Klątwa surowcowa?

Przypadek Zambii i

Botswany

Dr Dominik Kopiński

Instytut Studiów Międzynarodowych

(Uniwersytet Wrocławski)

oraz

Polskie Centrum Studiów Afrykanistycznych

1. Czym jest „klątwa surowcowa”?

2. Dlaczego Botswana i Zambia?

3. Jakie wnioski?

• Istnienie negatywnej korelacji pomiędzy udziałem surowców w procesach społeczno-gospodarczych a rozwojem

• „Ludzie ziemi żyznej i urodzajnej są zwykle zniewieściali i tchórzliwi, podczas gdy jałowy kraj sprawia, że jego mieszkańcy stają się z konieczności powściągliwi, a w konsekwencji przezorni, baczni oraz pracowici” - Jean Bodin (XVI w.)

• „Pułapka surowcowa” (resources trap), „paradoks obfitości” (paradox of plenty)

• Główni autorzy: Richard M. Auty, Jeffery D. Sachs, Terry Lynn Karl

• Choroba holenderska – Aprecjacja waluty/deindustrializacja/”deagraryzajca”

• Mobilizacja podatków – Podatki prowadzą do reprezentacji/kwestia demokracja

• Długofalowy spadek terms of trade – Ceny artykułów nieprzetworzonych obniżają się względem

cen artykułów przetworzonych • Wahania cen na rynkach światowych

– Większa amplituda, większa częstotliwość • Nakłady na kapitał ludzki

– Kapitał naturalny może zmniejszać motywację do rozwoju kapitału ludzkiego

• Korupcja

• Kryterium historyczne: oba państwa w okresie kolonialnym znajdowały się pod wpływem Brytyjczyków i uzyskały niepodległość w podobnym czasie – Zambia w 1964 r., Botswana w 1966 r.

• Kryterium geograficzne: oba państwa leżą w regionie Afryki Południowej, oba są pozbawione dostępu do morza i w pełni żeglownych rzek

• Kryterium geopolityczne: wpływ na najnowszą historię Zambii i Botswany miała sytuacja w RPA; oba państwa zaliczane były do tzw. grupy frontier states

• Kryterium gospodarczo-surowcowe: w obydwu podstawową rolę dla gospodarki pełnią surowce naturalne – miedź w Zambii, diamenty w Botswanie

Kiedyś:� „Zambia was born with a

copper spoon in its mouth” – Kenneth Kaunda

� W latach 60. światowy lider w produkcji miedzi i jeden z najbogatszych krajów na kontynencie (middle income country)

Dzisiaj: � PKB per capita -1160 USD

Kiedyś:� Trzeci najbiedniejszy kraj na świecie (70

USD per capita)� Gospodarka oparta na produkcji bydła� Kilku absolwentów szkół średnich, 25 km

utwardzanych dróg

Dzisiaj: • „Perła” („Cud”) Afryki• Stabilność polityczna i nieprzerwana

tradycja demokratyczna • Darmowe leki retrowirusowe• PKB per capita - 7480 USD (kraj o średnim

poziomie dochodu)

� Surowce nie mają siły sprawczej! � Jeśli uznać „klątwę” za zjawisko, to jest to zjawisko

wielopoziomowe, a poziomy przenikają się nawzajem � Ważny jest „timing”, tj. moment odkrycia � Ważny jest rodzaj surowca (diamenty a diamenty aluwialne,

ropa, miedź)� Ważne są warunki egzogeniczne (tj. niezależne od surowca, np.

Kgotla w Botswanie)� Ważne jest otoczenie międzynarodowe, również te w bliższym

sąsiedztwie (przykład Botswany i RPA) � Ważna jest historia (dziedzictwo kolonialne Brytyjczyków i jego

wpływ na państwowość, zastane struktury gospodarcze) � Sukces Botswany może zdradzać symptomy

nieortodoksyjnego oddziaływania klątwy, tj. być nieco „przereklamowany”