53
~ 1 ~ iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI BwrqI iskEirtIz Aqy AYkscyNj borf

iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

  • Upload
    others

  • View
    5

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 1 ~

iskEirtIz mwrkIt

(iek pusiqkw)

invySkW dy nzrIey qoN smJx leI

BwrqI iskEirtIz Aqy AYkscyNj borf

Page 2: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 2 ~

ivSy sUcI

kRm ivSw pyj nM.

1. jwx pCwx

2. sur`iKAw bwzwr leI

inXMqrk FWcw

3. sur`iKAw bwzwr kI hY ?

4. pRwiemrI bwzwr Aqy gOx bwzwr

5. sur`iKAw bwzwr dIAW buinAwdI FWcw sMsQwvW

Aqy bwzwr ivcoly kOx hn ?

6. invyS dy mUl q`q

7. sur`iKAw bwzwr iv`c invyS krn

dy pRmu`K joi^m

8. sur`iKAw bwzwr iv`c invyS krn leI

pUrv loVINdIAW cIzW

9. buinAwdI syvwvW dw fImYt Kwqw (bIAYsfIey)

10. Kwqw KolHx dI pRikRAw :

Page 3: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 3 ~

Awpxy gwhk nUM jwxo (kyvweIsI) pRikRAw

11. mu^qwrnwmw (pwvr AwP AtrnI)

12. mnonIq jW nwmzd krnw

13. mYN sur`iKAw bwzwr iv`c ikvyN

invyS kr skdw hW ?

14. pRwiemrI bwzwr rwhIN invyS krnw

15. pwRiemrI bwzwr iv`c invyS

krn dI pRikRAw

16. rokI geI rkm dy smrQn leI Awvydn

17. gOx bwzwr rwhIN invyS

18. vpwrk idn Aqy tryifMg qy inrDwrn/ Bugqwn c`kr

19. iekrwrnwmw

20. clMq Kwqy sMbMDI AiDkwr

21. vpwrk (tryf) pVcol

22. munw&y qoN kI Bwv hY ?

23. stwk dlwl (brokr) Aqy

ifpwiztrIih`sydwrW vloN id`qw igAw ivvrx

24. sMXukq Kwqw ivvrx (sIeyAYs)

25. fYrIvyitvyz bwzwr (mwrkIt)

26. imaucuAl PMf

27. AYkscyNj tryiff PMf (eItIAYP)

Page 4: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 4 ~

28. sur`iKAw bwzwr iv`c iSkwieqW dw inptwrw,

sybI skors (SEBI SCORES), swlsI /ivcolw ivDI

Zbn kIqy geI rkm dw dwvw krnw (ifPwiltr klym)

29. stwk AYkscyNj dw invySk syvw sYl

30. swlsIivDI (AwrbItrySn)

31. lwvwirs / AdwiegIrkm bwry jwxkwrI

(AweIeIpIAYP)

32. sur`iKAw bwzwr iv`c invyS / tryifMg leI

kI krnw cwhIdw hY Aqy kI nhIN krnw cwhIdw

AnubMD-1

33. AnubMD-2. invySkW dy AiDkwr qy Prz

34. AnubMD- 3. Axrijstf invyS slwhkwrW qoN

swvDwn rihx dI qwkId

35. AnubMD-4. ey. AYs.bI. ey. iv`c sMgiTq Bugqwn ieMtrPys

(XUpIAweI)

36. AnubMD 4. SbdwvlI

Page 5: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 5 ~

BwrqI iskEirtIz Aqy AYkscyNj borf vloN jwrI

(sybI, bIAYseI, AYnAYseI, AYnAYsfIAYl, sIfIAYsAYl vloN jwrI

sMsQwvW dy logo hyTW id`qy gey hn[)

mu&q pRcwr leI

siq sRI Akwl

kI qusIN sur`iKAw bwzwr (iskEirtIz mwrkIt) ivclIAW kMpnIAW dy SyArW Aqy imaucuAl PMf iv`c invyS krnw cwhuMdy ho ? jy ies qrHW hY qW, quhwnUM sur`iKAw bwzwr iv`c invyS krn dy buinAwdI q`qW nUM smJ lYxw cwhIdw hY[

ieh pusiqkw jW ikqwbcw iksy ivSyS invyS leI gweIf krn sMbMDI nhIN hY, pr ieh quhwnUM sur`iKAw bwzwr dI mUl jwxkwrI dy skdI hY[ ieh ikqwbcw BwrqI irzrv bYNk, (AwrbIAweI), BwrqI bImw inXMqrx Aqy ivkws pRwiDkrx (AweIAwrfIeyAweI), pYyNSn PMf inXMqrk Aqy ivkws pRwiDkrx (pIAYPAwrfIey), kwrporyt mwmilAW dw mMqRlwey (AYmsIey) Awid ijhIAW inXMqrk sMsQwvW ADIn invyS krn sMbMDI nhIN hY[

sur`iKAw bwzwrW dw inXMqrk (rYgUlytrI) FWcw

sur`iKAw bwzwrW ADIniskEirtIz nUM ijvyN kMpnI dy SyArW dI KrId, &ro^q Aqy Bugqwn dy inXm, imaucuAl PMf dy XUint, fYirvyitvyz Awid Aqy BwrqI iskEirtIz Aqy AYkscyNj borf (sybI) dy dwiery ADIn

Page 6: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 6 ~

AwauNdy stwk AYkscyNj, jo 1992 dy sybI AYktADIn Aqy iviBMn sybI inXm/ srkUlr/ idSwinrdySW/ AwdySW dI jwxkwrI dyx sMbMDI hY[

sybI dI sQwpnw 12 AprYl, 1992 nUM sybI AYkt ADIn kIqI geI[ sybI dw muK kMm, invySkW vloN iskEirtIz iv`c kIqy gey invyS dw bcwE/ sur`iKAw Aqy ivkws krnw hY[ ies dy nwl hI sur`iKAw bwzwr nUM inXimq krn leI Aqy ies nwl juVy mwmilAW jW ieqPwikAw Aw juVy mwmilAW nUM dyKxw hY[

Ajoky smyN iv`c, iskEirtIz bwzwr hyTW vrixq 4 pRmu`K kwnUnW rwhIN inXMqrx krdwhY,:

1. sybI AYkt, 1992ADIn sybI nUM kwnUMnI SkqI id`qI geI hY : (1) iskEirtIz iv`c invySkW dy ih`qW dI rwKI krnw, (2) sur`iKAw bwzwr dy ivkws nUM vDwvw dyxwAqy (3) sur`iKAw bwzwr nUM inXimq krnw[

2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz dy jnqk muidAW nwl sMbMDq mwmilAW auqy inXMqrx r`Kxw[

3. iskEirtIz iekrwrnwmw (pRbMDn) AYkt, 1956, stwk AYkscyNj iv`c iskEirtIz nUM mwnqw pRdwn krn Aqy sOdy (trWjykSn) auqy inXMqrx pRdwn krdw hY[

4.ifpwztrIAW AYkt, 1996dy AMqrgq, ApRq`K fImYt SyArW dI mwlkIAq dI ielyktRwink sMBwl Aqy trWsPr krn dI suivDw pRdwn krdw hY[

kI ?

pRqIBUqIAW (iskEirtIz) Aqy sur`iKAw bwzwr (iskEirtIz mwrkIt) qoN kI Bwv hY ?

Page 7: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 7 ~

pRqIBUqIAW / iskEirtIz auh iv`qI sMswDn hn, jo kMpnIAW Aqy sMsQwvW Awid vloN jwrI kIqy jWdy hn Aqy ijnHW dw AwrQk mu`l huMdw hY[ienHW iskEirtIz nUM moty qOr auqy hyTilKIAW SRyxIAW iv`c vMifAw jw skdw hY :

1. swDwrx (iekuietI) SyAr : ijs nUM Awm qOr auqy SyAr ikhw jWdw hY, jo kMpnI iv`c SyAr rwhIN mwlkI pRdwn krdw hY[ jo invySk / ivAkqI iksy kMpnI dy SyAr KrIddw hY, aus nUM SyArholfr jW ih`sydwr ikhw jWdw hY[ies nwqy auh swry kwrporyt lwB ijvyN : kMpnI dy munw&y dy lwBAMSW dw h`kdwr bxdw hY[invySk nUM kMpnI dI Awm mIitMg iv`c iksy inrxy sMbMDI pRikRAw iv`c Awpxw vot dyx dw AiDkwr pRwpq huMdw hY[

2. krz pRqIBUqIAW (fyibt iskEirtIz) qoN Bwv auh Dn, ijs nUM iek invySkiksy kMpnI jW sMsQw qoN pRwpq krdw hY Aqy invySk nUM aus dw Bugqwn krnw Aiq zrUrI huMdw hY[fyibt iskEirtIz nUM krz-p`qr jW bWf vI ikhw jWdw hY[jo invySk fyibt iskEirtIz iv`c invyS krdw hY, aus nUM ies rkm auqy ivAwj Aqy mUl Dn auqy (jo Dn invyS kIqw igAw hovy) muV AdwiegI pRwpq huMdI hY[ fyibt iskEirtIz iek inSicq imAwd vwsqy jwrI kIqI jWdI hY[ienHW iskEirtIz dI imAwd dy AMq vyly ienHW nUM K`qm kIqw jw skdw hY[ krz pRqIBUqIAW (jmWdrU shwieqw rwhIN) sur`iKAq jW Asur`iKAq ho skdIAW hn[

3. fYrIvyitvyzAijhw iv`qI XMqr hY, ijs dI kImq dUjI sMpqI (AYsyt) ijvyN SyArW, krz p`qrW Awid auqy inrBr krdI hY[fYrIvyitvyz dIAW muK iksmW rwhIN kIqw jwx vwlw vpwr Biv`KmuKI qy ivkilpk huMdw hY[

4. imaucuAl PMf iek Aijhw iv`qI XMqr hY, jo Anyk invySkW qoN Dn ie`kTy krn dw mwiDAm bxdw hY[ ieh PMf Bwv imaucuAl PMf nUM A`goN SyAr, bWf, Dn bwzwr dy iviBMn XMqrW Aqy dUjIAW sMpqIAW ijhIAW pRqIBUqIAW iv`c invyS kIqw jWdw hY[

Page 8: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 8 ~

sur`iKAw /pRqIBUqI bwzwr (iskEirtIz mwrkIt)

Aijhw sQwn ij`Qy kMpnIAW jnqk qOr qy invySkW nUM AwpxIAW pRqIBUqIAW jwrI kr ky PMf iek`iqrq krdIAW hn, ijvyN : swDwrx SyAr, krz p`qr, fYrIvyitvyz, imaucuAl PMf AwidrwhIN[ ieh auh sQwn vI hY, ij`Qy invySk iviBMn pRqIBUqIAW ijvyN : SyAr, bWf Awid dI KrId &ro^q kr skdy hn[ jdoN SyAr jW pRqIBUqIAW jnqw nUM jwrIkIqy jWdy hn, audoN kMpnI vloN SyArW nUM mwnqw pRwpq stwk AYkscyNjW auqy sUcIb`Dkrnw Aiq zrUrI huMdw hY[iskEirtIz mwrkIt pUMjI mwrkIt dw iek ih`sw hY[

iskEirtIz bwzwr dw buinAwdI kwrj invySkW vloN kIqy gey invyS nUM vDyry loV vwilAW qk vMfx Xog bxwauxwhY[Aijhw audoN sMBv huMdw hY, jdoN invySk AwpxI rkm iksy loVvMd kMpnI / hsqIAW dIAW pRqIBUqIAW, swDwrx SyArW iv`c invyS krdy hn, Aqy aus qoN bwd invySk Anyk lwBW ijvyN ivAwj, lwBAMS, pUMjI dy mu`liv`cvwDw hoxw, bons AwidnUM pRwpq krn Xog huMdy hn[Aijhy invyS dys dy AwrQk ivkws iv`c bhuq Xogdwn pwauNdy hn[

iskEirtIz mwrkIt dy do AMqr inrBr Aqy Atut ih`sy hn, jo hyTiliKq hn :

iskEirtIz mwrkIt

pRwiemrI mwrkIt gOx mwrkIt

audyS : PMf ie`kTy krnw audyS : pUMjI dy mu`l iv`c vwDw krnw

ArMBk jnqk pySkS (AweIpIE) jnqk qOr qy pihly qoN pyS kIqIAW

iv`c nvIAW pRqIBUqIAW nUM Swiml krnw geIAW pRqIBUqIAW nUM A`goN vpwr

iv`c Swiml krnw

Page 9: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 9 ~

pRwiemrI mwrkIt : ies mwrkIt nUM nvIN iekweI jwrI krn vwlI mwrkIt vI ikhw jWdw hY, ij`Qy kMpnI / sMsQwvW jnqw nUM nvIAW pRqIBUqIAW ijvyN : SyAr, krz p`qr, bWf Awid nUM jwrI kr ky PMf ie`kTw krdIAW hn[

pRqIBUqIAW nUM do pRmuK qrIikAW rwhIN jwrI kIqw jw skdw hY :

kwrporyt siQqIAW/sMsQwvW (kMpnIAW): jo pRmuK swDwrx jW iekuietI XMqr ijvyN SyAr Aqy krz XMqr ijvyN : bWf Aqy krz p`qr jwrI krdy hn[

srkwrI (kyNdrI Aqy sUbweI) vloN jo fyibt jW krz iskEirtIz (purwxy pRqIBUqIAW Aqy tryjrI iblW) jwrI kIqy jWdy hn[

pRwiemrI mwrkIt iv`c jwrI kIqIAW jwx vwlIAW iekweIAW dy muK pRkwr :

a. jnqk iekweIAW : sur`iKAw bwzwr dIAW auh pRqIBUqIAW, jo swry lokW leI huMdIAW hn Aqy ies nUM koeI vI ivAkqI lY skdw hY[jnqk iekweIAW dy swDwrx SyArW nUM hyT iliKq vrgW iv`c vMifAw jw skdw hY :

(1) . SurUAwqI jnqk pySkS (AweIpIE) – jo iksy kMpnI vloN SyAr dy rUp iv`c pihlI pySkS jnqk qOr auqy pyS kIqI jWdIhY[AweIpIE dy hyT iliKq v`K v`K pRkwr dyKy jw skdy hn :

* kMpnI vloN Awm jnqw dy invySkW nUM nvyN SyArW dI pySkS kIqI jWdI hY[ies pRkwr dIAW iekweIAW iv`c invySkW dw Dn kMpnI nUM pRwpq huMdw hY[ ijs dI vrqoN kMpnI vloN jwrI kIqy gey mudy leI kIqI jWdI hY[

* ienHW dI ivkrI dI pySkS mOjUdw SyArholfrW nUM, pRcwrkW jW iv`qI sMsQwvW jW iksy hor ivAkqI vloN vI jnqk qOr auqy kIqI jWdI

Page 10: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 10 ~

hY[ies qrHW dy SyArW qoN pRwpq Dn, SyAr vycx vwly ivkryqwvWkol jweygw nw ik kMpnI kol[

(2). jnqk pySkS dw pwln krnw (AYPpIE) :(1). ies nUM jwrIkrqw / kMpnI vloN qYA kIqw jWdw hY, jo pihlw vI AweIpIE nUM bxw cuky huMdy hn Aqy auhI jnqw leI nvIAW pRqIBUqIAW dI pySkS krdy hn[

2. qrjIhI iekweI : ies rUp dIAW pRqIBUqIAW nUM, pCwnx Xog invySkW ijvyN pRcwrkW, rxnIqI invySkW Aqy krmcwrIAW Awid ijhy smUhW leI jwrI kIqw jWdw hY[

3. AiDkwirq iekweIAW : jdoN kMpnIAwpxy mOjUdw SyArholfrW nUM iksy nvyN jwrI kIqy SyArW nUM lYx dI pySkS krdI hY[ ieh aunHW dI vrqmwn SyAr holifMg dy Anupwq iv`c invyS krn dw AiDkwr dyNdI hY[ iesyleI ies nUM AiDkwirq iekweI ikhw jWdw hY[

4. bons iekweI : jdoN mOjUdw SyArholfrW nUM aunHW dI vrqmwn SyAr holifMg dy Anupwq iv`c bZYr hor Bugqwn dy kMpnI vloN mu&q iv`c kuJ SyAr jwrI kIqy jWdy hn[ iesy nUM hI SyArholfrW leI bons ikhw jWdw hY[

Awm jnqw qoN AijhwDn ie`kTy krn leI, kMpnIAW nUM sybI dy AMqrgq pySkS dsqwvyj Brnw zrUrI huMdw hY, ijs nUM frwPt rYf hYirMg pRwspYkts jW frwPt sUcIp`qr ikhw jWdw hY[ies pRwspYkts iv`c ibEryvwr kMpnI dw ieiqhws, pRmotrW/ pRcwrkW, ibjnYs mwfl, kMpnI dw iv`qI ieiqhws, Dn ie`kTw krn dw audyS, vpwrk joi^m, SyArW dIAW SrqW nwl, ies nwl sMbMDq hor jwxkwrI Aqy GoSxwvW Swiml huMdIAW hn, jo invySkW nUM kMpnI iv`c invyS krn Aqy Aijhw inrxw lYx iv`c shwiek ho skdI hovy[ijnHW pRqIBUqIAW nUM pRwiemrI bwzwr iv`c jwrI kIqw jWdw hY, aunHW nUM mwnqw pRwpq stwk AYkscyNj iv`c sUcIb`D krnw pYNdw hY[ SyArW nUM jwrI krn dI AMiqm imqI qoN,

Page 11: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 11 ~

kwrjkwrI Cy idnW dy AMdr AMdr krnI zrUrI huMdI hY[mwnqw pRwpq stwk AYkscyNjW iv`c SyArW dy sUcIb`D hox qoN bwd hI, ienHW SyArW nwl tryifMg jW vpwr kIqw jWdw hY[

kMpnI vloN inrDwirq kIqy gey SyArW nUM invySk dy fImYt Kwqy iv`c jmHw kIqw jWdw hY, ijs dw r`K-rKwv ifpoiztrI vloN kIqw jWdw hY[ ieh ifpoiztrI sybI dy ifpoiztrI BwgIdwr (fIpI) iv`c rijstrf huMdI hY[ invySk Awpxy SyArW nUM stwk AYkscyNjW rwhIN sybI vloN rijstrf stwk brokrW / dlwlW duAwrw vyc ky rkm pRwpq kr skdy hn[

gOx bwzwr : pRqIBUqIAW dy pRwiemrI bwzwr iv`c jwrI hox Aqystwk AYkscyNjW iv`c sUcIb`D hox qoN bwd invySk aunHW stwk AYkscyNjW dy zrIey sUcIb`D pRqIBUqIAW dI ^rId jW &roKq kr skdy hn[stwk AYkscyNjW dy do pRmuK ih`sy hn –nkd bwzwr KMf Aqy fYrIvyitvyz bwzwr KMf[

kOx ?

sur`iKAw bwzwr (iskEirtIz mwrkIt) dIAW mUl srMcnwqmk sMsQwvW Aqy bwzwr dy AMqr ivcoly kOx huMdy hn ?

mUl srMcnwqmk bwzwrI sMsQwvW : sur`iKAw bwzwr iv`c sOdy krny ijvyN : pRqIBUqIAW nUMjwrI krnw, KrId &ro^q dI shUlq dyxw buinAwdI q`q hY[trWjykSn dI ieh shUlqstwk AYkscyNjW, ifpoiztrI Aqy spSt kwrporySnW vloN pRdwn kIqI jWdI hY[ ienHW sMsQwvW nUM mUl srMcnwqmk bwzwrI sMsQwvW (AYmAYlAYlAYs) ikhw jWdw hY[sybI kol ienHW mUl srMcnwqmk bwzwrI sMsQwvW dI sUcI rijstrf huMdI hY, ijs nUM https://www.sebi.gov.in/intermediaries.htmlauqy jw ky dyiKAw jw skdw hY[

Page 12: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 12 ~

stwk AYkscyNj swry dyS iv`c kMipaUtr rwhIN pRqIBUqIAW dI ^rId &ro^q leI plyPwrm dI suivDw pRdwn krdy hn, jo aunHW vloN rijstrf stwk brokrW Aqy inrp`K FMg nwl inrDwirq bwzwr kImqW auqy AwDwrq huMdy hn[sybI vloN mwnqw pRwpq BwrqI stwk AYkscyNjW dI sUcI sybI dI vybsweIt auqy iklk krky dyKI jw skdI hY :https://www.sebi.gov.in/stock-exchanges.html . dys iv`c PYly pRmuK stwk AYkscyNjW ivcoN bIAYseI ilimtyf (bIAYseI), nYySnl stwk AYkscyNj AwP ieMfIAw il. (AYnAYseI) Aqy mYtropolIitAn stwk AYykscyNj AwP ieMfIAw il. (AYmAYseI) hn[

klIAirMg (swP-spSt)kwrporySn : swP kwrporySnW dw muK kwrj stwk AYkscyNjW vloN clwey jw rhy vpwrk smJOiqAW dI gwrMtI dyxw hY[ dUjy SbdW iv`c, klIAirMg kwrporySnz hr KrIddwr nUM ies g`l dI gwrMtI dyNdw hY ik aus ny jo vI pRqIBUqIAW ienHW qoN KrIdIAW hn, auh sur`iKAq hn Aqy hryk ivkryqw nUM aus vloN vycIAW geIAW pRqIBUqIAW leI Dn imlygw[

ifpoizrtIziek AijhI sMsQwvW hn, jo invySkW dIAW pRqIBUqIAW nUM ABOiqk / ielyktRwink rUp iv`c sMBwl ky r`Kdw hY Aqy mnqw pRwpq ifpoiztrI ih`sydwrW (fIpI) dy zrIey invySkW nUM fImYt syvwvW pRdwn krdw hY[swfy dys iv`c sybI dy nwl do pRmu`K ifpwiztrIz rijstrf hn, ijnW ivcoN iek dw nW hY nYSnl iskEirtIz ifpoiztrI il. (AYnAYsfIAYl) Aqy dUjw hY syNtrl ifpoiztrI srivsyz AwP ieMfIAw il. (sIfIAYsAYl)[ hryk ifpoiztrI dy qihq Anyk ifpoiztrI sihBwgI (fIpIAYs) hY, jo invySkW nUM fImYt Kwqw Awid KolHx Aqy sMBwl krn ijhIAW iviBMn syvwvW pRdwn krdw hY[

mwrkIt ivcoly (ieMtrmIifArIz) : pRwiemrI Aqy gOx bwzwr dy p`Dry FMg nwl kwrobwr krn iv`c mh`qvpUrx BUimkw inBwauNdy hn[ mwrkIt ieMtrmIifArIz pRqIBUqIAW dI KrId Aqy ivkrI leI sOidAW nUM kwrjSIl krnw, pRqIBUqIAW dy ivqrx iv`c sOdy krn Aqy pRqIBUqIAW

Page 13: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 13 ~

dy vpwr (tryifMg) nwl sMbMDq jwxkwrI pRdwn krdy hn[ keI mh`qvpUrx ivcoly stwk brokr, ifpoiztrI sihBwgIAW, vpwrk bYNkrs, SyAr Aqy trWsPr eyjMt, rijstwrs Awid huMdy hn[ swry ivcoly sybI iv`c rijstrf huMdy hn, jo invySkW dI sur`iKAw leI inrDwirq mwndMfW dw pwln krdy hn[sybI dI vybsweIt auqy Aijhy rijstrf bwzwr ivcoilAW dI sUcI mOjUd hY, https://www.sebi.gov.in auqy iklk kr ky dyiKAw jw skdw hY[

invyS dIAW buinAwdI g`lW

pRqIBUqI bwzwr iv`c invyS dI SurUAwq krn qoN pihlw quhwnUM Awpxy invyS dy tIcy, audyS Aqy joi^m (ijs sImw qk qusIN joi^m lYx leI iqAwr ho) nUM smJx dI loV hY[hryk invySdy inrxy quhwfIAW zrUrqW Aqy quhwfI psMd dy Anuswr hoxy cwhIdy hn[imswl dy leI, quhwfI ie`Cw lgwqwr irtrn dyx vwly auqpwdW iv`c invyS krn dI hY jW QoVw izAwdw joi^m lY ky vDyry munw&w dyx vwly auqpwdW iv`c invyS krn dI hY[ hryk pUMjI invyS dy AMdr quhwfI mUl rkm iv`c Pyr bdl hox dw joi^m huMdw hY[imswl dy qOr qy, AwtomobweIl audXog dy SyArW iv`c invyS AwtomobweIl audXog dy nwl sMbMDq joi^m nUM AwkriSq krdw hY (ivkrI iv`c auqwA-cVwA ho skdw hY jW iek bWf dy kwr dI ivkrI hor bWf qoN v`D ho skdI hY, Awid[) iek vwr qusIN Awpxw tIcw Aqy joi^m lYx dw PYslw kr lYNdy ho qW ikRpw kr ky qusIN ikhVy auqpwd iv`c ikMnI rkm invyS krnw cwhuMdy ho qW aus dw inrDwrx kr lvo[joi^m lYx dI smr`Qw invySk qoN invySk iv`c iBMn iBMn huMdI hY Aqy invySk dI au`mr dy nwl tIicAW auqy inrBrhuMdI hY[

invySkW nUM Awpxy AiDkwrW Aqy PrzWbwry kI krnw Aqy kI nhIN krnw cwhIdw bwry cMgI jwxkwrI hoxI cwhIdI hY, ijs bwry sybI Aqy stwk AYkscyNjW dI vybsweIt auqy auplb`D hY Aqy ies pusiqkw dy AnubMD-1 iv`c aus dI jwxkwrI id`qI geI hY Aqy ies dy nwl invySkW dy AiDkwr Aqy Prz AnubMD-2 iv`c joVy gey hn[

Page 14: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 14 ~

invySkW nUM SyArW iv`c invyS krn qoN pihlw swrI qrHW dIAW jwxkwrIAW hwisl kr lYxIAW cwhIdIAW hn[ aunHW nUM kMpnI nwl sMbMDq swrIAW jwxkwrIAW ijvyN ik : aunHW dy pRmotrW, pirXojnwvW dw ivvrx, iv`qI ivvrx Awid swrIAW jwxkwrIAW nUM iDAwn nwl pVHnw cwhIdw hY[ienHW swrIAW jwxkwrIAW nUM stwk AYkscyNjW dI vybsweItW auqy vI dyiKAw jw skdw hY[

pRqIBUqI bwzwr iv`c invyS krn leI invySk sybI iv`c rijstrf iksy vI invyS slwhkwr nwl sMprk kr skdy hn[ sybI vloN rijstrf invyS slwhkwrW dI sUcI dyKx leI https://www.sebi.gov.inauqy iklk kIqw jw skdw hY[

hwlWik, invySkW nUM Axrijstrf invyS slwhkwrW qoN byloVI invyS slwh dy i^lwP swvDwnI vrqxI cwhIdI hY[ vDyry ivsqwr leI, ies pusiqkw dw AnubMD-3 dyKoN[

pRqIBUqI bwzwr iv`c invyS dy pRmu`K joi^m :

bwzwr joi^m jW inXimq joi^m : ies qoN Bwv hY ik invySk nUM iv`qI bwzwrW dy sMpUrx pRdrSn Aqy dys dI AwrQk siQqI rwhIN pRBwivq krn vwly kwrkW qoN nukswn ho skdw hY[

AinXimq joi^m : ivSyS kMpnI jW audXogW nwl juVI AinSicqqw qoN pYdw hox vwlI joi^m nUM AinXimq joi^m ikhw jWdw hY[

mudrwsPrIqI joi^m : mudrwsPrIqI joi^m nUM KrId smr`Qw joi^m vI ikhw jWdw hY[ies nUM ies qrHW pirBwiSq kIqw jw skdw hY ik mihMgweI kwrn ies dI KrId SkqI iv`c inGwr Awaux qy invyS ivcoN nkd dw pRvwh Biv`K iv`c Awpxw mul guAw dyvygw[

qrlqw joi^m : qrlqw joi^m audoN pYdw huMdw hY, jdoN iksI nukswn nUM rokx jW G`t krn leI qurMq invyS dI KrId jW &roKq nhIN kIqI jWdI hY[ invySW iv`c ivivDqw ilAwaux nwl qrlqw joi^m nUM kwPI h`d qk G`t kIqw jw skdw hY[

Page 15: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 15 ~

vpwrk joi^m : bwzwr jW iv`qI siQqI pRqIkUl nhIN hox kwrx sMcwln nUM bMd krnw pY skdw hY[ Aijhy joi^m nUM vpwrk joi^m ikhw jWdw hY[

AsiQrqw joi^m : AsiQrqw joi^m aus nUM ikhw jWdw hY, jdoN kMpnIAW nUM AsPl hox dw Kqrw nhIN hox dy bwvjUd aunHW dy SyArW dy mu`l iv`c auqwA-cVwA huMdw rihMdw hY[

mudrw joi^m : jdoN koeI invySk ivdySI mudrw jW ivdySI mudrw vpwr iv`c invyS krdw hY, audoN kImq iv`c auqwA-cVwA qoN hox vwly nukswn dy sMBwivq joi^m nUM mudrw joi^m kihMdy hn[

joi^m nUM G`t ikvyN kIqw jw skdw hY ?

invySk iviBMn qrIikAW nUM G`t krn dI koiSS kr skdy hn[ invySk iviBMn KyqrW Aqy kMpnIAW iv`c Awpxy portPoilE nUM vrgIikRq kr ky joi^m nUM G`t kIqw jw skdw hY[

pRqIBUqI bwzwr (iskEirtIz mwrkIt) iv`c invyS krn leI zrUrI SrqW

swDwrx (iekuietI) SyAr iv`c invyS krn leI invySk nUM iqMn Kwqy KolHx dI loV huMdI hY :

bYNk Kwqw tryifMg Kwqw fImYt Kwqw

1) bYNk Kwqw

2) tryifMg Kwqw jW broikMg Kwqw : stwk AYkscyNj auqy pRqIBUqIAW dI KrId Aqy &ro^q leI mwnqw pRwpq stwk AYkscyNj iv`c sybI vloN rijstrf stwk brokr nwl tryifMg Kwqw jW broikMg Kwqw KoilHAw jWdw hY[ienHW KwiqAW dI vrqoN stwk AYkscyNj auqy pRqUBUqIAW dI KrId jW &roKq leI kIqw jWdw hY[ tryifMg Kwqw KolHx leI quhwnUM

Page 16: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 16 ~

Kwqw KolHx dw Pwrm Brnw pYNdw hY Aqy no Xor klwieMt (kyvweIsI) dsqwvyj auqy hsqwKr krny huMdy hn[

Kwqw KolHx leI Pwrm Brdy hoey hyT iliKq swvDwnIAW vrqxIAW cwhIdIAW hn:

iviBMn AYkscyNjW iv`c vpwr (tryifMg) krn leI psMdgI d`sx vyly quhwnUM hsqw^r krny cwhIdy hn[

quhwnUM quhwfy Kwqy auqy lwgU hox vwly swry Bugqwn /PIs / brokyj bwry cMgI qrHW jwx lYxw cwhIdw hY Aqy aus dw irkwrf vI r`Kxw cwhIdw hY[

ies qoN ielwvw, iesy Pwrm iv`c, iviBMn AYkscyNjW Aqy ih`isAW (nkd, AYP AYNf E, kryNsI fYrIvyitvyz jW hor keI ih`isAW) iv`c tryifMg leI AwpxI psMd d`sxI hoeygI[fYrIvyitvyz iv`c tryifMg krn leI fYrIvyitvyz auqpwdW (pRofkts) nUM smJxw zrUrI hY[

hwlWik jy qusINcwho qW clMq Kwqy nwl quhwnUM iek hor vwDU suivDw, iml skdI hY, ijvyN ik pwvr AwP AtrnIBwv mu^qwrnwmw Awid[ijs rwhIN qusIN Biv`K iv`c iksy vI ivvwd nUM twlx leI stwk brokr jW dlwl nUMAwpxy vloN mu^qwrnwmy rwhIN ivSyS AiDkwr dy skdy ho[

Kwqw KolHdy hoey Pwrm iv`c quhwnUM quhwfw eImyl AfRYs Aqy mobweIl nMbr d`sxw hoeygw[ brokr Aqy stwk AYkscyNj ies dI vrqoN quhwnUM tryifMg sMbMDI nvIn jwxkwrI dyx leI krdw hY, jo quhwfy leI bhuq mh`qvpUrx huMdI hY[

quhwnUM hmySw Awpxw Kwqw KolHx dy pihly Pwrm dI BrI hoeI kwpI Awpxy irkwrf iv`c r`Kx leI lY lYxI cwhIdI hY[

3). fImYt Kwqy rwhIN quhwnUM iskEirtIz nUM ABOiqk / ibjlweI rUp iv`c r`Kx dI suivDw imldI hY[fImYt Kwqw iksy vI ifpoiztrI dy ifpoiztrI ih`sydwrI (fIpI) iv`c KoilHAw jw skdw hY[

Page 17: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 17 ~

buinAwdI syvwvW vwlw fImYt Kwqw (bIAYsfIey) :

buinAwdI syvwvW vwlw fImYt Kwqw aunHW ivAkqIAW nUM pRdwn kIqw jWdw hY, ijnHW kol isr& ieko hI fImYt Kwqw (swrIAW ifpoiztrIAW ivcoN) huMdw hY Aqy ijnHW dw mul krz pRqIBUqIAW Aqy ZYr krz pRqIBUqIAW iksy vI vyly, dovW iv`c 2 l`K qoN v`D nw hovy[

bIAYsfIey dy swlwnw r`K rKwv dI PIs (eyAYmsI) ies pRkwr hY :

iskEirtIz(pRqIBUqIAW) dy pRkwr

holifMgz dI slYb kImq

PIs

ZYr fyibt pRqIBUqIAW leI

50,000 qk eyAYmsI nhIN

fyibt (krz) pRqIBUqIAW

1,00,000/- qk eyAYmsI nhIN

1,00,001 qoN 2,00,000/-

100 rupey qk

ies nwl sMbMDq nvyN inXmW leI sybI jW sMbMDq ifpoiztrI dI vybsweIt auqy jWc kr skdy ho[

aukq iqMn KwiqAW (bYNk Kwqw, fImYt Kwqw Aqy tryifMg Kwqw) dy sMXojn nUM QRI-ien-vn (3-1) Kwqw ikhw jWdw hY[ invySk aup`r aulyiKq Kwqw Alg rUp qoN KolH skdy hn jW iek hI syt ivcoN iqMnoN Kwqw KolHx dI suivDw leI ifpoiztrI sihBwgIAW Aqy sMsQwnW nwl sMprk kr skdy hn[

sybI iv`c rijstrf stwk brokrz Aqy ifpwiztrI sihBwgIAW dI sUcI sybI dI AiDkwirq vybsweIt (www.sebi.gov.in) jW sMbMDq stwk AYkscyNjW jW ifpoiztrI dI vybsweIt auqy pRwpq huMdI hY[

iek Kwqw KolHx leI pRikRAw : no Xor klwieMt (kyvweIsI) pRikRAw :

Page 18: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 18 ~

fImYt / tryifMg / bYNk Kwqw KolHx leI quhwnUM no Xor kwlieMt (kyvweIsI) dsqwvyj dwiKl krny huMdy hn [ clo dyKdy hW ik kyvweIsI dw kI ArQ hY Aqy ies dI loV ikauN pYNdI hY ?

mnI lWfirMg rokx AYkt, 2002 ADIn bxwey gey inXmW dy qihq kyvweIsI dw pwln Aiq zrUrI hY[fImYt / tryifMg / bYNk Kwqw Awid KolHx leI swry AiDkwirq dsqwvyj (EvIfI) dwiKl krny lwzmI huMdy hn, ijs iv`c S^sIAq dI pCwx Aqy AYfrYs dy sbUq iv`c Swiml huMdw hY[ieh swry dsqwvyj kyvweIsI dw Aihm ih`sw huMdy hn[invySk pYn kwrf / XUnIk AweIfyNitiPkySn nMbr (XUAweIfI), AwDwr kwrf/ pwsport/ votr AweIfI kwrf / frweIivMg lwiesyNs Awid dsqwvyjW rwhIN invySk dI pCwx Aqy AYyfrYs dy sbUq huMdy hn[ iek vwr kyvweIsI Pwrm dwiKl krdy hI iek XUnIk kyvweIsI AweIfI nMbr (kyAweIAYn) imldw hY[ ies nUM AYsAYAAYs /eImyl rwhIN gwhk nUM sUicq kIqw jWdw hY[ kyvweIsI iek vwr dI pRikRAw hY Aqy ieh swry ivcoilAW (ieMtrmIifAirj) iv`c jwiej huMdI hY[ies leI quhwnUM pRqIBUqI bwzwr iv`c iksy hor mwiDAm jW ivcoly rwhIN Kwqw KolHx leI dubwrw ies pRikRAw qoN lMGxw nhIN pYNdw[

suJwE : hsqw^r krn qoN pihlw swry dsqwvyjW nUM iDAwn nwl pVHo Aqy

smJo[ iksy vI KwlI dsqwvyj auqy hsqw^r nw krooN[ Kwqw KolHdy hoey AnubMD iv`c d`sy gey ‘kI krnw cwhIdw hY Aqy

kI nhIN’ dw pwln kroN[ Awpxy Kwqy iv`c hoey sOdy nwl sMbMDq swry AYsAYmAYs Aqy

eImyl Alrt hwisl krn leI bYNk, ifpoiztrI sihBwgIAW Aqy stwk brokrz jW dlwlW nwl Awpxw mobweIl nMbr Aqy eImyl AYfrYs rijstrf kroN[

Page 19: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 19 ~

mu^qwrnwmw (pwvr AwP AtrnI) :

pwvr AwP AtrnI jW mu qwrnwmw iek Aiq mhq`vpUrx dsqwvyj hY[ mu^qwrnwmw quhwfy AiDkwr, quhwfw Kwqw clwaux Aqy Dn dI vrqoN krn leI iksy hor ivAkqI nUM smr`Q bxwauNdw hY[ pRqIBUqI bwzwr iv`c gwhk stwk brokr/ ifpoiztrI sihBwgIAW dy p`K iv`c mu qwrnwmy (pIEey) nUM lwgU krdw hY[ijs dy rwhIN gwhk dy KwiqAW (fImYt, tryifMg, bYNk Kwqw) nUM sMcwilq krn Aqy SyArW dI iflvrI leI Dn dy pyien Aqy pyAwaUt krn leI iksy dUjy ivAkqI nUM ieh AiDkwr kwnUMnI qOr auqy sONipAw jWdw hY[ sybI dy idSwinrdyS Anuswr gwhk ieh AiDkwr iksy stwk brokr jW ifpoiztrI sihBwgI nUM sONp skdw hY[

sybI dy idSwinrdyS Anuswr, pwvr AwP AtrnI jW mu qwrnwmy nUM hsqw^r kr ky jW jwrI krnw zrUrI nhIN hY[mu^qwrnwmy iv`c hsqw^r krnw iekdm svYie`Cq qy ivkilpk hY, jy quhwnUM l`gdw hY ik pwvr AwP AtrnI iv`c hsqw^r kr ky sONpxw krnw vDyry aupXogI is`D hoeygw, qW qusIN ies nUM hsqw^r kr ky hI ies dI sONpxw kroN[ qusIN iksy vI vyly Awpxw mu qwrnwmw vwps lY skdy ho[

stwk brokr / ifpoiztrI sihBwgI iksy nUM vI pwvr AwP AtrnI jW mu qwrnwmw sONpx qoN pihlw ikrpw kr ky sybI / stwl AYkscyNj / ifpoiztrI vloN jwrI kIqy gey idSw inrdySW nUM iek vwr zrUr pVH lE, jo aunHW dI AiDkwirq vybsweIt auqy auplb`D hY[ pusiqkw dy AMq iv`c ivsiqRq ivvrx id`qw igAw hY[

nwmzdgI jW mnonIq krnw

mnonIq iek AijhI suivDw hY, ijs dy rwhIN iek invySk injI p`Dr auqy, iksy iek ivAkqI nUM nwmzd jW mnonIq kr skdw hY, jo invySk dI mOq ho jwx dI siQqI iv`c aus vloN Dwirq kIqIAW geIAW

Page 20: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 20 ~

pRqIBUqIAW jW insqwrw krn(irfMpySn pRikRAw) (ivSyS kr imaucuAl PMf XUint sMbMDI) leI dwvw kr skdw hY[

mYN pRqIBUqI (iskEirtIz mwrkIt) bwzwr iv`c ikvyN invyS kr skdw hW ?

pRqIBUqI bwzwr iv`c invyS krn dy keI qrIky hn, ijvyN ik :

1) pRwiemrI bwzwr rwhIN invyS krnw

jdoN iek jwrIkrqw kMpnI jnqk qOr auqy Awm ivAkqIAW leI SyAr jwrI krdI hY qW qusIN ies dy leI zrUrI Awvydn Pwrm dwiKl kr ky SyArW leI Awvydn kr skdy ho[ pRqIBUqIAW jwrI krn leI jwrIkrqw kMpnI nUM keI SrqW qy inXmW Awid dw pwln krnw pYNdw hY[inrDwirq SrqW Aqy inXmW Anuswr SyArW dw inrDwrx kIqw jWdw hY[ inrDwirq kIqy SyAr ifpoiztrI sihBwgI (fIpI) nwl bxwey gey quhwfy fImYt Kwqy iv`c jmHw hoxgy[ hwlWik, iek invySk jy AwpxI pRqIBUqI nUM sQUl rUp iv`c r`Kxw cwhuMdw hovy qW auh ies dw pRgtwvw Awvydn Brdy smyN kr skdw hY[pRqIBUqIAW dw inrDwrx fImYt Pwrm iv`c hoeygw Aqy aus qoN bwd invySk aus nUM sQUl rUp iv`c pirvriqq kr skdw hY[ jnqk qOr auqy jwrI bMd hox qy ienHW SyArW dI tryifMg krn leI mwnqw pRwpq stwk AYkscyNjW auqy sUcIb`D kIqy jWdy hn[

ikrpw kr ky iDAwn r`Ko : sybI vloN id`qy gey nvIn idSwinrdySW Anuswr, qusIN SyAr srtIiPkyt dy rUp iv`c sQUl (iPijkl) rUp jW fImYt rUp iv`c pRqIBUqIAW dI Dwirqw r`K skdy ho [ hwlWik, 1 AprYl, 2019 dI pRBwvI imqI qoN pRqIBUqIAW fImYt Porm iv`c hI trWsPr kIqy jwxgy[ ies leI ieh slwh id`qI jWdI hY ik iek fImYt Kwqw KoilHAw jwey Aqyswry fImYt PormW iv`c hI swrIAW pRqIBUqIAW jW iskEirtIz nUM r`KoN[ kwnUMnI

Page 21: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 21 ~

vwirs nUM SyAr trWsPr krdy hoey ieh inXm lwgU nhIN huMdw[

pRwiemrI bwzwr iv`c invyS krn dI pRikRAw

pRwiemrI bwzwr iv`c jnqk qOr auqy jwrI SyArW nUM qusIN Awvydn Pwrm Br ky is`Dy hI kMpnI dy SyArW nUM KrId skdy ho Aqy mYNbriSp leI Bugqwn kr skdy ho[ Awvydn Pwrm iv`c iv`c quhwnUM Awpxw nW, isrnwvW (AfRYs), Awvydn kIqy gey SyArW dI igxqI, bYNk Kwqy dw pUrw ibErw, fImYt Kwqw ijs iv`c SyAr jmHw kIqy jWdy hn Awid ivvrx Brny zrUrI huMdy hn[ jo invySk AweIpIE iv`c invyS krn dI ie`Cw r`Kdy hn, qW auh eyAYsbIey dy zrIey Awvydn kr skdy ho[ies dy leI XUnIPweIf pymyNt ieMtrPys (XUpIAweI) ijhI Bugqwn ivDI dI vrqoN vI kIqI jw skdI hY[(jo ies pusiqkw dy AMq iv`c ivsqwr id`qI geI hY[) ies qoN bwd invySkW AOnlweIn Pwrm Br ky, AwpxI psMd nwl SyArW dI cox kr skdy hn[ ies qoN bwd, invySkdy bYNk Kwqy dI rkm nUM rok (blOk) id`qw jWdw hY[ AweIpIE dI sUcIb`Dqw dI sMpUrx pRikRAw iv`c, kwrjSIl 6 idn l`gdy hn[ SyAr sUcIb`D hox qoN bwd kImq nUM AMiqm rUp id`qw jWdw hY Aqy invySkW nUM SyAr inrDwirq (Alwt) kIqy jWdy hn[fImYt Kwqy iv`c SyAr Aw jwx qoN bwd aunHW dy syivMg Kwqy qoN rkmfyibt ho jWdI hY[ iksy vI invySk nUM SyAr inrDwirq nhIN kIqy gey ho, Aijhy mwmilAW iv`c aunHW dy Kwqy iv`c blOk kIqI geI rkm nUM mukq kr id`qw jWdw hyY[

swvDwnI : -pRwiemrI bwzwr iv`c iksy vI kMpnI dy SyArW iv`c invyS krn qoN pihlw AwPr dsqwvyj / pRwspYkts nUM iDAwn nwl pVHo[ -jnqk qOr auqy jwrI SyArW (AweIpIE) Awvydn krdy hoey aunHW dI mul sImw Aqy SyArW dI igxqI dw iDAwn r`KoN[ -AweIpIEleI Awvydn krdy hoey SyArW dI kImq auqy zrUr iDAwn

Page 22: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 22 ~

r`KoN[ -bwzwr BwvnwvW dy AwDwr auqy invyS nw krooN, blik kMpnI dy bwry ivSlySx krn qoN bwd hI invyS kroN[

rokI geI rkm nUM Awvydn rwhIN smriQq krnw (AyYplIkySn spotrf bwey blOk AkwaUNt (eyAYsbIey):

invySk pRqIBUqIAW leI eyAYsbIey dy zrIey AweIpIE iv`c Awvydn kr skdy hn[ eyAYsbIey iv`c, ijMny SyArW leI Awvydn kIqw igAw hovy, auqny hI SyArW dI rkm quhwfy Kwqy ivcoN blOk kIqI jw skdI hY, prqUM SyAr inrDwrx qk ieh rkm quhwfy hI Kwqy iv`c rhygI[ SyAr dy inrDwrx qoN mgroN, quhwfy Kwqy ivcoN auqnI rkm fyibt ho jWdI hY[ZYr inrDwrx dy mwmly iv`c Dn vwpsI dI loV nhIN huMdI Aqy rokI jW blOk kIqI geI rkm auqy quhwnUM ivAwj imldw rihMdw hY[ iesleI AweIpIE dy Awvydn leI cYk Byjx dI bjwey qusIN Awp isr& eyAYsbIey rwhIN Awvydn kr skdy ho[ies dI suivDw cuxy gey bYNkW dIAW kuJ SwKwvW rwhIN hI id`qI jWdI hY[ sybI dI vybsweIt auqy AijhIAW SwKwvW dI sUcI dyKI jw skdI hY[ invySk hux Bugqwn pRxwlI dy rUp iv`c XUnIPweIf pymyNt ieMtrPys (XUpIAweI) dI vrqoN kr ky AweIpIE iv`c invyS kr skdy hn[ XUpIAweI dI vrqoN krn dI pRikRAw AnubMD-4 iv`c d`sI geI hY[

2). ZOx bwzwr rwhIN invySk krnw :

stwk brokr nwl iek vwr Kwqw KolHx qoN bwd qusIN mwnqw pRwpq stwk AYkscyNj, ij`Qy qusIN SyAr sUcIb`D kIqy jWdy hn, auQoN aunHW dw tryf kIqw jw skdw hY[auQy stwk brokrW dy zrIey SyArW dI KrId Aqy &ro^q kr skdy hn[ qusIN brokr dI vybsweIt auqy jw ky AOnlweIn tryifMg AkwaUNt, brokr dI mobweIl tryifMg AYp Aqy Pon dI vrqoN kr skdy ho jW iPr brokr dy AwiPs iv`c mulwkwq kr ky pRqIBUqI dI KrId Aqy &ro^q leI Awrfr dy skdy ho[

Page 23: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 23 ~

Awrfr dyx dy qrIky :

AYkscyNj qoN hI stwk KrIdoN-

1. mobweIl tryifMg AYp rwhIN

2. AOnlweIn tryifMg AkwaUNt

3. Pon rwhIN Awrfr idE

4. brokr dy AwiPs jw ky Awrfr idE[

swvDwnI : sybI vloN rijstrf stwk brokr jW AiDkwirq ivAkqI rwhIN

hI SyArW dI KrId jW &ro^q krnI cwhIdI hY[ ZOx bwzwr iv`c tryifMg vyly quhwfy vloN brokr nUM id`qy gey

Awrfr dw irkwrf r`Kxw cwhIdw hY[

vpwrk jW tryifMg idn Aqy tryifMg qy bMdobsq c`kr :

stwk AYkscyNjW iv`c SnIcrvwr Aqy AYqvwr qoN ielwvw, GoiSq CutIAW nUM C`f ky h&qy dy swry idnW iv`c tryifMg kIqI jWdI hY[

SyArW dI KrId dy mwmilAW iv`c, quhwnUM sMbMDq bMdobsq leI py-ien idn qoN pihlw Awpxy stwk brokr dy bYNk Kwqy iv`c Bugqwn krnw huMdw hY[ iesy qrHW, SyArW dI ivkrI dy mwmilAW iv`c, quhwnUM sMbMDq bMdobsq leI py-ien idn qoN pihlw brokr dy fImYt Kwqy iv`c SyArW dI iflIvrI krnI hoeygI[

py-ien Aqy py-AwaUt idn kI hY ?

brokr ijs idn AYkscyNj iv`c pRqIBUqIAW jW iskEirtIz dI iflIvrI krdw jW klIAirMg kwrporySn iv`c Bugqwn krdw hY, aus idn nUM py-ien idn ikhw jWdw hY[ ijs idn klIAirMg kwrporySn brokr nUM Bugqwn krdw hY jW pRqIBUqIAW dI iflIvrI krdw hY, aus

Page 24: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 24 ~

idn nUM py-AwaUt ikhw jWdw hY[ (sytlmYNt sweIkl) bMdobsq c`kr tI+2 roilMg sYtlmYNt dy AwDwr auqy 1 AprYl 2003 dI pRBwvI iqQI qoN lwgU huMdw hY, (ijs iv`c tI jW tryifMg idn) [ audwhrx dy qOr auqy, somvwr nUM lwgU kIqy gey tryf buDvwr nUM sYtl kIqy jWdy hn[ (tryifMg idn qoN do tryifMg idn nUM iDAwn iv`c r`Kdy hoey)[ stwk AYkscyNj ieh inSicq krdy hn ik rkm Aqy pRqIBUqIAW tI+2 idn dy AwDwr auqy py-ien Aqy py-AwaUt kIqy gey hox[

py-ien : rkm / pRqIBUqIAW dy py-ien qoN Bwv, dlwlW dy KwiqAW qoN AYkscyNj dy Kwqy iv`c rkm / pRqIBUqIAW dw trWsPr kIqw jWdw hY[ py-AwaUt : rkm/ pRqIBUqIAW dy py-AwaUt qoN Bwv, brokr dy Kwqy qoN gwhk dy Kwqyiv`c rkm/ pRqIBUqIAW nUM trWsPr kIqy jwx qoN huMdw hY[

swvDwnI : - ies g`l dw iDAwn r`Ko ik py-ien / py-AwaUt dy idn sYtlmYNt

qoN pihlw quhwfy bYNk / fImYt Kwqy iv`c rkm / pRqIBUqIAW kwPI igxqI iv`c mOjUd hox[

- v`fI igxqI iv`c rkm / pRqIBUqIAW dy auplb`D nw hox qy jurmwnw pY skdw hY, ijs nwl lwizmI qOr auqy invySk nUM nukswn cu`kxw pYNdw hY[

iekrwrnwmw :

iekrwrnwmw stwk brokr vloN kIqy gey tryf dw sbUq hY[ieh iek kwnUMnI dsqwvyj hY, ijs iv`c pRqIBUqIAW dI KrId / &ro^q hoeI hovy, tryf dI kImq, tryf dw smW, brokyj Awid trWjykSn dw ivvrx Swiml huMdw hY[iekrwrnwmw nUM sQUl rUp jW ielyktRwink rUp iv`c jwrI kIqw jWdw hY[ jy qusIN ielyktRwink iekrwrnwmw dI cox krdy ho qW qusIN stwk brokr nUM quhwnUM Awpxw eImyl AweIfI dw ibErw dyxw huMdw hY[ Aijhy ielyktRwink iekrwrnwmw ifjItl rUp qoN hsqw^irq,

Page 25: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 25 ~

gupq rUp Aqy iksy vI CyVCwV dy ibnw hoxI cwhIdI hY[ invySk vloN Aijhy iekrwrnwmw nUM Biv`K leI sur`iKAq r`Ky jwxy cwhIdy hn, ikauNik ies dw AiqAMq mh`qv huMdw hY[Kws qOr qy, iksy g`l auqy ivvwdies dI loV pY skdI hY[

swvDwnI : - tryf kwrjSIl hox dy 24 GMitAW dy AMdr stwk brokr vloN

iekrwrnwmw jwrI krnw huMdw hY[ iekrwrnwmy iv`c iksy vI qrHW dw AMqr hox dy mwmly iv`c invySk nUM qurMq stwk brokr nwl crcw krnI cwhIdI hY[

- bwzwr iv`c Awrfr dyx vyly iekrwrnwmw iv`c vrixq ivvrx nwl quhwfy vloN irkwrf dI iPr qoN jWc krnI cwhIdI hY[ iksy vI qrHW dw AMqr hox qy qurMq Awpxy brokr dw sMprk krnw cwhIdw hY[

gwhk vloN id`qy gey Awrfr dw irkwrf: gwhk vloN Awrfr dy sbUq r`Kx qoN bwd hI stwk brokr tryf nUM kwrjSIl kr skdy hn[ Aijhy Awrfr (1) gwhk vloN iliKq qy hsqwKirq, (2) tylIPon irkwirfMg, (3) AiDkwirq eImyl qoN Byjy gey eImyl, (4) ieMtrnyt trWjykSn leI lWigg, (5) mobweIl Pon rwhIN Byjy gey sMdySW dw irkwrf, (6) iksy hor FMg nwl kwnUMnI rUp qoN qsdIk kIqy jw skdy hn[

invySkW nUM AYsAYmAYs Aqy eImyl Alrt:

invySk AYsAYmAYs Aqy eImyl Alrt suivDw dw ivklp cux skdy hn, ijs rwhIN auh Awpxy tryifMg Aqy fImYt Kwqy iv`c hox vwly iksy vI tryifMg / lYx-dyx gqIivDI leI AYsAYmAYs Aqy eImyl Alrt ibnW PIs dy pRwpq kr skdy hn[ ies suivDw dw lwB cukx leI, invySkW nUM Awpxy mobweIl nMbr Aqy eImyl AweIfI vI brokr nwl sWJy krny cwhIdy hn Aqy inXimq rUp qoN aunHW dy SyAr dlwlW Aqy ifpoiztrI sihBwgIAW nwl Apfyt kIqw jwx cwhIdy hn[

Page 26: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 26 ~

clMq Kwqy dI pRmwximkqw (rinMg AkwaUNt AQwirtI) :

Awm qOr auqy, brokr vloN trWjykSn (KrId / &roKq) dw smJOqw rkm / pRqIBUqIAW dw py-AwaUt 24 GMitAW dy AMdr kIqw jWdw hY[ hwlWik, jy qusIN inXimq rUp qoN stwk AYkscyNj iv`c SyArW dw vpwr krdy ho qW qusIN iek stwk brokr nUM iek clMq Kwqw bxwey r`Kx leI pRmwixq kr skdy ho, ijs nwl quhwfy SyAr jW PMf, ijho ijhw vI mwmlw hovy, stwk brokr dy nwl iek v`Kry Kwqy iv`c r`iKAw jweygw[ clMq Kwqy qoN pRqIBUqIAW iv`c lYx dyx krn iv`c AwswnI huMdI hY, ijs nwl brokr kol cl rhy Kwqy iv`c SyAr jW PMf Biv`K dy lYx dyx dy inptwry krq`vW dI qrHW smw jWdy hn[

invySkW leI clMq Kwqw KolHy jwxw svY ie`Cq suivDw hY Aqy aunHW leI PwiedymMd hY, jo vwr-vwr pRqIBUqIAW dI KrId qy &ro^q krdy hn[ clMq Kwqy dI imAwd inSicq kIqI jw skdI hY Aqy aus nUM iksy vI vyly r`d kIqw jw skdw hY[ brokr gwhk vloN cuxy gey 90 idnW / 30 idnW Gto-G`t iek vwr rkm Aqy pRqIBUqIAW dw sYtlmYNt krdw hY[

tryf dI pRmwixkqw :

quhwfy Kwqy iv`c kwrjSIl tryfW nUM pRmwixkqw leI AYkscyNjW dI vybsweItW auqy auplb`D tryf vyrIiPkySn jW pRmwixkqw mwfXUl iek bhuq hI srl aupkrx hY[ tryfW dw fytw tI+1 dy idn auqy auplb`D hoeygw[

lwB guMjwieS (mwrijn mnI) qoN kI Bwv hY ?

mwrijn mnI jW lwB guMjwieS, AYkscyNj Aqy klIAirMg kwrporySn vloN inrDwirq kIqI jWdI hY Aqy Awpxy vloN iksy vpwr nUM kwrjSIl krn qoN pihlw dlwlW rwhIN invySkW qoN ie`kTI kIqI jWdI hY[mwrijn

Page 27: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 27 ~

mnI nUM iek invySk vloN ZYr Bugqwn PMf jW pRqIBUqIAW dI ZYr iflIvrI dy joi^m nUM G`t krn leI ie`kTw kIqw jWdw hY[

stwk brokr Aqy ifpoiztrI sihBwgIAW qoN Kwqy dw ivvrx lYxw

qusIN Awpxy vloN kIqy gey trWjykSn (lYx-dyx) sMbMDI mwisk irport, iqmwhI irport ijhIAW irportW nUM brokrW Aqy ifpoiztrIz qoN inXimq rUp iv`c ibnw iksy PIs dy hwisl kr skdy ho[ifpoiztrIz Aqy stwk AYkscyNj quhwfy Kwqy iv`c hoey trWjykSn bwry quhwfy rijstrf mobweIl nMbr jW eImyl AweIfI auqy quhwnUM sUicq kr skdy hn[ jy quhwnUM koeI sMdyS smJ iv`c nw Awey qW bYNk, ifpoiztrI, ifpoiztrI sihBwgI, stwk AYkscyNj, brokr nwl mudw sulJw skdy hn jW qusIN ies sMdrB iv`c hor syD jW jwxkwrI lYx leI sybI dy tol PrI hyYlplweIn auqy Pon kr skdy ho[smyN smyN auqy Alrt Aqy Kwqw ivvrx pRwpq krn leI ivcoilAW nwl Awpxw sMprk hmySw bxwey r`Ko[ irport nw imlx qy qusIN sMbMDq sMsQw nwl mudw cuk skdy ho[

qusIN brokr rwhIN ivDI pUrvk hsqw^r kIqy rkm Aqy pRqIBUqIAW dy bkwieAw rkm (bYlyNs) dw ivvrx hr swl 31 mwrc nUM pRwpq kr skdy ho[

sMXukq Kwqw ivvrx (sIeyAYs)

sMXukq Kwqw ivvrx (sIeyAYs) iek ie`kl / sMXukq Kwqw ivvrx hY, ijs iv`c hr mhIny dOrwn iek invySk vloN fImYt Kwqy iv`c kIqy gey swry imaucuAl PMf Aqy hor pRqIBUqIAW iv`c kIqy gey iv`qI trWjykSnW dw ivsiqRq ivvrx idKwauNdw hY[ sIeyAYs aunHW KwiqAW leI jwrI kIqw jWdw hY, ijs iv`c iek mhIny dOrwn iv`qI lYx dyx jW trWjykSn hoey hox Aqy ies iv`c Dwrk smwn hox, jo ienkm tYks prmwnyNt AkwaUNt nMbr (pIeyAYn) XwnI pYn nMbr nwl pCwxy jWdy

Page 28: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 28 ~

hox[ imaucuAl PMf Aqy ifpoiztrIz leI mwisk AwDwr auqy sIeyAYs pYdw kIqw jWdw hY, jo pYn kwrf (pIeyAYn) leI huMdw hY[

ApRq`K bwzwr (fyrIvyitvyz mwrkIt)

ApRq`K bwzwr jW fyrIvyitvyz Aijhw iv`qI sMswDn hY, jo Awpxw mul AMqrinihq pRqIBUqI jW iv`qI sMswDn qoN pRwpq krdy hn[ swDwrx, kmoiftI (pdwrQ) Aqy mudrw (kryNsI) Awid ies dy AMqrinihq auqpwd hn[

ApRq`K bwzwr dw pRwiemrI vrqoN aunHW dI siQqI nUM bxwey r`Kx Aqy mul dy joi^m nUM G`t krn leI hY[ hYijMg Bwv pRqIr`iKAw nIqI mUl rUp iv`c iek joi^m pRbMDn rxnIqI hY, ijs iv`c invySk iksy vI pRqIkUl mu`l dy auqwr-cVwA dy joi^m nUM G`t krn leI rxnIiqk qOr qy dUjy aupkrxW iv`c invyS krdy hn[

fYrIvyitvyz bwzwr dy iKfwrI hyjr, stybwz Aqy ivcoly ho skdy hn, jo iviBMn siQqIAW iv`c v`K v`K BUimkw inBw skdy hn[

Biv`KvwdI (iPaUcrsz) Aqy ivkilpk , ijnHW nUM Awm qOr auqy AYPAYNfE ih`sy dy rUp iv`c jwixAw jWdw hY, jo iskEirtIz mwrkIt dy fYrIvyitvyz ih`sy dw zrUrI ih`sw huMdy hn[ Biv`KvwdI Aqy ivkilpk fYrIvyitvyz dy do iviBMn pRkwr hn[

Biv`KvwdI iekrwrnwmy qoN Bwv Biv`K dI koeI iqQI auqy pUrblI inrDwirq dr auqy iek AMqrinihq auqpwd dI KrId jW &ro^q dw pRmwixk AYkscyNj tryifMg iekrwrnwmw huMdw hY[

ivkilpk iekrwrwnwmw Aijhw iv`qI sMswDn hY, jo AOpSn dy KrIddwr nUM inrDwirq mul auqy inrDwirq iqQI auqy ivklp dI vrqoN krn dw AiDkwr dyNdw hY, prqUM Aijhw krn leI zor nhIN pwauNdw[

kwl ivklp iek Aijhw iv`qI sMswDn hY, jo ies dy KrIddwr nUM inrDwirq iqQI Aqy kImq auqy ivklp dI vrqoN krn dw AiDkwr

Page 29: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 29 ~

dyNdw hY, prqUM Aijhw krn leI mzbUr nhIN krdw[ kwl ivklp iek AMqrinihq sur`iKAw nUM KrIdx dw AiDkwr dyNdw hY Aqy aus ADIn id`qy gey ivklp nUM AMqrinihq sur`iKAw nUM vycx dw AiDkwr dyNdw hY[ jdoN auh iek ivklp iekrwrnwmw KrIddy hn qW invySkW qoN pRIimAm ilAw jWdw hY[

ikrpw kr ky iDAwn idE ik fYtIvyitvyz jW ApRq`K bwzwr ADIn auc joi^m vwly auqpwd huMdy hn Aqy ijnHW dI vrqoN mu`K rUp iv`c pRqIr`iKAw audySW leI kIqI jWdI hY[ ieh prcUn jW Kudrw invySkW dy vDyry Xog nhIN huMdI[

imaucuAl PMf

imaucuAl PMf ADIn keI invySkW qoN Dn ie`kTw kIqw jWdw hY Aqy ies Dn nUM stwk, bWfz, Sort trm mnI mwrkIt XMqrW, hor pRqIBUqIAW Aqy sMpqIAW jW ienHW invySW dy kuJ sMXojn iv`c invyS kIqw jWdw hY[ iksy vI Xojnw nUM SurU krn qoN pihlw swry imaucuAl PMfW nUM sybI vloN rijstrf hoxw lwzmI huMdw hY[

imaucuAl PMf nUM imaucuAl PMf skIm dy audySW dy AwDwr auqy v`K v`K SRyxIAW iv`c vMifAw jw skdw hY[ ienHW XojnwvW dI rcnw iviBMn pRkwr dy invySkW, joi^m qoN bcx vwly invySkW (Aijhy invySk mUl rUp iv`c au`c joi^m lYx qoN bcdy hn, ijnHW nUM rUVHIvwdI invySk ikhw jWdw hY), audwrvwdI invySk (QoVw joi^m lYx vwly invySk) Aqy Aiq mh`qvwkWKI invySk (auc irtrn nUM joi^m lYx leI iqAwr invySk) dIAW loVW nUM iDAwn iv`c r`K ky kIqI jWdI hY[

XojnwvW dy AwDwr auqy imaucuAl PMf dw vrgIkrx :

imaucuAl PMf nUM 5 XojnwvW dy AwDwr auqy vMifAw jw skdw hY, jo ies pRkwr hY :

Page 30: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 30 ~

1). swDwrx (iekuiktI) XojnwvW : ieh imaucuAl PMf muK qOr qy stwk Aqy SyArW iv`c invyS krdw hY[

2). irx (fyibt) XojnwvW : ieh imaucuAl PMf mu`K rUp iv`c bWfz Aqy tryjrI ibl ijhI inSicq Awmdn pRqIBUqI iv`c invyS krdw hY[

3). imSirq XojnwvW : ieh imaucuAl PMf do jW aus qoN v`D sMpqIAW ijvyN ik iekuiktIz, inSicq Awmdn, nkd Awid iv`c invyS krdw hY[

4). hl AwDwirq XojnwvW : imaucuAl PMf XojnwvW, injI qOr qy ijvyN : syvw mukqI Aqy b`icAW dI pVHweI Awid ijhy tIicAW Anuswr invyS krdw hY[

5). hor XojnwvW : dUjIAW hor XojnwvW ijvyN sUcIb`D PMf, AYkscyNj tryiff PMf (eItIAYP) Awid iv`c invyS krdw hY[

imaucuAl PMf iv`c invyS ikvyN kIqw jweyN ?

Awm qOr auqy imaucuAl PMf A^bwrW iv`c ieSiqhwr rwhIN pRkwiSq kIqy jWdy hn, jo nvIAW XojnwvW nUM pyS krn dI qwrIk pRkwiSq krdy hn[ invySk imaucuAl PMf dy eyjMtW Aqy ivqrkW nwl vI sMprk kr skdy hn, jo zrUrI jwxkwrI Aqy Awvydn Pwrm swry dys iv`c phuMcwaux leI PYly hoey huMdy hn[

imaucuAl PMf iv`c invyS krdy hoey, invySkW nUM sB qoN pihlw AwpxI kyvweIsI pRikRAw nUM pUrw krnw zrUrI huMdw hY[ koeI vI invySk sQUl rUp iv`c PMf dI iksy brWc jW rijstwr dy d&qr iv`c jw ky kyvweIsI dI pRikRAw nUM pUrw kr skdw hY[ Aijhw sMBv nw hox qy, ivkilpk qOr qy koeI vI ivAkqI Awpxy AwDwr kwrf Aqy pYn kwrf nMbr dI vrqoN kr ky vI kyvweIsI kr skdw hY[

iek vwr kyvweIsI pRikRAw pUrI ho jwx qoN bwd, invySk nUM aus Xojnw auqy inrxw lYxw huMdw hY, ijs iv`c auh invyS krnw cwhuMdw hY[ieh

Page 31: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 31 ~

inrxw joi^m sihn krn dI smr`Qw Aqy iv`qI tIicAW auqy AwDwirq huMdw hY[ jdoN invySk imaucuAl PMf dI iksy skIm dI cox kr lNYdw hY qW aus nUM aunHW nwl sMbMDq XojnwvW iv`c invyS krn leI loVINdy Awvydn Pwrm Brny pYxgy[ ies qrHW dIAW syvwvW pRdwn krn vwly eyjMtW Aqy ivqrkW rwhIN Aijhy Pwrm imaucuAl PMfW iv`c jmHw kIqy jw skdy hn[ Awvydn Pwrm Brdy hoey, invySk nUM aus iv`c Awpxw nW, AfRYs, Awvydn krn vwlIAW iekweIAW dI igxqI Aqy AijhI hor jwxkwrI dw izkr krnw zrUrI huMdw hY[ lwBAMS jW punrKrId dy audyS nwl imaucuAl PMf vloN BwvI iqQI iv`c jwrI kIqy gey iksy vI cYk jW frwPt dI vrqoN, koeI hor ivAkqI nw kr sky, es leI aus nUM Awpxw bYNk Kwqw nMbr dyxw cwhIdw hY[ bwd dI qwrIk iv`c AfRYs, bYNk Kwqw nMbr Awid iv`c iksy qrHW dw bdlwv hox dI sUcnw qurMq imaucuAl PMf nUM dyxI cwhIdI hY[

invySkW leI invyS pRikRAw vDyry srl bxwaux leI imaucuAl PMf hyT iliKq ivklp pyS krdw hY :

1). ivvsiQq invyS XojnwvW : inXimq AMqrwl auqy ivSyS Xojnw iv`c inSicq rkm dw invyS krn dI suuivDw auplb`D krvwauxw[

2). ivvsiQq inkwsI XojnwvW : inXimq AMqrwl auqy ivSyS Xojnw qoN inSicq rkm k`Fx dI suivDw auplb`D krvwauxw[

3). ivvsiQq trWsPr XojnwvW : inXimq AMqrwl auqy iek Xojnw qoN dUjI Xojnw iv`c Dn dw trWsPr krn dI suivDwauplb`D krvwauxw[

imaucuAl PMf dy auqpwd auqy lybl lgwauxw :

sybI dy idSwinrdySW Anuswr, imaucuAl PMf XojnwvW dI lybilMg Xojnw ivcly joi^m dy p`Dr Anuswr kIqI jWdI hY Aqy aus nUM irsk-

Page 32: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 32 ~

E-mItr auqy drswieAw jWdw hY[ irsk-E-mItr dy iviBMn lyblz inmn iliKq hn :

irsk-E- mItr

- G`t : invyS dI mUl rkm auqy G`t joi^m huMdw hY[ - m`Dm G`t : mUl rkm auqy m`Dm joi^m huMdw hY[ - m`Dm : pUMjI auqy m`Dm p`Dr dw joi^m huMdw hY[ - m`Dm au`c : pUMjI auqy m`Dm au`c joi^m huMdw hY[ - au`c : AOsq drjy qoN aucyry p`Dr dw joi^m huMdw hY[

iksy vI ivSyS Xojnw iv`c invyS krn vyly eyjMtW Aqy ivqrkW vloN id`qy jwx vwly kmISn Aqy qohPy invySkW nUM zrUr id`qy jwxy cwhIdy hn[ dUjy pwsy aunHW nUM imaucuAl PMf dy pYr-icnHW auqy ivcwr krnw cwhIdw hY,aunHW nUM audyS Aqy sUicq inrxy lYxy cwhIdy hn[

AYkscyNj tryiff PMf (eItIAYP) :

AYkscyNj tryiff PMf (eItIAYP) iek sur`iKAw hY, jo sUckWk, kmoiftI (pdwrQ), bONf, sUcIb`D (ieMfyks) PMf vloN sMpqIAW dy AMk, ieMfks PMf Awid auqy nzr r`Kdw hY Aqy ienHW rwhIN pRqIBUqI bwzwr iv`c kwrobwr kIqw jWdw hY[ dUjy SbdW iv`c, eItIAYP Aijhy sUcIb`D PMf hn, jo sUckWk, inPtI Awid auqy nzr r`Kdy hn[jdoN qusIN iksy eItIAYP dy SyAr / XUint KrIddy ho qW qusIN Asl iv`c iek portPoilE dy SyAr / XUuint KrIddy ho, jo ieMfyks dy pRdrSn auqy nzr r`Kdw hY[ eItIAYP isr& aunHW vloN trYk (nzr ADIn) kIqy gey sUcIb`D jW ieMfyks dy pRdrSn nUM drswauNdw hY[ inXimq imaucuAl PMfW dy ault, eItIAYP stwk AyYkscyNj auqy iek Awm stwk vWg vpwr krdw hY Aqy kwrobwr iv`c QoVI ijhI hlcl hox qy eItIAYP dy mu`l iv`c bdlwv Aw jWdw hY[ eItIAYP dw kwrobwrI (tryifMg) mu`l aus AMqrinihq stwk dI Asl sMpqI dy mul auqy inrBr krdw hY, ieh ausy mu`l nUM drswauNdw hY[ eItIAYP, Awm qOr auqy

Page 33: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 33 ~

imaucuAl PMf XojnwvW dI qulnw iv`c ieh au`c rozwnw dI qrlqw Aqy G`t PIs hY[ pRqIBUqI jW sur`iKAw bwzwr (iskEirtIz mwrkIt) iv`c iSkwieqW dw inptwrw : sybI skors, AwrbItrySn (swlsI ivDI), Zbn kIqI geI rkm (ifPOltr klym) pRqIBUqI bwzwr nwl sMbMDq iSkwieq dy mwmly iv`c qusIN pihlw ies nwl sMbMDq ivcoly jW kMpnI nwl sMprk kr skdy ho[ sMbMDq ivcoly jW kMpnIAW iv`c quhwfIAW iSkwieqW dy inptwry dI suivDw auplb`D huMdI hY[ jy iPr vI quhwfI iSkwieq dw inrwkrx nhIN huMdw qW qusIN sMbMDq stwk AYkscyNj jW ifpoiztrI nwl sMprk kr skdy ho[ jy qusIN Ajy qk kIqI geI kwrvweI nwl squMSt nhIN qW qusIN AwpxI iSkwieq vyb AwDwrq kyNdrI iSkwieq invwrx dy zrIey sybI iv`c drz krvw skdy ho, ijs nUM skors ikhw jWdw hY (sybI iSkwieq invwrx pRxwlI)[ skors dw pqw http://scores.gov.in. hY[ skors bwry vDyry jwxkwrI leI qusIN sybI dy tOl PrI hylp lweIn nMbr- 1800 22 7575 Aqy 1800 266 7575 auqy Pon kr skdy ho[ jy qusIN AwpxI iSkwieq skors auqy kIqI hY qW qusIN ik`DroN vI, ik`QoN vI ies g`l dw pqw AOnlweIn qoN l`gw skdy ho ik quhwfI iSkwieq iks p`Dr auqy pujI hY[ stwk AYkscyNj dw invySk syvwvIN sYl (ieMvystr srivsz) ieMvystr srivsz sYl invySkW dy pRSnW Aqy iSkwieqW dw inptwrw krdw hY Aqy ivvwdW dy ArD inAWiek smwDwn leI AwrbItrySn ivDI pRdwn krdw hY[ stwk AYkscyNj AYnAYseI siQq invySk iSkwieq smwDwn pYnl (AweIjIAwrpI) Aqy bIAYseI il. siQq invySk iSkwieq smwDwn

Page 34: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 34 ~

kmytI dy zrIey invySkW dIAW iSkwieqW dw inptwrw krn dI suivDw pRdwn krdw hY[ AwrbItrySn qMqR (swlsI ivDI) invySk Aqy stwk brokr ivckwr ivvwd ivcly smwDwn dI ArD inAWiek pRikRAw nUM AwrbItrySn ikhw jWdw hY[ jdoN dovW iDrW ivcoN iksy iek iDr nUM ieMj l`gdw hY ik dUjy p`K vloN vI stwk AYkscyNj dI iSkwieq inptwrw pRikRAw dy zrIey iSkwieq dw sMqoSmeI hl nhIN hoieAw qW iDrW stwk AYkscyNj iv`c auplb`D AwrbItrySn pRikRAw dw rwh cux skdy hn[ invySkW dy iSkwieqW inptwrw kyNdrW dI sUcI, AwrbItrySn pRikRAw Aqy PIs Aqy Bugqwn sMbMDI hor jwxkwrI qusIN stwk AYkscyNjW dIAW vybsweItW qoN lY skdy ho[ bydwvw SyArW jW Bugqwn nw kIqI geI rkm sMbMDI jwxkwrI – AweIeIpIAYP invySkW dI jwgrUkqw Aqy invySkW dy ih`qW dI r`iKAw nUM iDAwn iv`c r`Kdy hoey kMpnIz AYkt, 2013 dy sykSn 125 dy qihq invySk is`iKAw Aqy sur`iKAw PMf (AweIeIpIAYP) nUM sQwipq kIqw igAw[AweIeIpIAYP pRwiDkrx iek kwnUMnI sMsQw hY, ijs dw gTn kMpnI AYkt, 2013 dI Dwrw ADIn kIqw igAw hY[ swry lwBAMSW Aqy SyAr , jo lgwqwr s`q virHAW qk AdwiegI qoN ibnw Aqy lwvwirs bxy rihMdy hn, aunHW sMbMDq kMpnIAW vloN invySk is`iKAw Aqy sur`iKAw inDI pRwiDkrx (AweIeIpIAYP) nUM sONp id`qw jWdw hY[ invySk jW aunHW dy aunHW dy pRqIinDIAW nUM AxAdwiegI lwBAMS Aqy lwvwirs SyArW nUM pRwpq krn leI AweIeIpIAYP pRwiDkrx nUM Awpxw dwvw pyS krn dI loV huMdI hY[

Page 35: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 35 ~

vDyry jwxkwrI leI invySk hyTiliKq vybsweIt auqy jw ky dyK skdy hn: http://www.iepf.gov.in/IEPF/refund.html

Page 36: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 36 ~

AnubMD-1

(pRqIBUqI bwzwr iv`c invyS / kwrobwr (tryifMg) krdy hoey

kI krnw cwhIdw hY qy kI nhIN krnw cwhIdw)

kI krnw cwhIdw hY

pRqIBUqI bwzwr iv`c pUMjI invyS dI loVW leI sybI qoN rijstrf invyS slwhkwr qoN slwh lYxI cwhIdI hY[

Awpxy invyS dw audyS Aqy joi^m lYx dI smr`Qw nUM iDAwn iv`c r`K ky invyS krnw cwhIdw hY[

Awpxy vloN kIqy gey trWjykSn dy 24 GMitAW dy AMdr kwnUMnI iekrwrnwmy/ puStI p`qr pRwpq krn auqy zor idE[ inXimq rUp qoN Awpxyy fImYt Kwqy iv`c portPoilE dI jWc krdy rihxw cwhIdw hY[

hsqw^r krn qoN pihlw swry dsqwvyj iDAwn nwl pVHo[ Awpxy Kwqy auqy lwgU hox vwly swry Bugqwn / PIs Aqy brokyj dw

irkwrf r`Kxw cwhIdw hY[ hsqw^r kIqy gey dsqwvyj, Kwqw stytmYNt, pRwpq hoieAw

iekrwrnwmw Aqy kIqy gey Bugqwn dw irkwrf r`Ko[ smyN smyN auqy AwpxIAW iv`qI loVW / tIicAW dI dubwrw smIiKAw krdy

rho Aqy ies nUM pRwpq krn dIAW sMBwvnwvW nUM inSicq krn leI Awpxy portPoilE dI vwr-vwr smIiKAw krdy rho[

hmySw bYNikMg cYnlW dy mwiDAm qoN hI Awpxy trWjykSn dw Bugqwn krooN XwnI nkd iv`c koeI sOdw nw kroN[

AwpxI jwxkwrI nUM hmySw Apfyt r`KoN[ Awpxy AfRYs, bYNk stytmYNt, eImyl AweIfI jW mobweIl nMbr iv`c bdlwv hoieAw hovy qW Awpxy stwk brokr jW dlwl / ifpoiztrI sihBwgIAW nUM sUicq kroN[hux ism kwrf iv`c keI nMbr dI shUlq hox kwrx invySk Awpxy sMbMDq

Page 37: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 37 ~

Kwqy nwl ieko hI nMbr nUM joV skdy hn[(swry mh`qvpUrx trWjykSn leI mobweIl nMbr AiqAMq mh`qvpUrx huMdw hY[)

Awpxy swry invySW leI mnonIq dI suivDw dw lwB cu`kxw cwhIdw hY[ fImYt Kwqy iv`c iek qoN v`D mnonIq mYNbrW dI Cot pRwpq hY[

Awpxy clMq Kwqy (inrDwirq kIqy gey 30 / 90 idn) dI inXimq jWc krdy rho[

inXimq rUp nwl Awpxy clMq Kwqy dI smIiKAw krdy rho[ inXimq rUp nwl Awpxy tryifMg Kwqy dI jWc-pVqwl Aqy smIiKAw

krdy rihxw cwhIdw hY[ tryf jW kwrobwr nwl sMbMDq rozwnw Awaux vwly AYsAYmAYs Aqy

AYkscyNj qoN imly eImyldI inXimq jWc krdy rhoN[ tryifMg mNYbr kol r`Ky gey tryifMg Kwqy iv`c PMf Aqy pRqIBUqIAW dy

bYlyNs sMbMDI AYkscyNj qoN imly mwisk AYsAYmAYs Aqy eImyl dI inXimq jWc krdy rhoN[

kI nhIN krnw cwhIdw :

krz lY ky kdy invyS nw kroN[ Axrijstrf brokrz jW Axrijstrf ivcoilAW nwl kdy sOdw

nw kroN[ ivcoly nUM kdy loVINdI dlwlI jW PIs qoN v`D Bugqwn nw kroN[ SrqW Aqy inXmW nUM smJy ibnw iksy vI dsqwvyj auqy kdy hsqw^r

nw kroN[ koeI vI iekdm KwlI Pwrm jW iflIvrI idSw inrdySW auqy

hsqw^r nw kroN[ stwk brokr / ifpoiztrI sihBwgIAW dy p`K iv`c kdy mu^qwrnwmw

jW pwvr AwP AtrnI jwrI nw kroN[jy qusIN pwvr AwP AtrnI jwrI krnw cwhuMdy ho qW ies iv`c swvDwnI vrqoN Aqy iksy ivSyS nUM hI ieh h`k idE[

Page 38: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 38 ~

iksy ivvwd dy mwmly iv`c, bhuqI dyr nw krdy hoey, shI vkq auqy ivcoly / stwk AYkscyNj jW sybI nUM iliKq iv`c iSkwieq kroN[

f`bw tryifMg ZYr kwnUMnI hY[ jy quhwnUM l`gdw hY ik lwgq dI idRStI qoN ieh ssqw hY qW vI f`bw tryifMg qoN dUr rhoN, ikauNik ies iv`c sur`iKAw Aqy stwk AYykscyNjW qoN iml rhI gwrMtI dw koeI lwB nhIN imldw[

BVkIly suJwvW auqy XkIn kr ky koeI invyS nw krooN, ikauNik Aijhy suJwE aunHW lokW vloN hI PYlwey jWdy hn, jo ivk nhIN rhIAW pRqIBUqIAW nUM bwzwr iv`c auqwrnw cwhuMdy hn[ BVkIly suJwvW dw pRswr ZYr kwnUMnI hY, ijs bwry sybI nUM sUicq krnw cwhIdw hY[

iksy nwl Awpxy AOnlweIn Kwqy dy pwsporf nMbr dw Awdwn pRdwn nhIN krnw cwhIdw[ vwr-vwr pwsporf nMbr bdldy rihxw cwhIdw hY[

poNzI (Brimq) XojnwvW, Axrijstrf ict PMf, sMXukq invyS jW ifpoijt Xojnw iv`c invyS nw kroN[

Awpxy kyvweIsI dsqwvyj iv`c iksy vI sQwn nUM KwlI nw C`fo[ jy qusIN kMipaUtr qoN piricq nhIN qW kdy ifjItl iekrwrnwmy dw

ivklp nw cuxoN[

Page 39: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 39 ~

AnubMD -2

(invySkW dy AiDkwr Aqy Prz)

invySkW nUM hyT iliKq AiDkwr pRwpq huMdy hn :

AYkscyNj qoN invySk nUM ivSyS gwhk nMbr (XUnIk klwieMt kof) pRwpq krn dw AiDkwr hY[

ivcoly vloN iqAwr kIqI geI kyvweIsI Aqy hor dsqwvyjW dI kwpI pRwpq krn dw h`k hY[

isr& Awpxy XUsIsI iv`c hI tryf krn dw[ mYNbr nwl SrqW pUrIAW hox qoN bwd hI Awrfr r`Kx dw[ ibhqrIn mu`l pRwpq krn dw[ kIqy gey trWjykSn dw iekrwrnwmw pRwpq krn dw[ lgwey gey PIsW dw ivvrx pu`Cx dw[ smyN smyN auqy Dn Aqy pRqIBUqIAW pRwpq krn dw[ tryifMg mYNbr qoN Kwqw stytmYNt pRwpq krn dw[ Kwqy dI sYtlmYNt bwry pu`Cx dw h`k[ sihmq AnusUcI Anuswr stytmYNt pRwpq krn dw[

invySkW dy Prz :

no Xor klwieMt (kyvweIsI) dsqwvyj Aqy aus nwl sMbMDq dsqwvyjW nUM iqAwr kr ky sONpxw[

tryifMg mYNbr nwl qYA kIqI jw rhIAW svYie`iCq SrqW nUM smJoN[ tryifMg mYNbr nUM id`qy gey AiDkwrW nUM smJoN[ joi^m Kulwsw dsqwvyj zrUr pVNoN[ auqpwd, kwrjSIl rUpryKw Aqy smyN sImw nUM smJoN[ mwrijn dw Bugqwn smyN isr kroN[ sYtlmYNt leI smyN smyN auqy pRqIBUqIAW nUM suprd krooN Aqy Dn dw

Bugqwn krdy rhoN[

Page 40: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 40 ~

tryfs dy ivvrx dI jWc krdy rhoN[ Dn Aqy pRqIBUqIAW dI hlcl jwnx leI bYNk Kwqy Aqy fIpI Kwqy

dI jWc kroN[ iekrwrnwmy Aqy Kwqy dI stytmYNt dI smIiKAw krdy rhoN[

Page 41: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 41 ~

AnubMD- 3

Axrijstrf invyS slwhkwr qoN swvDwnI vrqoN

sybI (invyS slwhkwr) inXmW, 2013 dy qihq sybI invyS slwhkwr nUM rijstrfkIqw jWdw hY[ ‘invyS slwhkwr’ XwnI koeI Aijhw ivAkqI, jo gwhkW nUM jW kuJ hor ivAkqIAW nUM jW ivAkqIAW dy smUh nUM invyS krn dI slwh dyx dy kwrobwr iv`c l`gw hoieAw hovy Aqy Awpxy Awp nUM iksy vI nW qoN invyS slwhkwr dy rUp iv`c d`sdw hovy[ dUjy SbdW iv`c, iek invyS slwhkwr iek Aijhw ivAkqI hY, jo invySkW nUM aunHW dIAW loVW, joi^m Aqy vwpsI dIAW au`mIdW nUM jwnx iv`c mdd krdw hY Aqy aus qoN bwd invyS dy inrxy lYNdw hY[

‘invyS slwh’ qoN Bwv pRqIBUqIAW jW invyS auqpwdW iv`c invyS krn, KrId &ro^q jW horW nwl sMbMDq slwh Aqy pRqIBUqIAW jW invyS auqpwdW qoN Xukq invyS portPoilE sMbMDq gwhk dy lwB dI slwh nwl hY, BwvyN auh iliKq hovy, mOiKk hovy jW lwB leI sMcwr dy iksy hor mwiDAm qoN hY, ijs iv`c gwhk dI Aqy iv`qI Xojnw dI jwxkwrI vI Swiml huMdI hY[ A^bwr, piqRkwvW, iksy vI ielktRoink jW pRswrx jW dUrsMcwr dy mwiDAm qoN id`qI geI koeI vI invyS slwh, jo jnqw leI ivAwpk rUp iv`c auplb`D hY, nUM ies audyS leI invyS slwh nhIN mMinAw jWdw[

invyS slwhkwr sybI qoN rijstrf hoxw zrUrI hY Aqy aus nUM ies nwl sMbMDq swry idSwinrdySW qy inXmW dw pwln krnw zrUrI huMdw hY[sybI rijstrf qoN ibnw invyS slwhkwr dy rUp iv`c kwrj krnw ZYr kwnUMnI hY[ sybI AijhIAW ZYr kwnUMnI pRivrqIAW nUM rokx leI Tos kdm cukx iv`c jqnSIl hY[kuJ byeImwn ivAkqI qy Axrijstrf sMsQwvW svY nUM rijstrf nhIN krvwauNdIAW Aqy idSwinrdySW dw

Page 42: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 42 ~

pwln vI nhIN krdIAW[ invyS slwhkwr dI sImw isr& invyS sMbMDI slwh dyx qk hI hY[ auh nkd jW pRqIBUqIAW nUM nhIN sBwl skdy[

kuJ rijstrf Aqy Axrijstrf iekweIAW invyS slwhkwr (AweIey) dy rUp iv`c kwrjSIl hn, ijnHW bwry sybI vloN kuJ pRivrqIAW bwry sUicq kIqw igAw hY, aunHW qoN swvDwn rihx dI loV hY :

- invyS lswhkwr vloN gwhkW nUM inSicq Awmdn dI pyS kIqI jWdI hY[

- BwrI mwqrw iv`c irtrn (munw&y) dy JUTy vwdy krn dy nwl gwhkW qoN BwrI PIs vsUlI jWdI hY[

- gwhk vloN AiqAMq PIs lYx dy c`kr iv`c gwhk dI joi^m lYx dI smr`Qw nUM iDAwn iv`c ley ibnw ims-syilMg (auqpwd lwB nUM vDwvw dyxw) vI kIqI jw rhI hY[ nukswn dI BrpweI leI gwhk vloN iSkwieq imlx qy invyS slwhkwr gwhk nUM au`c joi^m vwly auqpwd dI pySkS krdy hn Aqy vwdw krdy hn ik ies nwl quhwfy nukswn dI vsUlI ho jweygI[

- gwhk vloN tryifMg krdy hn[ - gwhk dI sihmqI dy ibnw hI au`c joi^m vwly auqpwdW leI Awpxy

vloN hI ies syvw nUM hor vDwauNdy jW bdldy rihMdy hn, jo gwhk dI joi^m lYx dI smr`Qw nwl myl nhIN KWdI hY[

- invyS slwhkwr vloN Krwb syvw id`qy jwx qy gwhk nUM nukswn sihxw pYNdw hY[

- irPMf sMbMDI mudy sulJwey nhIN jWdy[

bwzwr iv`c cl rhIAWgqIivDIAW qoN invySkW nUM jwgrUk Aqy Awpxy Awp nUM sur`iKAq rihx dI loV hY Aqy pUMjI bwzwr iv`c mwihr hox dw dwvw krn vwlIAW AijhIAW iekweIAW qoN swvDwn rihx dI loV hY[ invySkW nUM slwh id`qI jWdI hY ik auh sybI (invyS slwhkwr) inXmwvlI, 2013 dy qihq rijstrf invyS slwhkwr qoN hI slwh

Page 43: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 43 ~

pRwpq krn[AijhIAW iekweIAW dI sUcI https://www.sebi.gov.inauqyauplb`D hY[

invyS slwhkwr nwl sOdw krdy smyN kI krIeyN Aqy kI nw krIeyN

kIkrIeyN kI nw krIeyN -hmySw rijstrf invyS slwhkwr nwl hI sOdw kroN[ -sybI iv`c rijstrf slwhkwr dy rijstrf nMbr dI jWc zrUr krooN[sybI qoN rijstrf swry invyS slwhkwrW dI sUcI sybI dI vybsweIt (https.//www/sebi.gov.in) auqy auplb`D hY[ -pihlw ies g`l dI q`slI kr lE ik invyS slwhkwr kol kwnUMnI rijstrf pRmwxp`qr hY[ -Awpxy invyS slwhkwr nUM isr& aus dI PIs dw Bugqwn kroN[Aqy Awpxy kol ies Bugqwn dI rsId zrUr sMBwl ky r`KoN[ -invyS dI slwh lYx qoN pihlw Awpxy joi^m dI rUpryKw bwry aus qoN jwxkwrI pRwpq kroN[ -ies g`l auqy zor idE ik invyS slwhkwr quhwfy joi^m dI rUpryKw dy AwDwr auqy hI quhwnUM slwh dyvy Aqy auplb`D invyS ivklpW nUM iDAwn iv`c r`KoN[ -invyS slwhkwr dI slwh auqy kMm krn qoN pihlw ies nwl sMbMDq swry pRSn pu`Co Aqy Awpxy SMky qy SubHw dUr kroN[

- Axrijstrf iekweIAW rwhIN koeI sOdw nhIN krnw cwhIdw[ - invyS slwhkwr vloN pyS kIqIAW geIAW BRimq stwk mSvirAW qoN AwkriSq ho ky koeI sOdw nw kroN[ -invyS slwhkwr nUM pUMjI invyS krn leI kdy vI Awpxw Dn nw idE[ -inSicq irtrn (munw&y) dy c`kr iv`c nw pE[ qrksMgq invyS inrixAW qoN dUr rhoN[ -ieSiqhwrW Aqy bwzwr dIAW APvwhW qoN AwkriSq nw hovo[ -invyS slwhkwr jW aus dy pRqIinDI nwl Pon kwl jW sMdyS dy AwDwr auqy trWjykSn nw kroN[ -invyS slwhkwr vloN bwr-bwr kIqy gey sMdySW Aqy Pond y AwDwr auqy invyS krn dw inrxw nw lvo[ -invyS slwhkwr vloN pyS kIqy gey sIimq imAwd vwly ifskwaUNt (Cot) jW hor pRoqswhn qy qohiPAW Awid dy c`kr iv`c nw pvo[

Page 44: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 44 ~

-invyS krn qoN pihlw invyS dw joi^m Aqy sur`iKAw dI jWc zrUr kr lE[ -hmySw ivDI pUrvk hsqw^irq Aqy mohrb`D iliKq inXmW Aqy SrqW nUM pRwpq krn auqy zor idE[ iksy vI invyS slwhkwr nwl sOdw krn qoN pihlw Kws qOr qy slwhkwr dI PIs, XojnwvW Aqy isPwirSW dI SRyxI Awid SrqW Aqy inXmW nUM iDAwn nwl pVHo[ - trWjykSn krdy hoey swvDwnI vrqoN[ -Awpxy SMky Aqy iSkwieqW dy inptwry leI aupXukq AiDkwrIAW nwl sMprk kroN[invyS slwhkwr inSicq Aqy gwrMtImeI irtrn dI pySkS krdw hY, ies bwry sybI nUM sUicq kroN[

-quhwfI joi^m smr`Qw jW invyS tIicAW dy ivru`D jw ky jldbwzI iv`c krn dI Bu`l kdy nw kroN[

Page 45: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 45 ~

AnubMD-4

eyAYsbIey iv`c XUnIPweIf pymyNt ieMtrPys

invySk huxBugqwn pRxwlI dy rUp iv`c XUnIPweIf pymyNt ieMtrPys (XUpIAweI) dI vrqoN kr ky AweIpIE iv`c invyS kr skdy hn[ XUpIAweI iek AijhI pRxwlI hY, jo keI bYNk KwiqAW nUM iek ie`kl mobweIl AYplIkySn (iksy vI Bwg lYx vwly bYNk) iv`c, keI bYNikMg ivSySqwvW, AwswnI nwl PMf trWsPr Aqy mrcyNt Bugqwn nUM iek ie`kl qMqR iv`c ivlIn krn dI SkqI pRdwn krdI hY[

XUpIAweI dI vrqoN rwhIN ikvyN invyS kIqw jwey :

1). XUpIAweI rwhIN bolI lgwauxw : invySkW nUM AwpxI XUpIAweI AweIfI nwl Awvydn p`qr iv`c lgweI jwx vwlI bolI dw ivvrx Brnw cwhIdw hY[ Awvydn ivcoilAW nUM suprd kIqw jw skdw hY, jo stwk AYkscyNj iblifMg plytPwrm iv`c XuUpIAweI AweIfI nwl bolI dy ivvrx Aplof krngy[ stwk AYykscyNj jwrI krqw kMpnI vloN inXukq iekrwrnwmw / srpRsq bYNk nwl invySkW nUM XUpIAweI AweIfI sihq bolI dw ivvrx ielyktRwink rUp iv`c Byjygw[

2). PMf nUM rokxw : iekrwrnwmw / srpRsq bYNk, invySk dI Awvydn kIqI rkm dy brwbr Dn nUM rokx Aqy aus qoN bwd aus dy inrDwrx dy mwmly iv`c rkm nUM fyibt krn dI gujwirS krygI[ invySk vloN Dn rokx dI gujwirS svIikRq krn qoN bwd hI rkm invySkW dy Kwqy iv`c Byjx qoN vI rok leI jweygI Aqy invySkW nUM ies bwry sUicq kIqw jweygw[

3). inrDwrx dI pRikRAw qoN bwd SyArW leI Bugqwn : iek vwr SyArW dw inrDwrx hox qoN bwd, invySkW dy KwiqAW qoN rkm dI fyibt krn dI pRikRAw SurU hoeygI Aqy vDyry rkm dI rok nUM htwieAw

Page 46: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 46 ~

jweygw jW aus nUM AxblOk kIqw jweygw[ ieh pRikRAw invySkW rwhIN PMf nUM rokx vyly XUpIAweI ipn dI vrqoN kr ky id`qy gey pRwiDkrx dy AwDwr auqy hoeygI[

AweIpIE iv`c invyS krn leI XUpIAweI dI vrqoN krdy hoey iDAwn r`Kx vwly nukqy : -AwpxI XUpIAweI AweIfI iek Aijhy bYNk iv`c bxwE, ijs dw nW sybI dI vybsweIt auqy auplb`D sylP-srtIPweIN isMfIkyt bYNkW (AYssIbIAYs) dI sUcI iv`c Swiml hovy, jo iek jwrIkrqw bYNk dy rUp iv`c vI kwrj krdw hovy[ -sybI dI vybsweIt auqy auplb`D isr& mobweIl AYplIkySn Aqy XUpIAweI hYNfl dI vrqoN kroN[ijs dw aulyK vybsweIt jnqk muidAW iv`c XUpIAweI dI vrqoN krn leI mobweIl AYplIkySn dI sUcI iv`c kIqw igAw hovy[ -isr& iek isMfIkyt mYNbr jW iek rijstrf stwk brokr jW iek rijstwr Aqy trWsPr eyjMt jW iek ifpoiztrI sihBwgI leI ieko hI Bugqwn ivDI dy rUp iv`c XUpIAweI nwl Awpxw Awvydn Pwrm jmHw kroN[ -XUpIAweI auqy pRqI lYx dyx AweIpIE Awvydn dI sImw 2 l`K rupey hY Aqy ieh isr&Kudrw injI invySkW leI hI auplb`D hY[ -Qrf (qIjI) pwrtI XUpIAweI AweIfI jW Qrf pwrtI bYNk AkwaUNt dw iesqymwl krn vwly invySkW nUM ieh inrDwrx krn auqy ivcwr nhIN kIqw jweygw[

Page 47: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 47 ~

AnubMD-5

SbdwvlI

kRm sMkyqk SbdwvlI pUrx Sbd 1. eyAYmsI swlwnw r`KrKwv

Bugqwn 2.

eyAYsbIey blOk kIqI rkm nUM AYplIkySn rwhIN smrQn

3. bIAYsfIey fImYt Kwqy dIAW buinAwdI syvwvW

4. sIeyAYs sMXukq Kwqw stytmYNt 5. sIfIAYsAYl kyNdrI ifpwiztrI syvw

(Bwrq) ilimtyf 6. fImYt fImYtlwiezf 7. fIpI ifpwiztrI sihBwgI 8. AweIey invySk slwhkwr 9. AweIjIAwrsI invySk iSkwieq

invwrx kmytI 10. AweIjIAwrpI invySK iSkwieq

smwDwn pYnl 11. AweIpIE pRwiemrI jnqk

AwPr 12. kyAweIAYn kyvweIsI pRmwxpqr

nMbr 13. kyvweIsI Awpxy gwhk nUM jwxo 14. AYmAYlAYl bwzwr dy buinAwdI

ivcoly 15. AYmAYseI mYtropoiltn stwk

AYkscyNj AwP ieMfIAw il.

16. AYnAYsfIAYl rwStrI iskEirtIz ifpwiztrI il.

Page 48: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 48 ~

17. AYnAYseI il. rwStrI stwk AYkscyNj AwP ieMfIAw il.

18. pIeyAYn (pYn nM.) sQweI Kwqw nMbr 19. pIEey pwvr AwP AtrnI 20. AYssIEAwreIAYs

(skors) sybI iSkwieq inptwrw pRxwlI

21. sybI iskEirtIz Aqy AYkscyNj borf AwP ieMfIAw

22. AYsAYmAYs Sort mYsyj srivs 23. XUsIsI iviSSt gwhk kof 24. XUAweIfI iviSSt pCwx p`qr

Page 49: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 49 ~

spStIkrx :

ies pRkwSn iv`c kmIAW Aqy cUkW qoN bcx leI hr sMBv jqn kIqw igAw hY[ pRkwSk ies swmgrI dI vrqoN krn qy, iksy qrHW dy, iksy nUM vI, koeI nukswn hox qy izMmyvwr nhIN hY[

:sMXukq rUp qoN pRkwiSq

BwrqI iskEirtIz Aqy vtWdrw borf (sybI) bIAYseI il. nYySnl iskEirtIz ifpoiztrI il. nYySnl stwk AYkscyNj AwP ieMfIAw il. syNtrl ifpoiztrI srivsz (ieMfIAw) il. mytropoiltn stwk AYkscyNj borf AwP ieMfIAw

imqI :

pwTk iDAwn dyx :

ies pusiqkw dw audyS quhwnUM pRqIBUqI bwzwr bwry ivsiqRq Aqy buinAwdI jwxkwrI dyxw hY[ vDyry jwxkwrI leI qusIN sybI, bIAYseI, AYnAYseI, AYsfIAYl Aqy sIfIAYsAYl dIAW vybsweItW auqy jw ky dyK skdy ho[

Page 50: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 50 ~

AYPeyikaU Aqy AOnlweIn jwxkwrI hyT iliKq vybsweIt auqy auplb`D hY :

vybsweIt :www.sebi.gov.in

invySk (ieMvystr) vybsweIt :http://investor.sebi.gov.in

vybsweIt :www.bseindia.com

vybsweIt :www.nseindia.com

vybsweIt :www.nsdl.co.in

vybsweIt :www.cdslindia.com

vybsweIt :www.msei. in

Page 51: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 51 ~

Back Page

BwrqI iskEirtIz Aqy vtWdrw borf (sybI)

plwt nM. sI4-ey, ‘jI’ blwk, bWdrw kurlw kOmplYks,

bWdrw (pUrbI), muMbeI-400051

tylIPon : +91-22-26449000/ 40459000[

vybsweIt: https://www/sebi/gov.in

invySk vybsweIt : http://investor.sebi.gov.in

ieMtrAYkitv vuAwies irspONs isstm(AweIvIAwrAYs) :

tylIPonnM :+ 91-22-26449950/ 40459950

tOl PrI ieMvystr hYlplweIn : 1800 22 7575 Aqy

1800 266 7575

invySkW dI iSkwieq leI : http://scores.sebi.gov.in

bIAYseI il.

25 mMizl, pI.jy.twvrz, dlwl strIt, Port,

muMbeI-400 001

tylIPon nM : 022 22721233 / 34

vybsweIt :www.bseindia.com

eImyl AweIfI : [email protected]

Page 52: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 52 ~

nYSnl stwk AYkscyNj AwP ieMfIAw il.

AYkscyNj plwjw, sI-1, blwk jI

bWdrw kurlw kOmplYks, bWdrw (pUrbI),

muMbeI- 400 051

tylIPon nM : (022) 26598100- 8114

PYks nM.: (022) 26598120

nYSnl iskEirtIz ifpoiztrI il.

tryf vrlf, ‘ey’ ivMg

4 Aqy 5vIN mMizl, kmlw imls kMpwaUNf,

loAr pryl, muMbeI- 400 013

tylIPon nM : (022) 2499 4200, PYks nM : (022) 2497 6351

invySk hYlplweIn nM : 1800 22 990

vybsweIt :www.nsdl.co.in

syNtrl ifpoiztrI srivsz (ieMfIAw) il.

mYryQwn PXUcryks, ‘ey’ ivMg, 25vIN mMizl

mPqlwl imls kMpwaUNf

AyYn.AYm. joSI mwrg, loAr pryl (pUrbI),

Page 53: iskEirtIz mwrkIt (iek pusiqkw) invySkW dy nzrIey qoN smJx leI · 2020. 9. 28. · 2. kMpnI AYkt, 2013 ADIn iskEirtIz nUM jwrI r`Kx, inrDwrn Aqy trWsPr nUM inXimq krnw Aqy iskEirtIz

~ 53 ~

muMbeI – 400 013

tOl PrI hYlplweIn : 1800 200 5533

vybsweIt :www.cdslindia.com

mYtropoiltn stwk AYkscyNj AwP ieMfIAw il.

ivbigXor twvrz, cOQI mMizl

plwt nM. sI-62, trIfyNt hotl dy swhmxy,

bWdrw kurlw kOmplYks, bWdrw (pUrbI) , muMbeI- 400 098

dPqrI tylIPon nM : +91 22 6112 9000

mu&q pRswr leI