Uvod

Evropska unija je najznačajniji ekonomski i politički činilac na sceni Evrope. Kao

plod težnje ka zapadnoevropskoj integraciji u periodu poslije Drugog svjetskog rata

i u hladnoratovskoj eri, osnovana je i dobila naziv Ugovorom o Evropskoj uniji,

potpisanim u Mastrihtu 1992. godine. Osnovni ciljevi EU predviđeni Ugovorom

jesu:

„Podsticanje uravnoteženog i trajnog privrednog i društvenog razvoj,

posebno stvaranjem prostora bez unutrašnjih granica, jačanjem privredne i

društvene kohezije i uspostavljanjem ekonomske i monetarne unije.

Potvrđivanje svog identiteta na međunarodnoj sceni, posebno vođenjem

zajedničke spoljne i bezbjednosne politike, uključujući i definisanje

zajedničke odbrambene politike.

Jačanje zaštite prava i interesa državljana država članica uspostavljanjem

prava građanstva Evrope.

Razvijanje bliske saradnje u oblasti pravosuđa i unutrašnjih poslova.

Očuvanje tekovina komunitarnog prava, kao i priprema osnove za

eventualnu dalju reviziju odredbi o EU.“1

Ugovor je stupio na snagu 1993. godine i njegovo realizovanje se odvija kroz tzv.

tri stuba saradnje. „Prvi stub“ obuhvata tri zajednice i kroz njegovu analizu se

ukratko može obrazložiti i istorijat EU. Te tri zajednice su: Evropska zajednica

za ugalj i čelik, Evropska zajednica za atomsku energiju i Evropska ekonomska

zajednica. „Drugi stub“ predstavlja zajednička spoljna i bezbjednosna politika.

A, „treći stub“ se odnosi na saradnju u oblastima pravosuđa i unutrašnjih

poslova.

Zbog svog značaja u ekonomskoj sferi i svoje uloge u bezbjednosnoj arhitekturi

Evrope, opravdana je težnja većine evropskih država za članstvom u ovoj

međunarodnoj organizaciji.

1 Stajić, Lj.: Osnovi bezbednosti, Beograd, 2006. godine

Institucije Evropske unije

U članu 7 Ugovora o osnivanju Evropske unije stoji koje su joj institucije, a to su:

1. Evropski parlament;

2. Savjet EU;

3. Evropska komisija;

4. Evropski sud pravde;

5. Revizorski sud (Računovodstveni sud).

Evropski parlament:

Evropski parlament čine predstavnici naroda država članica. Prema odredbi čl. 189,

broj članova Parlamenta ne može biti veći od 700 članova. Članovi se biraju na

period od 5 godina, na opštim neposrednim izborima. Oni uživaju odgovarajuće

privilegije i imunitet. Parlament zasjeda jednom godišnje. Zasjedanje počinje

drugog utorka u mjesecu martu tekuće godine, kako stoji u Ugovoru, ali u praksi

Parlament zasjeda svake četvrte sedmice od oktobra do jula. Radom Parlamenta

rukovode predsjednik, biro i konferencija predsjedavajućih. Evropski parlament

bira iz svojih redova predsjednika i određeni broj potpredsjednika, za

dvoipogodišnji period. Uz njih parlament bira i nekoliko članova koji pomažu

predsjedniku i potpresjednicima u radu. Ovi funkcioneri: predsjednik Parlamenta,

14 potpresjednika i četiri – pet savjetnika čine “biro” Evropskog parlamenta.

Članovi Evropskog parlamenta ne predstavljaju samo svoju izbornu bazu, odnosno

samo svoj narod, već djeluju i u okviru političkih grupa čime sugerišu da su im

odluke opredjeljene prvenstveno politički, a ne nacionalno.

“Parlament ima sljedeće nadležnosti: zakonodavna, nadzorna i budžetska

ovlaštenja. Postupci koji se primjenjuju pri zakonodavnoj ulozi jesu: postupak

konsultovanja, postupak saradnje, postupak saodlučivanja i postupak davanja

2

saglasnosti. Nadzorna uloga Parlamenta se može povezati sa zakonodavnim

djelovanjem komunitarnih institucija, njihovim nezakonitim postupanjem i

formulisanjem komunitarnih politika. Prema aktuelnom rješenju Evropski

parlament ima pravo da odbije prijedlog budžeta u cjelosti, ima konačnu riječ

povodom tzv. neobaveznih izdataka, tj. izdataka koji nisu izričito predviđeni

Ugovorom, odnosno propisima donijetim na osnovu njega, te pravo predlaganja

izmjena u odnosu na tzv. obavezne izdatke.”2

Savjet Evropske unije:

“Savjet je bio i ostao jedna od centralnih institucija Evropske zajednice. Takav

položaj Savjeta se ogleda u njegovim ovlaštenjima povodom: koordinacije

djelovanja država članica i komunitarnih institucija, odlučivanja na komunitarnom

nivou, te provođenja komunitarne politike i propisa. Savjet čine predstavnici država

članica na ministarskom nivou, ovlašteni da preduzimaju obaveze u ime svojih

vlada. Njegov sastav zavisi od predmeta o kojem se raspravlja. Naprimjer, kada se

raspravlja o pitanjima ekonomske i monetarne politike čine ga nacionalni ministri

za ekonomska, privredna pitanja i finansije, kada je na dnevnom redu

poljoprivreda čine ga ministri za poljoprivredu ili povodom djelovanja unutrašnjeg

tržišta nacionalni ministri za industriju i trgovinu itd.“3 Osnovna uloga Savjeta je

da predstavlja interese država članica na nivou Zajednice, odnosno na nivou EU.

Ovlaštenja kojima raspolaže Savjet se često navode kao opšta ovlaštenja. Drugačije

rečeno, Savjet je konačna instanca komunitarnog zakonodavnog postupka, organ

političke koordinacije i tijelo sa specifičnim provodbenim ovlaštenjima. Sjednicama

Savjeta prisustvuje jedan ili više članova Komisije, osim ako se protiv toga izjasni

većina članova Savjeta. Vrijeme zasjedanja se određuje unaprijed i ono je uglavnom

zatvoreno za javnost. Prema tome Savjet je bio i ostao javnosti najmanje dostupna

institucija. Zasjeda u Briselu, uz tri sjednice (april, juni i oktobar) koje se održavaju

u Luksemburgu. Savjetom naizmjenično predsjedavaju države u periodu od šest

2 Misita, N.: Osnovi prava Evropske unije, Sarajaevo, 2002. godine3 Isto

3

mjeseci, po redoslijedu koji je ustanovljen odgovarajućom odlukom Savjeta.

Sjednice saziva predsjedavajući na vlastitu incijativu, na zahtijev jednog od

članova, odnosno jedne od država članica. Savjet odlučuje: običnom većinom -

ukoliko nije drugačije naznačeno Ugovorom, jednoglasno – kada su u pitanju

najosjetljivije oblasti i kvalifikovanom većinom. Dva tjela organizuju rad Savjeta

ministara – Komitet stalnih predstavnika (COREPER) i Generalni sekretarijat.

Evropska komisija :

Od poslednjeg proširenja (tačnije od 1. januara 2007. godine) Komisija ima 27

komesara, odnosno svaka država članica ima po jednog predstavnika. Njihov

mandat je pet godina i moguće ga je obnoviti. Član Komisije mora biti državljanin

jedne od država članica, sa tim da jedna država može imati najviše dva člana. U

praksi, pet tzv. velikih država (Francuska, Italija, Njemačka, Španija i V. Britanija)

nominuju po dva člana Komisije, a preostale države po jednog. Na čelu Komisije se

nalazi predsjednik. Predsjednik Komisije uz ostalo učestvuje u radu Evropskog

savjeta, a Evropskom parlamentu podnosi godišnji izvještaj o radu Unije i program

zakonodavne aktivnosti. Svaki član Komisije ima službu, kabinet, koja mu pomaže

u radu. Sa svoje strane, šefovi kabineta na nedeljnim sastancima pripremaju

material za sjednice. Budući da je Komisija kolektivno odgovorna, ona i kolektivno

odlučuje. Komisija se sastaje jednom sedmično, sjednice su zatvorene za javnost.

“Nadležnosti Komisije su: da brine o primjeni Ugovora i na osnovu njega donijetih

mjera, formuliše preporuke i daje mišljenja o pitanjima koje uređuje Ugovor, kada

je to ovim “izričito predviđeno ili je potrebno prema ocjeni Komisije, samostalno

odlučuje i učestvuje u pripremanju mjera koje donose Savjet i Evropski parlament

na način predviđen Ugovorom, vrši ovlaštenja koja je na nju prenio Savjet u cilju

provođenja propisa koje on donosi. Službe Komisije su organizovane u okviru više

generalnih direktorata, a to su: Vanjski poslovi, Ekonomski i finansijski poslovi,

Preduzetništvo, Konkurencija, Zapošljavanje i socijalni poslovi, Poljoprivreda,

Razvoj, Personal i administracija, Informativno društvo, Životna okolina,

4

Istraživanje, Pravosuđe i unutrašnji poslovi, Ribarstvo, Unutrašnje tržište,

Regionalna politika, Energija i transport, Trgovina, Budžet, Finansijska kontrola,

Porezi i carine, Obrazovanje i kultura, Preduzetništvo i Zdravlje i zaštita

potrošača.” 4

Evropski sud pravde:

Sudski sistem EU sastoji se od:

o Evropskog suda pravde;

o Prvostepenog suda;

o Službeničkog tribunala i

o nacionalnih sudova ili tribunala država članica.

Evropski sud čini petnaest sudija, praktično je iz svake zemlje članice po jedan.

Sudije i generalni pravobranioci se imenuju saglasnošću država članica. Njihov

mandat je šest godina, s tim da se svake tri godine obnavlja polovina broja sudija I

generalnih pravobranilaca. Predsjednika suda, na period od tri godine iz svojih

redova biraju sudije, a generalni pravobranioci biraju jednog od njih na

jednogodišnju dušnost prvog generalnog pravobranioca. Prije preuzimanja

dužnosti sudije i generalni pravobranioci polažu zakletvu kojom se obavezuju ne

samo na nepristrasnost i savjesnost u radu, nego da će i način glasanja pri

donošenju odluka održati tajnim. Mimo svojevoljnog povlačenja – ostavke, funkcija

sudije ili generalnog pravobranioca može prestati prije isteka mandata samo na

osnovu jednoglasne odluke ostalih kolega, a nakon ocjene da osoba koja je u pitanju

više ne zadovoljava uslove za izbor, odnosno da ne može izvršavati svojeo obaveze.

Osnovni zadatak generalnog pravobranioca je da Sudu podnese “potpuno nezavisno

i obrazloženo mišljenje” i na taj način mu pruži pomoć u izvršavanju zadataka u

smislu Ugovora. Sud zasjeda u plenumu ili vjećima. U slučaju plenuma kvorum je

devet sudija – tzv. mali plenum, a u slučajevima čiji značaj to zavrjeđuje, a njih je

vrlo malo, Sud zasjeda u punom sastavu – tzv. veliki plenum. Evropski sud svoje

4 Isto

5

odluke donosi u formi presude ili rješenja. Odluka ne sadrži izdvojena ili

suprostavljena mišljenja, već je to odluka svih sudija. Stručnu i administrativnu

podršku radu sudija i generalnih pravobranilaca pruža relativno razuđena mreža

saradnika i službenika. Sjedište Suda je u Luksemburgu. Vrste postupaka pred

Evropskim sudom pravde su:

o Postupak davanja prethodnog mišljenja;

o Tužba zbog povrede komunitarnog prava od strane država članica;

o Tužba za poništaj;

o Tužba zbog propuštanja;

o Postupak po žalbi;

o Revizija.

Računovodstveni sud:

Finansijski sud, odnosno Sud za budžetsku kontrolu ili Računovodstveni sud je

jedna od pet osnovnih institucija EU. Finansijski sud čini 15 članova, ali je praksa

da po jedan član dolazi iz svake države. Članove postavlja Savjet, jednoglasnom

odlukom, nakon što o tome pribavi mišljenje Evropskog parlamenta. Njihov

mandat traje šest godina i obnovljiv je. Članovi iz svojih redova biraju predsjednika

Finansijskog suda sa mandatom od tri godine. U slučaju neizvršavanja obaveza koje

nalaže funkcija, član Finansijskog suda može biti razrješen dužnosti i prije isteka

mandata ili mu može biti uskraćena penzija odlukom Evropskog suda. Ovaj sud

vrši nadzor nad finansijskim poslovanjem Zajednice. On djeluje potpuno nezavisno

u odnosu na ostale komunitarne institucije i države članice. Finansijski sud pomaže

Savjetu i Parlamentu u vršenju njihovih nadzornih ovlaštenja povodom

ostvarivanja budžeta. Na kraju svake budžetske godine Finansijski sud pravi

godišnji izvještaj, kojeg upućuje ostalim institucijama Zajednice.

6

Ostale institucije i tijela

Prvostepeni sud – njegovu nadležnost određuje Savjet, jednoglasnom

odlukom. On odlučuje povodom: radnopravnih sporova EU i njenih

službenika u skladu sa generalnim određenjem; ocjene zakonitiosti

komunitarnog pravog akta, kada postupak pokreće privatnopravno lice;

naknade štete po zahtijevu privatnopravnih lica; sporova dodjeljenih mu na

osnovu arbitražne klauzule u privatnopravnom ili javnopravnom ugovoru.

OMBUDSMAN – njega imenuje Evropski parlament za period od pet

godina. On je nezavisan u svom radu, ne može stupati u bilo kakve druge

radne aranžmane, plaćene ili neplaćene. Njegov posao je: dizanje kvaliteta

javne administracije, unapređenje odnosa administracije i građana,

oblikovanje standarda dobre administracije, smanjenje slučajeva

nepravilnog rada administracije i iznad svega pružanje pomoći građanima u

njihovom nastojanju da sebi osiguraju fer tretman u odnosu sa

komunitarnom administracijom.

Evropska centralna banka – unutrašnja struktura je u znaku dva tijela:

Izvršnog odbora i Upravnog savjeta. Prvi ima šest članova, uključujući

predsjednika i potpredsjednika, sa osmogodišnjim, neobnovljivim

mandatom. Drugo tijelo čine guverneri centralnih banaka država članica

monetarne unije. Svojevrsni simbol statusa Evropske centralne banke je

njeno isključivo pravo da odlučuje o emisiji novca – eura – kao jedinog

zakonitog sredstva plaćanja u okviru EU.

Evropska investiciona banka – najvažniji organ joj je Odbor guvernera, a

čine ga resorni ministri država članica. Ovo tijelo usvaja generalne smjernice

kreditne politike i donosi odluke o povećanju kapitala. Postoji i Odbor

direktora, čini ga 25 članova, sa petogodišnjim mandatom. Sjedište ove

banke je u Luksemburgu.

Evropski socijalni fond – ima zadatak da podstiče zapošljavanje u okviru

jedinstvenog tržišta i time povećava životni standard građana.

7

Ekonomsko – socijalni komitet – Savjetu i Komisiji u radu pomažu

Ekonomsko – socijalni komitet i Komitet regija. Prvi čine predstavnici

različitih ekonomskih i socijalnih grupa, uključujući i predstavnike

slobodnih profesija i javnosti. Ovaj Komitet ima 222 člana, koje imenuje

Savjet, mandat im je četiri godine i obnovljiv je.

Komitet regija – ima 222 člana, koje na prijedlog država članica imenuje

Savjet , djelujući pri tome jednogasno. Komitet oblikuje stavove i mišljenja

posredstvom više komisija. Zadatak Komiteta regija jeste da proces

odlučivanja u okviru Zajednice, a posebno njegov zakonodavni segment

izloži uticaju lokalnih i regionalnih interesa.

8

Zaključak

Ugovor o nastanku Evropske unije je potpisan u Mastrihtu 7. februara 1992.

godine, a stupio na snagu 1. novembra 1993. godine.

Kada se govori o Evropskom parlamentu važno je napomenuti daa je došlo do

kidanja veze između članstva u nacionalnom i Evropskom parlamentu. S jedne

strane poslanici dobijaju mogućnost da se u potpunosti posveteposlovima EP, a sa

druge prisustvo članova nacionalno – opozicionih partija potcrtava činjenicu da EU

nije čisto međuvladin projekat. Za razliku od Komisije, čiji članovi su nezavisni u

odnosu na vladu, a time i aktuelnu politiku države iz koje dolaze, perdstavnci koji

učestvuju u radu Saveta djeluju u skladu sa uputstvima i po ovlaštenju svojih vlada.

Položaj i uloga Savjeta prati evoluciju komunitarnog projekta, pri čemu kao

posebno značajni momenti figuriraju: sve šira upotreba većinskog odlučivanja,

jačanje uloge predsjedavajućeg, odnosno koordinacija u okviru trojke (prethodni,

aktuelni i dolazeći predsjedavajući), relativno slabljenje pozicije u odnosu na

Parlament u zakonodavnom postupku. Komisija je jedna od osnovnih

institucionalnih poluga u procesu pripreme, formulisanja i primjene pravnih akata,

odnosno prava EU. Članovi Komisije djeluju nezavisno od interesa i instrukcija

svojih država članica. Osnovni doprinosi Evropskog suda odnose se na podršku i

usmjeravanje integracionog procesa, a nijhov najznačjniji dio se tiče: odnosa

komunitarnog prava i nacionalnog prava, nadležnosti EU, zaštite ljudskih prava.

Ako je moguće govoriti o institucijama i tijelima čije vrijeme tek dolazi, onda se to

prije svih odnosi na Evropsku centralnu banku.

9

Sadržaj

Uvod…………………………..…………………………………………… 2

Institucije Evropske unije ……………………………………………….. 3

Evropski parlament ………………………………………………………………3

Savjet Evropske unije……………………………………………………………..4

Evropska Komisija ……………………………………………………………….5

Evropski sup pravde………………………………………………………………6

Računovodstveni sud……………………………………………………………..7

Ostale institucije i tijela ………………….………………………………. 8

Zaključak………………………………………………………………… 10

Sadržaj……………………………………………………………………. 11

Literatura………………………………………………………………… 12

10

Literatura

1. Stajić, Lj.: Osnovi bezbednosti, Beograd, 2006. godine

2. Misita, N.: Osnovi prava Evropske unije, Sarajaevo, 2002. godine

11