แนวทางปฏิบัติสําหรับการ ... · 2018-09-03 · SOP 5: เทคนิค Modified Knott’s .....65 SOP 6: วิธีการย้อมสี

แนวทางปฏบตสาหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสตภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560 เผยแพรครงแรกโดย TroCCAP © 2017 สงวนลขสทธ สงพมพนอยภายใตเงอนไขทวา บคคลหรอหนวยงานใดทตองการจะจดทาสงพมพเหลานเพอการแจกจายหรอทาซาสวนหนงสวนใดหรอทงหมดของเนอหาในรปแบบใดกตาม โดยวธการใด ๆ เชน การคดลอกดวยวธอตโนมตและไมอตโนมต รวมถงการถายเอกสารและการสงตอทางอเลกทรอนกส การบนทก หรอวธการอนๆ จะตองไดรบอนญาตจากทาง TroCCAP เปนลายลกษณอกษรแลวเทานน

ค าเตอน

แนวทางปฏบตทน าเสนอในหนงสอเลมนไดรบการจดท าและพฒนาโดยสมาชกของ Tropical Council for

Companion Animal Parasites (TroCCAP)

หลกเกณฑแนวทางปฏบตเหลานอางองตามหลกฐานทไดรบการตพมพ บทความพชญพจารณ

วรรณกรรมทางวทยาศาสตร

ผเขยนแนวทางปฏบตนไดพยายามอยางมากทจะตรวจสอบใหแนใจวาขอมลทน ามาใชในเอกสารนเปนขอมลทถก

ตองและเปนปจจบน

ควรตองพจารณาถงองคประกอบหรอสถานการณสวนบคคลในการปฏบตตามค าแนะน าของแนวทางปฏบตน

สารบญ

ขอควรพจารณาทวไปและค าแนะน า ........................................................................................ 1

การวนจฉย ........................................................................................................................... 1

การรกษา .............................................................................................................................. 1

การปองกนและการควบคม ...................................................................................................... 2

ขอควรพจารณาดานสาธารณสข .............................................................................................. 2

พยาธในทางเดนอาหาร ......................................................................................................... 3

พยาธปากขอ (Ancylostoma spp., Uncinaria stenocephala) ................................................... 3

พยาธไสเดอน (Toxocara canis, Toxascaris leonina) ............................................................. 7

พยาธแสมา (Trichuris vulpis) ................................................................................................11

พยาธพยาธเสนดายล าไส (Strongyloides stercoralis) .............................................................13

พยาธตวตดจากหมด (Dipylidium caninum) ............................................................................16

พยาธตวตดไฮดาตด (Echinococcus granulosus) ...................................................................18

พยาธตวตดเมดสาค (Taenia spp.) .........................................................................................20

พยาธใบไมตบ (Opisthorchis viverrini, Clonorchis sinensis) ..................................................22

พยาธหลอดอาหาร (Spirocerca lupi) ......................................................................................24

พยาธไกอารเดยในสนข (Giardia duodenalis) ........................................................................27

คอกซเดยในสนข (Cystoisospora spp. [ชอพอง Isospora spp.]) .............................................29

ครปโตสปอรเดยม (Cryptosporidium canis, Cryptosporidium parvum) ...................................31

ปรสตทมแมลงเปนพาหะน าโรค ............................................................................................. 33

บาบเซย (Babesia spp.) .......................................................................................................33

เฮปาโตซน (Hepatozoon canis) ...........................................................................................37

ลชมาเนย (Leishmania infantum) .........................................................................................39

ทรปาโนโซมา (Trypanosoma evansi) ...................................................................................42

พยาธหนอนหวใจ (Dirofilaria immitis) ...................................................................................44

หนอนพยาธทชนใตผวหนง (Dirofilaria repens) ......................................................................48

หนอนพยาธตาตะวนออก (Thelazia callipaeda) ......................................................................51

หนอนพยาธอองโคเซอรคา (Onchocerca lupi) ........................................................................53

หนอนพยาธโรคเทาชาง (Brugia malayi, Brugia pahangi) .......................................................55

ระบบอนๆ ......................................................................................................................... 57

พยาธใบไมปอด (Paragonimus spp.) .....................................................................................57

มาตรฐานการปฏบตงาน (SOP) ............................................................................................ 59

SOP1: การตรวจหาไขพยาธในอจจาระโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวอยางงาย .............59

SOP 2: การตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยโดยใชการปนเหวยง ...............61

SOP 3: เทคนค Baermann ...................................................................................................63

SOP 4: เทคนคการท าใหตกตะกอน ........................................................................................64

SOP 5: เทคนค Modified Knott’s ..........................................................................................65

SOP 6: วธการยอมส acid fast ส าหรบตรวจหาโอโอซสตของ Cryptosporidium .........................66

1

TroCCAP : แนวทางปฏบตส าหรบการวนจฉย การรกษา และการควบคมปรสต

ภายใน (endoparasite) ของสนขทอยในเขตรอน ฉบบแรก พฤษภาคม 2560

ขอควรพจารณาทวไปและค าแนะน า

การวนจฉย

สนขควรไดรบการตรวจพยาธในทางเดนอาหารทกๆ 3

เดอนครงเปนอยางนอยเพอตดตามประสทธภาพของแผนการควบคมพยาธและการใหความรวม

มอของผเลยง

แนะน าใหใชวธการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวแบบม

าตรฐานหรอแบบดดแปลงโดยใชสารละลายทมคาความถวงจ าเพาะระหวาง (1.18-1.20)

ในการวนจฉยโรคพยาธในทางเดนอาหารทพบสวนใหญในสนข

อาการทางคลนกอาจเกดขนกอนทจะเขาสระยะถายทอดพยาธในอจจาระซงในกรณน

ประวตและอาการทางคลนกจะมสวนชวยชน าการตดสนใจเลอกวธการรกษา

การวนจฉยการตดเชอพยาธในทางเดนอาหารอาจมความยงยากซบซอนเนองจากไมม

หรอมการแพรกระจายของไข/ตวออนในอจจาระเปนชวงๆ แมกระทงในรายทแสดงอาการ

การตรวจตวอยางอจจาระตงแตสามตวอยางขนไปวนเวนวนอาจเพมโอกาสในการตรวจพบพยา

ธในระยะทสามารถวนจฉยได

ควรเตรยมสเมยรเลอดหรอสเมยรบฟฟโคต (buffy coat)

จากสตวทสงสยวามการตดโรคพยาธในเลอดโดยใชเลอดจากเสนเลอดฝอยทเกบจากปลายหหร

อขอบรมฝปากดานนอก

ในบางกรณ ควรท าการตรวจสอบยนยน (เชน การตรวจนบเมดเลอด การตรวจปสสาวะ

การเอกซเรย และการตรวจคลนไฟฟาหวใจดวยคลนเสยงความถสง)

เพอชวยชน าการรกษาและการจดการสตวไดดยงขน ในบางกรณ

เครองมอในการตรวจวนจฉยดวยภาพถายอาจมประโยชนในการชวยยนยนการวนจฉยโรคได

เชน

การตรวจคลนไฟฟาหวใจดวยคลนเสยงความถสงอาจเผยใหเหนถงพยาธหนอนหวใจในหวใจห

องลางขวาและการท าเอกซเรยคอมพวเตอรอาจบงชการมอยของหนอนพยาธ Onchocerca

lupi ในชองหลงลกตา (retrobulbar space) ได

การรกษา

TroCCAP ไมแนะน าใหใชยาแบบนอกขอบงใช (off-label use) เพอควบคมพยาธในสนข

ในกรณทไมมผลตภณฑทไดรบการขนทะเบยน (เชน

ยาฆาตวเตมวยพยาธหนอนหวใจทไมมจ าหนายในหลายๆ

ประเทศทมโรคพยาธหนอนหวใจเปนโรคประจ าถน)

การใชวธการรกษาทางเลอกแบบนอกขอบงใช (เชน วธการฆาพยาธหนอนหวใจแบบชาๆ)

อาจเปนทางเลอกเดยวทท าได

การตดสนใจใชยาแบบนอกขอบงใชหรอวธทางเลอกอนๆควรขนอยกบค าแนะน าของสตวแพทย

ผปฏบตงาน

สตวแพทยควรใชความระมดระวงเมอแนะน าใหใชยาแบบนอกขอบงใชและตดตามสนขอยางใก

ลชดเพอเฝาระวงเหตการณไมพงประสงคทอาจเกดขนได

และสตวแพทยผสงจายยาจะตองรบผดชอบตอเหตการณไมพงประสงคใดๆ

ทเกยวของกบการใชยาแบบนอกขอบงใช

ผลตภณฑยาชอสามญมกจะมจ าหนายและสามารถเขาถงไดงายกวา อยางไรกตาม

สตวแพทยควรสงจายยาชอสามญดวยความระมดระวง โดย TroCCAP

สนบสนนใหใชผลตภณฑซงมขอมลดานประสทธภาพ ความปลอดภย

และการควบคมคณภาพจากผผลต

ควรใชความระมดระวงเมอใชยาในกลมแมคโครไซคลกแลกโตนนอกเหนอขอบงใช

โดยเฉพาะอยางยงในสนขทมการกลายพนธของยน MDR1 (เชน สนขพนธคอลล) นอกจากน

2



ความเปนพษจะขนอยกบขนาดยาและทางทใหยา เชน

การใชยาทาเฉพาะทจะสามารถทนตอยาไดดกวาการใหยาชนดรบประทานหรอยาฉด

ควรมการจดการดแลสตวเลยงทดเพอลดความเสยงตอการแพรกระจายพยาธและการเจบปวย

โดยเฉพาะอยางยงในลกสนขดวยโภชนาการทด สขลกษณะทางสงแวดลอม

หลกเลยงการเลยงแบบแออด และสงกระตนทท าใหสตวเลยงเกดความเครยดได

ควรใหยาถายพยาธรวมกบการรกษาแบบประคบประคอง (เชน การใหสารน าและอเลกโทรไลต

การถายเลอด การเสรมธาตเหลก การใหอาหารโปรตนสง) ตามความเหมาะสม

สนขและแมวทกตวในกรณทเลยงรวมกนควรไดรบการรกษาในเวลาเดยวกนเมอสตวเลยงอาศย

อยในบานหลงเดยวกน

สนขทบรจาคเลอดควรมสขภาพแขงแรงสมบรณและควรไดรบการตรวจคดกรองโดยใชเทคนค

ทางอณชวโมเลกลเชน PCR

และการตรวจทางซรมวทยาเพอคดแยกการพบเชอ/การสมผสกบเชอกอโรคทตดตอผานทางเลอ

ด เชนเชอ Babesia spp., เชอ Anaplasma platys, เชอ Ehrlichia canis, เชอ haemotropic

mycoplasmas เชอ Hepatozoon canis และในพนททมเชอโรคแทงตดตอในสนข Brucella

canis เปนเชอประจ าถน หากตองการขอมลเพมเตมเกยวกบการถายเลอด สามารถเขาไปดไดท

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4913655/pdf/JVIM-30-015.pdf

ควรหลกเลยงการใหสารน าครสตอลลอยด (crystalline fluid therapy)

ในสตวทมภาวะเลอดจางอยางรนแรง ยกเวนสตวทมอาการขาดน าอยางมาก

ในกรณนควรเฝาตดตามรอยละของเซลลเมดเลอดแดงทมอยในเลอด (pack-cell volume)

อยางใกลชด

การปองกนและการควบคม

ลกสนขและสนขโตควรไดรบการถายพยาธดวยยาฆาพยาธตวเตมวยทกๆ

สองสปดาหหรอยาฆาตวออน (moxidectin) เดอนละครงในขนาดทแนะน า

แนะน าใหเกบและก าจดอจจาระเปนประจ าทกวนโดยทนท

อาจท าการฆาเชอทพนคอนกรตและพนผวลาดยางดวยน ายาโซเดยมไฮโปคลอไรต

(น ายาฟอกขาว) ทความเขมขนรอยละ 1

เพอฆาหรออยางนอยลดโอกาสการปนเปอนของไขหรอตวออนของหนอนพยาธ

การฆาเชอตามพนผวกอนกรวด ผวดนหรอสนามหญาดวยโซเดยมบอเรต (5 กก./ตรม.)

สามารถฆาตวออนของพยาธ แตทงนยงท าลายพชพรรณไปดวยเชนกน

หามเลยงสนขดวยเนอดบหรอปลอยใหสนขลาสตว

เนองจากสตวและนกหลายประเภทเปนโฮสตกงกลางหรอโฮสตขางเคยงส าหรบพยาธในทางเดน

อาหารบางชนด

ขอควรพจารณาดานสาธารณสข

พยาธของสนขหลายชนด (เชน พยาธตวกลม พยาธปากขอ และพยาธฟลาเรย)

เปนพยาธทสามารถถายทอดจากสตวสคนได

ดงนนการควบคมพยาธเหลานถอวามความส าคญในดานสาธารณสขดวยเชนกน

สตวแพทยและบคลากรดานสาธารณสขควรใหความรแกผเลยงสนขเกยวกบความเสยงตางๆ

ทอาจเกดขนไดจากการควบคมพยาธในสนขอยางไมเหมาะสม

พยาธหลายชนดเปนพยาธทสามารถถายทอดจากสตวสคนไดและอาจสงผลกระทบตอคน

โดยเฉพาะอยางยงในเดกเลกและผทมภมคมกนบกพรอง

นอกจากน สตวแพทยควรสงเสรมใหผเลยงสนขปฏบตตามหลกสขลกษณะทด (เชน การลางมอ

การสวมรองเทาเมอออกนอกบาน และการก าจดอจจาระของสนขอยางรวดเรว)

เพอลดความเสยงตอการถายทอดพยาธจากสตวสคน

3



พยาธในทางเดนอาหาร

พยาธปากขอ (Ancylostoma spp., Uncinaria stenocephala)

พยาธปากขอเปนหนอนพยาธตวกลม (nematodes) ทพบในสนขและแมวทเลยงตามบานและทอยในปา

สนขตดพยาธจากตวออนระยะทสามทมการสรางปลอกหมผานทางผวหนง

การรบประทานหรอผานทางน านม (เฉพาะ Ancylostoma caninum)

พยาธชนดนสามารถถายทอดจากสตวสคนได

ปรสต: Ancylostoma caninum, Ancylostoma ceylanicum, Ancylostoma braziliense และ

Uncinaria stenocephala

ชอสามญ: พยาธปากขอ

โฮสต: สนข แมว หมาปา แมวปา และคน

ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 2 ถง 4

สปดาหขนอยกบต าแหนงทตดพยาธ

ทอยของพยาธตวเตมวย: ล าไสเลก

การแพรกระจาย: ทวโลก

ทางตดตอ: การกนตวออนระยะทสาม (ทงหมด) ทางผวหนง (ทงหมด) และทางน านม (เฉพาะ A.

caninum)

การถายทอดจากสตวสคน: ได

การแพรกระจาย

A. caninum สามารถพบไดในพนทชนสลบแหงในเขตรอนและกงเขตรอน A. ceylanicum

สามารถพบไดในเขตรอนชนและกงเขตรอนในเอเชยตะวนออกเฉยงใต จน อนเดย และโอเชยเนย A.

braziliense สามารถพบไดในเขตรอนชนของอเมรกากลางและอเมรกาใต มาเลเซย อนโดนเซย

และทางตอนเหนอของออสเตรเลย Uncinaria stenocephala

สามารถพบไดทวไปในสภาพภมอากาศเขตอบอนและเยนขนในภมภาคกงเขตรอน

อาการทางคลนก

ในลกสนข (ทมอาย 10 วนทตดพยาธ A. caninum) จะมอาการทองเสย มกถายเปนเลอด โลหตจาง

โปรตนในเลอดต า และอาจท าใหเสยชวตได ในสนขทมอายมากขน

อาจท าใหเกดภาวะโลหตจางเนองจากขาดธาตเหลกแบบรางกายไมมการตอบสนอง (non-

regenerative)


การตรวจพบไขพยาธชนดสตรองไจล (รปท 1)

จากการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวแบบมาตรฐาน (SOP 1)

โดยใชสารละลายเกลออมตวหรอสารละลายโซเดยมไนเตรต (S.G. 1.20)

ตวออนของหนอนพยาธทยงไมเจรญเปนตวเตมวยอาจยงคงกอใหเกดโรคทางคลนกได (กลาวคอ

ไมพบไขพยาธในอจจาระ)

ในกรณนแนะน าใหท าการรกษาและตรวจหนอนพยาธทถกขบออกมากบอจจาระ (รปท 2a & b)


ส าหรบการรกษาดวยยาถายพยาธชนดตางๆ โปรดดในตารางท 1

4



ควรใหยาถายพยาธรวมกบการรกษาแบบประคบประคอง (เชน การใหสารน าและอเลกโทรไลต

การถายเลอด การเสรมธาตเหลก การใหอาหารโปรตนสง) ตามความเหมาะสม

รปท 1

ไขของพยาธปากขอทลอยตวขนมาจากอจ

จาระ (ทมา: Dr R. Traub)

รปท 2a ชองปากของพยาธ

Ancylostoma caninum

ทมฟนสามค (ทมา:

คลงภาพปรสตของ University of

Melbourne)

รปท 2b ชองปาก

ของพยาธ Ancylostoma

ceylanicum หรอ

Ancylostoma braziliense,

ทมฟนหนงค

(ทมา: คลงภาพปรสตของ

University of

Melbourne)

การควบคม

ลกสนขควรไดรบการรกษาดวยยาถายพยาธทขนทะเบยนซงระบในฉลากยาวาส าหรบใชในลกสนขอาย

2 สปดาห (เพอปองกนไมใหการตดเชอจากแมสลกแพรกระจายออกไป) แลวใหซ าทกๆ 2

สปดาหจนกระทงอายได 8 สปดาห ทงนใหท าการรกษาแมสนขในชวงเวลาเดยวกนดวย หลงจากน

ควรถายพยาธใหกบสนขทกๆ สองสปดาหหรอทกเดอนดวย moxidectin (2.5 มก./กก.

ดวยการใหเฉพาะท) โปรดดรายละเอยดในตารางท 1

ลกสนขควรไดรบการตรวจพยาธ (SOP 1) ในชวงทไปพบสตวแพทยเปนประจ า (ชวงทฉดวคซนตางๆ)

และอยางนอยทกๆ 3

เดอนหลงจากนนเพอตดตามประสทธภาพของแบบแผนการควบคมพยาธและการใหความรวมมอของผเล

ยง

หากตองการทราบทางเลอกในการควบคมแบบอนๆ โปรดดทหวขอ ขอควรพจารณาทวไปและค าแนะน า

หมายเหต มการใชยาถายพยาธแบบนอกขอบงใชซงชวยลดการถายทอดพยาธ A. caninum

ผานทางน านมจากแมสนขสลกสนขซงระบไวในเอกสารวชาการทเผยแพร ซงประกอบไปดวย

การใหยา imidacloprid 10% แบบหยดรวมกบยา moxidectin 2.5% ชนดน าส าหรบทาเฉพาะท

ในวนท 56 ของการตงทอง[1]

การใหยา fenbendazole 50 มก./กก. ตอวนตงแตวนท 40 ของการตงทองไปจนถงวนท 14

หลงคลอด[2]

การใหยา ivermectin ฉดเขากลามเนอ (300 มคก./กก.) ในวนท 45 และ 55 ของตงทอง[3]

5



ตารางท 1 ทางใหยา ขนาดยา และประสทธภาพของยาถายพยาธทนยมใชทวไปในการถายพยาธหลกๆ

ทพบในทางเดนอาหารของสนข

ยาถายพยาธ วธการใหยา ขนาดยา พยาธปากขอ พยาธตวกลม พยาธแสมา พยาธไกอาเดย (Giardia)

Pyrantel

pamoate

รบประทาน 5 มก./กก.

Pyrantel

embonate


Pyranel

pamoate/

febantel

รบประทาน 5 มก./กก. และ

15 มก./กก.

Emodepside รบประทาน 0.45 มก./กก.

Oxantel

embonate


Milbemycin* ใหเฉพาะท 0.5 มก./กก.

Moxidectin ใหเฉพาะท 2.5 มก./กก.

Ivermectin รบประทาน 0.20 มก./กก.

Selamectin ใหเฉพาะท 6 มก./กก.

Fenbendazole รบประทาน 50 มก./กก.

เปนเวลา 3

วนตดตอกน€

Oxibendazole รบประทาน 10-20 มก./กก.

* มประสทธภาพต าในการรกษาพยาธ Uncinaria stenocephala

€ ส าหรบการรกษาการตดพยาธไกอารเดย ควรใหยาตดตอกนเปนเวลา 5 วน


พยาธปากขอในสตวทกชนดสามารถถายทอดจากสตวสคนไดและอาจเปนสาเหตของโรคพยาธชอนไชผ

วหนง (cutaneous larva migrans) ในคนได

การชอนไชของตวออนทมปลอกหมจะท าใหเกดผนคนไมรนแรงทสามารถหายเองไดทเรยกวา

‘กราวดอตช’ (ground itch) ในกรณทตดพยาธ A. braziliense อาจท าใหเกด

‘รอยอกเสบคดเคยวใตผวหนง’ ซงมลกษณะเปนเสนทคดเคยวไปมาและมอาการคนมาก

หรอรอยโรคบนผวหนงทคลายกบงเลอย ซงสามารถพบไดในเอเชยและโอเชยเนย

สนขสามารถท าหนาทเปนแหลงรงโรคส าหรบพยาธ A. ceylanicum

ซงท าใหเกดโรคพยาธปากขอแบบแสดงอาการในคน (ตรวจพบไขพยาธ) สวนหนอนพยาธ A. caninum

ทยงไมเจรญเปนเตมวยอาจกอใหเกดล าไสเลกอกเสบในคน (eosinophilic enteritis)

แตผปวยทตดเชอสวนใหญมกจะไมแสดงอาการทางคลนก

เอกสารอางอง

[1] Kramer F, Hammerstein R, Stoye M, Epe C. Investigations into the prevention of prenatal and

lactogenic Toxocara canis infections in puppies by application of moxidectin to the pregnant

dog, J. Vet Med. B Infect. Dis Vet Public Health. (2006) 53:218-223.

6



[2] Burke TM, Roberson EL, Fenbendazole treatment of pregnant bitches to reduce prenatal and

lactogenic infections of Toxocara canis and Ancylostoma caninum in pups, J Am Vet Med

Assoc. (1983) 183:987-990.

[3] Stoye M, Meyer O, Schnieder T, The Effect of Ivermectin on Reactivated Somatic Larva of

Ancylostoma caninum Ercolani 1859 (Ancylostomidae) in the Pregnant Dog, Zentralbl

Veterinarmed. (1989) 36:271-278.

7



พยาธไสเดอน (Toxocara canis, Toxascaris leonina)

พยาธไสเดอนคอหนอนพยาธตวกลม (nematodes)

ทสามารถพบไดในสนขและแมวทงทเลยงตามบานและทอยในปา

สตวเลยงจะตดพยาธเมอกนไขพยาธทมตวออนระยะตดตอ (infective larvae) เขาไป Toxocara canis

จะตดในลกสนขเปนสวนใหญท าใหเกดอาการล าไสเลกอกเสบ T. canis

เปนพยาธทสามารถถายทอดจากสตวสคนได

ปรสต: Toxocara canis และ Toxascaris leonine

ชอสามญ: พยาธไสเดอน

โฮสต: สนข แมว (เฉพาะ T. leonina)



วธการตดตอ: การกนไขพยาธทมตวออนระยะตดตอเขาไป

การถายทอดจากสตวสคน: ได (ยกเวน T. leonina)


พบการแพรกระจายทวโลก


ในสนขแรกเกดและลกสนข

การตดพยาธอยางรนแรงผานทางรกอาจท าใหเปนโรคปอดบวมและเสยชวตเฉยบพลนเนองจากภาวะล า

ไสเลกอกเสบและการอดตนของทางเดนอาหารตงแตอาย 10 วน การตดพยาธ T. canis

อยางรนแรงในลกสนข อาจท าใหน าหนกตวไมเพมขนมากพอ การเจรญเตบโตหยดชะงก

อาการไมสบายทอง (ลกสนขท าทานงถางขาและมลกษณะทองโต) เบออาหาร ทองเสย และอาเจยน

(อาจพบหนอนพยาธโตเตมวยถกขบถายออกมา) ท าใหเกดการอดตนในทางเดนอาหารเปนครงคราว

(รปท 1) และอาจท าใหเสยชวตได สวนการตดพยาธ Toxascaris leonina โดยทวไปจะไมแสดงอาการ


การตรวจหาไขพยาธไสเดอนทมเปลอกหนา (เปนหลมส าหรบพยาธไสเดอนกลม Toxocara (รปท 2),

ผวเรยบส าหรบพยาธไสเดอนกลม Toxascaris (รปท 3))

ในการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวแบบมาตรฐาน (S.G. 1.20)

(SOP 1) พยาธไสเดอนทยงไมเจรญเปนตวเตมวยอาจสามารถท าใหเกดโรคทางคลนกในลกสนขได

ดงนน

การทตรวจไมพบไขพยาธในอจจาระจงไมเพยงพอทจะตดสาเหตของโรคอนเนองมาจากการตดพยาธออ

กไปได ในกรณน แนะน าใหท าการรกษาและตรวจหาพยาธทถกขบออกมา



ควรใหยาถายพยาธรวมกบการรกษาแบบประคบประคอง (เชน การใหสารน าและอเลกโทรไลต)

ตามความเหมาะสม

8



35 µm

รปท 1 พยาธ Toxocara

canis

ตวเตมวยทพบในล าไสเลกขอ

งสนข (ทมา:

คลงภาพปรสตของ

University of Melbourne)

รปท 2 ไขของพยาธ Toxocara canis

ทลอยขนมาจากการตรวจอจจาระแสด

งใหเหนพนผวทเปนหลม (ทมา: Dr R

Traub)

รปท 3 ไขของพยาธ Toxascaris leonina

ทลอยขนมาจากการตรวจอจจาระแสดงใ

หเหนพนผวทราบเรยบ (ทมา: Dr R

Traub)


ลกสนขควรไดรบการรกษาดวยยาถายพยาธทขนทะเบยนซงระบในฉลากยาวาส าหรบใชในลกสนขอาย

2 สปดาห (เพอปองกนไมใหการตดเชอจากแมสลกแพรกระจายออกไป) หลงจากนนใหทกๆ 2

สปดาหจนกระทงอายได 8 สปดาห โดยควรจะท าการรกษาแมสนขในชวงเวลาเดยวกน

หลงจากนนควรถายพยาธใหกบสนขทกเดอน

โปรดดค าแนะน าเกยวกบความถในการใหยาถายพยาธแตละชนดในตารางท 1


ในสนขโต มความเปนไปไดสงทการตดพยาธไสเดอน T. canis จะท าใหเกดการยายถน (somatic

migration) ของตวออนในเนอเยอ ดงนน การตรวจไมพบไขของพยาธไสเดอน T. canis

ในสนขโตจงไมเพยงพอทจะตดสาเหตของโรคอนเนองมาจากการตดพยาธออกไปได

เนองจากตวออนทยงคงอยในเนอเยอ (arrested larvae)

อาจถกกระตนระหวางการตงทองเพอตดไปยงลกสนขในทอง

มการใชยาถายพยาธแบบนอกขอบงใชซงชวยลดการถายทอดพยาธไสเดอน T. canis

ผานทางน านมจากแมสนขสลกสนขซงระบไวในเอกสารวชาการทเผยแพร ซงประกอบไปดวย

การใหยา selamectin เฉพาะทในขนาด 6 มก./กก. ในชวง 40 และ 10 วนกอนออกลก และชวง

10 และ 40 วนหลงออกลก [1]

การใหยา Fenbendazole 50 มก./กก. ตอวนตงแตวนท 40 ถง 14 วนหลงออกลก [2]

การฉดยา Ivermectin เขาชนใตผวหนงท 300 มคก./กก. ในวนท 0, 30 และ 60 และตอไปอก

10 วนหลงออกลก [3]

40 µm

9



ตารางท 1 วธการใหยา ขนาดยา

และประสทธภาพของยาถายพยาธทนยมใชทวไปในการถายพยาธหลกๆ ในทางเดนอาหารของสนข


Pyrantel

pamoate


Pyrantel

embonate


Pyranel

pamoate/

febantel


15 มก./กก.


Oxantel

embonate













การกนไขของพยาธไสเดอน T. canis

ในระยะทมตวออนอยภายในอาจท าใหเกดโรคทเกดจากการเคลอนทของตวออนไปยงอวยวะภายในหร

อไปทลกตา เดกๆ มความเสยงมากทสดเนองจากพฤตกรรมของเดกเอง โดยทนททกนเขาไป

ตวออนจะเคลอนทไปตามอวยวะตางๆ ของรางกายเชน ตบ ปอด สมอง และดวงตา

การเคลอนทของพยาธอาจไมแสดงอาการหรอการเคลอนทของตวออนอาจน าไปสการตอบสนองตอการ

อกเสบของอโอซโนฟลท าใหเกดอาการทางคลนกเชน ปวดทอง มไข ตบโต และไอ อาการตางๆ

มกจะหายไดเอง แตอาจน าไปสภาวะแทรกซอนรายแรงหากเกยวของกบระบบประสาทหรอหวใจ

ตวออนของพยาธไสเดอน T. canis

อาจเขาไปทดวงตาและเสนเลอดของดวงตาท าใหตาบอดหรอการมองเหนลดลงเนองจากจอตาและผนงต

าชนกลางอกเสบ (retinochoroiditis) เสนประสาทตาอกเสบ และการตดเชอภายในลกตา

(endopthalmitis)


[1] Payne-Johnson M, Maitland TP, Sherington J, Shanks DJ, Clements PJ, Murphy MG,

McLoughlin A, Jernigan AD, Rowan TG. Efficacy of selamectin administered topically to

pregnant and lactating female dogs in the treatment and prevention of adult roundworm

10



(Toxocara canis) infections and flea (Ctenocephalides felis felis) infestations in the dams and

their pups, Vet Parasitol. (2000) 91:347-358.

[2] Burke TM, Roberson EL. Fenbendazole treatment of pregnant bitches to reduce prenatal and

lactogenic infections of Toxocara canis and Ancylostoma caninum in pups, J Am Vet Med

Assoc. (1983) 183:987-990.

[3] Payne PA, Ridley RK. Strategic use of ivermectin during pregnancy to control Toxocara canis

in greyhound puppies, Vet Parasitol. (1999) 85:305-312.

11



พยาธแสมา (Trichuris vulpis)

Trichuris vulpis คอพยาธแสมาของสนข และยงพบในสนขจงจอกและหมาปาไคโยตอกดวย

การตดพยาธอยางรนแรงอาจท าใหเกดอาการทองเสยจากล าไสใหญ (large bowel diarrhoea)

สนขจะตดพยาธเมอกนไขพยาธระยะตดตอเขาไป

ปรสต: Trichuris vulpis

ชอสามญ: พยาธแสมา

โฮสต: สนข

ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 11 สปดาห

ทอยของพยาธตวเตมวย: ล าไสใหญสวนตนและล าไสใหญ


วธการตดตอ: การกนไขพยาธในระยะทมตวออนอยภายใน (embryonated egg) เขาไป

การถายทอดจากสตวสคน: ไมได


ทวโลก


การตดพยาธแสมาแบบไมรนแรงมกจะไมแสดงอาการ การตดพยาธอยางรนแรง แมในสตวโต

จะท าใหเกดอาการทางคลนกของภาวะทองเสยจากล าไสใหญ (เชน อาการปวดเบง)

และอจจาระอาจมมกและเลอดสด อาจมอาการเบออาหาร น าหนกลด อาการปวดบด

และโลหตจางเกดขนได


เนองจากระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกายนานถง 10-12

สปดาห ท าใหพยาธแสมา T. vulpis เปนพยาธทพบไมบอยในลกสนข อยางไรกตาม

สนขอาจแสดงอาการทางคลนกกอนทไขพยาธจะแพรกระจายในอจจาระ

การวนจฉยท าโดยการตรวจหาไขพยาธเปลอกหนาทมหวสองฝงดวยกลองจลทรรศน (รปท 1)

ในการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธทลอยตวโดยใชการปนเหวยง (centrifugal faecal flotation) (SOP

2) ในสารละลายทมความเขมขนสงทมคาความถวงจ าเพาะ 1.25 เชน สารละลายน าตาลอมตว

หรอถาหากไมมเครองปนเหวยง

รปท 1 ไขพยาธ Trichuris vulpis

ทลอยขนมาจากอจจาระ (ทมา: Dr T. Inpankaew)

รปท 2 หนอนพยาธ Trichuris vulpis ตวเตมวย (ทมา:

คลงภาพปรสตวทยาของ University of Melbourne)

40 µm

12



ขอแนะน าใหใชวธการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวแบบมาตรฐ

าน (SOP 1) (S.G. 1.20) พยาธตวเตมวยจะมรปรางเหมอน ‘แส’

โดยมสวนปลายดานหนาทเพรยวบางฝงอยในเมอกและมปลายดานหลงทหนาซงเปนอสระอยในชองวาง

ของล าไส (รปท 2)



ควรใหยาถายพยาธรวมกบการรกษาแบบประคบประคอง (เชน การใหสารน าและอเลกโทรไลต)

ตามความเหมาะสม


ใหยาซ าใน 2.5 - 3 เดอนเพอท าลายตวออนขณะทก าลงเจรญเตบโต



ไมม

ตารางท 1 วธการใหยา ขนาดยา

และประสทธภาพของยาถายพยาธทนยมใชทวไปในการถายพยาธหลกๆ ในทางเดนอาหารของสนข


Pyrantel

pamoate


Pyrantel

embonate


Pyranel

pamoate/

febantel


15 มก./กก.


Oxantel

embonate












13



พยาธพยาธเสนดายล าไส (Strongyloides stercoralis)

Strongyloides spp. คอพยาธพยาธเสนดายล าไสทสามารถตดไดในสนข แมว และคน

สนขจะตดพยาธชนดนจากการกนตวออนของพยาธในระยะตดตอผานน านมหรอเมอตวออนเหลานชอน

ไชเขาทางผวหนงของสนข

ปรสต: Strongyloides stercoralis (ชอพอง Strongyloides canis)

ชอสามญ: พยาธเสนดายล าไส

โฮสต: สนข คน ± แมว

ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 6-10 วน



วธการตดตอ: ทางผวหนง ทางน านม และการตดเชอซ าซอน (auto-infection)



ทวโลก


สนขทตดพยาธสวนใหญจะไมแสดงอาการ โดยสามารถสรางภมคมกนทแขงแกรงตอการตดเชอ

และหยดการแพรกระจายตวออนภายใน 8-12 สปดาหแรกของชวต

ในลกสนขอาจเกดอาการทองเสยออนๆ โดยพบอาการถายเหลวหรอเปนมกจากนนจะหายเองได

ในกรณทตดพยาธอยางรนแรง

สตวจะผอมแหงและมอาการของปอดและหลอดลมอกเสบเนองจากอาจมการยายทอยของตวออนระยะตด

ตอแบบมวงจรชวตอตโนมต (auto-infective larvae) โดยอาจเกดอาการอกเสบทองเทา

(pododermatitis) เนองจากการชอนไชของตวออนผานผวหนง


เทคนค Baermann (SOP 3) เปนเทคนคการตรวจทดทสดส าหรบการจ าแนกและแยกชนดของตวออน

ไขชนดสตรองไจลจะมตวออนระยะทหนง (รปท 1)

ซงอาจถกแยกออกมาไดจากการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวแ

บบมาตรฐาน (S.G. 1.20) (SOP 1) ตวออนในระยะทหนงสามารถจ าแนกไดจากการพบ genital

primordium ทเดนชด (รปท 2) และจ าเปนตองแยกออกจากตวออนของพยาธปอด (รปท 3)

และพยาธปากขอ การวนจฉยการตดพยาธเสนดายล าไส Strongyloides spp.

ท าไดยากเนองจากอาจพบจ านวนตวออนของพยาธต ามากหรอตรวจไมพบในอจจาระ

แมในรายทแสดงอาการ ในกรณเหลาน สามารถตรวจอจจาระหลายครง (3 ครงตลอดระยะเวลา 5 ถง 7

วน)


การใหยา ivermectin แบบนอกขอบงใชทขนาด 200 มคก./กก. โดยรบประทานเพยงครงเดยวและยา

fenbendazole 50 มก./กก. วนละครงเปนเวลา 5

วนตดตอกนเปนวธการทมประสทธภาพในการก าจดหนอนพยาธตวเตมวย

ควรมการตรวจอจจาระซ าสองครง ท 2 และ 4 สปดาหหลงจากการรกษา

14



และตรวจทกเดอนหลงจากนนเปนระยะเวลา 6 เดอน

โดยอาจมความจ าเปนตองท าการรกษาซ าในบางรายทยงพบมการตดพยาธอย

รปท 1 ไขของพยาธ Strongyloides ทมตวออนระยะทหนง

ในการตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตว

(ทมา: คลงภาพปรสตวทยาของ University of Melbourne)

รปท 2 ตวออนของพยาธ Strongyloides

spp. ทม genital primordium ทเดนชด

(ลกศรช) (ทมา: คลงภาพปรสตวทยาของ


รปท 3

ตวออนระยะทหนงของพยาธปอดในสนขทมสวนหาง

‘หงกงอ’ (ทมา: Dr R Traub)


ในพนททม Strongyloides เปนพยาธประจ าถน

ใหพจารณาตรวจหาพยาธในสนขกอนทจะใหการรกษาดวยยากดภมคมกน โดยเฉพาะอยางยง

คอรตโคสเตยรอยด พยาธทแอบแฝงอยในล าไสอาจถกกระตนเมอโฮสตมภมคมกนบกพรอง (เชน

เกดจากการตรวจหรอการรกษาทางการแพทย, การเกดเนองอก)

ท าใหเกดการผลตตวออนระยะตดตอแบบมวงจรชวตอตโนมต (auto-infective larvae)

ซงสามารถท าใหเกดการตดเชอแพรกระจายทเปนอนตรายรายแรงถงชวตได

สนขทตดเชอควรถกกกบรเวณและแยกออกจากสตวอนๆ



ในคน อาการทางคลนกของการตดเชอ S. stercoralis

อาจมไดตงแตไมแสดงอาการไปจนถงท าใหเกดความผดปกตในทางเดนอาหาร (เชน ปวดทอง ทองเสย)

และไอ การชอนไชของตวออนในระยะตดเชอผานผวหนงอาจท าใหเกดผนเปนเสนยาวสออกแดง (larva

currens) ในผทมภาวะภมคมกนบกพรอง การตดเชอซ าซอน (auto-infection)

50µm

15



อาจท าใหเกดกลมอาการทเกดจากการตดเชอเพมมากขน (hyper-infection syndrome)

โรคสตรองจลอยดอาซสทเกดจาการทตวออนของพยาธไชไปตามอวยวะตางๆ ทวรางกาย

(disseminate strongyloidiasis) และการตดเชอแบคทเรยในกระแสเลอด (bacteraemia)

ซงอาจท าใหผปวยเสยชวตได

16



พยาธตวตดจากหมด (Dipylidium caninum)

Dipylidium caninum เปนพยาธตวตดทพบทวไปในสนข สนขจงจอก และแมว

โดยจะเกดการตดตอเมอสนขกนหมดหรอเหาทมเชอ เปนพยาธทสามารถถายทอดจากสตวสคนได

ปรสต: Dipylidium caninum

ชอสามญ: พยาธตวตดจากหมด

โฮสต: สนข สนขจงจอก แมว คน

ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 2-3 สปดาห



วธการตดตอ: การกนหมดหรอเหาทมเชอ



ทวโลก


การตดเชอ Dipylidium caninum มกจะไมแสดงอาการ อยางไรกตาม การเคลอนทของปลองสก (gravid

segment) ผานทางทวารหนกจะท าใหเกดการระคายเคอง และสนขมกจะ ‘ไส’

ตวและเอาฝเยบถไปกบพนดน ในกรณท

สนขมการตดเชอรนแรงจะมอาการล าไสเลกอกเสบและ/หรอการอดตนของล าไสเลกแตพบไดนอยมาก


การวนจฉยสามารถท าไดจากซกประวตและอาการทางคลนก เชน ขาดการควบคมหมด

ขาดการถายพยาธดวยยา praziquantel และการตรวจหาปลองแบน (proglottid) ในอจจาระ ขนสตว

และวสดรองนอน หรอรอบทวารหนก ปลองแบนของพยาธตวตด D. caninum

สามารถจ าแนกออกจากปลองแบนของพยาธตวตด Taenia spp.

โดยรปรางและการมรของอวยวะสบพนธทมลกษณะสมมาตรทงสองขางสองรทอยตรงกลางของปลองแบ

น (รปท 1) การบบปลองแบนทมไขอยภายในจะเผยใหเหนถงไข (รปท 2) บางครง

ถงไขจะถกตรวจพบดวยวธตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตว

แตวธการตรวจนไมมความไวพอ


การรกษาการตดเชอ D. caninum ดวยยา praziquantel ขนาด 5 มก./กก. ทกๆ 2 สปดาห

จนกวาจะควบคมแมลงทเปนพาหะได


การควบคมสามารถท าไดโดยการดแลสนขและแมวใหปลอดจากหมด

(โปรดดแนวทางปฏบตในการควบคมหมด) และเหา (โปรดดแนวทางปฏบตในการควบคมเหา)


การตดพยาธตวตด D. caninum โดยทวไปจะพบในเดก

บางครงอาจเกดจากการกนหมดโตเตมวยเขาไป

17



50 µm

เดกอาจไมแสดงอาการหรอมอาการระคายเคองทรอบทวารหนกและ/หรอมความผดปกตเกยวกบล าไสแบ

บไมรนแรง โดยอาจพบปลองแบนในอจจาระหรอรอบๆ ทวารหนกของเดก

รปท 1 ปลองแบนทโตเตมทของพยาธ Dipylidium

caninum (ทมา: คลงภาพปรสตวทยาของ University

of Melbourne)

รปท 2 ไขของพยาธ Dipylidium

ภายในถงไขทพบจากการตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนค

การท าใหไขพยาธลอย (ทมา: คลงภาพปรสตวทยาของ


18



พยาธตวตดไฮดาตด (Echinococcus granulosus)

พยาธชนดนไมมความส าคญในทางคลนกในสนข

แตไขพยาธทออกมาจากสนขจะท าใหคนและปศสตวตดเชอท าใหเกดถงน าไฮดาตด (hydatid cyst)

ในอวยวะภายในตางๆ ซงสงผลกระทบทส าคญในดานสาธารณสขและเศรษฐกจ

ปรสต: Echinococcus granulosus

ชอสามญ: พยาธตวตดไฮดาตด




การแพรกระจาย: ในแถบทมอณหภมต าลงในแถบกงเขตรอน

วธการตดตอ: การกนถงน าไฮดาตดทเจรญพนธทอยในเนอเยอของโฮสตตวกลาง



E. granulosus กระจายอยทวโลกแตพบไดมากในแถบทมอณหภมต าลงในแถบกงเขตรอน (เชน

ทางตอนเหนอของอนเดย, ทางตอนใตของบราซล) โดยเฉพาะอยางยง

บรเวณแถบชนบทซงซากสตวพรอมทจะเขาไปยงฟารมและสนขในชมชน ยงไมมการรายงานในหลายๆ

สวนของเอเชยตะวนออกเฉยงใต อเมรกากลาง และแครบเบยน


สนขไมมแนวโนมทจะแสดงอาการทางคลนกของการตดเชอ


ควรองจากประวตของสตว เชน การกนซากสตวดบ

การตรวจหาไขและปลองแบนดวยวธการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธ

ลอยตวแบบมาตรฐานเปนวธทเชอถอไมได เนองจากมโอกาสนอยมากทไขจะแพรกระจายในอจจาระ

เมอตรวจพบ ไขมรปรางลกษณะทไมสามารถจ าแนกออกจากไขของพยาธตวตด Taenia spp. (รปท 1)

ไมแนะน าใหใชยาถายพยาธและตรวจหาหนอนพยาธตวเตมวย

เนองจากมความเสยงตอการถายทอดจากสตวสคนอนเกดจากการกนไขของพยาธ E. granulosus

เขาไปโดยบงเอญ พยาธตวเตมวยมขนาดเลกมาก มความยาว 3-9 มม. มปลองสงสด 3 ปลอง (รปท 2)

รปท 1 ไขของ Taeniid (E. granulosus)

พบจากการตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนคการ

ท าใหไขพยาธลอย (ทมา: Dr R Traub)

รปท 2 หนอนพยาธ E. granulosus ตวเตมวยทมขนาดเลกมาก

(2-3 มม.) ยอมสดวยคารมน (carmine) (ทมา: CDC,

https://www.cdc.gov/dpdx/echinococcosis/index.html)

19




ใหยา praziquantel ชนดรบประทานทขนาด 5 มก./กก. คอวธการทเหมาะสมทสด


ในพนททม E. granulosus เปนพยาธประจ าถน

ควรก าชบผเลยงอยางหนกแนนวาไมควรใหสนขกนซากของโฮสตตวกลางทงทเปนสตวเลยงหรอสตวปา

(เชน ปศสตว มา อฐ เปนตน) สนขควรไดรบการรกษาดวยยา praziquantel ทก 6 สปดาห

เปนสงจ าเปนอยางยงทจะตองท าการก าจดอจจาระของสนขโดยเรวภายในระยะเวลาไมเกน 48

ชวโมงหลงการรกษา การก าจดอจจาระสามารถท าไดดวยการน าไปเผา ฝงกลบในหลมลก

หรอก าจดทงในชกโครกหรอบอเกรอะ การควบคมโฮสตตวกลางทเปนเปาหมายของ cystic

echinococcosis

อาจจะใชวธการเฝาระวงและตรวจสอบเนอสตวทโรงฆาสตวและตองใชวคซนปองกนการตดเชอ

(EG95) รวมดวย


คนจะตดเชอดวยการกนไขพยาธจากการสมผสสนขโดยตรง

(ไขพยาธตดอยกบขนสนขและอยในระยะตดตอทนททถายอจจาระ)

หรอโดยการกนไขพยาธทอยในอาหารหรอน าทมการปนเปอน ในคน

การตดเชออาจไมแสดงอาการหรออาจแสดงความบกพรองในการท างานของอวยวะ (เชน สมอง ปอด

หวใจ ตบ เปนตน) อนเนองมาจากการทไฮดาตดซสต (รปท 3) ไปกดทบอวยวะทอยตดกน โดยทวไป

โรคพยาธไฮดาตด (hydatid disease) มระยะฟกตวยาวนานเปนปๆ (ซสตใชเวลาในการเตบโต)

การแตกหรอการรวของซสตสามารถน าไปสภาวะชอกจากการปฏกรยาภมแพอยางรนแรง

(anaphylactic shock) ทท าใหเสยชวตได

การรกษามความซบซอนและโดยทวไปจ าเปนตองรกษาดวยการผาตดรวมกบการใชยาเคมบ าบด

รปท 3

ไฮดาตดซสตจ านวนมากในปอดของจงโจขนาดเลก

(ทมา: Dr Lyn A. Hinds, CSIRO)

20



พยาธตวตดเมดสาค (Taenia spp.)

พยาธตวตดเมดสาคชนดนอยในสกล Taenia ซงพบไดทวไปในสนขทกนเนอสตวดบๆ

ความส าคญหลกๆ ของพยาธตวตดในสนขเหลานกคอ

ความสามารถตดเชอในปศสตวขณะทอยในระยะตวออนท าใหเนอสตวถกคดทงและการสญเสยทางเศรษ

ฐกจส าหรบโรงฆาสตว โดยพบวาพยาธตวตดเมดสาค Taenia multiceps

ในสนขเพยงชนดเดยวทสามารถถายทอดจากสตวสคนได

ปรสต: Taenia hydatigena, Taenia ovis, Taenia multiceps, Taenia pisiformis, Taenia serialis

ชอสามญ: พยาธตวตด

โฮสต: สนข สนขจงจอก หมาปา




วธการตดตอ: การกนตวออนระยะตดตอ (cysticercus, coenurus) ทอยในเนอเยอของโฮสตตวกลาง

(โดยหลกๆ คอปศสตว)

การถายทอดจากสตวสคน: ไมได ยกเวน T. multiplex


พบไดทวโลก

การถายทอดจากสตวสคน

พยาธตวตดเมดสาคไมคอยจะเปนอนตรายตอสนขและแมว

และสตวสวนใหญจะไมแสดงอาการทางคลนก

การตดเชออยางรนแรงอาจท าใหเกดอาการในทางเดนอาหารทไมจ าเพาะเจาะจง เชน

ทองเสยหรอทองผก และปวดทองรวมกบน าหนกตวไมเพมขนอยางเหมาะสม และมลกษณะทองโต


ปลองแบน (ปลองของพยาธตวตด) อาจชอนไชเขาไปในอจจาระหรอรอบทวารหนกของสตว

(ผเลยงมกจะสงเกตเหนอาการไดบอยทสด)

อาจท าใหปลองแบนสดคลายตวในน าและประกบดวยกระจกสไลดสองแผนเพอตรวจรปรางลกษณะ

ปลองแบนมรเปดมดลกทดานขาง (รปท 1) ปลองสกทมไข taeniid (รปท 2)

โดยไมแนะน าใหตรวจหาไขพยาธดวยการท าใหไขพยาธลอยตวในการวนจฉยไข taeniid

เนองจากพบไดยากในอจจาระ ไขของพยาธตวตด Taenia spp

ไมสามารถแยกความแตกตางออกจากไขของพยาธ Echinococcus ได

รปท 1 ปลองแบนสกทยอมสของ Taenia

pisiformis (ทมา: M I (Spike) Walker/Alamy

Stock Photo)

รปท 2 ไขของ Taeniid

พบจากการตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธ

ลอย (ทมา: Dr R Traub)

21




ใหยา praziquantel ชนดรบประทานทขนาด 5 มก./กก. คอวธการทเหมาะสมทสด


ในพนททมพยาธตวตดเมดสาค Taenia เปนพยาธประจ าถน

ควรก าชบผเลยงใหดวาไมควรใหสนขกนซากของโฮสตตวกลางทงทเปนสตวเลยงหรอสตวปา (เชน

ปศสตว กระตาย) สนขควรไดรบการรกษาดวยยา praziquantel ทก 6 สปดาห


การกนไขของพยาธตวตด T. multiceps

ทถายออกมากบอจจาระของสนขอาจท าใหพยาธตวตดในระยะตวออนเจรญเตบโตในระบบประสาทสวน

กลาง ดวงตา เนอเยอใตชนผวหนง หรอเนอเยอกลามเนอของคนท าใหเกดโรค coenurosis ในคน

การรกษามความซบซอนและโดยทวไปจ าเปนตองรกษาดวยการผาตดรวมกบการใชยาเคมบ าบด

22



50 µm

พยาธใบไมตบ (Opisthorchis viverrini, Clonorchis sinensis)

Opisthorchis viverrini และ Clonorchis sinensis เปนพยาธใบไมในสตวเลยงลกดวยนมทกนปลา

รวมถงสนข แมว และคนในแถบเอเชย พยาธใบไมตบสามารถายทอดจากสตวสคนได

ปรสต: Opisthorchis viverrini, Clonorchis sinensis

ชอสามญ: พยาธใบไมตบในเอเชยตะวนออกเฉยงใต พยาธใบไมตบจนหรอพยาธใบไมตบตะวนออก

โฮสต: สตวเลยงลกดวยนมทกนปลา เชน สนข แมว หม คน


ทอยของพยาธตวเตมวย: ทอน าด ตบ ถงน าด ทอตบออน

การแพรกระจาย: เอเชยตะวนออกเฉยงใตและตะวนออกไกล

วธการตดตอ: การรบประทานปลาน าจดดบหรอสกๆ ดบๆ ทตดพยาธใบไมตบระยะเมตาเซอรคาเรย

(metacercariae)



O.viverrini มรายงานวาพบในประเทศไทย ลาว เวยดนามตอนกลาง และกมพชา ในขณะท C. sinensis

มรายงานวาพบในเกาหล จน ไตหวน และเวยดนามตอนเหนอ


สวนใหญการตดพยาธใบไมตบในสนขจะไมแสดงอาการ โดยอาการทางคลนกทพบได เชน

อาการเซองซม ทองเสย และอาการขาดน า

การเคลอนยายของพยาธทยงไมเจรญเปนตวเตมวยสามารถท าใหเกดภาวะตบอกเสบและตบออนอกเสบไ

ด


การวนจฉยการตดพยาธใบไมตบในสนขจะยดจากการตรวจพบไขพยาธทมลกษณะแบบมฝาปด

(operculated egg) ทมตวออนระยะไมราซเดยม (miracidium) ทโตเตมทแลวอยภายใน (รปท 1)

โดยการตรวจอจจาระดวยเทคนคการท าใหไขพยาธตกตะกอน (SOP 4)

รปท 1 ไขของพยาธใบไมตบทม ‘ไหล’ ชดเจนใต

operculum (‘ฝาปด’) (ทมา: Shutterstock)

23




มรายงานวาการใหยา praziquantel นอกขอบงใชในขนาด 40 มก./กก. โดยใหกนยาเพยงครงเดยว

(single oral dose) มประสทธภาพในการฆาพยาธใบไมตบตวเตมวย


ควรแนะน าผเลยงวาอยาเลยงสนขดวยปลาน าจดดบหรอดบๆ สกๆ



คนสามารถตดพยาธไดจากการรบประทานปลาน าจดสกๆ ดบๆ ทมพยาธใบไมตบระยะเมตาเซอรคาเรย

(metacercariae)

สนขอาจท าหนาทเปนแหลงรงโรคส าหรบการตดเชอในคนโดยการท าใหสงแวดลอมปนเปอนไขของพย

าธใบไมตบ คนทตดพยาธใบไมตบสวนใหญมกจะไมแสดงอาการ

แตการตดพยาธเรอรงอาจน าไปสโรคในทางเดนน าดและโรคตบ และมะเรงทอน าดได

24



พยาธหลอดอาหาร (Spirocerca lupi)

Spirocerca lupi

เปนพยาธทถกประเมนความส าคญนอยเกนไปมากแตเปนหนอนพยาธตวกลมสไปรรดาทอาจท าใหสนขบ

านและหมาปา ถงแกชวตได สนขตดเชอเมอกนโฮสตตวกลาง (ดวงมลสตว) หรอโฮสตขางเคยง (เชน

ซากไก สตวเลอยคลาน และสตวฟนแทะ)

ปรสต: Spirocerca lupi

ชอสามญ: พยาธหลอดอาหาร


ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 5-6 เดอน

ทอยของพยาธตวเตมวย: ผนงหลอดอาหารและกระเพาะอาหาร

การแพรกระจาย: เขตรอนและกงเขตรอน

วธการตดตอ: การกนโฮสตตวกลางหรอโฮสตขางเคยง (transport)



Spirocerca lupi กระจายอยทวไปในพนทเขตรอนและกงเขตรอนของเอเชย โอเชยเนย อเมรกาใต

แอฟรกา และตะวนออกกลาง


สนขทตดเชออาจไมแสดงอาการในระยะแรกๆ แตเมอเวลาผานไปอาจมอาการขยอน อาเจยน

อจจาระมเลอดปน ผอมแหง และน าหนกลดซงเปนผลมาจากการมกอนแบบ granulomatous

ในหลอดอาหารและกระเพาะ (รปท 1)

การเคลอนทของตวออนพยาธไปยงเอออรตกอาจท าใหเกดภาวะเยอหมปอดอกเสบท าใหเกดอาการไอ

ขยอน และหายใจล าบาก หลอดเลอดแดงใหญโปงพอง (รปท 2)

โดยอาจพบการแตกไดในบางครงซงท าใหเกดการตกเลอดในทรวงอกและเสยชวตอยางเฉยบพลน

ตมไฟบรสทพบไดในหลอดอาหารและกระเพาะอาหารอาจแปรสภาพไปเปนเนอรายและพฒนาไปเปนมะเ

รงซารโคมาของหลอดอาหารโดยการแพรกระจายแบบทตยภม Hypetrophic osteopathy

ทมการสะสมของแคลเซยมทเยอหมกระดกของขาหนาเปนโรคทพบไดบอยซงเกยวของกบรอยโรคทแท

นทชองวางของทรวงอกในสนขดวยเนองอกทเกยวของกบพยาธหลอดอาหาร S. lupi


อาจพบไขพยาธในอจจาระเปนพกๆ หรอไมพบหากหากตมไมมรอยทะลซงเปนทางออกของขา

ซงการวนจฉยโดยการตรวจพบไขทรงรทมตวออนอยภายใน (เลก, 35 × 15 ไมโครเมตร) ในอจจาระ

(รปท 3) โดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวแบบมาตรฐาน (SOP 1)

โดยใชน ายาทมความถวงจ าเพาะมากกวา 1.20 จะไดผลดทสด รอยโรคหลกจากภาพถายรงส

รวมทงกอนเนอทบรเวณทรวงอก (mediastinal mass) โดยปกตจะพบในหลอดอาหารสวนปลาย

ภาวะกระดกสนหลงสวนอกอกเสบเปนภาวะทพบบอยจากการถายภาพรงสทรวงอก

การถายภาพรงสและการเอกซเรยคอมพวเตอรแบบฉดสารทบรงสเปนวธการตรวจใหมๆ

ทเพมเขามาซงมประโยชนในการวนจฉย

โดยการสองกลองตรวจหลอดอาหารมความไวในการวนจฉยสงกวาการถายภาพรงส

25



รปท 1 การตดพยาธ Spirocerca lupi

สามารถท าใหเกดกอน granulomatous

ในหลอดอาหารและกระเพาะอาหาร (ทมา:

คลงภาพปรสตวทยาของ University of Melbourne)

รปท 2

หลอดเลอดแดงใหญโปงพองในสนขทเกดจากการเคลอนทข

องตวออน Spirocerca lupi (ทมา: Dr R Traub)

รปท 3 ไขของพยาธ Spirocerca lupi

ทมตวออนอยภายในจากการตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอย (ทมา: ดร. เทวนทร

อนปนแกว)


การรกษาคอยขางล าบากเนองจากพยาธตวเตมวยไดรบการหอหมอยภายในตม

การรกษาดวยยาถายพยาธแบบนอกขอบงใชแสดงใหเหนถงประสทธภาพในการฆาพยาธตวเตมวยและล

ดขนาดของแกรนโลมา ซงประกอบไปดวย:

ยา doramectin 400 มคก./กก. ฉดเขาใตชนผวหนงทก 14 วนจ านวนทงสน 6 ครง

แลวตามดวยการฉดยาทกๆ เดอนอก 20 เดอนหากตมยงไมหายสนท [1]

ใหยา milbemycine ชนดรบประทาน 0.5 มก./กก. ในวนท 0, 7 และ 28 จากนนใหเดอนละครง [2]

หยดยา moxidectin รวมกบยา imidacloprid สปดาหละครงเปนเวลา 19 สปดาห [3]

อาจพยายามใหอาหารในทายนตรงในกรณทมการขยอนเนองจากหลอดอาหารโต


การหยดยา moxidectin รวมกบยา imidacloprid

ทกเดอนเปนวธการทไดรบอนมตใหใชในสนขเพอปองกนการตดพยาธหลอดอาหาร S. lupi ในยโรป

26



ไมควรปลอยใหสนขออกนอกบานโดยไมมคนคอยดแลหรอปลอยใหออกลาโฮสตขางเคยง เชน

สตวฟนแทะ สตวเลอยคลาน และกบ หากตองการทราบทางเลอกในการควบคมแบบอนๆ โปรดดทหวขอ



ไมม


[1] Lavy E, Aroch I, Bark H, Markovics A, Aizenberg I, Mazaki-Tovi M, Hagag A, Harrus S.

Evaluation of doramectin for the treatment of experimental canine spirocercosis, Vet Parasitol.

(2002) 109:65-73.

[2] Kelly PJ, Fisher M, Lucas H, Krecek RC. Treatment of esophageal spirocercosis with

milbemycin oxime, Vet Parasitol. (2008) 156:358-360.

[3] Austin CM, Kok DJ, Crafford D, Schaper R. The efficacy of a topically applied imidacloprid 10

% / moxidectin 2.5 % formulation (Advocate(R), Advantage(R) Multi, Bayer) against Immature

and Adult Spirocerca lupi worms in experimentally infected dogs, Parasitol Res. (2013) 112

Suppl 1:91-108.

27



พยาธไกอารเดยในสนข (Giardia duodenalis)

Giardia duodenalis เปนโปรโตซวทพบบอยในสนขและโฮสตอนๆ อกหลายชนด รวมทง แมว วว มา

และคน วธการตดตอหลกๆ คอ เชอทถกขบถายออกมากบอจจาระผานเขาทางปาก ทงโดยตรง

การสมผสอยางใกลชด

ปรสต: Giardia duodenalis (syn. G. lamblia, G. intestinalis)

ชอสามญ: ไกอารดเอซส

โฮสต: สตวเลยงลกดวยนมหลายชนด รวมทง สนข แมว และคน

ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 3 -14 วน

ทอยของโปรโตซวระยะโทรโฟซอยต (trophozoite): ล าไสเลก


วธการตดตอ: การกนซสตเขาไป



การตดเชอ G. duodenalis โดยทวไปจะไมแสดงอาการ ยกเวนในสตวอายนอย หากแสดงอาการ

อาการทางคลนกประกอบดวยอาการทองเสยแบบเฉยบพลนหรอเรอรง โดยทวไป

สตวทตดเชอจะตนตวและไมมไข


การใชเทคนคการลอยตวโดยใชการปนเหวยงดวยสารละลายซงคซลเฟต (ความถวงจ าเพาะ 1.18)

(SOP 2) เปนวธการตรวจทดทสดในการตรวจหาไกอารเดยซสตในอจจาระ (รปท 1)

ซสตมลกษณะเปนรปวงร ยาว 10-12 ไมโครเมตรและลอมรอบดวยผนงบางๆ ในสตวทมอาการทองเสย

การท าสเมยรจากอจจาระสดอาจเผยใหเหนโปรโตซวระยะโทรโฟซอยตทเคลอนไหวได

ซงมการเคลอนไหวแบบ ‘ใบไมรวง’

รปท 1

ไกอารเดยซสตจากการตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอย

(ทมา: ดร. เทวนทร อนปนแกว)

10 m

28



มชดตรวจ ELISA

แบบรวดเรวเชงพาณชยทผลตขนเองเพอตรวจหาแอนตเจนของไกอารเดยในอจจาระของสนข

หรอสามารถสงตวอยางไปยงหองปฏบตการเชงพาณชยเพอตรวจดวยเทคนคทางอณชวโมเลกล (PCR)


การใหยา febantel รวมกบยา pyrantel และ praziquantel ทกวนเปนเวลา 3 วน, การใหยา

fenbendazole 50 มก./กก. เปนเวลา 5 วน และการใหยา metronidazole 25 มก./กก.

วนละสองครงเปนเวลา 5-7 วน มประสทธภาพในการรกษาไกอารเดยซงไดรบการพสจนแลว


สนขเพศเมยทตงทองควรไดรบการตรวจและการรกษา

และตองช าระลางตวใหแมสนขกอนคลอดเพอก าจดซสตทอาจจะอยตามขนสตว

สตวทตดเชอควรไดรบการช าระลางตว กกแยก

และยายไปไวในกรงทผานการฆาเชอและสะอาดหลงจากทไดรบการรกษา ในกรณทเปนคอกสนข

ใหรกษาสนขทกตวพรอมกน หากตองการทราบทางเลอกในการควบคมแบบอนๆ โปรดดทหวขอ



สนขอาจเปนทแหลงรงโรคของไกอารเดยทงสายพนธทจ าเพาะเจาะจงกบสนขและสายพนธทสามารถถา

ยทอดจากสตวสคนซงไมอาจแยกความแตกตางจากรปรางลกษณะได ดงนน

สนขทตดเชอไกอารเดยทงหมดจะตองสงสยไวกอนวาเปนสนขทมเชอซงเปนสายพนธทอาจถายทอดจาก

สตวสคนไดและรกษาดวยวธการทเหมาะสม ตองแนะน าหลกสขลกษณะทเหมาะสมใหกบผเลยง (ด

ขอควรพจารณาทวไปและค าแนะน า) เพอลดความเสยงตอการตดเชอ

29



คอกซเดยในสนข (Cystoisospora spp. [ชอพอง Isospora spp.])

Cystoisospora spp. (Isospora spp.) เปนโปรโตซวในไฟลมอะปคอมเพลกซา (apicomplexan

protozoa) ทแพรเชอดวยการตดเชอผานการสมผสอจจาระผานทางปาก (faecal-oral)

โดยเฉพาะอยางยง ในสภาพแวดลอมทเตมไปดวยผคนและไมถกสขลกษณะ

โดยสายพนธทพบในสนขมความจ าเพาะตอโฮสตสงและมกจะท าใหเกดอาการทองรวงในลกสนข

ปรสต: Cystoisospora canis, Cystoisospora ohioensis, Cystoisospora burrowsi และ

Cystoisospora neorivolta

ชอสามญ: คอกซเดยในสนข (ชอพอง Isospora)





วธการตดตอ: การกนโอโอซสตสก (sporulated oocyst)



ทวโลก


Cystoisospora พบไดบอยทสดในลกสนข อาการทางคลนกทพบบอยคอ อาการเบออาหาร อาเจยน

ทองเสยแบบถายเปนน า (ถายเปนเลอดพบนอยมาก) ขาดน า และน าหนกลด

สนขสวนใหญสรางภมคมกนทแขงแกรงตอการตดเชอไดเอง

โดยเมอสตวโตจะไมแสดงอาการและมการแพรเชอโอโอซสตในระดบต า

รปท 1 โอโอซสตทยงไมสกของ Cystisospora canis

จากการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไข

พยาธลอยตวแบบมาตรฐาน (ทมา: คลงภาพปรสตของ


รปท 2 หลงจากทฟกตว โอโอซสตของ

Cystisospora spp.

จะเจรญเตบโตโดยมสปอโรซสตสองตว

แตละตวจะมสสปอโรซอยด (sporozoite) (ทมา:

คลงภาพปรสตของ University of Melbourne)

40 µm

40 µm

30




อาจพบอาการทางคลนกกอนทจะมการแพรของโอโอซสต ซงในกรณน

การวนจฉยตองอาศยประวตและอาการทางคลนก

โอโอซสตทแยกออกมาดวยวธการตรวจอจจาระเพอหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตว

แบบมาตรฐาน (S.G. 1.20) (SOP 1) เปนซสตทยงไมไมเจรญ (รปท 1) และพฒนาไปสระยะตดเชอ

(สก) ใน 2-3 วน (รปท 2)

ควรใชความระมดระวงในการจ าแนกความแตกตางของโอโอซสตออกจากโอโอซสตของ Eimeria spp.

(รปท 3) ซงอาจถกกนเขาไปโดยอตโนมตผานการกนมลสตวเปนอาหาร

รปท 3 หลงจากการฟกตว โอโอซสตของ Eimeria spp.

เจรญเตบโตโดยมสสปอโรซสต

แตละสปอโรซสตมสองสปอโรซอยด (ทมา:

คลงภาพปรสตของ University of Melbourne)


รกษาสตวทตดเชอดวยการใหยา sulfadimethoxine ชนดรบประทานทขนาด 50 มก./กก.

ทกวนเปนเวลา 5 – 20 วน หรอใหยา trimethoprim-sulfonamide ชนดรบประทานทขนาด 15-30

มก./กก. ส าหรบสตวทมน าหนกตวนอยกวา 4 กก. และขนาด 30-60 มก./กก.

ส าหรบสตวทมน าหนกตวมากกวา 4 กก. เปนระยะเวลา 6 วน หรอใหยา toltrazuril กนครงเดยวทขนาด

10 มก./กก. หรอใหยา ponazuril ทขนาด 50 มก./กก. ทกวนเปนเวลา 3 วน

หากยงคงมอาการทางคลนกอย อาจจ าเปนตองท าการตรวจและรกษาซ า


ตวเมยทตงทองควรไดรบการรกษา (ตามทระบไวขางตน)

และช าระลางตวกอนคลอดเพอก าจดโอโอซสตทตดอยตามขนสตว

ควรใชสารฆาเชอทมแอมโมเนยเปนสวนประกอบหลกในการฆาเชอตามบรเวณสถานทตางๆ



ไมม

31



ครปโตสปอรเดยม (Cryptosporidium canis, Cryptosporidium parvum)

Cryptosporidium spp. เปนโปรโตซวทมโฮสตหลากหลายชนด

สามารถตดตอดวยการสมผสอจจาระผานทางปากทงโดยตรงหรอผานทางอาหารและน าทปนเปอน

ลกสนขมความไวตอการเจบปวยมากทสด ครปโตสปอรเดยมเปนเชอทตดตอจากสตวสคนได

ปรสต: Cryptosporidium canis, Cryptosporidium parvum

ชอสามญ: ครปโตสปอรดโอซส

โฮสต: สนข ปศสตว คน

ทอยของพยาธตวเตมวย: 2-14 วน

ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: ล าไสเลก


วธการตดตอ: การกนโอโอซสตเขาไปโดยตรงหรอผานอาหารและน าทปนเปอน



ทวโลก


การตดเชอครปโตสปอรเดยมมกจะไมแสดงอาการ โดยเฉพาะอยางยงในสนขโต

หากปรากฏอาการทางคลนก โดยทวไป อาการมกจะเกดขนกบสตวอายนอยและมภมคมกนบกพรอง

ครปโตสปอรดโอซสในสนขมแนวโนมทจะแสดงอาการในรปของการปวยแบบเฉยบพลน

โดยมอาการทองรวงแบบถายเปนน าซงมกจะหายภายใน 7-10 วน

แตอาจมอาการเรอรงหากโฮสตมภมคมกนบกพรอง


การตรวจหาโอโอซสตเปนสงทท าไดยาก (รปท1) สยอมชนดพเศษอยาง Ziehl-Neelsen หรอการยอมส

modified acid fast stain กบสเมยรอจจาระโดยตรง (SOP 6)

จะเผยใหเหนโอโอซสตสแดงหรอสชมพขนาด 5-6 ไมโครเมตร (รปท 2)

ชดตรวจวนจฉยโคโปรแอนตเจนโดยหลกการทางซรมวทยาเชงพาณชยมประโยชนส าหรบการวนจฉยภ

ายในองคกร การตรวจดวยเทคนคทาง PCR อาจมใหบรการในหองปฏบตการเชงพาณชย

รปท 1

โอโอซสตของครปโรสปอรเดยมทไมไดยอมสจากการตรวจ

หาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอย (ทมา: Dr

Bui Khanh Linh)

รปท 2

โอโอซสตของครปโรสปอรเดยมทยอมสโดยใชการย

อมส modified acid fast stain (ทมา: Dr Bui

Khanh Linh)

32




มยานอกขอบงใชและวธการรกษาจ านวนมาก เชน ยา azithromycin, paramomycin, tylosin และ

nitazoxanide

ไดถกน ามาใชในการรกษาอาการทองรวงทเกยวของกบครปโตสปอรโอซสอยางไดผลในบางสวน

แตอยางไรกตามในบรรดาวธการรกษาเหลาน ไมมวธใดทสามารถก าจดการขบโอโอซสตได




การถายทอด C. parvum จากสตวสคนอาจเกดขนในผทมสขภาพแขงแรง

โดยแหลงแพรเชอทพบบอยทสดกคอ ลกววและคนอนๆ มรายงานผปวยทตดเชอ C. canis

นอยมากในเดกหรอผปวยทมภาวะภมคมกนบกพรอง

33



ปรสตทมแมลงเปนพาหะน าโรค.

บาบเซย (Babesia spp.)

เชอ Babesia spp. เปนโปรโตซวในกลม piroplasm

ทแพรเชอโดยเหบซงตดเชอในเมดเลอดแดงเปนหนงในโรครายแรงทพบบอยทสดซงสงผลกระทบตอสน

ขทอาศยอยในเขตตอน โรคบาบซโอซสในสนข (canine babesiosis) เกดจากสายพนธหลกๆ

สองสายพนธ คอ Babesia vogeli (บาบเซยขนาดใหญ) และ Babesia gibsoni (บาบเซยขนาดเลก)

ปรสต: B. vogeli, B. gibsoni, Babesia rossi

ชอสามญ: บาบซโอซสในสนข, 'โรคไขเหบ'

โฮสต: สนขและหมาปา

ระยะฟกตว: 1-6 สปดาห

ทอยในตวโฮสต: ในเซลลเมดเลอดแดง

การแพรกระจาย: ในแถบเขตรอนและกงเขตรอนทวโลก B. rossi

ในแอฟรกาทางตอนใตของทะเลทรายซาฮารา (sub-saharan Africa)

วธการตดตอ: เหบ ผานทางรก การถายเลอด การตอส (B. gibsoni)



โรคบาบซโอซสในสนขเกดขนทวโลกเนองจากมความสมพนธกบเหบสนข (Rhipicephalus

sanguineus) ซงเปนพาหะของเชอ B. vogeli ซงไดรบการยนยนแลว และเปนพาหะของเชอ B.

gibsoni ตามการสนนษฐาน พบวาเหบอนๆเชน Haemaphysalis longicornis ยงอาจเปนพาหะของ

Babesia gibsoni ไดอกดวย สวนเชอ B. rossi จ ากดอยในแอฟรกาทางตอนใตของทะเลทรายซาฮารา

(หมาไนตดเชอแบบไรอาการ) นอกจากน โรคบาบซโอซสยงถายทอดผานทางการถายเลอด

(ควรคดกรองผบรจาคเลอด) และผานทางรกจากแมสนขทตดเชอไปยงลกสนข ขณะทเชอ B. gibsoni

(และปรสตบาบเซยทอาจเปนไปไดอนๆ) ยงสามารถถายทอดระหวางการตอสและการกดกนของสนข


โดยทวไป Babesia gibsoni สามารถกอโรคไดมากกวา B. vogeli ถงแมวา B. vogeli

จะเปนสาเหตการตายทส าคญในลกสนขทมอายนอยกวา 12 สปดาห

สงทมอทธพลอยางมากตอความสามารถในการกอโรคกคอ การตดเชอรวม โดยเฉพาะอยางยง โรคตางๆ

ทท าใหเกดภาวะโลหตจาง (เชน การตดพยาธปากขอ)

สนขทมชวตรอดจากการตดเชอเบองตนจะกลายเปนพาหะของปรสตไปตลอดชวต

ถงแมวาจะไดรบการรกษาอยางเหมาะสมและหายจากอาการตางๆ แลวกตาม

การก าเรบของปรสตในเมดเลอดแดงเขาไปในกระแสเลอดและการก าเรบของอาการทางคลนกอาจเกดข

นไดทกเมอ หากสนขเหลานเผชญกบสถานการณทท าใหเกดความเครยด การรกษาดวยยากดภมคมกน

หรอการตดเชออนๆ รวม

บาบซโอซสแบบกอนเฉยบพลนมกจะท าใหสตวลมปวยอยางรวดเรวจากภาวะชอกเนองจากความดนตก

(hypotensive shock) อาจพบอาการเยอเมอกซดจาง อตราการเตนของหวใจเรว ชพจรออน

อาการออนแรงอาการซมเศรา อาเจยน และชก (เปนครงคราว) อาจมไขแตภาวะตวเยนเกน

(hypothermia) เปนอาการทพบไดมากกวา

สนขทเปนโรคบาบซโอซสแบบเฉยบพลนอาจมอาการไมสบายเพยงไมกวนโดยมอาการแบบไมจ าเพาะ

เชน เบออาหาร ซมเศรา อาเจยน และเซองซม อาการทางคลนกทพบไดแก อาการเยอเมอกซดจาง

34



ขาดน า ดซาน ตบและมามโต พบจดเลอดออกเลกๆ (petecchiae) และจ าเลอด (ecchymosis)

ปสสาวะเปนสแดง น าตาล หรอเหลองสม (ภาวะฮโมโกลบนในปสสาวะ) อาเจยน และทองเสย

นอกจากน โรคบาบซโอซสชนดเรอรงยงสมพนธกบอาการแบบไมจ าเพาะอกดวย เชน เบออาหาร

น าหนกลด ตอมน าเหลองโต น ามกไหล เลอดออกงาย

มความเปนไปไดทสนขเหลานอาจเปนโรคเออรลชโอสส (ehrlichiosis) หรอโรคทส าคญอนๆ รวมดวย

และอาการแสดงไมนาจะเกดจากโรคบาบซโอซสเพยงอยางเดยว


การวนจฉยเบองตนสามารถท าไดในสตวทมประวตสมผสกบเหบและมอาการทางคลนกทเกยวของ

ควรตงเปาหมายของการสบสวนเพอการวนจฉยโรคบาบซโอซสไวดงน 1) จ าแนกชนดของเชอบาบเซย

2) คนหาการตดเชออนๆ รวม (โดยเฉพาะอยางยง Ehrlichia spp.) 3)

ประเมนความรนแรงของภาวะโลหตจาง และ 4) ประเมนสภาวะสขภาพโดยรวมของสตวปวย

(โดยเฉพาะอยางยงในรายทมอาการกอนเฉยบพลน)

การจ าแนกชนดของเชอบาบเซยขนาดใหญและขนาดเลกสามารถท าไดดวยการตรวจดวยกลองจลทรรศ

นโดยใชสเมยรเลอดจากหลอดเลอดสวนปลายหรอหลอดเลอดฝอยทยอมส (ดรปท 1 และ 2)

และอาจเกบเลอดเพอใชในการตรวจ PCR ในหองปฏบตการเชงพาณชย

การตรวจทางซรมวทยาอาจตรวจพบแอนตบอดตอเชอ B. gibsoni หรอเชอ B. vogeli หรอทงสองชนด

ขนอยกบความจ าเพาะ

อยางไรกตามการตรวจทางซรมวทยาอาจใหผลลบเทยมในการตดเชอแบบกอนเฉยบพลนหรอการตดเช

อปฐมภมแบบเฉยบพลน

รปท 1 Babesia vogeli ภายในเซลลเมดเลอดแดง (ทมา:

Prof. Peter Irwin)

รปท 2 Babesia gibsoni ภายในเซลลเมดเลอดแดง

(ทมา: Prof. Peter Irwin)


ส าหรบทางเลอกในการรกษาแบบอนๆ โปรดดใน ตารางท 2

ยาหลายตวไดถกน ามาใชในการรกษาโรคบาบซโอซส

แตกมยาเพยงไมกตวเทานนทเชอถอไดอยางเสมอตนเสมอปลาย

มยาเพยงไมกตวสามารถก าจดการตดเชอ

และสตวสวนใหญทตดเชอจะกลายเปนทหลบซอนของปรสตหลงจากเสรจสนการรกษา

โดยพบวามยาเพยงไมกตวเทานนทมประสทธภาพในการก าจดปรสตบาบเซยทงสองแบบ

อาจท าการถายเลอดในรายทมภาวะโลหตจางอยางรนแรงหรอการใหสารน าอยางระมดระวงในสตวทมภ

าวะขาดน า อาจใหยา doxycycline ขนาด 10 มก./กก./วน ทางปาก (ใหครงเดยวหรอแบงให) จ านวน

35



21 วน หากสงสยวามโรคเออรลชโอสส (ehrlichiosis) หรอโรคตดเชอกลมรกเกตเซยอนๆ รวมดวย

แนะน าใหใชยาในกลมกลโคคอรตคอยด (dexamethasone 0.2 มก./กก.

ทางหลอดเลอดหรอทางใตผวหนง หรอยา prednisolone 1-2 มก./กก./วน แบงใหเปนเวลา 5-10 วน)

เพอรกษาภาวะโลหตจางเนองจากภมคมกนท าลายเมดเลอดแดงของตวเองแตประโยชนในการรกษาโรค

บาบซโอซสยงไมไดรบการพสจนในปจจบน

การพยากรณโรคมความไมแนนอนและยากตอการท านายโรคในประเทศแถบเขตรอน

ซงอาจเปนเพราะวาอาการของโรคสะทอนใหเหนถงผลทเกดจากการตดเชอรวมมากกวาการตดเชอบาบเ

ซย ดงทไดระบไวกอนหนาน สนขสวนใหญจะกลายเปนพาหะของเชอบาบเซยไปตลอดชวต


ปองกนหรอลดการสมผสกบเหบโดยการใชยาก าจดเหบ

ไรแบบออกฤทธนานทมการขนทะเบยนอยางถกตอง (แบบหยด/ปลอกคอชบยา)

พรอมกบการไลและการฆาเหบอยางตอเนอง (เชน การใชยา permethrin, flumethrin, deltamethrin,

amitraz) ตามค าแนะน าทระบอยบนฉลาก

สตวทบรจาคเลอดควรไดรบการตรวจคดกรองและไมเปนโรคพยาธเมดเลอดทน าโดยแมลง

รวมถงโรคบาบซโอซสและไมควรปลอยใหแมสนขทตรวจพบวามเชอบาบเซยตงทอง

และปองกนไมใหสนขกดกนเปนอนขาด หากตองการขอมลเพมเตม

โปรดดแนวทางปฏบตในการควบคมเหบ


เชอบาบเซยในสนขไมสามารถถายทอดจากสตวสคนได

36



ตารางท 2 ขนาดและประสทธภาพของยาทใชในการรกษาโรคบาบซโอซสในสนข

โฮสต ลกษณะรปราง ยา ขนาดทแนะน าและควา

มถในการใหยา หมายเหต/ความคดเหน

สนข

ขนาดใหญ

(B. vogeli)

Imidocarb

(dipropion

ate &

dihydrochl

oride)

5-7มก./กก. ทาง SC

หรอ IM ใหซ าทก 14

วน

อาจมอาการปวดและมตมนนเกดขนได ณ

ต าแหนงทฉดยา

อาการแสดงทางโคลเนอรจก (อาเจยน

ทองเสย) ควบคมดวยการฉดอะโทรปน

(0.05 มก./กก. SC)

ขนาดใหญและขน

าดเลก

Phenamidi

ne

(isethionat

e)

15 มก./กก. SC

ครงเดยวหรอฉดซ าเมอค

รบ 24 ชวโมง

อาการคลนไส อาเจยน

และอาการทางระบบประสาทสวนกลางคอ

ผลขางเคยงทพบบอย

Pentamidi

ne

(isethionat

e)

16.5 มก./กก. IM

ฉดซ าเมอครบ 24

ชวโมง

อาการคลนไส อาเจยน

และอาการทางระบบประสาทสวนกลางคอ

ผลขางเคยงทพบบอย

Diminazin

e

aceturate

3.5 มก./กก. IM

ครงเดยว

ความเปนพษทไมสามารถคาดการณและไ

มสามารถอธบายสาเหตได

อาการแสดงทางระบบประสาทสวนกลางอ

าจรนแรง

ยาเตรยมบางชนดมสวนผสมของแอนตไพ

โรน (antipyrone)

ขนาดเลก

(B. gibsoni)

Parvaquo

ne

20 มก./กก. SC

ครงเดยว

Atovaquon

e รวมกบ

Azithromy

cin

13.3 มก./กก. PO ทกๆ

8 ชม. เปนเวลา 10 วน

(atovaquone), 10

มก./กก.

ทกๆ 24 ชม. เปนเวลา

10 วน (azithromycin)

การดดซมยา atovaquone

จะดขนหากใหพรอมกบอาหาร

ปลอดภยและสามารถก าจดโปรโตซวในก

ลม piroplasm จากเลอดไดอยางรวดเรว

มรายงานการดอยา

Clindamyc

in

25 มก./กก. ทกๆ 12

ชม. PO

ท าใหโปรโตซวในกลม piroplasm

เปลยนแปลงรปรางลกษณะ

ประสทธภาพไมแนนอน

การใหยา

clindamyci

n,

metronida

zole &

doxycyclin

e รวมกน

25 มก./กก. ทกๆ 12

ชม. PO (clindamycin),

15 มก./กก.

PO ทกๆ 12 ชม.

(metronidazole), 5

มก./กก. PO ทกๆ 12

ชม. (doxycycline)

37



เฮปาโตซน (Hepatozoon canis)

โรคพยาธเมดเลอดเฮปาโตซน (hepatozoonosis)

เปนโรคตดตอทเกดจากเหบทมโปรโตซวในไฟลมอะปคอมเพลกซา (apicomplexan protozoan)

ซงพบไดกระจายทวไปในแถบเขตรอนและกงเขตรอน อาจปรากฏอาการไมรนแรงถงรนแรงในสนข

ปรสต: Hepatozoon canis

ชอสามญ: พยาธเมดเลอดในสนข


ทอยในตวโฮสต: แกมอนต (gamonts) ในไซโทพลาซมของนวโตรฟลและโมโนซยต

การแพรกระจาย: เขตรอนและกงเขตรอนทวโลก (ยกเวนออสเตรเลย)

วธการตดตอ: การกนเหบทเปนพาหะน าโรคเขาไป



เชอเฮปาโตซนทตางกนสองชนดจะตดเชอในสนขบาน โดยเชอ H. canis จะพบในยโรปตอนใต

แอฟรกา เอเชย ลาตนอเมรกา และสวนตางๆ ของสหรฐอเมรกา และเชอ Hepatozoon americanum

จะพบในแถบตะวนออกเฉยงใตของสหรฐอเมรกา โดยเชอ H. canis จะแพรเชอโดยเหบสนขสน าตาล

(Rhipicephalus sanguineus) (รปท 1) ซงมอยมากในแถบเขตรอนและกงเขตรอน และโดยเหบ

Amblyomma ovale ในอเมรกาใต อกทงยงพบวา H. canis

สามารถตดตอจากแมสนขไปยงลกสนขผานทางรกได

รปท 1 เหบสนขสน าตาล Rhipicephalus

sanguineus sensu lato (ทมา: CDC/ James

Gathany; William Nicholson)

รปท 2 แกมอนตของ Hepatozoon canis

ในนวโตรฟลจากสเมยรเลอดจากเสนเลอดฝอยและท าการยอมส

(ทมา: ดร. เกษรน ข ายงเกด)


พบการตดเชอ H. canis ในเนอเยอฮโมลมพและท าใหเกดภาวะโลหตจางและอาการเซองซม การตดเชอ

H. canis

จะมอาการแตกตางกนไปตงแตไมมอาการในสนขทแขงแรงไปจนถงอาการรนแรงโดยมอาการเซองซม

ไข ผอมแหง และ อาการเยอเมอกซดจางเนองจากภาวะโลหตจาง

38




การวนจฉยการตดเชอ H. canis

มกจะใชการตรวจหาพยาธในเมดเลอดดวยกลองจลทรรศนโดยการตรวจหาแกมอนตของเชอ H. canis

ทอยภายในเซลลของนวโตรฟลและโมโนซยตจากการสเมยรเลอดจากเสนเลอดฝอยและท าการยอมส

(รปท 2) ระดบความรนแรงของภาวะเลอดทมปรสตในกระแสเลอด (parasitaemia)

จะแปรผนโดยตรงกบความรนแรงของอาการทางคลนก การตรวจเลอดดวยเทคนค PCR

เปนวธการทไวและมความจ าเพาะตอการตรวจหาเชอ H. canis


การตดเชอ H. canis สามารถรกษาดวยยา imidocarb dipropionate ทขนาด 5-6 มก./กก.

ทางกลามเนอ หรอใตผวหนง ทกๆ 14 วนจนกวาจะไมพบแกมอนตในสเมยรเลอดอกตอไป

การพบปรสตในกระแสเลอดจะคอยๆ ลดลงอยางชาๆ และโดยสวนใหญจะตองท าการรกษาดวย

imidocarb ซ าหลายรอบ


วธการปองกนสามารถท าไดดวยการใชสารก าจดเหบไรแบบหยดเฉพาะทและสารฆาปรสตภายนอกในส

งแวดลอม นอกจากน

ขอแนะน าใหระมดระวงสนขกนเหบเขาไประหวางทเกบกวาดบานหรอแปรงขนสนข


เชอ H. canis ไมถายทอดจากสตวสคน การตดเชอเฮปาโตซนในคนยงไมมการรายงาน

ยกเวนผปวยรายหนงซงไมไดมการระบชนดของเชอไว

39



ลชมาเนย (Leishmania infantum)

Leishmania infantum ตดตอผานทางรนฝอยทราย (phlebotomine sand flies)

ท าใหเกดโรคลชมาเนยทเกดพยาธสภาพกบอวยวะภายใน (visceral leishmaniasis)

อยางรนแรงในสนขในหลายๆ ภมภาคทวโลก

ซงถาหากปลอยไวโดยไมไดรบการรกษาหรอรกษาในระยะทโรคลกลามไปแลว

สามารถท าใหสนขเสยชวตได โดยสนขยงท าหนาทเปนเสมอนแหลงรงโรคหลกส าหรบการตดเชอในคน

ปรสต: Leishmania infantum

ชอสามญ: โรคลชมาเนยในสนข

โฮสต: สนข แมว คน

ระยะฟกตว: หลายสปดาหจนถงหลายป

ทอยในตวโฮสต: ระบบเรตคโลเอนโดทเลยม (ฟาโกไซตกเซลล)

การแพรกระจาย: อเมรกาใต ตะวนออกกลาง ยโรปตอนใต แอฟรกาเหนอ และเอเชยกลาง

วธการตดตอ: การถกรนฝอยทรายกด เชน Lutzomyia ในอเมรกาใต, Phlebotomus spp. ในทวปอนๆ

การตดตอผานทางการถายเลอด การตดตอผานทางเพศสมพนธและการตดตอผานรก



เชอ Leishmania infantum เปนเชอประจ าถนในแถบทะเลเมดเตอเรเนยน เอเชยกลาง จนตะวนตก

และอเมรกาใต การตดเชอในสนขจาก Leishmania สายพนธอนๆ เชน L. tropica, L. major, L.

mexicana, L. braziliensis ซงโดยสวนใหญพบการแสดงอาการของโรคลชมาเนยทางผวหนง


โรคลชมาเนยเปนโรคตดเชอปรสตทมอาการทางคลนกหลากหลาย

โรคนอาจสงผลกระทบตอทงอวยวะภายในรางกายและผวหนง

หรออาจไมพบความผดปกตทางผวหนงกได

สนขและแมวอาจมอาการทอวยวะภายในรางกายและผวหนง

ผลของการตดเชอจะขนอยกบระบบภมคมกนของสตว สนขบางตวสามารถก าจดเชอไดเอง

บางตวจะพฒนาไปสการตดเชอแบบไมแสดงอาการ และบางตวจะพฒนาไปเปนโรคแบบเรอรง

สนขอาจแสดงอาการทางคลนกหรอตดเชอโดยไมแสดงอาการกได อาการทางคลนกอาจประกอบไปดวย

ตอมน าเหลองโต มามโต ผวหนงอกเสบแดงลอก (exfoliative dermatitis) อาการเจบกอนทผวหนง

เปนแผล ขนรวง เยอตาอกเสบ ตาบอด เลอดก าเดาไหล กลามเนอลบ (รปท 1a และ 1b)

รปท 1a และ 1b สนขทมอาการทางคลนกของโรคลชมาเนย (ทมา: Prof. Gad Baneth)

40



รอยโรคทผวหนงประกอบไปดวยแผลตามเยอเมอกและผวหนงหลายแหง แผลทจมก รมฝปาก อณฑะ

และขนรวงรอบดวงตา


การวนจฉยอาจท าไดยากเนองจากมอาการทางคลนกทไมแนนอน

การตรวจทางเซลลวทยา- การตรวจหาเชอทมรปรางลกษณะในระยะ amastigote

ภายในไซโทพลาซมของโพลมอรฟกนวเคลยรเซลลหรอภายนอกเซลลในสเมยรทยอมสในตวอยางทเตร

ยมจากรอยโรคทผวหนง ไขกระดก มามหรอการเจาะตอมน าเหลอง หรอเนอเยอทตดเชออนๆ (รปท 2)

การตรวจซรมวทยา –

การตรวจทางซรมวทยาเปนวธการตรวจทนยมใชมากทสดส าหรบการวนจฉยสนขทสงสยวามอาการทาง

คลนกของโรคลชมาเนย

การตรวจดวยเทคนค immunofluorescent antibody test (IFAT), ELISA และ

immunochromatographic assay เปนวธการตรวจทสตวแพทยนยมใชบอยทสด

แมวาวธการทดสอบเหลานจะมความไวและความจ าเพาะทแตกตางกนออกไป

เปนสงส าคญอยางยงทตองพจารณาถงปฏกรยาขามกน (cross-reactivity) กบการตดเชอปรสตอนๆ

โดยเฉพาะอยางยงกบ Trypanosoma spp. ในพนททปรสตเหลานมอยอยางชกชมในสนข (อเมรกาใต)

ปฏกรยาลกโซพอลเมอเรส (PCR) เปนเทคนคทมความไวสงมากในการวนจฉยการตดเชอลชมาเนย

แตในพนททโรคตดเชอนเปนโรคประจ าถนสนขอาจจะตรวจพบผลเปนบวกไดบอยๆ

เนองจากการตดเชอแบบไมแสดงอาการ

การตรวจพบผลบวกทางซรมวทยามความสมพนธกบการแสดงอาการของโรคอยางมาก

หากตองการขอมลเพมเตม โปรดดแนวทางปฏบตไดจากขอแนะน าของ LeishVet ท

(http://www.leishvet.org/)


แบบแผนการรกษาดวยยาทนยมใชมากทสดไดแก:

Antimonials meglumine antimoniate (Glucantime) – 75-100 มก./กก., ทางใตผวหนง

วนละครงเปนเวลา 30 วนรวมกบใหยา allopurinol – 10 มก./กก., ทางการกน

วนละสองครงจนกระทงไมปรากฏอาการทางคลนก

ผลตรวจทางโลหตวทยาและเคมในซรมเปนปกต และผลตรวจทางน าเหลองไดผลเปนลบ

Miltefosine – 2 มก./กก., ทางการกน วนละครงเปนเวลา 30 วนรวมกบใหยา allopurinol – 10

มก./กก., ทางการกน วนละสองครงจนกระทงเปนไปตามเงอนไขทงสามประการทระบไวขางตน

ให allopurinol เพยงอยางเดยวทขนาด 10 มก./กก. ทางการกน

วนละสองครงในสนขทมโรคไตรนแรงหรอเมอไมมยาอนๆรกษา

รปท 2 เชอทมรปรางในระยะ amastigote ของเชอ Leishmania

infantumภายในเซลลและภายนอกเซลลจากสเมยรทเตรยมจากเนอเยอมาม

(ทมา: Prof. Gad Baneth)

41




วธการปองกนทมประสทธภาพมากทสดในการปองกนการตดเชอลชมาเนยกคอ

การใชยาฆาแมลงแบบทาเฉพาะท รวมถงปลอกคอเคลอบยาฆาแมลงและยาฆาแมลงในกลมไพรทรอยด

(pyrethroids) แบบหยด

ในประเทศทมการจ าหนายวคซนทมประสทธภาพ

สามารถใชวคซนปองกนเชอและสามารถเรมฉดไดตงแตอายนอยๆ กอนทจะสมผสกบการตดเชอ

สนขทจะท าการฉดวคซนควรมผลตรวจเปนลบตอการตดเชอกอนทจะท าการฉดวคซน

การปองกนการตดเชอสามารถท าไดโดยใชวธการปองกนทงหมดทมอย

การฉดวคซนจะตองใชรวมกบผลตภณฑไลแมลงและสารก าจดปรสตภายนอกตวสตว

(ectoparasiticides) นอกจากน สนขและแมวทสามารถเลยงไวในบานตงแตตอนค าถงเชา

ควรจะอยในมงทมตาถเพอลดการถกรนฝอยทรายกด


มรายงานวาลชมาเนยหลายชนดสามารถตดตอจากสตวสคนได สนขเปนโฮสตหลกๆ ของเชอ L.

infantum ทงในเขตเมองและเขตชนบท การลดจ านวนสตวทมผลตรวจทางซรมวทยาเปนบวกทใชกน

ในบางประเทศยงเปนทถกเถยงกนอยเนองจากประเดนทางดานจรยธรรมและไมมหลกฐานยนยนถงประส

ทธภาพของวคซน

42



ทรปาโนโซมา (Trypanosoma evansi)

เชอ Trypanosoma evansi

เปนเชอโปรโตซวทมความเกยวของอยางใกลชดกบเชอแอฟรกนทรปาโนโซม (African

trypanosomes) ซงกอใหเกดโรค ‘เซอรา’ (Surra) ในสตวเคยวเออง มา และอฐ

สนขมความไวสงตอการตดเชอ T. evansi

และมกจะแสดงอาการทางคลนกทรนแรงมากกวาทจะท าใหเสยชวต

ปรสต: Trypanosoma evansi

ชอสามญ: เซอรา

โฮสต: สตวเคยวเออง มา อฐ สนข แมว

ทอยในตวโฮสต: ในกระแสเลอด

การแพรกระจาย: เอเชย ลาตนอเมรกา แอฟรกาเหนอ

วธการตดตอ: แมลงกด (เหลอบและแมลงวนคอกสตว) การตดตอจากการกระท าของสตวแพทย

การตดตอผานทางปาก



พบการแพรกระจายจากแอฟรกาเหนอไปยงตะวนออกกลาง ตรก อนเดย รสเซยตอนใต ทวเอเชยใต-

ตะวนออก ลงไปยงอนโดนเซยและฟลปปนส และลาตนอเมรกา


อาการของสนขทตดเชอ T. evansi ประกอบไปดวย มไข เบออาหาร เซองซม ตอมน าเหลองโต

ตบและมามโต บวมน า ทองมาน จดเลอดออกเลกๆ ตามผวหนง มานตาอกเสบ

มสารคดหลงจากจมกและลกตา กระจกตาบวมท าใหเกดอาการตาขนขาว (blue eye)

ทคลายคลงกบการตดเชออะดโนไวรสในสนข

และอาการทางประสาททเกยวของกบเยอหมสมองและสมองอกเสบ (meningoencephalitis)


การวนจฉยโรคทรปาโนโซมเอซสทเกดจากเชอ T. evansi

จะท าโดยการตรวจหาเชอในระยะทรปโปแมสตโกต (trypomastigote form)

โดยการตรวจทางเซลลวทยาในเลอด ของเหลวจากรางกายหรอเนอเยอดวยกลองจลทรรศน (รปท 1)

สนขอาจพบภาวะโลหตจาง เมดเลอดขาวสงหรอเมดเลอดขาวต า และเกลดเลอดต า

อาจพบความผดปกตจากการตรวจทางชวเคมในซรมไดแก คาเอนไซมการท างานของตบสง

ภาวะเลอดคงสารไนโตรเจน (azotemia) อลบมนในเลอดต า และระดบโกลบลนในเลอดสง

การตรวจดวยวธ PCR

พรอมกบการวเคราะหล าดบเบสของยนมประโยชนตอการตรวจหาภาวะมปรสตในเลอดในระดบต าและก

ารตรวจหาสายพนธของเชอ การตรวจทางซรมวทยา เชน วธ ELISA วธ IFA และวธ card

agglutination trypanosomiasis test (CATT) สามารถใชตรวจหาแอนตบอดตอเชอ T. evansi ได

43



รปท 1 Trypanosoma evansi

ในสเมยรเลอดทยอมสจากสนขทตดเชอ (ทมา:

Dr Bui Khanh Linh)


การตดเชอ T. evansi ในสนขสามารถรกษาดวยการใช diminazene aceturate

แบบนอกขอบงใชทขนาด 5 มก./กก. ทางกลามเนอ หรอยา suramin (ขนาด 70 มก. ทางเสนเลอดด า

ในน าเกลอความเขมรอยละ 0.9 ทปรมาตร 100 มล. วนละสามครง ทกๆ

สามวนจนกวาภาวะมปรสตในเลอดจะหายไป)[1] โดยสตวแตละตวจะมการตอบสนองทแตกตางกนออกไป


ไมควรปลอยใหสตวกนเนอดบและปองกนไมใหสนขสมผสกบแมลงดวยการใชยาไลแมลงชนดทาเฉพาะ

ทและยาฆาแมลง เชน ปลอกคอเคลอบยาฆาแมลงและยาหยด (เชน permethrin, flumethrin,

deltamethrin)


โรคนตดตอจากสตวสคนไดนอยมาก จนถงปจจบนน มรายงานการตดเชอ T. evansi

ในคนจ านวนหาราย โดยพบวาปศสตวถอวาเปนแหลงรงโรคหลกของเชอน


[1] Defontis M, Rochartz J, Engelmann N, Bauer N, Schwierk C, Buscher VM, Moritz A. Canine

Trypanosoma evansi infection introduced into Germany. Vet Clin Pathol. (2012), 41(3), 369-

74.

44



พยาธหนอนหวใจ (Dirofilaria immitis)

Dirofilaria immitis (พยาธหนอนหวใจ) คอหนอนพยาธฟลาเรย (filarial nematode) ของสนข

(และแมว) ทตดตอผานทางยง เปนสาเหตหลกของภาวะหวใจซกขวาลมเหลว โรคปอด

และการเสยชวตของสนขในพนทเขตรอนและกงเขตรอน เปนโรคทสามารถตดตอจากสตวสคนได

ถงแมวาแทบจะไมกอใหเกดอาการเจบปวยในคนกตาม

ปรสต: Dirofilaria immitis

ชอสามญ: พยาธหนอนหวใจในสนข


ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 6 - 9 เดอน

ทอยของพยาธตวเตมวย: เสนเลอดแดงทปอด

การแพรกระจาย: เขตรอนและกงเขตรอน

วธการตดตอ: การถกยงทตดเชอกด



มการแพรกระจายไปทวภมภาคในเขตรอนและกงเขตรอน ในบางประเทศ เชน บราซล

ความชกของโรคมแนวโนมสงขนในแถบพนทชายฝง


อาการทางคลนกจะเกยวของกบโรคพยาธหนอนหวใจเรอรงทด าเนนไปอยางตอเนอง ในระยะแรกๆ

ของการตดเชอ สนขมกจะไมแสดงอาการ

แตเมอผานไปหลายเดอนจนถงหลายปจะแสดงอาการของโรคปอดเรอรงอยางตอเนองและภาวะหวใจลม

เหลว ในระยะน อาการทางคลนกอาจประกอบดวย ไอ เหนอยงาย น าหนกลด และเซองซม

ในขณะทโรคด าเนนไปมากขน อาจท าใหเกดอาการหายใจล าบาก หายใจเรว ไอเปนเลอด

หวใจเตนเรวผดจงหวะ มเสยงฟของหวใจ หมดสต ตบโต ทองมาน และไตวาย “กลมอาการคาวาว”

(Caval syndrome) (รปท 1) ทอาจมาพรอมกบอาการเมดเลอดแดงแตก

ท าใหพบอาการทางคลนกเพมเตม เชน หายใจหอบเหนอย อาการซด ดซาน

และมฮโมโกลบนในปสสาวะ

รปท 1

พยาธหนอนหวใจตวเตมวยทตรวจพบจากสนขทมกลมอาก

ารคาวาว (ทมา: คลงภาพปรสตของ University of

Melbourne parasite)

รปท 2 ไมโครฟลาเรยของพยาธ Dirofilaria immitis

(ทมา: คลงภาพปรสตของ University of

Melbourne)

45




จากการซกประวต (เชน ไมไดมการใหยาปองกนโรคพยาธหนอนหวใจลวงหนา อาการไอ)

และอาการทพบจากการตรวจรางกาย

การวนจฉยโรคพยาธหนอนหวใจควรไดรบการตรวจยนยนดวยชดทดสอบแอนตเจนของพยาธหนอนหว

ใจ รวมถง การตรวจหาไมโครฟลาเรยของพยาธโดยใชเทคนคการตรวจแบบเขมขน (concentration

technique) เชนเทคนค modified Knott’s หรอการทดสอบดวยวธ flitration (SOP 5) เปนตน

ในหลายๆ ประเทศ

ความหนาแนนของไมโครฟลาเรยในกระแสเลอดจะมระดบสงสดมกพบไดในชวงบายและตอนเยน

โดยเฉพาะอยางยง ทนททสตวกนอาหารเสรจแลว

การเกบตวอยางเลอดในชวงเวลาเหลานจะลดโอกาสเกดผลลบลวงในการตรวจหาไมโครฟลาเรย

โดยควรใชความระมดระวงในการจ าแนกความแตกตางของรปรางลกษณะ (รปท 2 ตารางท 3)

ไมโครฟลาเรยของ D. immitis ออกจากพยาธฟลาเรยทพบไดในพนทนนๆ (เชน Dirofilaria repens,

Acanthocheilonema [ชอพอง Dipetalonema] spp., Brugia spp.) การตดพยาธแบบแฝง

(ไมพบไมโครฟลาเรย) อาจท าใหการวนจฉยยากขน

โดยเครองมอการตรวจวนจฉยดวยภาพถาย เชน การถายภาพรงส (รปท 3)

และการตรวจหวใจดวยคลนเสยงความถสงอาจชวยในการวนจฉยและตรวจสอบความรนแรงของโรคได

รปท 3a และ 3b ภาพถายรงสทรวงอกของสนขทเปนโรคพยาธหนอนหวใจรนแรงปานกลาง (ทมา: Dr.

Ajay Sharma และ Ms. Molly Savadelis)

46



สปชสของพยาธฟลาเรย คณลกษณะพเศษของไมโครฟลาเรยเมอตรงสภาพใน

ฟอรมาลน 2% (Knott’s test)

ไมโครฟลาเรย

ความยาว

(ไมโครเมตร)

ความกวาง


Dirofilaria immitis ไมมปลอกหม หวเรยว หางตรง 260 - 340 5.0 – 7.5

Dirofilaria repens ไมมปลอกหม หวท ± หางโคง (“ดามจบรม”) 325 - 380 5.0 – 8.3

Acanthocheilonem

a reconditum

ไมมปลอกหม หวท หางโคง (“ดามจบรม”)

240 - 290 4 – 5.50

Acanthocheilonem

a dracunculoides 195 – 230 ไมม

Acanthocheilonem

a sp.? nov

(ลาดกห, อนเดย)

130 - 180 4.8 - 6.0

Cercopithifilaria

grassi 567 ไมม

Microfilaria

auquieri ไมมปลอกหม 58 - 102 ไมม

Microfilaria

ochmanni มปลอกหม 320 ไมม

Brugia malayi มปลอกหม สวนหวมชองวาง: 6.3 – 6.7

ไมโครเมตร 254 - 234 5.99-7.99

Brugia pahangi มปลอกหม สวนหวมชองวาง: 6.4 ไมโครเมตร 200 - 189 4 - 5

Brugia

ceylonensis

มปลอกหม หางท สวนหวมชองวาง: 6.3 – 6.7

ไมโครเมตร 220 – 275 ไมม

ตารางท 3 สรปสปชสของพยาธฟลาเรยทตดเชอในสนขและขอเปรยบเทยบ


สนขทมอาการไอทไดรบการยนยนแลววาเปนโรคพยาธหนอนหวใจควรไดรบการรกษาตามอาการดวย

คอรตโคสเตยรอยดเพอตานการอกเสบในขณะเดยวกนกเรมใหการรกษาทจ าเพาะตอการตดพยาธ

(ดดานลาง) สนขทมอาการทางคลนกของโรคพยาธหนอนหวใจอยางรนแรงควรกกบรเวณใหอยนงๆ

กอนใหยาฆาพยาธตวเตมวยดวยการใหยาเสรม เชน กลโคคอรตโคสเตยรอยด ยาขบปสสาวะ

ยาขยายหลอดเลอด ยาเพมแรงบบตวของกลามเนอหวใจ และการใหสารน า

โดยแนวทางปฏบตตอไปนไดจดท าขนโดยองจากแนวทางปฏบตท American Heartworm Society

จดท าขนมาและไดรบการปรบปรงมาหลายทศวรรษ (https://www.heartwormsociety.org)

ควรจ ากดการออกก าลงของสนข เรมใหยาทกเดอนหรอฉดยา macrocyclic lactone และ doxycycline

(10 มก./กก. วนละสองครง เปนเวลา 4 สปดาห) สองเดอนกอนเรมใหยา melarsomine

dihydrochloride ควรใหยา melarsomine ทขนาด 2.5 มก./กก.

โดยการฉดเขากลามเนอสวนลกบรเวณกลามเนออแพกเซยลลมบาร (epaxial lumbar muscle)

และฉดครงทสองและสามอกครงหลงผานไปหนงเดอน โดยฉดหางกน 24 ชวโมง

ในประเทศทไมมยา melarsomine จ าหนาย วธการ ‘ฆาแบบชาๆ’ โดยใชยา macrocyclic lactone

รวมกบ doxycycline อาจเปนวธการก าจดพยาธตวเตมวยเพยงวธเดยว

47



การใหยา ivermectin ชนดรบประทาน 6 มคก./กก. ทกๆ 2 สปดาหเปนเวลา 6 เดอน รวมกบยา

doxycycline 10 มก./กก. วนละสองครงเปนเวลา 30 วน

ท าใหผลการตรวจแอนตเจนของพยาธหนอนหวใจออกมาเปนลบในสนขทรอยละ 72

ทไดรบการตรวจหลงจากผานไป 12 เดอนตงแตเรมตนการรกษา [1]

การใหยา ivermectin ชนดรบประทาน 6 มคก./กก. ทกสปดาห รวมกบยา doxycycline 10 มก./กก.

วนละสองครงเปนเวลา 6 สปดาห และใหทกเดอนเปนเวลาทงสน 36 สปดาห มประสทธภาพทรอยละ 78

ในการก าจดพยาธหนอนหวใจตวเตมวย [2]

การตรวจหาแอนตเจนของพยาธหนอนหวใจควรด าเนนการหลงจากทรกษาผานไป 6 เดอน และทกๆ 3

เดอนหลงจากนน

โดยจะถอวาสนขไมมพยาธหนอนหวใจหลงจากทไดผลตรวจแอนตเจนเปนลบสองครงตดตอกน

หากยงคงไดผลบวกอย ใหท าการรกษาดวยการใหยา doxycycline ซ า

สตวแพทยควรตระหนกไววาตลอดระยะเวลาการรกษาดวยการฆาหนอนพยาธหวใจแบบชาๆ นน

พยาธสภาพอาจยงคงเกดขนไดในขณะทพยาธตวเตมวยยงมชวตอย

ซงอาจพบภาวะแทรกซอนหรอการเสยชวตกะทนหนเนองจากลมเลอดอดตนในหลอดเลอดแดงปอดซงเป

นผลมาจากการตายของพยาธหนอนหวใจตวเตมวยได

โดยแนะน าใหจ ากดการออกก าลงกายตลอดชวงระยะเวลาการรกษา

TroCCAP สนบสนนอยางยงใหใชยา melarsomine เพอฆาพยาธตวเตมวย

“การฆาหนอนพยาธหวใจแบบชาๆ” อาจเพมโอกาสเสยงทพยาธหนอนหวใจจะเกดการดอตอยาในกลม

macrocyclic lactone


การใหยาปองกน (chemoprophylaxis) ดวย macrocyclic lactone

ควรเรมใหโดยเรวทสดเทาทจะท าได (ตงแตอาย 6 – 8 สปดาห) ตามค าแนะน าทระบไวบนฉลากยา

สนขควรไดรบการตรวจพยาธหนอนหวใจเปนประจ าทกปไมวาจะมการใหยาปองกนไวหรอไม

เพอตดตามประสทธภาพของยาและการใหความรวมมอของผเลยง ควรทายาไลแมลง เชน ยาในกลม

pyrethroid ใหแกสนขเพอปองกนยงกดสนข


Dirofilaria immitis มโอกาสตดเชอในคนไดนอยมาก

โดยในคนอาจพบหนอนพยาธหวใจขดเปนกอนคลายเหรยญในปอดเมอดจากภาพถายรงส

การตดเชอในคนทมการรายงานโดยสวนใหญ ผปวยไมมอาการใดๆ แตผปวยบางรายอาจมอาการไอ

เจบหนาอก และไอเปนเลอด นอกจากน ยงมรายงานพบการตดเชอพยาธหนอนหวใจในลกตาอกดวย


[1] Grandi G, Quintavalla C, Mavropoulou A, Genchi M, Gnudi G, Bertoni G, Kramer L. A

combination of doxycycline and ivermectin is adulticidal in dogs with naturally acquired

heartworm disease (Dirofilaria immitis). Vet Parasitol. (2010) 169:347-351.

[2] Bazzocchi C, Mortarino M, Grandi G, Kramer LH, Genchi C, Bandi C, Genchi M, Sacchi L,

McCall JW. Combined ivermectin and doxycycline treatment has microfilaricidal and

adulticidal activity against Dirofilaria immitis in experimentally infected dogs. Int J Parasitol.

(2008) 38:1401-1410.

48



หนอนพยาธทชนใตผวหนง (Dirofilaria repens)

Dirofilaria repens คอหนอนพยาธฟลาเรย (filarial nematode) ของสนข (และแมว)

ทตดตอผานทางยง

มกจะพบพยาธตวเตมวยไดบอยในเนอเยอใตชนผวหนงซงเปนแหลงของไมโครฟลาเรยทไหลเวยนอยใ

นกระแสเลอด โดยหนอนพยาธ D. repens สามารถถายทอดจากสตวสคนได

ปรสต: Dirofilaria repens

ชอสามญ: หนอนพยาธทท าใหเกดตมใตชนผวหนง


ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 6.75-8.5 เดอน

ทอยของพยาธตวเตมวย: เนอเยอใตชนผวหนงและแผนพงผดรอบกลามเนอ

การแพรกระจาย: แอฟรกา ยโรปตอนใตและตอนกลาง เอเชย

วธการตดตอ: การถกยงทตดเชอกด


* Dirofilaria spp. สายพนธ อนๆ

หรอสายพนธทมการรายงานวาเปนสาเหตของโรคหนอนพยาธทชนใตผวหนงในสนข (เชน

Candidatus Dirofilaria hongkongensis)

แตจ าเปนตองมการศกษาวจยเพมเตมเพอยนยนลกษณะและ/หรอบทบาทในการกอโรค


มรายงานการพบ D. repens ในแอฟรกา ตะวนออกกลาง ยโรปตอนใต และเอเชย


การตดเชออาจไมแสดงอาการหรอมอาการ

ซงอาการทพบโดยสวนใหญจะอยในรปของอาการของโรคผวหนงทวๆ

ไปซงเปนผลมาจากปฏกรยาภมไวเกนตอไมโครฟลาเรย ซงประกอบดวย อาการคน รอยแดง

การเกดตมเลกๆ และอาการขนรวงแบบทตยภมและผวหนงแตกเปนแผล [1]

อาจพบหนอนพยาธตวเตมวยทหลบซอนอยใตชนผวหนงไดเปนบางครง


การวนจฉยเปนการตรวจหาไมโครฟลาเรยในกระแสเลอดจากเลอดโดยใชเทคนคการตรวจแบบเขมขน

(เชน เทคนค modified Knott’s (SOP 5)) ซงเปนวธการวนจฉยทเหมาะสมทสด

หากพบตมใตชนผวหนง การตรวจทางเซลลวทยาดวยการใชเขมเจาะเพอดดเซลลไปตรวจ (fine

needle aspirate) อาจเผยใหเหนไมโครฟลาเรย

ปจจบนยงไมมชดทดสอบทางซรมวทยาส าหรบการตรวจหา D. repens ในหลายๆ ประเทศ

ความหนาแนนของไมโครฟลาเรยในกระแสเลอดจะมระดบสงสดพบไดในชวงบายและตอนเยน

โดยเฉพาะอยางยง ทนททสตวกนอาหารเสรจแลว

การเกบตวอยางเลอดในชวงเวลาเหลานจะลดโอกาสเกดผลลบลวงในการตรวจหาไมโครฟลาเรย

โดยควรใชความระมดระวงในการจ าแนกความแตกตางของรปรางลกษณะไมโครฟลาเรยของ D.

repens ออกจากพยาธฟลาเรยชนดอนๆทพบไดในพนทนนๆ (ดตารางท 3) (เชน D. immitis,

Acanthocheilonema [ชอพอง Dipetalonema] spp., Brugia spp.) การตดพยาธแบบแฝง

(ไมพบไมโครฟลาเรย) อาจท าใหการวนจฉยยากขน

49




สนขทตรวจพบวามการตดพยาธชนดนทงหมดตองไดรบการรกษาเพอก าจดสนขทจะเปนแหลงรงโรคไป

ยงสตวอนๆ รวมทงคน

โดยในปจจบนยงไมมยาทสามารถฆาหนอนพยาธแกส าหรบหนอนพยาธชนดนทไดรบการจดทะเบยนอย

างถกตอง การใชยา melarsomine hydrochloride แบบนอกขอบงใชจ านวนสองครง ทขนาด 2.5

มก./กก. ฉดเขากลามเนออแพกเซยลลมบารหางกน 24 ชวโมง รวมกบการฉดยา doramectin ขนาด

0.4 มก./กก. เขาใตชนผวหนงหนงเขมเพอฆาไมโครฟลาเรย ตดตอกน 5

วนหลงจากทใหยาฆาหนอนพยาธตวแก

เปนวธการทมประสทธภาพในการก าจดหนอนพยาธตวเตมวยและการก าจดไมโครฟลาเรย[2]

หรอการใชยาหยดทมสวนประกอบของ moxidectin และ selamectin

กมประสทธภาพในการก าจดไมโครฟลาเรยดวยเชนกน

และเมอใชเปนระยะเวลานานขนกจะมประสทธภาพในการก าจดหนอนพยาธตวเตมวยอกดวยเมอใหยาเ

ปนประจ าทกเดอนตามทระบไวบนฉลาก [3,4]

มรายงานวาการใหยา doxycycline 10 มก./กก. วนละครงเปนเวลา 30 วนรวมกบการใหยา ivermectin

เพยงครงเดยวในขนาด 6 มคก./กก. ทกๆ 15 วนเปนเวลา 6 เดอน

กเปนอกหนงวธในการก าจดไมโครฟลาเรยทมประสทธภาพ [5]

รวมทงถาพบตมทเกดจากหนอนพยาธอาจใชวธผาตดตมออกรวมดวย


การใหยาเพอปองกนพยาธหนอนหวใจในกลม macrocyclic lactone

ตามค าแนะน าทระบไวบนฉลากยากถอวาเปนวธการทมประสทธภาพในการปองกน D. repens

ในพนททโรคนเปนโรคประจ าถน โดยการใหยาปองกน (chemoprophylaxis) ดวย macrocyclic

lactone ควรเรมใหโดยเรวทสดเทาทจะท าได (ตงแตอาย 6 – 8 สปดาห)

ตามค าแนะน าทระบไวบนฉลากยา ทงนควรทายาไลแมลง (เชน ยาในกลม pyrethroid)

ใหแกสนขเพอปองกนยงกดสนขดวย


สนขท าหนาทเปนแหลงรงโรคส าหรบการตดเชอในคน

โดยพบวาในคนทตดพยาธชนดนอาจพบหนอนพยาธทพยายามเคลอนตวผานเนอเยอภายในตมใตชนผ

วหนง เปลอกตา และเนอเยอรอบเบาตา ปาก เตานม

และอวยวะสบพนธของผชายซงตมเหลานมกจะถกเขาใจผดวาเปนเนองอกและในทสดกอาจตองท าการ

ผาตดออก

50



ตารางท 3 สรปสปชสของพยาธฟลาเรยทตดเชอในสนขและขอเปรยบเทยบ

สปชสของพยาธฟลาเรย คณลกษณะพเศษของไมโครฟลาเรยเมอตรงสภาพใน

ฟอรมาลน 2% (Knott’s test)

ไมโครฟลาเรย

ความยาว


ความกวาง


Dirofilaria immitis ไมมปลอกหม หวเรยว หางตรง 260 - 340 5.0 – 7.5

Dirofilaria repens ไมมปลอกหม หวท ± หางโคง (“ดามจบรม”) 325 - 380 5.0 – 8.3

Acanthocheilonem

a reconditum

ไมมปลอกหม หวท หางโคง (“ดามจบรม”)

240 - 290 4 – 5.50

Acanthocheilonem

a dracunculoides 195 – 230 ไมม

Acanthocheilonem

a sp.? nov

(ลาดกห, อนเดย)

130 - 180 4.8 - 6.0

Cercopithifilaria

grassi 567 ไมม

Microfilaria

auquieri ไมมปลอกหม 58 - 102 ไมม

Microfilaria

ochmanni มปลอกหม 320 ไมม

Brugia malayi มปลอกหม สวนหวมชองวาง: 6.3 – 6.7

ไมโครเมตร 254 - 234 5.99-7.99

Brugia pahangi มปลอกหม สวนหวมชองวาง: 6.4 ไมโครเมตร 200 - 189 4 - 5

Brugia

ceylonensis

มปลอกหม หางท สวนหวมชองวาง: 6.3 – 6.7

ไมโครเมตร 220 – 275 ไมม


[1] Talerro W. Clinical Aspects of Dermatitis Associated with Dirofilaria repens in Pets: A

Review of 100 Canine and 31 Feline Cases (1990–2010) and a Report of a New Clinic Case

Imported from Italy to Dubai. J Parasitol Res. 2011; doi:10.1155/2011/578385

[2] Baneth G, Volansky Z, Anug Y, Favia G, Bain O, Goldstein RE, Harrus S. Dirofilaria repens

infection in a dog: diagnosis and treatment with melarsomine and doramectin, Vet Parasitol.

2002, 105 173-178, ISSN 0304-4017, https://doi.org/10.1016/S0304-4017(02)00006-7

[3] Petry G1, Genchi M, Schmidt H, Schaper R, Lawrenz B, Genchi C. Evaluation of the

Adulticidal Efficacy of Imidacloprid 10 %/Moxidectin 2.5 % (w/v) Spot-on (Advocate®,

Advantage® Multi) against Dirofilaria repens in Experimentally Infected Dogs. Parasitol Res.

2015,114 Suppl 1:S131-44. doi: 10.1007/s00436-015-4519-7.

[4] Jacsó O, Fok E, Kiss G, Kökény G, Lang Z: Preliminary findings on the efficacy of

selamectin in the treatment of dogs naturally infected with Dirofilaria repens. Acta Vet Hung.

2010, 58: 405-412. 10.1556/AVet.58.2010.4.1.

[5] Giannelli A, Ramos RA, Traversa D, Brianti E, Annoscia G, Bastelli F, Dantas-Torres F,

Otranto D.Treatment of Dirofilaria repens microfilariaemia with a combination of doxycycline

hyclate and ivermectin.Vet Parasitol. 2013, 197(3-4):702-4. doi:

10.1016/j.vetpar.2013.05.012.

51



หนอนพยาธตาตะวนออก (Thelazia callipaeda)

Thelazia callipaeda เปนหนอนพยาธตวกลมสไปรรดาของสนขซงสามารถพบไดในแมวและสตวปา

เชน สนขจงจอกและกระตายปา พยาธชนดนตดตอในสนขโดยแมลงวน Phortica variegata

ซงเปนแมลงวนผลไมทกนสารคดหลงจากตอมน าตาของสตวเลยงลกดวยนมเปนอาหาร

อกทงยงสามารถถายทอดจากสตวสคนได

ปรสต: Thelazia callipaeda

ชอสามญ: หนอนพยาธตาตะวนออก

โฮสต: สนข แมว สตวปาหลายชนด และคน

ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: 3 สปดาห

ทอยของพยาธตวเตมวย: ถงเยอตาขาว

การแพรกระจาย: บางสวนในเอเชยและยโรป

วธการตดตอ: ผานทางแมลงวน secretophagous (Phortica variegata)



มการรายงานพบโรคนในประเทศตางๆ แถบยโรปและเอเชย ซงประกอบไปดวย จน อนเดย บงคลาเทศ

พมา อนโดนเซย ญปน เกาหล ไตหวน และไทย


โดยสวนใหญ การตดเชอ T. callipaeda ในสนขจะไมแสดงอาการ

แตอาการทางคลนกอาจประกอบไปดวย เยอตาอกเสบไมรนแรง เปลอกตาอกเสบ น าตาไหลตลอดเวลา

อาการคนรอบเบาตา และในรายทมอาการรนแรงจะมอาการกระจกตาบวมและกระจกตาอกเสบ (รปท 1)

สดทายแลว อาการตาบอดอาจเกดขนไดในรายทมอาการรนแรงหากปลอยทงไวโดยไมไดรบการรกษา


การวนจฉยสามารถท าไดโดยการตรวจดวยสายตาและการน าหนอนพยาธตวเตมวยออกจากดวงตาของ

โฮสตทตดเชอ นอกจากน ยงอาจพบตวออนของพยาธในระยะแรกในสารคดหลงจากลกตาอกดวย

รปท 1 Thelazia callipaeda ในดวงตาของสนข )ทมา : Prof

Domenico Otranto และ Dr Filipe Dantas-Torres DOI:

10.1186/s13071-015-0881-7)

52




โดยปกต

การน าหนอนพยาธออกจากลกตาดวยการฉดน าเกลอไลออกมาจากดวงตาทตดเชอเปนวธการทใชไดผล

การหยดยา imidacloprid เฉพาะทรวมกบยา moxidectin (2.5 มก./กก.) จะฆาหนอนพยาธไดภายใน 7

วน การใหยา milbemycin oxime ชนดรบประทานสองครง (0.5 มก./กก.) หางกนหนงสปดาห

มประสทธภาพในการก าจดหนอนพยาธไดทรอยละ 100 ในวนท 28 หลงการรกษา หรอการใหยา

ivermectin ชนดรบประทานขนาด 200 มคก./กก. มประสทธภาพในการก าจดหนอนพยาธไดทรอยละ

100 ในวนท 25 วนหลงการรกษาดวยยาแบบนอกขอบงใช


การควบคมการตดเชอ T. callipaeda

ในสนขสามารถท าไดดวยการหลกเลยงสงแวดลอมทปกคลมไปดวยตนไมซงเปนทอยอาศยของ

Phortica variegata รวมกบการรกษาสตวทตดเชอ


มรายงานการพบผปวยโรคหนอนพยาธตา (thelaziosis) ในเอเชยและยโรป

โดยเฉพาะอยางยงในคนทอาศยอยใกลกบสงแวดลอมทปกคลมไปดวยตนไม

ซงเปนแหลงทเปนจดเรมตนของวงจรชวตตามธรรมชาตของพยาธชนดน

โดยอาการทางคลนกมความคลายคลงกบอาการของสนขทระบไวขางตน

53



หนอนพยาธอองโคเซอรคา (Onchocerca lupi)

Onchocerca lupi

คอหนอนพยาธตวกลมสไปรรดาในสนขและยงสามารถตดเชอในแมวและหมาปาไดอกดวย

ปงหรอรนน าเคม (biting midge) คอแมลงทเปนพาหะทตองสงสย

แตปจจบนยงไมมหลกฐานชชดถงความสามารถในการเปนพาหะของแมลงชนดน

โดยพยาธชนดนสามารถถายทอดจากสตวสคนได

ปรสต: Onchocerca lupi

ชอสามญ: หนอนพยาธอองโคเซอรคา

โฮสต: สนข หมาปา แมว คน

ระยะเวลาตงแตโฮสตตดพยาธระยะตดตอจนกระทงตรวจพบพยาธในรางกาย: ไมทราบ

ทอยของพยาธตวเตมวย: ชนใตเยอบตาและชองหลงลกตา

การแพรกระจาย: สหรฐอเมรกา ยโรป เอเชย และแอฟรกา

วธการตดตอ: แมลงเปนพาหะน าโรค แตยงไมทราบแนชดวาเปนแมลงชนดใด



มรายงานการพบหนอนพยาธ O. lupi ในพนทกงเขตรอน รวมถง ตอนใตของสหรฐอเมรกา กรซ

โปรตเกส ตรก ตนเซย และอหราน


สนขทตดหนอนพยาธ O. lupi สวนใหญจะไมมอาการหรอแสดงอาการทางคลนกทไมเดนชด

สนขบางตวอาจมรอยโรคทลกตา รวมทง ตมทลกตาซงมกจะเหนไดชดบนเปลอกตา เยอบตา

และเยอหมลกตา (รปท 1)

รปท 1 กอนใตเยอบตาทม Onchocerca. lupi )ทมา:

Prof Domenico Otranto และเพอนรวมงาน : DOI: 10.1186/s13071-015-0699-3)

รปท 2 ไมโครฟลาเรยของ Onchocerca lupi (ทมา: Dr

Riccardo P Lia.)


การวนจฉยการตดหนอนพยาธ O. lupi

ในสนขจากการตรวจพบไมโครฟลาเรยในเศษผวหนงทตดออกมาตรวจ (รปท 2)

และ/หรอการตรวจพบหนอนพยาธตวเตมวยทไดมาจากตมในลกตา

รวมถงการตรวจวนจฉยดวยภาพถาย (เชน อลตราซาวด เอกซเรยคอมพวเตอร

54



และการตรวจอวยวะดวยคลนแมเหลกไฟฟา)

อาจมการน ามาใชตรวจหาหนอนพยาธตวเตมวยในต าแหนงทไมสามารถเขาถงไดงายในการตรวจดวงต

าปกต


ปจจบน

การผาตดเอาหนอนพยาธตวเตมวยออกจากตมทสามารถเขาถงไดเปนการรกษาโรคหนอนพยาธอองโคเ

ซอรคาในสนขเพยงวธเดยวทมประสทธภาพ (รปท 3)

รปท 3 การผาตดเอากอนใตเยอบตาทมหนอนพยาธ

Onchocerca lupi ออก (ทมา: Prof Domenico Otranto

และเพอนรวมงาน DOI: 10.1186/s13071-015- 0699-

3)


เนองจากยงไมทราบวธการถายทอดของปรสต จงยงไมมาตรการควบคมทมประสทธภาพไดอยางแนชด


หลงจากทมหลกฐานการตดหนอนพยาธ O. lupi ในคนครงแรกในตรก ไดมการพบผปวยรายใหมๆ

ในตนเซย เยอรมน ฮงการ กรซ โปรตเกส อหราน และสหรฐอเมรกา

โดยทวไปผปวยทตดเชอจะมตมใตเยอบตาทไมเจบซงจ าเปนตองไดรบการรกษาดวยการผาตด

อยางไรกตามพบผปวยชาวอเมรกนไมมตมใตเยอบตา แตกลบมตมทไขสนหลง เบาตา

และตมใตผวหนงแทนซงเปนสงทนาสนใจมาก

55



หนอนพยาธโรคเทาชาง (Brugia malayi, Brugia pahangi)

Brugia malayi และ Brugia pahangi คอหนอนพยาธตวกลมทเปนสาเหตของโรคเทาชาง

(lymphacytic filariasis) ในคน

สนขเปนสตวทตองสงสยวาเปนแหลงรงโรคของการตดเชอในคนและมกจะไมแสดงอาการทางคลนกเมอ

ตดเชอ

ปรสต: Brugia malayi, Brugia pahangi

ชอสามญ: โรคเทาชาง

โฮสต: คน สนข แมว

ทอยในตวโฮสต: ในกระแสเลอด

การแพรกระจาย: อนโดนเซย มาเลเซย ไทย อนเดย

วธการตดตอ: ยง



พบเฉพาะในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใตและอนเดย


สนขทตดหนอนพยาธ Brugia malayi และ Brugia pahangi

พบไดนอยมากและโดยสวนใหญจะไมแสดงอาการ

โดยมเพยงบางรายงานเทานนทพบวาสนขทตดพยาธชนดนมตอมน าเหลองโตและมภาวะบวมน าเหลอง

ซงการศกษาวจยแสดงใหเหนวาลกษณะการสบสายพนธทางพนธกรรมเปนตวก าหนดอาการทางคลนกข

องการตดเชอนในสนข


การวนจฉยการตดหนอนพยาธ Brugia malayi และ B. pahangi

สามารถท าไดโดยการตรวจหาไมโครฟลาเรยในสไลดเลอดสดและสเมยรเลอดอยางบางภายใตกลองจล

ทรรศนแบบใชแสง การตรวจทางซรมวทยาเชน ELISA

สามารถใชยนยนการวนจฉยดวยการตรวจหาแอนตบอดหรอแอนตเจน การตรวจดวยวธ PCR

รวมกบการวเคราะหล าดบเบสของยนมประโยชนตอการตรวจหาภาวะการมปรสตในกระแสเลอดต าและก

ารตรวจหาชนดของหนอนพยาธ


การตดหนอนพยาธ Brugia ในสนขสามารถรกษาไดดวยยา moxidectin, selamectin, doramectin

และ ivermectin


การปองกนสนขจากยงทเปนพาหะน าโรคดวยการใชยาไลแมลงแบบทาเฉพาะทและยาฆาแมลง เชน

ปลอกคอเคลอบยาฆาแมลงและยาหยด (เชน permethrin, flumethrin, deltamethrin)

56




ทง Brugia malayi และ Brugia pahangi

สามารถถายทอดจากสตวสคนไดและมรายงานหลายฉบบเกยวกบการตดเชอในคนซงอยในพนททมโรค

นเปนโรคประจ าถน

57



ระบบอนๆ

พยาธใบไมปอด (Paragonimus spp.)

พยาธใบไมปอด Paragonimus หลายชนดทพบวาสามารถตดเชอในสนขผานทางการกนสตวจ าพวกกง

กง ปทไมสกหรอสกๆ ดบๆ

พยาธใบไมปอดเหลานสามารถท าใหเกดอาการทางคลนกทรายแรงและอาจท าใหถงแกชวตไดหากปลอ

ยทงไวโดยไมรกษา พยาธใบไมปอดหลายชนดสามารถถายทอดจากสตวสคนได

ปรสต: Paragonimus westermani, Paragonimus heterotremus, Paragonimus skrjabini

complex, Paragonimus mexicanus เปนตน (อยางนอย 28 สายพนธ)

ชอสามญ: พยาธใบไมปอด

โฮสต: คน สนข แมว สตวฟนแทะ


ทอยของพยาธตวเตมวย: เนอปอด

การแพรกระจาย: ตะวนออกกลาง อเมรกากลางและอเมรกาใต แอฟรกา

วธการตดตอ: การกนสตวจ าพวก กง กง ป (crustaceans) หรอหมปา



ยาธใบไมปอด Paragonimus spp. กระจายอยทวไปในเขตรอน P. westermani, P. skrjabini

complex และ P. heterotremus กระจายอยทวอนเดยและเอเชยตะวนออกเฉยงใต สวน P.

mexicanus, P. peruvianus, P. ecuadoriensis และ P. inca

กระจายอยในอเมรกากลางและอเมรกาใต

มรายงานวาพยาธใบไมปอดบางสายพนธในอเมรกากลางและอเมรกาใตพบการตดเชอในสนข

โดยการตดเชอสามารถพบไดหากมการเขาถงโฮสตทตดเชอ


การตดเชออาจไมแสดงอาการหรอมอาการไข ไอ ไอเปนเลอด และหายใจล าบาก นอกจากน

ยงมรายงานการเสยชวตแบบเฉยบพลนซงเปนผลมาจากภาวะปอดรวทงสองขาง (bilateral

pneumothorax) การตดเชอผดทอาจท าใหเกดตมใตชนผวหนง ตอมน าเหลองโต ตอมน าเหลองอกเสบ

และเซลลเนอเยออกเสบ


การวนจฉยการตดพยาธใบไมปอดในสนขจะยดจากการตรวจพบไขพยาธสด าแดง

ทรงรขนาดใหญทมฝาปด (operculated egg) มตวออนระยะไมราซเดยม (miracidium) ทโตเตมทแลว

(รปท 1) โดยการตรวจอจจาระดวยเทคนคการท าใหไขพยาธตกตะกอน (SOP 4)

58



รปท 1 ไขของ Paragonimus ทมฝาปดทชดเจน (‘cap’)

(ทมา: Shutterstock)

ภาพถายรงสทรวงอกอาจแสดงใหเหนกอนทปอด การคง ภาวะน าในชองเยอหมปอด และภาวะปอดรว


มรายงานวาการใหยา praziquantel ชนดรบประทานแบบนอกขอบงใชทขนาด 75 มก./กก./วน

(สามารถแบงให) เปนเวลาสองวน มประสทธภาพในการก าจดพยาธใบไมปอดตวเตมวย


ควรแนะน าผเลยงวาอยาเลยงสนขดวยสตวจ าพวก กง กง ปหรอเนอหมปา/เนอหมดบๆ หรอปรงไมสกด



คนสามารถตดเชอผานทางการรบประทานสตวจ าพวก กง กง

ปหรอเนอหมทตดเชอพยาธใบไมปอดระยะเมตาเซอรคาเรยทปรงไมสกด

สนขอาจท าหนาทเปนแหลงรงโรคส าหรบการตดเชอในคนโดยการท าใหสงแวดลอมปนเปอนไขของพย

าธใบไมปอด คนทตดเชอพยาธใบไมปอดอาจมอาการไอ โดยมกจะมอาการไอเปนเลอด นอกจากน

การตดเชอผดทอาจเกดขนได

50 µm

59

มาตรฐานการปฏบตงาน (SOP) ของ TroCCAP 1 (คร งท 1) วนทมผล 04-พฤษภาคม-2560

มาตรฐานการปฏบตงาน (SOP)

SOP1: การตรวจหาไขพยาธในอจจาระโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวอยางงาย

การตรวจหาไขพยาธในอจจาระโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตวอยางงายเปนวธการทเหมาะสม

ส าหรบการแยกและการจ าแนกชนดไขของพยาธตวกลมและ

(โอโอ)ซสตของโปรโตซวในอจจาระของสนขและแมว วธนเปนวธการทรวดเรว ประหยด

และไมจ าเปนตองใชเครองปนเหวยงตกตะกอน

ค าจ ากดความ

SG = ความถวงจ าเพาะ

FF = การตรวจหาไขพยาธในอจจาระโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยตว

dH20 = น ากลน

ขนตอน

การเตรยมสารละลายความเขมขนสงส าหรบตรวจหาไขพยาธในอจจาระทมคาความถวงจ าเพาะ 1.20:

สารละลายโซเดยมไนเตรต

ละลายโซเดยมไนเตรตจ านวน 315 กรมในน ากลนอนประมาณ 700 มล.

หลงจากนนเตมน ากลนเพมเขาไปจนกระทงสารละลายทงหมดมปรมาตร 1200 มล.

(ซงจะเทากบความถวงจ าเพาะ 1.2)

ผสมสารละลายใหเขากนแลวตรวจสอบคาความถวงจ าเพาะดวยไฮโดรมเตอร

สารละลายเกลออมตว

ละลายเกลอ (ประมาณ 300-400 กรมขนอยกบความบรสทธ) ในน ากลนอนปรมาตร 1000 มล.

ในขณะทคนอยางตอเนอง เตมเกลอเพมเขาไปเรอยๆ จนกวาเกลอจะไมละลายอกตอไป

(เกลอตกตะกอนในสารละลายทนททเยนลง)

วธการ:

1. ตกอจจาระประมาณ 2 กรมใสลงในถวยพลาสตกปากกวางแบบใชครงเดยวทง

2. เตมสารละลายทมความเขมขนสงจ านวน 10 มล. ลงในถวยและคนใหเขากนกบอจจาระ

3. เตมสารละลายทมความเขมขนสงอก 40 มล. ลงในถวยและคนใหเขากนอกครงหนง

4. เท/กรองสารแขวนลอยอจจาระผานทกรองลงในถวยใบใหม

5. เทสารละลายทกรองไดในถวยในหลอดทดลองขนาด 50 มล.

ทวางอยในตะแกรงหรอทวางหลอดทดลอง

6. เทสารละลายลงไปเรอยๆ

หรอเททบดานบนสดดวยสารละลายทมความเขมขนสงจนกวาจะเกดลกษณะเวา

(meniscus) ปรมขอบของหลอดทดลอง

60


7. คอยๆ วางกระจกปดสไลดลงบนหลอดทดลอง

8. ตงทงไว 10 – 15 นาท

9. คอยๆ ยกกระจกปดสไลดขนโดยใหหยดของเหลวตดมาใตแผนกระจกปดสไลดดวย

จากนนน าไปวางลงบนกระจกสไลด

10. กวาดตามองหาหนอนพยาธโดยใชกลองจลทรรศนก าลงขยายต า 100 เทา (10 ×)

และมองหาโปรโตซวโดยใชก าลงขยายสง 400 เทา (40 ×)

หากตองการค าแนะน าทละขนตอนพรอมรปภาพประกอบ โปรดเขาไปท:

http://www.rvc.ac.uk/review/parasitology/Flotation/Simple_flotation/Purpose.htm

ขอระวงเพอความปลอดภย

สวมแลบโคทและถงมอชนดใชครงเดยวทง

ลางมอใหสะอาดเมอด าเนนการเสรจสน

ขนตอนการท าความสะอาด

เทโซเดยมไนเตรตลงในภาชนะส าหรบทงสารเคมทเหมาะสม

ทงสไลดและกระจกปดสไลดในภาชนะส าหรบทงของมคม

ท าความสะอาดอปกรณทงหมด (ทกรอง หลอดทดลอง)

ใหสะอาดหมดจดดวยน ายาฟอกขาวความเขมขนรอยละ 10

เชดพนทปฏบตงานดวยเอทานอลความเขมขนรอยละ 70

61


SOP 2: การตรวจหาไขพยาธโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอยโดยใชการปนเหวยง

การใชเทคนคการลอยตวโดยใชการปนเหวยงดวยสารละลายซงคซลเฟต (SG 1.18)

เปนวธการตรวจทเหมาะสมส าหรบการจ าแนกและแยกชนดซสตของโปรโตซวและโอโอซสตในอจจาระข

องสนขและแมว โดยเฉพาะอยางยง ซสตของ Giardia duodenalis นอกจากน

เทคนคการท าใหลอยตวโดยใชการปนเหวยงยงมความไวสงขนในการแยกไขพยาธตวกลมทหนกขน

เชน ไขของพยาธแสมา Trichuris vulpis และไขของพยาธหลอดอาหาร Spirocerca lupi

ซงตองใชสารละลายทมความเขมขนสงขน โดยมคา SG ท 1.25 (เชน สารละลาย sheather)

วธเหลานเปนวธการทประหยด แตจ าเปนตองใชเครองปนเหวยงตกตะกอน



FF = การตรวจหาไขพยาธในอจจาระโดยใชเทคนคการท าใหไขพยาธลอย


ขนตอน

การเตรยมสารละลายทมความเขมขนสง

สารละลายซงคซลเฟต (SG 1.18)

ละลายโซเดยมไนเตรต 331 กรมในน ากลนอนปรมาตร 900 มล.

เตมน ากลนเพมเขาไปจนกระทงสารละลายทงหมดมน าหนก 1180 กรม (ซงจะเทากบความถวงจ าเพาะ

1.18) ผสมสารละลายใหเขากนแลวตรวจสอบคาความถวงจ าเพาะดวยไฮโดรมเตอร

สารละลาย Sheather (SG 1.25)

เตมน าตาล 454 กรม (ในขณะทคน) ลงในน ารอน 355 มล. เตมฟอรมาลน 6 มล. ตอน าตาล 454 กรม

ปรบเพอใหไดคาความถวงจ าเพาะท 1.25 โดยวดดวยไฮโดรมเตอร

วธ:

1. ตกอจจาระประมาณ 2 กรมใสลงในถวยพลาสตกปากกวางแบบใชครงเดยวทง

2. เตมสารละลายทมความเขมขนสง 10 มล. ลงในถวยและคนใหเขากนกบอจจาระ

3. เตมสารละลายทมความเขมขนสงอก 40 มล. ลงในถวยและคนใหเขากนอกครงหนง

4. เท/กรองสารแขวนลอยอจจาระผานทกรองลงในถวยใบใหม

5. เทสงทบรรจอยในถวยลงในหลอดทดลองขนาด 50 มล.

ทวางอยในตะแกรงหรอทวางหลอดทดลอง

6. ปนเหวยงทความเรว 2000 รอบตอนาท เปนเวลา 10 นาท

7. คอยๆ เตมสารละลายทมความเขมขนสงจนกวาจะเกดลกษณะเวา (meniscus)

ปรมขอบของหลอดทดลอง แลววางกระจกปดสไลดลงบนหลอดทดลอง

8. ตงทงไว 5-10 นาท

9. คอยๆ ยกกระจกปดสไลดขนโดยใหหยดของเหลวตดมาใตแผนกระจกปดสไลดดวย

จากนนน าไปวางลงบนกระจกสไลด

10. กวาดตามองหาหนอนพยาธโดยใชกลองจลทรรศนทก าลงขยายต า 100 เทา (10 ×)

และมองหาโปรโตซวโดยใชก าลงขยายสง 400 เทา (40 ×)

62






เทโซเดยมไนเตรตลงในภาชนะส าหรบทงสารเคมทเหมาะสม





63


SOP 3: เทคนค Baermann

เทคนค Baermann

เปนเทคนคทเหมาะสมส าหรบการจ าแนกและแยกชนดของตวออนพยาธในอจจาระสด (เชน

Strongyloides spp.)





การเตรยมอปกรณ

วางกรวยกรองแกวลงในขาตงและเสยบสายยางทมตวหนบเขากบกานของกรวยกรอง

วธ:

1. ตกอจจาระ 3-5

กรมใสลงตรงกลางของผาขาวบางขนาดใหญและรดดวยหนงยางหรอเยบเพอใหมลกษณะเปน

ถง

2. น าไปวางไวในทกรองและวางทกรองลงบนกรวยกรอง

3. เทน าอนลงในกรวยกรองจนกระทงน าทวมมดถงใสอจจาระ

4. ปลอยทงไว 24 ชวโมง

5. เปดจกปดของสายยางและเกบตะกอนทนอนกนซงผานการกรองแลว 2 มล. ลงในหลอดทดลอง

6. ตงหลอดทดลองทงไวเปนเวลา 30 นาท หรอน าไปปนเหวยงทแรงเหวยง 1000 g เปนเวลา 2

นาท

7. หยดตะกอนทนอนกน 1-2 หยดลงบนกระจกสไลดแลวปดดวยกระจกปดสไลด

8. ตรวจสอบภายใตกลองจลทรรศนแบบใชแสงทก าลงขยาย 100 เทา (10 ×) เพอหาตวออน

หากตองการค าแนะน าทละขนตอนพรอมรปภาพประกอบ โปรดเขาไปท:

http://www.rvc.ac.uk/review/parasitology/Baermann/Purpose.htm






ท าความสะอาดอปกรณทงหมด (ทกรองชา หลอดทดลอง)



64


SOP 4: เทคนคการท าใหตกตะกอน

เทคนคการท าใหตกตะกอนเปนวธการทเหมาะส าหรบการจ าแนกและแยกชนดของไขพยาธทหนกขน

โดยเฉพาะอยางยงไขของพยาธใบไม (เชน Paragonimus spp.) วธนเปนวธการทรวดเรว ประหยด

และไมจ าเปนตองใชเครองปนเหวยงตกตะกอน





วธ:

1. แชอจจาระ 5 กรมในน ากลนปรมาตร 50 มล. และผสมใหเขากน

2. กรองดวยทกรองลงในแกวพลาสตก

3. เทสวนผสมทงหมดลงในหลอดทดลองทรงกรวย (50 มล.)

4. ปลอยทงไวใหตกตะกอน 5 นาท

5. เทสวนลอยเหนอตะกอนทงไป

6. เทตะกอนทนอนกนลงในหลอดทดลองทรงกรวยขนาด 10-15 มล.

7. ปลอยทงไวใหตกตะกอน 5 นาท

8. เทสวนลอยเหนอตะกอนทงอยางระมดระวง

9. สามารถเตมสารละลายเมทลนบลความเขมขนรอยละ 5 จ านวน 1 ถง 2

หยดลงในหลอดทดลองเพอชวยในการจ าแนก

(ไขพยาธใบไมสเหลองหรอสแดงกบพนหลงสน าเงน)

10. เทตะกอน 1-2 หยดลงบนกระจกสไลด

วางกระจกปดสไลดลงไปและตรวจโดยใชกลองจลทรรศนแบบใชแสงภายใตก าลงขยายต า

ท 40 เทาและ 100 เทา (4× และ 10×)









65


SOP 5: เทคนค Modified Knott’s

อปกรณ:

ฟอรมาลนความเขมขนรอยละ 2 (เจอจางในน ากลน)

สารละลายเมทลนบลความเขมขนรอยละ 0.1

เครองปนเหวยงตกตะกอน

หลอดส าหรบปนเหวยงขนาด 15 มล.

วธ:

1. ละลายเลอด 1 มล. โดยการผสมกบฟอรมาลนความเขมขนรอยละ 2 จ านวน 10 มล.

2. ปนเหวยงทแรงเหวยง 1500 รอบตอนาท เปนเวลา 5 นาทเพอใหไมโครฟลาเรย

เซลลเมดเลอดแดง และผนงเซลลเมดเลอดขาวมาตกตะกอนอยทกนหลอด

3. เทสวนลอยเหนอตะกอนทงไป

4. ยอมสสวนทตกตะกอน 1-2 นาทดวยการหยดเมทลนบลความเขมขนรอยละ 0.1 จ านวน 1-2

หยด แลวท าการตรวจสไลดสด

5. ตรวจหาไมโครฟลาเรย





66


SOP 6: วธการยอมส acid fast ส าหรบตรวจหาโอโอซสตของ Cryptosporidium

วธ:

1. เตรยมสเมยรอจจาระอยางบางและปลอยทงไวใหแหง

2. แชในเมทานอลเปนเวลา 10 นาท และปลอยทงไวใหแหง

3. ยอมดวย cold kinyoun carbol fuchin strong stain (ทผานการกรองแลว) เปนเวลา 5 นาท

4. ลางใหสะอาดดวยน าประปาจนไมมสหลดออกมาอก

(เปนขนตอนทส าคญมากซงอาจใชเวลา 3 ถง 5 นาท)

5. ขจดสออกใน H2SO4 ความเขมขนรอยละ 10 [ส าหรบสเมยรแบบบางมาก

การจมลงในโถแกวส าหรบยอมสทบรรจกรดอยางรวดเรวแลวตามดวยการลางดวยน าประป

าโดยทนทถอวาเพยงพอ]

6. ยอมสทบดวยส Malachite Green เปนเวลา 2 ถง 5 นาท

7. ลางดวยน าประปาและซบใหแหง

8. ตรวจสอบภายใตกลองจลทรรศนก าลงขยาย 400 เทา (x40)

ผลลพธ:

โอโอซสต รปทรงรออกกลม (สชมพสด) ขนาดเสนผานศนยกลาง 4 ถง 6

ไมโครเมตรลอมรอบดวยรศมไมมส

ยสต เซลลเมดเลอดแดงและเมดเลอดขาว

แบคทเรย ตดสเขยว


สวมแลบโคทและถงมอชนดใชครงเดยวทงทกครง

ลางมอใหสะอาดเมอเสรจสนการปฏบตงาน


ทงอปกรณชนดใชครงเดยวทงทงหมดลงในถงขยะส าหรบทงของเสยทางคลนกหรอภาชนะใสข

องมคมตามความเหมาะสม

Documents

แนวทางปฏิบัติสําหรับการ ... · 2018-09-03 · SOP 5: เทคนิค Modified Knott’s .....65 SOP 6: วิธีการย้อมสี