Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Medischesociologie:Inleiding2takken:
- Sociologievanziekteengezondheid- Sociologievangeneeskundeendegeneeskundigeberoepen
(ziekteengezondheidisietswaariederemensveelvanweetaangezienhetheelveelaandachtkrijgtvandemedia.Vroeger(30jaargeleden)wasditnietzoenassocieerdemenziekteengezondheidaltijdmethetziekenhuisànumetbijnaalles)Erontstaateenprobleem(vb.paardeninhetstadveroorzaakten:fileproblemen,lawaaioverlast,vernieling,overmaataanpaardenmest,…)àvraagstijgtàaanbodstijgtenorganisatiewordtaangepastOplossing:doortechnologischeinnovatie(auto,tram,…)ànuhierdenadelenvanProblemenvannuzijnnietdeoplossingvandetoekomstendeoplossingenvannuzijnnietdeoplossingenindetoekomstZiekteenzorg:eenhistorischeschetsVeranderingvanpatroonvanziektensterfteindetijd:Epidemievanmazelenin2011inBelgië.(InAmerikazijneroudersdiegeenvaccingevenaankinderenomdatzedenkendatereenlinkistussenhetvaccinenautismeofvoorreligieuzedoeleinden)Prevalentie=hetaantalvoorkomendemetdezechronischeaandoeningop100of1000Incidentie=hetaantalnieuwemensenmetdezechronischeaandoeningop100of1000àdelaatstejareniservooraleenstijgingbijhypertensie(hogebloeddruk),depressieenastmaSterftedalingtot1850(oorzaakweetmennietzeker)Mogelijkoorzaak:sterftedalingtgvinfectieziektes:
- Biologischefactorenàeindeepidemieaanvalskrachtvanmicro-organismevermindert
- Medischeinterventieàinentingtegendepokken- Veranderinginsocialeomgeving:verbeteringvoedingenlevensomst.
Sterftedaling1850–1970:
- Demografischetransitie=deovergangvaneensituatiemetrelatiefhogegeboorte-ensterftecijfersnaareensituatiemetrelatieflagegeboorte-ensterftecijfersalsgevolgvansociaaleconomischeveranderingen(evolutienaarveelheidvansamenlevingsvormen,metuitstelvankrijgenkinderenenminderkinderen,terwijlsterftecijferlaagblijft)
- Epidemiologischetransitie=overgangvaneensituatiemetinfectieziektesenziektesveroorzaaktdoorvoedseltekortnaarsituatiemetchronische,niet-infectieuzeaandoeningen,zoalshartziektenenkankers.Dezedrastischeveranderinginziekte-ensterftepatroonginggepaardmetdetransitievaneenlandbouwsamenlevingnaareenindustriëlemaatschappij
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
InBelgië:grootstekenteringin1870-1880vooralbijkinderenmaarzuigelingsterftebleefhoog(vanaf1900-1925daaldeditmet50%doordesterilisatievanmelkenspecifiekebeleidsmaatregelingen)àindelaatste150jaarleeftijdverdubbeld(kleinverschiltussenVlaanderenenWallonië)
- Verklaringvandesterftedaling:1. Invloedvandemedischeinterventie2. Impactvanmaatregelenterbevorderingvanhygiëneenopenbare
gezondheidszorg3. Verbeteringvanvoedingenlevensstandaard
StellingvanThomasMcKeownàgeneeskundeheeftslechtseengeringebijdragegeleverdaanalgemenesterftedaling,dalingvooraldoordalingvansterfteaaninfectieziekten,voor20steeeuwgeeneffectievemedischeingrepentegeninfectieziektenàconclusie:dalingvansterftewordtaanandereoorzakendanverbeterdemedischezorgtoegeschreven(vooralverbeteringlevensstandaard)KritiekopMcKeownàengedefinitievanmedischeinterventie:geenaandachtvoorcollectievepreventie(=bewakingenbevorderingvandevolksgezondheid)+verwaarloostinvloedvangeneeskundeopniet-infectieuzeaandoeningen,conclusieuitsluitingvananderemogelijkheden:methodologischverdacht,onwaarschijnlijkdatbvdalinglongtuberculoseenkelisdoorverbeteringvoeding,ineffectiviteitinhetverledenbetekentnietdatdegeneeskundeookineffectiefisindetoekomstSzreter(artikelverstaikniet)àstedelijkecongestie(=overbevolking)opgelostdoorsocialeinterventie:industrialiseringeneconomischegroei:
1. Maatregelenterverbeteringvandeopenbaregezondheidszorgvb.rioleringen,afvalophaling,verbeteringvoeding,…
2. Stijgingbronchitis,griepenlongontsteking:moeilijkermaarooktegenmaatregelingenzoalssloopongezondewoningen,ventilatieinwerkomgeving
3. Zuigelingsterfteàbelangrijkerolvanmedici,gezondheidsinspectie,getraindevroedvrouwen,…
Economischegroeikandegezondheidnogaltijdschaden!!!
Sterftedalingsinds1970:- Minderspectaculaireontwikkelingen,effectievemedischebehandelingen
gevondenvoorveelzieken,rolvancollectievepreventie,modernegeneeskundevoor50%verantwoordelijkvoorsterftedalingsinds1970enbelangrijkebijdrageaanverbeteringlevenskwaliteit
- Hogerelevensverwachtingvoorvrouwdanmanmaaralsbeideingoedegezondheidleeftijdongeveerhetzelfde
- ErisnietmindermaarMEERvraagnaargezondheidszorg:1. stijginginlevensverwachtinginmindergoedegezondheid2. verschuivingvanacutenaarchronischeendegeneratieveziektes3. stijgingdoeltreffendheidgezondheidszorg4. verbeteredediagnostiekenvroegeopsporingàparadoxvandegezondheidszorg
Paradoxvandegezondheidszorg:
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Toenamedoeltreffendheidgezondheidszorgleidtvaaktottoenameipvafnamevraagnaargezondheidszorg:toenameoverlevingskansenbijernstigeziekteàvergrijzingàverschuivingziektepatroonnaarchronischeendegeneratieveziekten(tot2004hart-envaatziektendemeestvoorkomendedoodsoorzaakvanaf2005bijmannenzijnnieuwvormingendemeestvoorkomendedoodsoorzaak)Mendachtrond1970eenplateauontwikkelingtekrijgenvoorlevensverwachtingendoorgeneratieveontwikkelingenmaardoorouderdomzalditnietmeerlukkenenerontstaattocheenhernieuwdesterftedalingzijnàvierdefasevanepidemiologischetransities(eraofdelayeddegenerativediseases)Vierdefasevandeepidemiologischetransities
- degeneratieveziekteskomenlatervoor- minderoverlijdensdoorongevallen(vb.verkeersongevallenàkomtdoorde
campagnes)- MAAROOK:sommigeinfectieziektesteruggekeerd(vb.tuberculose),nieuwe
infectieziektes(vb.aidsàcampagnesterpreventievanHIVlijkenmindertewerken:erisstabilisatieofzelfsstijging)endreigingvanpandemieën(vb.vogelgriep)
(InBelgiëzijnerveelmeermannenbesmetmetHIVdanvrouweninanderelandenisditsomsomgekeerdvb.inAfrika)Erisstijginginaantalbesmettemensendoordatwevanteveelgroepenindemaatschappijverwachtendatzegoedingelichtzijn(ditisnietzo)enomdatmensentegenwoordiglangerlevenmetHIVErisweleendalingtezieninhetaantalnieuwebesmettingen(indemeestelanden)enhetaantaldodendoorHIVàdaaromstijgthetaantalmensenmetHIV10grotepublichealthsuccessenvande20steeeuw(opvolgordevangrootstenaarkleinstesucces):
1. Vaccinatie:enormeverminderingvanmortaliteit(grotereffectdanAnB)2. Bestrijdingvaninfectieziektes:denkaandebouwvanPanamakanaal(fransen
haddenditproberentebouwenmaarslaagdenernietinomdatheelveelarbeidersdeyellowfeverkregenenstierven,deAmerikanenbeschermdenhunarbeidershiertegen)
3. Veiligheidvandewerkplek:veelminderongevallenenziektesdanvroeger,bijelkejobdiejestartmoetjeeenmedischonderzoekondergaan
4. Gezonderemoedersenbaby’s:eroverlijdenmindermoedersbijgeboortedoortoegenomenbegeleiding,vrouwenzoekenookvakerbegeleidingomdatzeoplatereleeftijdzwangergerakenenerdanmeercomplicatieszijnàmaardithangtookvandecultuuraf(mindertienermoeders)
5. Veiligerengezondervoedsel:minderbesmetvoedselmetbacteriënàveiliger6. Familyplanning:doorbvanticonceptiekanmenzelfbeslissenwanneereenhoe
vaakmenzwangerword7. Fluorideringvandrinkwater:ishetmeestgecontesteerd(=betwist)geweest
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
8. Veiligheidvanmotorvoertuigen:hetkosttenietveelperauto,reddealheelveellevens(Sub-SaharaAfrikahoogsteverhoudingvandodelijkeongevallenpervoertuigvandehelewereld)
9. Dalingvansterfteaanhartziekteenberoerte:hangtafvanlevensstijlenmetdeindustrieindebuurtwaardepersoonleeft,mindervrouwendanmannenstervenhieraanmaarjaarlijksdaalthetaantalmannenwelsterkerDooreenlagereSociaaleconomischestatus(SES)isermeerkansopsterfteaanhart-envaatziektenSES–Sinkomen,opleiding,werkstelling,woonplaats,…
10. Verminderdtabaksverbruik(hetdoetookvroeggeboortesdalen)
Meerchronischezieken:vanziekennaarpatiëntàsocialegevolgen:ziekenkrijgenmeerprivileges,bijchronischeziekenisditmoeilijkervb.griep:verwachtdatjewiltgenezenmaarjemagweleventhuisblijvenMagiedeBlockwiltdechronischziekensnellerterugaanhetwerkkrijgenàbeteresocialecontactenàsnellergenezingsproces(erzijnveelmeermensendielangdurigezorgnodighebbenbvbijkanker)àVeranderenderelatiestussenmedischeberoepsbeoefenaren,medischeinstitutiesenverwachtingenvanzieken/patiëntenàmeeraandachtvoorhetverhaalvandepatiënt,veel‘narratievestudies’Wasdegeneeskundealtijdalwatzenuis?Regulieregeneeskundeisooksociaalconstructàwerdnietaltijdopzelfdemaniergepercipieerd(=waargenomen)Geneeskundigsysteem:
- tot18deeeuwveelscholenensystemen- 1dinggemeenschappelijkàziekte=symptoomvanverstoordlichamelijk
evenwichtvb.humoralesysteem- 4humoralen:bloed,slijm,gelegalenzwartegalàinparallel4elementen:lucht,
water,aardeenvuur- Sanguinisch:overheersendbloedàvurige,energiekemensen
Cholerisch:teveelgelegalàirriteerbaarensnelkwaadMelancholisch:teveelzwartegalàneerslachtige,introverteendepressievemensenFlegmatici:veelslijmàkalmenweinigemotioneel
- Vanaf19deeeuwsuccesvannatuurwetenschappenenmeerbeheersenvannatuurverschijnselenàgeneeskundeismeeropnatuurwetgeoriënteerdàbiomedischmodel
Biomedischmodel:- Doctrinevanspecificiteitàvoorelkeziektspecifiek,biologischeoorzaakgezocht
àdiagnosticeren:doorobservatie,objectievetestsenlichamelijkonderzoek- Lichaamengeestkunnenafzonderlijkwordenbehandeldànadrukeerderop
genezenvanziekteenniethetwelzijnvandepersoon(richtoppathologieenniethelepersoon)
- Machineàlichaamkanookwordenhersteldàbelangvantechnologischeingrepen=technologischeimperatiefVb.hartklepwerktnietgoedàvervangendoornieuwehartklep
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
- Reductionismeàverklaringenvanziekterichtenzichvooralopbiologischefactoren,socialeenpsychologischefactorenwordenverwaarloosd
Kritiekopbiomedischmodel:- Vanaf1970- Erwasdalingvanhetsterftecijferentochwaserkritiekopàhethieldgeen
rekeningenmetdepersooninhetgeheel- KritiekvanCochrane(wiegRandomizedControlTrial)àoprichtingCochrane
CollaborationCentresenmeerevidence-basedmedicine(hijheeftin2kampenmetkrijgsgevangengezeten:1stekamphadhijveelmindermiddelenenstiervener,wathijheelverwonderlijkvond,weinigmensen.Inhet2dekampwarenerveelmindermiddelenentochstiervenermeermensenàhijpleittevoormeerevidence-basedmedicine)
- ‘verdoktering’(=steedsmeerproblemendefiniërenalsmedischprobleem)vandesamenleving
- teweinigaandachtvoorsocio-economischeinvloedenopziekte- teveelpatiëntenalspassiefobject
àTOCHwasereengrootvertrouweninenkreeghetdestatusregulieregeneeskunde(restisalternatievegeneeskunde)AlternatievegeneeskundeVbacupunctuur,homeopathie,…Nauwaanleunend–zeersterkafwijkendvanbiomedischmodelVaakmeerhelepersoon40%vandeBelgischebevolkingheefthierooitaleensberoepopgedaanVrouwenietsvakerdanmannenenmeestalmiddelsteleeftijdsgroepenhogeropleidingsniveauVoorspellendegeneeskundeKlachtengebondengeneeskundeenookadviserendegeneeskunde,verzekeringsgeneeskunde,arbeidsgeneeskunde,…àeerderrisico-georiënteerdhetbekijktwelkerisico’sjelooptZiekte,gezondheidenhandicapinsociologischperspectiefSusanSonntag:IllnessasmatephorSchreefovercultureleattitudestovziekte(leedzelfaankankertijdensschrijvenvanboek)àinboek:aanbepaaldeziekteshangenboelmetaforenendezedoenpatiëntenlijdenonderzoek:tegenmensengezegddathunziektehetkwaad,devijand,…isàmeerangstendepressieproblemenendoorstaanhunziekteprocesmindermakkelijkWanneertegenmensenwordtgezegddatzemoetenvechtenonderdrukkenzehunemotionelepijnenproberenzepositiefvoortekomenBehandelingzienalsstrijdkansomswelhelpen(welpaswanneerhetgezienwordalsietspositiefsàpersoonlijkgroeiendoorstrijd)CONCLUSIES:hethangtallemaalvandewaarden,cultuur,…vandiepersoonaf(volgensKhullar)
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Wegebruikenbijziekenvaakmilitairemetaforenendoordaterveelchronischeziektenzijnkunnenveelmensende‘strijd’(=vollediggenezen)eigenlijknietechtwinnenàzorgtvoornegatiefeffectàgeefteenlastKhullar:doormilitairemetaforenkunnendoktersenpatiëntenbetermetelkaarcommunicerenàzowelnegalsposgevolgenàhangtafvancultuur,waarden,ervaringenenvoorkeurenvandepatiëntEriseennegatieveweerklanktovdementieàmantelzorgersdurvenvaaknietzeggendatpartnerdementieheeftdoorschrikwatdemensengaanzeggenAndervb.zijnepilepsie,depressie,…Evolutiemedischesociologie(infectieziektesàchronischeziektesenbiomedischsysteemàsociaalsysteem)Vanmedischenaarsociologievanziekteengezondheidàmeerholistischbenadering(=opgehelepersoon)
- Ziekteengezondheid:Zijnfysiologisch,psychologischmaarookietssociaals
- Definitievanziekte:EriseenverschiltussenziekzijneneenziektehebbenEngelsheeftversch.woorden:sickness,illnessendiseaseDisease=gestoordewerkingvan1ofmeerdereorganen,afwijkingindestructuuren/ofhetfunctionerenvanhetlichaamalsbiologischorganisme=diagnostischecategorieëngebruiktdoorartsillness=ervaringvanziekzijnendebetekenisdieaandieervaringwordtgegevenSickness=gerapporteerdeillness(ervaringvanziekteistijd-enplaatsgebonden)
- Definitiegezondheid:Hangtvanveelafvb.leeftijd,geslachtenberoep=‘afwezigheidvanziekte’=nogalmedischeennegatievedefinitieàjeMOETdiagnosehebbenofjebentnietziek(complexenmulti-dimensioneel)=toestandvancompleetfysisch,mentaalensociaalwelbevindenennietalleenafwezigheidvanziekteàmeerpositievedefenvoegtooksocialeenpersoonlijkveranderingentoenaastmedischevooruitgangkritiek:ookdezedefinitieverbergtaantalassumpties=“Theextenttowhichanindividualorgroupisable,ontheonehand,torealizeaspirationsandsatisfyneedsandontheotherhand,tochangeorcopewiththeenvironment.Healthisthereforeseenasaresourceforeverydaylife,nottheobjectiveofliving:itisapositiveconceptemphasizingsocialandpersonalresourcesaswellasphysicalcapabilities.”(WHO,1984)
- Nieuwedefinitievangezondheid:=gezondheidalshetvermogenomzichaantepasseneneeneigenregietevoeren,inhetlichtvandefysieke,emotioneleensocialeuitdagingeninhetlevenàverschilWHO:potentiewordtbenadruktomgezondtezijnofteworden,zelfswanneerersprakeisvanziektepersoonlijkegroeienontwikkelingenvervullenvanpersoonlijkedoelennetzobelangrijk
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
gezondheidheeft6dimensies:lichamelijkefuncties,mentalefunctiesenbelevingen,despirituele/existentiëledimensie,kwaliteitvanleven,sociaalmaatschappelijkeparticipatieendagelijksfunctionerenàvolgensHubertkijkendokters,onderzoekers,…bijnaalleenmaarnaardelichamelijkefuncties,zezoudenookmeernaardeandere5moetenkijken
Vanindividueelnaarsociaalmodel
- Personaltragedymodel/deficitmodel(individueel)=mensenmeteenziekte/handicapwijkenaf,vertoneneendeficit,ondergaaneentragedieàhierstaatdemaatschappijneutraalenonveranderlijktegenoveràmensenmoetenzichaanpassenaanhundeficit,moetenwordengecorrigeerd,wordendaarbijgeholpen/moetenzichlatenhelpendoorprofessionelen
- Sociaalmodel:Legtnadrukopdebarrièresindesamenlevingàsamenlevingmoetzichaanpassennietdezieke/gehandicaptepersoonWelkefactorenweerhoudenmensenervantenvolleteparticiperenindesamenleving?àoplossingzoekenopmaatschappelijkniveau
Integratiefmodel:ICF(InternationalClassificationofFunctioning,DisabilityandHealth)ICFbevat:lichaamsfunctieenanatomischeeigenschappen,activiteiten,participatiesenomgevingsfactorenàbepaaltdegezondheidstoestandvanpersonenenexterneenpersoonlijkeaspecten(erwordtnietenkelgekekennaardediagnosevandeziektemaarooknaarwatdepatiëntdoetinzijnleven)(functionerenisheeeelbelangrijkvoordezemensen)Hoegezondheidmeten?Mortaliteit(=levensverwachtingbijgeboorte)enmorbiditeit(=voorkomenvanziektes)MorbiditeitdaaltàverbeteringvannationalegezondheidstijgtookDezemetingenvolstaanniet!Zezijnzeerpartieel(=nietvolledig)enactiviteitenzijnzeerverschillendperpersoondusindividueelmodelGezondheidalswaardeennorm=belangrijkewaardenennorm
- Waarde:=betekenisgevendideaalàovertuigingoverwatnagestreefdwordtofzoumoetenwordenHetisietsdatwebelangrijkvindenvb.vrijheid,gelijkheid,rechtvaardigheid,…
- Normen:=gedragsregelsàconcreteregelswaarjeandere(ofjezelf)opkuntafrekenen
Waardenennormenveranderendoorheendetijdvb.autonomie(waarde),geenseksvoorhethuwelijk(norm)Vbuitactualiteit:nietterugbetalenmedicatieaanrokers(demaatschappijverandertendeantwoordenveranderenmee)Wezijnnumeerenmeerverantwoordelijkvooronzegezondheid(mogenmeerkeuzesmaken)Demaatschappijondersteundegezondekeuzesniet,deindividuelekostgaatwaarschijnlijkveelduurderzijndandecollectievekost
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
RisicoopziekteenziekzijnIsnietgelijkverdeeld(nieuwegenetica),meerenmeernadrukopleefstijlNieuwegenetica:Risicoenambivalentie(=tegenstrijdigheid)àhoetoepassenopgenetica?
- Genetischetestsenscreening-programma’svooraantalziektes(metgeschiedenisvanbepaaldeziektesindefamilieofvormvanpre-enpost-natalezorg)Resultaatisvaakkansàangstofgeruststelling?àverschuivingvansocialevoorzieningenvoorwieproblemenheeftnaarmedischeinterventieomproblementevoorkomenofnietmeertelatenvoorkomenDitbiedtkeuzes(dieervroegernietwaren)àcultureleenmaatschappelijkedrukomjetelatentesten(dustochnietechteenkeuze):Verzekeraars,werkgevers,gezondheidszorg-enwelzijnsorganisatieszijnerggeïnteresseerdindieinfo àeigenrisico’s/verliezeninperken
àhelpenplanningvoordetoekomsttemakenenzichterichtennaarspecifieke‘risicogroepen’
schuldsaldoverzekering=wanneerjevroegsterftbetaaltbankjeverzekeringenàhiervoorbekijkenzejelevensstijlenrisico’sopoverlijdenVandezetestenwordtmisbruikgemaaktàDo-it-yourselfkits
Levenwezelfwelzogezond?(dowewalkthetalkortalkthewalk)ViadeBelgischegezondheidsenquêteVoedingstatus:bepalenvanBMI(stijgtlichtjesperjaar),vrgewichtonderschattenenmanlengteoverschattenà48%volwassenovergewicht,49%normaalen3%ondergewichtVoedingsgewoontes:vbhoevaakeetufruit?Nietgenoegmensenetendagelijksfruit(engroenten)enmaareenheelpercentagemensenetendeaanbevolendagelijksehoeveelheid,gesuikerdefrisdranken:vooraljongerenAlcoholgebruik:82%vandebevolking(>15jaar)gebruiktalcohol,50%minstens1xperweek,steedsmeermensendrinkendagelijksHyperalcoholisatie=meerdan6glazendrinkenopeengelegenheidà%blijftzelfdecomazuipen=6glazenalcoholdrinkenbinnende2uuràkomtveelmeervoorTabaksgebruik:23%rokers,gemiddeldesigarettenblijftcte,minderzwarerokersLichaamsbeweging:veelteweinigmensenbewegen30minperdag(vrouwenveelminderdanmannen)InvloedvanofficiëledefinitiesvangezondheidMensenzijnsnelbeïnvloeddoor‘experten’ofofficiëleopvattingenàdeofficiëleopvattingenveranderenookàkunnenconflicterenmetlekenopvattingenvbaids:eriseenverschilinkennisoverdebesmettelijkheidvanaidsbijhoogopgeleidenenlaagopgeleiden,maartochiserzelfsbijdehoogopgeleidennogeenredelijkhoogaantaldatnietweetdatjepartnerernietziekkanuitzienterwijlze/hijwelseropositiefis!àerisnogveelonwetendheidterwijlweditnietverwachtenSocialeconstructievanziekte
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
- Hoereageertdemaatschappijtovzijdieeenbepaaldeziektehebben?(ziekteszijnook‘culturallyembedded’enditisnietdirectafgeleiduitdeaardvandeziekte)àStigmatisering(beoordelendoorziekte)hoortbijhethebbenvaneenchronischeziekteZiektelabelwordjedominantestatusàbelangrijkstebronvanjeidentiteit,alleswordtgeïnterpreteerdinkadervanjeziekte,geenonderscheidtsspersoonenziekteofbeprekingVbmandiemetscooterrijdtomdathijhandicapheeftaandebenenàpersoondiebijhemiswordtaltijdgevraagdwatmanmethandicapwiltipvhetaandemanzelftevragen
Stigma=“asocialprocessorrelatedpersonalexperiencecharacterisedbyexclusion,rejection,blame,ordevaluationthatresultsfromexperienceorreasonableanticipationofanadversesocialjudgmentaboutapersonorgroupidentifiedwithaparticularhealthproblem.”(Weiss&Ramakrishna,2006)
Watisstigma?=gezienwordendooranderenalsminderwaardigofinzekerezinonacceptabelendaaromgeenvolledige/volwaardigesocialeaanvaarding(ErvingGoffman)‘spoiledidentity’=?Vakerstigmawanneerziekte/beperkingzichtbaarisAlshetnietzichtbaarisenstigmaismogelijkvbHIV,epilepsie,…moetjebeslissenwatjeaanwieverteltàinformatiecontroleàhetmanagementvanstigmaiseenbelangrijkonderdeelvanhetmanagementvanziekteFeltstigma=stigmazoalshetwordtaangevoeldvb‘mensenbekijkenmescheef’Enactedstigma=stigmazoalshetwordtervarenvb‘ikwerdontslagenowvmijnpositieveHIV-status’Courtesystigma=stigmavanrelatie/bandmetlidvangestigmatiseerdegroepvboudervankindmetepilepsieàinanderelandenwordensommigekinderensomsuitgeslotenvandemaatschappij/gedooddoorhunziekte/handicap
- Eigenervaring(hoekaderenindividuenhunziekteenhoegaanzeommethunziekte?Socialeconstructievanziekteopervaringsniveau)ErvaringvanziekteisooksociaalgeconstrueerdJeinternaliseert(=doorbreekt)denegatieveevaluatie(stigma)vandesamenlevingStigmaenepilepsieàmeerpsychopathologie,mindersocialeinteracties,mindersociaalkapitaalenlagerekwaliteitvanlevenWetenschappelijkekennisnamtoeenbehandelingverbeterdetochblijvendemythesoverepilepsiehangenendusnegatieveattitudesookVbFELTSTIGMA:Aspergersyndroom,onderzoekbijoudermetdezekinderen:Veeloudersdachtendatanderehunals‘anders’zagen(doorhetautismevanhunkind),datanderenkritischstondentovhuncapaciteitenomeenkindoptevoeden(vooralinpubliekesituaties)
VbENACTEDSTIGMAàkomtmindervooromdathetwordtvermeden Oudersnodigenmensenuitmaardezenodigenhunnooitteruguitomdatzehen beoordelen.Vijandigstarenwanneerkindzichmisdraagt
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
relatiefelt–enactedàoudersgaancontactvermijdenvbboswandelingen makenennodigenzelfweinigmensenuitMAARditcompenserenzedoorveel omtegaanmetoudersdieookeenautistischkindhebben Erislangstdebuitenkantnikstemerkenaanhetkindterwijlhetzichop bepaaldemomentenwelzeerslechtkangedragen
(Chronisch)ziekwordeniseensterkeverstoringvanjeleven,vanjeidentiteitàrealiteitisgecreëerddoorindividuendieindierealiteitinteragerenmetelkaar.Wezijngeenpassieveentiteitendiebvziekwordenofbehandeldwordendooreenarts.Wegaandaarookactiefmeeom(sommigeschrijvenboek,sommigegaanindepatiëntenzorg,…)
- Medischekennisalssociaalgeconstrueerd(medischekennisoverziekteisookbeïnvloeddooranderezakendanpuurwetenschappelijke.Erzijnverschillendebelanghebbenden.)Medischekennisisnietwaarden-neutraal1. ouderengebruikenmeestemedicatietochwordtmedicatiegetestop
personentussen25-44zondercomorbiditeiten(=meerdereziektes)2. omeconomischeredenenminderonderzoeknaarweesziekten/medicaties
voorweesziekten3. medicalisering:steedsmeerprobleme,wordenalsmedischgedefinieerd
VanDSM4naarDSM5DSM=lijstvandiagnosesvanpsychischeziektesWatisDSM5:aanvoeringvangedetailleerdeomschrijvingvandiagnosecriteriaenbelangrijkvoorverzamelenencommunicerenvandejuistegetallenoverdediagnosesvanpsychischeziektesWerdin2013ingevoerdàopvoorlopigeversieswaskritiekInDSM4werdpasvanproblematischerouwgesprokenwanneererna1jaarnognietnormaalwerdgefunctioneerd,bijDSM5werderalna3maandenvanproblematischerouwgesprokenàditisveeltekortExtreemverlegenwordtinDSM5alseensocialehandicapbekekenTeveeldiagnosesisDSM5diegeendiagnoseszijnWiltdatzeggendatdemensendieDSM5ontwikkeldenslechtofdomzijn?NEE,erisindezemaatschappijmeerangstvoorvals-negatievecasesdanvoorvals-positievecasesGrotenadrukligtopvroegdetectieensnellebehandelingindegeneeskundeMAARditheeftwelanderegevolgenindepsychiatrieowvstigmaSociologischetheoriëninzakeziekteZiektealsonvermogenengemotiveerdeafwijking(gerelateerdmetcapaciteittotwerkenen/ofhetvervullenvansocialeplichtenTalcottParsons:ziektealssocialeafwijkingàmaakteonderscheidttussenbiologischeensocialeaspectenvanziekteZiektewordtaanvaardàhangtvannormenenwaardenineenmaatschappijafàVERSTORINGinsocialesysteemdoordeziektegeneeskunde=regulerendmechanismeinsocialesysteem
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Ineenmaatschappijheeftiedereenverchillenderollen:maatschappijheeftverwachtingenvanmensenzodatinteractiesmakkelijkerenvoorspelbaarderwordenàzozijnerookverwachtingenvoormensendieziekzijnziektealsonvermogen:ziekteisvormvanafwijkendgedrag(verlies)ziektealsgemotiveerdeafwijking:mogelijkheidomevenuithetsysteemtestappen(winst)onderlingesamenhang(onvermogenengemotiveerdeafwijking)(zieslide8):ziekterol=socialecontrole:samenlevingheeftspecifiekerollenvoorvolwassengeconstrueerd2rechtenen2plichten:
1. onthevenvannormalerolverplichtingen(recht)2. nietverantwoordelijkgeachtvoorzijntoestand(recht)3. omgevingverwachtdatziekesituatieongewenstvindenzosnelmogelijk
beterwiltworden(plicht)4. moetcompetentehulpzoekenenhiermeesamenwerken5.
functiesvandeziekterolà21. isolerende:ziekte-rolkanaliseertafwijkingen2. re-integratief:zosnelmogelijkweerrollenvervullen
ziekte=somsveiligheidsklepàzokanhetevenontsnappenaandespanningenziekte-rol=ideaaltypeàhijwoudegelijkenissentussendewerkelijkheidenhetideaaltypevergelijkenziekte-rol=transitierolàmaggeenpermanenterolzijnziekte=NIETmoedwilligafwijkenvansocialenormen,maarWELnietinstaatzijnomaandienormentevoldoenàverschilmetmisdaadenimmoraliteit(=onzedelijk)Voorsysteemmaaktdatnietuitàheelveelzieken=NIETfunctionerenvariatiesinziekte-rol:invloedvanàaardvandeziekte,duurvandeziekte,sociale,cultureleenpersoonlijkefactoren
vbziekte-rolvanouderenwordtmakkelijkeraanvaardofvaniemandmetborstkankertoviemandmethoofdpijn
Varul:nu:vooralnegatiefnaarParsonsziekteconceptànietmeervantoepassingopchronischeziektes(zozijnernuzeerveel)enpathologiseringvandagdagelijksgedrag+bijacuteziektenmeervermarktingenempowermentvandepatiëntenVolgensVarulnutochnogtoepasbaaràkanwankelesocialepositievanchronischziekenenverwachtingentovgezondemensenhelpenbegrijpenChronischzieken:Ziekte-rolnietmeerbeperktinruimteentijd,relatiearts-patiëntstoptnietmeer,ziekmoetzijnbestdoenomzoveelmogelijknormaletakenterugoptenemen,moeteenmaniervindenomerlevenslangmeetelerenlevenInactiviteitsvallen=brengtdeobstakelsenactiviteitsvalleninkaartdiearbeidsgehandicaptenervarenbijdeverschillendestappenrichtingarbeidsmarkt
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
‘normalisatie’:Zemoetennogsteedsvoldoenaanplichtenziekte-rolmaarrechtenkrijgenzeniet(helemaal)meer!àinkomensverliesendemotie(=vanhogefunctienaarlageregaanophetwerk)succesvollenormalisatieàerosiemedischeautoriteit:
- chrziekenmanagenzelfhunziekte,hunkennisneemttoe- erosieisnietzelfdealsverdwijnen
‘Chronichealth’:àparallellentsswatwordtvoorgeschrevenaanchronischziekenenpromotievangezondelevensstijl:dieet,quasi-medicatie,beweging,zelf-observatie,…motivatieomzelfgezondteblijven=plichtCrossley:àpositievanziekeinhuidigesamenlevingToepassingvanParsons’ziekte-rolopmensendieHIV-positiefzijnàkloptdezedannogofiszegedateerd?(kritiek)
- Zieke=passiefengeenrekeningenmetmogelijkactieverol(vbcopingmetziekte)
- OverschatdeautoriteitvanmedischeprofessionalsChronischeziekte:nietvrijgesteldvansocialeverantwoordelijkheden,geenrechtenàzolangenzogoedmogelijk‘normaal’levenleidenAlsmedischekennisvanartsnogbeperktisoverdeziektewatdanmetdeplichtomadviesvaneenprofessionaltevolgen?Beïnvloedtditderelatietsspatiëntenarts?Depatiëntheefteenveelbeterzichtopzijnziekteà‘insiderview’ipv‘outsiderview’àgroeivandezelfhulpgroepenAntwoordvanParsons(1975)Asymmetrischerelatietssartsenpatiëntdoormachtsonevenwichtàonafhvantypeziekte,medischekennisenactieveparticipatievandepatiëntDezesoortrelatieiszelfsfunctioneelwantprofessieisverantwoordelijkvoordegezondheidstoestandhelepopulatieMaatschappelijkenadrukoppreventie:ookniet-professionelenverantwoordelijkMAARenkelprofessionalshebbenvoldoendecompetentieenook‘professionalconcern’Toepassingopaids/HIVEuropeAgainstAids-programmaànodenvandelange-termijnoverleversinUK(1994-1996)Steekproefmetvragenlijst(grotegroep)+diepte-interviews(38individuen)+participerendeobservatietijdensweekendsinkadervanhetprogrammaGemiddeld9jaarseropositiefàsindsong1985:veelmeeronzekerheid,toendachtmenbinnende2jaartesterven,90%Parsoniaanseziekte-rolànietbetaaltwerkeneneeninvaliditeitsuitkeringkrijgen,maar1persoonwasontslagenanderehaddengezondheidsproblemen(waardoorzevaakhunjobmoetenopgeven)à Afwijzenvandeziekte-rol:
Minderverantwoordelijkheden:verwachthulptezoekenMedischeautoriteitwordtvaakverworpen,zewillennietafhankelijkzijn(omvempowerment),zeerweinigmensenaccepteerdeneenmeegaandeafhankelijkheidsrelatiemethunarts(opuitzonderingvan1man)
Hemofilie-patiëntenzijnhetmeestkritisch
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Algemeen:scepticismeomvmedischeonzekerheidengebrekaankennisoverprognose,behandelvormenenvaccinatie(weerstandtegenbepaaldebehandelingsvormenvbCD4/T4lymphocytebloodcount)EnOOKomvhoudingmedicitovlekenkennis(weerstandtegendatdoktersmaarbeperkteinformatiegevenàinterpreterenditalsmethodeompatiëntgeencontroletegeven)SAMENGEVAT:Kritiekopmedischeprofessieomv:
- Bepaaldemedischetechnologieën- Staatvankennis,onzekerheid- Gebrekaanvrijebeschikbaarheidvankennis- Weigeringvanbepaaldedoktersomlekenkennisteerkennen
NadrukopervaringskennisenautoriteitvandebetrokkeneProberenmedischeafhankelijkheidaantevallenmet‘empowerment’Verenigenzich,komensamenomoverervaringen,praktische,emotioneleenpsychischeproblementepratenVertrouweninervaringskennis,subjectievekennisvaneigenlichaamTegenbiomedischmodelNadrukoppositievehoudingenalternatievemethodesvbhomeopathie,…àhangenholistischefilosofieaanVerwerpenvandeziekterolZettenzichaftegenmedischeregelsensocialeregelsvooralmbtverplichtingofplicht(seksenvoortplanting)àbvtochsekszondercondoomookalweetjedathetgevolgenkanhebbenàrechtopseksuelevrijheid:hunverantwoordelijkheidisvooralvoorhenzelfennietvooranderen(zijmoetenzichzelfmaarbeschermendatgaanzijnietdoen)AmbiguïteitentussenempowermentenonderliggendeafhankelijkheidZewillennormalisatievanhunHIV-statusengelijkebehandeling(terecht)MAARhunperspectiefverwaarloostbepaaldestructureleenfunctioneleelementenvandesituatiedieParsonsnetbenadrukte
- Insider-perspectief:overdrijftonafhankelijkheidvandokteràzeblijvenfundamenteelafhankelijkvandemedischevooruitgangentechnieken,hunlevenhangterletterlijkvanaf
- Noodaanresidentiëleweekendsmetlotgenotenenverenigingenvanlotgenotenparadoxaleafhankelijkheidvandatgenewaartegenzijzichverzetten=disease-identitydependence
- Meerderheidgafvrijwilligwerkop- Negerenstructurelefactorenalszerechtopkinderenbenadrukken:risicoop
besmettingisniethetenigookrisicodatoudersnelsterft,financiëleimplicaties,…
ZiektealsprofessioneleconstructieenalsonderhandelingziekteisookhierafwijkingMAARafwijkendgedrag=relatiefbegrip,wantgaatvooralommanierwaaropdesamenlevingreageertendesamenlevingreageertniethetzelfdeopelkeziektevbanderereactiebijaankondigendatjekankerhebtdangriep,HIVofaids
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
ziektealsbiologischfeitenziektealssocialerealiteitFreidsonWerkteverderopziekte-rolvanParsonsà(gaatnogverder)artsbepaaltnietalleenziekofniet-ziekmaarooksocialemogelijkhedenvoorziekte-gedragVerschillendeziekte-rollenàlabelling-benadering:erzijnverschillendevormenvandeviantie(=afwijkingnormalerolgedrag)
- Primairedeviantie:geringeafwijking- Secundairedeviantie:ernstigeafwijking
3soortenlegitimiteiten(=gewetigdheden):1. Voorwaardelijkelegitimiteit:tijdelijkopschortenvanplichtenentijdelijk
verkrijgenvanprivileges(=bijParsons),geldtalsziektetegenezenis2. Onvoorwaardelijkelegitimitiet:permanenteopschortingvanplichten,
blijvendeprivileges,geldtbijongeneeslijkeziektes3. Illegitimiteit:wordtnietverantwoordelijkgeachtvoorziekte,maarbeperkte
opschortingsommigeplichtenenweinigprivileges,geldtalsziektegestigmatiseerdwordt
6sociologischetypesvanziekten
Toegekendegraadvanernst
Illegitiem,gestigmatiseerd Voorwaardelijklegitiem Onvoorwaardelijklegitiem
Cel1‘stotteren’ Cel2‘eenverkoudheid’ Cel3‘littekensvan
pokken’
Geringedeviatie
Gedeeltelijkeopschortingvanenkelenormaleverplichtingen,weinigofgeenprivileges;enkelenieuweverplichtingen
Tijdelijkeopschortingvanenkeleverplichtingen;tijdelijkevermeerderingvangewoneprivileges;verplichtingombeterteworden
Geenspecialeveranderingeninverplichtingenofprivileges
Cel4‘epilepsie’ Cel5‘longontsteking’ Cel6‘kanker’
Ernstigedeviatie
Opschortingvanenkelegewoneverplichtingen;enkelenieuweverplichtingen;weinigofgeennieuweprivileges
Tijdelijkeontheffingvangewoneverplicht.;toevoegingaangewoneprivileges;verplichtingtotmedewerkingenhulpzoekeninbehandeling
Permanenteopschortingvanvelegewoneverplichtingen;duidelijketoevoegingaanprivileges
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Freidson:lekendefinitieenprofessioneledefenitievanziekteàenerzijds:lekenmoetenrapporterenvoorereenprofessioneledefinitiekankomenàanderzijds:professioneledeflegtmeergewichtinschaaldanlekendefvbfibromyalgieàsomswelensomsnieterkend ziektealsonderhandelingziektecarrière=doordeverschillendefasenvanziektegaanziektealsonderhandeling:regelsenrollenliggennietvast,maarzijndeuitkomstvanonderhandelingentussenbetrokkenpersonenmanagementvanziekteàvooralbijchronischziekenZiektealsverliesenuitbuitingHoebeïnvloedenbenardeenuitzichtlozelevensomstandighedenhetvoorkomenvanziekte?ziektealsuitbuiting:hetisdesamenlevingdieziekmaaktziektealsverlies:ziektetreedtopalsonevenwichttussenkwetsbaarheidensteunrelatiesenmiddelenkunneneffectenneutraliserenziekte:alsonevenwichttussenstressensteunàziekte=biologischmaaroorzaken=sociaalZiektealsuitbuiting:Marxistischebenaderingàziekteis
- Weerspiegelingvansituatievanuitbuitingenongelijkheid- Situatiedieverdereuitbuitingdoormachtigeprofessietoelaat
Oorzakenvanziekte:kapitalistischeproductieenhaargevolgenZiekte-rol:lijktopdievanParsons,interpretatieverschilàpatiëntwordtmonddoodgemaaktMedischeprofessiebeschermtsysteemdoorindividualiserenenneutraliserenArtsenpatiëntRelatieartsenpatiëntConsensusbenadering(=hetmetelkaareenszijn):Parsons:rolvandearts(kenmerken)
- Pastalgemeengeldendemed-wetkennistoeopproblemen(universalisme)- Beperkttoteigenvakgebied(functionelespecificiteit)- Gaatzakelijkommetpatiënten(affectieveneutraliteit)- Belangvanpatiëntweegtzwaarderdaneigenbelang(oriëntatieopde
collectiviteit)- Rolisverworvendoorlangeenintensieveopleiding(verworvenpositieofrol)=ideaaltype
àkritiekopParson:- ideaaltypeenideaalvanartsenrolwordenverward- feitelijkgedragarts:welparticularisme,zelfsverschiltussenlanden- artsenwelbezigmetallerleimenselijkeensocialeniet-medischeproblemen- ookgevoelsmatigtewerk
Artsenziektealsonvermogen
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Consensusmodel:artsenpatiëntzijnerovereenswelkgedragzevanelkaarmogenverwachtenàaangeleerdviacultureleverwachtingen:
- ziekteisonvermogen,dusmisbruikenuitbuitingvoorkomen- ziekemoethulpzoeken,artsmoetzichdoorbelangpatiëntlatenleiden- …
Kenmerkenvanartsenrolàstabiele,harmonischearts-patiëntrelatieIswederkerig(=wederzijds)àzelfdedoel=gezondheidpatiëntIsasymmetrisch-àartsheefterkendgezagZiektealsgemotiveerdeafwijkingenartsZiektealsonbewustterugtrekkenuitsocialeverplichtingenParsons:medischepraktijkomvataltijdaspectvanonbewustepsychotherapie3typesvanarts-patiëntrelaties:
1. activiteit/passiviteit2. leiding/medewerking3. wederzijdseparticipatie
Watalsartspassiefisenpatiëntactief?à4demodel=contractuelemodelVerbondenmetconsumentismeBotsingvanperspectievenConfrontatietussen2wereldenàdiagnoseskanzwareconsequentieshebbenPatiënt:persoonlijkprobleem,issomsmoeilijkteverwoordenArts:kwestievanwerkenroutineàtegenovergestelde:lekenperspectiefvsklinischperspectiefKantotconflictenleiden!Watvoorartstriviaalis,ishetnietnoodzakelijkookvoordepatiëntFreidson:4factorenspelenrolbijtypesvanarts-patiëntrelaties
1. deeisenvanhetwerk2. demanierwaaropopaandoeningwordtgereageerd3. culturelefactoren4. structurelefactoren
Artsenpatiëntmoetencommunicerenàerkennenvanvraagalslegitiem,stellenvandiagnoseengeldigverklarenvandiagnosedoorpatiëntenomgevingDezecommunicatiekanmislukkendoordatdepatiëntdemedischetermenandersinterptreteertdandearts(maarzedenkendatzeelkaarbegrijpen)àpseudocommunicatieTherapietrouwenconcordanceTherapietrouw=dematewaarinhetgedragvandepatiëntovereenstemtmethetmedischadviesofhetgezondheidsadvies(=leiding/medewerking)àdezetermwordtproblematischaangeziendepatiënteigenopvattingenheeftovergeneesmiddelenenactiefisbijdebeslissingeninzakevanbehandelingàconcordance=overeenstemming
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
(adherence:bijlangetherapieënkanditweleensmislukkenennemenzenietallemaalhunmedicatie)Socialeklasseenarts-patiëntrelatie3opvattingen:
- socialeafstand:wanneerereengrootverschilistussendeklassevandeartsendepatiëntàslechterecommunicatie
- verschilleninkennis,attitudeenopvattingen:lekentheorieënvsprofessioneleverklaringstheorieënàlater:lekenkennisen–opvattingendoorbepaaldenetwerken
- positievancliënttovdeskundige=professionelecontrole:artsheeftmeestegezagmaargaatdeconsultatiewelaanpassenaanstereotypesdiehijkent
Zowelartsalpatiëntheeftverantwoordelijkheid!Patiëntmoetaltijddenkenaandebeperktetijddieeenartsheeftvoorzijnbezoek,komtbestvoorbereidnaareenconsultatieenhoudtzichaandehoofdpunten(nietteveeldetails,behalvealsdeartshetvraagt)envraagtuitlegoverwoordenofconceptendiehijnietbegrijptImpactvanhetinternetàhetkangroteinvloedenhebbenoppatiëntenVbstudiein1998Linktussenautismeenvaccintegenmazelen,bofenrubellaàwerddoormedischegemeenschaponderuitgehaaldviagrondig,volledigenpeer-reviewedonderzoekDitonderzoekheeftenkelejarengeduurdenhetverzinselkonheeldewereldrondgaan48%vandeAmerikanengelooftdatereenlinkisookalisditnietaangetoondàoutbreaksvanmazeleninverschillendestatenvandeVSNieuwemediaheeftsnelleverspreidingvankennisenistoegankelijkvooriedereen,overalenopelkmomentàprobleemkannietopgelostwordenLekenenziekteMensengaanopzeerveelverschillendemanierenommetziekte(wedoenberoepopformelezorgenopveelinformelezorg)Waarommeeroverweten?
- Effectiviteitvanpreventie,voorlichtingen,…- Ookvoorartsbelangrijkomteweten:helptarts-patiëntrelaties- Statusvandeinformelegezondheidszorg
ZiektegedragalssociaalprobleemOpheffenvanfinanciëledrempelnietvoldoendeommensenmedischezorgtedoengebruiken(gaannietmetalleklachtennaargezondheidsvoorzieningen)Ijsbergeffectà2/3blijftonderwaterengaatnietnaardedokterHeelveelmensendoenaanzelfmedicatie!(engaannietlangstdedokter)DeterminantenvandemedischeconsumptieOnder-ofoverconsumptie?
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Onderconsumptie=mensenmeternstigeklachtendienietnaardedoktergaanOverconsumptie=mensenzonderernstigeklachtendienaardedoktergaanVbslaappillenàoverconsumptieCOPD(chronicobstructivepulmonarydisease)àonderconsumptieàhoekomtdit?
- Verschiltssprofessioneleziekteopvattingenenopvattingenvanleken- Ernstigeklachtenaanwezig=geenvoldoenderedenvoorraadplegenarts- Sociale-culturelefactorenspelenrol=ziektegedrag
misbruikvanmedischezorgàgaanvooreenziektebriefjeomvrijtehebbenoverconsumptiekomtnietaltijdalleenvandepatiëntenooksomsvandeartsenBudgetvoordegezondheidszorgwordtverkeerdingezetàbespaartopdingenwaardoordekwaliteitverminderd,teweiniggeldbesteedtaanpreventie,…Factorendiebeïnvloedenhoesneljenaardedoktergaat:alleenwonend(gaanmindersnelnaardedokter),frequenterokers(denkendathetdoorhetrokenkomt),Ziektegedrag=wijzewaaropsymptomenverschillendwordenwaargenomenengeëvalueerdenhoemeneraldannietopreageert=procesdatdooranderenkanwordenbeïnvloedtgezondheidsgedrag=iedereactiviteitdieiemandonderneemtomdegezondheidtebehoudenen/ofhetontstaanvanziektetevermijden=preventie(primair,secunsairentertiair)Vormenvanzorg:
- Zelfzorgvbgezondeten- Mantelzorgofinformelezorgvbzoondiezorgtvoorouders- Professionelezorgvbverpleegster
Vergrijzing:nietdeleeftijdbepaaltdebehoefteaanzorgmaarweldemorbiditeitenchronischeziektesàrisicoopchronischeziektestijgtmetdeleeftijdDemensenwordensteedsouderdusveelmeerchronischeziektesàveelmeermensendiezorgnodighebben(viadeoverheidkrijgthetziekenhuisgeldvoordepatiënteninhetziekenhuiswanneereenouderewordtbinnengebrachtendezena8wekennognietnaarhuiskanwordternietmeerbijgesprongendoordeoverheidenzouhijhetziekenhuismoetenverlatenennaarresidentielezorggaan.Hierzijnvaakheellangewachttijdenwaardoordepersoonveellangerinziekenhuisblijft=bedblokkers)Eerstwildeoverheiddaterzelfzorg,mantelzorgenthuiszorgwordttoegepastdaarnapasdeprofessionelezorgàmensenkiezenooklieverzelfvoorthuiszorg(individualisering)enoverheiddoetditvoorbudgettaireredenenNaeentijdkandezemantelzorghetnietmeervolhouden
àveranderingenaandevraagzijde:- Groeiendaantalalleenwonenden- Gezinsverdunning- Veranderdepatronenvanhuwen,samenwonenenkinderenkrijgen(veelmeer
echtscheidingenàzorgvoor4oudersipv2,doorverstoortcontactàgeenzorgmeervankind)
àveranderingaanaanbodszijde:- Verhogingpensioensleeftijd(mindermantelzorgersbeschikbaar)
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
- Veranderdebereidheidtotzorg- Veranderdefamilierelaties,‘familyofchoice’(jegeeftinformalezorgaanmensen
waarjegeenbloedbandmeehebt)Dekostvandemantelzorg:MantelzorgàlagerekostvoorgemeenschapMAARisditwelzo?Veelmantelwerkersàgaanminderwerkenofstoppenmetwerkenookslechtvoordeoverheid),verminderenofstoppenvrijwilligerswerk,hebbenbijkomendeuitgavenvbvervoersonkostenSomsoverwerkenmantelzorgerszichàkostenvoordemantelzorgerzelf(gezondheidskostenvoordeoverheid)Kostismoeilijkteberekenen,hetisooknietenkeleconomischekostmaarooksocialekostàdezeisvaakniettekwantificerenVeranderingenin:
- Bereidheidommantelzorgtegeven- Wenvanouderenomzorgtekrijgenvankinderen(zewillennietdatzetijdin
hunstekenàgaannoglievernaareenserviceflat)- Doorbraakopmedischvlakmetsterkeffectopvraagnaarzorg
Mantelzorgerworden:(=dynamischproces,determinantenkunnenverander)
- Watisernodig?OpcontinuümàMZismedehelperen2deonzichtbarecliëntGeeninformelezorgaanwezigàformelezorgthuisvbgezinszorg,verpleegkundige,…Eriseengroeiendevraag!AanbodkannietvolgenàwachtlijstenenbesparingophoeveelheidhulpeneentekortinzorgpersoneelOpdegrensvanthuiszorgàresidentiëlezorg(meerenmeernodigvbpsychiatrischezorg,woonzorgcentra,…)
- Watwilikzelf- Inwelkematekanikdiezorgookdaadwerkelijkgeven?- Beslissinggenomen:evaluatievandeuitkomstenvandezorg
Professionelehulp:Watbepaaltofweprofessionelehulpzoeken?
- Economischebenadering:nadrukopfinanciëlebarrièreVerklaartgedeeltevanover-enonderconsumptieàvbindeweekendsnietmeergratisnaarspoeddienstomdatervroegerhieroverconsumptiewas!Erzijnredelijkwatgezinnendiedegezondheidszorgtehoogvinden(ennietkunnenbetalen)ànietlangstdedoktergaanofgeenbehandelingondergaanàsamenhangmetopleidingsniveau,inkomen,landelijkofstedelijkeneenoudergezinoftweeoudergezinMAF=maximumfactuur=financiëlebeschermingsmaatregeldiedejaarlijksemedischekostenvoorgezinnentoteenplafondbedragbeperkt.Zodrademedischekostenindeloopvanhetkalenderjaarditplafondbedragbereiken,krijgteengezinvoordedaaropvolgendeverstrekkingenhetremgeldvolledigterugbetaald.
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Omnio-statuut(2007):geeftrechtopbeterevergoedingvanmedischekostenvoorgezinnenmeteenlaaginkomen.Depersoonlijkebijdrage(=remgeld)diemenvoordieprestatiebetaalt,isdanmerkelijklageràjemoetditzelfgaanaanvragen,mendachtdaterheelveelmensenditgingendoen,maardatwasniethetgeval!FolderwasnietgoedgenoegommensenopteroepenomdittegaanaanvragenenmensenmetmoeilijkesituatiegaanhiernietzelfnaartoegaanomaantevragenVanaf2014isditwelgeautomatiseerd,RVV(rechthebbendeopdeverhoogdeverzekeringstegemoetkoming)bleefoverOmniowerdopgedoekt
- Sociaal-demografischebenaderingGebruikmedischedienstenhangtsamenmet:leeftijd,geslacht,opleiding,religie,behorentotbepaaldeetnischegroep,sociaaleconomischestatus
- SociaalpsychologischebenaderingHealthbeliefmodel:mensenroepenalleenmedischehulpinalszegemotiveerdzijnomgezondteblijvenoftewordenenalszevandiehulpbaatverwachtenWisselwerkingtsssociaal-cultureleensociaalpsychologischefactoren
- Sociaal-culturelebenaderingSamenhangtsswaarden,normen,overtuigingenenlevensstijlenGeldzowelvoorherkennenvansymptomenalsvoorondernemenvangepasteactieGroepenverschillenculturengevoeligvoorverschillende‘triggers’(=factorendiedoorslaggevenomdeskundigeteraadplegenvbkoorts)
- OrganisatorischeofaanbodbenaderingEffectenvandeorganisatievandegezondheidszorgSocialeklassenverschillentssaanbiedersvanzorgenzorgvragers(Canadaheeftgratisgezondheidszorg,jekrijgtookeenkleurnaardeernstvanhetprobleem)(inVKzijndoktersbezoekenenziekhuizengratisMAARerzijnookzeerlangewachttijden)
- Overkoepelendebenadering(modelvanAndersen):1. Noodzaakfactoren/behoeftefactoren:definitievan
gezondheidstoestanddoorindividuàmensennaardokteromdatzeklachtenvoelenvbikhebkoorts
2. Geneigdheidsfactoren:kennis,attitude,opvattingenenverwachtingenàgewoontes:alsikkoortsheb,gaikaltijdnaardedokter,zodedenmijnoudersdatook,vertrouwenindemedischezorg,opvattingenoverziekte:alsjekoortshebt,benjeziek=socio-cultureleensociaalpsychologischefactoren
3. Mogelijkheidsfactoren:kosten,toegankelijkheid,…ànabijheid:geenautoendichtstbijzijndeartsisopeenhalfuurwandelenTijd:ikmoetbinnenuurwerkenenmeestalzittener20wachtendevoormeGeld:20eurovoorschietenkaniknuevennietCultuur:ikspreekdetaalvandeartsnietenhijdemijneniet
4. Systeemfactoren:kenmerkenvanhetgezondheidszorgsysteemàcapaciteitvandevoorzieningen:wachtlijstenVerzekeringsstelsel:BritsvsBelgischstelsel
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Organisatiesvangezondheidszorg:ikkanmakkelijknaardespecialistzondereerstdehuisartsteraadplegenArtsgebondenfactoren:wanneervintmijnhuisartsdatik‘echt’ziekban?
(Zieslide78)Bismarck:solidariteitonderwerknemers(duitsland)Beveridge:nietenkelvoorwerknemersmaarvoorhethelevolgBelgië:kenmerkenvanbeide
- Pensioenenenwerkloosheidsuitkeringen:Bismarck,metmaximumenminimumbedragen
- Ziekteverzekering:uitkeringenstukBismarck(afhvanwerkenenloon),maariedereenrechtopterugbetalingzieknhuiskosten(Beveridge)
- Kinderbijslag:Beveridge,hetzelfdevooriedereen(metextratoeslagvoorkinderenmetbijzonderenoden)
- Leefloon:BeveridgeOnderzoekmet3vragen(bijouderen)
1. Welkeindividueleengemeentelijkekenmerkenbepalenhetwelofnietberoepdoenopinformelezorg?Opindividueelniveau:geneigdheidsfactorenàwieouderis,man,partnerheeft,ingrotergezinwoontàmeerinformeelzorggebruikNoodzakelijkefactoreninminderematenInvloedmogelijkheidsfactorenengemeentelijkekenmerkengering
2. Welkeindividueleengemeentelijkekenmerkenbepalenhetgebruikvanformele/professionelezorg?Individueelniveau:geneigdheidsfactorenvbgeslacht,leeftijd,huishoudomvangOokinvloedgemeentelijkekenmerken:gemeentelijkeindicatorvanzorgnood+gemeentelijkeindicatorvanzorgaanbodhangensamenmetkansdatoudereformelezorggebruiktVbdoorgrotersociaalnetwerkweetjemeeràmeerformelezorggebruiken
3. Isersubstitutieofcomplementariteittssformeeleninformeelzorggebruik?(Inandereonderzoekenkwammetopandereresultaten)HangenNIETsamen!Aardvanzorgheeftwelimpactopwatmenkiest:àhuishoudelijk:informelezorgàpersoonszorg:formelezorgZorgvoorkeurvanoudereGEENimpactopzorgcircuitdatwordtaangesprokenMeercomplementariteitmindersubstitutieNoorden:meerformele Zuiden:meerinformele
Ziekteverhalen,lekennetwerkenenlekenverwijssystemenLekenmodelvanziekteengezondheid:OmtebegrijpenwaaromiemandzichaldannietziekachtenwaaromiemandaldannieteenartsraadpleegtBiografisch,levensverhalenOoksociaal-cultureelbepaaldNetwerk:
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
=geheelvancontactenmetverwanten,vrienden,burenenanderen,waardoorindividuenhunsocialeidentiteithandhavend,emotionelesteun,materiëlehulp,diensteneninformatieontvangenennieuwesocialecontactenontwikkelenMensengevenelkaaradviesLekenverwijssysteem:Bepaalddoor
- Specifiekecultuurofkennis- Wederzijdsebetrekkingentussenlekenaanwieadvieswordtgevraagd(hoe
sterknetwerkis)TypologievanFreidsonomgebruikvanprofessioneledienstentevoorspellenadhvlekencultuurenlekenverwijsstructuurTYPOLOGIE
LekenmodellenenpersoonlijkeziekteverhalenBijziekteantwoordzoekenop3vragen:Waaromik?Waaromnu?EnWatkanikeraandoen?Antwoord+gedragdateropvolgtàlekenmodelvanziekteofpersoonlijkziekteverhaalUniekvoorelkepersoonMAARwelsociaal-cultureelbepaaldàmensenmetziektehebbenvaakeenblog,schrijveneenboek,…VerhaaldelengeeftsteunChronischeziekenenzelfhulpgroepenPatiëntenzijngeenpassieverontvangervanzorgàwelinfozoekenombetertekunnencommunicerenmetdeartsenZeverstrekkenindividueleencollectievesteunInvlaanderenong1250vbMS-LigaSocialebewegingenmbtgezondheidNieuwesocialebeweging=groeperingdieopgrondvangemeenschappelijkewaardenenovertuigingen,viagezamelijkeacties,ernaarstreeftdemaatschappelijkeontwikkelingentebeïnvloedendoorveranderingtebevorderenofjuisttegentehoudenVbverzettegengenetischgemanipuleerdegewassenoftegenmilieuvervuilinginalgemeenVbVlaamsPatiëntenplatformGezondheidalswaardenispasrecentsterkergeworden
Lekenverwijs-structuur Lekencultuur
Overeenstemmendmetprofessionelecultuur
Nietovereenstemmendmetprofessionelecultuur
Los,beperkt Middelmatigtotveelgebruik Middelmatigtotweiniggebruik
Coherent,uitgebreid Meestegebruik Minstegebruik
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
LeefstijlenenconsumentencultuurHuidigenadrukopleefstijleninrelatietotgezondheidMeernadrukoppersoonlijkeverantwoordelijkheidVbtoenameborstkankerveroorzaaktdoorWesterselevensstijlàdezemarktisredelijknieuwHealthsystemsRond1899Kinderenthuisgeboren,bijnanooitartsaanwezigVeelmensenterugvallenoptraditioneleremediesenbehandelingenGrotegezinnenDriegingbesmettelijkeziekte(pokken,mazelen,polioofmalaria),hogemortaliteitvanbay’s,kinderenenmoedersKortelevensverwachtingVandaag(2016)Baby’sinziekenhuisgeborenmetveelhoogopgeleidpersoneelLevensverwachtingveelhogerZiekenhuisisdeelvangesofisticeerdegezondheidszorgsysteem,ineengrootnetwerkvanorganisaties,metveelmensenenveelsoortenbehandelingenHealthsystem=“Healthsystemsaredefinedascomprisingalltheorganizations,institutionsandresourcesthataredevotedtoproducinghealthactions”(WHO)=meerdangezondheidszorg,omvatookwelzijnszorgennogveelanderezaken(kansterkverschillenonderlanden)Healthaction=“asanyeffort,whetherinpersonalhealthcare,publichealthservicesorthroughinter-sectoralinitiatives,whoseprimarypurposeistoimprovehealth.”Relatiegezondheid–welzijn(Figueras&Mckee2012)Driehoekverhoudingtussengezondheidssysteem,rijkdom,gezondheidensociaalwelzijnTOCH
- nogaltijdgroteklooftsspotentieeldatgezondheidszorgkanbereikenenwatereffectiefbereiktwordt
- Grotevariatieinoutcometsslandendieopeerstezichtdezelfdemiddelenenmogelijkhedenhebben
Vanwaardievariatie/verschillen?- Waarinverschiltdegezondheidszorgvananderesocialesystemen?
àDerisico’sverschillen:hetzelfdevoorrijkenarm,andersdanbvhetrisicoopslechtehuisvestingBiologie:hetgaatomhetmenselijklichaamdatbehoorlijkverschillendismetanderedingendiewebezitten(erbestaatnietzoietsalseenpersoonzonderlichaam)Vbjeinvesteertnietmeerineenautometveelkmopdetellermaarjegaateenouderenietverbiedeneenoperatieofanderegezondheidszorgteondergaan!
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
- Waaromwordtdeuitvoeringvangezondheidszorgnietgrotendeelsaandemarktovergelaten,meteenbeetjereguleringdoordeoverheid,zoalsvoorveelanderegoederenendienstenhetgevalis?Marktenwerkenmindergoedvoordegezondheidszorgànoodaanmeeractieveenmeergecompliceerderolvoordestaateneengoedeperformantie(=efficiënteneffectiefwerken)vanhetsysteemisnietvanzelfsprekend(ookalinvesterenweveelnogkandeperformantienietgoedzijn)
TakenvanhealthsystemMeerdanvoorzieningoedegezondheidà(fysiekeintegriteitenwaardigheidvaneenpersoonzijninternationaalwettelijkerkend)isookeenverantwoordelijkheidvoorgezondheidssystemenomteverzekerendatmensenmetrespectwordenbehandeld,volgensderechtenvandemensOOKbeschermentegenfinanciëlerisico’svanziekteWatiseengezondheidszorgsysteem?Omvatalleactiviteitenmetvoornaamstedoelgezondheidpromoten,teherstellenoftebehoudenvbautoveiligermakendoorwetten=formelegezondheidszorgdiensten+andereactiviteitenmetsecundaireeffectenopdegezondheidvbscholing:hoebetergeschooldhoemeerjegeïnformeerdbentoverdegezondheidszorg,…Elklandheeftereentje!àhoegefragmenteerdofhoeonsystematischhetooklijkttewerken,integratieenglobaaloverzichtdeterminerenhetsysteemniet!ZekunnenweleeninvloeduitoefenenopdeperformantieervanWatwordtgemeten?Bijnaalleinformatiebetrefthetgezondheidszorgsysteem:voorzieneninvestereningezondheidsdiensten(curatief=genezend,preventie=voorkomendenpalliatief=verzachtend),gerichtopindividuen(medischegezondheidszorg)ofoppopulaties(publichealthcare)(‘Healthsystemismorethenhealthservice’)vb1966-1979auto’sveiligergemaaktindeUSàverminderdehetaantalsterfgevallendoorautoongevallenzeersterkenhetwasnietduur…zieslide24vbveiligheidophetwerkgezondheidssysteemis1vandegrootstesectorenindewereldeconomie(erwordtheelveelingeïnvesteerd)3doelenvanhethealthsystem
- Verbeterengezondheidvandepopulatiediedoorhetsysteemwordtbediend- Beantwoordenaandeverwachtingenvandepopulatie- Financiëlebeschermingbiedentegendekostvanziekte
àoveralbelangrijk(zowelinarmenrijkland)onafhankelijkvanhoehetgezondheidssysteemgeorganiseerdis
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Belangvandehealthsystems(bijdrageaandoel1meeronderzochtdanbijdragedoel2en3)
- Zelfszondervooruitgangindewetenschap,kunnenveranderingenindewijzewaaropdegezondheidszorgwordtgeorganiseerdeengrootverschilmaken
- Wetenschappelijkeentechnologischevooruitgangverklarenbijna50%vandedalinginmortaliteittss1960en1990,inkomensgroeiverklaart<20%endetoenamevanhetopleidingsniveauvanvrouwen<40%
Anderzijds- Ookaanwijzingendatzebijnageenverschilmaken:‘healthstatus’ismaar
ampergecorreleerdmethetaantalartsenenziekenhuisbedden,metdetotaleuitgavenvoorgezondheidszorg,metdeopenbareuitgavenvoorgezondheidszorg,…àmaarhangtsterksamenmetinkomenpercapita
- Zemakentevaakdurevergissingen(medischefouten,ziekenhuisinfecties,…)àWAAROM?
- Hoewelgezondheidssystemenverantwoordelijkzijnvoorveelvooruitgangdoorheendetijd,dezeisnietuniformoverallelanden,zelfsalsdielandenvergelijkbaarzijn
- Foutenvanhetsysteemvegenhetvelegoededatzedoennietweg(foutenoverheersennogaltijd!)
TOCHàklooftsspotentiëleenreëleperformantievanhealthsystemsàruimtevoorverbeteringWanneerjezegttegenziekenhuisdatjehospitalisatieverzekeringhebtgaanzekleinedingenaanrekenendieeigenlijknietnodigzijnFinancieringsmodellenHervormingvandeziekenhuisfinancieringopnieuwopderailsdoormagieàgemengdegevoelensovervbniertransplantatie:hetziekenhuiskrijgteengemiddeldbedragzodatergeenmisbruikgemaaktwordtdoorextradingenaanterekenen(wanneeriemandeenhospitalisatieverzekeringheeft)EvolutiemodernegezondheidssystemenVroegerwarenerweinigsuccesvollegeneeswijzenenweinigpreventievemiddelenMeestegeorganiseerdegezondheidssystemenbestaannietlangerdan100jaaràwerdentotverinde19deeeuwgeorganiseerddoorliefdadigheidsorganisatiesàvooralvoordearmenofbehoeftigenIndustriëlerevolutie
- Maatschappijbegonhogetolvandood,ziekteenhandicapbijdewerknemersteerkennenenhetverliesvanproductiviteitalsgevolg(vbPanamakanaal)
- Gezondheidwerknemerswerdpolitiekissue:Bismarckzagziektefondsenalseenmechanismeomhetsuccesvansocialismetestoppen1stevbvollediggecentraliseerdegezondheidszorgmodel=USSRin1917
WW2BeschadigdeofvernietigdegezondheidsinfrastructuurinvelelandenenzorgdevooruitstelvanplannenmbtgezondheidszorgParadox:hetbrakweldewegopenvoornieuwesystemen
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Beveridge1924:identificeerdegezondheidszorgals1vande3basisvereistenvanleefbaarsocialezekerheidssysteem“Everybody,irrespectiveofmeans,age,sexoroccupationshallhaveequalopportunitytobenefitfromthebestandmostup-to-datemedicalandalliedservicesavailable.”(UK,WhitePaper,1944)Waaromtoen?
- Realisatievandemachtvandemodernestaat- Naoorlogsezoektochtnaarmeerverozningenstabiliteit- Collectievesolidariteitdievoortvloeideuitdeoorlogsinspanningenàfundamentengelegtvandehuidigegezondheidszorgsysteem
3generatiesvanhervormingeningezondheidssysteemtijdensde20steeeuw:3overlappendegeneratiesvanhervormingenWaarom?Vastgesteldfalen+groterevraagnaarefficiëntie,responsiviteitenfairness
- 1stetypevanhervormingenin1960ontstondenondergrotedrukdesystemenontworpentss1940en1950àtoenemendekosten,teveelzorginziekenhuizen,teveelvoordebeterbegoeden,weiniginspanningenvoorminderbegoedengodgezondheidszorgtegevenànoodaanradicaleveranderingenzodatsystemenkosteneffectief,toegankelijkeneerlijkis
- 2detypevanhervormingenpromotievanprimairegezondheidszorg,zoiedereenopbetaalbaremaniergezondheidszorgminimumniveauvangezondheidszorg,voeding,opleiing,drinkbaarwaterenbasischhygiënevooriedereenverschillendemodellenvanprimairegezondheidszorgmoeilijkomsuccesvollevbentekopiëren(sterkafhvanlokaleomstandigheden)werktnietalsnietgenoegmiddelen(financieelenmaterieel)ofopleiding(primairbetekentnietprimitief)Inontwikkeldelandenprimzorggeïntegreerdinhelesysteemàergbelangrijk,encruciaalvoor‘managedcare’,onnodigebehandelingenvermijden(vooralhospitalisatievermijden)MAARnietaltijdoogvoorwatmensenwillen,vooralvoorwatzijnodighebbenàteaanbodgericht
- 3degeneratiemeeraandachtvoorvraagverschuivingwegvanhetsimpelweggevenvanbudgettenaanprovidersàgevenhetbudgetaanpatiënt(gebaseerdopverondersteldenoden)àshiftrichting‘newuniversalism’
Voorwieishethealthsystem?UniversaliteitvsselectiviteitUniverseel:vooriedereen,gelijketoegang,gelijkebetalingvbNHSinUKSelectief:alleenvoorwieernoodaanheeftvbMedicareinUSSelectiviteitbinnenuniversaliteit:vbsommigebetalenmeerofminderdananderenNewuniversalism:“Ratherthanallpossiblecareforeveryone,oronlythesimplestandmostbasiccareforthepoor,thismeansdeliverytoallofhigh-qualityessentialcare,definedmostlybycriteriaofeffectiveness,costandsocialacceptability.Itimplies
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
explicitchoiceofprioritiesamonginterventions,respectingtheethicalprinciplethatitmaybenecessaryandefficienttorationservices,butthatitisinadmissibletoexcludewholegroupsofthepopulation.”Zieslide55
- Ontwikkelingclustersvaninterventies(vbzorgpaden)enmeerdoorgedrevenopleiding
- Nadrukoppubliekgegarandeerdeengereguleerdefinanciering,maarnietnoodzakelijkoppubliekgeorganiseerdeuitvoeringvandediensten
- Explicietepriotiriseringtssinterventies,metrespectvoorhetethischeprincipedathetnodigenefficiëntkanzijnomdienstenterationeren,maardathetniettoelaatbaarisomhelepopulatieuittesluiten
- Grotenadrukopindividuelekeuzeenverantwoordelijkheid(ideologie)- Politiek:minderbeloftesenverwachtingenoverwatoverhedenmoetendoen- Meerinteresseinexplicieteverzekeringsmechanismes,inclusiefprivate
verzekeringenWatmaaktgezondheidsystemeneffectief?UiteindelijkeverantwoordelijkheidperformantieàoverheidDegezondheidvandebevolkingmoetaltijdnationaleprioriteitzijn:overheidverantwoordelijkheidisaltijdcontinuenpermanentEffeiciëntievanhealthcaresystems?TochnogaltijdvermijdbareoverlijdensenlevensdiebeïnvloedwordendoorvermijdbarebeperkingenàimpacthiervandisproportioneeldoorarmengedragenPerformantiesvanhealthsystems2grotevragen:
- Hoekanjedeoutcomesmeten?Hoekanjevaststellenwatbereiktismbtdedoelengezondheid,responsiviteitenrechtvaardigefinanciëlebijdrage?(=attainment)
- Hoevergelijkje‘attainment’metwathetsysteem‘zoumoetenkunnen’bereiken?Hoeweetjewathetbesteisdatzoukunnenbereiktwordenmetdezelfdemiddelen?(=performance)
- Betergezondheid=primairedoelstellingkansecundairdoelzijnvananderesystemenuitdemaatschappijHoeverschilthetvananderesocialesystemen
- Gezondheidszorgkanduurzijn,enmethodenomhetrisicotedelenenomfinanciëlebeschermingtegevenzijnbelangrijkerdaninanderegevallenànoodaanzorg=onvoorspelbaar,mensenmoetengeenkeuzemakentussengezondheidenfinanciëleproblemen
- ziekteàwaardigheidbedreigen,maarookmedischezorgdiewaardigheidbedreigen+matewaarinmensenkunnencontroleuitoefenenopwatermethengebeurd
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
zieslide65:eenoverheidmoetnietalleenorganiserenmaarookeenstewarshiphouden(overzichthoudenenziendatallesgoedgebeurd)Stewardshipoverzietaldezeelementen(financiering,bronnencreëeren,dienstenaanbieden,juistheid/gelijkheid,reactievermogenengezondheid),wezoudenditbetermoetenorganiserenGoodnessenfairnessinhealthBeteregezondheid:zowelniveaualsdistributiebelangGoodness=thebestattainableaveragelevelFairness=thesmallestfeasible(=uitvoerbare/haalbare)differencesamongindividualsandgroupsWinstinbeideisgoedàsomsconflicterenàprioriteitenstellen(wewillengoedgezondheidmaarookjuistegezondheid(armenevengezondalsrijkemensen)GoodnessenfairnessinresponsivenessGoodness:meestemensenzijntevredenFairness:geenverdeling/discriminatiemeerGoodnessenfairnessinfinancingGoodness:isirrelevantFairness:heelbelangrijk,hoelastvanfinancieringverdeeltiskanzowelgoealsslechtzijnInBelgie:uitbijdragevanlonenendeelvanbelastingsgeldInChina:voorlbelastingsgeld(oneerlijkeverelingmaaktvooroverheidnietveeluitmaarwelvoordemens)InAmerika:bestejobsàbesteziekteverzekeringVeelmensenzelfsgeenziekteverzekering(mensenmogengeweigerdordenomtebehandelendoorziekenhuizen)àObamaHealthCarewiltdittegengaan!!!ObamacareispriveverzekeringFivethingstoassessinahealthsystem
- algemeenniveauvangezondheid- verdelingvangezondheidvandebevolking- algemeenniveauresponsiviteit- verdelingvanderesponsiviteit- verdelingvandefinanciëlebijdrage
waaromgeen6devinkje?
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Zieslide71:lichtgroene:hoelevensverwachtinggestegenisDonkergroene:levensjarenverlorendoorbesmettelijkeziektes,slechtwater,…Donkeroranje:levensjarenverlorendoorarmoedeLichtoranje:levensjarenverlorendoorlevensstijlVanaf1970gaathetallemaalomlevensstijlmaarinIndianietwelnogslechtwater,ziektes,…enarmoedeàditiszelfsgestegenInBelgië
Hoekanlandperformatieverbeteren?Veeltewetenkomenoverdeterminanten(watbeïnvloedtdeperformantie?)àtevaakwordtalleennaardienstverlening(hoesysteemisopgebouwd)gekeken4defunctievanHealthsystem=Stewardship=thecarefulandresponsiblemanagementofsomethingentrustedtoone’scarevbTsjechiëCommunismewerdkapitalismeàbedrijvengingenzelfziekteverzekeringgevenaanmensenàveelverzekeringsmaatschappijenfaillietStewardshipingestelddooroverheidSocialebreuklijnenindegezondheidendegezondheidszorgOngelijkheidVeelaandoeningennietgelijkverdeeldFinanciëletoegankelijkheidvandegezondheidszorgnietvooriedereengelijk
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
TheorieënimpactvandeinkomensongelijkheidopgezondheidWilkinson(1992):verbandinkomen(gemetenviaBNPpercapita)engezondheidHetheefteensterkerbandinarmerelandendaninrijkerelandenARME:inkomenpercapitegoedeindicatorvoorvolksgezondheidRIJKE:inkomensongelijkheidgoedeindicatorVolksgezondheidgemetenmet3maten:levensverwachtingbijdegeboorte,levensverwachtingop50jaarenzuigelingensterfteàbijkomenderijkdominrijkerelandenleidtniettotevenredigestijginglevenverwachting:àinkomensgrens:totwaarbijkomendinkomengroteimpactheeftdaarnaheefthetmaarkleineimpactRedenwaarominkomensongelijkheidoorzaakisvoorverschilinlevensverwachtingispsychologieschHoeongelijkerdestaathoelagerlevensverwachting,hoemeersamenhangend(gelukkiger)hoehogerlevensverwachtingAssociatieinkomensongelijkheid–mortaliteitNietiedereenhiervanovertuigdàdediscussiegaatvooraloverhoedieassociatiekanverklaardwordenInkomenongelijkheidinvloedtopindividuelegezondheid?Absoluteinkomenhypothese:sommigezeggendatereenverbandistsshetinkomenendegezondheid:wanneerbijkomendinkomenisstijgtdegezondheidenhoehogerhetinkomenligthoeminderinvloedtdestijgingheeftàwanneererbijdearmeinkomenvanderijkewordttoegevoegdzaldeinkomensstijgingdegezondheidmeerlatenstijgenvandearmedandatdeinkomensdalingdegezondheidlaatdalenvanderijkeàmeergelijkeverdelingzalgezondheidandebevolkingverbeterenJenetal.:verschillendestudieoviamultilevel-analysenategaanwienugelijkheeftMAARgavengeeneenduideigbeeldVerklaringvoor(eventuele)effectenvaninkomensongelijkheid
- psycho-sociaalklimaatalsintermediërendevariabele:inkomensongelijkheidàafbrokkelingsocialecohesieenpsychischwelzijnàslechteregemiddeldegezondheidvbGBtss2WWs
- meeraandachtmateriëlekantvandezaak:belangvanabsoluutinkomenenmateriëleomstandigheden=neomaterialistischeinterpretatieneomateriëleleefstijl=individueleinkomensengemeenschappelijkeinfrastructuur
verklaringsociaal-economischegezondheidsverschillenmensenmethogeresociaal-economischepositiegemiddeldbeteregezondheidenlangerlevendanmensenmetlageresociaal-economischepositieVerklaring
- Artfact-verklaring:(verschilbestaatnietecht,maarisloutertewijtenaanfouteningegevensverzamelingofindeonderzoeksmethoden.Wordtnogweinigbelangaangehecht,intussenzoveelonderzoekmetzoveeldataenzoveelverschillendemethodendatonmogelijklijkt)1. Teller-noemerbias:vaakcijfersverschillendebronnensamengebrachtàkan
vertekendbeeldgeven2. Ongelijkhedenbeïnvloedtdoorveranderingenomvangsocialeklassen
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
3. Gezondheidsenquêtes:mensenantwoordennietaltijdnaarwaarden4. Weinigbetrouwbareclassificatievandoodsoorzaken
- SocialeselectietheorieënenSocialecausatietheorieën:Selectieàintra-enintergenerationeel/directenindirect(Mindergezondepersonenkomeninlageresocialecategorieënterechtendatverklaartsamenhangtussengezondheidensocialestatus)Intra:mensendaleninsocialestatusencategoriedoorziekteInter:cumulatief(=ophopend)effectoverdegeneratiesheenDirect:minderinkomenànietstuderenIndirect:handicapofziektwaardoorstuderenminderbelangrijklijktCausatieàmaterialistisch/structureel→levensomstandighedencultureel/gedragsmatig→levensstijlpsychosociaal(Draaienverbandom:verklarenverbandvanuitinvloedvandesociaal-econ.SituatieopdegezondheidMaterialistische/structurelecausatieverklaringen:rolvanmateriëledeprivatieenarmoedeCulturele/gedragsmatigecausatieverklaringen:verschillenincultuurengedragliggenaandebasisvandeverschillenGaanvaaksamen,enrecentookderdefactor:psychosocialefactoren:verhoogdekansoppsychosocialestressendieleidttotmeergezondheidsproblemen)àOpnieuwveeldiscussie:onderzoekvanPoweretal.inGB:Toonteffectselectieenvancausatieàcausatiegrootsteinvloed
Life-courseperspectiefHoudtrekeningmetsocialecausatieensocialeselectieComplementaireprocessendiemekaarversterken
- socialeaccumulatie:continuïteitsocialeomstandighedenàsocialeklasseoudeerheeftinvloedopsoc-economstandighedentijdensopgroeienenookopsoc-econsituatiealsvolwassene
- socialemobiliteit:overgaanvanenesoc-econcategorienaarandereàsteigen=voordelen,dalen=nadelen,kansopstijgengroteralsuitgegoedsoc-econmilieu
- socialeprotectie:nieuwopduikendnadeelàimpacthangtafvansoc-economstandigheden
verklaringsschemaMackenbackzieslide15vbinvloedvanhuisvestingopgezondheidbelangvandagelijkseleefomstandigeheden:huisvestingisintermediairefactorschemavanonderliggenderelatieszieslide172richtingverkeertsshuisvestingengezondheidslide18
- impactvanchemischeelementen:Lood,Asbest,Radon,…- impactvanspecifiekebiologischeblootstellingen:vochtenschimmels,koude,
huisstofmijt,kakkerlakken,…- fysiekekenmerkenvanwoning:veiligheidbinnenshuis,typegebouw(hoe
hogeraantalverdiepengebouwhoemeergezondheidsklachten),woondichtheid,luchtvervuilingbinnenshuisenverluchting,…
- sociale,economischeenculturelekenmerkenwoonplaats:tevredenmetwoning,huiseigendomvshuurhuis,buurt,…
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
sociaal-economischeverschilleningezondheidenleefstijl:Belgischesituatie1997,2001,2004,2008en2013:gezondheidsenquêtedoorWIV(hoeervarenmensengezondheid?Inwelkematenmakenzegebruikvangezondheidsvoorzieningen?Hoedragenzezelfzorgvoorhungezondheidvialeefstijlengebruikvanpreventievediensten?HoetoegankelijkisdeBelgischegezondheidszorg?)ongelijkheid(1vandethema’s):gekekennaarverschillenopbasisvanopleiding,somsookperregiobijkomendecontrolevanleeftijdengeslachtwantouderenvakerlageropgeleidenvrouwenzijn(opoudereleeftijdtoch)lageropgeleidWatbekijken?
- Algemenegezondheid:Subjetievegezondheid:minderopgeleidenklagenvakerovergezondheiddanhogeropgeleidenàverschillenblijvensignificantnacorrectievoorleeftijdengeslachtchronischeziektesofhandicap:minderopgeleidenvakerchronischeziekteàverschillenblijvensignificantnacorrectievanleeftijdengeslachtmultimorbiditeit:hoelageropleidinghoehogerkansopmultimorbiditeitàverschillenblijvensignificantnacorrctieleeftijdengeslacht
- Leefstijlenpreventie:Alcohol:(dagelijks)alcoholgebruikneemttoemoetopleidingsniveauenhoeveelheidalcoholgebruiktenprevalentievanovermatiggebruikhogerbijlageropgeleidenRoken:meerlageropgeleidenrokenenzerokenookmeerperdagLichaamsbeweging:meermannenbewegendanvrouwenenmetstijgendeleeftijdneemtlichaamsbewegingafHogeropgeleiden,mensenvanlandelijkegebiedenenmensenvanvlaamsgewestdiegenediehetbestenaarvoorkomenGezondeten:hoogstopgeleidenontbijtenmeer,vrouwenontbijtenvaker,stedelingenminder,…Seksueelrisicogedrag:lageropgeleidenvakervroegtijdigeseksenmeerderesekspartnersGebruikvoorbehoedsmiddelen:lageropgeleidenvrouwengebruikenmindervoorbehoedsmiddel
- MedischeconsumptieBezoekhuisarts:lageropgeleiden2xmeercontactmethuisarts(omdatzemeergezondheidsproblemenhebben,redeisookverschillendàopvolg-enroutinecontactenbijhoogopgeleidennieuweklachtofpreventie)Bezoekspecialist:rekeninghoudendmetleeftijd,geslachtengezonheidstoestandkansopraadplegingspecialiststijgtnaarmatehogeropgeleid,aantalraadplegingenhangtnietsamenmetopleidingniveauDrempelomspecialistteraadplegenligthogervoorlageropgeleidenBezoekspoedgevallen:lagereopleidingmeercontactmetspoedGemiddeldeuitgavegezondheidszorg:bijlaagstopgeleidenhogerdanbijhoogopgeleidenUitstelmedischeconsumptie:lageropleidingniveaustelhetmeeruitdanhogeràcorrctiemetleeftijdengeslachtnogaltijdsignificanteverschillenrisicofactoren:eenoudergezinnen,alleenstaanden,gezinnenonderdearmoededrempel,zijdiewoninghurenofeengezindslidinvalide
- Toegankelijkheidvandegezondheidszorg:
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Groenboek- Socialegezondheid:
GezondheidszorgopeenveellagereplaatsvanzakendievoorfinanciëleproblemenzorgtbijpersonenmetchronischeziektezonderfinananciëlezorgenverbondenaandeziekteofzonderfinanciëlezorgenàinBelgiëisookveelongelijkheidàInEuropa:ongelijkhedennemennietafmaartoevooraltemakenmetcardio-vasculaireaandoeningen:verminderddooreffecieveregezondheidszorginterventiesendoorverbeteringenindegezondheidsgerelateerdgedrag(vbroken,drinken,…),maardehogeresocio-economischegroepenhebbenveelmeer‘geprofiteerd’vandieverbeteringenDeongelijkheidinsterftecijfersisgrotergewordenmetdejaren,zowelbijmannenalsvrouwen
Vanwaarstarthet?Bijdegeboortetotaanhetoverlijden,lijktwelaftenemenbijhogeleeftijd
Rateratio:=Arateratiocomparestheratesofdiseasesintwogroupesthatdifferbijdemographiccharcteristicsorexposurehistory.Therateforthegroupofprimaryintrestisdividedbytherateforacomparisongroup=!"#$&'!(!')*'&*!+,"!-+.#!$/#
!"#$&'!0',*"!+/'.(!')*× 1
alsrateration=1danisergeenverschiltussendegroepenlaagopgeleidenverouderensneller!VerschillennaargelangdeziekteSterkereongelijkhedenbijsommigeziektesdanbijandere
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
VerschillennaargelangmanofvrouwDodelijkeverkeersongevallenlijkenbijdemannenvanlagereopleidingmeervoortekomendanvanhogeopleiding,bijvrouweisergeenverschilZelfmoordpercentageishogerbijlageropgeleidemannen,bijvrouwenisergeenverschilImpactvaneenbeleidVbTatcher:bijhaarbeleidsteegdearmoedeheelsterkenwerddeongelijkheidgroterInBelgië:3indicatorenomarmoedetemeten:
- Armoederisicoopbasisvaninkomen- Ernstigeenmateriëledeprivatie- Huishoudensmetzeerlagewerkintentsiteit
àgebasseerdopkenmerkenvanarmoedeensocialeuitsluiting=(nieuwe)Europesearmoede-indicator21%vandebelgischebevolkinglooptgevaaroparmoedeensocialeuitsluitingsubjectiefarmoederisico(mensendiezelfaangevenmoeilijktotzeermoeilijkrondtekomen)isgoedeaanvullingopdemeerobjectieveindicatorenInkomensongelijkheidisvergroottss1990en2005,tss2003en2011stabielImpactvandecrisis45%vandemensendieeenuitkeringkrijgenleeftbovendearmoedegrensàditblijftstabielzelfsmetdecrisisTOCHzijnereenaantalveranderingen:
- armoederisicobijouderendaalde- armoederisicovankinderenendegezinnensteeg
zeerhoogarmoederisicozijnpersonenzodnerbetaaldwerk,zekermetkinderen,alleenstaandeoudersenpersonenvanbuitendeEUVooralmensendiehurenzitteninhettoenemendaantalpesonenmetarmoederisicoSlechtarmoedebeleidheeftimpactopbudgetgezondheidszorgBetreftdeongelijkheidenkelgeld?Leefstijlendergelijkehebbenmetmeerdanalleengeldtemakenàkennisishetnieuwegeld:socialebreuklijnenzijnverschovenàwiezeerlaagopgeleidis,wiemindergoedinfokanopzoeken/onthoudenheefthetveelmoeilijkerBeroepenindegezondheidszorgMedischeprofessieProfessie=beroepmetbijzonderekenmerken
- gespecialiseerdekennisenlangdurigeopleiding(kennisniettoegankelijkvoorlekenduszijnafhankelijkvanprofessionals)
- moetaltruïstischzijn(gerichtopeenander/onzelfzuchtig)- heeftmonopolieoverbepaaldehandelingen- zelfregulerenenbeschiktoverautonomie(vbordevangeneesheren)
stadiavanprofessionaliseringsproces
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
- werkàvolledigedagtaak- opleidingwordtgeorganiseerd- oprichtingberoepsvereniging- wettelijkebeschermingdmvpolitiekeactie:beroepsbeschermingen
titelbescherming,wettelijktuchtrecht- etischecode
bevatdezekenmerken:arts,verpleegkunde,kinefunctionalistischebenaderingvandienstverleningbelangrijk:gezondheidsprofessionalscompetentendeskundigisMAAR:lekenkunnenwerkprofessionalsnietgoedbeoordelenàgevaarlijkvoordemaatschappijDAAROM:beoordelenencontrolerenzichzelfenvrageninruilvertrouwenàkenmerkenprofessiezijnfunctioneelvoorrelatietssprofessionalencliëntKritiekTeveelaandachtvooreenheid,consensus,integratie,…Machts-enbeheersingsbenaderingSteltmachtenbeheersing,conflictenstrategiecentraalWeerspiegeltveranderingeninmaatschappelijkdenkenoverprofessiesSteltdatergeenrechtstreeksebandistssberoepsactiviteiteninstitutionelevertalingvandieactiviteit:socialeuitsluiting,metmonopolievandepraktijkenbeperkingtoegangtotberoepSteltdatoverheidensocialeelitespofessiesteunenomdatzegelijksoortigebelangenenideologiehebbenOndanksberoepscodesedtochbelangstellingenendifferentia:opbasisvanarbeidsinhoud,arbeidstaken,…àbeslissingshulp(vbboekje,site,…)omtekiezentussendeverschillendemaarzeergelijkendebehandelingendiehulpleidttoteenmeeractievedeelnamevandepatiëntindebehandelingskeuze,besluitvormingsproces,…Kritiekteveelaandachtvoorbelangenbehartigingenteweinigvoordienstverleningenonderzoekàzietteveel1actordieoveralachterzitAndereberoepenindegezondheidszorgSemiprofessiesofparaprofessies:meestalminderfunctioneleautonomieenlageresocialestatusDeprofessionalisering=Autonomieartsbrokkeltaf
- hogeropleidingsniveaucliënt- standaardisatiekennisencomputertechnologienemendeelcontroleartsweg- zelfhulpgroepen
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
- altruïstischimagoverminderdoordiscussieoverhogekosten- nieuwespecialistenbinnenenbuitenberoepalsnieuweconcurrenten
Medischetechnologie:meerdandehelftvandeomzetafkomstigvanproductendueminderdan3jaaroudzijnàhogedrukomteinnoverenVbiphone:vervangtstethoscoopdoorappProletariseringMarxisme
- toenemendorganiserenvangeneeskundealsbedrijf- toenemendorganiserenalsbureaucratie
àgevolg:zelfstandigheidenautonomieartsvermindertofverdwijntformaliseringvanprofessionelesocialecontroleBINNENprofessieontstaatadministratieveelitevanprofessionals(ziekenhuizenvoerendeprestatiedrukopàmeerinkomsten,zeontvangeneendeelvanhetereloonvanspecialisten)ANDERZIJDSmedischedringtsteedsmeerdeleefwereldbinnenàmeerinvloedarts?Watismedicalisering?=proceswaardooreentoenemendaantal‘levenproblemen’alsmedischeproblemenwordengedefinieerdVragenàWaaromgebeurtdat?Hoegebeurddat?Watzijndevoor-ennadelen?MedicaliseringvandegeboorteAantalkeizersnedesblijftstijgeninVlaanderenvbBrazilië:90%keizersnedeVerklaringstijgingaantalkeizersnedes
- juridischedruk,angstvoorklachtenenproces- meerbetrokkenheidvanarstenenmindervanvroedvrouwen- stijgingkennisoverzwwangerschapwardoorkindsomsvroegergeborenmoet
wordengebruikepiduralewordtdoormeerdan50%vandevrouwengebruikthoeontstaatdezwangerschap?Ong90%vandezwangerschappenisspontaanandereviaIVF,hormonaalenICSI(5%)IVFwordtgrootdeelterugbetaaltdoordeoverheidwanneerhetgoedgekeurdwerdMedicaliseringvanstervenMeestemensenwillenthuisstervenMAARmeestesterveninziekenhuisEuthanasieendementie:helftvanvlamingverkiestdoodbovendementieMedicaliseringvansexualiteitOpengebeidwant‘watisnormaal?’19deeeuw:geneeskundezag‘teveelsexueleactiviteit’enmasturbatiealsziekte20steeeuw:eerder‘teweinigsexualiteit’alsziektepubliciteitliegtoveraantalmannendieviagragebruikenErwordtookalmedicatieontwikkeldvoorvrouwenmettelaaglibido
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Wieisgezond?à“Somebodywhohasn’thadenoughdiagnostictests?”(uitBritishMedicalJournal)Wieisnormaal?(BMJ,Smith)
- Binnen2standaarddeviaties(5%abnormaalopelketest)- Eenniveaudatgeenextrarisico’smetzichmeebrengt(allemaaltehoge
cholesterolniveausinvergelijkingmetiemandanderland)- Toteenpuntwaaropbehandelingmeerkwaadkandangoeddoen(hangtafvan
effectiviteitbehandeling)- Politiekeofculturelemotieven(vbhomosexualiteit)
Waaromkanmedicaliseringeenprobleemzijn?
- Mensendiebehandelingkrijgenterwijlze‘normaal’zijn- Niet-medische,traditionelemanierenommetproblemenomtegaanworden
‘minderwaardig’enverdwijnen- Onszelfzienalsslachtofferennemenzelfgeenactiemeer- Alleeffectievebehandelingenhebbenbijwerkingen- Politiekeenmaatschappelijkeproblemenvragenookpolitiekeen
maatschappelijkeoplossingenMAARwordenmissmedischbehandeld- Toenemenddeelvandeoverheidsuitgavengaatnaargezondheidszorg- Artsenkomenonderdruktestaanomdatzeproblemenmoeten‘oplossen’
waarvoorgeenoplossingisGrenzenaandemedicaliseringWesterselandeninvesterenzeerveelgeldinpreventievebehandelingendieminderheidvandegebruikerszullenhelpenVbscreeningvanborstkankervrouwen<50jaaràgeenstatistischsignificanteffectna10jaarMedicaliseringvanverlegenheidMoeilijktecatagoriseren:tssfysiekegezondheid,geestelijkeensocialedeviantieinEnerzijdsnormaal:wordenerallemaaleensmeegeconfronteerdAnderzijds:voorsommigeverstorenvannormalelevenLaatste50jaarnieuwediagnosesvbsocialefobie,agorafobie,angststoornissen,…MoeilijkteonderscheidenvanverlegenheidZiekteskomenengaaninsamenhangmetdeveranderendeideeënoverwatsociaalwenselijkgedragisàmedicaliseringendemedicaliseringvbhomofilieInonzecultuurverlegenzijnàafwijkendgedrag,vlotheidensociaalzijnwordenhooggewaardeerdZalprobleemopleverenbijbvsolliciterenIsverlegenheideennieuwecultureleepidemie?Socialefobiesinds1980inDSM:sindsdiensteedsmeermensenermeegediagnosticeerdAmerikaansNationalInstituteofMentalHealth:verlegenheidisechteziekteàzouzelfsvolgenssommigendoorgroeivaninternetversterktworden(nietmeerfacetofacecommuniceren)
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Onderzoekopuniversiteitenlaatziendatvelezichzelfzienalsverlegen(50%)CultureleepidemieVerlegenheidzouintoenemendematen‘sociaalgeproduceerd’zijn:problemenmetwerk,indeliefde,…CultuurisaocompetitiefdatsteedsmeermensendiestillerenintrospectiefzijnindeproblemenkomenVerandertdoorheendetijdJaren1950:goedeechtgenotebescheidenenverlegen,voormannenwashetweleenprobleemNu:geenverschilmannenenvrouwen,zelfhulpboekenomvanverlegenheidaftegerakenWatheeftimpactopmedicalisering?Artsen,leken,medischeenwetenschappelijkeontdekkingenenveranderingeninhetmedischesysteemAchteruitgangvanreligie:secularisering(=verwereldlijking)
- Zondewordtziektevbanorexia- Wilvangodwordtmedischprobleemvbonvruchtbaarheid
àgrootvertrouweninwetenschapenrationaliteitAanbodzijde:prestigeenmachtvandemedischeprofessie:toegenomenin20steeeuwVraagzijde:meervraagnaar‘medischeoplossingen’vbuitbreidingADHDvankinderennaarvolwassenenPatiëntenkennen,meer,kijkenopehtinternet,…NieuwemedischeontdekkingenHumangenomeprojectàzoekenvangendatverantwoordelijkisvoorprobleemNieuwemedicatiezoalsRilatineVermarktingGEENgewonemarkt:consumentennietaltijdvollediggeïnformeerd,hebbennietaltijdonderhandelingsmachtofvrijekeuzeTOCHgedeeltelijk:advertenties/reclamevoormedicatieVermarktingvancosmetischechirurgieWetgevingisoveralgemeenstuksoepelergewordenMediatedmarketenprivatemarketMediatedmarkets(wordttusseninbemiddeld/onderhandelddoorbvziekenfondsen)InvloedfarmaceutischeindustrieArtsenbezoekers/medischafgevaardigdenàbronvaninfovoorartsenmaarookbeïnvloedenvanvoorschrijfgedragFarmaceutischeindustriegeeftheeeeeeelveelgelduitaandezemensen,meerdanaanonderzoekenzelfSteedsmeerdirectereclamenaar‘consumenten’toeàwordtverantwoorddoortezeggendathetdeinfoisdiepatiëntennodighebbenmetdezesymptomenomdaneenartstebezoekenàhelpthenbeterekeuzesmakenKritiek
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Onnodiggebruikmedischemiddelen,medicaliseringnormalezaken,tijdsverliesvoorartsendiemoetenzeggendatbehandelingnietnodigisàexcessievewinstenfirma’sNietvoorallemedicatievbvanwelmisbruikteViagraenPaxilViagraGrotemarkt:verouderingbevolkingHogeprevalentievansexueledisfunctie(datzeggenzetoch):cultureelàsterkebezorgdheidoversexueelpresterenVerkoopwasfenomenaalVroegerwerdenenkelernstigeproblemenbehandeld(vbnaprostaatchirurgie)nuookaloccasioneleerectieproblemenenzelfsmeerenmeeralsafrodisiacumViainternetteverkrijgen,kostong10dollarperpil(verzekeraarsbetalennietterugofbeperkenaantal)Paxil(seroxat)Oorspronkelijk:behandelingdepressieNu:gesatureerdemarkt(=verzadigdemarkt)vbProzacàtoestemminggevraagdvoorbijkomendetoepassingenenspecialisatieopde‘angststoornissenmarkt’Draagtbijtotmedicaliseringemoties,tem‘zichzorgenmaken’enverlegenPrivatemarkets(juistnietzoalsbijmediatedmarkets)InVS:groeihormoonvoorkleinekinderen,invitrofertilisatieGroeihormoonOorspronkelijk:uitkadavers,zeerduurenkansopCreutzfelt-JacobàverbodenOpdatmoment:synthetischgroeihormoon(protropin)àgoedgekeurdvoordwergroeiennierfalenNIETvoorkleinemensen1990:vraagomtegebruikenvoor‘normale’kinderenmetkleinegestalte13000gezondekleinekinderenwerdenmethormoonbehandeld1994àgroeitnietzeerveel,isheelduur,langebehandelingenwordtnietterugbetaaldWatveroorzaaktmedicalisering?KannietmeergezegdwordendathetommachtgaatendatmedischeprofessieprobeerthaarinvloeduittebreidenàwewerkenactiefmeeaanmedicaliseringWaaromisermedicalisering?Publichealthcampagnes:screenings,vroegingrijpen,…Paradoxaal:campagneswillenjeweghoudenvandegezondheidszorgdoorgezonderteleven,optijdtescreenen,…entegelijkmedicaliserenzeOOKtegelijkoverheidwilonsmindermedischlatenconsumerenStappentellerisvbvanhoeoverheidonzedagelijkseactiviteitenmedicaliseerdànormaalwandeldenweomdatwehetleukvondenomtedoen,nuommeerstoppentekrijgenenzogezondertewordenàmedicaliseringDevisch&Vanhoyweghennoemenhetde‘implosie’vanhetsysteem=vernietigingvanbinnenuitMensenzijnnietmeerpassievepersonenmaaractieve,goedgeïnformeerdepersonendiehungoedegezondheidwillenkopenaangezienzeerrechtophebbenMensenziengezondheidalseenpersoonlijkeverlangenàmensengaanconsumerenwatzeverlangenàstichtersvanhuneigen‘medicalisatie’
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
DeorganisatievandegezondheidszorginBelgië:problemenenuitdagingen(Uitgebreidencomplexsysteem)bevoegdheidsverdelinggezondheidszorgbeleidFederalebevoegdheidKrachtlijnenenbasisregelingcuratievegezondheidszorgBasisinstrumentenvoorkostenbeheersing:
- Basisregeleninzakeplanningvanaanbod(vbprogrammatie)- Financieringexploitatiekosten(vbvastleggenenfinancierenverpleegdagprijs)- Terugbetalingmedischeprestaties
Gemeenschapsbevoegdheid- Gezondheidsvoorlichting- BeschermingvangezondheidvbpreventievanTBCenkanker- Bescherminggezondheidmoederenkind=kindengezin- Medischschooltoezicht- Medischesportcontroles- Arbeidsgeneeskundigecontrole
(heelveelpreventief)àzesdestaatshervorming
- Ondersteuningvandegezondheidszorgberoepenindeeerstelijnenorganisatievandeeerstelijnsgezondheidszorg:Vlaamseoverheidàniethelemaalwaar:vbterugbetalingenfederaal
- Preventie-sensibiliseringsacties:deelstaten(Vlaamseoverheid)- Erkenninggezondheidszorgberoepen:Vlaamseoverheidàdiploma+erkenning
+visum(vanfederaleoverheid)envastleggingquota(toelatingsproef),dezegaatgroterworden!
- Ziekenhuisbeleid:Vlaamseoverheid(federaalnogvooruniversitaireenalgemeneziekenhuizen)
- Financieringouderenzorgengeestelijkegezonheidszorg:vlaamseoverheid(helemaalouderenendeelsgeestelijke)
- Revalidatieovereenkomsten:VlaamseoverheidBlijfteenallegaartje…àthuiszorgnogsteedsverdeelt,revalidatie:menweetnietwatwelenwatnietwordtgedefederaliseerdEvolutievandekostenUitgavenstijgensnellerdanglobaleinkomenvandegezinnen:vergrijzing,nieuwe(vaakdure)medischetechnologieenbevorderingtoegangtotdegezondheidszorgAantalpersonenmetchronischeziektestijgtàuitgavenkunnennietvolgenDUSzoekennaarbeteremanieromteorganiserenenkostentedoendalenGeneesmiddelengebruikHeelveel,vaakteveeldannodigInteractievan2àsoms3deprobleem=3degeneesmiddelnemenViasoftwareprobeertmenvaniedereendegeneesmiddeleninnametewetenàvoorkomendaterinteractiesontstaanendatergeenmisbruikvanwordtgemaaktInwoonzorgcentrazeerveelgebruikvangeneesmiddelen(probeertmenaftebouwenwanneerjebinnenkomt)
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
VrouwennemenmeermedicatiedanmannenAantalonderzoekenomgeneesmiddelengebruikinwoonzorgcentraviavormingenmonitoringteverminderen/verbeteren
OrganisatievandegezondheidszorgWaarzittenmogelijkebesparingen,zonderkwaliteitteverminderen?àversnipperingtegengaanàIntegratedcare=heeftveledefenitiesDeorganisatieszijneendoelgewordenThechallengeofcomplexityDecomplexiteitvandemanierwaaropdegezonheidszorgisgeorganiseerdleidttot:
- Gebrekvan‘ownership’vandepersoonzijnprobleem- Gebrekaanbetrokkenheidgebruikersenmantelzorgersinhuneigenzorg- Slechtecommunicatietssdienstenindezorg- Dubbeldoenvantakenenaanwezigheidvangatenindezorg- Behandelenvoor1dingzonderdeandereteerkennen- Slechteresultatenvoordepersoon,verzorgerenhetsysteem
àstrevennaarmeergeïntegreerdezorgWaaromintegratedcare?FragmentatiebinnenentssgezondheidszorgenwelzijnszorgàweinigcoördinatieronddenodenvanpersoonàHoekomtdat?
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
Historischgegroeit,geschiedenisorganisaties,concurentieencompetitieipvsamenwerkenàwaaromnupasopdeagenda?Vergrijzing,groeiendegroepouderen+chronischeproblemen,Ministerswordenmaarvoor4jaaraangesteldàmoetenvooralsuccessenboekenenintegratedcareiseenzeerlangproceswaardoorniemandhieraanwiltbeginnenAngstvoorkost,wemoetennualsparen5typesvanintegratedcare
- Systemsich:coördinerenenhetrichtennaarbeleidsmaatregelen,regelsenregelgevingskader
- Normatief:hetontwikkelenvangedeeldewaarden,cultuurenvisieoverdeorganisatie,professionelegroepenenindividuen
- Organisatorisch:coördinerendestructuren,bestuurssystemenenrelatiestussenorganisaties
- Administratief:uitlijnenvanback-officefunctiesbegrotingenenfinanciëlesystemenindeintegratievaneenheden
- Klinisch:hetcoördinerenvaninformatieendienstenendeintegratievandepatiëntenzorginéénproces
wijsukkelennogmetniveau5ErbestaanzorgpadenvoorbepaaldeziektesvbprostaatkankeràgeoppereerenverdereopvolgingdoorteamTeamisvaakspecifiekvoorbepaaldeziekteMenwildeorganisatievaneentripleaim=3voudigdoelInBelgiëDefenitie-Thechroniccaresystemofferts:=eengecoördineerdereeksvanbehoeftengebaseerde,gepersonaliseerde,doelgericht,gepland,professioneelondersteundedienstenvoorenmetmensenmetchronischeaandoeningendiehulpnodighebbendanjarenofdecenniahetdagelijksbeheervanhunaandoeningendebehandelingvanacutezorgperiodesMenwilthunlevenbeteremakenenhenteruggoedlatenfunctionerenindemaatschappijàzoveelmogelijkthuis,weinigmogelijkinziekenhuisZieslide44(geenzinin,teveel)20actiesin6domeinen
- Multidisciplinairpatiëntendossier:elektronischwaarallesinopgenomenis(medicatiegebruik,chronischeziekteopvolging,…)
- Casemanagement:mindercomplexàeigenmanagerComplexeràanderalsmanager
- Multidisciplinairezorg:chronischziekenkampenvaakmetmeerdereproblemenàgoedecommunicatienodigbinnenentssmedischezorglijnenentssdemedischeenniet-medischezorg
- Opleidingenodnerwijs:meerlerenwerkeninmulti-disciplinairenetwerken,zelfalscase-managerbijcomplexezorg-situaties
- Kwaliteitenevaluatiezorg:wetenschappelijkekennisontwikkelenenonderhouden,(zelf)evaluatieàtestenvanontwikkelingen
- Operationaliseren,begeleidenenevaluerenvandeacties:
AnkeSijmons 2015-2016 2debachelorBMW
ProblemenWelzijnszorgnietechtopgenomenindenotaàprotestenVerbeteringvandesamenwerkingbinnenentussensectorenenbeleidsdomeinen!ZEERbelangrijkomintegraleaanpaknatestrevenHoewilSARditrealiseren?
- Versterkhetdirecttoegankelijkeeerstelijnsaanbod:- Mobiliseerintersectoralesamenwerking- Maakdomeinoverstijgendebeleidskeuzes
ProbleemmetBelgischeaanpak?Waarisdepersoonzelf?ConcurrerendeoverhedenNoggeenduidelijkplanHOEmendatzaldoenàerzitversnipperinginhetstrevennaarminderversnipperingMetanderewoorden:ergebeurdalredelijkwat,maarhetisversnipperd(kwaliteitverhogenendekostendrukken)