1. lm

Baz.

Kevok.

Birine Baz, brne Kevok diyeceiz.

Baz ile Kevok. ki ad, iki insan; orta yal bir adam ve gen bir kadn, iki ad, romanmzn iki aslkahraman. Romanmz, Baz ve Kevok'un bandan geenler hakkndadr.

Baz ile Kevok. Baz, krk bir krk iki yalarnda bir subay. Kevok, yenilgi ve umutsuzluk gnlerindeBaz'n yoluna kan aktr ki, yirmi bir yirmi iki yalarndadr. Baz ile Kevok; ilgin bir iliki -belkide ak, ki zorunluluktan meydana gelmi, zorunlu-

lukla yaam ve zorunlulukla lyor. Baz ile Kevok; iki yolcu, yolunu kaybetmi iki insan, iki tutsak,iki kurban. Baz ile Kevok lecekler. lmle, lmleriyle balayacaz maceralarn anlatmaya.ldrlecekler. imdi lm yoluna girmi haldeler.

Baz biliyor bunu, tecrbelerinden biliyor ki, lme doru git-mekteler. Kevok bilmiyor daha.Kevok, baka birok ey gibi bunu da bilmiyor, baka birok ey gibi bunu da bilmek istemiyor.

Birka kk blgeden oluan byk bir lkedeyiz; bir taraf mavi yeil bir denizle kapl, bir tarafkayalar, ba gkte dalarla, bir taraf ise ucu buca olmayan kzgn llerle. Her an drt mevsiminyaanabildii bir lkedeyiz. imdi, romanmzn banda lkenin byk bakentinde, Baz ve Kevok'labirlikte siyah bir minibsteyiz, gidiyoruz. Minibsn her taraf kapal, yalnz sada ve solda, iki tanekk pencere var. Pencereler kaln demir parmaklklarla rlm. Baz ve Kevok dnda, minibsteyedi kii daha var; ofr ve yanndaki iki kii ile Baz ve Ke-vok'un her iki yannda ikier ikieroturmu drt kii. stlerinde sivil elbiseler olan bu kiilerden bykl. Bu yedi kii, Baz' veKevok'u lme doru gtryorlar.

Kevok; boynu bkk bir ku, boynu bkk bir kz. Yorgun ve hasta. Sessizce nne bakyor. Gzleriukura kam, boynu bklm, yz sararm. Bir belii omuzlarnda aaya sarkm. Uzun siyahbelikleri, karanlk gecede akan iki yldzn brakt izler gibi. Kevok sessiz, sessiz hep, kara toprakgibi, parldayan ay ve yldzlar gibi, souk mezar gibi, mezar talar gibi sessiz.

Baz ve Kevok bir hafta nce lkenin deniz tarafnda yakalandlar, bir haftadr gzlerine uykugirmedi. Baz'm ba aryor, korkun bir ac esir alm onu. Kafas tokmaklarla dvlm gibi szlyoracdan. Baz tutsak. Ama tutsak dmesi deil, migren ars ykm onu. Yakalanmalar da u migrenarsndan deil miydi sanki?

Tam bir hafta nce yakalandlar. Deniz kenarndaki kk bir balk kynde yakalandlar. Oradanda, karanlk bir gecede, elleri bal halde bir askeri ciple bakente, her eyin merkezine getirildiler.

Tam bir haftay birbirlerinden ayr, iki karanlk hcrede, bir cevap, bir belirti umuduyla geirdiler.Ama bir haftalk belirsizlikle dolu bekleyi ve tutsaklk bitti. Yola koyuldular, son yola. Byleolacan kim bilebilirdi, dolambal yollarnn byle bir sona kacan kim bilebilirdi!

"Kevok, Kevok." Baz'n seslenmesi; yumuak, mell, yorgun, krgn. Alak, zayf bir sesle. Kevokban kaldrp Baz'a bakyor; yavaa, yumuack.

"Kevok'um!"

Kevok kurumu dudaklarn kmldatyor yavaa -yamur bekleyen kra bir toprak gibi, su isteyentoprak gibi. Kevok her eye ramen glmek istiyor, sevgiyle, scack glmek, sevgi dolu birglmseme gstermek istiyor. Baz ona bakyor; sonsuz derecede yumuak, sonsuz derecede scak,sonsuz derecede aresiz. Kevok'un gzlerine, gzbebeklerine, gzlerinin derinliklerine bakyor.Bakmasndan da belli ki Kevok'u gzleriyle alp yreinin derinliklerine indirmek istiyor. Baz'nhayatnda hi bu kadar ili, hi bu kadar derin ve hi bu kadar ince duygulan olmad, ii hi byledalgalanmad. Hi byle bir ey yaamad. Hi bu kadar gl dalgalara tutsak dmedi ve onlarkarsnda bu kadar aresiz kalmad. Kevok, bunun nedeni Kevok. Kevok; karmak, kt ve cokunbir kader, hayatn pnar, lmn pnar. Ve Kevok, sabr ta. Hep sabretmi, her zaman, her yerde veher durumda sabretmi Kevok. Okulun ltl gnlerinde ayrlk gzyalar iine akarken, sabretti o.Ba gklere deen dalarda kar ve tipi iinde lm korkusu stne stne geldiinde, sabretti o.Kayalar, kara talar arasnda yakc gnein altnda, ateten oklara benzeyen gne klan altndakaldnda, sabretti o. Bedeninden scak, tuzlu kan szdnda, yaralandnda, sabretti o. Karanlk,souk, nemli zindanlarda zaman ve hayatn anlamn kaybettii anlarda, sabretti o. Akamlan,gnbatmnn kzl rengi altnda arkadalar ldrlrken, sabretti o. l arkadalarnn sesi glgesigibi peine dtnde, sabretti o. Kamada, gizlenmede, yakalanma ve ldrlme korkusunda,sabretti o. imdi de lm yolu zerinde yine sessiz, sabrediyor o. Kevok; lmle rlm bir sabrpnar ki, yalnzca lmle kuruyabilir.

Baz'n baklar, imdi, son yol zerinde; Baz tutamyor kendini, gzleri yaaryor, gzlerine yadoluyor. Gzlerinden birka damla szlyor. Yal gzlerle Kevok'a bakp glmsyor. Hayrglmyor, bir gln iaretleri dolayor yznde.

Glmek ve alamak. Keder dolu bir gl. Hayat, hayatn ettikleri. Hayatn tuzaklar. Hayatnzorunluluklar.

Utan? Hayr, Baz artk neden utansn ki? Gittii yolun dnnn olmadn biliyor. Yol lmedoru, lmn derin vadisine doru. Hayatn, yaamann btn ilikileri arkasnda kald; okulun oatafatl gnleri, hayatn o mutlu mesut demleri, sevgi dolu o geceler, plak bedenlere yaklamann ocokusu, heyecan, lm ve ldrmenin ehveti, kin ve nefret dalgalar, o hrs, o fke, o sonsuzdmanlk, o bitmek bilmeyen geceler, o kanl gecelerin karanlk hayat, o insanca alamalar,lklar, lme giden o saysz korkulu gzler, mermilerle elee dnp yerlerde tepinen bedenler, oyakma ykma arzusu, o yapma ve birletirme arzusu, korumann o kutsal sorumluluu, o yangn,

o yakc duygular... Artk btn bunlar iki kimsesiz, aresiz hayatn ince, belli belirsiz izleri sadece.Evet, onlar sadece arkasz ve zavall iki mrdeki solgun anlara dntler. Artk her ey geridekald. Neden utan olsun ki?

Baz kprdayamyor. Ne kmldayabilir, ne gzyalarn silebilir, ne de elini uzatp Kevok'un

beliklerini arkaya atabilir. Baz'n her iki eli arkadan balanm. Ayn ekilde Kevok'unkiler de. Eller,minibsn demir oturaklarnn ayaklarna kelepelenmi. kisi kar karya oturtulmu, elleri balhalde birbirlerine bakyorlar -sevgili baklar, yaral baklaryla.

Ama Kevok ok yorgun. Can yanyor. Gnlerce sren uykusuzluk, sersemlik bitkin drm onu.Bileklerindeki kelepeler de cann yakyor. Yol alan minibs de cann yakyor. Baz'n iine dtdurum da cann yakyor. Bu durumun nedeni Kevok. Kevok byle dnyor. Eer Kevok olmasayd,eer Kevok yk olmasayd, eer Kevok iin dzenlenen sahte belgeleri beklemeselerdi ve Baz, Kevokiin bir sahte pasaport bulabilseydi yakalanmayabilirlerdi, Baz'n bana btn bu iren eylergelmemi olacakt. Ve ba. Kevok'un gzleri aa iniyor yine.-

Minibs yol alyor. Hzl deil, ar ar. Cenaze arabas gibi, yava. Baz, seslerden byk ehirden,lkenin bakentinden getiklerini anlyor. Hayr, gemiyorlar, ehirden yava yava kyorlar.Otomobil sesleri, ara sesleri duyuluyor. Bir kamyon sesi. Bir ofr baryor. Baka bir ofr, taksiofr mterisine sesleniyor. Bir pazarc, kalabala meyvelerinin ucuz olduunu duyuruyorbararak. Biri ucuz ipek kravat satyor. Bir otomobil duruyor anszn, ince bir fren sesi duyuluyor.Yryen insanlarn ayak sesleri geliyor. Radyolardan, hoparlrlerden askeri mar sesleri ykseliyor.Byk ehrin trl sesleri duyuluyor. Sesler arasndan sessizce geiyorlar.

Gidiyorlar, kadim ehrin gndelik sesleri iinden lmn sessizliine doru gidiyorlar.

Baz, imdi, barsa m diye dnyor. Bir faydas olur mu? Sesini kim duyacak? Sesi duyulsa bilekim yardm edebilir onlara? Kendi macerasndan, eski tecrbelerinden biliyor ki kimse, artk hikimse gelip yardm edemez onlara. Bir yandan boyuna rzgarl, frtnal, bir yandan boyuna gnlkgnelik olan bu kocaman lkede onlar kimse kurtaramaz artk. Yakalanmaya-caklard, imdi byleyakalandktan sonra kimse onlara yardm edemez. Fermanlar yazlm bir kere, artk bir aresi yok.Ama Kevok? Bari Kevok kurtulsayd.

Nasl? Bir yol bulmak lazm, bir are lazm. Ama nasl?

Akam n. Darda, ehrin batsnda, ehri boylu boyunca geen rman stnden gnebatyor. Akam gneinin klar minibsn demir parmaklklarndan ieriye ulayor. Bir avu kKevok'un salar, aln ve yznden avkyor. Kevok'un yz l l, "melek gibi", Baz ise sessiz,dnceli. Scak, gnein batna ramen scak. Araba, arabann ii scak. Kevok terliyor, koltukaltlan, kasklar, boynu terliyor. Teri akyor. Elbisesi stne yapm. Alnndan birka ter damlasszlyor.

ehir, bakent, tarihi ve kadim ehir. Altn rman ehri. Baz'n, Baz'n ocukluunun ehri. Baz buehirde byd, okudu, evlendi. Bu ehirde koturdu topun arkasndan, kahramanlk hikayeleridinledi, kavga ve hrgrlerde kafas birka yerden krld, rman kysnda dolat, piyasa yapt veondan biraz uzun olan bir kLzn dudaklarnn tadn, scakln hissedip ilk kez burada ehvetinateiyle sarsld bedeni. Gelecein byk hayallerini bu ehirde, rmak kysndaki lokantalarda,meyhanelerde rd. Bu ehrin geni caddeleri ve bulvarlarnda, dar sokaklarnda Baz, bazen sarho,bazen mutlu,, bazen skntl dolat. Baz, bu ehrin d mahallelerinde gen kzlarn peine takld,kerhanelere gitti. Bu ehrin byk kerhanesinde ahret dostu, yrekli sevgilisi Mader'in koynuna girdi.Bu ehirde sk bir disiplinle eitildi, kendini tand ve yreini, beynini, ruhunu bu disipline greeitti. Bu ehirde her sabahn krnde, her gece yarsnda askeri marlar syledi yksek sesle veAllaha, lkeye, devlete, millete, orduya ve devlet bakanna kredip durdu. Gece ak, ay ak, yldz

ak bu ehirde dt yreine, gece insan oldu. Apoletli askeri niformay ilk kez bu ehirdegiyindi, subay apkasn takt. oktandr grmedii evi, ocuklar hl bu ehirdeydi.

Nazl rman, gn nn, ay nn sahibi ehir. Mezar ve mezarlk sahibi ehir.

Bu ehir, Baz'n kaderi oldu, evet, kaderinin rengi oldu; mutluluu, sknts, dert ve kederi. Uzunyllar boyunca bu ehir karda kta, rzgarda, frtnada, scakta adm adm yaratt onu, Baz' Haz yapt,Baz' avc bir ahin yapt. imdi lm yolunda onu Baz yapan ehir, gidiine tanklk ediyor sessizce.Bu ehirdeki o uzun gemii, Baz'n beyni ve yreinde hafif, ili ve incecik duygulara dnyor,mr bir an kadarck olan bir duyguya.

Kevok? Kevok'la bu ehrin ilikisi? Kevok da genliinin be yln, okul yllarn bu karmakarkve ilgin ehirde geirdi. Sonradan kaybolan sevgilisiyle bu ehirde karlat, mthi bir coku, birhaz sard bedenini burada. lk kez bu ehirde ruhunu, cann, bedenini at sevginin ve sevmeninsoluuna, seven eller, parmaklar ilk kez bu ehirde dolat teninin zerinde. Bu ehirde kendini tand,kklerine dnd. lk kez bu ehirde sonsuz bir korku dt yreine, o koca kalabalk iindeyalnzln hissetti ilk kez, korkunun souk soluu defalarca titretti bedenini. Geceleri,'bu ehrinbulvarlar ve caddelerinde lambalarn klar altnda parldayan yamur damlalar gibi yenidnceler, sezgiler sard yreini. Bu ehirdeki okulun kk yurt odasnda, lambann lgn altnda sayfa stne sayfa, dergi, stne dergi, kitap stne kitap okudu ve yeni dnceler, grlerrendi. Bu ehirde yeni insanlar, yeni bir toplum, yeni bir dil, yeni bir kltrle tant. Bu ehirde onaizilen yolu, varln, birikimini yenilerle karlatrd ve imdi sona yaklaan yolu seerek oradayrmeye balad.

Yol bitiyor, yolun sonu yaklayor. Birbirine hi benzemeyen, birbirinden gece ve gndz gibi farklolan, ama artk sonuna yaklalan bu yolda karlam iki ayr hayatn yolu, bitiyor.

Neredeler imdi, byk ehrin neresindeler? Baz seslere kulak kabartyor. Akamlar ykselenaskeri marlarn sesi btn sesleri bastryor imdi. Gelen seslerden byk bir kalabaln gidipgeldii anlalyor. Minibsn dnda insanlar gndelik ileri glerini bitirmi evlerine dnyorolmallar. ehir geceye hazrlanyor. Akam bitiyor. Gne kzl klar saa saa batyor. Sessizce.Gne, pencerelerden szarak son selamlarn gnderiyor minibsn iine. Gne, gnn aydnlvedalayor onlarla. Baz, gecenin koynuna girdiklerini biliyor, bir daha gnei, gnn aydnlngremeyeceklerini biliyor.

Subay Lokali'nin civarnda olabilirler mi? Baz ban yavaa kaldrarak karsndaki pencerenindar parmaklklarndan darya bakyor. phesiz grd ey, gne klarndan geriye kalanlardanbaka bir ey deil. Pencere ok yksekte. Mar sesleri geliyor. Subay Lokali... ehrin en bykmeydannn hemen yannda, ehrin merkezinde, drt yan yksek ve kaln duvarlarla evrili. Drt biryannda askerler, nbetiler. ehrin byk meydannda muhkem bir kale. Meydanda da, phesiz,devlet bakannn heykeli. Yz lokale dnk, drt metre kadar yksek, siyah, granit bir heykel;bakan, askeri giysiler iinde sa elinin iaret parman ehre evirmi, halkna yol gsteriyor.Heybetli bir bak. Pala byklarla. Sa omzunda vahi bir kartal. nder... Baz o byk heykeledefalarca glerek, gururla, saygyla bakmt. Defalarca o Subay Lokali'nde oturmu, yiyip imiti!Burada de-lalarca subay arkadalaryla grm, silahlar, hayat, lm, ak ve kadnlar hakkndasohbet etmiti. Defalarca, ama defalarca sz kahramanla, dostluk ve kardelie, vatan ve milletdmanlarna, fedakarla ve dmanlara kar gl olmaya gelmiti... Ve evlilii, SubayLokali'hdeki aaal, gzel dn.

imdi, byk ihtimalle heykelin ve lokalin bahe duvarnn nnden geiyorlar.

Baz'm aklna, byd Kimsesiz ocuklar Yurdu geliyor, lier imdi Subay Lokali'nin oralardaiseler, Kimsesiz ocuklar Yurdu ehrin ve rman br tarafnda kalyordur. oktan beridir yurda,ocukluunun yurduna gitmeyi, yurdun ynetimini ziyaret etmeyi, kimsesiz ocuklara hediyelervermeyi, uyuduu byk oday grmeyi, yeni kimsesiz ocuklarla yemekhanede le yemei yiyiponlarla birka saat geirmeyi dnyordu. Kr akam vakti gne yava yava batarken Kimsesizocuklar Yurdu'nun bahesinde srtn ulu narlara yaslayarak, yaprak hrtlar ve tatl akammelteminin sesiyle uyumay, ocukluunun masum ve saf ryalarna dnmeyi istiyordu. Ama olmad.Olmayacak da, hi olmayacak.

Ona hayat zehir eden karsyla iki olu byk ihtimalle rman br tarafndaki evdelerdir, neyapyorlardr acaba? ocuklar babalarnn yakalandndan, eski arkadalar tarafndanldrleceinden haberdarlar m acaba? ocuklarn grmeyeli ka yl oldu? iki? ? phesiz bykolann boyu Baz'nki katlar uzamtr. Sakal by da km olabilir. Babasnn yatana gelerekhep onunla uyumak isteyen kk olann da boyu uzam mdr? Evi son ziyaretinde boyu, yatakodasndaki kapnn koluna geliyordu. Ya imdi?

Ve bu geceden sonra? Bir daha asla gremeyecekler birbirlerini. Bu kesin. Ama ne dnecekler bugeceden sonra? Babalarnn ordu mensubu olduunu, sekin bir subay olduunu, vatana ve devletecann feda etmekten ekinmediini, byk ve ar sorumluluklar aldn biliyorlar. Ama neyapyordu, neden eve gelmiyordu, neden kaybolmutu? ocuklar bu sorulara ne diyecekler, ne cevapverecekler? ocuklar bydklerinde onun gibi subay m olacaklar acaba? Onlar da vatan-millet-devleti koruma davasn m gdecekler? Ya sonra? Sonra ne olacak?

Artk epey yalanm olan genelevdeki dostu Mader ne yapyor acaba, ne dnyor? Onu bazenaskeri marlarla, bazense uyduruk genelev arklaryla uyutan Mader, kaderini renecek mi?

Ya halen bile kan gibi, yreinin sesi gibi damarlarnda, ruhunda, beyninde akan ve yanklananaskeri marlar... Bu marlarla byd Baz, kendini bu marlarla tand ve bugn de kaderinin garipcilvesi olarak bu marlarla gidiyor lme. Kimsesiz ocuklar Yurdu'nda bir damla ocukkenrenmi bu marlar. ocuklar bu marlarla balarlard gne, bu marlarla uykuya ekilirlerdi. Oocukluk yllarndan sonra da, okullarda, Askeri Akademi'de, askeri hayatta da Baz'n gecesi gndzsavan, kahramanln, fedakarln bu marur marlanyla rld. Baz'n btn hayat bir tarafsonsuz denizlere, bir taraf ba gkte dalara yaslanan lkeye kranla, askeri marlarla geti.Krmz, beyaz ve yeil renklerden oluan ve lkenin her tarafnda, snrlarda, askeri binalarnatlarnda ve yksek binalarda dalgalanan bayran karsnda durur, yksek ve gr bir sesle marlarokurdu; nanla, kuvvede, cokuyla.

Ama imdi, marlarn yksek perdesi altnda sesi kmyor baz'n. Ne inan, ne kuvvet, ne de cokukalm. Bir tek karmakark, ili duygular kald geriye. Kevok kald, Kevok'u ve Ke-vok'un varlnruhuna eritiren duygular kald. lm kokusu kald. Atan yreinin sesi kald. Baz tekrar Kevok'a,yzne, bedenine bakyor. Minibsn ii lo. Ne gne ne de k huzmeleri kalm. Bu incecikkaranlk iinde Kevok'un yz, esmer bir lenkte parldyor. Kevok uzun salar, durgun baklar,siyah gzleri, uzun kalar kirpikleri, dolgun dudaklar ve bir ceyla-kine benzeyen indecikboynuyla bir destan, bir rya perisi gibi grnyor imdi. Baz, bir ryadaym gibi, byl bir deniz-

deymi gibi yle akn ve duygulu biimde sevgilisine bakyor. i llkun rengi ve minibsn iine birloluk serpen yeni gecenin lengi Kevok'u ryalarn gzel perisine evirmi. Yorgun ve has-i;i Kevok,imdi, grlmemi bir gzellikte. Baz'a o kadar gzel geliyor ki. Kevok'un gzel olduunu Baz dabiliyordu. Ama o kadar! Bu narinlik, bu sade ve durgun gzellik! Bu sessiz gzellik! Kann iindeam bu krmz gl! Kevok; Baz'n sonsuz, byk ak; Baz'n yreinde yanan atein scakl.Kevok; karsnda atp duran onunki kadar yorgun yrek, Baz'n umudu, Ikt eyi, bann belas,lm. Kevok; dilsiz tutsak, Baz'n mutluluu, yaadnn kant ve lmnn mhr. Baz akn, s-iine stne gelen bu tuhaf duygular da neyin nesi? Rya m bunlar, akn ateine yanan insannryalar m? Bu stne gelenler lm sesleri mi yoksa? Baz ne yapsn, ne sylesin?

"Kevok," diyor Baz, yavaa, "Kevok'um!.." Kevok bkk boynunu biraz dorultarak yar akgzlerle Baz'a bakyor. Baz, "Kevok," diyor yine. Ama o kadar. Szn arkas gelmiyor. Baz nediyecek, nasl ifade edecek? Yalnz deiller. Tutsaklar, yorgun ve hastalar. Azndan baka bir szkmyor. Szn, lmn soukluu karsnda ne kymeti olabilir? Vakit, duygu ve seslerin vaktidir -tanmsz ve belirsiz, ruhta ve yrekte yarattklar dalgalarla kurbanlarnn soluunu kesen duygu veseslerin.

Dnyor Baz, yakalanmayp bu yola girmemi olsalard, Kevok anne olabilirdi. Kevok birocuu, phesiz kendisi kadar gzel bir ocuu, Baz'n ocuunu dourabilirdi. Son aylarn tela,korkusu iinde Baz'n en byk dilei buydu; paha biilmez duygularn, sonsuz korku ve cokularnrn olan bir ocuk. Kan deryasna dnen bu lkeden ayrlacakt. Uzak, yeni ve yabanc bir lkedebir evleri olacakt. Kevok belki de o yeni lkede douracakt bir top altna benzeyen ocuu. Sava,kavga, lm, cinayet, ka, korku gibi hayatn trl gereklerini arkalarnda brakacakt. Adlar vesoyadlarna varana dein her eyleri yeni olacakt. Adlarn soyadlarn deitirip yeni bir hayatabalayacaklard. Baz yeni bir ie balayacakt. Eski iiyle hibir ilgisi olmayan yeni bir i. Baz, yenilkesindeki yeni iinden ktktan sonra eve gelecekti. Mutfaktan Kevok'un yapt scak yemeinkokusu gelecekti, yemek hazr olacakt. Kevok, yatak odasnda uyuyor olacakt. Kevok ar ar solukalyor olacakt, byk ihtimalle kocaman olacak olan karn inip kalkacakt. Hamile kadnlara zggzel kokusu oday kaplam olacakt. Baz, Kevok'u uyandrmaktan saknarak gelip ellerini scakkarnnda gezdirecekti. Karnn okarken bebein kmldanlarn hissedecekti. Kevok'un scakl vebebein kmltlar Baz'n ruhunu ve bedenini stacakt. Kck bir pckle uyandracakt Kevok'u.Yzlerinde yeni hayatn tebessmyle balayacaklard akama. Byle bir d. Son anlarn dlerindenbiri.

Gidiin bu scak akamnda, Baz'n aklna szlerden ok defalarca kurduu, sessizce dndbyle dler geliyor imdi. Glyor Baz.

Ve Baz alyor. Birka damla gzya szlyor yanaklarndan.

Ama yok, Baz alamamak. Daha dne kadar meslekta olan bu insanlarn karsnda kendine hakimolmal. Daha birka ay nce Baz onlar korkusuzca, beceriyle, salam ve sert bir biimde ynetiyordu.Baz ynetiyordu onlar. Baz'n alamasn zayflna, gszlne yoracaklar yoksa. Hayr, Bazalamamak, kendini koyvermemeli. Baz da, Kevok da bile bile girdiler bu yola. Bu yolda nlerinelmn de kabileceini biliyorlard. lm de gze almlard. O zaman o da, Kevok gibi lmskunetle kabul etmeli, ilikileri de lm korkusundan olumam myd sanki, lm kokusuylarlmemi miydi? lm korkusu ve kokusundan kap birbirlerine snmamlar myd? Scak

soluklar birbirine lm korkusuyla karmam myd ve ne zaman gzlerini yumup uykuya dalacakolsalar nce lm dnmemiler miydi? Saklandklar o scak gnlerde, katklar o souk gnlerdelmn glgesi hep etraflarnda olmam myd sanki? lmden, lm korkusundan ve aklarndanbaka neleri vard ki hayatta? O zaman? Baz toparlanyor. Islak gzlerini birka kez st ste krpyor,boynunu her iki yana doru kuvvetle sallyor, gsn dikletiriyor.

Baz'n gzleri slanmayacak artk, gzbebeklerine keder konmayacak, yrek yakc sonbaharnrenkleri dolamayacak yznde. Hayatna yeni bir anlam veren u son dnemleri dnecek. Yorgunsevgisini, yorgun sevgilisini dnecek yalnzca. Kevok'un anlayamad duru stranlarn dnecek.Uzun gecelerinin scak stranlarm dnecek. Ve rzgarn ve doann stranlarn dnecek.

Biliyor ki rzgar ve doann stranlaryla decekler topraa. Bu stranlar kefenleri olacak ve saracakonlar.

Onlar gtren yedi adam konumuyor ve bakmyorlar onlara. Baz tanmyor onlar. Baz'la aynfaaliyetler iinde bulunmalarna, ayn yolu yrmelerine ramen Baz, hi grmemi onlar. Sertdurularna baklrsa, ilerinin ehli olmallar. Baz ve Kevok'un kim olduklarn, balarna neyingeleceini iyi biliyorlar. Baz onlara bakyor, ama onlarla konumann ie yaramayacan biliyor.Eski arkadalklarn, gemiin kahramanlk ve fedakarlklarndan sz etmenin de bir anlam yok.Yalvarmak yakarmak bo. Vicdan ve merhametten sz etmekse bsbtn bo i.

Neredeler imdi? ehirden ktlar, ehrin gndelik sesleri uzakta kald. Minibsn her iki tarafndaieriye zayf klar serpen birer kk lamba var. Sesler duyuluyor hl, ehrin vahi bir hayvannsesine benzeyen sesi uul uul uulduyor kulaklarnda. Ama ehirden ok uzaktalar imdi. Buuzakla ramen askeri marlar, btn sesleri bastrarak onlara kadar ulayor hl. Baz glsn m,alasn m bilmiyor. "u kt kadere bak," diye dnyor Baz, o kadar gn varken byle bir gnderahmet diyarna gmek! Bugn! Yksek sesle alman askeri marlar nedensiz deil; bugn vatan,millet ve devlet nderinin iktidara geliinin yldnm. Bundan yirmi yl nce, yln bu gnndeordu komutan, yani vatan ve milletin nderi -ki ona "General Serdar" diyeceiz, devlet ynetiminieline geirip bakan oldu.

O cokulu, heyecan dolu gn, dnm gibi geliyor Baz'n aklna. Baz, iei burnunda bir subayd ozamanlar. General Serdar, kendisi gibi general olan bir kardei, iki damad, birka asker akrabas,nl bir subay olan amcazadesi ve subay arkadalaryla birlikte bir sonbaharn gnnn afandatanklarla kraln sarayna doru hcuma gemi, kral, birka yakn adam ve yandan hemen oracktaldrtm, ordunun ve devletin kontroln ele geirerek iktidara gelmiti. syann ve cunta rejimikurmann gerekesi son derece basitti; byk lke paralanyor, elden gidiyordu. "Byklke" diyeceimiz ve Yukar lke, Aa lke, l lkesi, Deniz lkesi, Dalar lkesigibi kk lkelerden oluan bu lke, General Serdar ve yandalarna gre paralanmatehlikesiyle kar karyayd. Birlik gerekiyordu. lkenin birliinin korunmasgerekiyordu.

Baz'n aklna bayraklarn dalgaland, tanklarn gidip geldii, jet seslerinin her yeri sard vesaysz askeri timin lkenin her tarafn postal sesleriyle inlettii o maheri gnler geliyor imdi.

Baz'n General- Serdar'a inanc tamd, herkesten daha ok inanyordu ona. Ta candan, yrekten, btnruhu ve varlyla balanmt ona. Hem de General Serdar'm kardeinden, amcazadesinden,damadndan ve en yakn adamlarndan daha fazla. Baz, General Serdar'n fedaisiydi. General Serdar'nher sz, her bak, her hareketi Baz iin kesin bir emir, kutsal bir ayet gibiydi. yleydi, evet.

Evet, bugn General Serdar'n iktidara geliinin yldnm.

Bu "kutlu" gnde, artk iyice yalanm olan General Serdar'n saraynn biraz tesinde Baz ileKevok ldrlecekler.

Baz, farknda olmadan derin bir of ekiyor, ban eip nne bakmaya balyor. Bir sre ylekalyor, sonra ban kaldrp yannda sessizce oturan pehlivan gibi irikym adamdan bir sigaraistiyor. Ama adam cevap vermiyor, bir sre geiyor ama bir ses kmyor ondan. Yanndaki adambakmyor ona, dinlemiyor.

Ne yapacak Baz? Elinden hibir ey, hibir ey gelmiyor.

Uzun sre byle sessizce yol alyorlar. Minibsn motor sesinden baka bir ses yok. Kevok'ungzleri kapal, belikleri her iki yandan incecik yazlk giysisinin stne dm, boynu bklm;baka bir dnyaya gitmi gibi, uykuya dalm gibi. imdiden derin bir lm uykusuna dalm gibi; nebedenindeki ar, ne aylarn, yllarn yorgunluu, ne phelerin, ne endie ve heyecanlarn,ne de mutluluklarn belirtileri var yznde. Ne bir ses, ne bir nefes. Kevok'unbaklarndaki sadelik, duruluk ve huzur Baz'n dikkatini ekiyor yine. Baz, Kevok'abakarken, "Ama phesiz onun ba da benim bam gibi agryordur," diye dnyor,"Ba arlam, ba aryor, ba bu olan bitenleri tayamyor artk..."

Baz tam bunlar dnrken minibs duruyor anszn. Gelecekleri yere ulatlar m acaba? Bir sreylece duruyorlar. Sonra ofrn yannda oturan iki adam inip arkaya geiyor ve minibsn arkakaplarn ayorlar. lgn bir k kaplyor minibsn iini. O zaman Kevok da ayor gzlerini.Baz'n ve Kevok'un yannda oturan adamlar kelepeleri zerek onlar minibsten aa indiriyorlar.nce Baz, arkasndan da Kevok iniyor minibsten.

Akam, scak bir yazn scak bir akam. ehirden epey uzaklamlar. Artk ehirden hibir sesulamyor. Ama uzakta, ehrin saysz klar ilkbaharda ortaya kan kelebekler gibi parl-dyor. Bukadar byk ve gzel bir ehir! Baz, ehrin bu kadar byk ve geni olduunu bilmiyordu. Gzngrebildii her yerde, her tarafta lambalar parldyor. Baz ve Kevok, bileklerini ovarak ehrebakyorlar. Aada ehrin usuz bucaksz klar parldyor, yukarda usuz bucaksz yldzlar.Dupduru gkte tek bir bulut yok, yldzlar, yldz bekleri scak ve gr bir biimde parldyor. Ve ay...Parlak ay bir orkestra efi gibi bu parlt cmbn ynetiyor. Aada ve yukardaki gzel parltlarbirbirlerine ve doaya elik ediyorlar. Aydnlk, Baz ve Kevok'a elik ediyor.

Dupduru gkte sar, incecik bir yldz arkasnda altns bir izgi brakp akyor bir sre. Uzaklardankpek havlamalar duyuluyor. lerinden biri bir sre daha yanklanyor. Kurbaa sesleri

duyuluyor. Etrafta gece sinekleri, arlar vzldyor. "Kevok," diyor Baz, "u gzelgeceye bak... u gzel geceye ve u kt kadere!.."

O yedi kii etraflarn sarm. biraz uzaktalar, ama minibste yanlarnda oturan br drt kiihemen yanlarndalar ve ellerinde klfndan kardklar tabancalar var. Kabzalar sk sk tutmular.Parmaklar tetikte. Belirgin ekilde grlmemelerine ramen Baz tabancalarn cinsini anlayabiliyor;iki tanesi Ba-retta, biri Alman Wa'lthera, dieri ise Baz'n tabancasnn ayns. Zift kokan bir asfaltyolun hemen yanmdalar. Baz yolu tanyor, ehrin kuzey tarafmdalar. ehri ikiye blerek geen rmakda, az tede, yola paralel biimde akyor. Baz yukarya, aya ve yldzlara, uzaklara, parldayan ehre,etrafna, yanlarndaki adamlara bakyor. Islak, medet dilenen gzlerle. Bir yardm istiyor Baz,merhamet ve af diliyor. Bir mucize diliyor. Bakyor Baz, adamlarn gzlerine bakyor. Ama birfaydas yok. Bu aydnlk gecede hibir umut yok. Bu aydnln altnda ii kapkara, dilsiz,korkmu ve krgn. Bir frsat yok, bir aresi yok, bir yolu yok. Ama yine de stn ban dzelterekminibsn kaps nnde duran iki adama dnyor ve bir eyler sylemek istiyor. Belki bir ey olur.Belki bir mucize gerekleir. "Kevok'un bir gnah yok," diyor, "o kaderine razyd, ama onu benkamaya zorla-dm. Onu brakn. Hasta o... Kevok'u brakn..." Hibir karlk verilmiyor, bir kmltolsun yok. Baz, aydnlk ge yalvarm gibi, hibir cevap alamyor. Bir kez daha, bir kez daha; Bazbakyor onlara, konuuyor, rica ediyor, yalvaryor. Ama hi... Kurbaa seslerinden ve dier hayvanseslerinden baka bir ses yok. Sessizlik, lm sessizlii bu; artk lm sessizlii perdesini germistlerine, bastklar topran stne. lm sessizlii onlar hayattan, hayatn yollarndan,sapaklarndan, aydnlndan koparp lme gtryor. Ay ve yldzlar artk yalnzcalm sessizliine ve lm perdesine tanklk edecekler.

Hzn, kahr, fke, aknlk, aresizlik, gszlk ve dier karmakark duygular... Baz alayacakgibi oluyor, slak gzleri doluyor ve bir sre sonra yalar boalmaya balyor. Baz, aladn farketmelerini istemiyor, ama olmuyor. Alyor Baz, nce sessizce, sonra hkra hkra. Baz'n bedenititriyor, yava yava dizleri stne kyor, yere dyor. Kendini bo bir uval gibi, imi bir cesetgibi hissetmesine ramen tekrar ayaa kalkp toparlanyor ve bir kez daha onlara bakmaya balyor.Ama Baz konumuyor artk, azndan baka bir sz kmyor. Dnyor yalnzca, "Demek lmeduygusu, lm duygusunun o tarifsiz acs, hzn buymu demek." Kendi kendine "Demek lmegnderdiim insanlar lmeden nce bu eyleri hissettiler," diyor, sessizce.

O drt kiiden ikisi gelip Baz'n ve Kevok'un bileklerini arkadan kelepeliyorlar yine. Ve hibir eysylemeden itiyorlar onlar.

Tabancal iki adam nde, ikisi arkada yoldan uzaklamaya balyorlar. br iki adam ise minibsnn kapsnda duruyorlar. Baz, Kevok ve drt adam kra bir araziye girip ilerliyorlar. Yer akltalaryla dolu, yerde ta ynlar var. Birka kar yksekliindeki allar dolanyor ayaklarna.Yrdke har huur sesler geliyor. Etraftan kuru ot, burma kokular ykseliyor. Kevok, Baz'n satarafnda, bir adm kadar nden yryor. Hibir eyden haberi yokmu gibi marur biimde nnebakyor, salam admlarla ve yava yava yryor. Gri spor ayakkablanyla salam basyor yere. nceuzun giysisi hafife sallanyor rzgarla. Boynundaki iri turkuaz tal kolye ile gm gerdanl da ses

karyor, hafife. Esmer yznde incecik bir k var, ay yzn, gzlerini, dudaklarnpyor sanki; yldzlar klaryla salarn, beliklerini taryor sanki. Kevok; vahi veyaban ve kusursuz kz, akn aydnlnn ve lmn karanlnn esmer kz. Kevok;sevgi ve adanmann ve ehvetin kz. Kevok; ayn ve yldzlarn ve kara topran esmerkz.

Baz'n aklna, Kevok'a hibir zaman szle sevgisini, akn sylemedii geliyor birden! Onunlalm kalm yoluna girmesine, imdi onun iin lme yrmesine ramen ona onu sevdiinisylememi hi. imdi mi? imdi syleyecek mi? "Kevok," diyor, "Kevok'um..."'Ama bu kadar,bundan baka bir sz kmyor Baz'n azndan. "Kevok'um..."

Dilini tekrar kurumu dudaklarnda gezdiriyor Kevok, dudaklar kprdyor, ama bir karlkvermeden Baz'a bakyor sadece; ate parasna dnm iki gz, dingin bir yz, yar mte-bessim,arzulu.

imdi uzaktan rmak grnyor ve suyun sesi duyuluyor. Irmak sonsuz altns bir renk iinde, parlparl parldyor. Ay ve yldzlar halaya durmular rman suyunda; rmak aydnln gr pnarnadnm. Irmaa doru gidiyorlar. Irmaa elli metre kadar kala duruyorlar. Baz tekrar kah fkeli,kah yalvaran bir sesle o adamlardan merhamet dileniyor. Kederle, acyla, haykrla, alamayla,nezaketle, glmeyle, imdi hatrlayabildii her uslde konuuyor Baz ve bir szck, bu adamlarnazndan hi olmazsa bir szck duymak istiyor. Ama ne yaparsa yapsn olmuyor. Bir ses kmyor.Kevok ise hi kmldamyor, sessiz ve kmltsz bir ekilde durup bir rman parltsna bakyor, birayn ve yldzlarn parltsna, ortalkta uuan topran, otun, aalarn kokusunu uzun uzun ekiyoriine. Yorgun Kevok'a doann kokusu btn bu szlerden, insanlardan, kouturmalardan, nee vesevinten, acdan, kederden daha iyi geliyor. Doa, her eyi douran ilk ana. Doa, sonundaher eyi koynunda uyutan son ana.

Ama tam o anda bir patlama sesi doann sessizliini paralyor. Bir kurun sesi huzurlu ve sakinortal saryor. Baz ve Ke-vok birbirlerine bakyorlar. Baz? Kevok?.. Kevok sarslyor birden,elektrie kaplm gibi bedeni sarslp uyuuyor. Yz aryor, yzn bir yanma hissi kaplyor. Vesonra ar ar yere yklyor; nce dizlerinin stne, sonra yzst otlarn, burmalarn iine. Kuruotun, burmalarn, allarn kokusu... gzel, ekimsi, canl. ocukluunun kyndeki o armut, o elmakokusu gibi. Ba, burnu otlarn iindeyken, ylece bir sre soluk alp veriyor. Sinirli sineklervzldamaya balyor bann etrafnda. Yzndeki yangn dalga dalga yaylp btn bedenim kaplyor.Ama, bu arya ramen her eyi hissediyor, dnyor hatt. Bilinci, doann bu akamki hali gibidurgun ve huzurlu. Yldzlar yan banda neredeyse. Bu yaknlk, bu gzellik, bu d!.. Kevokyldzlar kucaklamak, elleriyle okamak. Ayaa kalkmak iin davranyor. Olmuyor. O zamanellerinin arkadan kelepe-lendiini hatrlyor. Ama ayaa kalkmal. Kalkp yldzlar elleriyletutamasa bile az ve dudaklaryla dokunup hissedebilir, pebilir onlar. Sonsuz bir aryla korku,fke ve keder gibi kark duygularla sessizce doruluyor. Ba ve bedeni birka kez ne arkaya dorusallanyor. Ama sonunda sisin iindeki bir glge gibi ayakta dimdik duruyor. Etrafndakilere bakyor.Baz da orada. Onlar ilk kez gryormu gibi dikkatle, merakla inceliyor. Baz'n ln duyuyor o

zaman, "Kevok!.." Kevok... evet, Kevok o. O, Kevok. "Kevok!.." Baz haykryor, iki kiinin arasnda,ona ulamasn engelleyen iki kiinin. Kevok derin, ok derin bir sevgiyle, glmseyerek bakyorBaz'a. Glmseyerek mi? Kevok yzndeki ar nedeniyle glmseyip glmsemediini bilemiyor,ama Baz'a glmseyerek bakmak istiyor.

O anda baka bir patlama sesi duyuluyor. Kevok, o kvlcm gryor. Kvlcmla birlikte baka birate, bu kez boynuna dyor. Koyu, scak bir ey akyor boynundan. Bir sre ayakta duruyor yle,sonra birden srt st devriliyor. Dmeden nce baka bir patlama sesi yanklanyor.

Ve o tabancal drt adam hykre hykre alayan Baz'n kollarndan srkleyerek dnyorlar.Yolun kenarnda bekleyen minibse doru yryp otlarn iinde srt st yatan Kevok'u arkalarndabrakarak'uzaklayorlar.

Kevok topran stnde, otlarn arasnda uzanm aya ve yldzlara bakyor artk hibir eygremeden, hibir ey hissedemeden, hibir ey yaayamadan.

2. G

Baz... Kevok...

Kevok ldrld. Baz da bilinmeyen bir yere doru gtrlyor. Neden?

Baz? Kevok? Kim onlar? Neden yakalandlar? Neden lm kurunu Kevok'un azn ve enesinidatt, boaznda gr bir kan pnar at, kafatasn uurdu ve Kevok'u olum lkesine gnderdi?Katiller Baz' nereye gtrecekler, ne yapacaklar ona?

Baz'dan balayacaz. Batan, balangtan sylendii gibi, her hayatn, her macerann bir bavarlr ve batan balarsak, Baz'm hikayesinin karanlk, yamurlu bir gecede baladnsylememiz gerekecek.

Nerede? Yine u bizim geni lkede. Byk lke'de, Byk Ulke'nin kk i lkelerinden birinde.Yalnz ve unutulmu bir i lkede. Dalar lkesi'nde. Masallarda sylendii gibi; bir varm biryokmu, yedi dan ardnda bir lke varm... Baz'n hikayesi de yedi dan ardnda, yksek, bagkte dalara sahip bir lkede balad.

Ya ne zaman? Kevok'un ay altnda keder dolu gzlerindeki baklarla, sessizce Baz'lavedalat geceden krk iki yl nce. Kevok'un aln, az ve boynunda patlayan kurunla yereyklp lm lkesine gmesinden tam krk iki yl nce.

lm gecesinden krk iki yl nce yani. Baz'n hikayesi, u rpnan cmlelerden krk yedi yl ncebalyor.

imdi balayalm, g ve lmn bu mehtapl gecesinden uzaklaarak balangcn o gemigecelerinden birine gidelim. Baz'n ya iki, iki buuktur diyelim ve yksek dalarn lkesinde, bir daeteindeki kyde olduumuzu dnelim; ortalk zifiri karanlk. Yamurlu, karanlk bir gece kmyksek dalarn lkesine. Yamur yava yava yap yolsuz ve geitsiz lkenin ormanlarnn santaryor ve o kadim topran karnna rahmet dolduruyor. Susam topraklar yamuru kana kana iiyor.Topraklan taptaze bir koku ykseliyor. Toprak inliyor.

Bu topran binlerce yllk sahipleri kylerini, topraklarn terk ediyorlar. Bu gece ileri yanarakg edip gidiyorlar. Yavaa, sessizce. Kederle. Baka areleri kalmam artk, kyden kpdalarna, vadilerine doru gitmek zorundalar. Oralara, kularn, vahi hayvanlarn makamnasnmak zorundalar. Bugne kadar sabrettiler, direndiler, ama bugnden sonra bir areleri yok.Dmanlar, yani "Yabanc," dedikleri Byk lke'nin baka bir dil konuan, baka bir dillefermanlarn yazan, baka bir dille onlara zulmeden ordusu, cendereye alm onlar. Artk nedirenebilirler, ne de kyde kalabilirler. Bir areleri kalmam, iki yollar var sadece; lm yolu ya da

tandk dalar ve vadiler. Yani ka yolu.

Gidiyorlar. Yal ve ocuklar atlarn srtna bindirmi; un, buday, arpa ve dar uvallar, hararlarve urbalar, eker, pirin, bulgur torbalar ve ya, bal ve pekmez mlekleri ve tulumlar katrlara veeeklere yklemiler, yamurun ve meltemin ezgisiyle birlikte gidiyorlar. Drt kafileye ayrlmlar;birinci kafilede yiit savalar var, hem yolu aacak, hem de beklenmedik bir tehlikeye kar kafileyikoruyacaklar. kinci kafilede yallar, kadnlar ve ocuklar var. Yani onlar var, gelecekleri var.nc kafilede sanatkarlar, obanlar, srtmalar ve nbetileri var; yanlarna alabilecekleri kadarkoyunu, davar alm, ndeki kafileleri takip ediyorlar. Son kafile ise yine genlerden, silahlgenlerden oluuyor. Airet reisi, kyn dengbej 2ve mzisyenleri, ayakkabclar, remilci, iki baorak ve birka bilge de son kafilede yryorlar.

Kervanlar yola dizilmi, gidiyorlar; krgn, yaral, kimsesiz, arkasz ve umutsuz. Yaamakistiyorlar sadece, fazlasn deil. Kendi topraklarnda, eskisi gibi. Ama hayat iin, yaamak iinkamak lazm imdi, topra terk edip gitmek lazm. Kendi vatanndan, toprandan, kynden,mezarlarndan, mezarlklarndan kamak lazm. Bir ses kmyor kimseden, en gerekli durumlarndnda kimse bir ey konumuyor, kimse fazladan bir ey yapmyor. Elleri ayaklar zincirlenmisanki, dillen balanm. Yamur ve rzgar konuuyor onlarn yerilir I nli I bir yamur yayor,rzgar esiyor, atlar, ksraklar, rsrklr, kanlar, ko yunlar, davarlar huysuzlayorlar. Ne zulmn,ne yangnn, ne gn, ne de kan farknda olmayan ocuklar alayor. Vatannyurdun, demi devrann, lm kalmn ne olduunu bilmeyen ocuklar, ocukluklarnadevam ediyorlar.

Kpekler ve tazlar, evet kpekler, tazlar ve enikleri de var. Tazlarn, kpeklerini, en yakn, eneski ve en vefakar arkadalar unutmamal.

Sonbahar yamur ve rzgarla haber gnderiyor, k yolda diyor. Ktan nce snacak bir yerbulmallar. Onlar kn souundan, zemherisinden koruyacak bir snak. Kulara, vahi hayvanlarayakn, yabanclara uzak olmal ki yabanclar oraya ulaamasn. ki yldr, tam iki yldr direniyorlar,bazen akrabalarnn, komularnn yardmna kouyorlar, bazen yabanclarn gei yerlerine pusukuruyor, lyor, ldryorlar. Ama imdi sadece ve sadece kamak lazm. nk ordu, yaniyabanclar yolda ve k balamadan kye ulam olacaklar.

Bir sonbaharn banda yabanclar, Byk lkenin ordusu askeri, silah, topu tfeiyle kageldi.Neden geldiler? Ne yapacaklard? Kimse bilmiyordu bunu, ama kp geldiler zor, iddet ve lkla.Neden mi zor ve iddetle? Kimse bilmiyordu bunu, ama tfekler patlad, toplarn, mitralyzlerinnamlularndan kan atele aalar, ormanlar, baheler, kyler tututu. lm pusuya yatt.Yzyllardr Dalar lkesi'nde hkm sren sessizlik yok oldu birden ve yerini lklara brakt:Kendi lklar dillerini bilmedikleri yabanclarn lklarna kart, lmcl mermilerle yereyklan genlerin, delikanllarn lklar, kym gnlerinde karalar balamaya, yas tutmaya bilezamanlar olmayan kadnlarn, yallarn lklar, yabanclar geri pskrtmek iin dalarda,vadilerde yuvarlanan, trmanan, oraya buraya koturan ve o dalardaki kaplanlara benzeyen

savalarn lklar, yanp yklan aalardan, ormanlardan, korulardan uzaklamakzorunda kalan tayr tuyurun lklar. lk ve ln yol at eyler yksekdalarla kapl lkeyi sarmt.

Ama her eye ramen kadim lkenin sakinleri umutluydular; kendi topraklarndaydlar hl,atalannn topraklamadaydlar. Babalar, atalar bu topraklarda dnyaya gelmiler, bu topraklardavedalamlard dnyayla. Yedi cetlerinden, yetmi yedi cetle-rinden beridir burada yayorlard.Scak gne, parlak ay, parldayan yldzlar, yumuack yamur, beyaz kar, ba gklerde dalar,verimli toprak, bahar pnarlar ve selleri, vahi kular, cmle alem tankt buna. u gk, u dalar, urmaklar ve vadiler yaadklarna tanklk etmiti. Tok sesleri hl yanklanyordu vadilerde.Sabahlar esen kuzey rzgan hl stranlarnn, destanlarnn sesini yksek dalar lkesinin her yanmaulatryordu. Hangi tan altnda hangi yaban var, hangi yuvada, ahrda, inde, delikte yumurta var,dan hangi yamacnda hangi kartaln yuvas var, hangi rman kenarnda hangi filiz yeerir, hangisuda hangi balk yaar... hepsini bilirlerdi. Hatt derelerde, gletlerdeki balklarn yuvalarn bilebilirlerdi. nk lke onlarn lkesiydi. Yabanclar yorulup gideceklerdi sonunda. Byle sanyorlard.Byle umuyorlard.

Yabanclarn kp geldikleri sonbahar ka dnd, k bahara, bahar yaza ve yaz yeni birsonbahara. Ama yabanclar gitmediler. Tam tersine daha ok, daha gl biimde gelip yanbalarna kadar ilerlediler. Artk o tuhaf sesleri, yabanc szckleri duyulabiliyordu. Souk rzgarlaryabanclarn ezgilerini onlara kadar ulatryordu. ki yl iinde savata mahir olan silahl yabanclargalip geldiler ve dalarda srp giden kadim hayat soluksuz brakmaya baladlar. Dalar lkesi'ninhalk yiitti, insanlar direniyor, oraya buraya yetimeye alyorlard, ama cahil ve aresizdiler,onlara engel olamyorlard, ellerinde bir imkanlar yoktu. Blk prk evler, boylar,aileler, airetler halinde baka baka blgelerde yayorlard. Eskisi gibi, binlerce ylncesi gibi. Ne yabanclarn ordusuna, sava gc ve bilgisine kar koyacak bilgilerivard, ne bir birlikleri, ne de dnyadan haberleri. Tuzaklar, pusular, siperleri, umutlarbirer birer yerle bir oldu. Yabanclar komu airetlere benzemiyorlard, sava tarzlar dakendi aralarnda geenlere benzemiyordu. Etraflarndaki ember gnden gnedamlyordu.

imdiyse, bu yamurlu gecede yabanclar bir adm kadar uzaktalar. Bu kadar yakndlar! ki yllkdirenileri krld ve barut kokusu yerini kan kokusuna brakt. Ormanlar, korular, vadiler mezarladnd. Her tarafta tandklar, hsm akrabalar, dostlar, kardeler topraa dt. Kan rengi rmaklarnbeyaz rengine kart. Aalar, ormanlar, evler, kyler yand. Daraa-lar ykseldi, yakalananlaranlamadklar bir dildeki fermanlarla idam edildiler.

Yabanclar kp gelmi ve binlerce yldan beridir ayn ekilde devam eden hayat silah zoruyladeitiriyor ve onlar kendi topraklarndan uzaklara sryorlard.

Gece, byle bir g, byle bir ka gecesidir: Bu topran sahipleri olan kyller kydenuzaklayorlar. lk kafile kyden epeyi uzaklam, ba karanlk gklere doru ykselen daa

ulamalarna bir solukluk mesafe kalm, ikinci ve nc kafileler ilk kafileyle kyn arasndasessizce ilerliyor. Drdnc kafile ise kyden kyor. Dierleri gibi drdnc kafiledekiler deuzaklamadan nce dnp dnp kylerine bakyorlar. Gecenin karanl iinde aalar, kavaklar,ceviz ve incirleri, gemi gnlerin anlar, sesleri, hayatlar, ruhlar burada, arkalarnda, kyde kalyorbir glge, bir d gibi. Siyah talarla yaplm ky evlerinde atlar gzlerini. Burunlarnakydeki ahrlardan ykselen sidik ve tezek kokusu doldu. Kydeki topraklarda bitilerular sararm ekinleri, atlar, ksraklar koturdular, bu da srtlarnda ak, ceylan,yabani hayvan avna ktlar, ku avladlar, kyn arkasnda, da eteklerinde kurt, tilki,ahin ve kartal tuzaklar kurdular, rmaktaki balklarla beslediler ocuklarn. Bu kyngecelerinde ocuklar uyuduktan ve baykular tmeye baladktan sonra sevimedalgalarna saldlar yreklerini, bedenlerin hararetini, hazzn dindirdiler, yazn scakgnlerinde halaya durup enlik yaptlar, dengbejlerinin sesleri gklere ulat. imdigidiyorlar ama, her eylerini; sesleri, varlklar ve anlarn terk edip gidiyorlar.

Evlerden tten ocaklarn kokusu geliyor hl. Hl kediler, kpekler, tavuk ve horozlar terk edilmievlerin arasnda tembelce dolayor. Bazs alyor, bazs mahcup ve sessizce derin derin ilenerekson bir kez bakyorlar kylerine.

Dn? Bu karanlk gecedeki gidiin bir dn var m? Ne zaman evlerine yurtlarna, kklerine vehayatlarna dnecekler?

Yabanclar gittikleri zaman. Evet o zaman topraklarna, tarlalarna dnecekler. Ky yenidenenlendirecekler, ocaklar ttecek yine. Gece, sessiz ve rkek bedenlerinin inleyileriyle inildeyecek.Tencereler kaynayacak, dumanlar dalarn doruklarna, gklere doru szlecek.

Yabanclar gidecek. Dnyadan, adan uzak bu dada tata ne yapacaklar ki? Gidecekler, bugndeilse yarn. Yarn deilse br gn. Ertesi gn. Er ya da ge byk ehirlerine, scack apartmandairelerine dnecekler. Nazl sevgililerinin yanma dnecekler. Yabanclarn sevgilileri yok mu sanki?Onlarda ak ve sevgi olmaz m? Gidecekler. Yolcular byle inanyorlar.

Byle umut ediyorlar.

Kyller gyor. Tarlalarnn yanndan geiyorlar. Yerden slak toprak kokusu ykseliyor. Dahau sonbahara kadar ilerinde glerindeydiler. Mahsul topladlar, harman kaldrdlar, kilerleriklk erzakla doldurdular. Ama imdi tarlalar, zahireyi, klk erzak da brakp gidiyorlar.

Yamur yayor; hem ortal slatyor, hem de ykayp temizliyor. Yabani hayvanlarn, akallarnuzaktan gelen sesleri saylmazsa onlarn ve hayvanlarnn ayak seslerine yamur elik ediyoryalnzca. Karanlktr, gece karanl. Her zaman ortala cmerte aydnlk serpen gkleri karanlkiinde imdi. Kamak ve gmek iin byle bir geceyi bekliyorlard. Ka gecesi karanlk olmalyd;kimse fark etmemeliydi onlar, kimseler grmemeliydi. Birileri grse dahi hemen izlerini

kaybettirebilmeliydiler. Dalar onlarn dalaryd, aylar, kurtlar ve tilkiler kadar onlar da dalarniyi tanrd. Ama yamur, yamurun rahmeti yoktu hesapta. Karanlk gece yamurla kageldi. Bakaaresi yoktu, dar zamanlard. Yola deceklerdi.

Yamur her trl kirin ykanmasdr. Rahmettir, berekettir. Havann lmas. Yamur; damlalardak, ltl alkmlar, hayat tohumu. Btn hayatlarn kayna. Yamur rmak yataklarn dolduracak,dalarn, kayalarn srtn svazlayacak, topran, vadilerin karnna rahmet brakacak. Yamur elikedecek onlara, pusulardan, tuzaklardan koruyacak. Yamur zel bir koku salyor topraa, ortala.Ortalkta toprak, aa, burma, ot, gbre ve hayvan kokular uuuyor.

Ky, arkalarnda yamur altnda brakyorlar; renleri, otlaklar ve tohum atp baak derledikleritarlalar arkalarnda brakyorlar, harman ve gezinti yerlerini arkalarnda brakyorlar, bahelerini vezm yedikleri balarn arkalarnda brakp gidiyorlar. Yollar uzun. nce dalarn arasndaki uzunve dolambal iki geitten geecekler. Sonra yksek bir daa trmanacaklar, ardndan dadipsiz bir vadiye inecekler, indike inecek ve hedefledikleri yere varacaklar.

Yamur yayor, rzgar esiyor, gece akyor ve onlar yerlerinden yurtlarndan ayrlp gidiyorlar. Yolgrnmyor; darack, anszn bitiveren, tal, dikenli, karaal dolu, kayalk. Yol zorlu, uzun; eribr, dolambal. Karlarna kaya stne kaya, tepe stne tepe, knt stne knt, dolambastne dolamba, uurum stne uurum, ukur stne ukur, bk stne bk, dere stne derekyor. Boyuna tilkiler, akallar ve kurtlar frdolanyor etraflarnda, kartallar dnp duruyor.Baykular tyor. Baykular elik ediyor karanlk gecenin gmenlerine.

Allahtan katrlar var. En becerikli ve yolu en iyi bilenler. Katrlar yolu ayor ve geeklerigsteriyorlar, bu ekilde onlarn vadilere, uurumlara yuvarlamalarn nlyorlar. lerindeki yallaryoruluyor, soluklar kesiliyor, kadnlar, kocakarlar sessizce alayp g ve ayrln kederlistranlarn mrldanyorlar. Savalar, yiitler ve delikanllar taz ve kpekleriyle kafileleridolayorlar bir aa bir yukar. Delikanllar atllarn ini biniine yardm ediyorlar. Gecenin trlkokular arasnda kervan ar ar ilerliyor.

nce bir sis de perde perde inmeye balyor. Yorgun ve uykusuz gzler nlerini grememeyebalyor. Kervan kalabalk, koyunlar, davarlar var. Yallar var, ocuklar, kadnlar var. Ve yeni gnnilk klar grnmeden korunaklarna varmallar. Birka toklu ve koyun uurumdan yuvarlanyor.Esiz bir doru ksrak ile seglavi bir at yryememeye balyor; toynaklar kan iinde kalyor. Birkaocuk yor, ksriyor, titriyor. Yn abalar, giysiler yamura, rzgara kar yeiersiz kalyor. Neyapmak lazm? Yksek bir tepenin yamacnda, biraz kuru kalm bir kayann dibinde duruyorlar.Ank bundan sonraki yollan inili olacak. Ama patika ok dar ve bir tarafnda derin bir vadivar. Yanl bir adm lm demek. Atllar iniyor, kadnlar bebeklerini em-ziriyorlar.Yallar ve delikanllar ho kokular saan krmz bir ttnle sigara saryorlar. Bazobanlar kaln abalarna yaslanarak dinleniyorlar. obanlar ve srtmalar ekmek,peynir, kelek ve sebze dolu heybelerini ayorlar. Ve airet reisleri, aksakalllar, yolbilen gn grm olanlar toplap danyorlar; ne yapmal? Dnmek olmaz, hi olmaz.

Acele etmek olmaz, yol uygun deil. Koyun ve davarlar brakmak da olmaz. nlerindeuzun bir k ve nasl olaca kestirilemeyen bir gelecek var. Yabanclar pelerinde. Ozaman? O zaman iki kola ayrlmallar. Bir bl bir an nce oraya ulamal. brblkse onlardan sonra...

Kafileler yeniden kuruluyor. Yallar, oluk ocuk, hastalar, atlara ksraklara binip birkasavayla birlikte yola koyuluyorlar. En gerekli ara gereleri yanlarna alyorlar. kinci kol daartlarna diziliyor. Derin vadiye doru iniyorlar.

Akyor gece, zaman ilerliyor ve btn gece sren uzun bir yolculuktan sonra birinci kol yksektepeler, kayalar, dalardan, derin ve dar vadilerden sonra afakla birlikte dnya ve doa uyanrkenmenzile ulayor. Bir sre sonra, gne klar srtlara vurmaya balaynca ikinci kol da geliyor.Yamur dinmi. Ortalk aydnlk, gne klar yansyor. yi anstan olacak, rzgar da esmiyor hi.Yorgunlar imdi, a, susam. Yanaklar kpkrmz, dudaklar atlak. Boazlar kurumu, azlarndaac bir tat. Elleri ayaklar tutmuyor artk. Giysileri, ullar, deri ayakkablar delik deik. Kadnlarnrengarenk elbiselerinden, takke ve klahlarndan, erkeklerin koyu renkli al epiklerinin 3paalarndan gecenin damlalar szlyor hl.

Ama durmak olmaz, bir an nce yerlemeleri gerekiyor. Tedbiri elden brakamazlar. Ksa sren birdinlenmeden sonra denklerini zyorlar, ocuklann uyutuyorlar, koyunlarn yayyorlar, birkadavarlar, atlan sulamaya ve otlaa gtryor, sonra da bu uzun boylu insanlar esmer, kavrukyzleriyle etrafa bak-nyorlar. ok uzun ve derin bir vadideler. Her iki yanlan son derece yksekkayalar, dalarla sanl. Dalarn srtlar, yamalar aalarla, bklerle dolu. Aalarn ou plak,yapraklarn dkm, baharlk ve yazlk giysilerini soyunmular. Ama baz srtlarda ve vadikenarlarnda koyu yeillikler var ki, ortala zel bir renk veriyor: Btn mevsimlere kar koyabilenamlar sslyor oralar; canl, marur, alml, boylu boslu, yeil yeil.

Gk gmenlere uzak. Balarn iyice kaldrp dalarn arasndan bakmallar ki sabahn aydnlkgn grebilsinler. Gk ipil ipil, iki kk ve gri renkli bulut var sadece.

Hemen yanlarnda, vadinin ortasndan bir rmak akyor. Vadi sradaglann karnnda bir geit am,rmak da vadinin karnnda. Irmak btn vadiyi boydan boya kesiyor. Akyor rmak, bir sel gibi deil,ama gece boalan yamur sayesinde son derece gr akyor. Buna ramen rmak duru, yle kigmenler sudaki irili ufakl balklar, zemindeki talar, akllar grebiliyorlar. Irman her ikikysnda iri talar, kayalar var. Irmaktan kk kollar kyor bazen ve orada burada kk dereleroluturuyorlar.

Yklerini yktklar kydaki kayalarn dibinde maaralar var. Burada, bu maaralarayerleecekler. Yabanclar gidip onlar da evlerine dnene kadar evleri de, yurtlar da buras olacakbundan byle.

Vadinin doudaki azndan gne, kzl bir sini gibi ykseliyor. Iklar kayalarn srtnda,rman duru suyunda ve am aalarnda avkyor. Yalnz masallar ve efsanelerde rastlanan

trden grlmemi bir lt seli karlyor onlar. Ortalk nemli, aydnlk, duru ve sakin.

Yerlerine, yksek dalarn lkesinin karnndaki gizli cennete ulamlar. Onlardan baka kim orayaulaabilir ki? Onlar talar, kayalar, tepeler, dalar, ormanlar ve maaralar arasnda kim bulabilir ki?Oysa onlar her yere ulaabilirler. Yollar, sapaklar, vadileri, lkelerinin her bir yerini tanyorlar. Nezaman isteseler vahi hayvanlar gibi o lkenin kayalarnda, dalarnda srayp oraya buraya gidipgelebilirler.

Reis ve aksakalllaf tebessmle ve zafer kazanm gibi bakyorlar birbirlerine. Burayhedeflemilerdi. Kazasz belasz, kimsenin parma bile kanamadan kylleri bu gizli cennetegetirmeyi baardlar. Bir an nce yerlemeliler, kylerindeymi gibi, dar ve karanlk odalarndaoturuyorlarm gibi bu maaralara yerlemeli ve gndelik hayatlarna kald yerden devam etmeliler.Eskisi gibi, binlerce yldr yaptklar gibi. Delikanllar, adamlar ar ykleri en byk maarannazna yyorlar. Reisler, ak-sakalllar, bilgeler, dengbej, marangoz ve birka kii daha maarayagirip ieriyi inceliyorlar. Pek ok maara, in, kovuk, delik ve yark var burada. Nereye naslyerlesinler? Maara dizisinin banda ok geni, uzun ve derin bir maara var. Suya en yakn maarada o. Maarann az geni ve aydnlk. Sadece bir ky deil, on kyn nfusuna bile yeter. Etrafgezdikten ve birbirlerine dantktan sonra kararlarn veriyorlar; bu byk maaraya yerleecekler.Nfusu maaralar ve da ta arasnda datmaktansa bir arada olmalar daha iyi olacak. Sonbahar da,k da yolda. Ay, kaplan, kurt, srtlan ve domuz gibi vahi hayvanlar var. Yabanc korkusu, tehlikesivar. Evet bylesi daha iyi olacak, maaray kendilerine gre dzenleyip yerleecekler. Yandakimaaralar da hayvanlar iin dzenleyecekler. Ve orada yaayacaklar.

Kararlan byle. Bu karar ilk yanllar olacak.

Maara derin, karanlk ve uzun; souk ve rktc. Kapdan birka adm tede ocak yeri var,iinde kl ve yars yanm odun paralan. yle grnyor ki balklar, avclar kalm burada.Maaradan kt bir koku ykseliyor; toprak, burma, kf, ter ve sidik kokusu. Dert deil. Onu insansoluunun scak kokusuna evirecekler.

Maarann zeminini dzletiriyorlar, dallar, tahtalar, burma ve ot yp stne abalarn seriyorlar,siyah talarla aileler iin blmeler yapyorlar, aralara stunlar, direkler yerletiriyorlar, maaranngiriine bir ocak, baca ve mutfak yapyorlar, maara duvarnn baz blmlerini svyorlar, yinemaarann azna uzunca bir eik ina ediyorlar ve ullarn, kilimlerini, deklerini seriyorlar yere.

Gr bir ate yakyorlar sonra. Hi snmeyecek, kah odunlarla grleen, kah sabahn klleri altndaderin uykuyu ve grlemeyi bekleyecek bir ate. Ve onlar, kendi lkelerinin yurtlarnn srgnlerivadi dibindeki derin maarada, gr atein yanbam-da daha bir yaknlayorlar birbirlerine; ahlar,inleyileri birbirine karyor, dleri birbirine ulanyor ve umutsuz hayatlar kimsenin birbirindenayramayacag bir birlik yaratyor. Kaderleri daha da ortak bir kader haline geliyor. Sular var,ekmekleri var, koyunlar davarlar var, etraflarnda balklar, geyikler ceylanlar var, keklikleri,

kular, yabani meyveleri var. Burada yaayacaklar, dalarn karnnda kvnla kvnla uzanan ve berrakrenklerle boyuna parldayan bu rman kanadnda yaayacaklar. Bu yer, i ie, srt srta gklere doruykselen bu dalar, kk bir kuun sesiyle bile yanklanan bu dipsiz vadiler, toprak renkli, gr birsataki beyaz teller gibi renklerden renkler arttran bu uzun akakavaklar ve salkm stler,boyuna tp duran bu tayr tuyur, bu vahi, rkn ve donanm doa; ite burasonlarn yurdu olacak.

Gnleri, geceleri, oturup kalklar balyor bu ekilde. Bazen afak gneinin bir avu maarann kapsnda, bu insanlarn yznde avkyor, bazen sabah rzgarnn serinlii rpertiyoronlar, bazen leden sonralar indiren sert yamur salarndan, erkeklerinin pala byklarndanszlyor, bazen gnbatmnn kzll alatacak gibi oluyor onlar, bazen gece yanlarnda yldzlarstranlarnm dinleyicisi oluyor, bazen de serin bir gne yzlerinin kavruk rengini koyu kahverengiyeeviriyor.

Akyor gnler, geceler akyor, haftalar aylar geiyor. Yamurlar balyor, durmak dinlenmekbilmeyen yamurlar. Gnlerce, haftalarca. Yamurlardan sonra k kyor. Souk, frtna. Sonra karbalyor. nce yava, azar azar, kepek gibi. Sonra ise her biri ceviz tanesi kadar iri, yayor. yle irive ar ki, yere dt m kalkmak, erimek bilmiyor. Beyaz bir renk kaplyor ortal. Kar gri, beyazbir aba rtyor doann bedenine ve onu beyazlar iindeki gzel bir geline eviriyor. Kar; yksekdalar lkesinin karnndaki kadim destanlar dnyas, sularn, sellerin stnde parlak kvlcm,bklerin, ormanlarn parlak yldz, umutsuz ve rkek, ikircimli ve aresiz ruhlarn uykularnn,ryalarnn beyaz giysisi, koruna.

Maarada bir arada yayorlar, blme blme, gz gz. Gzlerini yumup uykuya dalyorlar.Gzlerini ap ryadan uyanyorlar. Maarann karanlnda titriyor, gecenin karanlnda sryorlar.Az yiyor, az iiyor, az ykanyor, az konuuyor, dar az kyorlar, ocuklar ve yallar dnda azbakyorlar birbirlerine. Yabanc ve unutulmu bir dnyadaki bir dnyada yayorlar. Kim onlardanhaberdar? Etraflarndaki insanlara, kylere, airetlere ne oldu? Kyleri ne halde? Onlar kimhatrlyor imdi, kim anyor adlarm? Onlar merak eden, onlar ve kaderleri hakknda dnen,onlar soran birileri var m? Yabanclar neredeler imdi, ne yapyorlar? Yabanclar neistiyor onlardan?

Yabanclar... Eskiden de lkelerinin daha byk bir lkenin bir paras olduunu, lkelerineyabanclarn hkmettiini duymulard. Ama uzaktlar yabanclara, yabanclar uzakt onlara -gklerdeki yldzlar kadar uzak. Ne yabanclar grmlerdi, ne bir asker, ne bir jandarma. Dalarnarasndaki kylerinde, kendi hallerinde yaayp gidiyorlard. Ama iki yl kadar nce yabanclarkuatmt onlar; nce anszn, sonra da ar ar...

Bekliyorlar, maarada; dengbejin sesiyle yldzl aydnl afan aydnlna eviriyorlar,masalcnn sesiyle uzun k gecelerini art arda diziyorlar... Bekliyorlar.

Pek az sohbet edip pek az konuuyorlar, szleri, szckleri pek az. Ama dengbejleri ryor,

masalclar anlatyor. Onlar deilse de, aresizlik, arkaszlk, yalnzlk, keder ve ak zerine yzlercebinlerce stran ve masal bilen, kr talihlerinin karanlk gecelerini eski, ok eski tarihlerin sesi veahengiyle ince ince ileyen dengbej ve masalclar etkileyici, ili deyilerle gaml ruhlarn donatyor.Gndzleri ava, tuzak kurmaya kyor, geceleri stran ve destan dinliyorlar. Gndzleri karn, gneinaydnl var, geceleri hikayelerin aydnl. Gndzleri rzgarn, frtnann zemherisi, geceleriatalardan kalma hikayelerin, anlatlarn, kadim kaderlerinin scakl var. Gr odun ateinin nndeyreklerini stan stranlarm, masallarn, anlatlarn' sonu yok, maarann nnden akp giden rmak,maarada srp giden hayatlar, vadinin dibindeki zamanlar gibi.

O sonsuz zaman boyunca dnyorlar; gzlen rmakta, dalarn eteklerinde, srtlarda, aalarda,ormanda, kntlarda, gklerde... dndke dnyorlar. Soluklar ve bedenlerinin hararetiylesttklar maarada kydeki ykk dkk evlerine, tarlalarna, ba bahelerine dnecekleri gnbekliyorlar.

Bir gn, sabahn erken saatlerinde delikanllarndan biri maaradan biraz uzakta, rmak kysndaaptes alrken ukurlarda ba vermi katrtrnaklarm gryor. Katrtrnaklar yeermi, bahar yolda,scak, enlik ve doann uyan yolda. Gne klar karn beyaz abasn silkeliyor, kar yava yavaeriyip ortalktan ekiliyor. Yamur geliyor, scak mevsimlerin isentisi geliyor. Sular seller ykselipbuzu, kuru dallar nne katt gibi alp gtryor. Bklerin, aalarn kklerine, dallarna yryorhayat, aalar yemye'il giysilerini giyiniyorlar. Dallar yapraklanyor, iekler ayor. Baka bir gnde ergin kzlar ellerinde testiler mleklerle rmaa indiklerinde alacal bir ku bei iniyor suyunstne. Gmen kular dnyor.

Irmak coup tayor. Aylarn sessizliini, aylarn gamn kederini arkasnda brakm, iinde srtalacal balklar kaynayor, coku ve heyecanla, uuldayarak bembeyaz rengiyle vadinin karnmyaryor ve yukarya, aydnla doru akyor. Aylarca hareketsiz, kmltsz olan rmak bir hayatpnarna dnm imdi, gnein kzl klar altnda hayatn trl hallerinin pnar olmu.

Hayat geri dnm. Onlar da hayata dnmeliler artk. Delikanllardan bir kol oluturuyorlar.Genler stlerini balarn, deri ayakkablarm sklayp silahlarn kuanyorlar ve dalarnyamalarna, ycelerine doru kmaya balyorlar. Kye gidecekler, kyn ve dnyann halinirenecekler. Yabanclar orada olmayabilirler artk, geri dnm olabilirler. Dn vakti gelmiolabilir. Birka gn sonra tabak anak ve baka lzumlu eylerle birlikte eksiksiz olarak geridnyorlar. Hi kimseyi grmemi, hibir harekete rastlamamlar. evre kyler de tamamenboalm, kimseye rastlamamlar. Ama grne baklrsa ki kye birileri gelmi. Evlerin kaplarkrlm, sandklar paralanm, ocaklarda ateler yaklm, yemekler yaplm,uvallardaki, kplerdeki erzak eksilmi, samanlklar boalm. phesiz bu gelenleryabanclar olmallar. Ama tek bir yabanc olsun grmemiler. Ve kimseye grnmedengizlice dnmler.

Doru, kimse grmemi onlar. Ama genlerden biri bir eyden dolay yapacan yapm; kolkyden kmadan nce bu yiit, siyah talarla yaplm bir evin duvarnn dibine melerek aptes

bozmu. Sonra da bir tala temizlenmi, ayaa kalkp e-piklerini ekmi, ukurunu sklarken ttenpisliine bakm ve onu ta, ot ya da yaprak gibi eylerle gizleme gerei duymadan byklarnburmu ve yola derek arkadalarna yetimi. Koldaki genler teker teker gidi ve dnleriniayrntl biimde anlatmlar, ama delikanl yapt eyden sz etmemi, ya gerek grmemi, ya dautanm.

Bu burma bykl delikanlnn aptes bozmas, ikinci yanllar oluyor.

Ne yapmal? Tekrar toplanp birbirlerine danyor, birbirlerini dinliyorlar. Remilci bir remilatyor, "Bu sene erkenden gelen tayr tuyuru, krlanglar gryorum," diyor, "gebe tavanlargryorum, yksek dalarda yrtc kular gryorum... Dnya nee iinde, rengarenk otlar, iekler,gller, gzel kokularla delirmi halde. Bu kadar gzellik, bu kadar holuk, bu kadar... hayr, hayrtalihimiz hi bu kadar iyi olmu deil... olmaz, mutlaka tedbirli olmalyz." Ve yeni karar alyorlar,yerlerinde kalp bekleyecekler.

imdiye kadar en ufak bir ikayet etmeden sessizce beklediler, rzgara, yamura, kara, tipiye karkoydular. Sabrlar dalar kadar yksek ve geniti. Gelip maaraya yerletikleri gnden bu yanaikisi erkek kadn olmak zere be yallar vefat etti. iki delikanllar ba sonu olmayan bir naltnda kalp kayboldular. Bir yiitleri uurumdan yuvarlanp srtn krd. kisi kz biriolan ocuklar oldu. Hibir zaman seslerini ykseltmediler, kzmadlar, balarnnlerine eerek kaderleri hakknda dnp dengbeji dinlediler ve beklediler. imdi debekleyecekler.

O bekleme gnlerinden birinde bir ey oluverecek. Yeni bir gn sabah gneinin klarylabalyor. klar rman suyunda avkyor yine. Benzersiz bir gzellik ortal renkler ve kokularlakendinden geiriyor. Kzlar kadnlar koltuklarnn altnda temiz giysiler, rengarenk giysileriylermaa doru gidiyorlar. Birer ceylan gibi tatan taa sryor, bir top kar gibi yumuack ekildeukurlarn stnden yuvarlanyorlar. Ykanacaklar. Maaradan biraz uzakta, rman kysnda, danetegindeki bir duldada giysilerini karyorlar, stlerinde i donlar olduu halde sabahn o erkensaatinde buz gibi suyla sabunlanyor ykanyorlar.

Ama o an sesler ykseliyor. Rzgarn, frtnann sesi gibi tuhaf sesler. Hrdayan, hrldayan sesler,etraftaki seslere benzemeyen sesler. Kuzeyde, dalarn doruklarnda kartala benzeyen iki siyah eybeliriyor. Ama bu iki ey kartallardan ok daha byk, ok daha iriler. Dalarn arasndan aayadoru uuyorlar. Gittike byyorlar. Nedir bunlar, ne biim mahluk bunlar? Kzlar ve kadnlar onlaradoru yaklaan bu eylere bakyorlar. Erkekler ve delikanllar da maaradan, yamalardan kp bueylere bakyorlar, ilerinden hibiri byle eyleri ne grm, ne duymu. Bu uan eylere elsallyorlar, kzlar ve kadnlar da ellerindeki giysileri sallyorlar. O eyler stlerinden uup gidiyorlar.O zaman bilgeleri bu uan eyleri hatrlayp, "uak..." diyor, "uak bunlar, rzgarla uarlar veyabanclara aittirler... grmesinler sizi, abuk, abuk saklann, ekilin..."

Ama artk ok ge. Uaklar kartal gibi iki kez daha uuyorlar stlerinden, sonra gzdenkayboluyorlar.

O el sallaylar nc yanllar oluyor. Uaklarn umasnn stnden bir gngeiyor, ama bir ey olmuyor, iki gn, gn, bir hafta, iki hafta geiyor, ama gelengiden yok. nc haftadan sonra vadinin azndaki kayann tepesinde nbet tutandelikanllar dnyor, obanlar sry otlaa karyorlar, avclar ava kyor, dengbejrman kysnda sazn alyor ve kadnlarla kzlar tekrar rmaa ykanmaya gidiyorlar.Hayat yine eskisi gibi ak gn, aydnlk ay ve yldzlarn altnda srp gidiyor.Nergisler, ssenler, gller ayor, aalar donanyor.

Yirmi gn kadar hayatlar byle huzur iinde devam ediyor. Ama yirmi gn sonra hayatlarnn songnne geliniyor. Hayatlarn son gnnn yle olduunu syleyebiliriz: Ortalk artk iyice snm,maarann evresinde balardan uuuyor, ylanlar kangal kangal olup scak gnece kyorlar. Yenibir gn btn canll ve gzelliiyle balyor. Gne ar ar ykseliyor. Hayat rman suyu vedalarn yamacnda avkyor. Gne klaryla avkyan ve akan rmak stndeki avk uurumlara,vadinin her iki kanadna yanstyor. Son gn dupduru doann renk cmb iinde balyor. Suyunyumuack sesinden ve kularn neeli cvltlarndan baka hibir ses yok. Uzak ve yksek gkmasmavi bir renkte parldyor. Ne bir bulut, ne bir ku grnyor.

riyar, burma bykl, rengarenk al epiki iinde bir delikanl bitiveriyor maarann kapsnda.Bir sre etrafna bakmyor. Glyor. Bu sessizlik, bu huzur, bu gzellik, insann kann kaynatan buholuk, bu yer, bu yurt, bu bakir doa, btn bunlar onun, onlarn. stn ban dzeltiyor, sonra daepiki-nin ukurunu sklayp ar admlarla aaya, rmaa doru yryor. Irman kysnda ikitan stne basp meliyor ve sa elini suya sokuyor. Btn bedeni sarslyor. Eli uyuuyor. Su okadar serin, o kadar berrak ki. Delikanl her iki eliyle elini yzn ve boynunu ykyor.Ayaa kalkarak yenleriyle yzn kuruluyor ve byklarn buruyor. O zaman bir kusesi geliyor. Delikanl ban kaldrp ge bakyor. Alaca bir ku ondan biraz tedeormanla rman arasnda uuyor. Delikanl kuun kk gagas ve gzlerini gryor.Bu ku bir "baz", evet, bu dalarn beyaz ahini ki avclarn yreini hoplatan cinsten.Delikanl glmsyor ve maaraya dnmek zere o tarafa dnyor.

Ama tam o anda bir patlama sesi ykseliyor. O zaman bir patlama sesi kaplyor ortal. O zamanbir patlama sesi vadide, kayalarda ve dalarda defalarca, defalarca yanklanyor. O zaman patlamasesiyle birlikte ortalktaki sessizlik yrtlyor ve kular uup uzaklayorlar. O zaman delikanlylmcl bir ate saryor. nce bu sesin ne olduunu, nereden geldiini anlayamyor. akn aknetrafna bakmyor, ama kimseyi gremiyor. Bedeni snyor, arlayor. Hi grmedii bir atesaryor bedenini. Scak ve slak bir ey akyor ondan. Elini karnna gtryor ki kan, evet kan bu.Davranp sratle maaraya ulamak istiyor. Birka adm atyor, ama ar bedeni daha da arlayor.Bitkin dyor. Yavaa dizlerinin stne yklyor. Bir sre ylece duruyor dizlerinin stnde, hzlve derin derin soluklanyor, rengarenk bklere, aalara bakyor, duru gklere bakyor, maarannazna bakyor. ahin? ahin geliyor aklna. Gzleri ahini aryor. Sonra tekrar davranyor, sa elini

yere koyup son bir hamleyle ayaa kalkyor ve maaraya yneliyor. Bir adm, iki adm, adm. Amao kadar. Yeni bir patlama skuneti paralyor. Sonra yeni bir tanesi. Ve yeni bir tanesi. Ve delikanlyz koyun yere kapaklanyor. Ve delikanl bir daha yerden kalkmyor.

O zaman birka delikanl akn baklar ve kederli bir yzle, ellerinde tfeklerle kyorlarmaaradan. Yanlarna yrelerine bakyorlar. Grnrde hi kimse yok. Kim yaptbunu? Arkadalarn, kardelerini, da gibi evlatlarn bu aydnlk gnn banda karatopraa ykan kim? Kim? Neden?

Tfeklerini alyor, namluya mermi sryor ve etraf kolaan ediyorlar. lerinden ikisi yerdekidelikanlya doru gidiyor. Ama ona ulamadan nce tekrar bir patlama sesi ykseliyor ve dalardayanklanyor. Bu sefer hzl, art arda, st ste, ahenkli. Bu sefer mitralyz mermilerinin sesi sanyorortal. Ellerini tfeklerine gtrp tek bir mermi atamadan art arda dyor yiitler. Iklar iindeparldayan rman yannda imdi kan akyor. Orada burada dm yiitlerin bedenlerinden kanszyor. Dierleri ise maaradan kmak istiyor, ama frsat bulamyorlar. Hepsi kmesteki tavuklargibi st ste tklp kalyorlar maarada.

Ve onlar, yani yabanclar, teker teker, kol kol aalarn, talarn, tepelerin, ykseltilerin, kayalarnarkasndaki pusularnda grnmeye balyorlar. stlerinde haki niformalarla yava yava maarannetrafndaki emberi daraltyorlar. oklar, sayszlar. Da ta onlarla dolu. Birka subay, maaragiriinin her iki yannda, biraz uzaktan askerleri ynetiyorlar. Maarann giriinden darya dorubirka mermi atlyor o kadar, baka bir ses kmyor. Yabanclar onlarn seslerini kesiyor,toparlanmalarna frsat tanmyorlar. Her taraftan maarann giriini taryorlar. Dur durak bilmeden.nce tfeklerle, sonra mitralyzlerle, sonra da iki kk topla. Art arda.

lene kadar, gne gelip maarann stne durarak siniye benzeyen yzn rman karnnatutana kadar ate sryor. eriden, maaradan bir ses yok. Hi yaamamlar gibi ne bir ses, ne biriz. Yalnzca birka tahta oyuncak ile maarann nne karl m ve imdi tozan birka kilimvarlklarna kant olabiliyor.

leden sonra askerler iki koldan yava yava maarann giriine yaklayorlar; oraya burma ve sazyp atee veriyorlar. Maarann az ate ve duman iinde kalyor.

Saz, al rp, burma, al rp ve ate. Saz, al rp, burma, al rp ve ate. Ve duman, duman.Ve ara sra mitralyz ve top sesleri.

Mitralyz ve top namlularndan gr bir ate kyor... Maarann karsnda iki yana konmu her ikitop ate ve lm kusuyor.

Akama doru gne kzl bir renkle vadinin br yanna ulatnda askerler duruyor. Askerleryorgun. Anszn ortala bir huzur iniyor tekrar. Ama sessiz ve huzurlu ortalk sava meydannadnm. Gizli cennet cehenneme dnm. Aalar yanyor, maarann etrafndan dumanlarykseliyor. Koyun, davar ve katr leleri dank halde ortala salm. Hava scak, ok scak. Tfek,

mitralyz ve top patlamalar ortal kze evirmi. Artk ne kularn, canllarn sesleri duyuluyor, nede gl ve iek kokular. Yalnzca barut, kan, ter ve duman kokusu duyuluyor. Yalnzca lmnkokusu duyuluyor.

Subay ve askerler elleri tetikte yava yava maarann kapsna geliyorlar. Ama kimse ierigirmiyor, orada durup maarann iini dinliyorlar. Ses yok, tten maaradan hibir ses gelmiyor. Herey bitmi artk; artk ne saklanma, ne bekleyi, ne umut, ne dn, ne hasret, ne keder, ne kuku, nekorku ve aresiz insanlarn dier halleri. Bitmi, her ey bitmi.

Ama bir sre sonra yalnzca efsanelerde olan bir ey gerekleiyor; maaradaki dumann arasndanbir karalt beliriyor. Bir enik g bela duyulabilen bir iniltiyle kyor dumann iinden. Eniinarkasndan ise baka bir karalt; g bela adm atabilen kck bir ocuk.

ki, iki buuk yanda diyeceimiz ocuk sessizce, yznde, gzlerinde korkuyla kyormaaradan. Olan ocuu. stnde deri bir giysi var, salar ksa kesilmi. Ar bir ter, duman vesidik kokusu ykseliyor olandan. Yz kck, gzleri birer mercimek tanesi gibi ufack. Asker vesubaylarla gz gze geldiinde ellerini kaldnp bir ey sylemek istiyor, ama sesi kmyor. O zamansubaylardan biri tabancasnn azna mermi srp geliyor ve ocuun tepesinde duruyor. "Onlardanhi kimse, hibir iz, hibir ses, hibir kk, hibir dl kalmamal," diyor subay. Subay bylednyor. ocuun subaydan ve sylediklerinden haberi yok, ellerini eniin srtna gtrp oynuyoronunla. Ama fra bykl bir subay ocuun ldrlmesine engel oluyor.

Fra Bykl Subay, ocuu kaldnp kucaklyor ve sa eliyle kk kafasn okuyor. ocuksa bobir ifadeyle subaya bakyor.

Evet, bu ocuk Baz'dr.

Evet Baz'n hikayesi byle balyor.

3. Doum

Baz'm hikayesi, o asla renemese de, byle balyor. lm ve kan, korku ve rperti, souk vezemheriyle.

Ya Kevok'un hikayesi?

Kevok'un hikayesiyse Baz'dan yirmi yl kadar sonra yine Dalar lkesi'nde, ilkyazn scak birgnnde balad diyeceiz. Dalar lkesi'nin byk ve karmakark bir ehrinde. Byk trenistasyonunda.

imdi bir kara trenin nndeyiz, uzun ve askeri bir tren bu. Yine yoldayz. Trene binip bilinmeyen,uzak yerlere gideceiz yine. Tarihi istasyonun her taraf insanlarla dolu. Dedeler, nine-

ler, ocuklar, kadnlar, erkekler birbirine karm, adlar okununca trene binip gitmek iin vagonunyeil kaps nnde sralanmlar. Trenin her bir kapsnn nnde drt subay ve birka silahl askerduruyor, istasyonun byk kapsnn nnde de silah askerler duruyor. stasyonun salonunda vegielerin nnde askerler duruyor, istasyonun etrafnda da silahl askerler duruyor. stasyonun etrafaskeri tank ve ciplerle sarlm halde, istasyonun hoparlrnden askeri marlar ykseldikeykseliyor. Gn, olaan bir gn deil. Gn askerlerin gn, maheri gn; yklenip gme gn.

Gn, srgn gn, yabanc diyarlara doru bir srgn. Evet gn askerlerin, generallerin gn. Byklke'de iki ay kadar nce bir gece, sokak kpeklerinin uykuya dald, horozlarn henzuyanmadklar bir saatte generaller, ordu genel komutannn (ona "General Serdar" diyeceiz)nderliinde kral ve hkmete kar isyan balatp ynetimi ele geirdiler. Generaller kralla bazdanmanlarn hemen orackta ldrdler. Babakan ve btn bakanlar da zindanlara attlar. Veulusal radyoyu ele geirerek yaptklar darbeyi askeri marlarla Byk lke'ye ve dnyaya ilan ettiler.Devamnda da kan dkmeye devam ettiler; ii, aydn, renci ve emeki hareketleri yasad ilanedildi. Bu kesimlerin on alt nderi asld. Geri kalanlar ise zindanlara tkld. Grev, lokavt, gsteri,yry ve toplant hakk lavedildi. Pek ok gazete, dergi, kitap ve yayn yasakland. (Yaymlananlarda generallerin kontrolnden getikten sonra yaymlanabiliyor.) Generallerin olaanst rejimilkenin her yanna egemen oldu.

Bugnse herkes, btn halk oturup kalkma, gidi geli, yeme ime, konuma ve dnmeye kadarher eyi onlarn koyduklar yasalara gre yapmak zorunda.

Byk lke'nin kk paralarnda ise iki aydan beridir gkte, bulutlarn arasnda askeri uaklardolanyor, yerde ise binlerce, onbinlerce, yzbinlerce tank, top, asker, cip ve askeri ara btnyollarda, ehirlerde, dalarda, yaylalarda, ovalarda, vadilerde tertibat alm durumda. Ar silahlarla.Askeri marlarla. G ve zorbalk gsterisi, tehdit ve martavallarla.

Kk lkenin belli bal aydnlar, siyaset yapan yurtseverleri tutukland. Partileri, rgtleri,kltrel ve siyasi faaliyetleri yasakland. Dalar lkesi'nin iki nl ismi idam edildi. imdiyseGeneral Serdar ynetimi Dalar lkesi'nin byk aileleriyle nde gelen adlarnn yerleri yurtlarndanedilerek srgn edilmesini buyurmu. Baka yerlere, srgne gidecekler.

Bugn ite gidi gndr, srgn gn. Ferman gn.

Hava scak. Gne ok da ykselmemi, buna ramen hava scak. Krmz bir yakut gibi parlyorgne, bulutlarsa bembeyaz mercan tana benziyor. Gnein parlakl, berrakl yrek yakcferman gnne uygun dmyor. Dalar lkesi'nin insanlarna ferman buyrulmu, gidecekler. imdigidecek olan insanlar bir ryada gibiler, kabus gryorlar sanki. Neler olduunu bir trlanlayamyorlar, yzlerce evin, oluk ocuun bu kadar ksa bir sre iinde yerlerinden yurtlarndanedileceine, kklerinden koparlacana inanamyorlar hl. Neden gtrldklerini bilmiyorlar.Neden? Niin? Bugn hayatlarnn en gzel gn oysa, rya filan deil. Bu scak gn de, bu silahlmarur askerler de, krk bacakl bir canavara benzeyen bu kara tren de, burada, bu istasyondakibekleyileri de gerek. Kendi gerekleri. Kabus filan grmyorlar, ama kabus bizzat onlarn hayatolmu, hayatlar kabus olmu. Dalar lkesi'nin sakinleri ve hayatlar; yalnz, perian, cahil; esmeryzler, burma byklar, uzun ince boylar; kaya, da, yayla ve vadi klar, doa sevdal lar, yalnzlksevdallar; asi insanlar, kavga adamlarr; hep direni ve kavga iinde geen bir kader,boyuna ferman kan, boyuna kabus dalgalar iinde bir o yana bir bu yana sallanpduran bir hayat.

imdiki gibi. Tren vagonlar nnde sralanm bekliyorlar. Boynu bkk, yorgun, uykulu.Askerler hazrlanp yola dmeleri iin iki gn, sadece iki gn zaman vermi, iki gn nce subay veaskerler evlerine veya iyerlerine gelerek generallerin aldklar ferman kararn ilettiler onlara: "Ksasre iin toplanp gidin. Ortalk yattnda, huzur ve gvenlik salandnda tekrar evlerinizedneceksiniz... Ferman byle..." Ksa bir sre iin... Ama ne zamana kadar? Gidin... Nereye, neyle,nasl? Ortalk yattnda... Ne zaman, nasl, ne ekilde? Ortaln yattna kim karar verecek?Huzur? Nasl? Kime gre? Bir de krk sekiz saat iinde gitmek iin hazr olacaklarm. Ne alacaklaryanlarna? Ne yapacaklar? Kasnlar m, ekilsinler mi, dalara m ksnlar? Atalarnn yapt gibidalarna, vadilerine mi snsnlar? Sonra ne olacak? Sonunda? Krk sekiz saat... Krk sekiz saatlikkouturma, hay huy, kargaa, pheler, sorular. Mazlumluun krk sekiz saati, aresizliin krk sekizsaati. Baka bir ey deil, yalnz yenilgi ve mazlumluk. Yalnz zorunluluk, mecburiyet...

Krk sekiz saat sonra afakla birlikte silahl askerler, subaylar onlar evlerinden toplayp askeriaralarla istasyona getirdiler. Ne yapabilirlerdi ki?.. Hibir ey... Kaderlerine razydlar. Son gecebalarn yastklara koymadlar, gzlerine uyku girmedi, stlerinde giysileri, sandklar, valizleri

hazr, horozlarn tme-siyle birlikte hazrlanm halde askerlerin geliini beklemeye baladlar.Yalnz sandklar ve kk valizlerini aldlar yanlarna. Birka takm giysi, ul, deerli eya, parapul, boncuklar, deerli talar aldlar sadece, baka bir eyi yk etmediler. Ne giysisandklarn, ne mutfak eyalarn, kap kaa, ne ya ve yiyecek kplerini, ne yorganyastk denklerini, ne yayk ve tulumlar, ne atadan yadigar urbalar, heybeleri, ne kitapraf ve rahleleri, ne duvar aralarna ve samanlklara saklanan kitap ve defterleri, nesevdiklerinin, dedelerinin, babalarnn resimlerini aldlar. Ve ne de san ve yeilovalarda, yeil ve beyaz yaylalarda kartal gibi uan seglavi taylarn. Ve ne devadilerde, kayalarda, dalarda kaplana dnen oban kpeklerini, srtlar alacaltazlarn. Ve ne de uysal koyun srlerini, uzun ibikli horozlarn, keklik vegvercinlerini... Ve ne de baka bir eyi. Haki niformal askerlerin gzetiminde scakyuvalarn, ata topraklarn terk ederek dtler yola.

Byle bir ferman beklemiyorlard. Tersine ortaln yatacan, askerlerin sokaklardan,caddelerden, kylerden biraz ekiteceklerini, klalarna dneceklerini sanyorlard. Darbeninstnden iki ay gemiti. Generaller hedeflerine ulamlard, her yeri zorbalkla kontrol ediyorlard,her szlerini, her karar ve emirlerini muhalif tek bir ses, grnr bir direni olmakszn yrrlekoyuyorlard. O zaman fermanla, zor ve iddetle skynetimi neden daha da sklatracaklard ki?Dalar Ulkesi'nin insanlar, her zamanki gibi byle saf, ama yanl biimde dnyorlard.

Her zamanki gibi yola dyorlar yine, yola kyorlar. ocuklar bir alayp bir uykuya dalyor,yahut annelerinin eteklerini ekitiriyorlar. Yallar istasyonun nndeki uzun banklara, perondakisiyah talara oturmular. Sigara iiyor, kara kara dnyorlar. Bazs da banklara yaslanmuyukluyor, belki de gemi gnleri, gemi fermanlar, gemi isyanlar, gemi katliamlardnyorlar. Belki de hibir ey dnmyorlardr, hibir ey dnmek istemiyorlar dr ya da ylesyleyelim; belki de uzun hayatlarn ve bu hayatn kofluunu, deersizliini, anlamszlndnyorlardr. Ask suratl erkekler, yzleri kapal kadnlar, esmer yzl genler isevagon kaplarnda sralarn bekliyorlar. Beyinleri ve bedenleri yorgun, gzleri ve ruhlarbitkin.

Ama gzleri, gzleri... Hele gzleri. Gzlerinde hzn, keder, endie, yorgunluk ve korku. zelliklede korku. Bugnk kargaann korkusu. Gemiin olaylar, deneyimleri, aclar. Geleceikestirememenin, bilememenin korkusu; gzlerinin nndeki sis duman gelecein nn kesmi.Yalnzca korku ve korkudan olumu bu ortak kader, yola kan bu insanlar aynrve eit klyor. Buortak kader olmasa, birbirlerini tanyacaklar yok. Kimisi kylerden toplanm aalar. Kimisi Dalarlke-si'nin kasabalarndan toplanm beyler, airet reisleri. Kimisi dalarn kuytularndakidergahlarndan toplanm eyhler, ruhani liderler. Kimisi, ounluu imdi trenle terk ettikleri bubyk ehirdeki evlerinden alnm okumular, yani doktorlar, avukatlar, mhendisler, eczaclar...

Bu tren, giden ilk tren olacak. Daha ka trenin kalkacan kim bilebilir! nk ferman son derecekapsaml. Yzlerce ev ve aileyi kapsyor. Trenler gnlerce, haftalarca, belki aylarca gidip gelecek,

ykleyecek, indirecekler.

imdi, gne klar istasyonun krmz kiremitlerine vurmaya balarken, anszn, hoparlrdekiaskeri marlarn sesi kesiliyor. Bir sre bir sessizlik kaplyor ortal. Birka ocuk alayor sadece,birka yal, aksakal ksryor, baz kadnlar ihtiyatla syleniyor ve askerlerden biri uzaklarda yenigelenleri hizaya sokuyor. Herkes yzlerindeki korku, kuku ve soru ifadeleriyle bekleiyor. Sessizbekleyiten bir sre sonra istasyonun byk kapsnda, yannda alt subayla birlikte bir generalbeliriyor. Marur, korkutucu, ciddi. stasyondaki asker ve subaylar toparlanyor, srtlarndiklerip selam duruyorlar. General ve subaylar gzleriyle kaplarda bekleen kalabaltarayarak ar ar gelip peronun ortasnda duruyorlar. General bir sre sert, marur veheybetli baklarla etrafna, uzun trenin her iki yanna bakyor, ardndan elindeki dosyayap incelemeye balyor. Etrafndaki subaylar biraz daha yaklayorlar ona ve birliktedosyadaki belgelere, katlara bakyorlar. Sonunda ellerinde katlarla subay trenin ntarafna, dier de trenin arka tarafna doru koar adm gidiyor. General ise etrafndabirka muhafz olduu halde gerisin geri istasyonun byk kapsna gidip oradaduruyor.

G balyor imdi. Subaylar vagon kaplarnda yksek seslerle ad okuyorlar. Ad, adlar,gmenlerin adlar; soyadlar, baba ve oymak adlar, dede adlar, aile ve airet adlar, yer adlar,yzlerce yllk kadim adlar... Adlar, kaderleri oluyor, fermanlan. Ad okunan herkes subaylarndiliyle "hurdaym" diye bararak ne kyor. Kars, ocuklar, sandklar, valizleri ve varsa dedesini-nesiyle. Kapya gelip subaylarn nnde duruyorlar. Subaylar bir kez daha adlarn ve soyadlarn,geldikleri yeri soruyor, onlar sayyor, elindeki katlara bakyor, bir eyler yazyor, sonra bir askeringzetiminde onlar trene bindiriyor. Bir iki saat bu kargaa, seslenme, barma, geli ve binilerlegeiyor. Sonunda istasyon meydan, peronlar, istasyonun etraf boalyor birden. O insanlar, birkasaat nceki o maher kayboluyor. O kalabalk grnmez oluyor. Bir tek iki uyuz kpek, gerinegerine dolayor istasyonda. O marur general ise zafer kazanm insanlara zg baklarla trenebakyor, etrafnda on kadar subay olduu halde elleri arkasnda, istasyonun kapsnda duruyor hl. baarlm; Dalar lkesi'nin gmenleri trene bindirilmi, tren de srtm kuzeydeki DalarUlkesi'ne, yzn ise gneyin yeni diyarlarna dnm. Yeniden askeri mar sesleriykseliyor. Ama bir sre sonra btn sesleri bastrarak ykselen ve kendini btn ehre,dnya aleme duyuran ses, trenin tiz ve srekli sesi oluyor.

Tren yola kyor, ar ar, masallarda yerin yedi kat altndan kp gelen ahmaran gibi kmldyorve yerlere serilmi demir raylarda uzuyor. Siyah kesme talarla yaplm kadim istasyonu arkasndakalyor, istasyonun atsnda gne klaryla parldayan krmz kiremitler arkasnda kalyor. Byklke'nin gnderde dalgalanan renkli bayra arkasnda kalyor. Byk ehrin siyah talarla inaedilmi eski evleri, oraya buraya dalm iki katl perian evleri birer birer gzden kayboluyor.ehrin sakinleri, gmenlerin hsm akrabas, yresel giysiler iindeki tandk, tanmadklar insanlar,ehrin sokaklarnda, caddelerinde dolaan, kaplarda bekleen, parklarda bahelerde oturan insanlarbelirip kayboluyorlar. Trenin her iki tarafnda gmenlerin ocuklarn subaylarn diliyle eiten

birka okul belirip kayboluyor. Tren ehirden tamamen kmadan nce askeri garnizon grnyor.Tren ilerliyor ve tanklar, toplar, askeri cemse ve cipleri, barakalar, cephanelikleri, asker ve subaytakmlarn, silahl nbetileri, eitim ve idman sahalarn, talimgahlar ve nian tahtalarn tekerteker arkasnda brakyor. Tren ehirden kp ynn lkenin gneyine dnyor ve yemyeil, usuzbir ovaya dalyor.

imdi iinde olduumuz bu trenin on bir tane uzun vagonu var. En uzun olan subaylar iinayrlm. Bir tanesi yemekhane. Geri kalanlarda ise gmenler ile onlar kontrol eden nbeti subayve askerler var. Her vagonda krk kadar insan var. Yolcular yerlemi, herkes ona gsterilen yerdeoturuyor. Trenin nc vagonundayz, ki burada olmamz Kevok'un hikayesi ve ayn zamanda daBaz'n hikayesi asndan son derece nemli.

Baz m?

Evet, Baz'n hikayesi iin de. nk Baz da trende, ayn vagonda. Ama yolculardan biri deil o, birnbeti olarak orada. Baz, vagonun nbeti subay. Maaradan ate ve dumann ykseldii o gndenbu yana yaklak yirmi yl gemi. imdi Baz'n ya yirmi iki, yirmi iki buuk filan. O katliam veyangn gnnn stnden bir mr gemi. Yllar gemi, zaman gemi. Artk ne o gnk top vemitralyz sesleri duyuluyor, ne de mermi ve yangn dumanlan grnyor. Bizden baka o gn bilenhi kimse kalmad. O gn zamann hrn dalgalarna kaplp unutulmu. Ama Baz kalm geriye, ozorlu gnn glgesi gibi, lmn, yangnn, kayboluun, kinin, vahetin izi gibi.

Baz bir subay bugn, iei burnunda, toy bir asker. Marur, gen, kendine gvenen, heyecanl,uzak grl, becerikli ve zeki. Nasl m byle oldu? Baz nasl oldu da ailesini katleden orduda subayoldu? Bazen dnp anlatacamz bu konu, uzun hikaye. Ama o bugn banda haki renkli askeri birkep, ince niformas iinde nc vagonun kapsnda durmu ona teslim edilen yolculara bakyor vemarur biimde byk ve kutsal grevini dnyor; gzleri ileriye bakyor, n, inanc, hafzas datren gibi ileriye doru. Yalnz, souk ve skc gnler geride kalm. Artk dnp arkasnabakmayacak. Hayali gereklemi, subay olmu, askeri niformay ekmi, silah kuanm ve kutsalgreve balam. Hayat asl imdi balyor, imdi giriyor hayatn iine, hayatn bysne. imdi birhayat kuracak, bir hayat yaratacak. Yeniyetme subay hayatn komutan olacak... Bu tren, bu insanlar,bu yolculuk, Byk lke'nin bu scak ve nemli gnleri... Btn bunlar artk gereklemi hayalininilk adm oluyor, hayatnn gerei oluyor. Ve ileride de byk ve geni lkesinin de bir gereiolacak. Bu yolculuk onun ilk grevi. Balang. Komutanlnn, iktidarnn ilk gn. Bundanbyle komutan o, hakim, hkmdar. Sa eli belindeki tabancasnn kabzasnda,kmseyerek yolcularna, yok yolcularna deil, tutsaklarna bakyor. Evet, muktedir o.

Baz yirmi yl nceki lm ocuu deil, gen ve muktedir bir subay artk; uzunca bir boy, keskinbaklar, tutsaklarna benzeyen esmer, temiz ve tral yz, uzun ve ince dudaklar, uzun ve ince birburun, geni bir aln. Ve gzleri, iki nohut tanesi gibi ufack gzleri, ahine benzeyen gzleri.Gzler; korku salan, imanl, ciddi, disiplinli ve souk. Gzler; yalnzln souk rengi, lmn

rengi. Gzler; yrek ve ruh yalnzl.

Baz'n yalnz yrei, ruhu... Ama artk yalnz deil. Byk bir ordunun mensubu artk, btnblgeye egemen bir gcn subay ve komutan. Aklna Kimsesiz ocuklar Yurdu, Devlet Ortaokulu,Ordu Askeri Okulu ve Askeri Akademi geliyor imdi. Evi, yuvas buralard. Ne scak bir yuvas vard,ne de sevgi dolu bir babas. Ne kz ve erkek kardeleri, ne amcalar, daylar, ne de yeenleri. Kimikimsesi yoktu, hibir eyi yoktu. Yalnzd. Boynu bkk ve yalnz bir ruh. Kimsesiz bir ruh. Evet,kimsesiz. Bildii buydu, ona sylenen eye gre anne babas, o henz kk bir ocukken bir trafikkazasnda lmlerdi. Kimsesi yoktu, ona sahip kacak bir akrabalar yoktu. Bu yzden devletyetkilileri onu Kimsesiz ocuklar Yurdu'na teslim etmilerdi. Bir tek uzak akrabalar olan FraBykl bir subay geliyordu ziyaretine. Yirmi yl geen hayat, yalnzln kahrolas emberi iindegemiti.

Ama bugn her ey deiti; artk yalnz da deil, kimsesiz de. imdi gemekte olduklar bu geniova gibi bir hayat var nnde, onu bekliyor. Arkalarnda braktktan yksek dalar gibi byk vear grevler bekliyor onu. Gzellikler, iyilikler, hayatn, vatann, milletin, devletin ve ordununimkanlar onu bekliyor.

Mutluluk, baar, yeme ime, gezip tozma, gzel giysiler, elenir, kzlar, kadnlar ve ak, treninpenceresinden grnen aga-l. gibi el sallyorlar Baz'a, onu aryorlar. Ve kzlar ve kadnlar, heleonlar, yalnzlk dolu gecelerde okul yatakhanelerinde, nice yorganlarn altnda sa eliyle kasklarnovarken dledii kzlar ve kadnlar. Ah o kzlar, kadnlar, hayatn lezzetleri, var olmann renkleri,kokulan, dnyann ssleri... O kzlar, o kadnlar... O ipeksi salar, srmeli gzler, etli dudaklar, uzunboyunlar, kabark gsler, gzel memeler, yumuak ve scak kasklar, sr ve sihir dolu siyahlklar,oradaki yarklar, balk srt gibi yumuack bacaklar, gzel bedenler... hepsi, hepsi Baz' bekliyor. Bazyllarca tekrarlad, ezberledii en gizli szckleri fsldayacak kulaklarna, yumuack.Kulaklarndan scack szckleri ve soluuyla bedenlerine inmeye balayacak, yreklerine, ruhlarnagirecek. Onlar yiyip onlar iecek, btn varl ve bedeniyle onlarn iine girip orada kalacak.Dakikalarca. Hayr hayr, dakikalarca deil, saatlerce. Yok saatlerce de deil, gnlerce. Evet gnlerce,aylarca, yllarca, bir mr boyunca, ilerinde kalacak, orada bir yuva kurup kalacak. Baz artk kimiistese, hangi kadna iaret etse gelip memnuniyetle akma yatacak. Artk gc var Baz'n, hali vaktiyerinde, omuzlarnda apoletleri var, arkasnda ordunun ve devletin gc var. Yava yava, tek tek, birbir btn dlerini, arzularn gerekletirecek. Acele etmeden, koturmadan, yava yava. Gerekhayat yeni yeni balyor daha. Bekledii ve geleceini bildii gn, bugn gelmi ite. Merhaba yenign, merhaba yeni hayat!

Ya bugnk heyecan! Baz'n ii iine smyor. Coku ve heyecannn snr yok. Byle tarihignlerde greve balyor. Bylesi kime nasip olmu? General Serdar sayesinde ordu iktidarda bugn.Devlet ileri'ordu tarafndan yaplyor, ordunun her sz bir ferman. Eer ordu kral vetemsilcilerini iktidardan indir-meseydi, Allah bilir vatann, devletin bana neler gelecekti!Devlet kebilirdi bile, vatan paralanabilirdi, i sava balayabilirdi. Ama ordu btn bu

kt ihtimalleri ortadan kaldrd. Ordu sayesinde yeniden dirlik dzenlik kuruluyor. Amai ar, sorumluluk byk. Hibir yanla meydan verilmemeli. kircim, kuku, yzevirme, zayflk, geveklik, sersemlik olmamal. Kaos, dzensizlik olmamal. Ordununprogram baarya ulamal, ne olursa olsun gereklemeli.

Baz'n iyi ansndan olacak, byle gnlerde hizmete balyor. Askeri diplomasn ald, omzunaapoletler taklan o gn hatrlyor imdi g treninin nc vagonunun kapsnda; o gece gzneuyku girmedi. Ertesi gn subay olacakt! Bu tutsak hayattan kurtulacakt, hayatn ve dnyann kaplanalacakt nne! Sorumluluk sahibi olacakt... Sabaha doru daha afan soluu yere dmedenyatandan kalkt, yatakhanede uyuyan arkadalarna bakt, ses karmadan hafif admlarla banyoyagitti. Maysn sonlar olduu iin banyo lkt. Banyonun klarn ap bir sre aynadan kendisinebakt. Evet, bu oydu. Ucuz askeri pijamalar iinde mutlu, gen, ksa sal ve diri bu adam takendisiydi. "Gnaydn," dedi Baz, aynadaki adama, "Gnaydn temen... gnaydn yeni subay, yenikomutan..." Glerek, "Gnaydn dnya, gnaydn dardaki hayat, bekleyin beni geliyorum, kanakana imek iin, fethetmek iin geliyorum..." dedi. Sonra kesif bir sidik kokusu ykselen tuvaleteyneldi. Pijamasn ve donunu dizlerine kadar indirdi ve kasklarnda sallanp duran ve "gururum"diye adlandrd eye bakt. Gld ve byk parmayla birka kez tepesine vurarak, "Sana dagnaydn, gururum," dedi. Sa eliyle onunla oynamaya balad. Oynamasyla birlikte kasklarndakiey irilemeye balad, bir sre sonra dimdik oldu. Baz tekrar bakt ve marur bir ekilde,"Senin de hayatn bugn balyor," dedi, "bugn kutlamalyz..." Sonra gzlerini kapattve yllardr dledii plak perileri gzlerinde canlandrarak sa eliyle erkekliinin,"gurur"unun ban, etrafn ovmaya, onunla oynamaya balad. nce yavaa, ardndanda tabanca mermileri gibi sperm damlalar uutu kenef deliine doru. Gzleri kapal,akl sakl cennetlerinde, sarsld, scak ve derin bir sarsnt. Sonra, bedeni rahatlamayabaladnda gzlerini at. Bir damla sperm aaya dmemi, pijamasna bulamt.Parmayla o damlay alp yakndan incelemeye balad. Bu renksiz damlann srr nedirki bir hayat, birok hayat, pek ok hayat yaratyor, diye dnd. Parmagndaki koyudamlay koklad. Yok, bir kokusu yoktu, sonra parma azna gtrerek tatt. Yok, birtad da yoktu. Ama ne olursa olsun bu svy, bu tuhaf svy saacak, bir tarlaya tohumeker gibi scak ve karanlk deliklere ekecek ve oradan hayat diriltecekti. "Hayatnn gnkutlu olsun ey hayatn hakimi," dedi, sonra spermli parman yalayarak sildi ve tuvalettana oturarak uzun uzun barsaklarn boaltt. Huzurla. Ne bir koku geliyorduburnuna, ne de souk tuvalet tandan rahatsz oldu. Aksine slkla askeri bir mar ald.Islk ala ala tra oldu, ykand ve yatakhaneye dnd. eri dnnce yatannyanndaki dolaba gitti. Yavaa kapsn at, niforma oradayd. Yeni bir subayniformas aslyd dolapta. "Allahm!" Heyecandan birka kez daha "Allahm!" dedi.Kalp atlarn duyabiliyordu. Simdi bu niformay giyecekti. Hep dleyip durduuniforma nndeydi ite, giyilmeyi bekliyordu. Onun gznde niforma kral giysilerigibiydi, zrh gibiydi, baarnn, ilerlemenin ve fethetmenin byl giysileri gibiydi. Bugiysileri giydiinde her arzusu, her d gerekleecekti sanki. Haki giysileri herkesten

nce giydi. Arkadalar uyanana kadar o yeni niformas iinde Askeri Akademi'ninharika bahesinde dolamaya balamt bile. Ant, mar, kahvalt ve sabah eitimindensonra hepsi drder kiilik kollar halinde askeri trenlerin yapld byk meydanagetiler. Herkes oradayd, cuntann merkez ynetimine yeni atanan bir general,Akademi'nin komutan, Akademi'de ders veren general ve yksek subaylar, iki bakan,Akademi'nin bulunduu adann belediye bakan, onlarca devlet grevlisi ve baka pekok insan. Meydann etraf parldayan toplarla evrilmiti. Meydann her tarafnda arar dalgalanan renkli bayraklar vard. Askeri orkestra milli mar ald. Burada, yaznbu ilk gnlerinden birinde bayra pecek devlet, millet, ordu stne ant iecekler ve ilkaskeri rtbelerini Askeri Akademi komutannn elinden alacaklard.

Herkesin anne babas, akrabalar vard treni izleyen. Baz'dan baka herkesin. Kim gelecekti ki?Kim bayramlklarn, dn giysilerini kuanp gelecekti? Baz'n kimi vard ki gelsin? Ama nemlideildi artk. O gn Baz ok byk bir aileye, dnyann en byk ailesine katlyordu. Ordu mensubuoluyordu. Bu mensubiyet, bu aidiyet onun btn hayatna yeterdi!.. Ya o generalin gelip ona baktan? O an hi unutabilir mi? Keke biri o ann fotorafn ekmi olsayd. O an yeni bir sayfaalyordu hayatnda, yeni bir yol alyordu. Duruu dik, ba dik biimde, baklar nde, byk birsayg ve sonsuz bir heyecanla komutann elindeki rtbenin parltsn grd. Onun rtbeleri! Zamangelmiti, komutan onlar her iki koluna takacakt. Sonra? O ksack andan fazlasn hatrlayamyorBaz. Cokudan, heyecandan gzleri bir ey grmyordu. Dikkati baka eydeydi, rtbeleri taklmt,bir subayd o artk.

Eski, krk dkk askeri tren ilerliyor. Ova oktan geride kald. Baka pek ok ova, tarla, aa, bk,dalk yer, srada, rmak, elale, maara, ky, ehir, kasaba daha geride kald. Zamangemi, saatler gemi, n gemi. Akam nne gelinmi. Tren, Dalar lkesi'ninkvrl