Kriterijumi za kategorizaciju javnih puteva.pdf

DIREKCIJA CESTA FEDERACIJE B&H

RS-FBiH/3CS - TEHNIKA SARADNJA U UPOTPUNJAVANJU I IZRADI TEHNIKIH SPECIFIKACIJA ZA PUTEVE

KRITERIJUMI

ZA KATEGORIZACIJU JAVNIH PUTEVA

Sarajevo /Banja Luka 2005

Tehnika saradnja u upotpunjavanju i izradi tehnikih specifikacija za puteve Kriterijumi za kategorizaciju javnih puteva

P.ref.: RS-FB&H/3CS Sveska 1, Sistem kategorizacije, Poglavlje 1-0 Strana 2 od 45

SADRAJ

1 UVOD .......................................................................................................................................................... 4

2 PRAVNE OSNOVE ................................................................................................................................... 5

3 OCJENA POSTOJEEG STANJA ....................................................................................................... 10

4 UREENJE U DRAVAMA LANICAMA EVROPSKE UNIJE .................................................... 12

4.1 PRIMJERI UREENJA U NEKIM ZEMLJAMA EU .................................................................................... 13 4.1.1 SLOVENIJA ......................................................................................................... 13 4.1.2 AUSTRIJA ........................................................................................................... 14 4.1.3 SAVEZNA REPUBLIKA NJEMAKA ....................................................................... 17 4.1.4 KRALJEVINA BELGIJA ......................................................................................... 19 4.1.5 NIZOZEMSKA ...................................................................................................... 20 4.2 ZAJEDNIKE KARAKTERISTIKE NAVEDENIH RJEENJA ................................................... 21

5 PRIJEDLOG KRITERIJUMA ZA KATEGORIZACIJU PUTEVA ................................................. 24

5.1 OSNOVE ZA PRIPREMU KRITERIJUMA ZA KATEGORIZACIJU JAVNIH PUTEVA ......... 24 5.1.1 POSTOJEE STANJE KATEGORISANIH PUTEVA .................................................. 24 5.1.2 KONCEPCIJA MREE PUTEVA SA STANOVITA URBANOG SISTEMA .................. 25 5.1.3 ADMINISTRATIVNA PODJELA ZEMLJE BOSNE I HERCEGOVINE ......................... 26 5.1.4 MOGUNOSTI RACIONALIZACIJE U PROJEKTOVANJU PUTEVA ......................... 28 5.1.5 MOGUNOSTI RACIONALIZACIJE U ODRAVANJU PUTEVA ............................... 28 5.1.6 ZAKLJUAK I PRIJEDLOG ................................................................................... 28 5.2 PRIJEDLOG KRITERIJUMA ZA KATEGORIZACIJU PUTEVA ............................................... 28 5.2.1 PRIJEDLOG KATEGORIJA PUTEVA, DEFINICIJE ................................................. 29 5.2.2 SAOBRAAJNA FUNKCIJA ................................................................................... 31 5.2.3 PROSTORNA FUNKCIJA ...................................................................................... 31 5.2.4 KRITERIJUMI ZA DEFINISANJE KATEGORIJE JAVNIH PUTEVA .......................... 33 5.2.4.1 Osnovni kriterijumi ................................................................................................................. 33 5.2.4.2 Dodatni kriterijumi ................................................................................................................. 34 5.2.4.3 Kriterijumi ogranienja u prostoru, koja se odnose na ivotnu sredinu ....................................... 35 5.2.4.4 Kriterijum dozvoljene uporednosti puteva ................................................................................ 36 5.2.4.5 Kriterijum zgusnutosti javnih puteva ........................................................................................ 37

6 PRIMJENA KRITERIJUMA PRI KATEGORIZACIJI JAVNIH PUTEVA ................................... 38

6.1 OSNOVNI PRINCIPI KATEGORIZACIJE ...................................................................................... 38 6.2 PRIMJENA KRITERIJUMA .............................................................................................................. 38 6.2.1 PRIMJENA OSNOVNOG KRITERIJUMA ............................................................... 38 6.2.2 PRIMJENA DODATNOG KRITERIJUMA ............................................................... 39 6.2.3 PRIMJENA KRITERIJUMA ZA UTVRIVANJE RAZLIKA IZMEU LOKALNIH PUTEVA I JAVNIH STAZA .............................................................................................. 40 6.2.4 NESKLADNOSTI NA GRANICAMA ........................................................................ 40 6.2.5 CILJEVI PRIMJENE KRITERIJUMA ...................................................................... 40



6.2.6 PRIMJER OBRAZACA ZA USTANOVLJAVANJE ISPUNJAVANJA KRITERIJA ZA KATEGORIZACIJU ......................................................................................................... 41

7 ZAKLJUAK ........................................................................................................................................... 42

7.1 POTREBNE PRAVNE OSNOVE ZA PROVEDBU KATEGORIZACIJE ..................................... 42 7.2 POSTUPAK KATEGORIZACIJE ...................................................................................................... 42



1 UVOD Geografski oblik regiona (dinarski, panonski i primorski svijet) kao i poloaj u Evropi, uticali su u proteklih nekoliko milenijuma na transportne pravce na teritoriji Bosne i Hercegovine. Naravno, vanu ulogu u tome imao je i ovjek sa svojim vjerskim, socijalnim, ekonomskim i vojnim tenjama. Istorijske promjene vanosti pojedinih kriterijuma uticale su na tok transportnih pravaca ne samo u prolosti ve i danas. Raznovrsnost putne mree, koja je u zadnjih 35 godina bila klasifikovana u tri kategorije (magistralne, regionalne i lokalne puteve), kao i na nekategorisane puteve, ve dugo vremena ne odgovara zahtjevima ispravnog upravljanja putevima, bez obzira na formalnog upravitelja putevima koji je u tom razdoblju nekoliko puta mijenjan. Naroito je Zakon o nacionalnim i samoupravnim putevima (1929-1932) predstavljao osnovu za upravnu podjelu javnih puteva; na taj nain napravljena je razlika izmeu dravnih i samoupravnih puteva; koji su se ranije dijelili na banovinske puteve I i II reda i optinske puteve I i II reda. Nakon 1945. godine javni putevi su bili kategorisani u kategorije od I do III, dok su nakon 1953. godine bili kategorisani u kategorije od I do IV. Zakonom o javnim putevima iz 1971 godine putevi su, u pogledu vanosti, bili razvrstani na magistralne, regionalne, lokalne i neklasifikovane puteve. Ova podjela je na podruju Bosne i Hercegovine ostala nepromijenjena do danas. Kategorizacija puteva je potrebna iz vie razloga, na primjer: - kategorizacijom puteva, tj. dodjeljivanjem putu odreene kategorije, javni put postaje

dostupan korisnicima u okviru zakona, propisa ili posebnih izriitih odredbi; - upravno-pravnom kategorizacijom, koja se vri na osnovu vlasnitva i prava na upravljanje,

odreuje se nadlenost u planiranju i projektovanju puteva, utvruju dunosti u finansiranju i odravanju, te odgovornosti.

- Projektovanje (dimenzioniranje) puteva se vri u skladu sa graevinsko-tehnikom

kategorizacijom, koja naroito u obzir uzima saobraaj; - u pogledu toka, putevi mogu da vode kroz naselja ili izvan naselja, ime se takoe odreuju

uslovi pri graenju; - osnovni cilj kategorizacije puteva je, da se izvri uticaj na ponaanje vozaa, kako bi se

dugorono osiguralo vizuelno jedinstvo kao i jedinstven nivo usluga u saobraaju. Nekategorisanim putevima smatraju se privatni putevi na koje se ne primjenjuju putni propisi i propisi koji se odnose na bezbjednost u saobraaju. Takvim putevima upravljaju i odravaju ih njihovi vlasnici. Stoga je za upravljanje putevima nuna neophodna funkcionalna i administrativna kategorizacija puteva. Kriterijumima treba da se obezbijedi istovremena procjena funkcije puta povezanog u prostoru kao i njegovih saobraajno-tehnikih svojstava. Kriterijumima se te funkcije moraju tehniki potkrijepiti kako bi se obezbijedilo kvalitetno, bezbjedno i neometano odvijanje putnog saobraaja u navedenom prostoru.


P.ref.: RS-FB&H/3CS Volume 1, Classification System, Chapter 1-3 Page 5 of 45

2 PRAVNE OSNOVE Na podruju Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske trenutno je na snazi sljedee zakonodavstvo koje predstavlja osnovu za pripremu kriterijuma za kategorizaciju javnih puteva: - Zakon o cestama (Slubene novine Federacije Bosne i Hercegovine, br. 13/10) - Zakon o prostornom planiranu i koritenju zemljita na nivou

Federacije Bosne i Hercegovine (Slubene novine Federacije Bosne i Hercegovine, br. 4/06) - Zakon o javnim putevima (Slubeni Glasnik RS, br. 3/04) - Zakon o o sigurnosti eljeznikog prometa posebno u vezi problema sa cestama i cestovnim

prometom (Slubeni list Republike Bosne i Hercegovine, br. 33/95 lan 23, 25, 30 i lan 102) - Zakon o eljeznicama RS (Slubeni Glasnik RS, br. 58/01)

- Zakon o osnovama sigurnosti saobraaja na cestama Bosne i Hercegovine ("Slubeni glasnik

BiH", broj 6/06), - Zakon o zatiti dobara koja su odlukama Komisije za zatitu nacionalnih spomenika proglaena

nacionalnim spomenicima BiH ("Slubeni list FBiH" br. 27/02) - Zakon o komunalnim delatnostima (Slubeni list RS br. 11/95) - Pravilnik o odravanju javnih puteva ("Slubeni list SRBiH" br. 24/90) - Uredba o sadraju i nosiocima jedinstvenog informacijskog sistema, metodologiji prikupljanja i

obradi podataka, te jedinstvenim obrascima na kojima se vode evidencije(Sl. novine Federacije BiH br. 34/07

- Odluka o utvrivanju magistralnih puteva ("Slubeni list SFRJ" br.39/94 i 4/87) - Odluka o utvrivanju regionalnih puteva ("Slubeni list SRBiH" br.8/91 i 29/91) - Odluka o kriterijumima za utvrivanje regionalnih puteva ("Slubeni list SRBiH" br.23/90) - Zakon o ratifikaciji Evropskog sporazuma o glavnim meunarodnim saobraajnim arterijama

("Slubeni list SFRJ", Meunarodni ugovor br. 5/80) - Zakon o konstituiranju novih optina u Federaciji Bosne i Hercegovine ("Slubeni list FBiH"

br.6/98) - Zakon o utvrivanju naseljenih mjesta i o izmjenama u nazivima naseljenih mjesta u

odreenim optinama ("Slubeni list SRBiH 24/86, 33/90, 32/91 i FBiH" br.14/04) - Prostorni plan Bosne i Hercegovine za period od 1981. do 2000. godine (preieni tekst)

15/89-389 - Odluka o utvrivanju gradova i naselja gradskog karaktera 33/75-1254 Neke upotrebljene definicije iz vaeeg zakonodavstva: Zakon o cestama Federacije Bosne i Hercegovine



lan 2 Cesta je, prema ovom zakonu, svaka povrina na kojoj se odvija saobraaj. Ceste se dijele na javne i nerazvrstane. Javne ceste, zavisno o njihovom drutvenom, privrednom i teritorijalnom znaaju mogu biti autoceste, brze, magistralne, regionalne i lokalne ceste, te saobraajnice u naseljima. Kolovoz ulica u naseljima i gradovima kroz koje prolaze javne ceste smatraju se dijelovima tih cesta. lan 3 Javna cesta koju je nadleni organ proglasio za javnu cestu u opoj je upotrebi, u vlasnitvu Federacije i od opeg interesa za Federaciju. Na javnim cestama se ne moe sticati pravo vlasnitva niti druga prava po bilo kojoj osnovi osim prava odreenih ovim Zakonom. Izuzetno, na javnim cestama mogu se sticati prava slunosti samo za ope potrebe, s tim da koritenje tog prava ne ometa saobraaj i ne ugroava sigurnost saobraaja i stabilnost ceste. lan 4 Nerazvrstana cesta je povrina koja se koristi za saobraaj po bilo kojoj osnovi i koja je pristupana veem broju korisnika. Izgradnja, koritenje, odravanje, zatita i rekonstrukcija nerazvrstanih cesta kao i poslovi nadzora na tim cestama ureuju se gradskim ili opinskim propisom u skladu sa ovim Zakonom. lan 5 Javna cesta, prema vrsti saobraaja, moe biti namijenjena za mjeoviti saobraaj ili samo za saobraaj motornih vozila. Javna cesta ili dio javne ceste moe se odrediti samo za saobraaj motornih vozila, ako postoji odgovarajua alternativna saobraajnica za druge vrste saobraaja. Namjena javne ceste koja je u koritenju odreuje se na osnovu stanja i uvjeta saobraaja na cesti. Namjena novoizgraene ceste odreuje se na osnovu investicijsko-tehnike dokumentacije za izgradnju ceste u skladu sa odgovarajuim tehnikim propisima. lan 7 Javnu cestu ine: - cestovna graevina (posteljica, donji stroj kolovoza, kolovozna konstrukcija, most, vijadukt, podvonjak, nadvonjak, propust, tunel, galerija, potporni i obloeni zid, nasip, pothodnik i nathodnik), - graevine za odvodnju ceste i proiavanje vode, - cestovni pojas sa obiju strana ceste potreban za nesmetano odravanje irine prema projektu ceste, a najmanje jedan metar raunajui od crte koja spaja krajnje take poprenog profila ceste, - zrani prostor iznad kolovoza u visini od 7 m, - cestovno zemljite koje ini povrina zemljita na kojoj prema projektu treba izgraditi ili je izgraena cestovna graevina, povrina cestovnog pojasa, te povrina zemljita na kojima su, prema projektu ceste, izgraene ili se trebaju izgraditi graevine za potrebe odravanja ceste i pruanje usluga vozaima i putnicima, te naplatu putarine predviene projektom ceste (objekti za odravanje cesta, upravljanje i nadzor saobraaja, naplata putarine, benzinske pumpe, servisi, autobusna stajalita, parkiralita, odmorita itd), - graevine na cestovnom zemljitu, za potrebe odravanja ceste (cestarske kue, punktovi i stacionari) i pruanje usluga vozaima i putnicima, te naplatu putarine, predviene projektom ceste, - stabilni mjerni objekti i ureaji za nadzor vozila, - prikljuci na javnu cestu izgraeni na cestovnom zemljitu, - saobraajni znakovi i ureaji za nadzor i sigurno voenje saobraaja i oprema ceste (horizontalna i vertikalna saobraajna signalizacija, svjetlosno-signalni ureaji, telekomunikacijski stabilni ureaji, instalacije i rasvjeta u funkciji saobraaja, cestovne znake, detektori-brojai saobraaja, instalacije, ureaji i oprema u tunelima, oprema parkiralita, odmorita i slino), - mjerne vage i objekti za vaganje i kontrolu saobraaja,



- graevine i oprema za zatitu ceste, saobraaja i okolia (snjegobrani, vjetrobrani, zatita od obruavanja i nanosa materijala, zatitne i sigurnosne ograde, putokazi i kilometarske oznake, odbojnici, zatita od buke i drugih tetnih uticaja na okoli i slino).

lan 8.

Javne ceste iz lana 2. ovog Zakona razvrstavaju se na: - AC - autoceste, - BC brze ceste, - MC - magistralne ceste, - RC - regionalne ceste, - LC - lokalne ceste. AC - autoceste Autocesta je javna cesta posebno izgraena i namijenjena iskljuivo za saobraaj motornih vozila, koja je kao autocesta oznaena propisanim saobraajnim znakom, ima dvije fiziki odvojene kolovozne trake za saobraaj iz suprotnih smjerova sa po najmanje dvije saobraajne trake i trakom za prinudno zaustavljanje vozila, bez ukrtanja sa poprenim putovima i eljeznikim ili tramvajskim prugama u istom nivou i u iji saobraaj se moe ukljuiti, odnosno iskljuiti samo odreenom i posebno izgraenom prikljunom javnom cestom na odgovarajuu kolovoznu traku autoceste. Autoceste slue povezivanju velikih gradova i znaajnih ekonomskih podruja drave ili regije; namijenjene su uglavnom daljinskom saobraaju, te se ukljuuju u sistem evropskih autocesta. Autoceste ispunjavaju zahtjeve koji se odnose na propisane saobraajno-tehnike elemente, ili se izgrauju u fazama; njihov sastavni dio su posebno izgraeni prikljuci.

BC brze cesta Brza cesta je javna cesta namjenjena za saobraaj iskljuivo motornih vozila, ima dvije fiziki odvojene kolovozne trake za saobraaj iz suprotnih smjerova i sve raskrsnice u dva ili vie nivoa sa poprenim cestama i drugim saobraajnicama (eljeznikim ili tramvajskim prugama) koja, po pravilu, nema zaustavnih traka i koja je kao takva oznaena propisanim saobraajnim znakom. Brze ceste su ceste koje svojim saobraajno-tehnikim elementima omoguavaju brzo odvijanje daljinskog saobraaja izmeu najvanijih sredita drave, entiteta i podruja; povezane su sa autocestama i sistemima autocesta susjednih drava; njihov sastavni dio predstavljaju posebno izgraeni prikljuci.

MC - magistralne ceste Magistralne ceste prvog reda namjenjene su povezivanju veih gradova i znaajnih ekonomskih podruja drave ili entiteta; svojim saobraajno-tehnikim elementima omoguavaju brzo odvijanje saobraaja; povezane su sa cestama iste ili vie kategorije u zemlji te sa sistemima cesta u susjednim dravama; posebno izgraeni prikljuci, ukoliko su predvieni, ine njihov sastavni dio. Magistralne ceste drugog reda namijenjene su za povezivanje regionalnih sredita, kao i za povezivanje saobraaja na ceste jednake ili vie kategorije; posebno izgraene pristupne rampe, ukoliko su predviene, ine njihov sastavni dio.

RC - regionalne ceste Regionalne ceste prvog reda namijenjene su za saobraajno povezivanje ekonomskih podruja drave ili entiteta, znaajnih sredita lokalnih zajednica, kao i za saobraajno povezivanje sa cestama iste ili vie kategorije; posebno izgraeni prikljuci, ukoliko su predvieni, ine njihov sastavni dio. Regionalne ceste drugog reda namijenjene su za saobraajno povezivanje sredita lokalnih zajednica u okviru odreenog entiteta, za povezivanje turistikih (turistike ceste) i graninih



podruja znaajnih za dravu, te za povezivanje graninih prijelaza sa cestama iste ili vie kategorije kada po propisanim kriterijima kategorizacije ne dostigne viu kategoriju.

LC - lokalne ceste Lokalne ceste povezuju naselja u opini sa naseljima iz susjednih opina, ili povezuju vanija naselja unutar opine, te povezuju saobraaj na druge javne ceste iste ili vie kategorije. Javne staze su saobraajnice namijenjene za povezivanje naselja ili dijelova naselja u okviru opine, a ne ispunjavaju propisane kriterije za lokalne ceste, ili su predviene samo za odreenu vrstu uesnika u saobraaju (ceste i staze u stambenim zonama, seoske ceste i staze, pjeake staze, biciklistike staze, konjske staze i slino.).

U naseljima u kojima je uveden sistem ulica saobraajnice se mogu podijeliti na podkategorije: - glavne gradske ceste predstavljaju nastavak cesta kroz gradove, a namijenjene su za saobraajno povezivanje gradskih podruja i etvrti u skladu sa propisima o sigurnosti cestovnog saobraaja. Na ovim cestama, ako to uvjeti odvijanja saobraaja dozvoljavaju, moe se regulirati saobraajnom signalizacijom i vea brzina kretanja od opeg ogranienja brzine u naselju; - sabirne gradske ceste ili sabirne lokalne ceste predviene su za prikupljanje i povezivanje saobraajnih tokova iz pojedinih podruja ili gradskih etvrti, kao i za povezivanje gradskih etvrti i dijelova naselja sa cestama vie kategorije; - lokalne gradske ceste predstavljaju nastavak cesta vie kategorije, predviene su za pristup zatvorenim prostornim jedinicama (stambeni blokovi ili individualni stambeni objekti, industrijske zone, centri za kupovinu i rekreaciju itd.) u pojedinim urbanim podrujima ili etvrtima, kao i u dijelovima naselja.

lan 112 Danom stupanja na snagu ovog Zakona na teritoriji Federacije prestaje vaiti Zakon o cestama Federacije BiH (Slubene novine Federacije BiH, br. 6/02 i 18/02) i Uredba o privremenom nainu utvrivanja, evidentiranja i iskazivanja finansijskog rezultata u finansijskim izvjetajima JP Direkcije cesta FBiH d.o.o. Sarajevo (Slubene novine Federacije BiH, broj 9/08). U roku od est mjeseci od dana stupanja na snagu ovog Zakona prestaje vaiti Uredba o autocestama u Federaciji BiH (Slubene novine Federacije BiH, br. 9/07). U roku od est mjeseci od dana stupanja na snagu ovog Zakona, kantoni su duni uskladiti svoje zakone, kojima je regulirana oblast cesta, sa ovim Zakonom. Stupanjem na snagu ovog Zakona sporazumi i ugovori koje su upravitelji cesta zakljuili za poslove redovnog odravanja ostaju na snazi do isteka ugovorenog roka. Do donoenja podzakonskih akata iz lana 110. ovog Zakona primjenjivat e se podzakonski akti doneseni na osnovu Zakona iz stava 1. ovog lana. Predmeti koji su u postupku rjeavanja prije stupanja na snagu ovog Zakona rjeavat e se u skladu sa Zakonom o cestama Federacije BiH. Zakon o javnim putevima Republike Srpske (Navedeni su samo oni lanovi koji se znatno razlikuju od gore navedenih) lan 2 Put je svaki javni put i nekategorisani put na kojem se vri saobraaj. Javni put je povrina od opteg znaaja za saobraaj koji svako moe slobodno da koristi pod uslovima odreenim zakonom i koji je nadleni organ proglasio za javni put, kao ulice u naselju. lan 6



Prema znaaju za saobraaj, javni putevi se razvrstavaju na auto puteve, brze puteve, magistralne puteve, regionalne puteve, lokalne puteve i ulice u naselju. lan 5 Auto put je javni put posebno izgraen i namijenjen iskljuivo za saobraaj motornih vozila, koji je oznaen propisanim saobraajnim znakom i ima dvije fiziki odvojene kolovozne trake za saobraaj iz suprotnih smjerova, bez ukrtanja sa drugim putem ili eljeznikom i tramvajskom prugom u nivou i u iji se saobraaj moe ukljuiti, odnosno iskljuiti samo odreenim i posebno izgraenim prikljunim javnim putevima na odgovarajuu kolovoznu traku auto puta; brzi put je javni put rezervisan za saobraaj motornih vozila koji svojim saobraajno-tehnikim karakteristikama i graevinskim elementima omoguava brzo odvijanje saobraaja u smislu dostizanja veih brzina kretanja i ostvarene vee propusne moi puta i koji se nadovezuje na auto puteve u Republici Srpskoj i BiH kao i na odgovarajuu mreu puteva susjednih zemalja; Zakon o prostornom planiranu i koritenju zemljita na nivou Federacije Bosne i Hercegovine lan 3: - Planiranje prostora zasniva se na naelima:

1) zatite prostora u skladu sa principima odrivog razvoja; 2) zatite integralnih vrijednosti prostora i zatite i unapreenja stanja okolia; 3) usaglaenosti interesa korisnika prostora i prioriteta djelovanja od znaaja za Federaciju; 4) usaglaenosti planskih dokumenata kantona sa planskim dokumentima Federacije i planskih dokumenata kantona meusobno; 5) usaglaenosti planskih dokumenata Federacije i Republike Srpske; 6) usaglaenosti planskih dokumenata Bosne i Hercegovine sa planskim dokumentima susjednih drava; 7) javnosti i slobodnog pristupa podacima i dokumentima znaajnim za planiranje u skladu sa ovim Zakonom i posebnim propisima; 8) uspostavljanja sistema informacija o prostoru iz nadlenosti Federacije u svrhu planiranja, koritenja zemljita i zatite prostora Federacije.

lan 9

Prostorni plan Federacije odreuje dugorone ciljeve i mjere prostornog razvoja u skladu sa planiranim ukupnim privrednim, drutvenim i historijskim razvojem od znaaja za Federaciju. Prostorni plan Federacije sadri politiku koritenja zemljita i usmjerava razvoj funkcija i djelatnosti na teritoriji Federacije. Prostornim planom Federacije utvruju se podruja od znaaja za Federaciju a naroito: 1) objekti i trase privredne (magistralne) infrastrukture od meunarodnog, dravnog i federalnog znaaja, kao i interes dvaju ili vie susjednih kantona (cestovna, vodoprivredna, energetska, telekomunikacijska i druga infrastruktura sa objektima);.

lan 14 - Prostorni plan kantona radi se na osnovu Prostornog plana Federacije i Programa mjera za

odnosni prostor. - Uz uvaavanje prirodnih, kulturno-historijskih i pejzanih vrijednosti prostorni plan kantona

utvruje osnovna naela planskog ureenja prostora, ciljeve prostornog razvoja, zatitu, koritenje i namjenu zemljita a naroito:

1) osnovnu namjenu zemljita (poljoprivredno, umsko, graevinsko zemljite, vodne i druge povrine); 2) sistem naselja i urbana podruja;



3) graevine i koridore magistralne i druge infrastrukture od znaaja za Federaciju i kanton sa zatitnim infrastrukturnim pojasevima (vodoprivredna, saobraajna, energetska, telekomunikaciona i druga infrastruktura); lan 17 Prostorni plan podruja posebnih obiljeja Federacije donosi se za podruja od znaaja za Federaciju utvrena Prostornim planom Federacije. Podruje posebnog obiljeja Federacije utvruje se naroito za: 1) podruje izgradnje velikih hidroenergetskih graevina (vie od 30 MW instalirane snage) utvreno Prostornim planom Federacije; 2) slivno podruje hidroakumulacija za potrebe regionalnog snabdijevanja vodom u uvjetima kada dva ili vie kantona nisu osigurali mogunost zajednikog snabdijevanja; 3) koridore i graevine meunarodnog saobraaja (meunarodne ceste sa prateim objektima, meunarodni aerodromi, luke i sl.); 4) hidromelioracione sisteme na povrinama veim od 2000 ha; 5) posebno ugroena podruja (plavna podruja, goleti, klizita i sl.) ukoliko dva ili vie kantona nisu uredili odnose na zatiti; Zakon o prostornom ureenju Republike Srpske (Navedeni su samo oni lanovi koji se znatno razlikuju od gore navedenih) lan 3 Republika Srpska, optine i druge teritorijalne jedinice na svom podruju utvruju i ostvaruju politiku ureenja prostora donoenjem i sprovoenjem odgovarajuih planova, odnosno drugim aktima i mjerama, u skladu sa njihovim Ustavom i zakonom utvrenim nadlenostima. lan 5 Naselje je izgraena i funkcionalno objedinjen prostor na kome su obezbjeeni uslovi za ivot, rad i zadovoljavanje zajednikih potreba stanovnika; Selo je naselje ije se stanovnitvo preteno bavi poljoprivredom, a nije sjedite optine; Grad je naselje koje je kao grad utvreno zakonom; lan 6 U svrhu planske izgradnje naselja, stvaranja i odravanja povoljnih uslova za ivot, rad i odmor stanovnitva i racionalnog upravljanja prirodnim dobrima, u prostoru se utvruje: d) zatiena i rekreaciona podruja, ) saobraajne povrine (putevi, pruge, aerodromi i sl.),.

3 OCJENA POSTOJEEG STANJA U oblasti javnih puteva do sada u Bosni i Hercegovini nisu bili izriito propisani kriterijumi na osnovu kojih bi se za svaki put posebno vrila procjena kojoj kategoriji, prema navedenim kriterijumima, pripada. Za utvrivanje magistralnih i regionalnih puteva propisane su bile samo minimalne vrijednosti nekih njihovih tehnikih elemenata:



- za auto-puteve i magistralne puteve: odredbama lana 16 (osovinsko optereenje), lana 17 (svijetli profil za sve javne puteve), lana 18 (irina saobraajne trake, elementi puta u pogledu brzine vozila, izvoenje raskrsnice, sve za magistralne puteve) i lana 19 (tehniki elementi auto-puteva i puteva, rezervisani za promet motornih vozila) Zakona o osnovama saobraajne bezbjednosti (Slubeni list SFRJ, br. 50/88, 80/89, 29/90 i 11/91);

- za regionalne puteve, pored odredbi gore navedenih lanova 16 i 17 Zakona o osnovama

saobraajne bezbjednosti, takoe Odluka o kriterijumima za utvrivanje regionalnih puteva (Slubeni list SRBiH br. 8/91), kojom su kao kriterijum predvieni osnovni principi vanosti puta i povezivanja u prostoru.

Jedini izuzetak u pogledu gore navedenih propisa predstavljale su osnove i kriterijumi kategorizacije puteva i drugih saobraajnih povrina u lokalne puteve. Cilj navedenih detaljnijih kriterijuma bilo je utvrivanje razlike izmeu sljedei vrsta puteva: - lokalnih puteva kategorisanih kao javni putevi najnieg ranga, upravljanje navedenim putevima

regulisano je Zakonom o putevima, i - javnih staza, ije upravljanje su dune urediti optine donoenjem odgovarajuih odluka. Razlika izmeu kategorisanih puteva (magistralnih, regionalnih i lokalnih) i javnih staza je bila veoma vana zato to prvi predstavljali osnovna sredstva kompanija koje su odravale navedene puteve, dok su upravljanje javnim stazama obavljale mjesne zajednice. Treu grupu javnih puteva predstavljaju putevi, ulice i trgovi u gradovima i naseljima urbanog karaktera, za koje je optina ovlatena da odlui da istima treba da upravljaju i da ih odravaju javna preduzea, tj. optinske organizacije, u skladu sa Zakonom o komunalnim djelatnostima (Slubeni glasnik Republike Srpske, br. 11/95, lan 2, taka 10). Meutim, takvu odluku nije bilo mogue usvojiti za one saobraajne povrine koje su ve bile kategorisane u magistralne ili regionalne puteve, ak i ako prolaze kroz grad ili naselje urbanog karaktera. Javne puteve trebalo bi kategorisati u magistralne, regionalne i lokalne puteve u pogledu njihovog ekonomskog i socijalnog znaaja, zatim u pogledu podruja za koje su predvieni kao i njihovog znaaja za saobraaj (lan iz starog zakona o putevima). Iz gore navedenih kriterijuma oigledno je da je akcenat stavljan na tehnike elemente puta, a ne na funkciju povezivanja u prostoru. Bez obzira na ova ogranienja, takvi putevi su kategorisani u vie kategorije, koje su bile potrebne za odvijanje daljinskog saobraaja, premda nisu u potpunosti ispunjavale tehnike uslove; te je oigledno da su postavljeni kriterijumi bili prestrogi. Primjenom predloenih kriterijuma prevazila bi se samo tehnika kategorizacija javnih puteva I istodobno bila bi dopunjena kriterijumom za ocjenjivanje funkcije pojedinog puta za povezivanje u prostoru. Tanije reeno, navedenim kriterijumima bila bi obezbijeena istovremena procjena funkcije povezivanja puta u prostoru i saobraajno-tehnikih svojstava puta, te kojim se realizacija navedene funkcije mora tehniki potkrijepiti kako bi se obezbijedilo kvalitetno, bezbjedno i neometano odvijanje saobraaja u odreenom prostoru. Pored navedenog, predloenim rjeenjem proizlazi i:

- da razlika izmeu funkcije povezivanja puta u prostoru i tehnikih karakteristika propisanih za

navedeno povezivanje, u velikoj mjeri odreuje prioritetne zadatke koji se odnose na modernizaciju postojee (kategorizovane) mree puteva,



i - da kriterijumi treba da preuzmu vanu ulogu u povezivanju dugoronih ciljeva u razvoju putne

mree; ovi ciljevi su utvreni prostornim planovima, srednjoronim i kratkoronim planovima mjera koje je potrebno preduzeti u navedenoj mrei.

4 UREENJE U DRAVAMA LANICAMA EVROPSKE UNIJE

U Evropskoj Uniji ne postoje pravni ili tehniki propisi kojima bi se zemlje lanice obavezivale na upotrebu ujednaenih kriterijuma za kategorizaciju javnih puteva. To je preputeno pojedinanim zemljama lanicama, kako u pogledu odreivanja broja i naziva pojedinanih kategorija javnih puteva tako i u pogledu kategorizacije putne mree navedene kategorije.

Jedini izuzetak predstavlja odreivanje tehnikih elemenata auto-puteva, s obzirom da su oni putevi najvieg ranga u veini zemalja. Za auto-puteve su propisane odreene karakteristike (npr. fiziki odvojeni saobraajni pojasevi za oba smjera kretanja, raskrsnice u vie nivoa), koje su opet vezane za neki ranije utvren cilj, kao to je pravo naplate putarine (u stavci d. lana 7 Direktive br. 93/89/EEC definie se da je putarinu mogue naplaivati samo korisnicima auto-puteva ili puteva sa vie saobraajnih traka koji imaju sline karakteristike, kao i korisnicima mostova, tunela i planinskih prolaza). Uopteno govorei, kategorizacija javnih puteva u zemljama lanicama Evropske Unije uglavnom slijedi upravno-teritorijalnu organizaciju drave. U najveoj mjeri uvaena je funkcionalna kategorizacija, koja puteve djeli na: - avtoputeve - magistralne puteve (negde podeljene na kategorije I. in II.) - sakupljajue puteve - lokalne puteve - gradske puteve - privatne puteve Kategorizacija puteva po upravnoj podjeli, dijeli ih na: - savezne (nacionalne) puteve - dravne/regionalne puteve - upanijske puteve - gradske puteve - seoske puteve - druge puteve Osnovni kriterijumi za kategorizaciju puteva su, prema pravilu, ukljueni u samo odreivanje pojedinih kriterijuma puteva, gdje se akcenat stavlja bilo na tehnike elemente puta (npr. za austrijske savezne puteve, gdje osnovni uslov predstavljaju elementi puta koji omoguavaju brz protok saobraaja), ili, kao to je sluaj u veini zemalja, na elemente puta i saobraajnu funkciju puta u prostoru (npr. u Italiji, nacionalni putevi su povezani sa lukama, aerodromima, vanim industrijskim centrima, turistikim odmaralitima i zdravstvenim (klimatskim) odmaralitima, te je u Austriji, naglaena ekonomska meusobna povezanost upravno-teritorijalnih jedinica pokrajinskih i okrunih puteva, itd.).



Odluke o kategorizaciji mree javnih puteva se uvijek primjenjuju "od vrha ka dnu", tj. od dravnih ka optinskim putevima. Razlike izmeu zemalja je mogue utvrditi na osnovu strunosti onih koji vre kategorizaciju kao i na osnovu dokumenta kojim kategorizacija puteva stupa na snagu. Kategorizacija puteva je u svim dravama osnova za podjelu finansijskih sredstava za upravljanje in odravanje cest.

4.1 Primjeri ureenja u nekim zemljama EU

4.1.1 SLOVENIJA Slovenija je novu kategorizaciju uvela 1998 godine na osnovu novog zakona o javnim putevima i na njegovoj osnovi donesene Odluke o kriterijumima za kategorizaciju javnih puteva. Za ovo odluila se prvenstveno iz razloga, to u tri kategorije podeljena mrea javnih puteva, kao to je vailo do tada, ne omoguava adekvatno gospodarenja s putnom infrastrukturom; Kod gospodarenja podrazumeva se tako odravanje puteva kao i izvoenje rekonstrukcija i sa njima uvaavanje primjerenih tehnikih elemenata puteva kod projektovanja. Ve od godine 1989 bila je, za potrebe pripreme planova odravanja in obnavljanja dravnih puteva u vaenju interna Metodologija upotrebe kriterijuma za kategorizaciju puteva, koju je donjela tadanja Skuptina Skupnosti za ceste Slovenije. Ta metodologija bila je osnova za pripremu Odluke o kriterijumima za kategorizaciju javnih puteva, koja je bila donesena u 1997 godini i na toj osnovi je bila izvedena i nova kategorizacija svih javnih puteva u Sloveniji. Stanovnitvo: 1.964.036 Povrina: 20.273 m2 Gustina mree svih puteva (km/km2): 1,00 Broj osobnih vozila na porodicu: 1,30

Kategorija puteva pred kategoriz. 1998

po novoj ** kategorizaciji

**

udio % udio %

Avtoputevi 218 km 506 km* 7,90

Brzi putevi 114 km 1,78

Glavni putevi I. Reda 1.357 km 523 km 8,17

Glavni putevi II. Reda 451 km 7,04

Regionalni putevi I. Reda 3.395 km 950 km 14,83

Regionalni putevi II. reda 1.182 km 18,45

Regionalni putevi III. Reda 2.083 km 32,52

Regionalni putevi III. reda - turistiki putevi 596 km 9,31

Ukupno 4.970 km 6.405 km 100,00 16,65

Lokalni putevi 13.814 km 35,91

Javni putevi 18.246 km 47,43

Ukupno svi javni putevi 3.395 km 950 km 100,00

* Avtoputevi se od 1998 godine do danas grade i nisu posledica kategorizacije ** Stanje vai na dan 31.12.2004, i od poetnog se razlikuje u tome, da se sa izgradnjom mree avtoputeva umanjava mrea G1 puteva in produljava osobito mrea R2 puteva. V kategoriji E puteva su svi avtoputevi i dio brzih i glavnih puteva; u Sloveniji jih ima 621 km.



Republika Slovenija je po usporeivanju sa zahodnoevropskim dravama kako po povrini kako po broju stanovnitva manja drava, preteno planinska in brdovita po konfiguraciji. Mrea puteva se po kriteriju pristupanosti smatra kao zadovoljavajua. Tako je u Sloveniji 24,9 km avtoputeva/1000 km2, 48,0 km ostalih magistralnih puteva/1000km2 in 207,9 km regionalnih puteva/1000km2 njezine povrine. Slovenija ima 1,3 vozila na porodicu. Razlike u gospodarskoj razvijenosti se reflektiraju i u razvijenosti putne mree. Mnogo manje su razlike u stopi motorizacije, to dodatno objanjava nezadovoljstvo vozaa na slovenskim putevima sa njihovim stanjem.

4.1.2 AUSTRIJA Stanovnitvo: 8.039.000 Povrina: 84.034 km Gustina mree svih puteva (km/km2): 2,38 Broj osobnih vozila na porodicu: 1,2 Putna mrea (stanje 2002 g.) u Avstriji se razvrstava na:

savezne puteve, koji se djele na avtoputeve (1645 km ali 19,6 km/1000km2 ) in brze te druge savezne puteve ( 10.280 km ali 122,5 km/1000km2 );

deelne puteve ( 29.820 km ali 303,4 km/1000km2 );

upanijske puteve, optinske in krajevne puteve (77.030 km ali 916,6 km/1000km2 ). Kao posebna kategorija postoje jo dostupni putevi do eljeznice, za gradnju i odravanje kojih su finansijski uestvovane deela, opina in eljeznica.

kategorija puta - primjereno km 2002

Avtoput 1.645

Brzi put

Magistralan put I. reda 10.280

Magistralan put II. reda

Regionalan put I. reda 29.820

Regionalan put II. reda

Regionalan put III. reda

Regionalan put III. reda - turistine ceste

Ukupno 41.745

Lokalan put 77.030

Drugi Javni put je v LC

Ukupno svi javni putevi 118.775 U Avstriji savezni putevi su definirani u obliku spiskova, koji je sastavni dio saveznog zakona, deelni putevi se definiraju sa deelnim zakonom, upanijski putevi i dostupni putevi do eljeznice z odlukom deelne vlade, optinski putevi, krajevni i drugi javni putevi sa odlukom optinskog savjeta.



Saveznim putevima upravlja drava preko saveznog ministarstva za privredu, u kojemu je sastavu savezna uprava za puteve. Ta uprava je kao struna upravna organizacija zaduena za organizacione oziroma koordinacione zadatke. To su pre svega planiranje i financiranje izgradnje saveznih puteva te praenje izvoenja normativnih, planskih in drugih zakona ili smernica, koji se odnose na savezne puteve. Operativni zadatki u vezi sa saveznim putevima su povjereni deelnim vladama odnosno je za njihovo izvoenje, v skladu sa definiranim programima, zaduen deelni glavar. Njemu je odgovorna uprava za puteve, koja ima u svom sustavu tabno organizirane strune slube (za podruje pripreme izgradnje, geodetskih radova, projektiranja, normativnih stvari, graevinske tehnike, izgradnje puteva, izgradnje mostova in odravanje puteva i mostova) i biroe za puteve. Biroi za puteve su organizirani teritorialno po regijama i imaju v svom sustavu baze za puteve, koje neposredno izvode zadatke odravanja saveznih puteva. Deelna uprava za puteve u okviru prije navedene organizacione strukture upravlja in odrava i sve deelne puteve. Iznimo od navedenih rjeenja predstavlja finansijski najzahtjevni projekti avtoputeva, za realizaciju kojih je Republika Avstrija zajedno sa deelami u godini 1982 registrilala posebno dioniarsko drutvo ASFINAG (dioniarsko drutvo za financiranje avtoputeva i brzih puteva). To drutvo ima koordinacionu ulogu izmeu drave i ddioniarskim drutvima, kojima je bio povjeren zadatak izgradnje zahtjevnih avtoputeva i upravljanje s njima ( Brenner Autobahn AG, Tauern Autobahn AG, Pyhrn Autobahn AG, Arlberg Autobahn AG, Autobahn u. Schnellstrasen AG ). Optinskimi putevima upravljaju i njih odravaju optine odnosno njihove uprave za puteve. U pogledu izvoenja pojedinanih zadataka, kada je to bitno, optinske uprave za puteve se mogu meusobno povezivato u okviru upanije, u kojoj su sastavni dio. Izgradnja i odravanje puteva se financira iz saveznog bueta. Deele i optine za te namjene po pravu nemajo vlastitih prihoda ili su ti oogranieni na neke iznimke plaanja naknade za upotrebu puteva (npr. vanredni prevozi) ili iamju obvezu sofinanciranja izgradnje puteva bolje kvalitete od projektirane sa strane korisnika (drutva), koji e takav put zbog svoje djelatnosti prekomereno upotrebljavati. Sredstva saveznog bueta na deele in optine ne djeli se namjenski za puteve, nego u globalu. Osnova za takvu podjelu je pre svega veliina tih upravnih jedinica i broj stanovnitva u njima. Unutarnja podjela tako dotiranih sredstava za pojedinane namjene buetske potronje preputena je upravnim jedinicama. Planiranje razvoja putne mree radi se u vie navrata. Najprije se definira prednostni red graenja pojedinih puteva ili putnih dionica te ocena rokova za poetak tih gradnji. Sljedi priprema viegodinjeg plana sa detajlnim rokovima graenja prednostnih puteva za tu razdoblje. U treoj fazi se izradi graevni program, u kojem su predviene gradnje finansijski vrednovane po opsegu i dinamici financiranja. Prednostni red graenja dravnih puteva je temelj dugoronog plana, u kojem se definiraju i razliiti razvojni ciljevi na podroju puteva, podeljeni u vremenu na takozvane prednostne stope. Viegodinji finansijski plan konkretno definira dinamiku graenja pojedinih putnih dionica i visinu sredstava za pojedinu godinu. Ta plan zasniva se tako, da daje itav pregled za petogodinje razdoblje i optu orientaciju za narednih pet godina. Najkonkretniji elemenat finansijskog



planiranja je godinji plan graenja puteva, koji sastoji iz konanih odluka za godinu, za koju se usvaja. Definira pojedine graevinske zahvate i nivo njihovog financiranja. Za tehniko planiranje graevinskih zahvata na saveznim putevima brine deele, osim za puteve, koje grade pojedina dionika drutva. To planiranje obuhvata sve struno-tehnike zadatke od predloga planskog zadatka do izrade investiciono-tehnike dokumentacije. Graenje puteva se u izvoenje predaje na javnom nadmetanju najpogodnijem izvoau. O trasi novog puta odllui pristojno ministarstvo za privredu, koje mora predhodno u procesu usklaivanja garantovati ekonominost projekta, zatitu spomenika i suskladnost trase sa okolinom te funkcionalnost puta u pogledu saobraajnog znaenja. U procesu usklaivanja sudjeluju sve upravne jedinice, kroz kkoje prolazi trasa novog puta. V zakonskem ureenjeu najvie normi za puteve, kako na saveznom kako na deelnom nivou, snosi se na zatitu puteva i ureenje odnosa sa vlasnicima nekretnina uz puteve. Po sadraju savezni kao i deelni zakoni veoma precizno definiraju prava i obaveze upravljaa puteva i korisnika puteva ili vlasnika zemljita uz put. Istotako definiraju i obavezu i uslove prava na otetu za zahavate, koji su izvdeni na zasebnom vlasnitvu. Navodimo nekoliko tipinih primera: - zatita susjeda uz put obuhvata zahvate, koje je mogue izvesti sa ekonomsko opravdanim trokovima u pogledu na vrstu ugroenog zemljita ili objekta, koji se titi. Zahvat na samom objektu (npr. zatita od buke ugradnjom odgovarajuih prozora) izvede se u primjeru, ako vlastnik preuzme obavezu odravanja i eventualne obnove ugraenih elemenata; - za specialne radove na zemljitu uz put ( minerski radovi, vrtanja, iskopi, senja drvea itd.), koji bi mogli neposredno ili posredno ugroziti put, moe se sa odlukom nadlenog organa odrediti, da je potrebno pribaviti predhodnu saglasnost upravljaa puta. Ako je vlasnik zemljita zbog toga ometan kod njegove proste upotrebe ili je ta sa uslovima iz saglasnosti ometana, ima pravo uvaavati primjerenu odtetu u postopku pred redovnim sudom; - uz javne puteve postoji zatitni pojas, u kojem je gradnja ili rekonstrukcija objekata zabranjena. Zatitni pojas je razliito irok ovisno o kojoj se kategoriji puta radi, od 40 m kod avtoputeva do 15 m kod deelnih puteva van naselja. Dozvoljeni su specifini zahvatiu zatitni pojasputa uz predhodnu dozvolu upravljaa puta. To ureenje se odnosi i na graenje nasipov, ograda, privatnih povrin za parkiranji i slino; - graenje prikljuaka na put je dozvoljena samo sa saglasnou upravljaa puta. Prikljuci, izgraeni bez saglasnosti, se rue na trokove vlasnika; - u 100-metarskom pojasu uzdu saveznog puta je zabranjeno oglaavanje in reklamiranje, koje nije u optem interesu uesnika u saobraaju; - slevanje vode na put je zabranjeno. Preduzee za odravanje puta ima pravo odvesti vodu sa puta na susenje parcele i odlagati snijeg sa puta na zemljite uz put bez plaanja otete. Ako je zbog upotrebe zemljita za put teeno granino zemljite (promjenjena podtalnica, nestanak zdenca, i slino) vlastnik zemljita ima pravo do uvaavanja primjerene otete. Isto vai u primjerima veeg umanjenja prinosa na zemljitu (npr. zbog umanjenja prirodne osvjetlenosti zemljita); - u primjeru elementarnih nepogoda zakon predpisuje uoptu obavezu u radnoj pomoi, u pomoi tehnikim sredstvima i materialu, sve prema odgovarajuoj oteti. Eventualnu teti na tehnikim sredstvima kod uklanjanja posledica elementarnih nepogoda moraju oteenici zatraiti u postupku pred redovnim sudom. Kao poslednju vanu sutinu navedenog zakonskog ureenja za puteve navodimo, da je u velik akcenat dan odnosu upravljanje-financiranje-odravanje u tom smislu, da zakon propisuje ili daje mogunost odravanja samo djela pute vie kategorije nioj upravnoj jedinici (npr. savezne aii deelne puteve optini), ali pak definira i nain financiranja takvih radova. Isto vai za



definiranu vrstu opreme puta. Tako moe npr. drava preuzeti obavezu financiranja javne razsvjete na saveznom putu kroz naselje uz uslov, da se optina obavee za njeno odravanje po predaji puta u saobraaj.

4.1.3 SAVEZNA REPUBLIKA NJEMAKA Stanovnitvo: 82.057.000 Povrina: 357.021 km Gustina mree svih puteva (km/km2): 1,82 Broj osobnih vozila na porodicu: 1,7 Putna mrea je u Njemakoj razvrstana na:

savezne puteve, koji se djele na savezne avtoputeve ( 12.037 km ali 33,7 km/1000km2 ) i savezne puteve za tranzit kroz naselja 41.321 km ali 115,7 km/1000km2 );

dravne puteve, koji su ukupno sa saveznim putevima u funkciji tranzitnog saobraaja (

89.599 km ali 250, km/1000km2 );

druge dravne puteve ( 88.300 km ali 247,3 km/1000km2 );

upanijske, optinske in gradske puteve te druge javne puteve ( 410.000 km ali 1.148,3 km/ 1000km2 ).

Kategorija puta - primjereno km 2002

Avtoput 12.037

Brzi put

Magistralan put I. reda 41.321


Regionalan put I. reda 89.599


Regionalan put III. reda 88.300


Ukupno 231.257

Lokalan put 410.000

Drugi Javni put v lokalnih cestah

Kolesarske poti 40.000

Ukupno svi javni putevi V kategoriji E puteva, koje su sve avtoputevi i deo brzih ili glavnih puteva u Njemakoj je 10.446 km puteva.



Za planiranje i financiranje saveznih puteva po ustavu je odgovorna savezna drava. Ta sa putevima upravlja preko saveznog ministra za saobraaj, kome je sa zakonom dano ovlatenje, da moe svoje nadlenosti da prenese sasvim ili delomino na najvie organe pokrajinskih upravnih organa za saobraaj. Na nivou drava odnosto deela sa dravnim putevima upravljaju deelna ministarstva za saobraaj, kojima su na operativnom nivou podleene deelne uprave za puteve. Te izvravaju strune i izvrne zadatke u vezi sa upravljanjem, graenjem i odravanjem saveznih i dravnih puteva. Usporedno su u deelama organizirane jo takozvane avtocestne direkcije, koje izvode zadatke u vezi sa graenjem avtoputeva. Sljedi, da su savezne nadlenosti djeloino prenesene na deelne uprave za puteve i djelomino na avtocestne direkcije. Za upravljanje sa upanijskim putevima su sa dravnim zakonom ovlatene upanije, koje u tu svrhu mogu da imajo upanijske urede za puteve ili zadatke prenesu na optinske urede za puteve. V drugom primjeru morajo optinski uredi uvaavati smernice odnosno direktive upanijske vlasti, sam prijenos izvri se sa pismenim sporazumom. Optinski uredi za puteve upravlja sa optinskim i gradskim putevima te drugim javnim putevima (npr. saveznim putem kroz naselje) u primjeru, da za takav put zbog razliitih mogunosti investitorstva sa zakonom nije drugije odreeno. Investitor izgradnje saveznih puteva, osim njihovih dionica kroz naselja u optinama sa vie od 80.000 stanovnika, jest savezna drava. Iznimno je za posebne dionice iz predhodnoh stavka investitor po pravu optina. Plan graenja saveznih puteva donosi se za razdoblje pd pet godina i njegova je finanansijska konstrukcija zatvorena osobito jer se za isto razdoblje donosi i plan buetske potronje. Izvoenje toga plana se konkretizira sa godinjim planom. Sve planske zadatje izgradnje i odravanja puteva se izvode po ovlatenju savezne drave preko deel i financiraju se sa sredstvima saveznog bueta. Investitor za dravne puteve je drava odnosno deela, osim onih dionica, koje prolaze kroz gradska naselja sa vie od 25.000 stanovnika. V tom sluaju je investitor optina. Investitor za upanijske puteve je po pravilu upanija ili optina izvan upanije, za optinske i gradske puteve investitor je optina. Za navedeno zakonsko rjeenje slino kao u Republici Avstriji krakteristini jest, da je opredeljenjem investitorstva avtomatski definisan upravlja puta i sa time i njen odriva (op.: po saveznom zakonu pojam investitorstva obuhvata sve zadatke, koji su u vezi sa gradnjom i odravanjem puteva ). Zato je u saveznom i deelnim zakonima podruje investitorstva za specifine kategorije puteva vrlo detajlno ureeno, jednako kao i njihovo kasnije odravanje. Za razliku od avstrijskog ureenja je u njemakom zakonu predvien inspekcijski nadzor nad putevima, koji je osnovan na nadzoru izvoenja programiranih zadataka graenja i odravanja puteva. Za saveznu dravu za taj nadzor nadleni su deelni organi. Ti nadgledaju i deelne i upanijske puteve, meutim ostale puteve nadgledaju pristojni organi upanije. Slino kao Avstrija ima zatitu puteva i saobraaja sreeno i Njemaka. Meu specialna rjeenja ubrajamo institut preglednog trokuta, koji se odnosi na propovjed gradnje i rekonstrukcije objekata na podruju ukrtanja u nivou puta i eljeznice te ukrtanja puteva van naselja.



4.1.4 KRALJEVINA BELGIJA Stanovnitvo: 10.348.276 Povrina: 30.528 km Gustina mree svih puteva (km/km2): 4,80 Broj osobnih vozila na porodicu: 1,1 Belgija ima: - 1729 km avtoputeva ( 56,6 km/1000km2 ) in 12.600 km ostalih saveznih puteva ( 412,7 km/

1000km2 ); - 1.349 km regionalnih puteva ( 44,2 km/1000km2 ); - 132.540 km optinskih puteva ( 4341,5 km/1000km2 ).

Kategorija puta primjereno km 2002

Avtoput 1.729

Brzi put

Magistralan put I. Reda 12.600


Regionalan put I. Reda 1.349


Regionalan put III. Reda


Ukupno 15.378

Lokalan put 132.540

Drugi Javni put

Ukupno svi javni putevi 143.364 V kategoriji E puteva, koji su svi avtoputevi i dio brzih ili glavnih puteva u Belgiji jest 1.840 km puteva. Ve sama razgranost i struktura kategorija puteva ukazuje na to, da je bio u Belgiji temeljni cilj ostvariti temelje za brzo i sigurno odvijanje saobraaja. U zadnjim godinama daje se akcent i na ekoloke ciljeve kod planiranja novih puteva u smislu faktora ograniavanja. Moderan siste avtoputeva bio je graen uglavnom zajmovima, koje je unajmio belgijski putni fond. Veinu tih zajmova je zatim preuzela na odplatu drava na taj nain, da je te zajmove ukljuila u svoj javni dug. V godini 1989 Belgija se upravno preoblikuje u federaciju triju regija ( valonska, flamska i briselska regija ), koje su u cjelini preuzele u upravljanje puteve na svom teritoriju. Regije vode brigu za gradnjo i odravanje saveznih i regijskih puteva, sredstva garantuju u okviru svojih bueta. Unato visokim izdavanjima za gradnju avtoputeva u Belgiji jo nemaju uvedenu putarinu za njihovu upotrebu. Putarina je bila prvi put uvedena za tunel Liefkenshoe, koji je bio izgraen na komercialnoj osnovi, izgradnji je financirao konzorcij domaih banak. To je



i prvi primjer koncesijske gradnje puta u toj dravi, osnova za takvu odluku bila je zahtjevnost projekta.

4.1.5 NIZOZEMSKA Stanovnitvo: 16.294.847 Povrina: 41.528 km2 Gustina mree svih puteva (km/km2): 2,93 Broj osobnih vozila na porodicu: 1,0

Kategorija puta primjereno km u 2002 g. Avtoput 2291

Brzi put

Magistralan put I. Reda 1.470

Magistralan put II. reda 5.180

Regionalan put I. Reda 57.500


Regionalan put III. Reda


Ukupno 66.441

Lokalan put 59.400

Drugi Javni put 12.960

Ukupno svi javni putevi 56.800 U kategoriji E puteva, u kojoj mrei su svi avtoputevi, brzi i glavni putevi, u Nizozemskoj jest ...... km puteva. National and provincial roads by function, 2003



4.2 ZAJEDNIKE KARAKTERISTIKE NAVEDENIH RJEENJA

a) Kategorizacija puteva Kategorizacija puteva po pravilu sljedi upravno-teritorialnoj organiziranosti drave i zato se putevi djele na savezne ili dravne, deelne ili regionalne te optinske. Osobito po njihovim tehnikim elementima i manje po saobraajnoj funkciji djele se i na podkategorije. Velik znaaj je dat kategorizaciji saveznih ili dravnih puteva. Te kategorije su uvjek definisane u samom zakonu odnosno je njihova kategorija izdata kao prilog zakonu. b) Normativno ureenje puteva V evropskim dravama po pravilu ureuju se putevi sa dva zakona. Sa prvim, saveznim, ureuje ae gospodarenje sa saveznim ili dravnim putevima, sa drugim, deelnim, sreuje se gospodarenje sa deelnim i optinskim putevima. c) Upravljanje sa putevima Putevi su dravna vlast. Za njihovu izgradnju i odravanje vodi brigu drava preko svojih upravnih jedinica. esto je upravljanje sa saveznim odnosno dravnim putevima preneseno na regiju, uz zadranje nadlenosti drave za donoenje planskih odluka i za izvoenje nadzora nad tako prenesenim zadacima. Regije uvjek upravljaju sa deelnim putevima i svoje nadlenosti i obaveze ne mogu prenositi na niu upravnu jedinicu - optinu. Za izvoenje strunih i izvoakih zadataka u vezi sa izgradnjom i odravanjem puteva su formirane posebne upravne organizacije ( uprava, direkcija ili biro za puteve ), u nekim primjerima takve zadatke izvravaju dravna preduzea ( Italija - A.N.A.S., Francija - S.E.T.R.A. ). Iznimka od pravila predstavlja upravljanje avtputeva, za koje izgradnju i odravanje odnosno iskoritavanje u gospodarskom smislu esto se registriraju dionika drutva za svaki projekat posebno. Njihova ukupna karakteristika jest, da je u njima uvjek kapitalsko uestvovana i drava, koja preuzima srazmeran dio rizika za njihovo poslovanje. Takva drutva prikupljaju izvorne prihode sa putarinom za upotrebu avtoputeva. ) Financiranje puteva Financiranje puteva jest veinom buetsko na svim nivoima upravljanja sa putevima. To se dopunjuje sa kreditnim aranmanima, po pravilu preko dioniarskih drutava ( primer Avstrije ) ili sa kapitalom dioniarskih drutava, kojim je poverena gradnja i izkoritavanje pojedinog avtoputa. Zakoni o putevima ne sreuju izvore financiranja puteva ili poreza, naknade i drugo, koji su neposredno ili posredno vezani za upotrebu puteva ( op.: meu koje Meunarodna organizacija za puteve - International Road Federation ubraja carine i porez od prodanih vozila, godinje registarske takse, takse za vozake dozvole, porez na naftne derivate i avtomobilske gume, porez na promet robe u tranzita stranih korisnika puteva, putarine i druge specialne takse ). Definisani su samo pojedini primjeri naplate naknade za specialnu upotrebu puteva i korisnici do tih naknada. Vrlo precizno jesu u zakonima sreeni odnosi izmeu pojedinih upravljaa puteva kod definiranja obaveza za izgradnju i odravanje puteva, sa kojim upravljaju. Sve ovo iz razloga, jer itava djelatnost na putevima temelji na buetsko osnovanom programu radova.



d) Planiranje in programiranje radova na putevima Planiranje in programiranje radova na putevima se obino izodi u upravnim organizacijama ili dravnim preduzeima, koja su organizaciono na istoj upravnoj razini kao upravljai puteva. Normativno je posebice definirana obaveza usklaivanja izmeu upravnim razinama, posebice u primjeru izgradnje novih puteva vie kategorije. Nije pak detajlno definiran sadraj planskih dokumenata niti postupak njihovog donoenja oonosno usklaivanja sa finansijskim planom buetske potronje. Detajlnije se definira trase planiranih izgradnji putev, rezervacija prostora za izgradnju puteva (sa vremenskim ogranienjem upotrebe tog instituta na 4 godine, prikupljanje potrebnih zemljita (odkup, ekspropriacija ) i slino. Nadlenost za definisanje trase puta obino je data investitoru odnosno upravljau puta, koji mora trasu predhodno uskladiti sa nadlenim resorima za prostor, varstvo kulturne batine, resorom za saobraajnu bezbjednost i slino i niim upravnim jenicama. e) Odravanje puteva Za izvonje odravanja puteva su na razini saveznih i regionalnih puteva organizirane dravne operativne slube u sastavu uprave za puteve ili kao dravna preduzea i ovlatena dioniarska drutva, koja imaju pojedine puteve u upravljanju i izkoritavanju. Radovi odravanja se programiraju sa godinjim finansijskim planom, njihovo izvoenje je nadzireno interno (Avstrija) ili preko vladinih organa (Njemaka, vajcarska). Nivo odravanja obino nije tehniki regulisano, osim sa optim stavkom, da moraju biti putevi odravani tako, da omoguavaju bezbjedno i tekue odvijanje saobraaja. Odgovornost za takav nivo odravanja puteva je zadatak upravljaa, utvruje se u civilnom pravnom postupku. f) Zahvati za zatitu puteva i saobraaja To podruje je normativno detajlno sreeno naroito u avstrijskim i njemakim zakonima o putevima. Odnosi se na prava i obveze korisnika puteva, vlasnika nekretnina uz put i upravljala puteva. Zabranjeni su svi zahvati, koji bi ugroavali put ili saobraaj na putu. Istodobno su definirane i obaveze upravljaa puta u pogledu zatite zemljita uz put i objekata, kojih vlasnici bi zbog puta mogli trpjeti tetu. Te obaveze su definisane ili u obliku naknade za tetu ili u obvezi izgradnje zatitnih mjera. g) Gradnja puteva Uz ve navedeno, detajlnija razgranienja investitorstva, za tu zakonodaju je karakteristino, da daje velik znaaj pripremi investicijsko-tehnike dokumentacije i njezinoj strunoj provjeri kako sa saobraajno-tehnikog kao i sa ekonomskog aspekta. Gradnjo puteva predaje investitor sa javnim nadmetanjem. Po pravilu investitor izgradnje puta je i njen budui odriva. h) Saetak Jedna od glavnih karakteristika navedenih evropskih ureenja gospodarenja sa putevima jest, da se sa zakonima o putevima sreuje prvenstveno tehnike stvari i manje organizacione. U prvom smislu je zamiljen i odnos u pogledu obveza financiranja i izvoenja pojedinih investicionih radova ili zadataka odravanja. Organiziranost, radno podruje i nain financiranja zadataka moguih



investitora i upravljaa puteva se normativno sreuje u okviru sistema upravne organiziranosti i javnih financa.



5 PRIJEDLOG KRITERIJUMA ZA KATEGORIZACIJU PUTEVA

5.1 OSNOVE ZA PRIPREMU KRITERIJUMA ZA KATEGORIZACIJU JAVNIH PUTEVA

Kao osnove za pripremu kriterijuma za kategorizaciju javnih puteva usvojeni su sljedei dokumenti: - vaee zakonodavstvo iz oblasti puteva, eljeznice i voda, - vaee zakonodavstvo iz oblasti prostora, - struna graa:

- The Study on the Transport Master Plan in Bosnia and Herzegovina (Japan International Cooperation Agency JICA, March 2001)

- Regional Balkans Infrastructure Study Transport (EU, REBIStransport JV, July 2003) - Statistiki bilten 2003, Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine, Bosna i Hercegovina,

Sarajevo, Trg Bosne i Hercegovine 1

- Iskustva i pravna regulativa u evropskim zemljama

5.1.1 POSTOJEE STANJE KATEGORISANIH PUTEVA E putevi na teritoriji BIH, koji predstavljaju navezivanje na mreu meunarodnih puteva su:

E-73 amac - Doboj - Zenica - Sarajevo - Mostar - Metkovi E-761 Izai - Biha - Jajce - Travnik - Sarajevo - Viegrad - Vartite E-762 Sarajevo - Foa/Srbinje - Hum E-661 Gradika - Banja Luka - Jajce



Postojee stanje magistralnih i regionalnih puteva:

5.1.2 KONCEPCIJA MREE PUTEVA SA STANOVITA URBANOG SISTEMA Saobraajna mrea je osnovni sastavni dio urbanog sistema, a urbana sredita su najvanije polazne take i odredita saobraajnih tokova. Pod saobraajnom mreom ne podrazumijeva se samo putna mrea ve i svi drugi pod-sistemi (eljezniki, pomorski, vazduhoplovni i logistiki). Sa stanovita urbanih naselja i urbanih sistema sljedei faktori utiu na stvaranje saobraajne mree: - prostorna razpodjela naselja, - demografsko-ekonomski sastav i funkcija naselja, - saobraajna privlanost urbanih sredita, - hijerarhija naselja, - meunarodni saobraajni tokovi, - ekonomska, kulturna i politika sredita izvan Bosne i Hercegovine.



Prilikom planiranja nove kategorizacije puteva potrebno je uzeti u obzir injenicu da su putevi samo dio saobraajnog sistema, koji moe da funkcionie samo ukoliko je pravilno povezan. Za potrebe razmatranja predloenih kriterijujma i utvrivanja broja ili hijerarhije kategorija puta, potrebno je izvriti analizu dostupnosti regionalnih i optinskih sredita. Naime, u pitanju je osnovna geografska analiza dostupnosti naselja, koja se mjeri udaljenou i vremenom, kao i analiza topoloke dostupnosti, kojom se saobraajna mrea i vrijednosti njenih puteva utvruju brojem veza na pojedinim raskrsnicama ili brojem veza na najkraem spoju izmeu raskrsnica. U svakodnevnom ivotu najvie nas zanima udaljenost i vrijeme. Novi GIS softver omoguuje znatno detaljniju prostornu analizu, te stoga i dublji uvid u strukturu saobraajnih mrea.

5.1.3 ADMINISTRATIVNA PODJELA ZEMLJE BOSNE I HERCEGOVINE Bosna i Hercegovina je sloena drava koja se sastoji od dva entiteta: Federacije Bosne i Hercegovine (F BiH), Republike Srpske (RS) i distrikt Brko. FBiH, koja ima 2.323.339 stanovnika, je administrativno podjeljena na 10 kantona-upanija, kantoni-upanije su podjeljeni na 79 optine: Republika Srpska je administrativno podjeljenja na 62 optine. Grad Brko je zasebna administrativna jedinica - Distrikt.

Optina Broj

stanovnika

Optina Broj

stanovnika

Unsko Biha 60.707 Kanton Centar 68.067Sanski Bosanska Krupa 29.580 Sarajevo Hadii 20.133Kanton Bosanski Petrovac 8.151 Ilida 47.924 Buim 18.251 Ilija 15.325 Cazin 61.094 Novi Grad 116.832 Klju 16.020 Novo Sarajevo 74.402 Sanski Most 60.537 Stari Grad 38.211 Velika Kladua 49.841 Trnovo 836 Vogoa 19.966Posavski Domaljevac amac 5.007 Kanton Odak 15.918 Herceg- Bosansko Grahovo 2.488 Oraje 22.633 bosanski Drvar 13.006 kanton Glamo 4.981Tuzlanski Banovii 28.918 Kupres 3.018Kanton eli 15.378 Livno 32.454 Doboj-istok 10.607 Tomislavgrad 27.754 Graanica 53.381 Gradaac 47.494 Kalesija 36.147 R Srpska Banja Luka Kladanj 15.779 Mrkonji Grad Lukavac 51.978 Novi Grad Sapna 14.349 Kozarska Dubica Srebrenik 42.218 Prijedor Teoak 7.052 Gradika Tuzla 133.861 Laktai ivinice 53.053 Srbac Zeniko Breza 13.867 Prnjavor Dobojski Doboj-jug 4.798 elinac Kanton Kakanj 44.124 Kotor Varo Maglaj 21.474 Kneevo Olovo 13.004 Ribnik Teanj 48.673 ipovo Usora 7.116 Jezero



Optina Broj

stanovnika

Optina Broj

stanovnika Vare 10.099 Kupres Visoko 40.432 Istoni Drvar Zavidovii 36.692 Bijeljina Zenica 128.495 Lopare epe 30.718 Ugljevik Bosansko Foa 2.293 Zvornik Podrinjski Gorade 31.582 Osmaci Kanton Pale 1.371 ekovii Srednjo- Bugojno 37.425 Vlasenica bosanski Busovaa 11.451 Bratunac Kanton Dobretii 3.262 Milii Donji Vakuf 13.388 Srebrenica Fojnica 11.111 Doboj Gornji Vakuf-Uskoplje 19.999 Bosanski Brod Jajce 23.688 Derventa Kiseljak 21.322 Vukosavlje Kreevo 5.937 Modria Petrovo Novi Travnik 51.369 Tesli Vitez 21.354 amac Hercegovako apljina 19.402 Pelagievo Donji abar Neretvanski itluk 16.419 Foa Kanton Jablanica 13.074 Trnovo Konjic 30.009 Kalinovik Mostar-ukupno 105.448 Ustipraa Neum 4.778 ajnie Prozor 17.326 Istono Sarajevo Ravno 1.855 Novo Sarajevo - istok Stolac 10.912 Stari grad-Istok Zapadno Grude 13.372 Kasindo Pale Hercegovaki Ljubuki 22.077 Sokolac Kanton Posuje 16.122 Han Pijesak iroki Brijeg 29.952 Rogatica Viegrad Rudo Lukavica

Trebinje

Istoni Mostar Nevesinje Gacko Berkovii Ljubinje Bilea Blagaj Bosanska Kostajnica Distrikt Brko Drini Krupa Otra Luka Potoci Republika Srpska je administrativno podjeljenja na 62 opine. Grad Brko je zasebna administrativna jedinica - Distrikt. Slika....



5.1.4 MOGUNOSTI RACIONALIZACIJE U PROJEKTOVANJU PUTEVA Racionalizaciju graninih zahtjeva za elemente projektovanja mogue je izvriti u zavisnosti od funkcionalne sloenosti i prostornog poloaja pojedinih vrsta puta. Samo odgovarajua kategorizacija svih javnih puteva moe obezbijediti odgovarajue osnove za drugo zakonodavstvo (npr. pravilnik o projektovanju) ili za racionalnije upravljanje putevima u cjelosti.

5.1.5 MOGUNOSTI RACIONALIZACIJE U ODRAVANJU PUTEVA Mreu javnih puteva koja je podjeljena u nekoliko kategorija mogue je racionalnije odravati, s obzirom da je nivo odravanja mogue prilagoditi pojedinanoj kategoriji puta ili je mogue odrediti razliiti nivoe usluga. U osnovne trokove odravanja spadaju rad zimske slube i minimalno godinje odravanje koje se odnosi na obezbjeenje redovnog funkcionisanja puta bez veih usluga odravanja za bezbjedno odvijanje saobraaja, te odravanje i obnavljanje saobraajnih znakova i putne opreme, krpljenje kolovoza, ispunjavanje pukotina, itd.

5.1.6 ZAKLJUAK I PRIJEDLOG Na osnovu gore navedenih razmatranja mogue je zakljuiti sljedee:

1. Bez obzira na upravnu podjelu Bosne i Hercegovine, potrebno je obezbijediti prostornu homogenizaciju drave i ireg etnikog podruja.

2. Prilikom navoenja nivoa povezanosti i ponovnog vrednovanja pod-sistema puta ne smijemo zaboraviti jednu injenicu, a to je da su se saobraajni putevi oblikovali nekoliko milenijuma; i da su stalno bili podreeni geografskim karakteristikama i naseljavanjem.

3. Potrebno je obezbijediti dobru saobraajnu povezanost sredita nieg stepena centralnosti sa dravnim sreditem, odnosno sreditem entiteta, kao i meusobnu povezanost i dostupnost sredita slinog stepena centralnosti. Meutim, pri tome je potrebno potovati i postojee saobraajne tokove i postojee veze, kao i geografske karakteristike Bosne i Hercegovine.

4. Uspostavljanje novih saobraajnih veza ili rekonstruisanje postojeih puteva u potrebnom obimu da bi se uvrstili u vie kategorije treba, osim u izuzetnim sluajevima, izvriti bez provjeravanja ekonomske opravdanosti. Razmatranje samo kriterijuma najkraih povezivanja ne bi trebalo da bude jedina smjernica prilikom odreivanja smjerova buduih saobraajnih veza.

5. Takoe, odgovarajuom saobraajnom mreom potrebno je obezbijediti dostizanje priblino jednakog kvaliteta ivljenja za sve stanovnike Bosne i Hercegovine.

6. Odgovarajuom mreom puteva Bosnu i Hercegovinu treba povezati sa susjednim dravama i Evropom.

5.2 PRIJEDLOG KRITERIJUMA ZA KATEGORIZACIJU PUTEVA Kategorija puta oznaava vrstu puta, koja odgovarajuim svojstvima prilikom prolaska kroz karakteristian prostor, omoguava realizaciju odreenih saobraajnih funkcija.



Stoga, isti put moe da ima razliite funkcije u razliitim prostorima, s obzirom da se sa prostorom mijenja obim realizovanih funkcija ili njihov meusobni odnos. Kako bi se izvrila kategorizacija puteva, potrebno je navesti njihovu saobraajnu funkciju kao i kvalitet navedene funkcije. Takoe, potrebno je odrediti prostor kroz koji put, pod odreenim uslovima moe da prolazi. Potrebno je utvrditi sljedee: - veliinu i ekonomsku mo urbanih aglomeracija u prostoru, iz kojih proizilazi razliit obim

saobraajnih potreba, - veliinu teritorije u okviru koje se pojavljuju pojedinane vrste saobraajnih funkcija odreenog

puta, - osnovne vrste saobraajnih funkcija (kao to su: funkcija povezivanja, skupljanja, pristupa)

koje su karakteristine za odreenu kategoriju puta, - saobraajnu stopu u odreenoj teritorijalnoj oblasti kao i saobraajnu stopu koja predstavlja

tranzit u navedenom prostoru; - kriterijum umnoavanja puteva u prostoru, to nije ni potrebno ni poeljno. Kriterijumi za kategorizaciju nisu samo tehniki; oni takoe predstavljaju rezultat ekonomskih, socijalnih i kulturnih potreba. Iz poslednjeg proizlaze svjesna socialna opredeljenja do pojedine vrijednosti u prostoru. Za odreivanje kategorije puta u pojedinanom saobraajnom smjeru, potrebno je pripremiti sljedee osnove: - Utvrditi prostorna sredita i njihovo rasporeivanje po vanosti, kako u okviru drave tako i u

okviru entiteta, optine i analogno tome u okviru veih ili manjih urbanih jedinica (gradova); kriterijumi za odreivanje navedenog mogu biti: funkcionalni: raspodjela aktivnosti u sistemu gradova i drugih naselja, broj i struktura stanovnitva, vrste saobraajnih sistema, vrste ostalih infrastrukturnih objekata u prostoru, dostupnost javnih i drugih servisnih aktivnosti,..., morfoloki: vrste i raspored struktura naselja, karakteristike okoline...

- Pripremiti karte saobraajnih smjerova razliite sloenosti, za svaku teritorijalnu dimenziju posebno (prvo na dravnom, a zatim na niim nivoima).

- Izdvojiti saobraajne smjerove koji se podudaraju sa smjerovima vee jaine ili koji su iz nekog drugog razloga neizvodljivi u prostoru (ogranienosti u prostoru).

- Izdvojiti saobraajne smjerove jednake ili za jedan stepen nie jaine, koji prolaze kroz neprikladan (preuzak) koridor, te sauvati samo jedan saobraajni smjer, dok ostalim saobraajnim smjerovima treba dodijeliti nii nivo funkcije.

- Formirati putne mree, i to posebno mreu dravnih puteva, posebno mreu regionalnih puteva, a posebno optinskih; sve ove mree zajedno treba da ine zajedniku mreu javnih puteva.

5.2.1 PRIJEDLOG KATEGORIJA PUTEVA, DEFINICIJE Primedba: oznake su navedene kao predlog AC - autoceste Autocesta je javna cesta posebno izgraena i namijenjena iskljuivo za saobraaj motornih vozila, koja je kao autocesta oznaena propisanim saobraajnim znakom, ima dvije fiziki



odvojene kolovozne trake za saobraaj iz suprotnih smjerova sa po najmanje dvije saobraajne trake i trakom za prinudno zaustavljanje vozila, bez ukrtanja sa poprenim putovima i eljeznikim ili tramvajskim prugama u istom nivou i u iji saobraaj se moe ukljuiti, odnosno iskljuiti samo odreenom i posebno izgraenom prikljunom javnom cestom na odgovarajuu kolovoznu traku autoceste. Autoceste slue povezivanju velikih gradova i znaajnih ekonomskih podruja drave ili regije; namijenjene su uglavnom daljinskom saobraaju, te se ukljuuju u sistem evropskih autocesta. Autoceste ispunjavaju zahtjeve koji se odnose na propisane saobraajno-tehnike elemente, ili se izgrauju u fazama; njihov sastavni dio su posebno izgraeni prikljuci.

BC brze cesta Brza cesta je javna cesta namjenjena za saobraaj iskljuivo motornih vozila, ima dvije fiziki odvojene kolovozne trake za saobraaj iz suprotnih smjerova i sve raskrsnice u dva ili vie nivoa sa poprenim cestama i drugim saobraajnicama (eljeznikim ili tramvajskim prugama) koja, po pravilu, nema zaustavnih traka i koja je kao takva oznaena propisanim saobraajnim znakom. Brze ceste su ceste koje svojim saobraajno-tehnikim elementima omoguavaju brzo odvijanje daljinskog saobraaja izmeu najvanijih sredita drave, entiteta i podruja; povezane su sa autocestama i sistemima autocesta susjednih drava; njihov sastavni dio predstavljaju posebno izgraeni prikljuci.

MC - magistralne ceste Magistralne ceste prvog reda namjenjene su povezivanju veih gradova i znaajnih ekonomskih podruja drave ili entiteta; svojim saobraajno-tehnikim elementima omoguavaju brzo odvijanje saobraaja; povezane su sa cestama iste ili vie kategorije u zemlji te sa sistemima cesta u susjednim dravama; posebno izgraeni prikljuci, ukoliko su predvieni, ine njihov sastavni dio. Magistralne ceste drugog reda namijenjene su za povezivanje regionalnih sredita, kao i za povezivanje saobraaja na ceste jednake ili vie kategorije; posebno izgraene pristupne rampe, ukoliko su predviene, ine njihov sastavni dio.

RC - regionalne ceste Regionalne ceste prvog reda namijenjene su za saobraajno povezivanje ekonomskih podruja drave ili entiteta, znaajnih sredita lokalnih zajednica, kao i za saobraajno povezivanje sa cestama iste ili vie kategorije; posebno izgraeni prikljuci, ukoliko su predvieni, ine njihov sastavni dio. Regionalne ceste drugog reda namijenjene su za saobraajno povezivanje sredita lokalnih zajednica u okviru odreenog entiteta, za povezivanje turistikih (turistike ceste) i graninih podruja znaajnih za dravu, te za povezivanje graninih prijelaza sa cestama iste ili vie kategorije kada po propisanim kriterijima kategorizacije ne dostigne viu kategoriju.

LC - lokalne ceste Lokalne ceste povezuju naselja u opini sa naseljima iz susjednih opina, ili povezuju vanija naselja unutar opine, te povezuju saobraaj na druge javne ceste iste ili vie kategorije. (JP) Javne staze su saobraajnice namijenjene za povezivanje naselja ili dijelova naselja u okviru opine, a ne ispunjavaju propisane kriterije za lokalne ceste, ili su predviene samo za odreenu vrstu uesnika u saobraaju (ceste i staze u stambenim zonama, seoske ceste i staze, pjeake staze, biciklistike staze, konjske staze i slino.).

U naseljima u kojima je uveden sistem ulica saobraajnice se mogu podijeliti na podkategorije: LG glavne gradske ceste predstavljaju nastavak cesta kroz gradove, a namijenjene su za saobraajno povezivanje gradskih podruja i etvrti u skladu sa propisima o sigurnosti cestovnog saobraaja. Na ovim cestama, ako to uvjeti odvijanja saobraaja dozvoljavaju, moe se regulirati saobraajnom signalizacijom i vea brzina kretanja od opeg ogranienja brzine u naselju;



LZ sabirne gradske ceste ili sabirne lokalne ceste predviene su za prikupljanje i povezivanje saobraajnih tokova iz pojedinih podruja ili gradskih etvrti, kao i za povezivanje gradskih etvrti i dijelova naselja sa cestama vie kategorije; LK lokalne gradske ceste predstavljaju nastavak cesta vie kategorije, predviene su za pristup zatvorenim prostornim jedinicama (stambeni blokovi ili individualni stambeni objekti, industrijske zone, centri za kupovinu i rekreaciju itd.) u pojedinim urbanim podrujima ili etvrtima, kao i u dijelovima naselja.

Postoje dva razloga iz kojih se vri podjela lokalnih puteva u naseljima na pod-kategorije: - Prvi je, dopustiti mogunost navoenja razliitih nivoa odravanja lokalnih puteva; koji bi za

viu pod-kategoriju bili vii od opteg nivoa koji je predvien za kategoriju lokalnih puteva. - Drugi razlog jeste, da na pojedinim putevima u naseljima maksimalna dozvoljena brzina moe

da iznosi do 70 km/h, ukoliko bezbjednost saobraaja i propisani saobraajno-tehniki elementi to omoguavaju, te ukoliko je odreeno propisanim saobraajnim znakom (zamiljene su gradske ulice sa vie odvojenih saobraajnih traka).

5.2.2 SAOBRAAJNA FUNKCIJA Saobraajna funkcija se vri izmeu polazne take i cilja, koji odreuju pojedine urbane sredine (dalje u tekstu: centri), koji se jedan od drugog razlikuju po sloenosti i intenzitetu saobraajnih potreba. Vrste saobraajnih funkcija su: - daljinsko povezivanje glavnih (dravnih) centara ili centara entiteta, kao i centara izvan drave, - povezivanje centara kantona i sekundarnih (optinskih) centara sa ciljem izjednaavanja

urbanih aglomeracija, - prikupljanje saobraajnih tokova sa ciljem udruenog voenja do sekundarnih (optinskih)

centara i centara entiteta, i - pristup pojedinim zatvorenim prostornim jedinicama i pojedinim lokacijama. Pod teritorijalnom opsenou saobraajnih funkcija na tom prostoru podrazumijeva se: - Evropa, - Bosna i Hercegovina, - entitet (Federacija Bosne i Hercegovine, Republika Srpska), - kanton ili statistika regija, - optina ili nekoliko optina, - urbana jezgra (naselja) i - granina podruja. Znaaj saobraajne funkcije se, kada je teritorija u pitanju, moe podijeliti na: - trans-teritorijalni nivo (putevi koji vode izvan teritorije), i - teritorijalni nivo (putevi vode unutar teritorije).

5.2.3 PROSTORNA FUNKCIJA



U pogledu uticaja koji put ima na svoju okolinu sasvim je razumljivo da putni pravci moraju biti predvieni i za naseljena podruja, koja dosadanji propisi nisu poznavali. Prostorna funkcija se definie na osnovu sljedeeg: - lokacije u prostoru (izvan, kroz ili unutar naselja), - gustoe zgrada u urbanom prostoru, i - veliine, znaaja i dimenzija urbanog centra. Prema pravilu, razlikujemo pet grupa: A povezujui put bez zgrada uz put, izvan naselja, B povezujui put bez zgrada uz put, unutar naselja, C povezujui put sa zgradama uz put, unutar naselja, D zbirni put sa zgradama uz put, unutar naselja, E pristupni put sa zgradama uz put, unutar naselja.

saobraajn funkcija Povezivanje skupljanje pristup A B C D E kategorija teritorialni nivo van naselja u naselju drava AC - A I B I HC U1 A I B I M 1 U1 A II B II C II M 2 U2 A III B III C III D III regija R 1 U3 A IV B IV C IV D IV E IV R 2 U4 A V B V C V D V E V optina LC U5 A VI D VI E VI JP U6 E VII

Svi putevi se nalaze unutar gore navedenih pet grupa. Za odreene puteve primjenjuju se ogranienja za njihov prolazak kroz pojedina podruja. Razlog za to su saobraajna bezbjednost i ekologija. Za jasniju predstavu navodimo neke od opisa: - AC, HC: A I, B I prvenstvena funkcija je povezivanje na dugim relacijama, kroz naselja ne

prolaze odnosno prolaze uslovno; - M1: A II, B II, C II prvenstvena funkcija je povezivanje glavnih gradova in vanih

gospodarskih teritorija drave ili regije (entiteta), indirektno skupljaju saobraaj u regiji, kroz naselja prolaze u obzidanom prostoru uslovno (zaobilaznice) U1;

- M2: A III, B III, C III prvenstvena funkcija je povezivanje izmeu sredita regionalnog znaenja (kantoni, upanije), indirektno skupljaju saobraaj u regiji, prolaze kroz naselja, direktno sakupljanje saobraaja je uslovno U2;

- R1: A IV, B IV, C IV, D IV prvenstvena funkcija je sakupljanje za daljinski saobraaj i povezivanje sekundarnih centara preko granice regije, indirektno, iznimno direktno skupljanje saobraaja u regiji, prolaze i kroz naselja, direktni pristupi do pojedinih lokacija uslovno U3;

- R2: A V, B V, C V, D V, E V prvenstvena funkcija je sakupljanje saobraaja u optini te povezivanje sekundarnih centara u regiji, prolaze kroz naselja, direktni pristupi do pojedinih lokacija sa uvaavanjem saobraajne bezbjednosti U4;



- LC A VI, D VI, E VI prvenstvena funkcija je sakupljanje saobraaja iz osnovnih urbanih sredina te povezivanje tih, te omoguavanje direktnog pristupa do pojedinih lokacija - U5;

- JP: E VII izkljuivo za pristup do pojedinih lokacija U6.

5.2.4 KRITERIJUMI ZA DEFINISANJE KATEGORIJE JAVNIH PUTEVA

5.2.4.1 Osnovni kriterijumi Kriterijumi funkcije povezivanja i saobraajno-tehnika svojstva koja pojedinana kategorija javnih puteva mora da ispuni, odnose se na prostor koji put povezuje, na socijalno-ekonomski i upravno-teritorijalni znaaj naselja koja put povezuje, na saobraajni znaaj puta u pogledu vrste i strukture prometa, te na tok puta u prostoru u odnosu na naselje. Ovi kriterijumi su: Legenda: O = obavezni D = dopustivi N = nedopustivi

Kriterijumi za funkcije povezivanja i saobraajni znaaj javnih puteva

Serijski br. kriterijuma

Kategorije javnih puteva

AC HC M1 M2 R1 R2 LC JP LG LZ LK

1. Prostor koji povezuje put:

- Povezivanje drave sa susjednim dravama; 1.1

O

O

D

D

N N N N N N N - Meuregionalno povezivanje 1.2 D D O O O O D N N N N - Povezivanje optina i unutar optina;

1.3 N N N N D D O O N N N - Povezivanje u gradovima i naseljima. 1.4 N N N N N N O O O O O

2. Znaaj naselja koga put povezuje

- Glavni centri u dravi i susjednim dravama (vie od 50.000 stanovnika, razvijene ekonomske i neekonomske aktivnosti);

2.1

O

O

D N N N N N N N N - Regionalna sredita u dravi i u susjednim dravama

(20.000 do 50.000 stanovnika, razvijene ekonomske i neekonomske aktivnosti); 2.2 D D O O N N N N N N N

- Regionalna sredita u dravi (5.000 do 20.000 stanovnika, razvijene ekonomske aktivnosti); 2.3 N N N D D D N N N N N

- Lokalna sredita (manje od 5.000 stanovnika, ekonomske aktivnosti);

2.4 N N N N

O

O N N N N N - Povezivanje drugih naselja koja pripadaju razliitim

optinama kao i povezivanje naselja unutar optine; 2.5 N N N N N N O D N N N - Povezivanje gradova i naselja. 2.6 N N N N N N D O O O O

3. Saobraajna funkcija puta:

- Daljinski povezujui put (udaljenosti preko 100 km); 3.1 O O D N N N N N N N N - Povezujui put za udaljenosti od 50 do 100 km; 3.2 D D O O D N N N N N N - Povezujui put za udaljenosti od 20 do 50 km; 3.3 N N N D O D N N N N N - Povezujui put za udaljenosti manje od 20 km;

povezivanje turistikih i graninih podruja koja su znaajna za dravu;

3.4 N N N N N

O

D N N N N - Sabirni put za povezivanje saobraaja na puteve

viih kategorija;

3.5 N N N N N N

O N N N N - Povezujui i sabirni put u gradu ili naselju; 3.6 N N N N N N O D O O O - Pristupni put u gradu ili naselju. 3.7 N N N N N N D O N N D 4. Struktura saobraaja:



Kriterijumi za funkcije povezivanja i saobraajni znaaj javnih puteva



AC HC M1 M2 R1 R2 LC JP LG LZ LK - Procenat tranzitnog saobraaja vei od 15% i/ili

PGDP > 20.000 mv/dan; 4.1 O O D N N N N N N N N - Procenat meuregionalnog saobraaja vei od 30% i/ili PGDP > 10.000 mv/dan; 4.2 D D O O D N N N N N N - Procenat meuregionalnog saobraaja vei od 15%

i/ili PGDP > 4.000 mv/dan;; 4.3 N N N D O D N N N N N - Procenat regionalnog saobraaja vei od 50% i/ili

PGDP = 2.000 4.000 mv/dan; 4.4 N N N N N O N N N N N - Procenat lokalnog saobraaja vei od 80%. 4.5 N N N N N N O O O O O

5. Tok puta u odnosu na naselja:

- Izvan naselja; 5.1 O O O D D D N N N N N - Izvan i u naseljima; 5.2 N D D O O O O D N N N - U naseljima. 5.3 N N N N N N D O O O O

5.2.4.2 Dodatni kriterijumi Dodatni kriterijumi, koji su uvedeni za odreivanje puteva najviih kategorija, odnose se na saobraajno-tehnika i vozno-dinamina svojstva puteva, na saobraajno-bezbjednosna svojstva puta, od kojih zavisi brzina, bezbjednost i neometano odvijanje saobraaja, te se odnose na uticaj saobraaja na ivotnu sredinu. Navedeni dodatni kriterijumi su:

Dodatni kriterijumi za kategorizaciju javnih puteva



AC HC M1 M2 R1 R2 LC JP LG

1. Saobraajno-tehnika i vozno-dinamina svojstva puta:

Tok saobraaja: - u dva smjera; 1.1 O O O O O O O O O - u jednom smjeru. 1.2 N N N N N N N N N Poveano saobraajno optereenje (AADT)* 1.3 O O O O O O O - - Povean procenat kamiona* 1.4 O O O O O - O - - Krae vrijeme putovanja (kanjenja)* 1.5 O O O O O O O - - Najvia doputena brzina izvan naselja (km/h) 1.6 120 100 80 80 80 80 - - - Najnia doputena brzina izvan nasel

Documents

Kriterijumi za kategorizaciju javnih puteva.pdf