PAGKAKAISANG PAHAYAG

PAGKAKAISANG PAHAYAG

Kami, mga artista ng bayan, media practitioners, at manggagawang kultural ay nagkakaisa upang kondenahin ang brutal na giyera kontra-droga ng rehimeng Duterte. Simula nang maluklok sa kapangyarihan noong Hunyo 2016, at sa pagpupursigeng linisin ang bansa mula sa iligal na droga sa loob ng anim na buwan, ay sistematikong hinikayat ni Duterte ang paglabag sa karapatang pantao at ang walang-patumanggang pagkitil sa buhay.

Ang kampanya ni Duterte na ‘war on drugs’ ay nagpapakita lamang ng totoo nitong mukha: ito ay ang kontra-tao at kontra-dukha. Ito pa nga ang humihimok sa estratehiya ng ‘death squads’ kung saan ang mga kalye at eskinita ay nagiging mga sityo ng patayan. Laganap ang maramihang pagpatay at pagwasak sa mga pinaghihinalaang gumagamit ng droga at nagtutulak nito, partikular sa mga maralitang tagalungsod na madaling paghinalaan, patumbahin, at kikilan.

Ang ‘Campaign Plan Double Barrel’ at ‘Oplan Tokhang’ ng PNP ay bahagi ng madugo at mabusising giyerang propaganda na ang hangarin ay magpainutil at manakot upang mapasunod ang mga tao. Ang pagpapalampas sa nakakasanayang kawalang-pakundangan ng pamahalaan ay nagbibigay-daan sa pagkasupil ng demokrasya at ikakatatag ng pasismo. Pinapahina nito ang pambansang kolektibong-diwa sa pagpapakalat ng kamangmangan at kasinungalingan habang walang-habas na pinapaslang ang libo-libo bilang kapalit ng sinasabing ‘pagbabago.’

Sa pagsusulong sa hindi makatuwirang pagpatay sa pinaghihinalaang adik at drug dealers, nabigo ang rehimeng Duterte na kilalanin ang mga repormang panlipunan at pang-ekonomiya na kinakailangan upang malutas ang kalakaran ng ilegal na droga sa bansa. Samakatuwid, hindi ito nagpapahayag ng pag-asa at katubusan para sa mga adik sa droga. Sa halip, pinatutunayan lamang nito ang nabigong kasaysayan ng lahat ng nagdaang kampanyang pangmalawakan.

ANO ANG TOKHANG? Ito ay ang pinagsamang salitang Toktok (katok) at Hangyo (pakiusap). Ito ang isang pamamaraan ng anti-drug campain ng Philippine National Pulis kung saan nagbabahay-bahay ang mga pulis para magbigay babala sa maaring drug users at pushers. Dahil sa Oplan Tokhang, 7025 nang mamamayang Pilipino ang pinatay mula ika-1 ng Hulyo, 2016 hanggang ika-22 ng Enero, 2017.

ANO ANG PWEDENG GAWIN KAPAG NA-TOKHANG?

ALAMIN ANG IYONG KARAPATAN* Inilathala ng Free Legal Assistance Group (FLAG)* Isinalin sa Filipino ng Philippine Center for Investigative Journalism (PCIJ)

KAPAG ANG BAHAY O OPISINA MO AY HINALUGHOG O NA-SEARCH:Ang bahay o opisina mo ay hindi pwedeng ma-raid o mahalughog kung walang search warrant.

TOTOO ANG SEARCH WARRANT KUNG:Ito ay pinag-utos ng isang judgeIsang kasalanan lamang ang nakalista ritoPartikular na nakasaad ang eksaktong lokasyon o address ng lugar na dapat i-search at malinaw na nakalista ang mga bagay na dapat makuha o masamsamIto ay ginamit sa loob ng sampung araw matapos mapirmahan ng judge.

Kung hindi valid ang warrant, ang search at seizure operation ay iligal at labag sa batas. Anumang ebidensiya ang makuha sa isang iligal na search ay hindi pwedeng gamitin sa anumang kaso o paglilitis.

Kung walang search warrant, huwag magboluntaryong sumailalim sa isang search. Agad na tumutol.

HABANG MAY SEARCH OPERATION:Kumonsulta agad-agad sa iyong abogado (sa pamamagitan ng telepono o text) at ipaalam sa kanya na may search na magaganap na sa iyong bahay o opisina.

Kung balido ang warrant, saka lamang maari mong payagan ang search operation. Pagkapasok sa iyong bahay o opisina ng search party, hingin mo ang kanilang mga pangalan, rank, at opisina at yunit na kanilang kinabibilangan. Kunin din ang pangalan at rank ng kanilang commanding officer.

Habang may search operation, subaybayan ang search team sa lahat ng pagkakataon. Ito ay upang makaiwas sa posibildad na magtanim ang search party ng anumang dokumento, armas, o ibang bagay sa iyong bahay o opisina.

TANDAAN: Ang search party ay pwede lang magsagawa ng search operation sa harap ng ligal na occupant o miyembro ng pamilya na nakatira o may-ari ng bahay o opisina. Kung wala ang mga ito habang may search operation, ang search ay dapat maganap sa harap ng dalawang witness na may sapat na edad at kamulatan at nakatira sa lokalidad. Ibig sabihin, walang anumang kuwarto, cabinet, sulok o bahagi ng bahay o opisina ang pwedeng ma-search kung wala ang dalawang witness na ito.

Guhit sa pabalat ni Jef Carnay.

Naniniwala kami sa RESBAK na ang di-makatao at brutal na pagtrato sa kapwa ay hindi kailanman katanggap-tanggap. Ang state-endorsed killings, patungkol man sa droga o hindi, ay dapat nang matuldukan. Kailangan na nating wakasan ang ating pananahimik. Kailangan nang maputol ang mga sabwatan.

Kailangan nating palakasin ang sarili upang maipagtanggol ang karapatang mabuhay.

Kailangan nating makalikha ng mga puwang at pamamaraan upang makatulong sa mga biktima, sa mga nakaligtas at naiwan, at sa mga kritiko ng kampanya sa droga upang makapagsalita laban sa paglabag sa karapatang pantao at makahanap ng mga alternatibong lunas.

Kailangan nating ipagtanggol ang bayan mula sa pananakmal ng pambansang gobyerno. Hayaan natin ang ating mga boses at patuloy tayong magsumikap na palakasin pa ang lumalaking pagkilos upang maibalik ang demokrasya at tapusin ang kontra-tao at kontra-maralitang mga polisiya at kampanya.

Kung may nakuha o nasamsam sa iyong bahay o opisina, ang police officer na kukuha ng mga ito ay dapat bigyan ka ng detalyadong resibo. Bago mo pirmahan at tanggapin ang resibo: (a) Basahin at suriin ito ng mabuti pang masiguro na tumpak ang pagkalista, pagsalarawan at bilang ng mga ito; (b) Kung may espasyong blanko sa resibo na maaring gamitin ng mga tiwaling pulis para dagdagan ng mga bagay na hindi naman nakuha sa iyong bahay o opisina, sabihan ang police officer na sulatan ng linya ang espasyong blanko. (c) Pilitin na bigyan ka ng kopya ng resibo; kapag pumayag ang search team, siguruhing eksakto at tumpak ang kopya na ibinigay ng tulad sa orihinal na resibo; (d) Kung mayroong bagay sa resibo na tila “incriminating”, sabihan ang search party na mayroon kang karapatan na sumangguni sa iyong abogado at karapatang huwag magbigay ng pahayag, at ayaw mong pirmahan ang resibo hangga’t hindi mo nakakausap ang iyong abogado.

Maaring humiling ang search party na pumirma ka sa isang katibayan na naging maayos ang search operation. Kung taliwas ang nangyari, huwag pumirma,. Ipahayag ang iyong pagtutol. Gayunman, basahing mabuti ang kasulatan at sabihan ang police officer na nais mong kumonsulta muna sa iyong abogado.

KANINO PWEDENG TUMAWAG KAPAG IKAW AY NA-TOKHANG?

RISE UP PhilippinesMobile Number: 09475891311 and 09568742385Rise.up.phils@gmail.com

FREE LEGAL ASSISTANCE GROUP (FLAG)Landline Number: 920-5132Room 116 Alumni Center AnnexMagsaysay Avenue, UP CampusDiliman, Quezon Cityemail: flag@flag.com.ph

Center for International Law (CenterLaw), Philippines Landline Number: 750-3847 to 48 / 887-38931904 Antel Corporate Center, 121 Valero Street, Salcedo Village Makati Citywww.centerlaw.org

Commission on Human Rights Mobile Number: 09188RIGHTS (09188744487)Landline Number: 9285655/ 9266188 CHR Building, Commonwealth Avenue, 1101 Diliman, Quezon City,

guhit ni Nina Martinez

IT’S the story your grandmother told you on lazy afternoons, or on dark candle-lit evenings, while waiting for the electricity to come back. A hungry malformed creature shrouded by the night whose arrival comes with– “Tik tik tik tik.” Like sharp claws tapping on windows, like the beating of heavy wings– “Tik tik tik tik.” The elders warn: don’t be scared when the noise seems loud, because that means the creature is far away. But when it starts to sound muffled and soft, almost quiet, start looking around – it may be right behind you, “Tik tik tik tik.” During Halloween last year, a friend and I joined a trivia night with the theme: “Philippine Urban Legends”. The organizers grouped participants into eight teams to compete in a quiz-bee-style battle of local folklore and horror knowledge. Inevitably, one of the questions was about the mysterious creature we’ve grown to fear as children. “Tik tik tik tik.” What srtuck me was a quip by a notable local writer who was with us during the trivia night. She shared how, growing up along Zamora Street in Iloilo City Proper, it wasn’t aswangs and tiktiks she feared as a child, but drug addicts, thieves and corrupt policemen. “Tok tok tok tok.” Outside the cafe, Oplan Tokhang is raging: a bloody doll lying next to the body of a 17-year-old girl, innocently caught in the crossfire; a brother shot dead for trying to investigate the killing of his sister, gunned down while riding a jeepney at rush hour in Manila; a mother wiping away her son’s blood from the floor, the scene of a deadly buy-bust operation, only to find a “Pusher ako, wag tularan” placard lodged beneath her altar. In the near future, grandmothers will narrate to their apos a different tale – about creatures shrouded by the night, whose arrival come with– “Tok tok tok tok.” Don’t be scared, they warn, when the noise is as loud as sirens, the creatures may still be far away. But be fearful when it starts to sound muffled and soft, almost quiet – “Tok tok tok tok” – they may be just outside your door.

Tiktik // Tokhang

Rhick Lars Vlad Vladimer Albay

guhit ni Eric Guazon

Pag-asa ng Drug

Pusher sa Davao

Karlo Antonio Galay David

Published 14th July 2013 on Dagmay, Literary Journal of the Davao Writers Guild

Mga Tauhan

Franz Maranan: 22, binata. Medyo mahaba ang buhok at may kaunting balbas.Gng. Maranan:55, ina ni FRANZ. Naka-pusod ang buhok. Naka-salamin at may pagka-pormal ang damit.Pulis: 40, lalakiDDS: lalaki, mahigit 30, naka-itim na balat na jacket at maong na pantalon. Maayos ang suklay ng buhok. Magalang sa pananalita.Iba pa: Mga nars, ibang pasyente at bisita sa loob ng ward

Tagpo: Sa ward ng isang pampublikong ospital sa Davao City, takip-silim. Magaganap ang kabuuan ng dula sa loob ng isang araw

Walang malay na nakahiga si FRANZ sa kama, walang damit pang-itaas, ngunit may duguang benda sa tiyan. Abalang pumaparoo’t parito ang mga NARS sa ward, inaatupag ang ibang pasyente.Papasok si GNG. MARANAN at ang PULIS.

PULIS: Sa tiyan siya banda natamaan ma’am, pero wala man siya maano sabi ng doktor.

GNG. MARANAN: Asan niyo siya nakita, sir?

PULIS: Sa Boulevard, ma’am. Nakatanggap man gud kami ng tip na meron na naman diyan banda... Swerte yang anak niyo ma’am ba, patay gud yung dalawa niyang kasama.

GNG. MARANAN: Salamat, sir.(lalabas ang PULIS)

(tititigan ni GNG. MARANAN ang binata, bakas ang pag-aalala, pagka-irita at dalawang taong pangungulila sa mukha.)

(manunumbalik ang malay ni FRANZ. Magugulat at maiilang siya pagkakita sa ina.)

FRANZ: Mang...

GNG. MARANAN: (pagod. Bubuntong hininga.) Kelan ka huli nagpagupit, ha Franz? Kapangit na niyang buhok mo, o..

FRANZ: (mapapapikit sa irita) ...Asan sila papang?

GNG. MARANAN: Nasa-opisina. Si ate mo din. (uupo sa tabi ng kama. Kapos sa salita) ‘yan, ano na nangyari sa iyo?

FRANZ: (hihiga patalikod sa ina. Sa sarili) Magsesermon na naman. (sa ina) Ano sa tingin mo?

GNG. MARANAN: (hirap) Ayusin mo gud yang sarili mo, dong! Mabuang na kami lahat kakahanap sa ‘yo sa dalawang taon na nawala ka, nag-uwi pa gani galing Saudi si kuya mo!

FRANZ: (pauyam na hahagikhik) Kataw-anan, hanapin niyo lang pag-wala...

GNG. MARANAN: (maiirita) Tignan mo gud yang pag-iisip mo kung tama ba... Kay bakit ka man din namin hanapin kung nandiyan ka lang! Ambot sa iyo, dong... Binigay man namin ni papang mo lahat ng makaya namin ba. Lalo na sa iyo! Si kuya mo sa UM lang intawon namin napadala, si ate mo sa SPC lang. Ikaw, sa Atenyu na kamahal! Nasangla ko na ang singsing ko, si papang mo gibaligya na ang kotse, para pa lang sa unang dalawang taon mo. Sus, mabuti na lang nagtaas ang posisyon naming dalawa sa trabaho, tapos nag-kusa din sina kuya’t ate mo magbigay. Pero ano napala namin? Ito!

FRANZ: Ganun lang? Magaling na kayong magulang dahil lang dun?

GNG. MARANAN: (lalakas ang boses) Kay bakit!? Ikaw, may nabigay ba sa amin kahit kailan!? Ha! Swerte ka dong kay bunso ka, madami ka nakuha. Maawa na gud ako kina kuya mo kay kahit kita gud nila na mas nakalamang ka, wala gyud sila nagreklamo. Pero anong nangyari? Ito! Mag-graduate na sana, naglayas pa! Wala gyud kami nakuha sa iyo, dong! Wala!

FRANZ: (bubuntong hininga. Sa kawalan) Wala ka man talaga makuha sa buhay...

GNG. MARANAN: (medyo mabibigla. Bibigyan ng kaunting pagkakataon ang anak.) ...Pero sige daw, ano man ginawa mo sa dalawang taon?

FRANZ: (Medyo mabibigla rin sa tanong ng ina. Matapos ang sandaling katahimikan, uupo.) Alam mo man siguro no na nagsimula ako mag-bato nung 3rd year ako, ‘no?

GNG. MARANAN: Nito na lang, nang mapansin ni papang mo na malaki pala ma-ipon namin sa isang buwan sa sweldo niya.

FRANZ: (hahagikhik) Okay gud mag-bato kung taga-Ateneo ka, kay kalapit lang ng boulevard. Ayun, pagka-fourth year ko gi-alok ako nung suki kong pusher na magsimula mamaligya. Sabi ko payts, pero wag dito sa Davao, puchaks ka-delikado dito uy. Gusto ko na din mag-labas ng Davao, uy –buong buhay ko na lang nandito ako, sa ibang lugar naman, mag-explore ba. Ayun, sa Cotabato ako gidala, nandun man daw sentro nila. Doon na ako nagsimula mamaligya. (itataas ang kamay at titingnan ang kumikinang na Rolex. Hihingang malalim.) Kasarap lagi uy, grabe ang kita! Sobra pa sa pang-bato ko! Kaya pala ganun na lang kayo ka-obssessed sa trabaho ‘mang, na parang iyutin niyo na trabaho niyo-

GNG. MARANAN: Yang bunganga mo!

FRANZ: (tatawa) Huli na para mag nanay-nanayan ka ‘mang, gago na ako. (tatawa ulit) Ayun nga, malakas masyado bentahan dun sa Cotabato – nakiki-porsyento man gud daw kay bossing yung mga muklo na nakaupo, kaya walang problema sa mga pulis. Di kagaya dito, puchaks, i-buwaya ka na gani, iligpit ka pa. Ayun lagi, sa lakas ng benta ko dun, na-promote ako – maniwala ka mang, napromote ako? (tatawa)

GNG. MARANAN: (hindi alam kung matutuwa o maiinis) Ay ambot sa iyo dong!

FRANZ: Bahala ka ko kung maglagot ka man, basta ako ka-proud ko nun ba. Nagbunga ang effort ko, mang! Gigawa akong parang dealer sa isang buong baranggay! Sus, pusher lang gud ako yung una, pero kung dealer ka man gud, sa iyo nagakuha ng supply ang mga pusher, tapos ikaw tanggap ka lang sa bossing ng ginaangkat niya. Igo ka lang magpatong! Basta, ganun. Malapit na gud sana ako maka-ipon ng pang-kotse! Tapos kay naligpit man yan si Pugak – yung suki kong pusher. Ayun, gipabalik ako sa Davao ni bossing three months ago, para magsunod na dealer sa boulevard. Mga gago man gud daw mga pusher niya dito sa Davao, wala siya mapagkatiwalaan. Kahit pala sa mga gago, may gago din! (tatawa) Magbalibad sana ako kay delikado lagi, pero mahiya man din ako kay bossing, so gitanggap ko na lang. Ayun na, na-raid kami kanina, himala kay buhay pa ako! Malakas ang bentahan pero puchaks, delikado ma uy..! Yung mga kasama ko daw?

GNG. MARANAN: Patay lahat.

FRANZ: Matagal nga mamatay ang masamang damo. (tatawa) Tapos kayo? Na-ano na man kayo? Si papang? Si ate?

GNG. MARANAN: (mawawala ang pagkatulala sa anak) Aw, si papa mo, ayun, mataas na posisyon sa opisina nila, konti na lang, city engineer na siya. Ako, principal na sa atin sa Buhangin. Dalawa na anak ni kuya mo sa Saudi ba, babae ang bunso. Bago lang gani sila nag-uwi ulit. Si ate mo ikasal na sunod buwan.

FRANZ: O? Sino asawahin ni ate?

GNG. MARANAN: Ay, yung kaklase mo, si Arvin.

FRANZ: Puchaks, si Arvin!? (tatawa) Pano sila nagkatuluyan ni ate!?

GNG. MARANAN: (mabubuwag ang pader sa pagitan nilang dalawa) Ay nung naglayas ka, nagtulong man yun siya sa amin na hanapin ka. Ayun, nadevelop sila ni ate mo.

FRANZ: (tatawa) Buanga uy! Kumusta na si Arvin? Ha! Kumusta na kaya lahat ng mga kaklase ko sa BM noon?

GNG. MARANAN: Ay si Arvin, Manager man yun sa tindahan dun sa Abreeza. (pauyam) Alam mo na yung kaklase mo na si Dwight, konsehal na?

FRANZ: (tatabisan ang ina) Narinig ko bitaw. (hahagikhik. Tititig sa kawalan ng buhay) Ka-hayahay siguro nila ‘no? Gina-enjoy na nila ang buhay na pinag-desisyunan ng mga magulang nila..!

GNG. MARANAN: (tahimik na magugulat.bubuntong hininga ng puno ng pagsisisi) ... ‘yan ba..?

FRANZ: (aakalaing ang igsi ng sagot ng ina ay pagmamaliit, at magagalit. Lalakas ang boses) Bakit ang tao pag naging magulang akala mo na kung sino, na ang lahat ng gawin niya mas importante pa sa lahat!? (Kakapusin sa salita) Grabe gud kayo kakuripot sa oras niyo noon, ‘mang! Halos puro na lang gud pangasaba ang pansin niyo sa akin: “ayusin mo yang buhok mo,” “maglakad ka ng tama,” “bakit bumagsak ka na naman!?” “hindi ka na nahiya kay kuya mo!?” Mabuti sana kung labas niyang yawyaw niyo, hayaan niyo ako gawin gusto ko! Pero buong buhay ko giplano niyo na! Mang, hindi ko gigusto mag-BM. Kayo lang man ni papang gusto mag-BM ako. Pati yung si ate, alam na ayaw ko mag-BM. ‘tang ina, gikuha niyo na gani ang kalayaan ko magdesisyon sa buhay, tapos ayan na parang wala lang sa iyo! ... Ngayon o, nagkandaletse-letse na ang buhay ko – putang ina, dealer ako ng bato ‘mang. Pero nabubuhay ako! Masaya ako! Sa bahay noon, wala akong buhay.

(biglang mapapahawak siya sa gilirang naka-benda, halatang nasasaktan. Natarantang aakayin siya ng ina pahiga. )

FRANZ: (kasing lakas pa rin. tatawa) Buanga, ‘no, wala pa ako namatay! (hahawak uli sa giliran) Walang pulos ang buhay: kung may natutunan man ako sa dalawang taon, ‘mang, yan yun. Walang pulos ang buhay. (bubuntong hininga. Mas malumanay) may bata ako nakilala noon sa Cotabato, sa silingan namin, nagabaligya lang ng sampaguita sa daan – ewan asan yung nanay-tatay ng batang yun. Masaya masyado kung makaipon ng malaki. Minsan, nung una siya nakasinkwenta, gilibre ako ng coke. hindi ko sana tanggapin, pero nagalit man, unang libre daw niya yun, bastos daw kung tanggihan ko. (tatawa) Natuwa lang ako, grabe makasikap. Tapos ayun, nasagasaan isang araw ng motor, dead on arrival. ‘Puchaks, Walang pulos ang buhay. (mapapahawak ulit sa kumirot na sugat. Matataranta ulit ang nahahabag na na ina. Mas malumanay, nakangiti) Pero okay din baya. Kahit wala ako pakialam sa sarili ko nitong dalawang taon –bahala na mabaril ako, o magripuhan ba. Naramdaman ko man din na malaya ako, uy. Bitaw, okay din... (pipikit)

(magsisimulang umiyak ang ina. Mapapadilat si FRANZ at siya naman ang matataranta)

GNG. MARANAN: ‘nak, pasensya na talaga. Grabe, kasama naming ginikanan ni papa mo. Pataka-pataka akong sabi sa mga teacher dun sa Buhangin High na huwag sakalin

ang estudyante nila, na ako mismo nakalimot sa kalayaan mo – hindi, sa kalayaan niyo, sigurado ako pati sila ni kuya mo nasakal din sa amin. (kukunin ni FRANZ ang kamay at ito’y hahalikan) Angkin-angkin kami na lahat ginabigay namin sa inyo, na kahit kalayaan mo intawon, hindi naman mabigay. (hahagulgol. yayakapin ang anak at hahalikan ang noo nito) Di ba noon gusto mo mag banda-banda? Ay ‘nak! Kagandang pangarap sana. Bakit man kita pinigilan!? Kay walang pera!? Ay katangang rason! Sa droga may pera, pero tama ba yan!?

(May matatanto si Franz. Bigla siyang iiyak ng tahimik.)

FRANZ: (halos kapusin ng hininga sa iyak) Sorry ‘mang. Sorry talaga sa lahat.

GNG. MARANAN: (yayakapin ang anak) Tahan na, tahan na. Nagkamali tayo lahat: nasakal ka din talaga namin. Pero tapos na lahat yun, umuwi ka na! Makapagsimula ulit tayo!

(biglang manglilisik ang mata ni FRANZ: maaalala niyang siya’y nasa Davao)

FRANZ: (takot at natataranta) ‘Mang, ayoko mamatay ‘mang! ‘Mang! Gusto ko pa mabuhay! (lilingon lingon) ayoko pa mamatay, ‘mang!

GNG. MARANAN: (malilito. Biglang masisindak: mauunawaan niya. Yayakapin ang anak. Matataranta) Hindi anak, hindi ka mamamatay! Hindi ako magpayag! Hindi! May pag-asa pa tayo! Mabubuhay ka pa! (Tatayo. Medyo taranta pa rin) Teka, may mga kilala si papang mo sa taas, baka pwede niya kausapin. Ako din, baka makausap ko yung si Konsehal Norberto, active man kami nun sa DepEd. At si Dwight, yung kaklase mo! Tawagan ko din si ninong mo Alex. Siya na man ang police chief ng Davao. (yayakapin ulit si FRANZ) Oo, mabubuhay ka, ‘nak. Hindi ka maano, hinid ako magpayag. Babalik tayo sa bahay! Nandun pa yung gitara mo sa kwarto mo ba, araw-araw ko ginalinisan. Maganda pa man daw ang tunog sabi ni papang mo. Tapos di ba naga-offer man daw ng music ang Silliman sa Dumaguete? Kung gusto mo, may makausap ako sa CHED, kuhaan ka natin ng scholarship doon. Tapos ikakasal si ate mo! Mag-barong ka ‘nak! (hahalikan ang noo ng anak)Mag-uwi din si kuya mo, makita mo na mga pamangkin mo... marami ka pang gagawin ‘nak!

(mapapalagay na ng kaunti si FRANZ. Ihihiga siya ng ina)

GNG. MARANAN: Pahinga ka muna sandali. Subukan ko na tawagan si ninong mo. Labas lang ako ha, wala man gung signal dito sa loob ng ospital.

FRANZ: Sige, ‘mang.(aktong lalabas na si GNG. MARANAN)

FRANZ: ‘Mang (mapapatigil ang ina)

GNG. MARANAN: (lilingon) ‘nak?

FRANZ: Salamat

GNG. MARANAN: (ngingiti) Sige, pahinga ka na. (lalabas)

(hihiga si FRANZ. Hihingahin niya ng malalim ang hangin ng bagong buhay at pag-asang nag-aantay sa kanya. Mapapangiti siya, at pipikit)

(papasok ang kasapi ng DDS. Walang ekspresyon ang mukha niya. May hawak siyang martilyong pampanday)

(mapapansin siya ng isang NARS at lalapitan siya nito)

NARS: Sir, sino po?

DDS: Saan si Maranan? Franz Maranan?

NARS: (ituturo si FRANZ) Yun po sir.

(mabilis na mangyayari ang lahat: magalang na patatabihin ng DDS ang NARS, at tutungo siya sa tabi mismo ng kama ni FRANZ, isasara ang tabing na pumapalibot sa kama - pawang silweta na lang ang makikita. Magigising ang binatilyo sa pagkakarinig ng pangalan, ngunit bago ito makakilos, nasa tapat na niya ang DDS at nakasara na ang tabing sa palibot niya. Marahas na ipupukpok ng DDS ang martilyo sa may kuko nito ng paulit-ulit sa mukha ni Franz, hanggang sa wala nang kilos ang binatilyo. Hindi na siya maabutang buhay ng ina)(lalabas ang DDS mula sa likod ng tabing, pinupunas ang dugo mula sa makintab na jacket gamit ang panyo. Mapupuna nitong nakatitig sa kanya ang lahat ng NARS, pasyente at bisita sa ward.)

DDS: Napag-utusan lang po. (Itatapon ang panyo sa kama. lalabas)

Kanina lang ay napakatahimik ng gabi. Maririnig mo ang animo’y tawanan ng mga lamok na hindi mapuksa-puksa ng mamang nagbebenta ng balut sa sulok ng Roxas Boulevard. Kanina pa niyang nais matulog at magpahinga ngunit napakapilyo nga nitong mga lamok. Gumamit na siya ng kung ano mang spray na napulot niya sa basurahan ng katabing hotel kahapon ngunit ayaw pa rin siyang tantanan ng mga ito, ayaw siyang bigyan ng pagkakataong maidlip man lang.

“Lumaban ka Lando. Lumaban ka!”

Animo’y lumaklak ng galun-galong kape ang mama sa laki ng kanyang mga mata dulot ng matinding kaba. Napatayo siya ng tuwid nang may humaripas na tray-sikel papasok ng Ospital ng Maynila. Iyon lang ang narinig niya mula sa isang ale. Umiiyak ang may katandaan at nababahalang boses nito. Maaaring boses iyon ng nanay ni “Lando”.

Babalik na sana siya sa pagkakahiga nang may isa pang traysikel ang hu-marurot papasok sa ospital.

“Lumaban ka Ate Ester. Lumaban ka!”

Muli siyang napatayo at sinundan ng tingin ang laman ng traysikel. Nakita niya ang isang babaeng manganganak na ‘ata.

Sa wakas ay tinantanan na siya ng antok. Inilabas niya sa kariton ang kanyang tindang balut na nasa isang basket. Isinalansan niya rin ang kanyang mga tindang yosi at kendi at pagkatapos ay pinailawan ang maliit na bumbilyang di-bat-erya.

“Kuya, dalawang menthol nga.” Isang may kapayatang lalaki ang lumapit sa kanya. May kasama itong lalaking kasing-payat lang din ‘ata nito.

“Putsa naman pare. Parang pinatay ko na rin ang utol ko nito!”

“Ano ka ba Lance! May plano ka naman talagang magpa-rehab diba?”

KulateralAko Si Ryan

guhit ni Raf Banzuela

Binalot muna ng katahimikan ang buong lugar. Walang may lumabas na sal-ita sa bibig ng dalawang lalaki. Parehong nakatunganga ang mga ito habang humihitit ng sigarilyo. Maya-maya lamang ay biglang humikbi si “Lance”.

“Ang bait ng kakambal ko! Dapat ako ang nakaratay do’n. Put*** in*!”

Hindi na sumagot ang kasama nito. Hinayaan nito itong umiyak nang umi-yak habang hinihimas ang likod. Muling tumahimik.

“Kuya Lance…” garalgal ang boses ng isang dalagitang lumapit sa mga ka-lalakihan. “Hindi po nakayanan ng baby ni Kuya Lando…” hindi na nito naituloy ang pagsasalita. Inihilamos ni “Lance” ang mga palad sa mukha nito.

“Mga anak…” may katandaan ang pambabaeng boses na iyon. “Wala na rin si Ester. Wala na ang manugang ko!” Tumayo si “Lance” at nagsimulang magwala. Tinadyakan nito ang kanyang maliit na kariton. “Put*** in* niyong lahat!” Pinigilan ito ng kasamang lalaki ngunit pumaling lang ito at ang ibang nagtitinda naman ang pinag-diskitahan. Tinadyakan nito ang mga paninda at pinagtatataob ang bawat mahawakang upuan o mesa.

Maya-maya lang ay dumating ang kagawad ng pulisya at dinampot si “Lance”. At tuluyan na ngang gumuho ang damdamin ng dalawang babae. Hinimatay ang ina nito at mabilisang isinugod sa loob ng ospital. Naiwang mag-isa ang dalagita, hindi batid kung kasiya-siya pa ba ang unti-unting pagsabog ng umaga.

Ang bilis ng oras. Pumasok na rin sa loob ng ospital ang dalagita. Mabuti na lang at hindi napuruhan ang kanyang paninda. Hindi rin naman nasira ang kanyang karitong gawa sa pinagtagpi-tagping kahoy. Inayos niya ang kanyang mga paninda. Lubusan nang sumabog ang liwanag sa bahaging iyon ng Roxas Boulevard. Pinulot niya ang ilang mga kalat na dulot ng pagwawala ni “Lance”. Sumagi sa kanyang mga mata ang spray na ginamit niya kagabi upang tupukin ang mga lamok. Katabi no’n ay ilang tutubing wala nang buhay.

Napatunganga siya. Hindi niya namalayang may mga butil ng luha ang tumulo mula sa kanyang mga mata.

Walang Abiso Ika-10 ng Disyembre 2016, nagising ang mag-anak na bumabawi ng tulog dahil sa biglaang pagbukas ng kanilang pintuan. Lalo pang sumikip ang inuupahang apartment nang punuin ito ng mga pulis na panay naka-bulletproof at may bitbit na armalite. Mga pawang nakatakip ang mukha, mga mata lamang ang tanging masisilayan. Humarang si Justine* nagmamakaawa para sa buhay ng kaniyang asawa. Pwersahang pinalabas ng bahay si Justine karga ang isang taong gulang na anak. Saka nakarinig ng putok ng baril at may kaakibat na kaba. “Dun ko na po… na ano na yung asawa ko, wala na,” aniya.

*hindi tunay na pangalan

Isang taong gulang na anak ni *Ricky, isang karaniwang guard na nagsusumikap na buhayin ang kaniyang binubuong pamilya. | 12 Disyembre 2016

Mga larawan at sanaysay ni Micah Magaro

Wala na si Abu “Dapa!” sigaw ng isang ‘di kilalang lalaki na tumatayong pinuno ng kanilang grupo. Kaniyang itututok ang baril at walang pag-aalinlangang ikinalabit ang gatilyo. Walang paalam, mapanuya sa tawag sa kanilang operasyon na pinasok ang bahay ni Tatay Nestor* ng mga ‘di imbitadong bisita. Winasak ang pintuang gawa sa tagpi-tagping piraso ng kahoy gamit ang maso. Binulabog ang mahimbing na pagkakatulog ng matanda. Naalimpungatan namang bumangon sa kama’t nalilitong sinunod ang utos ng lalaki. “Sandali lang po, ser…” ang tanging nasambit ni tatay, bago kumawala ang bala sa baril na nakatututok sa gitna ng kaniyang mga mata.

*hindi tunay na pangalan

Aktwal na litrato ng tirahan ni Tatay Nestor*. Sa kanan ay si Anne*, panganay na anak ni Tatay Nestor na nagsisilbing breadwinner ng pamilya. 12 Disyembre 2016

Sa Isang Iglap “Wala siyang kwentang presidente. Kayang-kaya niyang ipapatay ang mahihirap. Pero pagdating sa mga mayayaman na drug lord na yan, kinukunsinte niya,” paghihimutok ni nanay Josefina*. Unti-unting nawawala ang tiwala ni nanay sa pangako ng pagbabago ng administrasyong Duterte. Pangamba niya bukod sa walang kalalakihang ama ang kaniyang maliliit pang apo ay ang kawalang-kakayahan nila ng kaniyang asawa na masuportahan pa ang naulilang pamilya ng kanilang anak. Sa kakarampot na kita ng asawang naulila, tila’y kinabukasan ng kaniyang anak ay kagyat na nakitil tulad ng buhay ng kaniyang ama.

*hindi tunay na pangalan

Si nanay Josefina*, isinasalaysay ang pagkamatay ng kaniyang anak sa kamay ng mga pulis. 12 Disyembre 2016

Tumoktok muna bago humangyo, nasira ang sira nang pintuan, kinakalawang, nang kumatok ang kamay na bato. Hangyo means to plead, so please kung ayaw niyo pong mabaril sa ulo, pakihayaan na lamang po kami sa aming operasyon.

Dumukot ng shabu at nilagay sa loob ng aparador. Nakahanda ang mga baril sa dulo ng hatinggabi, nagsusumamong patapusin nang maluwalhati ang operasyon.

“Pag ni-raid ka bukas, sumuko ka na lang ha!”“Pag umalma ka pa, babarilin ka pa sa ulo!”“Siguraduhin mong nandito kayo ng mga tropa mo!”“Wag mong gagalawin yang shabu. Ebidensya yan.”Tumilaok ang kabilugan ng buwan.

Natutulog pa ako nang dumating ang mga pulis.Sumisipol ang isa ng ‘Magtanim ay ‘di biro.’ Maghapong nakayuko. Di naman makau-po, di naman makatayo.”Ako, hindi makabangon mula sa bagong biling kama. Wala akong balak na harapin sila, manlalaban na lang kung kinakailangan.

“Mawalang-galang na ho! Oplan Tokhang lang ho, mga pulis ho kami.”Naririnig ko ang pagsipol nila ng ngisi at pagkalango sa kapangyarihan.

“Narito po kami upang ipatupad ang naaayon sa batas at ang kautusan ng Mahal na Pangulo. Maaari po sanang pagbuksan kami.”

Gaano kahaba ang patlang bago nila tadyakan ang pintuang sira at pasukin ang ka-tawan ko?

“Kung wala hong tao e, papasok na ho kami.” Tadyak!

Walong matang nakatitig sa akin, bigla-bigla. Apat na baril na handang itutok sa akin.Mata-sa-mata at mata-sa-baril na titigan.

“Manlalaban ako, manlalaban ako!”“Hindi ako durugista!”

At binaril nila ‘ko, sa ulo, sa mukha, sa pilat sa braso, sa pusod, sa pwerta ng aking pag-katao. Binaril nila ako at sumabog ang dugo mula sa katawan ko, bumaha ng dugo sa munti kong bahay-bahayan; yumuko sa kanilang munting patay-patayan. Tumumba ang katawan kong kasimpula na ng lahat ng rebolusyong naging katawa-tawa at naging matagumpay.

Kailangan kong tumumba dahil kailangan kong bumangon.

Nang kukunin na ng isang pulis ang shabu sa aking aparador na tatawaging ebidensya

Operation 220

Ivan Emil Labayne

upang ako’y tawaging kriminal, bumangon ako sa unang pagkakataon – pagbangong iba sa pagbangon araw-araw para pumasok sa trabaho.

Nanlaki ang walong mata ng mga pulis – wala, walang mata ang makaiiwas sa aking pagbangon. Naghanda muli sila ng baril.

“Hindi ito panaginip,” pinakita ko sa kanila ang ngipin kong dumurugo. “Use your creative imagination.”

Pinagbabaril nila ako kaya lalong bumaha ng dugo sa aking bahay-bahayan. Napaatras sila dahil umaakyat na sa kanilang tuhod ang baha ng dugo.

Paglabas sa bahay ko, dinatnan nila ang sanlaksang mata na nakatingin sa kanila, na-katitig, naka-plakard, naka-barong-barong, naka-barong tagalog, naka-saya, masaya pero galit, nanggigitla, nangungundena, magkakakapit.

Naghaha-hallucinate lang ba sila? Babarilin nila ang sanlaksang katauhan. Nakita na namin kayo nang ilang beses, walang-katapusang beses. Palasak na ang inyong pag-mamartsa, ang inyong pagkakapit-bisig. Wala nang naniniwala sa inyo!

Isa-isang bumagsak ang sanlaksang nakatitig at nangungundena. Lalong babaha ng dugo.Mauubusan ng bala ang mga pulis. Masasabon na ba sila? Hahanapin nila mula sa san-laksang mata ang mata ng Palasyong nagbigay ng utos upang sila’y pumatay. Walang naroon kundi ang kapulahan ng mga dugo ng kanilang mga pinagpapatay at ng mga taong gumagalaw pa rin at umaayaw.

Hindi ba ito ang bagong pangalan ngAng Pag-ibig ay Bulag?

Ga-bulak na katawan, hinandugan ng kamatayanNg mga kawatang sumumpa sa watawat Kapayapaan Pagwakas sa Kriminalidad Pagsugpo sa Droga!

(Kamatayan! Pagwasak sa Karapatang-Pantao! Paggapos sa Hustisya!)

Ang Pag-ibig ay BulagHahamakin ang lahat masunod Ka lamang!Sino ang sinusunod?Sino ang susunod?

Mahal naming makapangyarihan, saan ang isusunodAt doon kami susuot.

Di isusuko ang suot para sa utos na ‘di dapat malagot.Ang pag-ibig ay bulag; ang buhay ay ga-bulak.

“Patay sa engkwentro ang hinihinalang drug pusher sa Sta. Maria, Bulacan kagabi.Kinilala ang suspek na si Luisito Dimaano, 35 anyos. Ayon sa pulisya, nanlaban ang suspek nang siya’y arestuhin sa isinagawang buy-bust operation sa nasabing lugar...”

“Tangina. Dapat lang sa kanya ‘yan. Lalaban pa e,” bulong ni Maya sa sarili habang pinagtiya-tiyagaang panoorin ang tv na nakasabit sa unahan ng bus kahit pa naghi-hingalo ang signal.

“O, mga bababa d’yan.”

Sinabit ang bag sa balikat at nagmadaling bumaba. Gusto na niyang makauwi agad. Para sa kanya, pahinga ang pinakamasarap na reward mula sa nakapapagod na traba-hong bigay ng huling araw ng buwan.

Tahimik na binabagtas ni Maya ang nahihimbing na kalsada. Napukaw ang kanyang pansin sa malakas na pwersang humila sa kanyang bag. Nakipag-agawan siya. Kinu-

PlakardRomel L. Tinaya

tuban. Ayaw niyang pumayag na kunin ang kanyang pinaghirapan. Doon niya naan-inag ang hitsura ng lalaking nakaitim. Nasa aktong gigisingin na ni Maya ang gabi ngunit mas mabilis ang bala kaysa sa bibig. Isang putok ang naunang kumawala. Isang putok na tila hindi pa rin nagpagising sa natutulog na gabi.

Katulad ng dugong lumabas sa kanyang katawan, sumambulat din ang laman ng kanyang bag. Nagliparan ang samu’t-saring mga gamit pambabae, mga bill na dapat bayaran ngayong katapusan at ang sobreng sinulatan sa likod ng mga kinalkulang hal-aga na katabi ang pangalan ng mga pinagkakautangan.

“Tangina, dapat lang sa kanya ‘yan. Lalaban pa e,”

Sobre ang unang pinulot ng lalaking kanina’y nakipag-agawan.

“Daming laman kuya,” sabay pasa ng sobre sa kasamang nagpaputok. Sinunod na rin niyang pulutin ang lahat ng mga nagkalat na gamit sa pinakamabilis na paraan. Isinilid muli sa bag na itinuring niyang sa kanya na. Tumulong na rin ang kanyang ka-tandem. Kinuha mula sa likod ang nakatagong kartong may nakasulat na mga katagang nag-sasabing huwag tularan. Ipinatong sa naghihingalong babae.

Naglakad ang dalawa palayo at nakisabay sa nahihimbing na kalsada. Mahaba pa ang gabi. Hawak pa rin ng isa ang baril. Nakatingin sa nauunang kasama. Napapaisip. Tat-long bagay ang umiikot sa kanyang isipan:

May isa pang karton na nakaipit sa kanyang likod. Nagmahal na ang bentahan ng droga. Isa lang sa kanila ang dapat magmay-ari ng pera.

guhit ni Patricia Ramos

COLANGCO LANG PO’TMGA COLANGCO LANGISTA:Musikal na Sagap sa Problema sa Iligal na Droga at Kriminalidad

Dehins poppish, kundi pop na pop ang Akala Mo Lang Yon, kanta ni Herbert Col-angco, alyas Ampang, sintensyadong kriminal na sangkot sa mga krimeng bank rob-bery (Fernandez, GMA News online, 2014), paglaganap ng iligal na droga sa ilalim ng proteksyon ni retired Deputy Director General Marcelo Garbo Jr. (Mayol, PDI, 2016). Ayon sa iba pang ulat, pumatay din si Colangco ng mga biktima ng gang nila sa robbery. Ang “Kinabukasan”, napakapositibong pamagat ng album niyang nilabas ng Ivory Music, naging gold na. Ibig sabihin bumenta na nang 15,000 at mahigit na kopya ayon sa sertipiko ng autentikasyon ng Philippine Association of the Record Industry, Inc. (PARI, inc.) mula ulat ng GMA News.

Hello, FILSCAP! myembro na ba si Colangco? Kung ‘di pa, e, rekrutin na.

Bago hinayag ni Presidente Meyor Rodrigo Roa Duterte ang koneksyon nina Colan-gco at retiradong Hen. Garbo, kaugnay ng diskarte ng sindikatong toka sa iligal na droga, may ilang beses na ring nabalita na parang walang rehas at bakod ang Bilibid sa Muntinlupa sa kriminal na ito. Nakapag-shopping sa Alabang Town Center habang nakakulong. Ganun kalakas ang impluwensyang kumaladkad kay Colangco. Isama pa ang bisa ng musika, hindi nakapagtatakang sumigasig ang isang Maxx Ja On para iko-ber ang Akala Mo Lang Yon, sa soprano sax (MJ A, YouTube, June 19, 2014). Ayos, a, birtdey pa ni Dr. Jose Rizal ang pagkakapaskil. Colangco at MJ, mga pag-asa kayo ng bayan? Bagamat inaangat ng musika, popular na kultura at midya sa “kasikatan” ang kriminal, gaya ni Colangco, nahahatak naman pababa ang pamantayan para sa isang bayani.

Hindi na bago ang mga pop singer na adik. Si Eddie Pregrina (SLN), sumikat noong dekada 60. Ang nadedz na ring si Didith Reyes, noong dekada 70. At iba pang popper na musiko. Dati, sa mga rocker lang naia-attribute ang kaadikan sa droga. At kada-lasan pa ngang binabansagan ang rock music bilang musika ng demonyo. Ngayon, narito ang isang sintensyadong kriminal, mahusay sa musikang pop. Idolong idolo pa ng mahihilig sa ganitong genre na halatang niresaykel na tono ng koro ng Pusong Bato, hindi shabu.

Pormula ng mga prodyuser ang pagresaykel, o paggamit ng melodic pattern na kumita na (CCP 1994, 197). Dagdag pa ang payola upang patugtugin nang regular sa istasyon ng radyo. Karaniwang nagsusuhol ang mga prodyuser para sa mga DJ, station manager broadcast media. Ayon sa pag-aaral ng CCP, ang ganitong mga tono nakatuon sa mga probinsya. Isang taktikang pangmerkado, tukoy ang panlasa ng mga tagatangkilik na karaniwang elementari lamang ang tinapos na pag-aaral.

Kapag tiningnan pati ang liriks ng Akala…, ang galing! Iyon bang parang pinasikat ng dating miskalamismis na konseptong “don’t judge my brother, he’s not a book”. Naka-kakumbinsi mga kapatid, pramis. Pero syempre, kapag itinugma na ang aral ng perso-na sa komposisyon ng popper na si Colangco, sa hinantungan ng sariling buhay niya, bilang idolong kriminal, nakupo, hindi lang sutil. Mahihiya pati si Johnny Cash, sabi nga ng matatanda, “patawarin tayo ng kanyang kaluluwa, panginoon”. Mang Johnny, ayos ba tayo dyan sa, “O… langit saan ka naroroon?” Tirada o tsika ni Mike Hanopol noong Juan de la Cruz Band pa sila nila Joey Smith at Wally Gonzales.

Hindi sablay sabihing may naipataw na panlipunang proseso na tumimo kay Colangco galing kultura ng kunsinting pinamamayagpag ng tira-tirang mga galamay ng diktador Marcos at Unang Ginang Imelda sa “pagbabagong lipunan”. Bahagi ng pagkatao ni Colangco ang nilikhang persona sa liriks ng kanta. Ang pagkatao at personang gaya ng mayroon si Colangco pinadulas at nalehitimisa dahil sa musikang pop, at ng mga koneksyon niya sa Philippine National Police, Department of Justice, Bilibid, Ivory Music, PARI, networks ng midya, kung alin pang pribadong mga institusyon at in-dibidwal na kakalakaran niya.

Mauugat ito bilang epekto ng paggamit ni Marcos sa musika at mga musikong pinag-sulong niya ng ideolohiya ng Bagong Lipunan noong pagpataw niya ng batas mili-tar, Setyembre 21, 1972, at sumikat ang mga uri ng musikang pop, klasikal, at awit protesta noong 1972 hanggang 1986 (Navarro 2014). Sa pamamagitan ng mga insti-tusyong Metro Manila Pop Music Foundation, at iba pang mga proyektong disenyo ng pangmag-asawang diktadura. Pero kinapos yata ng “Wow Man, Tol, Dre, Dude, Marz Sound Trip Foundation” si Althusser, base sa pagkaluklok kay Colangco bilang idolong kriminal na popper.

Hindi porke “pambansang punk” ang tingin kay Pres. Duterte, punk rock talaga ang genre na hilig niya. Lalong hindi reggae at rasta, man. Pinatunayan na ito ng pahayag niya ng appointment kay Freddie Aguilar, isang folksinger, sa isang pwesto sa National Commission on Culture and the Arts. Gayon man, wala naman sigurong iba pang konek ang pagiging punk, pop at folk na hilig na musika ng mga personalidad na mga binanggit, maliban sa pareparehong mga uri ng musika ang tatlong kategoryang ito.

Pero sa partikular, anong klaseng saloobin mayroon ang sintensyadong kriminal? Gusto kong imungkahi ngayon sa Ivory Records, na gawing Colangco Lang Po, ang pamagat ng sunod na album kung gagawa ulit si Mamang Herbert. Mas may mapag-pakumbabang dating kasi ang pamagat na ito. Makakatulong sa repormasyon ng iden-tidad niya habang nasa Bilibid. Baka sakali ring makapaakyat pa sa benta ng album. Makakatulong syempre sa mainstream na industriya ng musika. Makapagbibigay rin ng kahit endong trabaho.

At ang mga mai-inpsire pa niya, tatawaging mga Colangco Langista.

(Weird, dahil noong Hulyo 2016 ko pa ito nasulat, habang ina-update ko sa araw ng palugit, 28 Enero 2017, binalikan ko ang sources sa internet. Nagulat, ako! Hindi na maakses ang artikulo ni Mayol sa PDI, yong YouTube ni Maxx Ja On. Ano kaya dahi-lan? Pero ayan, pinagpasyahan ko na lang na panatilihin).

ABET UMIL

gawa ni Alwin Reamillo mula sa <Paternal Match>

Set in the tumultuous months following the 2016 Elections, this short story explores the themes of guilt, responsibility, and shame that were experienced by those who abstained from voting, as well as examines the tension between the fields of law and medicine as regards free will, punishment, and good and evil.

Rodrigo Duterte vowed to tame the drug menace within six months or sooner if he became the president. Facebook newsfeeds and television screens thun-dered the same warning: “It’s going to be bloody.” I dismissed the promise as just an-other example of meaningless campaign rhetoric. In the six-year interval between this threat and the victory of Benigno Aquino III in 2010, no one really considered the problem to be that serious or extreme. I watched in disdain how the beast from Davao roared about it behind podiums and over the airwaves. Like his fist-raising supporters, he seemed impervious to reason, a fanatic epitomizing the cause. I congratulated my-self for not wasting my time on his violent outbursts or for registering to vote.

More than four thousand people have been killed since May of last year. The rate was unprecedented. Before the state of the nation address in July, 386 had already died. And yet, I could still not bring myself to care. On the way home from an Ortigas

NOVEMBERgian Carlo B. Velasco

meeting, the best I could muster was a sham indignation, cruelly belied by a sovereign indifference that refused to be masked.

The issue split the country like a steel pipe landing on the skull. Some glo-rified the killings, it’s about time, these garbage, have you seen the pictures of their victims, search the Internet, everything’s there, and the others, are the police even killing just addicts, I heard how in one province, Pangasinan, I think, the police shot a child, a child, goddammit, no older than five years old, listen, I have this neighbor, an incurable Dutertard, kept on praising the killings, this should’ve been done sooner, at least now, we’ve a president with the balls to clean up the crime, stuff like that, until one night, the police brought him to a street in the next town, his son’s bleeding corpse lying on the ground, head, neck, stomach busted, four shots all in all, he asked the po-lice what happened, is this really my son, and the police said nothing, and the father, impossible, he’s not an addict, you killed the wrong guy, should’ve been more careful, I don’t know what happened next, the old man kept to himself after that, nobody could get him to watch Eat Bulaga or leave his room, not even to bet on his lucky numbers in the lotto.

I sought the opinion of law school students, professors, and administrators, but their response was equivocal. Expectedly, a number condemned the human rights abuses, the contravention of the right to due process, adequate legal assistance, and so on. Others invoked the presumption of regularity in favor of the state, consider, if the records made by those who attended the crime scene showed how the victims died because they resisted arrest, explain to me why the police should still be lynched, the thing is, they kill only as a last resort, if it can’t be helped, don’t look at me that way, when the shit storm starts, it’ll be their necks you’ll see rolling.

None of these seem to matter now, I once said, my coffee leaving a sour aftertaste. Everybody’s dying.

On the contrary, they do matter. In fact, they matter a lot.

I admire your faith.

I meant no offense, Richard. I wasn’t offended.

Several anti-drug abuse laws have already been passed since the last century: R.A. No. 6969 (1990), R.A. No. 6675 (1998), R.A. No. 9165 (2002), and R.A. No. 9502 (2008). It was startling to discover how they do impose death as a penalty but only for serious violations and after the conduct of a fair trial.

A medical perspective might prove more enlightening. A drug addict, according to a former classmate, is someone who doesn’t need a cure because, in the first place, he’s not broken or sick. What he needs, instead, is support.

Attention.

guhit ni Lando Cusi

Care.

Hope.

I shrugged my shoulders.

That sounds a bit naïve. Don’t be cynical.

Then don’t be melodramatic. These “people” — they’re rapists, killers, and God knows what else.

That doesn’t mean they can’t be other things.

They can be reformed.

Rehabilitated.

Deserve a second shot at life.

They lost that chance. How else do you think things got this far? Because they’re the problem, the only way it can be solved is if they’re gotten rid of. That’s not hard to follow.

The electric fan whirred in the dark.

When does a man cease to be a man for you?

When he turns into a beast. A danger to society.

But who gave the government the power to discriminate? Isn’t it just made up of other men too? So what you really have is just one man judging another?

The government can’t fold its arms while these “people” continue to threaten us, threaten me. It can’t wait for miracles. That’d be suicide.

No one ever said the solution had to be miraculous.

The cold of the night weighed heavily on my chest. You expect too much from them. Even when they deserve to die. That’s the problem.

No one deserves to die; that’s why there’s no death penalty.

So no one should act. Everyone should just wait and let the inner goodness of human nature run its course and take over. Bravo. That’s very realistic.

I don’t understand. Where’s this rage coming from? What are you turning into?

I believe in — responsibility. For our acts. In all circumstances. Why do you overestimate your intellect, your free will? Sometimes, people

can’t help but do what they do. Freud, Jung, Lacan — they discovered the subconscious more than a century ago, for crying out loud. Who’ll benefit from this kind of ruthless-ness? Do I even want to know? The addict’s to blame. I blame him. Stop. Because he could have acted better, even if it meant going against his nature. Or perhaps, exactly because of that. Between the abyss that separates innocence from guilt, he’s compelled to make a choice: Jump or stay put. If he goes for it, then he’s a criminal. If he doesn’t, then good for him. Just because the situation rips his conscience apart doesn’t mean he should be freed from the ensuing liability should it turn out that he made the wrong one. He must choose; that’s the rule. Perdition or salvation, triumph or shame. No in-betweens, everything in wholesale. That’s why the addict is to blame. That’s why for this entire mess, Duterte and only Duterte is to blame.

Silence.

But how about the heartless ones who stranded him before the abyss in the first place? Shouldn’t you consider them criminals too for enabling the crime?

I rubbed my eyes. Hot tears flowed.

TEN YEARS AFTER TOKHANG:OPTIONS FOR TRANSITIONAL JUSTICE AND RECONCILIATION

Ica Fernandez

Consider this a work of speculative fiction.

It is 2032, ten years after Rodrigo Roa Duterte successfully ends his term as president, and with it, the lives of the estimated 4-5 million “drug personalities” in the Philippines. A Marcos or two may have succeeded him as head of state. Maybe not. But somehow, conditions have made it so that the People of the Philippines are calling out for “transitional justice and reconciliation,” a term first bandied about in the wake of Martial Law, and later popularized as part of the convoluted Bangsamoro peace process.

The United Nations—Tatay Digong’s favorite international body—defines transitional justice as the “full range of processes and mechanisms associated with a society’s attempt to come to terms with a legacy of large-scale abuses committed in the past, in order to achieve accountability, serve justice, and achieve reconciliation.” Its origins root in the post-WWII Nuremberg Trials that prosecuted Nazi and Japanese soldiers; the trials of military juntas in Argentina and Greece in the 1970s and 80s; and the democratization processes of the 90s, including the post-apartheid truth commission in South Africa.

The word “abuses” remains hotly contested, of course, triggering accusations of bias from all sides. But on a more concrete level, it asks two questions. First, what makes people deeply hurt and angry? And second, what will it take to address that hurt and anger?

These questions become relevant because despite overwhelming popular approval, particularly from men and the working class; not to mention then-Justice Secretary Aguirre’s assertion that the President could not be charged in the International Criminal Court for crimes against humanity because “criminals are not humanity,”—by 2032 it reaches a point that the droves of dead and orphaned could no longer be ignored.

ICA FERNANDEZ

guhit ni Michelle Garcia

‘Tokhang’ bodycount

By January 2017, barely six months after the start of the Duterte Administration, the PNP’s Anti-Illegal Drugs Campaign Plan Oplan Double Barrel and its components of “Tokhang” (shorthand for toktok-hangyo, or “knock-and-plead”) and “Project HVT/LVT” (high-value targets/low-value targets) bore fruit of almost seven thousand deaths, a number that grew with the waxing and waning of the moons.

Arguably, extrajudicial killings and human rights violations were not limited to the Duterte Administration, having been a regular occurrence since Martial Law and even after the nominal restoration of democracy in 1986. But the time they were done, the Tokhang bodycount was numerically comparable (by the President’s own estimation) to the Holocaust of six million Jews. It outstripped the Khmer Rouge’s genocide of 1.7 to 2.5 million, Rwanda’s 800,000 corpses, not to mention the estimated 3,240 deaths under the Marcos dictatorship (not counting the higher casualties of the war in Mindanao), and the paltry seventy-five-thousand-odd that claimed reparations under the beleaguered Martial Law Human Rights Victims Claims Board.

And then there were orphans. Young men and women now, some roving in packs, some turning to criminality and drugs, others far worse. Of course, there were never any official admissions of criminal culpability (save for the President’s sporadic televised statements of throwing criminals off helicopters and such), but it was enough. If one digs into the archives, one could recall the early gestures.

As early as December 2016, then-police chief Ronald “Bato” dela Rosa wore a cheap Santa suit and gave out toys to a crowd of children whose parents were affected by the war on drugs. After handing out plastic cars and stuffed animals in a supermall in Ortigas, De la Rosa was interviewed saying, “Since most of these children ay namatayan ng parents, ng father dahil sa ating ongoing war on drugs, we want to compensate this loss, their sadness with somehow little feeling of happiness…” Similarly, ex-Senator Panfilo “Ping” Lacson, former police chief and no stranger to extrajudicial killing allegations himself, also called on the President to compensate the orphans of the drug war by providing burial assistance and scholarships.

It took more than ten years and not a few vengeance killings, maimings, and bombings after Tatay Digong for people to admit (and not retract) that maybe, they were in the wrong, and maybe, some healing was truly in order.

Angry orphans

By this time, the 140-million citizens of the Philippines are haunted by a generation of angry children whose formative images were of their fathers, mothers, siblings being gunned down by police operatives or bonnet-clad “riding-in-tandem” motorcycle vigilantes, their death shrouds nothing more than packing tape and

a piece of cardboard proclaiming their status as pushers or users, and therefore, expendable. Collateral damage. High-profile drug lords walked, scot-free.

At first they were poor, and therefore invisible and silent. And then even the middle class started to bleed…

So given those conditions, what could a transitional justice program for Tokhang victims, particularly for orphaned children and youth, possibly look like?

Alternatively formulated as dealing with the past or “restorative justice,” the power of transitional justice and reconciliation lies in the radical transformations that are possible in moments of instability and flux. Changes that, if done right, can promote social integration and trust, strengthen institutions, and enable the participation of citizens who have been excluded and marginalized.

Indigenous forms of restorative justice exist: blood payments, diyya, rituals, peace pacts, particularly for warring between tribes and clans. However, Western constructs of transitional justice and reconciliation become relevant due to the sins of an equally Western construct: the modern Nation-State.

Dealing with wounds of the past

Thus, despite Duterte loyalists’ stance that the ICC and the UN have no jurisdiction over domestic affairs of the Philippines—and why didn’t they investigate the Americans over Iraq, those fucking hypocrites—healing the wounds of the drug war had to be a domestic priority in the year 2032. Not with 5% of the population killed by the State, at least 20-30% directly or indirectly affected, as victims or as perpetrators.

International experience suggests that any serious transitional justice effort should be dealt with holistically and around four inseparable rights: the right to know; the right to justice; the right to reparations; and the right to non-repetition.

The assumption being that those affected do have rights, and these programs do not mean that forgiveness could be bought. Reconciliation is not a substitute for justice, as the revenge killings done with little more than icepicks and barbecue sticks would attest.

Operationally, this means:

• Information. Securing accurate and comprehensive information on the numbers of people killed, widowed, orphaned, injured, disabled, abducted, disappeared under Tokhang and related policies, including those who suffered the stigma of being forced to “surrender.”

• Acknowledgment. Formally acknowledging the pain and suffering caused to victims and their families, though public apologies, monuments, symbolic acts, and treating them with dignity and respect. There must be an admission that the war on drugs has harmed more children and families than it has helped, and therefore institutions and policymakers have a deep moral responsibility to help those ravaged by the killings.

• Reparations. Securing resources to provide appropriate forms of reparations depending on type of loss and trauma incurred, but focusing on vulnerable children, widows, and elderly. Options include direct cash payments, scholarships, jobs and sustainable livelihood. Just compensation for property rights violations, especially towards the bloody end, when more than a few things burned down. Reimbursing the high costs of burial that less-than-solvent families had to pay for, their loved ones’ corpses held hostage. As the discourse evolves to the legalization of marijuana, models for study include those that allocate medical dispensary permits to communities that were disproportionately targeted. Small comforts, but a powerful economic and political signal.

• Policy reform. Dealing with structural problems associated with the drug war, and putting in policies and programs that ensure that the killings never happen again. This can include investing in rehabilitation, medical assistance, and counselling. Studies on decriminalization of soft drugs. Targeted support for the socially-excluded that make up the bulk of Tokhang’s dead. Addressing impunity. Security sector reform. Locking in resources to carry out comprehensive programs that are gender-sensitive and inclusive in nature, covering both State and non-State actors.

• Education and memorialization. The large-scale release of reports, films, radio programs, public art, and other knowledge and education products in local/regional languages.

• Building cases against the direct killers and those responsible for ordering the deaths of the victims, through prosecutions or criminal trials. The responsible body this should be empowered to conduct public hearings, secure testimony, and protect the identity of witnesses, ensuring that culpable individuals are investigated, judged, and sanctioned in a judicial process by a competent tribunal. Although Tatay Digong spoke of granting amnesty to policemen involved in the executions (“Shoot him and I’ll give you a medal”), no blanket amnesty was granted (surprise!), the growing prevalence of revenge crimes make these judicial process necessary, especially as Tokhang’s children grow older and more vengeful.

Ad nauseam.

One might argue that transitional justice in a post-truth world is a pipe dream, as the Philippines has had its own share of attempts. There were two separate commissions created after the Martial Law era, one to pursue accountability for large-scale corruption (tracking down x billion in ill-gotten wealth across x countries), and another to pursue accountability for human rights.

The younger Aquino attempted to create three bodies: one to investigate corruption under Gloria Macapagal Arroyo (declared unconstitutional by the Supreme Court); one under the peace agreement with the Moro Islamic Liberation Front; and a Claims Board under the Human Rights Victims Reparations Act of 2013. One could say that these institutions were top-down, technocratic, and did not fully capitalize on existing cultural mechanisms despite their best efforts, and so had limited traction on the ground. Perhaps the right approach has yet to be found.

Nevertheless, there must be spaces for dealing with crimes and wounds that are not writ in the language of violence (as in putang ina obosen na ang mga hinayupak na yan, hinayupak being either the State, or the killers, or the original drug addicts and pushers themselves, as you choose) but instead, can give a chance for something a little more fair.

In that sense, we hapless mortals are bound to enter into more cycles of violence and trauma until the sun winks out. But for as long as society sees value in acknowledging the worth of a life, and the pain and suffering of communities when such lives are snuffed out, regardless of socio-economic status, drug use history, or creed, then perhaps there is space for things as transitional justice.

###

gawa ni Andrew Florentino

stills

mul

a sa

isan

g per

form

ance

ni E

gor A

ya

gawa ni Emen Batocabe