Moć umnožavanja | Brojanice | Veljo Stanišić + 99 crnogorskih umjetnika | Perjanički dom, septembar 2012

Grafika je lingua adamica likovne umjetnosti, ali i umjetnosti pisma i pi s ane riječi. Na to upućuje i dvoznačna etimologija grčke riječi

γραφή, ko ja s jedne strane znači „pismo“, „pisanje“ i „zapisivanje“, a s druge, „obris“, „po tez“ ili „slikanje“. No, grafika je više od te dvoznačosti, jer su njene pre te n zije da bude svojevrsno pismo u vidu slike i sli­ka u vidu pisma. Nas to ja nje da se ujedini slika i slovo, vizuelna i ver­balna dimenzija ljudskog iskus tva – to bi bila deskriptivna i preskrip­tivna definicija grafičke umjetnosti. Nje na istorijska sveprisutnost u različitim kulturo loškim kontekstima po tvrđuje da je riječ o opštem i bazičnom antropološkom fenomenu. Grafiku odli kuje intuitivna i ko­munikativna jasnoća koja ne ostavlja mnogo prostora za retoriku in­terpretacije, što je čini efektnim sredstvom prevazilaženja je zič kih bar­ijera u težnji ka univerzalnom ljudskom razgovoru.

⊕

Primordijalnost i univerzalnost grafike objašnjava Stani ši ćevu vjer­no st tom likovnom izrazu koji on afirmiše iz vlastite vjers ke kulture i vjers kog iskustva, koje nerijetko tumači na idios i n kra tičan i nekon­vencionalan način.

Budući da se grafika suočava sa problemskom situacijom svaki put ka da nastoji da na svoj način riješi odnos između „riječi“ (λόγος­a) i „slike“ (εἰκόνα­e), Stanišićeva grafika je svojevrsna studija iz vizantijske teorije iko nopisa koja otkriva smisao ikoničkog prikaza, pa i likovne umjetnosti kao tak ve. Shodno toj teo riji idealna slika se ne zamišlja kao neka savršena ko pi ja arhe tipskog originala, već prije kao lik ili oti­sak (typos) sâmog prvolika (arche typos) utisnutog u neku materijalnu površinu, poput pečata (kao što je ljud sko lice otisak božanskog prvo­

opažljiv do taktilne re ljef nosti kroz svoj otisak, a kvi ntesencija tog odnosa je upravo gra phe. Redukcijom likovnog jezika Sta ni šić demonstrira da se jedi nstvo slike i pisma u graphe­u grafike može ra zumjeti kao „pečat“ (σφραγἰς). Povlačenje analogije između ikono­grafije i grafičkog pe čata je idealno­normativno, jer između onoga što oko vidi i um je t nič kog jezika koji nastoji da to izrazi (slika/pismo) vlada diskrepancija; za h tjev za njihovom podudarnošću vječiti je de-sideratum umjetničke prak se. Otu da je u religiji, filosofiji i nauci stal­no prisutno nasto janje da se vidi ono o čemu se govori, kao i da se govori o onome što se vidjelo. Među tim obli ci ma ljudskog iskustva ne pos toji Hegelova istorijska sukcesija već, prije, nesvodiva simulta­nost koja pojačava napetost između slike i rije či/pis ma/tra ga. Zbog preko mjer nosti intuitivnog viđenja i materijalne ograničnosti jezika sva ko prikazivanje je uvijek u većoj ili manjoj mjeri mitogenično, što zna či krea tivno i hermeneutičko.

⊕

Vizuelni jezik Stanišićevog grafičkog izraza uvodi nas u još jednu problemsku situaciju. U njegovim kompozicijama domini raju krst, kao drvo ži vota, i krug kao biosfera ovaploćenja; te dvije geometri­jske forme nalaze se u dvostrukoj konfiguraciji. Krst je u jed noj kon­figuraciji upisan u krug koji fungira kao oreol ili, pak, kao sfera svijeta; u drugoj konfiguraciji krst je dominantna for ma koja zapravo obuh­vata krug ovremenjenog pros tora svijeta. Ako smo u prvoj problem­skoj si tua ciji imali koincidenciju slike i pisma, sada smo pred novim iza zo vom koji donosi zaokupljenost proble mom božanske besko nač­nosti i Bogopoznanja. I kao što nas grafika podsjeća da jezička sredst­va često više prikrivaju nego što raskrivaju samu stvar intuitivnog uv­

ida, tako nas ona podsjeća i da spekulacija ometa afek tivno­intimni, mističkο­personalni odos prema božanskoj beskonačnosti. Tom pro­blemu naš umjetnik studiozno pristupa uzbudljivim i uzne mirujućim aritme tičko­geometrijskim simbolizmom, koji se uzgred može uzeti kao parodija „rđave beskonačnosti“ besmislene mehaničke re­iteraci­je. Čovjekova ins tink tivna težnja da zna beskonačno može se preds­taviti kao napredovanje u pobožnom neznanju. Tu je Stanišićeva grafika zahvalna za analogiju sa ma te matičkim metaforama Nikole Ku za nskog. Ako prema instrukcijama Kuza nskog povećavamo prečnik Sta nišićevih krugova produžavanjem vertikale i horizontale krs­ta, zakrivljenost kružnice će se postepeno umanjivati. Prečnik kru­ga mogao bi biti uvećavan ad infinitum ili bi pod vidom božanske vječnosti kruž nica postala prava linija. Posredstvom nedokučivosti same te hipo tetičke procedure ljudskog uma dokučuje se božanska nedokučivost ko ja izaziva vjersko divljenje: Quia ignoro, adoro, rekao bi Kuzanski. Vjera je „učev no neznanje“ o božanskoj bekonačnosti, a Stanišićeva korpulentna po s tavka grafika maestralno izražava to afek­tivno­intimno iskustvo vje re inte lek tualnim sredstvima ari tmet ičko­geometrijskog simbo liz ma, dvostru kom konfiguracijom krs ta i kruga.

⊕

Tako dolazimo i do treće problemske situacije. Kao bazični likovni izraz, grafika je u Stanišićevoj interpretaciji sâmo traga nje za onim bazič nim, osnovnim, bitnim, do čega on nastoji da dopre hiper­boličnom redu kcijom likovnog jezika. Credo njegove grafike je da to osnovno, bazično i pri mordijalno postoji, da je bitna deminzija ljud­skog života, ali i da je skri vena, zaboravljena ili potisnuta u kalamb­uru savremenih poststruktura lis tičkih diskursa netolera n tnih prema

svakoj bitnosti, zvala se ona Bog, lič nost, identitet, priroda, istina ili zajednica. Ova izložba je umjetnička rea kci ja na poststrukturalistički vokabular tih proskribovanih i represiranih esenci jalnih pojmova. Na pitanje kako je moguće dovesti do pojavnosti tu esenci jalnu dimenz­iju ljudskog bivstvovanja, naš umjetnik odgova ra jezgrovitim jezikom grafike. Jedini pristup izvornom, arhetips kom i primordijalnom mo­guć je samo kroz ponavljanje kao egziste ncijalno smisleno događanje u di me nziji istorijskog vremena. Upravo zato što se događa u dimen­ziji nepovratnog, nepredvidljivog i konti ngentnog istorijskog vreme­na, po nav lja nje je neregresivno kretanje koje je suštinski orijentisano na budućnost. Otu da ono bitno, izvorno i primordijalno nije neka iz­gubljena stvarnost, već mogućnost koja je nadređena stvarnosti. Kao „zadatak za slobodu“ (S. Kjer ke gor), ponavljanje je stvar selekcije, nep­onovljivog ličnog izbora onoga što je dostojno statusa ponovljivosti, što ima dignitet primordijalne vrijednosti i što vrijedi očuvati kao pri­oritet. Stoga nam ponav ljanje omogućava da shva timo istinske ljud­ske bitnosti kako bi držali niti vlastitih misli, riječi i života u svojim ru­kama. Te niti najčešće nam izmiču u primamljivim iskuše njima ša­rolikih nebitnosti koje rastaču svaki integritet i trajnost.

Stanišićeva grafike strukturisane su kao ponavljanje konfi guracije krs­ta i kruga kao primordijalnog jedinstva vječnosti i vremena u prvom danu stva ranja koji je u Svetom pismu (Γραφή) nazvan „dan jedan“, a ne „dan prvi“, zbog posebnosti njegovog statusa kao „mjere“ vreme­na ili „slike vječ no sti“, zbog njegove paradigmatičnosti za sve ostale dane u eshatološkoj orijentaciji svijeta­vremena. Okidač za „kontrolis­anu spontanost“ Stani šiće ve gra fike upravo je ideja hrišćanskog istor­izma koja ne dozvoljava vješ tačko raz dva janje vječnosti i vremena, jer nihovo ponovljivo jedinstvo omo gućava inte gritet čovjekove egzist­

encije u njenoj istoričnosti. Taj integritet uvijek se uspo s tavlja na jed­instven i neponovljiv način, ali njegova krhkost i vre meni tost nalaže ponavljanje. Naš umjetnik nam to predočava i kroz evo kaciju uni ­verzalne vjerske prakse ritualnog (ritus) ponavljanja molitvenih rije­či to kom okretanja kruga/točka (rota) brojanice. Ove grafike bude, ili možda pro ­ vociraju, hiberniranu ili represiranu želju za molitven­im ritualom re in te gra cije putem fokusiranih ponavljanja i duboko lične posvećenosti kojom se pos tepeno kristalizuje ljudsko sopstvo koje je, u savremenom svijetu du hov no ogoljenom do ultramaterija­lizma, sklono devijant n im nači nima traganja za sobom. Treba li reći da u ikonoklastičkom svijetu rasuto i dezintegrisano sopstvo sebe čes to pokušava da sastavi od srče iko no klaz ma.

To što ove grafike pobuđuju „kultne“ (ponovljive), a ne (ponavljanja ne dostojne) puke „izložbene vrijednosti“ izraz je autoro vog zahtje­va za um je t nošću koja se može integrisati u život, ali i njegovog vi­sokog uva ža va nja judeo­hrišćanskog i islamskog monoteizma. Bliski su mu razlozi fran cu s kog filosofa Emanuela Levinasa: „monoteizam je škola ksenofilije i anti ra si zma (...)“, jer obavezuje drugoga da stupi u razgovor.

Upravo zbog te univerzalističke pobude Stani šićeve izložbe grafika do dajmo na kraju, u arhimedovskom duhu, noli turbare circulos eius – „ne re metite mu njegove krugove“.

Doc. dr Dušan Krcunović

Boris AbramovićJelena Adžić

Krsto AndrijaševićMilivoje Miško Babović

Dragana BaćovićMilena BaćovićZoran Barović

Mladen BlaževićVesna Bošković

Ivan BožovićAnka BurićIlija Burić

Milun Miško ČvorovićAnita Ćulafić

Zdravko DelibašićMarija Delić

Petar DelijevićAbaz DizdarevićDraško DragašTijana Dujović

Leo ĐokajOlivera ErakovićRadovan Grujić

Adrijana GvozdenovićNikola Gvozdenović

Slavica GvozdenovićAldemar Ibrahimović

Srđan IlinčićOlivija Ivanović Strugar

Tadija JaničićMaša Jovović

Milovan KadovićIlija Kaluđerović

Ksenija Kaluđerović ŠkerovićMarija KapisodaDarko Karadžić

Dragan KaradžićDino KarailoNada Kažić

Biljana KekovićVojo Kilibarda

Goran KneževićLjudmila Knežević

Dražen KonatarNovica Kovač

Jelena KrivokapićIrena Lagator

Marko LukovacJoveta Ljumović

Bogdan Manojlović

Ana MatićAida MeđedovićRadoje MijatovićPredrag Milačić

Milosav MilatovićSreten MilatovićAna MiljkovacBranko Mrdak

Jovan MrvaljevićDarko MusićIlija Nikčević

Vaso NikčevićZoran ObrenovićRatko OdalovićJelena PavićevićMilija PavićevićTomo Pavićević

Ana PejovićLazar PejovićPavle Pejović

Jovo PetričevićMarko Petrović Njegoš

Vana PrelevićMilenko Premović

Mirko Radonjić

Milovan Miki RadulovićSiniša RadulovićSrđa Radulović

Ivana RadovanovićAdin Rastoder

Željko ReljićNikola Simanić

Saša StanišićMilija Stojanović

Rajko SušićVesna Sušić

Anđela Šćepanović VukićevićLabud Šljukić

Anja TadićMirko Toljić

Jelena TomaševićDijana TomovićRade Vilotijević

Žaro VojičićRatko VučinićĐorđe Vujičić

Vitka VujinovićNatalija Vujošević

Nikolina Zuber

⊕

Sam sa svima za sve Veljo Stanišić + 99 crnogorskih umjetnika

⊕

Veljo Stanišić rođen je 1964. godine u Nikšiću. Akademiju likovnih umjetnosti ­ smjer grafika završio je u Sarajevu 1989. godine. Prethodno je završio dvogodišnji studij likovne umjetnosti na Nastavničkom fakultetu u Nikšiću. Samostalno je izlagao u Sarajevu, Podgorici, Parizu, Beogradu i Njujorku kao i na brojnim kolektivnim izložbama u zemlji i inostranstvu. Živi i radi u Nikšiću.

csucg.co.meVeljo Stanišić | Perjanički dom | Kruševac bb, Podgorica

Izdavač: Centar savremene umjetnosti Crne Gore | Za izdavača: Milenko Damjanović | Postprodukcija grafike: Vojo Kilibarda | Tekst: Dušan Krcunović | Tiraž: 200 | Dizajn i štampa: DPC, Podgorica | Septembar 2012