความชอบธรรมทจะ “น า” การเมองในบรบทโลกสมยใหมไดอกแลว...” (p.129)

จากภาพรวมและแนวคดของสรพศ ทวศกด ในประเดนการเมองกบศาสนา หรอรฐกบศาสนาจะพบไดอกใน ผลการศกษาเรอง “พระท าไมตองแดง : เสยวประวตศาสตรการตอสของสงฆไทยในสงครามแบงส” (Surapot Thaveesuk,2554) หรองานเรอง “ไตรทศนวจารณ ความคดวาดวยพทธศาสนา สถาบนกษตรยและประชาธปไตยของ ส.ศวรกษ ” (Surapot Thaveesuk,2557) จะพบแนวคดในเรองรฐกบศาสนา ทผเขยนเสนอวาศาสนากบรฐมนเนองกนมาตลอด แตผเขยนยงเสนอใหรฐกบศาสนามมตเกาะเกยวกนแตรฐไมควรเขาไปแทรกแซงควบคม กรณการเปนศาสนาประจ าชาต หรอการเสนอใหมสทธเสรภาพในการทจะนบถอ หรอไมนบถอส าหรบศาสนกในกลมตาง ๆ ทจะแสดงออกตอศาสนาและรฐของตวเอง สะทอนมมมองเปนขอเสนอของผเขยนวา รฐควรก าหนดบทบาทไมอปถมภ หรอสนบสนนศาสนา ซงหมายรวมถงทก ๆ ศาสนาดวยเชนกน และในเวลาเดยวกนองคกรทางศาสนา กควรตองตระหนกและสรางกลไกเชงระบบใหกบองคกรศาสนาของตนเอง เพอพฒนาองคกรไปสการแขงขน ดงทผเขยนไดเสนอทศนะไวในสอออนไลนทวา

หากตองการเปนอสระปกครองกนเองตามธรรมวนยจรง กตองตงโจทยใหถกวา "ท าอยางไรถงจะเปนอสระไดจรง?"

อะไรคอความเจรญของพทธศาสนา?

คอการทพระมยศศกด ต าแหนง อ านาจ นตยภต งบประมาณสนบสนนจากรฐ หรอคอการทพทธศาสนามอสรภาพจากการครอบง าของอ านาจรฐ พระและชาวพทธมอสระในการศกษาตความและสรางรปแบบการเรยนรและปฏบตทหลากหลายตามบรบททแตกตาง เพอใหพทธธรรมมความหมายตอความงอกงามทางจตวญญาณและศลธรรมทไปกนไดหรอสนบสนนกนกบคณคาสมยใหมคอ สทธ เสรภาพ ความเสมอภาค ศกดศรความเปนคน และประชาธปไตยอยางแทจรง

หรออกแนวคดหนง “...มคณะสงฆของรฐคอมหาเถรสมาคม กนเงนเดอน (นตยภต) จากภาษ เมอเกด

วกฤตในวงการศาสนากลบเหมอนไมมองคกรนเลย ถาเปนครสตในตะวนตกจะมตวแทนศาสนจกรออกมาอธบายปญหากบสงคม แตในไทยไมวาจะเกดวกฤตกครงๆ องคกรปกครองสงฆกเงยบ มหาลยสงฆกเหมอนไมม สอไมรจะไปถามใคร นกถงแตพระเซเลบไมกรปในประเทศน ปญหาพทธศาสนา ความเชออนๆ แมแตเรองความขดแยงทางการเมอง สอกไปถามพระคน


เดมๆ ทไมไดมอ านาจหนาทความรบผดชอบอะไรในระบบปกครองสงฆเลย แตตอบไดทกเรองตงแตสากกระเบอยนเรอรบ…” (Surapot Thaveesuk,Online,6 June 2018) หรอ

“...เงนในบญชเงนฝากของวดทวประเทศกวา 100,000 ลาน แตไมมระบบบรหารจดการทมประสทธภาพในการใชเงนเหลานนสนบสนนการศกษาและเผยแผพทธศาสนา กลบไปเอางบประมาณจากภาษประชาชนมาใชในการศกษาและเผยแผพทธศาสนา จนเปนทมาของปญหาทจรตเงนทอนวดกวารอยลาน...” (Surapot Thaveesuk,Online,3 June 2018)

จากขอคดและแนวเสนอในหนงสอ หรอทศนะเชงวพากษปรากฏทางสอออนไลนของผเขยนไดเสนอแนวคดชดเจนในเรองศาสนากบรฐควรแยกกน โดยเสนอในเรองสทธเสรภาพทจะพงแสดงออกตอศาสนา แปลวาศาสนาเชอได แตตองเปนเรองสวนบคคลไมควรเปนเรองทรฐ จะเขาไปบงคบ หรอกลมองคกรทางศาสนาจะเขาไป “บงคบ” ชน าใหผอยใตปกครองของรฐ ตองกระท าตามเปาประสงคหรอเจตจ านงเสมอไป เพราะถาเปนอยางนนเทากบวาศาสนาเปนเพยงกลไกหนงของรฐทท าหนาทค ายนกนและกน โดยรฐใชศาสนาเปนเครองมอในการสอสารศาสนาทผสมดวยความเปนรฐ การปกครอง การใชอ านาจ และบงคบใชดวยเชนกน ซงทางออกทางศาสนาจะเปนเรองทตองพจารณาและพงน าเสนอรวมกนตอไป

" ภาพท 3 ครบาศรวชย กบแนวทางการตอสเพอสะทอนความเปน

“ตนบญในศาสนา” กบการจดวางความสมพนธระหวางรฐ ภายใตสถานการณแหงรฐสยามในชวงเปลยนผานในชวงสมยรชกาลท 5 (ภาพ : ออนไลน)


จากภาพท 3 ครบาศรวชย (พ.ศ.2421-2482,61 ป) ภายใตแนวคดตระหนกกลวตอภยคกคามในชวงอาณานคมองกฤษตอรฐสยาม การทครบาศรวชยมมวลชนกระท ารวมหมในการสรางวด สรางศาสนสถานในพระพทธศาสนาจ านวนมาก (Sirasuk Aphisukmontree,2559) นยหนงคอพลงศรทธาแตอกนยหนงคอความตระหนกกลว รฐ กบการด าเนนการโดยรฐตอพระภกษในพระพทธศาสนา เกดขนพรอมกบแนวทางของรฐ “กฎหมาย” ในการบงคบใช ผานการกลาวหา การถกตงอธกรณถง 6 ครง ถกกกบรเวณรวม ๆ กนแลวเปนเวลาหลายป ในชวงตางเวลากน (Sirasuk Aphisukmontree,2559,pp.382-387) เปนการสะทอนบทบาทของรฐตอความตระหนกกลว รวมไปถงความระแวงตอพลงความเชอผาน “ตนบญ” ในนามสมาชกในศาสนา ผานมวลชนแฝงในการตอตานอ านาจรฐดวยเชนกน

ภาพท 4 พระพมลธรรม (อาจ อาสโภ,พ.ศ.2446-2532,86 ป) กบลายมอทยนยนเจตนารมณและอดมการณความเปน “พระ” มงมนทจะรกษา “จวร-กาสาวะ” แมถกบงคบใหถอดจวร ภายใต สถานการณความรนแรงโดยรฐ กฎหมาย ตอนกบวชและกลมภกษสงฆในพระพทธศาสนาของประเทศไทย ในชวง เมษายน พ.ศ.2505 (ภาพ : ออนไลน) จากภาพท 4 พระพมลธรรม (อาจ อาสภะ) ทถกใหสกวนท 22 เมษาน พ.ศ.2505 ถกกกขงและยกฟองปลอยตวใน พ.ศ.2509 รวมเวลากวา 5 ป รวมทงตอสเรยกรองกวาจะไดค นสมณศกดและสถานะเดมกวา 21 ป (พ.ศ.2505-2524) หากมองพฒนาการทางประวตศาสตรจะเหนไดวา รฐกบศาสนาเปนกลไกรวมแตคราใดทรฐมความเขมแขงในรฐอ านาจ กระบวนการลอมปราบตอกลมตอตาน เหนตาง และใชอ านาจในทางทเปนปฏปกษยอมเกดขนไดเสมอ แตอกนยหนงบทบาททเปนสากลของรฐกบศาสนาคอ สนบสนน อปถมภ และการทรงสถานะแหงความเปนรฐในแบบ “ศาสนก” ทจะพงน าหลกค าสอน หรอหลกการแหง “รฐทด” หรอ “ผน าทด” โดยผานกระบวนการทางความเชอและศาสนา แตอกนยหนงรฐกเขามามบทบาทในการชน าและก ากบไปพรอมกนใน

"...ถงแมวาจะมผมใจโหดรายทารณแยงชงผากาสาวพสตรของกระผมไป กระผมกจะนงหมผากาสาวพสตรชดอนแทน ซงกระผมมสทธตามพระธรรมวนยและกฎหมาย จงขอใหทานเจาคณผรเหนอย ณ ทน โปรดทราบและเปนสกขพยานใหแกกระผมตามค าปฏญาณนดวย.."

-อาสภเถร-


หลายคราวตางกรรมตางวาระ สะทอนใหเหนถงเจตนารมณและบทบาทของรฐตอการกระท า หรอปฏบตตอศาสนาและกลมความเชอทางศาสนาดวยเชนกน

5. ทศทางของรฐและศาสนา : ทางออก

ความขดกนระหวางรฐกบศาสนา ชดเหตผล ปฏบตการ สการลอมปราบตอผ คดตาง ท าตาง หรอสการตอตานอ านาจรฐ ทงในทางตรงกรณกลมการเมอง หรอทางออมใชกลมทางศาสนาเปนโลหรอกลมปะทะ เราจงเหนรฐกบศาสนาภายใตแนวคด “การลอมปราบ” ดงนนพงตระหนกและคดตอไปวา จะด าเนนการ หรอมแนวทางอยางไร ถงจะใหรฐ กบศาสนาเกดมปฏสมพนธกนภายใตจดยนหลกการทถกตองภายใตความเปลยนแปลงน ?

หลายส านกคดทพยายามเสนอเกยวกบความเปนศาสนาและรฐ จะพงปฏบตตอกน นยหนงเสนอใหรฐตองอปถมภคมครองพระพทธศาสนา ดงปรากฏในรฐธรรมนญฉบบ พ.ศ.2560 ในมาตรา 37 ทเสนอใหรฐตองเปนผอปถมภ นยหนงเปนการจดวางใหรฐมบทบาทและหนาทตอศาสนา แตอกนยหนงกมกลมทางการเมองและนกการศาสนาเรยกรองเสมอตอไปถงทว า “ใหพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าชาต” เพอสะทอนถงความมนคงของศาสนาโดยการปกปองจากรฐ โดยใชฐานคดในอดตในกรณกษตรยอปถมภศาสนายอมเปนความ “รงเรอง” ของศาสนา การเรยกรองจงเปนความคาดหวงและตองการตอความส าเรจนนดวย แนวคดเหลานถกน าเสนอเปนแนวคดขนในรฐสยามตอความเปนรฐกบศาสนา ซงเปนความสมพนธทเกาะเกยวค ายนในกนและกน หรอแนวคดของ ดร.สนชย ชยเจรญวงรตน (2561) ไดเสนอไวเปนประเดนชวนคดวา

“...ประวตศาสตรทางศาสนาอนยาวนานทวโลกสะทอนตรงกนวา การทผปกครองเอาศาสนามาใชเปนศาสนาประจ าชาต เพอเปนเครองมอในการปกครอง ในทสด ชาตนนกจะเสยหาย และศาสนานนกจะเสยหายศาสนานนจะถกชาตท าใหกลายเปนทงปมความขดแยงของคนในชาต และแหลงแหงอ านาจและผลประโยชนของชาต ทไมรจบ ...” (ดร.สนชย ชยเจรญวงรตน Fanpage : ศาสนวทยา dr.Sinchai Chaojaroenrat,Online. 1 June 2018)

ในบทความของ วราลกษณ เขยนบทความไวเรอง “ศาสนากบรฐ : การตความอดมการณศาสนา (พทธ) เพอรบใชอดมการณรฐของชนชนปกครองไทย” ไดเสนอแนวคดไวหลายมต ซงผเขยนกออกตววาเขยนจากทศนะแตกสะทอนคดไดนาวเคราะหตามวา

“การตความความเชอทางศาสนา (พทธ) เปนไปในลกษณะใหประชาชนจ านนตออ านาจ และท าใหประชาชนรสกขาดอ านาจและความสามารถในการเปลยนแปลง ความเปนไปของบานเมองอยนอกเหนออ านาจของมนษย หากแตขนอยกบชะตากรรมของ


บานเมอง ดงปรากฏ หนงสอไตรภมพระรวงซงเปนหนงสอทมอทธพลตอความคดของคนไทยแตโบราณเปนอยาสง” รวมทงอธบายเสรมความในแนวคดรฐกบศาสนาตอไปอกวา “การใชศาสนาเพอใชเปนเครองรองรบความชอบธรรมตอชนชนปกครองนนเปนสงทไมถกตองเพราะอดมการณทางศาสนาไมไดมเปาหมายทางการปกครองแตมเปาหมายเพอเขาถงสาระทแทจรงของการมชวต และศาสนาเองโดยเฉพาะศาสนาพทธกเกดขนกอนทความคดเรองรฐชาตจะเกด ส าหรบเรองอดมการณรฐนนไมตองพดถง” (Varaluk,online,2018)

ในงานของสรพศ ทวศกด ในเรอง “จากพทธศาสนาแหงรฐ สพทธศาสนาทเปนอสระจากรฐ” พยามเสนอแนวคดในเรอง “รฐ” กบ “ศาสนา” ทควรแยกเปนอสระจากกน ดวยเหตผลในเรองศาสนาควรเปนเรองของปจเจกชนสวนตวทผนบถอพงเลอกถอ ศรทธา และปฏบต มใชรฐเขาไปควบรวม ก าหนดใหศกษาหรอไมใชศกษา และในเวลาเดยวกนรฐและศาสนากไมจ าเปนตององอาศยกนและกน ในการสนบสนนดวยหลกการหรอจากศาสนก หรอความอปถมภตอศาสนาจากรฐ กรณทรฐสมยใหมทเรยกวารฐโลกยวสย (Secular State) แตหากมองในบรบทของศาสนาพทธในประเทศอน ลวนเกดขนเกาะเกยวและองแอบอยกบความเปนรฐ ทไมแตกตางจนกระทงกลายเปนเนอเดยวกนระหวางรฐกบศาสนาทเนองดวยกน จงเกดค าถามตอไปวากาวยางของกลมองคกรทางศาสนาจะไปทศทางใด อยรวมกบรฐในฐานะเปน “อดมคตทางสงคม” ทรฐมสวนควบคมผานคานยม “ชาตศาสนา” หรอแนวคดในเรอง “ประชาสงคม” ทางศาสนาเองทรฐอาจเปนเพยงผสงเกตการและเตมในบางโอกาสแตไมใชการควบคม หรอควบรวม แตในประวตศาสตรศาสนาเองกลายเปน “กลไก” ขบเคลอนทนยหนงเปนทงสนบสนน และตโต การตความหลกพทธธรรมเพอ “สนองรฐ” ทงรฐในแบบแผนดนและรฐในเชงของบคคลผานแนวคดในเรอง “ธรรมราชา” หรอ “ทศพธราชธรรม” หรอธรรมแหงการยดยนกบแนวทางแหงรฐทเกดขน หรอการเสนอแนวคดพลเมองแหงรฐในเรอง และถกน ามาตความเพอการปฏบตในเชงของพลเมองทพงปฏบตและถกตความเพอ “สนองใช” ในนามแหงรฐทเกดขนดงกรณหลกทศ หก และถกยกสถานะของพระเจาแผนดนและประชาพลรฐพงปฏบตตอผสงกวาและต ากวา เปนตน


ภาพท 5 ทศทางของพระพทธศาสนากบรฐ เปนค าถามวาจะแยกตวเองออกจากรฐ

หรอจะเดนหนาตอไปยงเปนค าถามทตองถกเถยงกนตอไป รฐกบศาสนา (ภาพ : ออนไลน)

สมาชกในองคกรศาสนาจะเดนไปในทศทางใด อยกบรฐ ประหนงเปนสงทรงเลยงภายใตกลไกของรฐ หรอสรางความเขมแขง ภายใตภาระงานของศาสนาและอดมคตของความเปนพทธะ จนกระทงสงตอหลกการทางพระพทธศาสนาไปขางหนาหรอ ? หากมองภาพรวมศาสนากบรฐตลอดระยะเวลาทผาน จะมลกษณะ เกอหนน ประสานสอดคลอง แตความคาดหวงของผเขยนหนงสอตอประเดนทางศาสนากบรฐ เปนความคาดหวงเชงโครงสราง ทสะทอนถงสภาพปญหา หรอคาดวาจะเปนปญหาพรอมเสนอทางออกในเชงคาดหวงดวยเชนกน

“...พระพทธศาสนาแบบชนชนกลางสายเดน ๆ...ลวนมปญหาส าคญคอดานทไมสอดคลองกบ Secularization และการสรางประชาธปไตย ซ ารายยงเปนพทธศาสนาทผลตวาทกรรม “พทธแท-พทธเทยม” มาโจมตกน และยอมรบอ านาจคณะสงฆ และอ านาจรฐในการจดการกบฝายทเชอตางจากตวเอง ทง ๆ ทถาแยกศาสนาจากรฐ หรอถารฐไทยเปน secular state ความแตกตางในแงการตความค าสอนและแนวปฏบตของสายตาง ๆ นอกจากไมใชปญหาทจะเปนสาเหตของความขดแยงไดแลว ยงถอเปนความงอกงามหลากหลายอกตางหาก...” (p.114) ทงยงเสนอใหมรฐกบศาสนาไมควรเกยวของกน เพอเปนกลไกสทางออกจากปญหาของรฐ

กบศาสนาทเกดขนในประเทศไทย “...พระพทธศาสนาแบบชนชนกลางไทย ทตกอยใน “วงวนความขดแยงกนเอง” ภายใต

โครงสรางความสมพนธระหวางรฐกบศาสนา ทอ านาจคณะสงฆ และอ านาจรฐขดกบหลกเสรภาพทางศาสนาโดยพนฐาน และเปนอ านาจทถกฝายใดฝายหนงน ามาใชขจดอกฝายไดตลอดเวลา...ไมตางอะไรสภาพนกการเมอง พรรคการเมอง กลมเคลอนไหวทางการเมองทมความคดแยงกนแลวสามารถอาศย “อ านาจพเศษ” มาจดการกบอกฝาไดเสมอไป ดงทเปนมาตลอดประวตศาสตร และจะเปนเชนนเรอยไป ตราบทรฐไทยยงไมเปนประชาธปไตย และไมแยกศาสนาจากรฐ...” (pp.114-115)


ดงนนฝายรฐอาจมองวาตองเขาไปจดการ สรางเงอนไข สรางกลไกเชงระบบหรอชองทางอน ๆ เพอควบรวมศาสนาใหเปนกลไกหนงของรฐ แตสรพศ ทวศกด ไดเสนอแนวคดวารฐกบศาสนาควรแยกออกจากกน ใหเปนไปตามสทธ เสรภาพ ทพงไดรบรองจากรฐ โดยเฉพาะการเช อหรอไมเชอตอศาสนา สการรอสรางแนวทางดงเดมในแบบรฐกบศาสนา ซงตางเกอหนนอปถมภกนทวา

“...การแยกศาสนาจากรฐจงเปนทางเดยวทจะปลดปลอยศาสนาจากการตกเปนเครองมอครอบง าของรฐ และยกระดบสงคมใหมเสรภาพ ความเสมอภาคหรอเปนประชาธปไตยมากขน...” (p.163)

ผเขยนเหนวาการทรฐใหการอปถมภหรอสนบสนนศาสนาเทากบเปนการตดเขยวเลบใหกบศาสนาทรบรองโดยรฐ จะกลายเปนวาการตความกด หรอการเหนตางทางความเชอจากศาสนาของรฐกด ถาเปนอยางนนจะกลายเปนเครองมอใหกบกลมศาสนาของรฐไดใชเงอนไขความชอบธรรม สการลอมปราบผเชอแตกตางทนท ดงกรณทเกดขนกบวดพระธรรมกาย (pp. 122-124) รวมไปถงสนตอโศกกบความเชอและตความทแตกตางกบมหาเถรสมาคม เปนตน (pp.116-119) ซงผเขยนไดเสนอตอไปวาแนวทางดงกลาวในนามของรฐแบบฆราวาสวสยจงควรถอดอ านาจรฐทอยในศาสนาดงแนวคดของ ฮลโลเวย ทวา

“...หลกการของแนวคดโลกวสย (Secularism) ทยนยนการเปลยนแปลงการปกครองภายใตหลกความเชอทางศาสนามาเปนการปกครองดวยหลกทางโลก จงถกตองดงทฮลโลเวยกลาววาเปน “การถอดเขยวเลบ” ของศาสนา เพราะถาใหศาสนายงมเขยวเลบคอมอ านาจทางการเมองแบบทเคยมมา เสรภาพ ประชาธปไตย และสทธมนษยชนยอมเกดไมได...” (p.168)

ขอเสนอเปนเพยงแนวคด ในการทวนยอนและเสนอเพอใหเหนผลในเชงประจกษวาจรง ๆ แลวขอเทจจรงหรอมมมองจรง เปนเพยงปรากฏการณทางศาสนาทเกดขน เปนเพยงแนวคดขอเสนอ และทศทางทยงคง “มด” ไมมททาหรอทศทางทจะเปนไปได ดวยเหตผลวา (1) ปญหาเชงโครงสราง ทพทธศาสนาไทยยงเปนอดมการณหนงของรฐชาต “ชาต ศาสนา พระมหากษตรย” (2) ปญหาเชงความคดทระบบคดทางศาสนายงไมสามารถยกไปสการหลกการกบหลกคดพนฐานทางสงคมได (3) ปญหาความขดกนระหวางศาสนากบรฐทยกเกดขนครงแลวครงเลา (pp.116-119) โดยความคาดหวงทจะไปสรฐในแบบ “ฆราวาสวสย” ทควรน าศาสนาแยกออกจากรฐ ดวยความคาดหวงวา รฐในแบบโลกวสยจะตอง (1) ปกปองทงผทเชอและไมเชอ (believers and non-believers) (2) ปกปองเสรภาพทางศาสนา (Religious freedom) (3) ปกปองประชาธปไตยและความยตธรรม (Democracy and fairness) 4.ปกปองความเทาเทยมในการเขาถงบรการสาธารณะ


ตาง ๆ (Equal access to public services) 5.ปกปองเสรภาพในการพดและการแสดงออก (Free speech and expression) (pp.179-181) ทงหมดเปนเพยงแนวคดและขอเสนอของผเขยน และในเวลาเดยวกนผเขยนยงไดเสนอเปนการทงทายเพอยนยนขอเสนอในเรองรฐฆราวาสวสยทวา “...ดวยเหตน รฐไทยจงมความเปนประชาธปไตยและใหความยตธรรมทางศาสนาไดจรง การแยกศาสนาจากรฐหรอการเปลยนแปลงสความเปนรฐโลกวสย จงจ าเปนตองถกน ามาถกเถยง ชวยกนคด และท าใหกลายเปนจรงตอไป...” (p. 183) ขอเสนอเหลานเปนเพยงแนวคด ทยงตองถกเถยงและหาทางออกกนตอไป 6. สรปรฐกบศาสนา ศลธรรม อ านาจ และอสรภาพ หากพเคราะหจากภาพรวมทงหมดเกยวกบรฐและศาสนา ภายใตสถานการณทางการเมอง การทหาร และการศาสนา ในชวง พ.ศ.2561 ผานหนงสอ “รฐกบศาสนา ศลธรรม อ านาจ และอสรภาพ” ของ สรพศ ทวศกด อาจไมไดใหขอมลทงหมด แตอาจเปนแนวคด ตวแทน และขอเรยกรองตอประชาสงคมวา พระพทธศาสนาแบบไทย กบค าวาองคกร การจดการตนเอง และรฐสมยใหมทเปนประชาธปไตย หรอการพยายามสงตอไปสความเปนประชาธปไตย ควมลกษณะและควรเปนแบบใด ? โดยการน าเสนอแนวคด เปนเพยงการสงผานความคาดหวงไปสสงคม วาจะยงคงแบบใด จะเปนในแบบรฐ พอปกครองลก ทมพระพทธศาสนาคอยก ากบในเชงศลธรรมเพอการเปนลกทวางายตอการปกครอง หรอการสงผานไปสรฐแบบสมบรณาญาสทธราชยในแบบ “ราชาธปไตย” ทศาสนาท าหนาทในการ “อธบาย” และสงตอความเปนผ “มบญญาธการ” และความเปน “ผทรงธรรม” สชมชนระดบรากหญาผานแนวคด ค าสอน โดยการอธบายความศาสนาแบบน จะยงคงทนทานและทวนสอบเมอถกทาทายอยไดหรอไม ? “....พทธศาสนาไทยมกแสดงออกบทบาททางศลธรรมอยางผดทผดทางเสมอๆ เพราะในเชงโครงสรางสถาบนพทธศาสนามกเอาตวเองไปผกตดอยกบสถานะและอ านาจอนลบหลดหมนมไดของสถาบนชาตและสถาบนกษตรย ทนบวนกยงออกหางจากประชาชน ท าใหพทธศาสนาไทยไมเคยอยกบปจจบน และไมสมพนธกบโลกปจจบนดวย…” (Vijuk Phanich, Online : 1 June 2018) หรอจะสงผานไปสความเปนรฐ ในแบบโลกยวสย (Secular State) ทรฐจะท าหนาทของรฐในกฏ แตไมเนองดวยศลธรรม หรอศลธรรมเปนเรองของปจเจกชน ทจะพงปฏบตตามหลกศาสนาทพงหวงและคาดประสงคได การแยกสวนดงกลาวอาจเกดขน ดวยเหตวารฐในแบบดงกลาวมอย หรอด าเนนการอย แตในเวลาเดยวกนรฐในแบบศาสนา หรอรฐศาสนาเองกมปญหาในเรองความขดกนและการใหเหตผลในเชงของการตความและใหค าอธบายในหลกคดแนวคดสมยใหม เปนความทาทายของนกปกครองรฐ และนกการศาสนาทจะ


หาจดเชอมและจดแยกระหวางกนได ดงนนการจดวางความเหมาะสมระหวางรฐ ทนยหนงตองท าหนาทในฐานะองคอธปตย อกองคหนงในรฐ และในอกความหมายหนงรฐจะตองเปนผอปถมภ และด าเนนสถานะของความเปน “ผปกครอง” มค าถามวารฐกบศาสนาในมตของความสมพนธในอนาคต ควรมบทบาทและการออกแบบบทบาทรวมกนอยางไร รฐกบศาสนาด าเนนบทบาทรวมกนในความเปนรฐและศาสนา หรอในอกความหมายเปนการจดวางแบบหลวม ๆ ในฐานะรฐและศาสนาทจะพงด าเนนการรวมกน แมพระพทธเจาเองไดวางแนวคดในเรอง “อนญาตใหอนโลมตามบานเมองได” (ว.มหา.(ไทย) 4/186/295) หรอหลกความสอดประสานอยาง “มหาปเทส” (ว.มหา(ไทย) 5/305/139-หลกมหาปเทส 4) ทใหอนโลมยอมตามได แตค าวาอนโลมหมายถง ตองไมขดกบพระธรรมวนย หลกการ อนเปนเปาหมายในเชงอดมคตตามหลกศาสนา จากภาพสะทอนมมมองของรฐกบศาสนาและทาท ยงเปนแนวคดทจะยงคงรอเวลาและค าอธบาย พรอมถกเถยงอภปรายรวมกน หนงสอทสรพศ ทวศกด เขยนไดเปนบทบนทกสะทอนคดหนง แลวน ามาพมพเผยแผใหชวนศกษา ถกเถยงไดอยางตอเนองไมแปรเปลยน นาสนใจ ใสใจและตดตามตอความเคลอนไหวทางความคดอยางเปนระบบ

ภาพท 6 การลอมปราบตอกลมสมาชกทางศาสนาในรฐ ปรากฏการณรฐกบศาสนาอยางไทย

ในชวงเดอนพฤษภาคม 2561 (ภาพ : ออนไลน)

นอกจากนยงมค าถามชวนคดพรอมใหคดตอไปวา ถาเมอไหร “ศาสนา” เขมแขงกวา “รฐ” โดยมพฤตกรรมตอตานรฐ หรอเชอวามพฤตกรรมเปนปฏปกษตอรฐ กระบวนการลอมปราบดวยรฐ กจะเกดขน ซงเปนเปนกระบวนการททวนซ า วนกลบไปมา เปน “วฏฎะ” ครงแลวเลา พระฝาง (พ.ศ.2311) มหาดา (พ.ศ.2322-อยธยา) ครบาศรวชย (ระหวาง พ.ศ.2451-2479) พระพมลธรรม (อาจ อาสภะ/พ.ศ.2505-2524) สนตอโศก (พ.ศ.2532-2541) พระมหาอภชาต ปณณจนโท (พ.ศ.2560) วดพระธรรมกาย (พ.ศ.2560) ไมตางกนอยางเชนทก าลงเกดขนในปจจบน “พรหมสทธ-พรหมดลก-พรหมเมธ-พทธอสระ” อยางนนหรอไม ไมยนยน ชวนคดและถกกนตอไป !!!! สะทอนคดจากหนงสอ รฐกบศาสนา : ศลธรรม อ านาจ และอสรภาพ


Reference Hiro, Dilip (1989). "Iran: Revolutionary Fundamentalism in Power". Holy Wars: The Rise of

Islamic Fundamentalism. New York: Routledge. House, Karen Elliott. (2012). On Saudi Arabia : Its People, past, Religion, Fault Lines and

Future.New York : Random House Incorporated. Nidhi Eoseewong. ‘State’ with divided branch of Sangha =‘รฐ’ กบการแบง ‘นกาย’ ของสงฆ.

Matichonweekly Online : 9 June 2018 https://www.matichonweekly.com/ column/article_24949

Phra Dhammapitaka [P.A. Payutto]. (1980). “State with Buddhism : the timeof Purification -รฐกบพระพทธศาสนาถงเวลาช าระลางหรอยง”. Bangkok : Buddhadhamma Foundation.

Pipat Pasutharachat. (2010). State and Religouse-รฐและศาสนา. Bangkok : Siam Press. S.S. Anacamee. (2010). Enemy of State-ศตรแหงรฐ. Bangkok : Siamese Publishing House. Surapot Thaveesuk. (2018). State and Religious: Moral, Power, and Liberal-รฐกบศาสนา :

ศลธรรม อ านาจ และอสรภาพ. Bangkok : Siam Review Press. Surapot Thaveesuk. (2011). Why thai’s monk Red : part of History of Thai’s monks to fight

on color war : เสยวประวตศาสตรการตอสของสงฆไทยใน สงครามแบงส. Bangkok : Thong Dham Press.

Surapot Thaveesuk. (2014). Criticism The idea of Buddhism Monarchy And the democracy of Sivarak-ไตรทศนวจารณ ความคดวาดวยพทธ ศาสนา สถาบนกษตรยและประชาธปไตยของ ส.ศวรกษ. Bangkok : Siam Review Press.

Srisuk Valliphodom. (2010). Development of Social and Cultural-พฒนการ ทางสงคม-วฒนธรรม. Bangkok : Amarin Printing and Publishing.

Sirasuk Aphisukmontree. (2016). Diagnosis history of Kruba Chao Srivichai –ขอวนจฉยประวตครบาเจาศรวชย. Chaingmai : Group of Buddhaborisat Malai.

Teerawat Seankhum. (2016). "Battle of King Fang, 2313 : King Taksin with the suppression of "clergy laws" in the city of Sawang Buri,-“ศกเจาพระฝาง พ.ศ. 2313 : สมเดจพระเจาตากสนมหาราช กบการปราบ "พวกสงฆอลชช" ท เมองสวางคบร ," Journal of Sillapawatthanadham. Vol.37, Issue 5 (March).

Youngmevittaya, W. (2017). Buddhadasa and the Legitimation for the Ideology of the Thai State. Journal of Social Sciences, Naresuan University. 13 (1): 181-224.

Documents

Books Reviews รัฐกับศาสนา ศีลธรรม อ านาจ ......วารสาร มจร ส งคมศาสตร ปร ทรรศน 273 Books