Poglavlje 1 Razvoj spediterske delatnosti DR

Špedicija i agencijsko poslovanje POGLAVLJE 1. Razvoj špediterske delatnosti Strana 1 od 22

Doc. dr Milorad Kilibarda,dipl. inž. Saobraćajni fakultet u Beogradu – Odsek za logistiku

1. RAZVOJ ŠPEDITERSKE DELATNOSTI 1.1. MESTO I PRIVREDNA ULOGA ŠPEDICIJE Reč špedicija potiče od latinske reči "EXPEDIRE", što u bukvalnom prevodu znači "odrešiti", "urediti", dok se u praktičnoj primeni prevodi kao "otpremiti" ili "poslati". U različitim govornim područjima postoje različiti nazivi za špeditersku delatnost, kao što su (Slika 1.1):

Slika 1.1 Pojam špedicije u različitim govornim područjima

U srpskom govornom području odomaćeni su pojmovi "špedicija" i "špediter". Međutim, u stručnoj literaturi, a naročito praksi različito se tumači i definiše špediterska delatnost. Različite definicje su posledica kompleksnosti špediterskih poslova, ali i različitog obrazovanja pojedinih autora, različitog naučno-stručnog pristupa, kao i nepreciznog prevođenja i korišćenja stranih pojmova i definicija. U postojećoj literaturi i praksi špedicija se često definiše kao spoljno-trgovinska delatnost ili samostalna (specijalizovana) privredna delanost, koja se bavi organizacijom otpreme i dopreme robe u međunarodnoj robnoj razmeni. I pored određenih razlika, sva tumačenja jasno ukazuju da su špediterski poslovi isključivo vezani za organizaciju robnih tokova (najčešće međunarodnih), iz čega se jasno može zaključiti da se radi o čistoj logističkoj delatnosti. To što se špedicija poistovećuje sa spoljnom trgovinom, posledica je činjenice da je nastala iz potrebe međunarodne robne razmene i da čini nezaobilazni faktor u toj razmeni. U svetu se preko 95% ukupne međunarodne trgovine (međunarodnih robnih tokova) realizuje preko špediterskih kompanija i drugih logističkih provajdera. Robni i transportni tokovi se realizuju između različitih kontinenata, regiona i područja, što značajno komplikuje logističke zadatke i aktivnosti. Da bi uspešno odgovorili na kompleksne i stroge zahteve tržišta, špedicija svoje poslove i zadatke mora bazirati na osnovnim logističkim principima. Sasvim je pogrešno špediciju vezivati isključivo za carinske formalnosti i pripremu papirologije, što se još uvek može čuti u našoj praksi.

Engleski: FORWARDING AGENT FREIGHT FORWARDING

Nemački: SPEDITION SPEDITEUR

Francuski: EXPEDITIONNAIRE COMMISSIONNIEREARE- EXPEDITEUR

Italijanski : SPEDIZIONERE SPEDIZIONE

EXPEDIRE

Otpremiti, Poslati

Isporučiti



1.1.2. ULOGA ŠPEDICIJE U MEĐUNARODNIM ROBNIM TOKOVIMA Špedicija je logistička delatnost u sferi planiranja, oblikovanja, organizacije i realizacije robnih tokova i logističkih lanaca (Slika 1.2). Špediter je organizator i realizator procesa otpreme i isporuke robe od pošiljaoca do krajnjeg primaoca. Pogrešna su ranija tumačenja da je špediter samo posrednik u transportu i da se isključivo bavi organizovanjem otpreme i dopreme robe, ali ne i samom realizacijom tih logističkih procesa. Savremena špedicija teži da pruža kompletnu i kvalitetnu logističku uslugu sa ciljem da otpremi i isporuči robu po najpovoljnijim uslovima za korisnika (max kvalitet usluge, prihvatljiva cena), odnosno da u potpunosti zadovolji potrebe, zahteve i očekivanja korisnika. To je moguće postići uz punu saradnju i kooperaciju sa različitim nosiocima logističkih usluga i drugim brojnim učesnicima u međunarodnim robnim tokovima. (Slika 1.3)

Slika 1.2. Organizacija otpreme i isporuke robe u međunardnim robnim tokovima

Špedicija, kao savremeni logistički provajder, je jedna od najvažnijih karika u logističkom lancu, koja integriše, koordinira i povezuje različite učesnike kao što su: pošiljalac i primalac robe, transporteri (vozari) različitih vidova transporta, skladišno pretovarni sistemi, robni terminali, logistički centri, osiguravajuća društva, carina, inspekcijske službe, državna administracija i dr. Zbog toga se često za špeditera kaže da je “arhitekta” logističkog lanca. Špedicija, kao logistička delatnost nalazi se u preseku različitih privrednih i poslovnih disciplina: organizacije, tehnologije, ekonomije, spoljne trgovine, prava, marketinga, menadžmenta, osiguranja, carinskog poslovanja, finansija i dr. Za uspešno bavljenje špediterskim poslovima, neophodna su različita multidisciplinarna znanja. Špediter mora da poznaje organizaciju, tehnologiju i sve relevantne performanse pojedinih vidova transporta, robnih terminala, logističkih centara, skladišnih, pretovarnih i drugih logističkih sistema, ali i organizaciju i tehnologiju rada u trgovini (posebno spoljnoj), carini, osiguranju, finansijama i bankarstvu, državnoj administraciji, pravnoj regulativi, inspekcijskim službama, itd.

Pošiljalac, izvoznik

Uvoznik, primalac



Slika 1.3. Učesnici u međunarodnim robnim tokovima

1.1.3. NASTANAK I RAZVOJ ŠPEDITERSKE DELATNOSTI Prapočetci špediterske delatnosti pojavljuju se vrlo rano i vezani su za početke međunarodne robne razmene. Tadašnji trgovci bili su izloženi stalnim napadima i pljačkama na svojim dugim putovanjima po bespućima Evrope i Azije, te su bili primorani da se udružuju i prevoze robu u karavanima sa oružanom pratnjom. Tako se organizatori prevoza robe u karavanima mogu smatrati pretečama današnjih špeditera. Koristeći stečena iskustva sa tih putovanja i poznavajući transportne prilike i puteve, oni sve više proširuju svoj posao objedinjujući pošiljke više trgovaca. Prepuštajući brigu o organizaciji transporta drugima, trgovci su se počeli intenzivnije baviti kupovinom i prodajom proizvoda. Vrlo rano se pojavila preteča današnjeg transportnog dokumenta (tovarnog lista), koji je u to vreme imao primitivan oblik. To je bio komad kože na kome bi se iscrtao oblik nekog ornamenta ili parče drveta na kome su se pravili zaseci (raboš). Prilikom dogovora kupca i prodavca, kupac bi odmah sa sobom nosio jednu polovinu kože ili raboša, dok bi prodavac drugi deo uručio vođi karavana, koji bi ga zajedno sa robom uručivao kupcu kao dokaz da je dovezao ugovorenu robu. Sam nastanak špediterske delatnosti vezuje se za XIII vek i prosperitet Venecije i Mletačke republike. Tadašnji mletački trgovci su robu, koja je dolazila pomorskim transportom u Veneciju, otpremali u alpske i prekoalpske države. Pri tome su koristili posrednike koji su brinuli o bezbednom i stručnom prevozu robe, teškim i opasnim transportnim putevima. Na odredištima posrednici su robu predavali uz pisanu priznanicu od strane primaoca. Ta priznanica se smatra prvim transportnim dokumentom. Posrednici su morali da poznaju transportne puteve (u teškim planinskim predelima), opasnosti na putevima (česte pljačke karavana), karakteristike same robe, fiskale i takse koje su pojedine države propisivale za prelaz preko njihovih teritorija.

Bank Špediter (Agenti)

Državna uprava Pošiljalac

Carina

Transporteri Terminali

Inspekcija

Osiguranje

Primalac

Bank Špediter (Agenti)

Državna uprava Pošiljalac

Carina

Transporteri Terminali

Inspekcija

Osiguranje

Primalac



Sa porastom međunarodne robne razmene rasli su i zahtevi za međunarodnom špedicijom. Od špedicije se tražilo da organizuje robne tokove između evropskog i drugih novootkrivenih kontinenata, čime špedicija dobija širi međunarodni značaj i karakter. Danas su to globalne špediterske kompanije i savremeni logistički provajderi. Za razvoj špediterske delatnosti kod nas karakteristična su tri vremenska razdoblja, što je prikazano na slici 1.4.

Slika 1.4. Razvoj špediterkse delatnosti kod nas

1.2. STRUKTURA ŠPEDITERSKIH FUNKCIJA, POSLOVA I ZADATAKA 1.2.1. PRIVREDNE FUNKCIJE ŠPEDICIJE Privredne funkcije, (Slika 1.5) i zadaci špedicije mogu se raščlanjivati i struktuirati sa različitih stanovišta. Međutim, većina autora, kao osnovne privredne funkcije špedicije navodi: prostornu, vremensku, kvantitativnu, kvalitativnu, kreditnu i marketing funkciju. Prostorna funkcija špedicije, sastoji se u savlađivanju geografske udaljenosti između proizvođača i potrošača dobara. Istorijski gledano, zahtevi za savlađivanjem prostornih razlika, pojavili su se čime je došlo da razdvajanja mesta proizvodnje i mesta potrošnje proizvoda. Međutim, kompleksnost ovih zadataka rasla je sa razvojem i globalizacijom svetske privrede i stvaranjem jedinstvenih tržišta. Danas kada se proizvodi prave na jednom kraju sveta, a distribuiraju i troše na sasvim drugim delovima i regionima, špedicija i logistika predstavljaju ključni faktor međunarodnog poslovanja. Opravdano se smatra da je prostorna integracija putem logistike osnovni faktor svetske tržišne i privredne integracije. Prostorna funkcija špedicije ne podrazumeva bukvalno savlađivanje rastojanja između mesta proizvodnje i mesta potrošnje, nego čitav niz poslova i zadataka vezanih za

Pre 1941 godine privatne kompanije, filijale stranih špedicija, mala i usitnjena preduzeća

Od 1945 do 1990 godine

državna i društvena preduzeća, veća špediterska preduzeća

Posle 1990 godine velki broj malih preduzeća privatnog i mešovitog vlasništva



organizaciju: transporta, pretovara i skladištenja robe, pripremu dokumentacije, osiguranja, carinskog i inspekcijskog pregleda robe i dr. Navedeni poslovi obično se realizuju na različitim kontinentima, regionima i državama, kroz koje se odvijaju međunarodni robni tokovi. Vremenska funkcija špedicije sastoji se u savlađivanju vremenske razlike između proizvodnje i potrošnje dobara. Ova funkcija je vrlo tesno povezana sa prostornom funkcijom u jednom robnom toku. U praksi se retko dešava da proizvedena roba direktno, po završetku proizvodnje, bude isporučena krajnjem potrošaču. Najčešće se proizvodi kupuju (međunarodna i nacionala trgovina), otpremaju i transportuju (međunarodni i nacionalni špediteri i vozari), skladište (javna, carinska, konsignaciona skladišta, slobodne i carnske zone) i odatle ponovo otpremaju i isporučuju na tržište (prodaja, potrošnja). Špediter vremensku funkciju ostvaruje kroz niz raznovrsnih poslova vezanih za skladištenje robe, odnosno organizaciju i realizaciju procesa prijema, utovara, istovara i pretovara robe, uskladištenja, čuvanja, iskladištenja robe. U okviru ove funkcije tj. za vreme čuvanja (mirovanja) robe, često se obavlja i čitav niz drugih poslova vezanih za: pakovanje (formiranje i rasformiranje tovarnih i logističkih jedinica), prepakivanje, sortiranje, obeležavanje i etiketiranje, doradu, montažu proizvoda i dr. Takođe, vrlo često se za vreme mirovanja robe sprovode određene carinske procedure, inspekcijski pregledi, uzimaju uzorci, sprovodi kvalitativna i kvantitativna kontrola robe. Kroz sistem skladištenja robe i držanje zaliha, špedicija značajno doprinosi usklađivanju ponude i potražnje na nacionalnom i međunarodnom tržištu. Kvantitativna funkcija špedicije sastoji se u ostvarenju određenih obima robnih tokova u međunarodnoj trgovini, čime se značajno snižavaju logistički troškovi i stvaraju pretpostavke za primenu savremenih tehnologija intermodalnog transporta. Špediteri, kroz sabiranje logističkih zahteva u prostoru i vremenu, obezbeđuju ekonomičnije odvijanje robnih tokova. Tipičan primer za to je organizacija zbirnog transporta.

LOGISTIČKI TOKOVI

TRŽIŠTE NABAVKE

LOGISTIČKA MREŽA

TRŽIŠTE PRODAJE

Vremenska funkcija špedicije

Kvantitativna funkcija špedicije

Kvalitativna funkcija špedicije

Marketing funkcija špedicije

Kreditna funkcija špedicije

Prostorna funkcija špedicije

Slika 1.5. Privredne funkcije špedicije



Kvalitativna funkcija špedicije je direktno vezana za unapređenje kvaliteta logističke usluge u međunarodnim robnim tokovima. Osnovni cilj špedicije je da organizuje i realizuje robne tokove po najpovoljnijim uslovima za korisnika, čime se obezbeđuju visok stepen satisfakcije i lojalnost korisnika. Kreditna funkcija špedicije je u principu sekundarne prirode. Proističe iz špediterove osobine da je lice od poverenja. Špediter najčešće kreditira korisnika kroz unapred plaćanje (za korisnika) logističkih troškova, carinskih dažbina, premija osiguranja i drugih pratećih troškova. U praksi je čest slučaj da špediteri ove iste kredite uzimaju od transportera. Marketing funkcija se sastoji u istraživanju logističkih tržišta i promociji špediterskih i logističkih usluga. Špediteri su u direktnom kontaktu sa korisnicima na tržištu, te su markentiške i promotivne aktivnosti vrlo bitne, ne samo za špediciju već i za sve druge učesnike u poslu (transportere, logističke centre, robne terminale, skladišne i pretovarne sisteme, i dr.). 1.2.2. STRUKTURA ŠPEDITERSKIH POSLOVA Sa stanovišta prirode, kompleksnosti i zastupljenosti špediterski poslovi i zadaci se mogu generalno podeliti na: � Osnovne poslove, koji se redovno pojavljuju pri organizaciji i realizaciji robnih i

transportnih tokova. To su poslovi vezani za procese ugovaranja, organizacije, realizacije i kontrole logističkih i pratećih procesa u međunarodnim robnim tokovima.

� Specijalne poslove, koji se pojavljuju kao rezultat specifičnih zahteva korisnika, a koji

proizilaze iz određenih karakteristika robnog toka ili različitih modaliteta međunarodnog poslovanja, trgovine, špedicije i transporta.

1.2.2.1. OSNOVNI POSLOVI ŠPEDICIJE Struktura osnovnih špediterskih poslova u međunarodnim robnim tokovima data je šematski na slici 1.6, i obuhvata sledeće grupe poslova: 1) Savetodavni poslovi:

• stručni saveti i učestvovanje u pregovorima radi zaključenja ugovora o prodaji u međunarodnoj trgovini, posebno u delu vezanom za ugovaranje međunarodnih uslova isporuke robe.

• informisanje korisnika – informacije vezane za transportno tehnološke, zakonske, ekološke i druge mogućnosti i uslove dopreme ili otpreme robe na različitim tržištima i transportnim pravcima. Isto tako špediteri svojim korisnicima mogu dati vrlo dragocene informacije vezane za troškovnu (cenovnu), vremensku i kvalitativnu komponentu isporuke robe. Ove informacije su od izuzetne koristi kupcu i prodavcu, pri donošenju odluke o kupovini proizvoda.



Slika 1.6. Struktura osnovnih špediterskih poslova u međunarodnim robnim tokovima

2) Marketing poslovi

• istraživanje logističkih tržišta, • promocija logističkih usluga, • održavanje kontakata sa korisnicima i upravljanje odnosima sa korisnicima

3) Komercijalni poslovi

• prodaja logističkih usluga, • izrada i davanje špediterskih i logističkih ponuda.

4) Formiranje cena logističkih usluga (tarifni poslovi)

• kalkulacija cena transporta, skladištenja, pretovara, pakovanja i drugih logističkih usluga vezanih za otpremu i isporuku robe

• kalkulacija logističkih troškova, odnosno troškova carinskih i inspekcijskih pregleda, osiguranja i dr.



5) Izrada instradicije Izbor transportnog puta, vida i tehnologije transporta, transportnog sredstva, načina i vremena otpreme i isporuke robe, i dr. 6) Ugovaranje poslova i zaključivanje ugovora o:

• transportu robe, • pretovaru (utovaru, istovaru) robe, • skladištenju (uskladištenju, iskladištenju) robe, • pakovanju (prepakivanju) robe, • formiranju i rasformiranju logističkih jedinica, • transportnom osiguranju, • inspekcijskom pregledu robe, itd.

7) Priprema potrebnih dokumenata Pribavljanje, popunjavanje, kontrola i ispostavljanje:

• transportnih dokumenata, • špediterskih dokumenata, • komercijalno trgovačkih dokumenata, • carinskih dokumenata, • inspekcijskih dokumenata, • dokumenata osiguranja, • bankarskih dokumenata, • itd.

8) Organizacija otpreme i isporuke robe

• prihvat i preuzimanje robe radi otpreme, • skladištenje i čuvanje robe, • pretovar i rukovanje robom u različitim fazama logističkog lanca, • otprema robe različitim vidovima i tehnologijama transporta, • isporuka robe na odredište, • predaja robe krajnjem korisniku, • organizacija zbirnog transporta robe, • organizacija sabirno distributivnog transporta, • organizacija daljinskog transporta robe u uvozu, izvozu u tranzitu, • itd.

9) Carinsko posredovanje Zastupanje korisnika pred carinskim organima u carinskom postupku:

• podnošenje carinske i druge potrebne dokumentacije, • carinski pregled dokumenata i robe, • obračun i plaćanje uvoznih carinskih dažbina i pratećih troškova.



10) Inspekcijski pregled robe Podnošenje zahteva i učestvovanje u inspekcijskom pregledu robe: sanitarna, veterinarska, fitopatološka, radiološka i druga kontrola. 11) Transportno osiguranje robe Osiguranje robe međunarodnim robnim tokovima i pojedinim vidovima transporta:

• sklapanje ugovora o osiguranju, • pribavljanje dokumenata osiguranja, • podnošenje odštetnog zahteva, • konstatacija i likvidacija štete,

12) Finansijski poslovi • međunarodno plaćanje, • finansijske transakcije i poslovanje. • obračun, izdavanje i naplata računa.

1.2.2.2. SPECIJALNI POSLOVI U ŠPEDICIJI Pored poslova koji se skoro redovno pojavljuju u međunarodnim robnim tokovima, špediterske kompanije obavljaju i čitav niz drugih specifičnih poslova, koji se često u literaturi i praksi nazivaju specijalni poslovi špedicije. Zahteve za ovom vrstom špediterskih poslova mogu da generišu različiti faktori i uslovi kao što su:

� različiti modaliteti međunarodne trgovine i spoljnotrgovinskih poslova, � različiti zahtevi u pogledu transformacije robnog toka (prostorna, vremenska,

kvantiativna, kvalitativna), � fizičko-hemijske karakteristike robe u međunarodnim robnim tokovima, � strukturne, prostorne, vremenske i kvalitativne karakteristike međunarodnih

robnih tokova, � transportno-tehnološki, zakonski i ekološki uslovi isporuke robe, � itd.

U zavisnosti od navedenih faktora, pod specijalnim poslovima špedicije najčešće se podrazumevaju sledeći poslovi: - zaključivanje ugovora o merenju i sortiranju robe i obavljanje tih poslova, - obeležavanje i etiketiranje proizvoda, - izdavanje garantnih pisama, - izdavanje špediterskih potvrda i drugih fiata isprava, - uzorkovanje robe (uzimanje uzoraka radi kontrole robe), - zastupanje nalogodavca prema trećim licima,

- ugovorna kontrola kvaliteta i kvantiteta, - doleđivanje, zagrevanje, dozrevanje, dorada robe, - hranjenje i pojenje živih životinja, - sajamski poslovi, - selidbeni poslovi, - konsignacioni poslovi, - lizing poslovi, - kreditiranje nalogodavca, - finansijski poslovi, i dr.



1.2.3. STRUKTURA ŠPEDITERSKIH ZADATAKA Sa stanovišta izvršenja i realizacije špediterske zadatke možemo svrstati u 3 nivoa (Slika 1.7).

Slika 1.7. Špediterski zadaci na različitim nivoima izvršenja

I NIVO →Istraživanje, planiranje i razvoj: • zadaci marketing istraživanja, • zadaci vezani za akviziciju, • zadaci vezani za ugovaranje poslova, • pružanje savetodavnih usluga, • pružanje konsalting usluga, • informisanje,

• zadaci predviđanja prodaje usluga, • zadaci planiranja i razvoja, • projektovanje transportnih lanaca, • zadaci vezani za tarifne poslove, • zadaci vezani za finansije, • zadaci kontrole i analize poslovanja.

II NIVO → Ugovaranje i disponiranje: • izrada ponude špediterskih poslova, • kalkulacija cena usluga, • izrada instradicije, • zaključivanje ugovora o špediciji, • prijem i obrada dispozicije, • pozicioniranje posla, • davanje transportnih uputstava i

instrukcija, • zaključivanje ugovora o: transportu

robe, pakovanju i obeležavanju robe, pretovaru, skladištenju, osiguranju, kvantitativnoj i kvalitativnoj kontroli robe i dr,

• pribavljanje i ispostavljanje transportnih, komercijalnih i pratećih dokumenata,

• carinsko posredovanje, • osiguranje robe, • izdavanje garantnih pisama, • izdavanje špediterskih i drugih

FIATA isprava • zastupanje nalogodavca, • kreditiranje nalogodavca, • informisanje i aviziranje korisnika, • kontrola, obračun troškova i

fakturisanje.

Organizacija i realizacija logističkih procesa i aktivnosti

Menadžment, marketing istraživanje i predviđanje, planiranje i razvoj, kontrola i analiza...

Ponuda i prodaja usluga, kalkulacija cena, instradicija, ugovaranje poslova, priprema dokumenata, posredovanje, osiguranje...

Pakovanje robe, utovar, transport, pretovar, skladištenje, carinski pregled...

Istraživanje, planiranje i

razvoj

Ugovaranje i disponiranje poslova

III Nivo

II Nivo

I Nivo



III NIVO → Organizacija i realizacija logističkih procesa isporuke robe: • pakovanje i ukrupnjavanje logističkih

jedinica, • utovar robe, • transport, • pretovar, • skladištenje, • kvanitativna i kvalitativna kontrola, • inspekcijski pregled robe,

• carinski pregled robe, • uzimanje uzoraka, • sortiranje obeležavanje i

prepakivanje, • doleđivanje, zagrevanje, sušenje,

dozrevanje • i sl.

1.3. STRUKTURA AGENCIJSKIH POSLOVA U TRANSPORTU Agenti u transportu su pravna ili fizička lica, koja su registrovana za obavljanje agencijskih poslova i to u ime i za račun nalogodavca (komitenta, korisnika) ili u svoje ime. Agent obavlja poslove nalogodavca na osnovu posebnog ili opšteg ugovora. Agent zastupa nalogodavca na osnovu opšte ili posebne punomoći i posreduje između nalogodavca i njegovih suugovarača. Agenti u transportu obično obavljaju sledeće grupe poslova:

• pomoć i savetodavne usluge nalogodavcu, • ispitivanje tržišta, poslovi akvizicije i prodaje transportnih, pretovarnih i

skladišnih kapaciteta, • posredovanje pri ugovaranju i zaključivanju ugovora o: prevozu robe i

putnika, iskorišćenju transportnih sredstava, kupoprodaji, popravci i remontu prevoznih sredstava, korišćenju tovarnih jedinica, osiguranju, utovaru, istovaru i pretovaru robe, snabdevanju transportnih sredstava gorivom i potrebnim materijalom, kontroli transportnih sredstava i dr.

• pomoć transporterima, posadi pri prihvatanju i otpremi transportnih sredstava, • pomoć korisnicima pri prihvatu, preuzimanju i otpremi robe, • pomoć putnicima pre početka ili završetka putovanja, • prodaja putničkih karata, • ispostavljanje transportne i druge dokumentacije, • pomoć nalogodavcu pri rešavanju sporova.

Pomorski agent Delatnost pomorskog agenta vezana je za pružanje najrazličitijih usluga brodaru u matičnoj luci pomorskog agenta. Agenti preuzimaju sve obaveze vezane za prihvat i otpremu brodova i poslove vezane za kopno u vezi pronalaženja tereta i sl. Agent je stalno na kopnu i od neprocenjive važnosti je zapovedniku i vlasniku broda.

Prvobitno su brodovlasnici, odnosno zapovednici brodova, sve poslove oko pronalaženja tereta koji se prevozio brodom i poslove oko otpreme broda u luci obavljali sami. Kada je došlo do razdvajanja zapovednika i vlasnika brodova, zapovednici su počeli da sa kopna upravljaju plovidbenim poduhvatima. Međutim, sa sve većim razvojem



trgovine i plovidbe nastaje i potreba za specijalizovanim osobama koje će se nalaziti na kopnu i pomagati zapovedniku u njegovim poslovima oko pronalaženja tereta za brod i otpreme broda. Ta osoba bi uglavnom živela i radila na kopnu, u nekoj luci, vremenom bi se nametnula i postala nezamenjiva jer bi bolje poznavala prilike u luci (tržište, vlasnike tereta, državne vlasti, itd). Tako je i došlo do pojma rečnog i pomorskog agenta, odnosno brodskog agenta. Položaj pomorskog agenta šematski je prikazan na slici 1.8. Zahvaljujući poznavanju potreba i interesa klijenata i korisnika usluga, agenti najbolje poznaju situaciju na tržištu i stvaraju uslove za bržu i uspešniju realizaciju usluga za svoje klijente. Agent pomaže brodaru i zastupa ga najčešće prilikom prihvata i otpreme brodova, posreduje između brodovlasnika (brodara) i vlasnika tereta, odnosno korisnika pomorskog i rečnog transporta.

Slika 1.8. Položaj pomorskog agenta Pomorski agenti najčešće obavljaju sledeće poslove (Slika 1.9):

• istraživanje tržišta, pronalaženje tereta i prodaja brodskog prostora • prihvat i otprema robe, • zastupanje brodara pred organima vlasti (carina, policija, i drugi pravnim i

fizičkim licima) • nabavka, goriva, hrane i drugih materijala, • zastupanje brodara u odnosima sa drugim pravnim i fizičkim licima • prodaja putnih karata i menjački poslovi, • posredovanje u zaključivanju ugovora o korišćenju brodskog prostora, • posredovanje u poslovima osiguranja, • posredovanje pri kupovini, prodaji, izgradnji i remontu brodova, • posredovanje pri angažovanju posade i drugih poslova,

Pomorski transport:

linijska plovidba

slobodna plovidba

Korisnici

Luka

Pomorski agent

Marketing istraživanje tržišta

Prihvat i otprema tereta

Gravitaciona zona (zaleđe luke)

Prihvat i otprema brodova

Operativni lučki poslovi

Pomorski transport:

linijska plovidba

slobodna plovidba

Korisnici

Luka

Pomorski agent

Marketing istraživanje tržišta

Prihvat i otprema tereta

Gravitaciona zona (zaleđe luke)

Prihvat i otprema brodova

Operativni lučki poslovi



Zastupanje Posredovanje Ostali poslovi Pomaganje

POMORSKI AGENT

1) pri prihvatu i otpremi

brodova 2) brodara u odnosima sa državnim i drugim javnim organima 3) brodara u odnosima sa drugim fizičkim i pravnim licima

1) oko sklapanja ugovora o iskorišćavanju pomorskih brodova 2) u linijskoj plovidbi 3) u slobodnoj plovidbi 4) u kabotaži 5) u drugim ugovorima o iskorišćavanju pomorskih brodova 6) pri kupoprodaji, gradnji i remontu brodova 7) pri osiguranju u plovidbenom poduhvatu 8) pri osiguranju broda 9) pri osiguranju tereta 10) pri osiguranju pravnog odnosa i drugih interesa 11) pri pribavljanju posade za brodare

1) zapovedniku broda 2) članovima posade i putnicima

1) upravljanje brodovima za račun brodara (management) 2) kvalitativno i kvantitativno utvrđivanje stanja tereta 3) sporedni poslovi

Slika 1.9. Struktura poslova pomorskog agenta Po definiciji angloameričke doktrine poslovi pomorskog agenta obuhvataju:

� poslove sklapanja ugovora o prevozu za brodove slobodne plovidbe (chartering) pomoću ugovora na vreme ili na putovanje;

� poslove sklapanja ugovora o prevozu za brodove linijske plovidbe (loading broking) pri čemu agent pronalazi teret i zaključuje pomorsko – vozarske ugovore i deluje obično u luci;

� poslove lučkog agentiranja (clearance of the vessel) prilikom prihvata i otpreme brodova sa svim sporednim poslovima;

� poslove sklapanja ugovora o prevozu putnika (passenger business); � poslove posredovanja pri kupoprodaji brodova (sale and purcase broking) � poslove prikupljanja informacija o stanju na tržištu i davanje ponuda (cabling

agency), uzimajući u obzir podatke o: poziciji brodova, slobodnom brodskom prostoru, teretu, vozarinama itd.

� poslove upravljanja brodovima (ships management) pri čemu agent preuzima funkciju brodara na svojim i tuđim brodovima i održava brodove, snabdeva ih teretom, angažuje posadu, kupuje nove brodove i drugo.



Na slici 1.10. dat je konkretan izgled aktivnosti koje se obavljaju u rečnim lukama i koje spadaju u delokrug rada brodskih agenata. Od momenta kada se brod pojavi na graničnom prelazu, pa do njegove otpreme iz luke istovara/utovara odvija se niz operacija na brodu i teretu uključujući ulazno/izlaznu reviziju, policijsku, carinsku i inspekcijsku kontrolu, proveru dokumenata i ostale formalnosti. Naravno, većina ovih aktivnosti se obavlja u prisustvu brodskog agenta koji pribavlja sva potrebna dokumenta, vrši njihovu proveru i o tome obaveštava nadležne organe i kompaniju ili korisnika čije interese zastupa.

Prijem, preispitivanje i obrada upita

Izrada ponude

Zaključivanje ugovora sa korisnikom usluge

Realizacija usluge

Otprema broda iz luke

Fakturisanje, zaključivanje i arhiviranje pozicije

Slika 1.10. Način i redosled odvijanja aktivnosti u pružanju usluga rečnih lučkih agentura

1.4. TENDENCIJE SAVREMENOG RAZVOJA ŠPEDICIJE Intenzivan privredni razvoj i međunarodna robna razmena na jedinstvenom svetskom tržištu, pred špediterske i logističke kompanije, postavljaju sve kompleksnije i strožije zahteve u pogledu strukture, kvaliteta i cene logističkih usluga. Suočene sa stalnim tržišnim i poslovnim izazovima špediterske kompanije vremenom menjaju način poslovanja, poslovnu strategiju i politiku, a sve u cilju da zadovolje zahteve i potrebe korisnika. Da bi pružile kompletnu logističku uslugu, špeditetrske kompanije su stalno širile paletu svojih usluga, s jedne strane, a s druge strane razvijale su različite forme kooperacije i partenrstva, pre svega sa korisnicima usluga, ali i sa drugim učesnicima u poslu. Tako su se od velikih špedicija razvili logistički provajderi, kao specijalizovane kompanije, čiji je cilj da pružaju kompletnu logističku uslugu, i da od korisnika preuzmu sve logističke aktivnosti. Logistički provajderi se opravdano nazivaju arhitektama logistike, jer se u principu radi o velikim kompanijama sa značajnim intelektualnim i finansijskim kapitalom, snažnim logističkim i poslovnim mrežama, moćnim informatičkim tehnologijama i značajnim



poslovnim partnerima. Današnje svetske špedicije uglavnom posluju kao savremeni logistički provajderi. Špediter, kao logistički provajder objedinjuje veliki broj logističkih i pratećih aktivnosti, kao što su: špedicija, transport, skladištenje, pretovar, osiguranje, carinjenje, ugovorna kontrola kvantiteta i kvaliteta robe, pakovanje, signiranje, brojanje, obeležavanje i dr. Različiti logistički trendovi i strategije podrazumevaju različite koncepte logističkih usluga, kao i različite koncepcije razvoja špediterskih kompanija. Generalno posmatrano, korisnik logističke potrebe i zahteve može realizovati i zadovoljiti na tri karakteristična načina:

� da potpuno samostalno, u sopstvenoj režiji, planira, oblikuje, organizuje i realizuje sve usluge, vezane za određeni logistički tok (sopstveni logistički sistemi),

� da za određene aktivnosti, procese i faze toka, angažuje specijalizovane nosioce logističkih usluga (transportna, skladišna, pretovarna, špediterska i druga preduzeća),

� da kompletno planiranje, upravljanje, organizaciju i realizaciju toka prepusti specijalizovanim nosiocima logističkih usluga (logistički provajderi, operator, integratori, alijanse i dr).

Sve do osamdesetih godina prošlog veka većina korisnika se gotovo u potpunosti bazirala na prvom načinu, tzv. insourcing strategiji, gde su samostalno obavljali logističke aktivnosti, uz minimalno angažovanje nosilaca usluga sa strane (“logistika u kući”). Danas je potpuno obrnuta situacija, gde se sve veći broj korisnika opredeljuje za outsoursing strategiju, odnosno fokusiranje pažnje na osnovnu delatnosti (“core compentencies”), a za segmente poslovanja koji nisu u glavnim kompetencijama kompanije, angažuju se profesionalna preduzeća. Ove promene, su inicirale i uslovile razvoj specijalizovanih i kompetentnih kompanija, koje su u stanju da u potpunosti odgovore na sve kompleksnije zahteve i zadatake postojećih i potencijalnih korisnika. Tako su se u oblasti logistike pojavili logistički provajderi (LSP – Logistics Service Provider), kao specijalizovani nosioci logističkih usluga. Logistički provajderi su visoko profesionalne i kompetentne kompanije, koje su sposobne da ponude i pruže kompletnu logističku uslugu i u potpunosti zadovolje sve logističke zahteve korisnika. U različitim tehnološkim, informatičkim, organizacionim i integracionim odnosima, logistički provajderi su spremni da od korisnika preuzumu sve logističke aktivnosti, odnosno da realizuju kompletne logističke tokove1. 1.4.1. RAZVOJ ŠPEDICIJE KAO SAVREMENOG LOGISTIČKOG PROVAJDERA Paralelno sa razvojem logistike i logističkih strategija, tekao je i evolutivni razvoj provajdera logističkih usluga (Slika 1.11). Od skladišta i voznih parkova za sopstvene potrebe (1PL –1st Party Logistics), preko klasičnih javnih skladišta, transportnih, špediterskih i drugih kompanija (2PL – 2nd Party Logistics), došlo se do današnjih 3PL (Third Party Logistics) i 4PL (Fourth Party Logistics) provajdera. 3PL provajderi u okviru

1 www.usaeurope_business.com: The Lead Logistics provider – a different approach



outsourcing strategije, su eksterna preduzeća (“treća strana”), koja od korisnika preuzimaju organizaciju, upravljanje i realizaciju kompletnih logističkih lanaca ili određenih procesa u lancu. Koju strukturu i obim logističkih aktivnosti će korisnici prepustiti 3PL provajderima zavisi od čitavog niza faktora kao što su: delatnost, razvijenost, veličina, tržišni položaj kompanije, shvatanje značaja logistike, stepen razvijenosti logističkih strategija i sistema, veličina logističkih troškova, nivo kvaliteta usluge, odnosi sa potrošačima, poverenje u logističke provajdere, dostupnost logističkih ponuda i dr. Korisnici, najčešće, 3PL provajderima poveravaju logističke zadatke: špedicije, transporta, skladištenja, pretovara, izbora transportnih sredstava, pakovanja, upravljanja zalihama, cross-dockinga, sabirno-distributivnih procesa, uzorkovanja robe, pribavljanja i popunjavanja potrebne dokumentacije, provere i plaćanja računa, konsaltinga i dr2.

UGOVORNE USLUGE (transport / distribucija)

1975 -1985

OUTSOURCING STRATEGIJA

1985-2000

INTEGIRASNO UPRAVLJANJE LOGISTIČKIM LANCIMA

Posle 2000 • kompletna usluga, • strateško partnerstvo, • globalna pokrivenost, • integrisano upravljanje, • Informatičke tehnologije, • optimizacija troškova i usluga.

• višefunkcionalne usluge, • dugoročni aranžmani, • multiregionalna tržišta, • informatičke tehnologije, • smanjenje troškova, • geografska ekspanzija. • optimizacija troškova i usluga

• pojedinačne usluge, • transakcioni odnosi, • lokalna i regionalna tržišta, • realizacija parcijalnih procesa, • redukcija troškova, • fragmentisana konkurencija, • optimizacija troškova i usluga

4PL

KORISNIK

KORISNIK

KORISNIK

Veća funkcionalna organizacija šira operativna autonomija

3PL

3PL

3PL

Konsultantske kuće Informatka

OUTSOURCING

3PL

INSOURCING

KORISNIK:

KORISNIK

Sopstveni logistički sistem

1PL

“1st Party Logistics” “Logistika u kući” korisnika, sistem za sopstvene potrebe uz minimalno angažovanje drugih nosilaca logističkih usluga

2PL

“2nd Party Logistics” Određene logističke usluge transporta, otpreme, skladištenja poverene specijalizovanim nosiocima usluga

3PL

“3rd Party Logistics” 3PL provajder kao Outsourcing partner preuzima najveći deo logističkih zadataka korisnika

4PL

“4th Party Logistics” 4PL provajderi podrazumevaju integrisano upravljanje i realizaciju kompletne logističke usluge

Slika 1.11. Evolutivni razvoj provajdera logističkih usluga

2 www.3PLogistic.com



4PL provajderi predstavljaju potpuno integrisani koncept projektovanja, oblikovanja, upravljanja, vrednovanja i kontrole svih procesa u logističkim lancima i lancima snabdevanja3. 4PL provajderi povezuju, koordiniraju i integrišu: različite 3PL provajdere, korisnike, informatičko komunikacione sisteme, biznis menadžment, konsultantske kuće i sve druge učesnike u kreiranju i sprovođenju sveobuhvatnih rešenja u logističkom sistemu korisnika. Zavisno od primenjenog modela, ova rešenja se mogu odnositi na jednog ili više različitih korisnika, istovremeno. 4PL strategija obuhvata različite faze: od kreiranja rešenja, odnosno strateškog planiranja i usklađivanja proizvodnje, prodaje, marketinga, logistike na nivou kompanije, do implementacije rešenja, operativnog upravljanja i sprovođenja konkretnih logističkih aktivnosti: pakovanja i obeležavanja robe, realizacije porudžbine, skladištenja, držanja zaliha, transporta, distribucije, administrativnih poslova, servisa potrošača, informatičke podrške i dr. Brojna istraživanja koja su poslednjih godina sprovedena u različitim kompanijama i na različitim tržištima jasno ukazuju na značajnu zastupljenost usluga logističkih provajdera u ukupnim logističkim uslugama, kao i neprekidan trend godišnjeg porasta ovih usluga na svim tržištima (Slika 1.12). Tako na primer, u Severnoj Americi (SAD, Kanada) 78 % kompanija koristi usluge logističkih provajdera, u Zapadnoj Evropi (Evropskoj Uniji) 79 %, a u Azijsko Pacifičkoj zoni oko 58 % kompanija. U Evropskoj Uniji u 2003 godini, 65 % logističkih procesa prenešeno je na provajdere logističkih usluga, dok je taj procenat u Americi i Aziji nešto manji i iznosi oko 50 %. U narednih pet godina očekuje se značajan porast 3PL i 4PL usluga4. Istraživanja i analize korišćenja 3PL usluga od strane 500 najvećih (najbogatijih) svetskih kompanija jasno su pokazali da je angažovanje logističkih provajdera direktno srazmerno veličini kompanije5. Tako na primer, 100 prvih kompanija je 73 % ukupne logistike prenelo na 3PL provjadere, a među 500 najbogatijih taj procenat se kreće oko 50 %. Prvih 500 kompanija čini 53 % ukupnih prihoda 3PL preduzeća. Dominantne usluge logističkih provajdera ovim preduzećima su: transportni menadžment, skladištenje, “value-added” usluge, internacionalne logističke usluge, integrisana logistička rešenja, intermodalni transport i dr. Istraživanja su pokazala da su korisnici uglavnom zadovoljni uslugama logističkih provajdera, 90 % korisnika se izjasnilo kao “veoma zadovoljan” ili “zadovoljan”. Međutim, korisnici očekuju da se stalno unapređuje ponuda logističkih usluga. Insistira se na većem integrisanju različitih učesnika u sistemu pružanja kompletne logističke usluge6. Navodi se pet oblasti na koje provajderi posebno treba da fokusiraju pažnju:

� moraju imati ponudu osnovnih usluga (transport, skladištenje, pakovanje,…), potrebno je da teže kompletnoj logističkoj usluzi (osnovne usluge + “value-added” usluge),

� da budu orijentisani na određene privredne grane i oblasti, da imaju geografsku pokrivenost i razvijenu logističku i poslovnu infrastrukturu7.

3 Hoffman B.K.C. (2000) : Just What Is a 4PL Anyway?, Global logistics&Supply Chain Strategies, 4 www.us.cgey.com/ind_serv/industry/cprd/3PL_study_2003.asp 5 Wang C., Regan A.C. (2003): Risks and Reduction Measures in Logistics Outosourcing, TRB 2003 Annual Meeting,

California 6 www.nipponexpressusa.com/about/profile/services.pdf: Full Service Logistics Provider



Isto tako, potrebno je da raspolažu savremenim logističkim tehnologijama, koje se vrlo lako mogu integrisati u korisnikov privredni i poslovni sistem. Menja se odnos korisnika prema logističkim provajderima. U početku su provajderi prvenstveno posmatrani kao “provajderi resursa” (79% korisnika) i “menadžeri resursa” (39% korisnika), a danas nešto preko polovine korisnika provajdere vidi kao “logističke stratege” (23% kao “distributivne stratege”, a 31% kao “transportne stratege”). Značajna je činjenica da sve više korisnika (oko 15%) logističke provajdere vidi kao “stratege lanaca snabdevanja”8. Prednosti korišćenja usluga logističkih provajdera ogledaju se kroz:

� mogućnost većeg fokusiranja pažnje korisnika na osnovnu delatnost (kompetencije kompanije),

� postizanje visokog nivoa stručnosti u svojoj delatnosti, � povećanje tehničke i tehnološke sposobnosti i fleksibilnosti, � smanjenje vezanog kapitala i mogućnost novih investicija u osnovnu delatnost, � intenzivnije prisustvo na tržištu, � niže varijabilne troškove, � unapređenje procesa poslovanja i ukupnog kvaliteta proizvoda i usluga, � veću konkurentnost, � smanjenje troškova i unapređenje tehnologije.

Tako na primer, 4PL provajderi direktno obezbeđuju povećanje vrednosti poslovanja kroz: povećanje prihoda, smanjenje operativnih troškova (i do 15%), smanjenje potrebnog obrtnog i fiksnog kapitala (do 30%), i sl. Kao nedostatke korišćenja usluga logističkih provajdera korisnici najčešće navode:

� gubitak autonomije i kontrole nad logističkim procesima, � nepoverenje i nesigurnost u pogledu nivoa kvaliteta usluge, � nesigurnost posla i podataka, � sumnju u profesionalnost i stručnost provajdera, � teškoće oko uspostavljanja i građenja radnih odnosa, � dodatne troškove uvođenja, � redukovanje broja sopstvenih stručnjaka, � gubljenje kontakta sa potrošačem pri predaji robe, � otpor logističkih provajdera da uvedu napredne tehnologije i dr.

7 www.mergernetwork.com/static/details/31885.htm: HighValue-Added Logistics Provider 8 www.us.cgey.com/ind_serv/industry/cprd/3PL_study_2003.asp



c) % LP na različitim tržištima

0 20 40 60 80

SevernaAmerika

EvropskaUnija

Azija -Pacifik

0 20 40 60 80

1-100

101-200

201-300

301-400

401-500

Skaldištenje21%

Transportni menadžment

21%

Value-added usluge18%

internacionalne

usuge10%

integrisana rešenja

9%

transport po ugovoru

8%

elektronsko poslovanje

1%

ostalo3%

LLP usluge4%

intermodalni transport

5%

% učešće LP Logističke aktivnosti Severna

Amerika Zapadna Evropa

Azija/ Pacifik

Skladištenje robe 73 91 46

Transport pri otpremi 71 95 87

Carinsko posredovanje 66 57 N/A

Transport pri dopremi 62 71 62

Carinske dozvole 62 67 33

Špediterski poslovi 57 67 41

Provera računa i plaćanje 54 24 8

Cross – Docking 37 43 33

Sabirno-distributivni procesi

37 62 16

Konsalting usluge 29 14 10

Povratna logistika 28 38 N/A

Izbor prevoznika 24 24 19

Popunjavanje dokumenata 23 24 19

Logistika nabavke 23 29 N/A

Obeležavanje / etiketiranje 20 33 17

Ugovaranje cene 19 10 6

Upravljanje zalihama 19 14 24

Povraćaj i popravka 16 43 5

Informacione tehnologije 16 24 13

“Fleet” menadžment 12 38 21

Unos/obrada porudžbenice 10 10 6

Kontrola distribucije 9 5 11

Finansijske usluge 2 5 5

0

20

40

60

80

Provajde

rres

ursa

Re{enje

proble

ma

Distribu

tivni

strate

g

Orkestrato

r

b) % LP za prvih 500 kompanija

b) % uloge logističkog provajdera (LP)

Slika 1.12. Učešće 3PL provajdera u logističkim aktivnostima u 2003 godini Početnu fazu angažovanja i uvođenja logističkih provajdera uglavnom prati: otpor promenama, teškoće oko “učenja” provajdera o poslovnim vizijama i ciljevima kompanije, kulturološke razlike između kompanija, potreba za integracijom računarskih i informatičkih sistema, nedostatak jasnih kriterijuma merenja i praćenja učinka, potreba za prenošenjem internih očekivanja, sporo reagovanje provajdera na brze tržišne promene i dr. Nesumnjivo je da outsourcing strategija i logistički provajderi nude kompanijama velike prednosti u poslovnoj efikasnosti, ali može doći do vrlo velikih teškoća i problema usled loše implementacije dobrih rešenja. Proces odlučivanja o outsourcing strategiji i angažovanju logističkih provajdera mora biti zasnovan na metodološki osmišljenom postupku istraživanja i odlučivanja i relevantnim ulaznim veličinama. Za uspešnu primenu strategije neophodno je: jasno definisati razloge i ciljeve outsourcing-a, definisati predmet outsourcing-a (logističke aktivnosti, procese ili funkcije), utvrditi potrebe, očekivanja i



interese outsourcing partnera, detaljno definisati, raščlaniti i opisati aktivnosti i operacije, definisati “metriku” i kvantitativne pokazatelje, proceniti i podeliti očekivani rizik, anticipirati promene, upravljati outsourcing procesima i operacijama, koristiti integrisanu informatičku podršku i dr. Naravno, ključna pretpostavka uspeha je logističko partnerstvo i saradnja korisnika i logističkog provajdera. 1.4.2. LOGISTIČKO PARTNERSTVO Logističko partnerstvo podrazumeva poslovnu saradnju nosioca i korisnika logističkih usluga. U stručnoj literaturi, a naročito u logističkoj praksi prisutni su različiti oblici saradnje i partnerstva između logističkih sistema i korisnika9. Međutim, sve oblike i forme te saradnje, moguće je svrstati u tri suštinski specifična tipa odnosa: ugovorna prodaja logističkih usluga, outsourcing partnestvo i 4PL integrisano partnerstvo (Slika 1.13). Prvi tip odnosa predstavlja najniži stepen saradnje, zasnovan na klasičnoj ponudi, odnosno prodaji i kupovini logističkih usluga. Korisnik i nosioc usluga u principu imaju suprotstavljene ciljeve i predstavljaju “dve strane u sukobu”. Strategija korisnika je da dobije što kvalitetniju uslugu uz što nižu cenu, a nosioci teže da ostvare što veću cenu usluga, odnosno što veći prihod i profit, uz što manja ulaganja i bolje korišćenje resursa. Ove klasične transakcione odnose, koji se serijski ponavljaju na relaciji korisnik – nosilac usluga, danas sve više zamenjuju napredniji oblici saradnje i tipizirani ugovorni sporazumi između logističkih partnera10. Čvršći oblik saradnje između korisnika i nosioca logističkih usluga predstavlja logističko partnerstvo, zasnovano na outsourcing strategiji (outsourcing partnerstvo). Poslovni odnosi se uglavnom baziraju na godišnjim ugovorima o saradnji. Partneri imaju jasno definisane sopstvene ciljeve, koje lakše ostvaruju kroz logističko partnerstvo. Outsourcing partnerstvo podrazumeva: veći stepen poverenja među partnerima, povećan stepen integrisanja poslovnih i logističkih aktivnosti, te uspostavljanje i snošenje zajedničkog rizika. Da bi ovaj stepen logističkog partnerstva bio uspešan neophodno je da partneri imaju: kompatibilnu tehnologiju, sličnu korporativnu kulturu i vrednost, integrisanu informatičku podršku, jasno specificirane uloge, razvijenu partnersku svest, definisan postupak raskida partnerstva i dr. Naravno, manji je broj logističkih provajdera sa kojima korisnici uspostavljaju dugoročne i stabilne partnerske odnose, što za posledicu ima tendenciju smanjenja ukupnog broja nosilaca logističkih usluga na tržištu. Krajnji rezultat logističkog partnerstva je uspostavljanje efikasnih i visoko konkurentnih logističkih lanaca i usluga.

9 Andersson D.(1995) : Third Party Logistics-Outsourcing Logistics in Partnerships, www.bibl.liu.se 10 Natarajan H.(2003): Delivery Design for Logistics Partnerships, Florida



`

Ugovorna prodaja usluga

Outsourcing partnerstvo

4PL partnerstvo

Prodaja logističkih usluga na bazi klasičnog načina ugovaranja i transakcionih odnosa. Korisnik i nosilac suprotstavljene strane (“strane u sukobu”)

Korisik i nosilac logističkih usluga imaju sopstvene ciljeve, koje ostvaruju kroz partnerstvo. Najpoznatiji oblici partnerstva su 3PL provajderi.

Korisnik i nosilac logističkih usluga imaju zajednički cilj gde u jednom potpuno integrisanom procesu partnerstva ostvaruju zajednički cilj (Win-win poslovanje)

Strateški nivo

Taktički nivo

Operativni nivo

Pokrivenost tržišta

globalna

regionalna

nacionalna

Nivoi partnerstva

LOGISTIČKO PARTNERSTVO

Slika 1.13. Razvoj logističkog partnerstva Najveći oblik saradnje predstavlja potpuno integrisano 4PL logističko partnerstvo, koje objedinjuje sve učesnike u logističkom lancu. To je tzv. “win-win” poslovni odnos, koji karakterišu zajednički interesi i ciljevi logističkih partnera. U jednom potpuno integrisanom sistemu upravljanja partneri su usmereni na postizanje zajedničkih ciljeva poslovanja. Integrisano logističko partnerstvo se zasniva na dugoročnim (2-3 godine važećim) ugovorima o poslovnoj saradnji. Visok stepen međusobnog poverenja i integracije svih aktivnosti u lancu, nivo kvaliteta logističke usluge i ostvareni rezultati poslovanja od presudnog su značaja za produženje poslovnog ugovora. Integrisan logistički informacioni sistem i stalno praćenje troškova poslovanja, kvaliteta logističkih usluga, tehnoloških i poslovnih performansi preduslov su uspešnog partnerstva na najvišem nivou. Istraživanje logističkog partnerstva, koje je sprovela konsultantska kuća KPMG Transportation&Distribution, u 188 preduzeća iz različitih industrijskih sektora, sa različitim godišnjim obrtom kapitala iz više evropskih zemalja, pokazala su da je glavni cilj proizvodnih preduzeća, pri sklapanju logističkog partnerstva, da obezbede: visok kvalitet logističke usluge, smanjenje vremena izvršenja logističkih operacija; bolje korišćenje i povećanje fleksibilnosti logističkog sistema, itd11. Logističko partnerstvo se odvija na operativnom, taktičkom i strateškom nivou. Na operativnom nivou partnerstvo obično obuhvata transport, distribuciju i skladištenje. Navedena istraživanja pokazuju da je 85% korisnika ustupilo realizaciju međunarodnog transporta logističkim kompanijama, a više od 50% je ustupilo izvršenje skladištenja i distribucije. Zatim, slede procesi pakovanja, poručivanja, logistike povratnih materijala i sl. Na taktičkom nivou 20-25% korisnika je ustupilo logističke aktivnosti vezane za: izbor vida transporta, upravljanje zalihama, izbor lokacije skladišta, finansijske transakcije u vezi sa

11 KPMG Transportation &Distribution, research project “Outsourcing logistics: Status, issues and trends in partnerships”,

Roterdam ,1999 ( www. Bearingpoint.de/media/industries_infrastructure_services/ outsourcing_logistics_rotterdam.pdf)



robom i dr. Predviđa se da će ubrzo ovaj procenat iznositi od 40% do 50%. Na strateškom nivou prisutan je znatno manji obim logističkog partnerstva koje se uglavnom odnosi na: “odloženu finalizaciju proizvodnje” (Postponed Manufakturing). Partnerstvo omogućava da se vreme i mesto finalne proizvodnje, kao i pakovanja proizvoda što više odloži i približi vremenu i mestu kupovine i potrošnje proizvoda. Logističko partnerstvo se odnosi na različite korisnike i tržišne segmente. Granice tržišne pokrivenosti partnerstvom vremenom se menjaju. Do 2000. godine većina korisnika u Evropi imala je partnerstvo organizovano na nivou svoje zemlje ili na nivou regiona (npr. partnerstvo koje pokriva Nordijske zemlje ili zemlje Beneluksa). Poslednjih godina prisutna je tendencija da se nacionalna i regionalna pokrivenost zameni Pan-evropskom i globalnom pokrivenošću tržišta12.

12 Bowman R.J. (2003): From Vendor to Service Provider: EMS Sektor Takes on Logistics, al Logistics & Supply Chain

Strategies

Documents

Poglavlje 1 Razvoj spediterske delatnosti DR