Tarih ncelemeleri Dergisi Cilt/Volume XXVI, Say/Number 1
Temmuz/July2011, 277-278
KIRIM TATAR YARLIKLARINDA TY (T) VE DER TERMLER
Aleksandr Nikolayevi SAMOYLOV
eviren: Serkan ACAR
Bu yaz hazrlamakta olduum mufassal Trke Ettleri [
] kitabmn bir meselesi zerine n tebli niteliindedir. Literatrde
Moskova arlarnn Krm hanlarna dedii bir hara teriminden bahsedildii
malumdur1. Sz konusu terim, Seyyid Muhammed Rzann tarihinde
[Tiyi=Ti] (s. 99), V. V. Velyaminov-Zernovun yaymlad Krm Hanl
Tarihine Dair Materyaller [ ]adl eserde ise ve ekillerinde
kaydedilmitir2. Krm Tatar yarlklar ile orijinal Eski Rusa
[belgeler] zerinde yaptm mukayeseli bir analiz sonucunda bu terimin
[Rusadaki] tam karlna ulatm: [Daa]. Orijinalinden okuyacak olursak
(s. 592): [Tiyi klurga buyurgay irdiler]; tercmesi: Tiyi alnmasn
emredecek idiler3. Ya da orijinal haliyle: 4
[Ala karn drt kiige ba tiyii zerdeva ve kiige ba tiyii sert ve
kiige]; tercmesi: Aa sansar krk drt kiiye ba tiyii, zerdeva [aa
sansar] krk kiiye ba tiyii ve sert [uzun sre krlarda, kyden uzakta
kalarak yozlam manda] kiiye. Osmanlnn
Makalenin orijinal ad: () - . . : . . 6, No: 15, . 1277-1278de
yaymlanan bu makale, 2005 ylnda A. N. Samoylovi toplu eserleri
ierisinde yeniden baslmtr (. . , . . ., , 2005, . 230-231).
Ar. Gr. Dr., Ege niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm,
Genel Trk Tarihi Anabilim Dal. Bornova-ZMR.
1 Kazm Bek, Es Sebs Seyyar, s. XX; Bud. Sl. I, 420; Smirnov,
Krmskoe Hanstvo, s. 427-482; Veselovskiy, O Turetsko-Tatarskom
Slove T.
2 Velyaminov-Zernov, Material. 3 Lakov, Pamyatniki
Diplomatieskih Snoeniy, s. 25. 4 Baskda hatal olarak eklinde
yazlmtr.
Krm Tatar Yarlklarnda Tiyi (Ti) Ve Dier Terimler
278
tiyi ya da ti terimi ile ilgili yorumu ise Es Sebs Seyyarn
belirtilmeyen bir nshasnda yazldr ve Prof. V. D. Smirnov tarafndan
sunulmutur5: . [Tiyi dei manasnadr flna deecek manasnadr]. imlasnn
biiminde yazm da vardr, bu sonuncusu fonetik deiime urayarak
eklinde de geer. Bu isim [tiymek, demek] fiilinden tremitir,
[dokunmak, demek, temas etmek], [dokunmak, erimek, elde etmek],
[uymak, uygun gelmek]. Bu Es Sebs Seyyardaki ifade ile de
uyumaktadr: [Istlah Tatar zere tiyi tabiri ile sl-i nukd ve tuhaf
irsalini ile].
anlamna gelen in tamamen ayn yazm di anlamna da gelmektedir.
Moskovadan Krma baka hediyelerle birlikte hann ve zadegnn istei
zerine balk dileri [ ] de gnderilirdi. Yani Prof. N. Veselovskiyin
de makalesinde (s. 330) izah ettii gibi mors dileri. Orijinal
Krm-Tatar yarlklarnda bu tr hediyeler her zaman sarahatle veya
ekillerinde yazlmtr ve hibir zaman balk dii sadece ti kelimesi ile
ifade edilmemitir. rnein (s. 745):
[Bargana yiberilgen tonlar hazine ve bleker tonlarna ve
balk tilerine ohamay alak ve naks bolup ve balk tileri burung
zamanlarda yiberilgen].
Orijinal yarlklar ile onlarn eski Rusa tercmeleri zerinde
mukayeseli bir alma yaparak, Moskovadan Krma gnderilen hara ve
hediyeler ile alakal baka terimleri de net bir biimde tespit etmek
mmkndr6:
: Ulu Hazine :
: Koltka : : Nokrat Akeleri :
: Selam : : Blek :
: Mbarek Bad : : Yarlga :
5 Smirnov, Krmskoe Hanstvo, s. 429. 6 Smirnov, Krmskoe Hanstvo,
s. 428.
/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict >
/JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false
/CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 300
/GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages true
/GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300
/GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2
/GrayImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeGrayImages true
/GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true
/GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict >
/GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict >
/JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false
/CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 1200
/MonoImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleMonoImages true
/MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200
/MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000
/EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode
/MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /CheckCompliance [ /None
] /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false
/PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000
0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true
/PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ]
/PDFXOutputIntentProfile () /PDFXOutputConditionIdentifier ()
/PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName () /PDFXTrapped
/False
/Description > /Namespace [ (Adobe) (Common) (1.0) ]
/OtherNamespaces [ > /FormElements false /GenerateStructure true
/IncludeBookmarks false /IncludeHyperlinks false
/IncludeInteractive false /IncludeLayers false /IncludeProfiles
true /MultimediaHandling /UseObjectSettings /Namespace [ (Adobe)
(CreativeSuite) (2.0) ] /PDFXOutputIntentProfileSelector /NA
/PreserveEditing true /UntaggedCMYKHandling /LeaveUntagged
/UntaggedRGBHandling /LeaveUntagged /UseDocumentBleed false
>> ]>> setdistillerparams> setpagedevice
