ژماره 240 2014/7/19 1

ساڵی پێنجه م ژماره 240 شەممە 2014/7/19 نرخ )1500( دینار

سەرنووسەر: مەریوان عومەر Email: mariwan_2014@yahoo.com Tel: 0750 460 7290 خاوەن ئیمتیاز: ژیروان نوری

دەستەی نووسەران: بیالل سەعید پێشەوا محەمەد رزگار رەزا چوچانی سەروەر ساڵەیی

چاپ: چاپخانەی رۆكسانا 07504675264

هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی

www.civilnews.org civilmagzaine

ژمارەی ریكالم: 07506515797

بەڕێوەبەری كارگێڕی: بەهرە حەمەڕەش بەڕێوەبەری هونەری: لوقمان رەشیدی

روماڵكردنێكی بێالیەنانە

2 ژماره 240 2014/7/19

ملمالنێی هەردوو دكتۆرەكە لەسەر پۆستی سەرۆك كۆمار دواجار هەردووكیانی بێبەش کرد

سياسەت

نەجمەدین كەریم بۆ ئەمەی كرد؟بێ گەڕانەوە بۆ مەكتەبی سیاسی یەكێتی و بێ گوێدانە بۆچوونی الیەنە كوردستانیەكان

ژماره 240 2014/7/19 3

د. بەرهـــەم ســـاڵح ئـــەو پۆســـتە وەربگرێـــت. لەمبارەیـــەوە وتی "یەكێتـــی كادری لێهاتووی زۆرە، كـــە بەباشـــی ئەو پۆســـتانە پڕبكەنەوە، بەاڵم لەئێســـتادا د. بەرهەم ســـاڵح یەكێكە لەو كەســـانەی لەمیدیاكانـــدا وەك كاندیـــد نـــاوی دەبرێـــت و كەســـێكی زۆر باشیشـــە بـــۆ ئەو

پۆستە".بەبڕوای هۆشـــیار عەبدوڵاڵ، پەرلەمانتاری گـــۆڕان لەپەرلەمانـــی عێـــراق، تائێســـتا كورد لەسەر كاندیدێك بۆ ئەو پۆستە خۆی یەكالیی نەكردۆتـــەوە. گوتیشـــی "ســـەرەڕای بڕیـــاری یەكێتـــی، كە ئەو پۆســـتە بۆ ئەوانە، پێویســـتە الیەنەكان گفتوگۆ لەبارەی كاندیدەكەوە بكەن،

بەاڵم تائێستا هیچ دەنگۆیەكی رەسمی نییە".پێشتر سەرۆكایەتی هەرێم لەبەیاننامەیەكدا رایگەیاندبوو، كە ئەو كەسەی دەبێتە كاندیدی رەزامەنـــدی دەبێـــت كۆمـــار، ســـەرۆكایەتی پەرلەمان و الیەنە سیاســـیەكانی تری لەســـەر بێـــت. بەاڵم د. نەجمەدین بەم هەنگاوە، نەوەك هـــەر گوێی بەبۆچوونـــی الیەنە سیاســـیەكان و هاوپەیمانانـــی حزبەكەی نـــەدا، بەڵكو گوێی بەبڕیاری مەكتەبی سیاسی حزبەكەی خۆشی نەدا و هەنگاوەكەشی بۆ هەموو الیەك جێگای

سەرسوڕمان بوو.فراكســـیۆنی ســـەرۆكی ئومێـــد خۆشـــناو پارتی لەپەرلەمانی كوردســـتان لەوبارەوە بۆ ســـڤیل گوتـــی "هەركەســـێك لەئیجماعی حزبە سیاســـیەكانی كوردســـتان دەربچێـــت، جێگای هەڵوەســـتە لەســـەركردن و ئیدانەكردنـــە. ئەو بـــێ كردویەتـــی، نەجمەدین(یـــش )د. كارەی گەڕانـــەوە بـــۆ حزبەكـــەی خـــۆی و یەكڕیزی نەتەوەیی و نیشـــتیمانی حزبە سیاســـیەكان و پەرلەمان و ســـەرۆكایەتی هەرێم، دەرچوونە نەتەوەییـــە". و نیشـــتیمانی یەكڕیزییـــە لـــەو خۆشـــناو زیاتر گوتی "ئەم پۆستە ئیستحقاقی نەتەوەیی و نیشـــتیمانیە، بۆیە دەبێت تەواوی الیەنەكان بڕیاری لەسەر بدەن. هەركەسێكیش لـــەدەرەوەی ئەم كۆدەنگیە خۆی كاندید بكات، نوێنەرایەتـــی كورد نـــاكات، بەڵكـــو رێگری و لەمپەر لەبەردەم كۆدەنگی خەڵكی كوردستان

دروست دەكات".بـــەو هەنـــگاوەی، د. نەجمەدیـــن دواجـــار وایكـــرد نـــە خـــۆی و نـــە د. بەرهـــەم نەبنـــە كاندیـــدی مەكتەبـــی سیاســـی یەكێتـــی. بەپێی زانیاریەكانی سڤیل، لەدوا كۆبوونەوەی رۆژی پێنج شـــەممەی رابردوودا، مەال بەختیار ناوی كاندیدەكان یەكێتی بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار داوەتە ســـەرۆكی هەرێم، بەاڵم هیچ كام لە د. نەجمەدیـــن و د. بەرهـــەم لەخۆ ناگرێت، بەڵكو ناوی هەریەكە لە د. فوئاد مەعسوم و عەدنان

موفتی تێدایە.

هەرچەندە بڕیاربـــوو لەهەفتەی رابردوودا یەكێتـــی كاندیدی خۆی بۆ پۆســـتی ســـەرۆك كۆمـــار لەنێـــوان د. نەجمەدیـــن و د. بەرهەمدا ناكۆكیـــە بەهـــۆی بـــەاڵم یەكالبكاتـــەوە، نێوخۆییەكانیەوە نەیتوانی ئەم كارە بكات. لەم سەروبەندەشـــدا د. نەجمەدین كەریم، ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی، وەك موفاجەئەیەك بێ گەڕانەوە بۆ مەكتەبی سیاســـی حزبەكەی، نـــاوی خـــۆی وەك كاندیدی ســـەرۆك كۆمار تۆماركرد و ســـیڤیەكەی خۆی دایە پەرلەمانی عێراقـــی. ئەم كارەشـــی بووە هـــۆی ناڕەزایی زۆرینەی ئەندامانی مەكتەبی سیاسی یەكێتی. لـــە دوو كاندیـــدە ســـەرەكیەكەی یەكێتـــی بۆ پۆســـتی ســـەرۆك كۆمـــار، د. بەرهەم رای زۆرینـــەی لەگـــەڵ بوو، بـــەاڵم لەالیـــەن هێڵی گشـــتی ناو یەكێتی، كە هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەد ســـەرۆكایەتی دەكات، دژایەتیەكـــی ســـەختی دەكرێـــت و هەوڵی سەرخســـتنی د. نەجمەدین

دەدرێت.پـــاش ئـــەوەی شـــاناز براهیـــم ئەحمـــەدی دەرەوەی رێكخســـتنی ناوەنـــدی بەرپرســـی یەكێتی، رایگەیاند، كە پۆستی سەرۆككۆماری عێـــراق تاقیگە نیـــە و دەبێت بۆ كەســـێك بێت لەرۆژانی تەنگانەدا پشـــتی نەكردبێتە یەكێتی، ئەمـــە وەك هێمایـــەك بـــۆ دژایەتیكردنـــی د. بەرهەم ســـاڵح لێكدرایەوە. لەالیەن خۆشیەوە هێرۆ ئیبراهیـــم ئەحمەد رایگەیانـــد كە "داوای دڵنیاكردنەوەم لەهیچ كاندیدكراوێك بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار نەكردووە و نایكەم، دەبێت ئەو كەســـەی كاندید دەكرێت خۆی ئەو مەرجانەی تێدابێت، كە كوردستانیان و ئەندامانی یەكێتیی

لێی دڵنیابن".د. كتوپـــڕەی هەنـــگاوە ئـــەو دوای نەجمەدین، كۆســـرەت رەسوڵ و مەال بەختیار بەیاننامەیەكـــی هاوبەشـــیان باڵوكـــردەوە كە تێیـــدا هاتبـــوو "مەكتەبی سیاســـی یەكێتی دوا بڕیار لەسەر كاندیدی سەرۆك كۆماری عێراق پەســـەند دەكات و بەڕێـــز ســـەرۆكی هەرێمی كوردســـتان لـــەو بڕیـــارە ئـــاگادار دەكاتەوە.. هـــەر هەنگاوێك پێچەوانەی بڕیاری شـــەرعی مەكتەبی سیاســـی بۆ سەرۆك كۆماری بنرێت

هەرگیز قبوڵناكرێت".كـــە یەكێتـــی ســـەركردایەتی ئەندامێكـــی نەیویســـت نـــاوی بهێندرێت، بە ســـڤیلی گوت "راســـتە ناوی نەجمەدین كەریـــم هەبوو وەك كاندید، بەاڵم مەكتەبی سیاســـی هێشـــتا خۆی كاندیدێـــك لەدیاریكردنـــی یەكالنەكردۆتـــەوە پشـــتگیری ئەندامەكانیـــش زۆرینـــەی و د.بەهـــەم ســـاڵحن بۆ وەرگرتنی ئەو پۆســـتە".

بەرپرســـەكەی یەكێتـــی گوتیشـــی "مەكتەبـــی سیاســـی لەئێستادا سەرقاڵی تاوتوێكردنی ئەو

مەسەلەیەن".چاودێرێكـــی سیاســـی كە نەیویســـت ناوی ئاشكرا بكرێت، لەبارەی هۆكاری ئەم هەنگاوە لەنـــاكاوەی د. نەجمەدیـــن بـــۆ ســـڤیل گوتـــی "لەكـــۆی ئـــەو فشـــارانەی ئێـــران خســـتبوویە ســـەر یەكێتـــی، یەكێكیان دانانی كەســـێك بوو بۆ پۆستی ســـەرۆك كۆمار، كە تەواو جێگای متمانەی ئێـــران بێت و ئەوەی ئێران لەعێراقدا دەیەوێت كاری بۆ بكات. بۆ ئەو مەبەســـتەش لەنێـــو كاندیدەكانـــی یەكێتـــی بۆ ئەو پۆســـتە، پێداگیریی لەســـەر د. نەجمەدین كەریم دەكرد، چونكـــە بە بـــڕوای ئێران ئەو پیاوە باشـــترین كەســـێكە بەرامبـــەر بە تموحـــی پارتی هەم لە كەركـــوك و هەم لـــە عێراقدا بوەســـتێت". ئەم چاودێرە باســـی لەوەش كرد، كە د. نەجمەدین بـــە كردەوە لـــەو چەند هەنـــگاوە گوماناویەی ئەم دواییانەدا ئەمەی دەرخســـتووە، بەتایبەت كۆبوونەویـــە تاكالیەنـــەی لەگـــەڵ مالیكـــی و مانەوەی لە هۆڵی پەرلەمانی عێراقدا، لەیەكەم كۆبوونەوەی پەرلەماندا. هەروەها پێشیوایە كە "د. نەجمەدین دەیزانی لەناو مەكتەبی سیاسیدا ئەم پۆســـتە بـــۆ ئەو یـــەكال نابێتـــەوە، چونكە زۆرینە لەگەڵ د. بەرهەم بوون، بۆیە پەلەی لە پێشكەشكردنی سیڤی و خۆكاندیدكردندا كرد، كە بێگومان ئەمەش بێ ئاگاداری هێڵی گشـــتی

ناو یەكێتی و ئێرانیش نەبووە.بەوتەی ســـلێمان عەبدوڵـــاڵ یونس ئەندامی رێكخســـتنی مەكتەبـــی بـــااڵی ئەنجومەنـــی یەكێتـــی "پێدەچێـــت هەندێـــك بخـــوازن نان و پیـــاز بەم پرســـەوە بخـــۆن، لەالیـــەك لەنێوان دوو دكتۆرەكەی یەكێتـــی و لەالیەكەی تریش لەنێـــوان ئـــەوان ماڵـــی مـــام جەاللـــدا واوێكی نابەجـــێ دابنێنن، لێـــرەدا بەرژەوەندی یەكێتی لەوەدایـــە ماڵی مام جەالل ماڵی هەمووان بێت و لەنـــاو مەكتەبی سیاســـیدا هێرۆخان حەكەم

بێت". پەرلەمانتـــاری مەنگـــوری شـــێركۆ د. یەكێتـــی لەپەرلەمانـــی عێراق هـــەر لەوبارەوە بۆ ســـڤیل وتـــی "پۆســـتی ســـەرۆك كۆماری عێراق ئیســـتحقاقای یەكێتیـــە و هەر لەنێو ئەو حزبەشـــدا یەكالدەكرێتـــەوە، جـــا بەرێكەوتـــن بێت یا بەهەڵبژاردن، تائێســـتاش هیچ كەسێك بۆ ئـــەو پۆســـتە بەفەرمـــی كاندید نەكـــراوە". مەنگـــوڕی وتیشـــی "كارێكی هەڵەیـــە و نابێت زیاتر لەكەسێك لەنێو كورددا خۆی بۆ پۆستی

سەرۆك كۆمار بپاڵێوێت".هاوكات زانـــا عەبدولڕەحمان پەرلەمانتاری یەكێتی پێیوایە حزبەكـــەی كادیری بەتوانایان زۆرە بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار، بەاڵم باشترە

سياسەت

4 ژماره 240 2014/7/19

ئەگەر پارتی و حكومەتی هەرێم زەمانەت بەو حیزبە بدەن.

ئـــەو ناكۆكییانە لەكاتێكدایە ســـەركردایەتی كورد لەبارەی چارەنووسی ناوچە دابڕاوەكان و چارەنوســـی پەیوەنـــدی هەرێـــم بەبەغداوە، بـــاس لەخۆئامادەكـــردن بۆ راپرســـی دەكات. لەســـەرەتای رووداوەكانی مانگی حوزەیرانی رابردووشـــدا ســـەرۆكی هەرێـــم و ژمارەیەك بەرپرسی بااڵی هەرێم جەختیان لەكۆتاییهاتنی ماددەی 140 كرد، بەاڵم یەكێتی لەزاری چەند ســـەركردەیەكییەوە، دووپاتیدەكردەوە كە ئەو ماددەیە جێبەجێ نەبووە، هەروەها داوایانكرد بەهەماهەنگی لەگەڵ بەغدا پرسی ئەو ناوچانە

چارەسەر بكرێت.بەبۆچوونـــی رابەر رەشـــید، رۆژنامەنوس و چاودێری سیاســـی ئـــەو ناكۆكییەی لەنێوان پارتـــی و یەكێتی هەیـــە ناكۆكییەكی تازە نییە، بەڵكـــو وەكو خۆی دەڵێـــت "ئەگەر ملمالنێكەی ئـــەو درێـــژەی بكەینـــەوە، ورد ئێســـتایان مێـــژووە خوێناوییـــەی نێوانیانە كەلە ســـااڵنی ئەگەرنـــا ســـەریهەڵداوە، شەســـتەكانەوە مەسەلەكە نە كەركوكە، نە بیری نەوتە، بەڵكو مەسەلەكە بااڵدەستی الیەكیانە بەسەر الیەكەی

تر، لەبەڕێوەبردنی كێشە و قەیرانەكان".ئەندامـــی رەســـوڵ وەســـتا لەمبارەیـــەوە ســـەركردایەتی یەكێتی تایبەت بەســـڤیل گوتی "مـــن نازانم مـــاددەی 140 شـــینە یـــان مۆرە، نەخێـــر ئـــەو ماددەیـــە لـــەرووی قانونییـــەوە جێبەجێ نەكراوە و وەك خۆی ماوە، لەرووی عەمەلـــی و ئـــەرزی واقعیشـــەوە ئێمـــە وەك

هێزی پێشـــمەرگەی كوردستان چووینەتە ئەو ناوچانە، بەاڵم ئایا لەرووی یاســـاییەوە دواتر لەگەڵ دەوڵەتـــی عێراق چۆن یەكالدەكرێتەوە، ئەوە پرسێكی ترە. چونكە لەرووی یاساییەوە

تائێستا ئیدارەی دەوڵەتی عێراقیان تێدایە".ناوبـــراو نایشـــارێتەوە كـــە ئـــەو ناكۆكییە پەیوەندی بـــە "داگیركردنی" بیرە نەوتەكانەوە هەیـــە، چونكـــە وەك ئـــەو باســـی دەكات بـــێ هەماهەنگی لەگەڵ ئیـــدارەی كەركوكدا كراوە. هەروەها دەڵێت "ئێمە پێـــش داگیركردنی بیرە نەوتەكان، بەدرێژایی 28 كیلۆمەتر لەدەرەوەی پێشـــمەرگەمان هێـــزی نەوتییـــەكان كێڵگـــە جێگیركـــردووە، پێویســـتمان بـــەوە نییـــە هێز بچێتـــە ناو بیرە نەوتەكانـــەوە و پارێزگارییان لێبكات، ئەو كێڵگانە پۆلیســـی تایبەت بەخۆیان هەیـــە و ئیـــدارەی كەركـــوك سەرپەرشـــتیان دەكات و هەمووشـــیان كـــوردن، پێویستیشـــە وەك هێزی پێشـــمەرگە چاومان تەنها لەســـەر نەوت نەبێت، بەڵكـــو دەبێت چاومان لەخاك و خەڵك و هەمـــوو ســـەروەتێكی كەركوك بێت و بیپارێزین، هیچ مەترســـییەكیش لەسەر ئەو

نەوتە نییە تاكو هێزی پێشمەرگە بیپارێزێت".بەاڵم محەمەد كەماڵ بەرپرســـی لقی پارتی دەڵـــێ "حكومەتـــی بەغـــدا تەنهـــا بەتەلەفـــۆن پەیوەنـــدی بەئێمـــەوە مـــاوە، ئەگەرنـــا هیـــچ پەیوەندییـــەك لەنێوان ئێمە و ئـــەوان نەماوە، بەڵكـــو داعـــش لەنێوانمانە، ئەگەر بـــۆ هەموو شـــتێكیش چاوەڕێـــی بەغدا و مالیكـــی بكەین، دەبێت پرســـیار بكەین ئایـــا ئاو بخۆین یان نا،

یان بە چ شتێك رۆژووەكەمان بشكێنین"؟

هەندێك كـــەس ئـــەم لێدوانانـــەی یەكێتیان بەهەوڵی ناڕاستەوخۆ بۆ رێگرتن لەگەڕانەوەی كەركـــوك و بەســـتنەوەی نەوتەكەی بەهەرێم لەقەڵـــەم دەدا، بـــەاڵم بەرپرســـەكەی پارتـــی حیزبێكـــی "یەكێتـــی دەڵـــێ بەپێچەوانـــەوە نیشتیمانییە، تەسەور ناكەم هەڵەبكات و رازی نەبێت كەركوك بگەڕێتەوە سەر كوردستان و نەوتەكەی بەهەرێمەوە ببەسترێتەوە، یان رازی نەبێت كورد راپرسی بكات و سەربەخۆ بێت". هـــەر لەوبـــارەوە ئەندامەكەی ســـەركردایەتی یەكێتـــی دەڵێـــت "كـــەس بەقـــەد یەكێتـــی بـــۆ گەڕانـــەوەی كەركـــوك بۆ ســـەر كوردســـتان خەباتـــی نەكردووە و خوێنی نـــەداوە، باكەس ئەو قســـانەمان پـــێ نەفرۆشـــێتەوە". هەروەها ئامـــاژە بـــەوە دەكات كـــە "ئیـــدارەی كەركوك كـــوردە و پارێزگارەكەشـــی زۆرتریـــن دەنگی كوردیـــان بەدەســـتهێناوە و ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتییە، لەسیاسەتی كوردانەی خۆی

النادات".بـــەاڵم رابـــەر رەشـــید بـــەدووری نازانێت هەوڵێكـــی لـــەو جـــۆرە هەبێت، كـــە كەركوك بكرێتـــە هەرێمێكـــی ســـەربەخۆ، ئـــەو پێیوایە كـــە "یەكێتـــی هەســـت بـــەوە دەكات لـــەزۆر لەپرســـەكان حیسابیان بۆ ناكرێت و حكومەت و سەرۆكایەتی هەرێم تاكالیەنانە بڕیاردەدەن و هەســـت بەغوبـــن دەكات، بۆیـــە بـــەدووری نازانم هەوڵێكی لەو شێوەیە هەبێت". پێشیوایە "هەردووالیـــان دڵســـۆزی كەركوكـــن، بـــەاڵم هـــەر الیەنە و لەروانگەی سیاســـەتی خۆیەوە

كاردەكات".

بەرپرســـی لقی ســـێی پارتیش لەمبارەیەوە كوردێـــك "هـــەر دەكاتـــەوە لـــەوە جەخـــت زاتـــی ئەوە بـــكات كەركوك بكاتـــە هەرێمێكی ســـەربەخۆ، هەڵەیەكی كوشـــندە ئەكات، پێش هەموو كەســـێكیش خـــۆی و حیزبەكەی باجی

هەڵەكەی دەدا".بەپێـــی ئـــەو زانیارییانـــەی ســـڤیل لەچەنـــد ســـەرچاوەیەكی ئەمنـــی كێڵگـــە نەوتییەكانـــی كەركوكەوە دەســـتی كەوتـــووە، دوای ئەوەی لـــەدوو هەفتـــەی رابردوودا هێزێكی پۆلیســـی نەوتـــی هەرێـــم كۆمپانیـــای نەوتـــی باكـــوور ســـنووری نەوتـــی كێڵگـــەی ژمارەیـــەك و كەركوكـــی كۆنتڕۆڵكـــرد و فەرمانبەرانـــی ئەو ئیـــدارەی نـــاردە ماڵـــەوە، ئێســـتا كێڵگانـــەی كەركـــوك بڕیاریـــداوە عەمید خەتـــاب عومەر، كـــە ئەفســـەرێكی بـــااڵی پۆلیســـی كەركـــوك و فەرمانـــدەی هێزەكانـــی پۆلیســـی ئامادەیـــە لەو شـــارە، وەك سەرپەرشـــتیاری دۆســـیەی ئەمنی كێڵگـــە نەوتییەكان دەستنیشـــان بكات، ئەو بڕیارەش مەترســـی كەوتنەوەی پشـــێوی

لێدەكرێت لەسنووری ئەو كیڵگانە.ئەگەری ئەنجامدانی راپرسی

پەرلەمانـــی هەرێـــم ســـەرۆكی پێشـــتر ئامـــادەكاری راســـپاردبوو كوردســـتانی بـــكات بـــۆ ئەنجامدانـــی راپرســـی لـــەو ناوچە كوردســـتانییانەی پێـــش رووداوەكانـــی 10ی هەرێـــم ئیـــدارەی لـــەدەرەوەی حوزەیـــران بوون، بەاڵم بەبۆچوونی بەشـــێك لەهاواڵتیان و چاودێـــران ئەنجامدانـــی راپرســـی لەگـــەڵ مانـــەوەی ئەو ناكۆكییانـــە زیانەكانی بۆ كورد

زیاتر دەبێت.هەرچەندە وەستا رەسوڵ دووپاتیدەكاتەوە كە "چارەسەركردنی مەسەلەی كەركوك بەندە بەئیرادەی خەڵكی كەركوكەوە نەوەك الیەنێكی سیاسی بۆ خۆی نان و پیازی پێوە بخوات بۆ

مەسەلەی كەسبكردنی جەماوەر". دەشڵێت "خەڵكـــە یەكێتییەكـــەی كەركـــوك لەهەموو كـــەس ســـورترە تاكـــو كەركـــوك بگەڕێتەوە ســـەر هەرێـــم". لەبـــارەی راپرســـیش دەڵێـــت "پێموایـــە كەركوك زۆر لەباربوو بۆ راپرســـی و خەڵكەكەشـــی حەزیـــان دەكـــرد بگەڕێنەوە ســـەر كوردســـتان، بـــەاڵم بەداگیركردنی بیرە نەوتەكانـــی كەركـــوك، نەتەوەكانی شـــارەكە توڕەبوونە، دەبێـــت ئەو بابەتە چاك بكرێتەوە

و كۆتایی بەو داگیركردنە بهێنرێت".بـــەاڵم محەمەد كەمـــاڵ پێیوایـــە لەئەگەری بـــۆ ســـەر هەرێمـــی گەڕانـــەوەی كەركـــوك كوردســـتان ئـــەو ناكۆكییەی نێـــوان یەكێتی و حیزبەكـــەی نابێتە هۆی مەترســـی و دەڵێ "تا كەركـــوك دەگەڕێتـــەوە ئێمـــە ناوماڵی خۆمان رێكنەخەیـــن دەبێتـــە كێشـــە، ئێســـتاش كورد لەهەموو كات زیاتر پێویســـتی بەرێكخســـتنی

ناو ماڵی خۆیەتی".ئەو رۆژنامەنووســـەی شـــاری كەركوكیش پێیوایـــە "دەبێـــت ئاشـــتەواییەكی كۆمەاڵیەتی دەســـت ئینجـــا و رووبـــدات لەكەركـــوك بەڕیفرانـــدۆم بكرێت، چونكـــە بەم دڕدۆنگیەی ئێستا ریفراندۆم بكرێت كورد زیانی پێدەگات، دەبـــێ ســـەرەتا شـــەرقامی كەركوكی ئاشـــت

بكرێتەوە".

ئەمنییـــەی بارودۆخـــە ئـــەو ئەگەرچـــی لەچەند ناوچەیەكی عێراقـــی هاتووەتە ئاراوە، بەدەرفەتێكـــی بـــاش دەزانرێـــت بـــۆ ئـــەوەی كورد ئەو ناوچانەی بە)ناكۆكی لەســـەرەكان( ناســـراون، بگێڕێتـــەوە ژێر دەســـەاڵتی خۆی، بـــەاڵم لەئێســـتادا هەریەكـــە لەیەكێتی و پارتی ناكۆكییـــان لەســـەر شـــێوازی بەڕێوەبردنـــی شـــاری كەركوك هەیە، كە بەچەقی ئەو ناوچە جێناكۆكانە ئەژمار دەكرێت، بەبڕوای بەشێك لەهاواڵتیان و رۆشـــنبیرانی شـــارەكەش، ئەو ناكۆكییە مەترســـی لەســـەر یەكالییكردنەوەی

چارەنوسی شارەكە هەیە.پارێـــزگای كەركوك لەچـــوار قەزا و یانزدە ناحیە پێكدێـــت، كە قەزایەك )حەویجە( و پێنج ناحیـــەی لەالیـــەن داعشـــەوە كۆنتڕۆڵكـــراون، ناوچەكانی دیكەش لەژێر دەســـەاڵتی ئیدارەی كەركوكدان. بەاڵم ئێستا پارتی و یەكێتی لەسەر چۆنێتـــی بەڕێوەبردنی ئەو ناوچانـــە ناكۆكن. ناكۆكیەكەی نێوانیشیان لەگەڵ كۆنتڕۆڵكردنی ژمارەیـــەك بیـــرە نەوتـــی كەركـــوك لەالیـــەن پۆلیسی نەوتی هەرێمەوە زیاتر رەنگی دایەوە، كاتێـــك یەكێتی ئـــەو هێزەی بەهێزێكی ســـەر بەپارتی ناوبرد و رایگەیاند، كە ئەو هێزە بیرە نەوتییەكانی "داگیركردووە". دواتریش ئیدارەی كەركـــوك و بەرپرســـانی یەكێتی لەشـــارەكە داوایانكـــرد هێزەكە بكشـــێتەوە، یـــا لەئەگەری مانەوەیدا زەمانەتیان پێبدرێت. بەرپرســـی لقی پارتیش لەكەركوك پێیوایە هیچ كێشەیەك نییە

سەروەر ساڵەیی

سياسەت

چارەنووسی كەركوك لەبەردەم مەترسی ناكۆكیەكانی پارتی و یەكێتی دایە

4 ژماره 240 2014/7/19

ژماره 240 2014/7/19 5

ئەگەر پارتی و حكومەتی هەرێم زەمانەت بەو حیزبە بدەن.

ئـــەو ناكۆكییانە لەكاتێكدایە ســـەركردایەتی كورد لەبارەی چارەنووسی ناوچە دابڕاوەكان و چارەنوســـی پەیوەنـــدی هەرێـــم بەبەغداوە، بـــاس لەخۆئامادەكـــردن بۆ راپرســـی دەكات. لەســـەرەتای رووداوەكانی مانگی حوزەیرانی رابردووشـــدا ســـەرۆكی هەرێـــم و ژمارەیەك بەرپرسی بااڵی هەرێم جەختیان لەكۆتاییهاتنی ماددەی 140 كرد، بەاڵم یەكێتی لەزاری چەند ســـەركردەیەكییەوە، دووپاتیدەكردەوە كە ئەو ماددەیە جێبەجێ نەبووە، هەروەها داوایانكرد بەهەماهەنگی لەگەڵ بەغدا پرسی ئەو ناوچانە

چارەسەر بكرێت.بەبۆچوونـــی رابەر رەشـــید، رۆژنامەنوس و چاودێری سیاســـی ئـــەو ناكۆكییەی لەنێوان پارتـــی و یەكێتی هەیـــە ناكۆكییەكی تازە نییە، بەڵكـــو وەكو خۆی دەڵێـــت "ئەگەر ملمالنێكەی ئـــەو درێـــژەی بكەینـــەوە، ورد ئێســـتایان مێـــژووە خوێناوییـــەی نێوانیانە كەلە ســـااڵنی ئەگەرنـــا ســـەریهەڵداوە، شەســـتەكانەوە مەسەلەكە نە كەركوكە، نە بیری نەوتە، بەڵكو مەسەلەكە بااڵدەستی الیەكیانە بەسەر الیەكەی

تر، لەبەڕێوەبردنی كێشە و قەیرانەكان".ئەندامـــی رەســـوڵ وەســـتا لەمبارەیـــەوە ســـەركردایەتی یەكێتی تایبەت بەســـڤیل گوتی "مـــن نازانم مـــاددەی 140 شـــینە یـــان مۆرە، نەخێـــر ئـــەو ماددەیـــە لـــەرووی قانونییـــەوە جێبەجێ نەكراوە و وەك خۆی ماوە، لەرووی عەمەلـــی و ئـــەرزی واقعیشـــەوە ئێمـــە وەك

هێزی پێشـــمەرگەی كوردستان چووینەتە ئەو ناوچانە، بەاڵم ئایا لەرووی یاســـاییەوە دواتر لەگەڵ دەوڵەتـــی عێراق چۆن یەكالدەكرێتەوە، ئەوە پرسێكی ترە. چونكە لەرووی یاساییەوە

تائێستا ئیدارەی دەوڵەتی عێراقیان تێدایە".ناوبـــراو نایشـــارێتەوە كـــە ئـــەو ناكۆكییە پەیوەندی بـــە "داگیركردنی" بیرە نەوتەكانەوە هەیـــە، چونكـــە وەك ئـــەو باســـی دەكات بـــێ هەماهەنگی لەگەڵ ئیـــدارەی كەركوكدا كراوە. هەروەها دەڵێت "ئێمە پێـــش داگیركردنی بیرە نەوتەكان، بەدرێژایی 28 كیلۆمەتر لەدەرەوەی پێشـــمەرگەمان هێـــزی نەوتییـــەكان كێڵگـــە جێگیركـــردووە، پێویســـتمان بـــەوە نییـــە هێز بچێتـــە ناو بیرە نەوتەكانـــەوە و پارێزگارییان لێبكات، ئەو كێڵگانە پۆلیســـی تایبەت بەخۆیان هەیـــە و ئیـــدارەی كەركـــوك سەرپەرشـــتیان دەكات و هەمووشـــیان كـــوردن، پێویستیشـــە وەك هێزی پێشـــمەرگە چاومان تەنها لەســـەر نەوت نەبێت، بەڵكـــو دەبێت چاومان لەخاك و خەڵك و هەمـــوو ســـەروەتێكی كەركوك بێت و بیپارێزین، هیچ مەترســـییەكیش لەسەر ئەو

نەوتە نییە تاكو هێزی پێشمەرگە بیپارێزێت".بەاڵم محەمەد كەماڵ بەرپرســـی لقی پارتی دەڵـــێ "حكومەتـــی بەغـــدا تەنهـــا بەتەلەفـــۆن پەیوەنـــدی بەئێمـــەوە مـــاوە، ئەگەرنـــا هیـــچ پەیوەندییـــەك لەنێوان ئێمە و ئـــەوان نەماوە، بەڵكـــو داعـــش لەنێوانمانە، ئەگەر بـــۆ هەموو شـــتێكیش چاوەڕێـــی بەغدا و مالیكـــی بكەین، دەبێت پرســـیار بكەین ئایـــا ئاو بخۆین یان نا،

یان بە چ شتێك رۆژووەكەمان بشكێنین"؟

هەندێك كـــەس ئـــەم لێدوانانـــەی یەكێتیان بەهەوڵی ناڕاستەوخۆ بۆ رێگرتن لەگەڕانەوەی كەركـــوك و بەســـتنەوەی نەوتەكەی بەهەرێم لەقەڵـــەم دەدا، بـــەاڵم بەرپرســـەكەی پارتـــی حیزبێكـــی "یەكێتـــی دەڵـــێ بەپێچەوانـــەوە نیشتیمانییە، تەسەور ناكەم هەڵەبكات و رازی نەبێت كەركوك بگەڕێتەوە سەر كوردستان و نەوتەكەی بەهەرێمەوە ببەسترێتەوە، یان رازی نەبێت كورد راپرسی بكات و سەربەخۆ بێت". هـــەر لەوبـــارەوە ئەندامەكەی ســـەركردایەتی یەكێتـــی دەڵێـــت "كـــەس بەقـــەد یەكێتـــی بـــۆ گەڕانـــەوەی كەركـــوك بۆ ســـەر كوردســـتان خەباتـــی نەكردووە و خوێنی نـــەداوە، باكەس ئەو قســـانەمان پـــێ نەفرۆشـــێتەوە". هەروەها ئامـــاژە بـــەوە دەكات كـــە "ئیـــدارەی كەركوك كـــوردە و پارێزگارەكەشـــی زۆرتریـــن دەنگی كوردیـــان بەدەســـتهێناوە و ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتییە، لەسیاسەتی كوردانەی خۆی

النادات".بـــەاڵم رابـــەر رەشـــید بـــەدووری نازانێت هەوڵێكـــی لـــەو جـــۆرە هەبێت، كـــە كەركوك بكرێتـــە هەرێمێكـــی ســـەربەخۆ، ئـــەو پێیوایە كـــە "یەكێتـــی هەســـت بـــەوە دەكات لـــەزۆر لەپرســـەكان حیسابیان بۆ ناكرێت و حكومەت و سەرۆكایەتی هەرێم تاكالیەنانە بڕیاردەدەن و هەســـت بەغوبـــن دەكات، بۆیـــە بـــەدووری نازانم هەوڵێكی لەو شێوەیە هەبێت". پێشیوایە "هەردووالیـــان دڵســـۆزی كەركوكـــن، بـــەاڵم هـــەر الیەنە و لەروانگەی سیاســـەتی خۆیەوە

كاردەكات".

بەرپرســـی لقی ســـێی پارتیش لەمبارەیەوە كوردێـــك "هـــەر دەكاتـــەوە لـــەوە جەخـــت زاتـــی ئەوە بـــكات كەركوك بكاتـــە هەرێمێكی ســـەربەخۆ، هەڵەیەكی كوشـــندە ئەكات، پێش هەموو كەســـێكیش خـــۆی و حیزبەكەی باجی

هەڵەكەی دەدا".بەپێـــی ئـــەو زانیارییانـــەی ســـڤیل لەچەنـــد ســـەرچاوەیەكی ئەمنـــی كێڵگـــە نەوتییەكانـــی كەركوكەوە دەســـتی كەوتـــووە، دوای ئەوەی لـــەدوو هەفتـــەی رابردوودا هێزێكی پۆلیســـی نەوتـــی هەرێـــم كۆمپانیـــای نەوتـــی باكـــوور ســـنووری نەوتـــی كێڵگـــەی ژمارەیـــەك و كەركوكـــی كۆنتڕۆڵكـــرد و فەرمانبەرانـــی ئەو ئیـــدارەی نـــاردە ماڵـــەوە، ئێســـتا كێڵگانـــەی كەركـــوك بڕیاریـــداوە عەمید خەتـــاب عومەر، كـــە ئەفســـەرێكی بـــااڵی پۆلیســـی كەركـــوك و فەرمانـــدەی هێزەكانـــی پۆلیســـی ئامادەیـــە لەو شـــارە، وەك سەرپەرشـــتیاری دۆســـیەی ئەمنی كێڵگـــە نەوتییەكان دەستنیشـــان بكات، ئەو بڕیارەش مەترســـی كەوتنەوەی پشـــێوی

لێدەكرێت لەسنووری ئەو كیڵگانە.ئەگەری ئەنجامدانی راپرسی

پەرلەمانـــی هەرێـــم ســـەرۆكی پێشـــتر ئامـــادەكاری راســـپاردبوو كوردســـتانی بـــكات بـــۆ ئەنجامدانـــی راپرســـی لـــەو ناوچە كوردســـتانییانەی پێـــش رووداوەكانـــی 10ی هەرێـــم ئیـــدارەی لـــەدەرەوەی حوزەیـــران بوون، بەاڵم بەبۆچوونی بەشـــێك لەهاواڵتیان و چاودێـــران ئەنجامدانـــی راپرســـی لەگـــەڵ مانـــەوەی ئەو ناكۆكییانـــە زیانەكانی بۆ كورد

زیاتر دەبێت.هەرچەندە وەستا رەسوڵ دووپاتیدەكاتەوە كە "چارەسەركردنی مەسەلەی كەركوك بەندە بەئیرادەی خەڵكی كەركوكەوە نەوەك الیەنێكی سیاسی بۆ خۆی نان و پیازی پێوە بخوات بۆ

مەسەلەی كەسبكردنی جەماوەر". دەشڵێت "خەڵكـــە یەكێتییەكـــەی كەركـــوك لەهەموو كـــەس ســـورترە تاكـــو كەركـــوك بگەڕێتەوە ســـەر هەرێـــم". لەبـــارەی راپرســـیش دەڵێـــت "پێموایـــە كەركوك زۆر لەباربوو بۆ راپرســـی و خەڵكەكەشـــی حەزیـــان دەكـــرد بگەڕێنەوە ســـەر كوردســـتان، بـــەاڵم بەداگیركردنی بیرە نەوتەكانـــی كەركـــوك، نەتەوەكانی شـــارەكە توڕەبوونە، دەبێـــت ئەو بابەتە چاك بكرێتەوە

و كۆتایی بەو داگیركردنە بهێنرێت".بـــەاڵم محەمەد كەمـــاڵ پێیوایـــە لەئەگەری بـــۆ ســـەر هەرێمـــی گەڕانـــەوەی كەركـــوك كوردســـتان ئـــەو ناكۆكییەی نێـــوان یەكێتی و حیزبەكـــەی نابێتە هۆی مەترســـی و دەڵێ "تا كەركـــوك دەگەڕێتـــەوە ئێمـــە ناوماڵی خۆمان رێكنەخەیـــن دەبێتـــە كێشـــە، ئێســـتاش كورد لەهەموو كات زیاتر پێویســـتی بەرێكخســـتنی

ناو ماڵی خۆیەتی".ئەو رۆژنامەنووســـەی شـــاری كەركوكیش پێیوایـــە "دەبێـــت ئاشـــتەواییەكی كۆمەاڵیەتی دەســـت ئینجـــا و رووبـــدات لەكەركـــوك بەڕیفرانـــدۆم بكرێت، چونكـــە بەم دڕدۆنگیەی ئێستا ریفراندۆم بكرێت كورد زیانی پێدەگات، دەبـــێ ســـەرەتا شـــەرقامی كەركوكی ئاشـــت

بكرێتەوە".

ئەمنییـــەی بارودۆخـــە ئـــەو ئەگەرچـــی لەچەند ناوچەیەكی عێراقـــی هاتووەتە ئاراوە، بەدەرفەتێكـــی بـــاش دەزانرێـــت بـــۆ ئـــەوەی كورد ئەو ناوچانەی بە)ناكۆكی لەســـەرەكان( ناســـراون، بگێڕێتـــەوە ژێر دەســـەاڵتی خۆی، بـــەاڵم لەئێســـتادا هەریەكـــە لەیەكێتی و پارتی ناكۆكییـــان لەســـەر شـــێوازی بەڕێوەبردنـــی شـــاری كەركوك هەیە، كە بەچەقی ئەو ناوچە جێناكۆكانە ئەژمار دەكرێت، بەبڕوای بەشێك لەهاواڵتیان و رۆشـــنبیرانی شـــارەكەش، ئەو ناكۆكییە مەترســـی لەســـەر یەكالییكردنەوەی

چارەنوسی شارەكە هەیە.پارێـــزگای كەركوك لەچـــوار قەزا و یانزدە ناحیە پێكدێـــت، كە قەزایەك )حەویجە( و پێنج ناحیـــەی لەالیـــەن داعشـــەوە كۆنتڕۆڵكـــراون، ناوچەكانی دیكەش لەژێر دەســـەاڵتی ئیدارەی كەركوكدان. بەاڵم ئێستا پارتی و یەكێتی لەسەر چۆنێتـــی بەڕێوەبردنی ئەو ناوچانـــە ناكۆكن. ناكۆكیەكەی نێوانیشیان لەگەڵ كۆنتڕۆڵكردنی ژمارەیـــەك بیـــرە نەوتـــی كەركـــوك لەالیـــەن پۆلیسی نەوتی هەرێمەوە زیاتر رەنگی دایەوە، كاتێـــك یەكێتی ئـــەو هێزەی بەهێزێكی ســـەر بەپارتی ناوبرد و رایگەیاند، كە ئەو هێزە بیرە نەوتییەكانی "داگیركردووە". دواتریش ئیدارەی كەركـــوك و بەرپرســـانی یەكێتی لەشـــارەكە داوایانكـــرد هێزەكە بكشـــێتەوە، یـــا لەئەگەری مانەوەیدا زەمانەتیان پێبدرێت. بەرپرســـی لقی پارتیش لەكەركوك پێیوایە هیچ كێشەیەك نییە

سياسەت

پارتی: ئەگەر ناوماڵی خۆمان رێكنەخەین

دەبێتە كێشە

یەكێتی: داگیركردنی بیرەنەوتەكان شەقام و

نەتەوەكانی كەركوكی توڕە كردووە

ژماره 240 2014/7/19 5

6 ژماره 240 2014/7/19

لـــەدوای كۆنتڕۆڵكردنـــی بیـــرە نەوتەكانـــی كەركـــوك لەالیـــەن كـــوردەوە و راگەیاندنـــی بەشـــێك وەك باكـــوور نەوتـــی كۆمپانیـــای لەیەكەكانی وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی حكومەتی هەرێم، جگە لەكاردانەوە سیاسیەكان لەســـەر ئاســـتی عێراق و جیهان، كاردانەوەی هێنـــاوە. خۆیـــدا بـــەدوای زۆری میدیایـــی شـــارەزایانی ئابووریی و چاودیرانی سیاســـی ئاماژە بەوەدەكەن، گەرانەوەی نەوتی كەركوك جگەلە بەرزكردنەوەی ئاســـتی یەدەگی نەوتی كوردســـتان، دەبێتە هـــۆی زیاتركردنی داهاتی

حكومەتی هەرێم.لەچـــوار كەركـــوك نەوتیەكانـــی كێڵگـــە كێلگـــەی ســـەرەكی پێكهاتـــوون: كەركـــوك و بـــای حەســـەن و جەمبور و خەبـــازە. كێڵگەی نەوتـــی كەركـــوك یەكێكە لەكێڵگـــە گەورەكانی جیهـــان و درێژییەكەی 100كم و پانیەكەشـــی 4 كـــم دەبێت، ژمـــارەی بیـــرە هەڵكەنراوەكانی 433 بیرە نەوتە. كێڵگەی نەوتی بای حەســـەن دەكەوێتە خۆرئاوای قەزای دوبز، درێژییەكەی 32 كـــم و پانیەكـــەی 3 كم دەبێت، لە 3.3 ملیار

بەرمیل نەوت، 201 ملیۆن بەرمیلی تێداماوە.باشـــوری دەكەوێتـــە جەمبـــور كێڵگـــەی خۆرهەاڵتـــی كەركـــوك، درێژییەكـــەی 30 كم و پانیەكـــەی 5.4 كـــم دەبێـــت، 62 بیرەنەوتـــە و 680 ملیـــۆن بەرمیل نەوتـــی تێدایە. كیڵگەی

نەوتی خەباز دەكەوێتە نێوان هەردوو كێڵگەی جەمبـــور و بای حەســـەن، درێژییەكەی 18 كم و پانیەكەی 5.3 كم دەبێت، 521 ملیۆن بەرمیل

نەوتی تێداماوە.بـــەرواری 2014/7/11 حكومەتـــی هەرێمی كوردســـتان كۆنتڕۆڵكردنـــی كۆمپانیای نەوتی باكووری لەكەركوكی لەبەیاننامەیەكدا راگەیاند لەژێـــر كۆمپانیاكـــە "لەســـبەینێوە گوتـــی و كۆنتڕۆڵی هەرێمـــدا دەبێت، هەر كارمەندێكیش بـــڕوات". هـــەروەك رازی نابێـــت، دەتوانێـــت تێشیدا هاتبوو، كە بەرهەمی كێڵگە نەوتییە تازە ئازادكـــراوەكان بـــۆ پڕكردنەوەی پێداویســـتی ناوخـــۆ بەكاردەهێنرێت، بۆ ســـوككردنی باری سەرشانی هاواڵتییانی هەرێم. ئاماژەی بەوەش داوە، كە زانیارییان هەبووە رۆژی پێنجشەممە وەزارەتی نەوتی عێراق، داوای لەبەرپرســـانی كۆمپانیاكـــە كردووە، كێشـــە بۆ گواســـتنەوەی نەوتـــی ئەو كێڵگانە بۆ هەرێم دروســـت بكەن. هـــاوكات هەرێـــم داوای پشـــكی دەســـتوریی خۆشـــی لەداهاتی ئەو كێڵگـــە نەوتییانە دەكات، كە وەك گوشـــاری سیاســـی لەالیەن بەغداوە

راگیراوە. كێڵگـــە نەوتییەكانی كەركوك رۆژانە توانای 400 هەزار بەرمیل نەوتیان هەیە، كە داهاتەكەی لەمانگێكدا دەبێتە ملیارێك و 200 ملیۆن دۆالر. لەساڵێكیشـــدا دەبێتـــە نزیكەی 14 ملیار و 500 ملیۆن دۆالر و نرخەكەشـــی بەگوێرەی نرخی نەوتی رێكخراوی ئۆپێك لەبازاڕەكانی جیهاندا

سياسەت

بیالل سەعید

دەفرۆشرێ.د. بێـــوار خنســـی شـــارەزای بـــواری نەوت بە)ســـڤیل(ی راگەیاند "یەدەكـــی نەوت لەناوچە كوردســـتانییەكانی سێ پارێزگایەكە 2 ملیار و لەكەركـــوك نزیكەی 14 ملیـــار و لەناوچەكانی موسڵیش نزیكەی 3 ملیار بەرمیل نەوت دەبێ. پێشبینی دەكرێ یەدەكی نەوتی كوردستان بۆ 90 ملیار بەرمیل و گازیش بۆ 6 تریلیۆن مەتر

سێجا بەرز بێتەوە".ئەگەرچـــی دەكات، لـــەوە بـــاس خنســـی حكومەتـــی هەرێم رۆژانـــە 120 هەزار بەرمیل نەوت دەنێرێتە دەرەوە، بەاڵم لەكۆتایی ئەمساڵ دەتوانـــێ بیگەیەنێتە 500 هـــەزار بەرمیل، بۆیە ئەگەر كوردستان نەوتی ناوچە دابڕێنراوەكانی پێشووتر ببەســـتێتەوە بەبۆری نەوتی )هەرێم – جەیهان(ەوە، ئەوا لەسەرەتای ساڵی ئایندەدا ئاســـتی بەرهەمهێنانی رۆژانەی نەوتی هەرێم

دەگاتە ملیۆنێك و 550 هەزار بەرمیل.تانـــەر یڵـــدز، وەزیـــری وزەی توركیا دوای كۆنتڕۆڵكردنـــی كێلگـــە نەوتیەكانـــی كەركوك ســـەبارەت بەنەوتی كەركوك گوتی "كەركوك شـــوێنێكی گرنگی هەناردەكردنە، ئەگەر لەوێ

"نەوتی كەركوك هەرێم دەكاتە گەمەكەرێكی ستراتیژی لەئاستی

جیهاندا"" پێشبینی دەكرێ یەدەگی نەوتیی كوردستان بۆ 90 ملیار

بەرمیل و گاز بۆ 6 تریلیۆن مەتر سێجا بەرز بێتەوە"

ژماره 240 2014/7/19 7

بەكۆنتڕۆڵكردنی نەوتی كەركوك، هەرێمی كوردستان بۆ دابینكردنی ئاسایشی وزەی جیهان حیسابی بۆ دەكرێت

سياسەت

پشتڕاســـتكردەوە، كـــە باســـیان لەوەدەكـــرد، كێڵگەكانـــی هەوڵیـــداوە بەغـــدا حكومەتـــی بەرهەمهێنانـــی نـــەوت لـــەو ناوچەیـــە تێكبدات بـــۆ ئەوەی ســـوودیان لێنەبینرێـــت، لەو كاتەی

كوردستانیان بەیەكجاری لەكیس بچێت.د. هاوڕێ عەزیز مەنســـور بەگ، پســـپۆری نـــەوت و گاز بە)ســـڤیل(ی راگەیانـــد "كێڵگەی نەوتـــی كەركـــوك بەیەكێـــك لەكێڵگـــە هـــەرە زەبەالحەكانـــی جیهـــان دەژمێردرێت، النیكەم بلیـــۆن 10 مســـۆگەری یەدەگێكـــی خـــاوەن تەكنیكـــی و زانســـتی لـــەرووی بەرمیلیـــە. بەرهەمهێنانی نەوتیشـــەوە، لەالیەن حكومەتە یـــەك لـــەدوا یەكەكانـــی بەغـــدا بەخراپتریـــن شـــێوە هەڵســـوكەوتی لەگەڵ كـــراوە و زیانی گـــەورەی بەركەوتوو". پێشـــیوایە "ئەم كێڵگانە لـــەرووی هەڵســـەنگاندنی نوێی زەویناســـی و ئەندازیارییەوە كەمترین گرنگی پێدراوە، بۆیە پێموایە یەدەگی كەركوك زۆر لەوە زیاتر بێت

كە پێشتر زانراوە".نەوتـــی بـــەوەدەكات ئامـــاژە هـــاوڕێ د. كەركـــوك لەرووی كوالیتـــی و رێژەی گۆگرد، مەرجی ئۆپێكی تێدایە و خەرجی دەرهێنانیشی

یەكجار كەمە. یەكێك لەخاڵە هەر گرنگەكانیش ئەوەیە ژێرخانێكی ئامادەی هەیە و بەئاســـانی نەوتەكەی تێكەڵ بە لولەی نەوتی كوردستان-توركیا دەكرێت. هەرێمی كوردستان بەهاوكاری كۆمپانیا هاوبەشـــەكانی دەرەكیی و ناوەخۆیی بەئاســـانی دەتوانێت بەباشـــترین شێوە مامەڵە

لەگەڵ ئەو كێڵگە زەبەالحەدا بكات.ســـەبارەت بەخاڵە گرنگەكانی دیكەی نەوتی كەركـــوك، مەنســـور بـــەگ دەڵـــی "گرنگیەكی دیكـــەی نەوتـــی كەركـــوك ئەوەیە، كە ئێســـتا هەرێم و كۆمپانیا هاوبەشەكانی شارەزاییەكی باشـــیان لەبواری لولەكێشی بەدەستهێناوە، كە دەتواندرێت بەزووترین كات بەرێڕەوێكی ئارام و دوور لەدەســـتی تیرۆریســـتان بگەیەندرێتە بازاڕەكانـــی جیهـــان. بەزیادكردنـــی كەركوك بۆ ســـەر یەدەگی كوردســـتان، هەرێـــم دەبێتە گەمەكەرێكـــی كارتێكەری ســـتراتیجی لەســـەر ئاســـتی جیهـــان، دوای بەگەڕخســـتنی هەموو تواناكانـــی بەرهەمهێنان، هەرێمی كوردســـتان جیهـــان وزەی ئاسایشـــی دابینكردنـــی بـــۆ حیســـابی بـــۆ دەكرێـــت و دێتە نێو هاوكێشـــە

نێودەوڵەتیەكان".

هەنـــاردە بكرێ ئەوا ئێمە دەیگوازینەوە، ئەگەر عێراق چ لەكەركوك یا لەشـــوێنێكی دیكە نەوت هەناردە بكات، ئەوا ئێمە بەمەرجی دابەشكردنی بەســـەر هەمووی عێراقدا دەیگوزاینەوە. ئەگەر نەوت لەوێیەوە هەناردە بكرێ، رەنگە لەكۆتایی ســـاڵدا بتوانـــرێ رۆژانـــە یەك ملیـــۆن بەرمیل هەناردە بكـــرێ، چونكە بۆڕی نەوتی كەركوك - یومورتاڵیك توانای گواستنەوەی یەك ملیۆن

بەرمیل نەوتی لەرۆژێكدا هەیە."ســـامانە وەزیـــری هەورامـــی، ئاشـــتی سرووشـــتییەكانی حكومەتی هەرێم رایگەیاند، بەغدا هەڵـــەی كـــردووە لەمامەڵەكردنی لەگەڵ بەشـــێوەیەكی كاتێـــك هەرێـــم، حكومەتـــی نادەســـتووری بودجەی هەرێمی كوردســـتانی بڕی و بەو جۆرە ویســـتی ســـزای ئەم هەرێمە بـــدات، بەاڵم بەغـــدا بەهەڵە لەئیـــرادەی خەڵكی كوردستان تێگەشـــتووە، چونكە لەمەودا كورد دەبێتە خاوەنی داهاتی خۆی و ئازادانە مامەڵە دەكات. ئەمە وەك ئاماژەیەك بۆ هەناردەكردنی نەوتی زیاتر لەرێگەی توركیاوە بۆ بازاڕەكانی

جیهان بەبێ گەڕانەوە بۆ بەغدا.هەوااڵنەشـــی ئـــەو هەورامـــی ئاشـــتی

8 ژماره 240 2014/7/19

سياسەت

لەگـــەڵ هاتنەكایـــەی باســـی ریفرانـــدۆم و دەوڵەتـــی دروســـتبوونی و ســـەربەخۆیی ســـەركردایەتی ئێســـتا ئـــەوەی كوردیـــی، پرۆژەكـــەی لەكوردســـتاندا گرتۆتە دەســـت، الیەنـــە و كوردســـتانە دیموكراتـــی پارتـــی سیاسیەكانی دیكە یاخود بێدەنگن، یان لێرەو لـــەوێ رەخنە لـــە پرۆژەكە دەگـــرن. تەنانەت هەندێـــك بەرپرســـی بااڵی حزبی لەدژیشـــی

دەوەستنەوە.هەرچەنـــدە هیچكام لەالیەنە سیاســـیەكان نایشـــارنەوە، كـــە ئـــەوان دژی كاركـــردن بۆ دامەزراندنـــی دەوڵەتـــی كـــوردی نیـــن، بەاڵم زۆرێكیان پێیانوایە هێشتا ئەو قۆناغە ماویەتی و هەندێكی دیكەشیان دەڵێن بۆ جێبەجێكردنی پرۆژەیەكـــی لەو شـــێوەیە پێویســـتە هەموو الیەنە سیاســـیەكان ئاگاداری وردەكاریەكان بـــن، نـــەك تەنهـــا الیەنێـــك دەســـت بەســـەر پرۆژەكـــەدا بگرێت، زۆریشـــیان مەبەســـتیان لەو الیەنە پارتیە، كە ئێســـتا تەنها ســـەركردە و بەرپرسانی ئەو پارتە بەبەردەوامی لەسەر

ئەو پرسە قسە دەكەن.ســـەباح ئومێـــد د. لەكاتێكدایـــە ئەمـــەش وتەبێژی ســـەرۆكایەتی هەرێمی كوردســـتان پێشـــتر رایگەیاندبوو،كـــە "پرســـی ریفراندۆم

پێش هەموو شـــتێك زەمینەســـازی ناوخۆیی دەوێـــت، كـــە ئەمڕۆ خـــۆی لەزەمینەســـازی یاســـایی و كارگێڕیی و ئابووریی دەبینێتەوە، ئومێد دەكەین هەموو الیەنەكان، مامەڵەیەكی گەلـــی بڕیـــاری لەگـــەڵ هەبێـــت ئیجابیـــان حوزەیرانـــەوە 10ی لـــەدوای كوردســـتان، هـــەر پێشـــەوە، هاتۆتـــە تـــازە واقیعێكـــی چارەســـەرێكیش بۆ بارودۆخی عێراق دەبێت

بەلەبەرچاوگرتنی ئەو واقیعە تازەیە بێت".بەاڵم بەوتەی ڤیـــان عەباس پەرلەمانتاری پارتی، ئەوەی بۆتە هۆی سەركردایەتیكردنی پارتـــی بۆ ئەم قۆناغە یەكبڕیاری و جورئەتی ســـەركردایەتیەكەیەتی. ڤیـــان وتـــی "پارتـــی هەمووكات لەسەر پرسە چارەنوسسازەكانی و كـــردووە كاری چاونەترســـانەوە كـــورد لەهەلێـــك گـــەڕاوە بـــۆ بەرژەوەنـــدی گەلـــی كـــورد بیقۆزێتەوە، ئەگەرنا من وانابینم پارتە كوردســـتانیەكانی دیكەش هەوڵ بۆ پرۆسەی ســـەربەخۆی و ڕاپرســـی نەدەن، بـــەاڵم ئەو چاونەترســـیەیان كەمترە، كە پارتی هەیەتی،

ئەوان كەمتر باسی لێوە دەكەن".پارتـــی پەرلەمانتـــارەی ئـــەم وتیشی"بەشـــێوەیەكی گشـــتی لەنێـــو پارتـــە سیاسیەكان كۆدەنگی لەسەر ئەم پرسە هەیە، بەاڵم بۆ نمونە یەكێتی هەڵوێستی ناوخۆییان هـــاوڕا نییـــە و كۆدەنگـــی ناوخۆییـــان نیە و

زۆرجـــار لەنێو ئـــەو حزبە بۆچونـــی جیاواز دەبینیـــن، بەاڵم لەنێو پارتیـــدا بەو جۆرە نیە، پرســـە ســـتراتیژییەكان بۆچونـــی جیاوازیان

لەسەر نییە".لەبەرامبـــەردا ژنـــە پەرلەمانتارێكی دیكەی یەكێتـــی ئاماژە بـــەوە دەدات، كـــە گەر وەك بەشـــێك لەپارتیـــەكان دەڵێـــن، ئـــەم پرۆژەیە بەتەنهـــا پـــڕۆژەی مەســـعود بارزانـــی بێت، ئەوا ئەوان پشـــتگیری ناكەن. د. رێواز فایەق وتـــی لەمبارەیـــەوە یەكێتـــی پەرلەمانتـــاری "ئـــەو هەڵاڵیـــەی پارتـــی لەكادیرانی بچوك و گەورەیانـــەوە لەراگەیاندنەكانـــدا دروســـتیان كردووە، تەنها هەڵاڵی راگەیاندنە و دەوڵەتی كوردیش بەهەڵاڵی راگەیاندن دروست نابێت، چونكـــە دروســـتكردنی دەوڵـــەت پێویســـتی ئـــەوان تائێســـتا بـــەاڵم بەنەخشـــەرێگایە، ئـــەو نەخشـــەڕێگەیەیان پێشكەشـــی الیەنـــە سیاسیەكان و خەڵكی كوردستان نەكردووە، هیچ كەســـیش نازانێت ئەو دەوڵەتەی باســـی دەكرێـــت ناوچـــە گەڕێندراوەكانیـــان تێدایە؟ چونكە ئێستا قسە لەسەر ئەوە هەیە كەركوك بكرێتە هەرێمی ســـەربەخۆ، ئەوەش شـــتێكە

ئێمە پێی ڕازی نابین".رێـــواز فایەق وتیشی"قســـەكردن لەســـەر پرســـی دەوڵەتـــی كـــوردی لەپـــاش هاتنـــی داعش دروســـتبوو، كـــە گوایە ئەمـــە هەلێكە

راوێژ كامەران

كێ قۆناغە هەستیارەكە بەڕێوە دەبات؟

پەرلەمانتارێكی یەكێتی: ئەگەر ئەمە تەنیا پڕۆژەی بارزانی بێـت، من پشتگیریی ناكەم

پەرلەمانتارێكی پارتی: ئەو جورئەتەی پارتی هەیەتی، الیەنەكانی تر نیانە

پەرلەمانتارێكی گۆڕان: پارتی و یەكێتی خۆیان كۆسپی بەردەم ئەم قۆناغەن

ژماره 240 2014/7/19 9

ئەوەی تێبینی دەكرێت، تەنیا پارتی بەگەرمی باس لە پرسی ریفراندۆم و سەربەخۆیی دەكات

سياسەت

هەموومـــان ئێمـــەش بقۆزرێتـــەوە، دەبێـــت دەمانەوێت ئـــەو دەوڵەتە دروســـتبێت، بەاڵم دەبێـــت دەوڵەتێك بێت بەسیاســـەتێكی روون وەك نـــەك الیـــەك، هەمـــوو بەشـــداری و پەرلەمانتارێكی پارتی وتویەتی ئەمە پڕۆژەی بارزانیـــە بـــۆ ســـەربەخۆی، چونكـــە ئەگـــەر بڕیاربێت ئەمە پرۆژەی بارزانی بێت بەتەنها، ئەوا من وەك پەرلەمانتارێك بەهیچ شێوەیەك دەوڵەتـــی بارزانـــی بـــا ناكـــەم، پشـــتگیری كوردی دامەزرێنێت و خۆشـــی دەبێت قبوڵی دەرئەنجامەكانـــی بكات، چونكـــە راگەیاندنی دەوڵـــەت دەیـــان كاردانـــەوەی نێودەوڵەتی و

ناوچەی لێدەكەوێتەوە".لەبارەی بێدەنگی بزووتنەوەی گۆڕانیشەوە لەسەر ئەم دۆخە رێوزا فایەق وتی "ئێمە وەك یەكێتی هەڵوسێتمان روونە و رازین بەدەوڵەتی كوردســـتان، بەمەرجێك هەمـــوو ناوچە تازە گەڕێندراوەكانـــی لەگـــەڵ بێت، بـــەاڵم ئەوەی بێدەنگـــە بزووتنەوەی گۆڕانـــە، چونكە ئەوان دەیانەوێـــت گەر پرۆژەكە ســـەركەوتوو بڵێن ئێمەشـــی لەگەڵ بووین، گەر سەركەوتووش نەبوو بڵێن لەگەڵی نەبووین. هێزی سیاســـی دەبێ هەڵوێستی لەپرسە چارەنوسسازەكاندا روون بێت، چونكە بێدەنگی دەاللەت لەژیری و حەكیمی نیە، بەڵكو بۆ هێزێكی گەورەی وەك گۆڕان هێمایە بۆ ترســـنۆكی و چاوەڕێكردنی

قۆستنەوەی هەل".بەاڵم عومەر عینایەت پەرلەمانتاری گۆڕان ڕایدەگەیەنێـــت، كە ئـــەوان بێدەنگ نەبوون و هەڵوێســـتیان روون بـــووە، و ئەوە یەكێتی و پارتیـــن یەك هەڵوێســـت نیـــن و رێكناكەون. ئـــەو وتی"ئێمـــە خۆزگـــە بەیەكڕیـــزی كورد دەخوازین، بەاڵم ئەوەی ئێســـتا بۆتە كۆسپ لەســـەر پرۆسەی كاركردن بەرەو راپرسی و دامەزراندنی دەوڵـــەت ئێمە نین، بەڵكو پارتی و یەكێتی خۆیانن، یەكێكیان بەرەو ئاڕاستەی بـــەرەو یەكێكیشـــیان و كارەكات ئێـــران ئاڕاســـتەی توركیـــا، تەنانـــەت هەڵوێســـتیان لەالیـــەك فاقییـــە، بەغـــداش دوو بەرامبـــەر وەزیرەكانیـــان كشـــاندەوە، لەالیەكـــی دیكـــە

پەرلەمانتارەكانیان ناردەوە".لەبەرامبەر هەڵوێســـتی گۆڕانیش لەســـەر ئـــەم قۆناغە وتی "ئێمە پێمان باشـــە پێشـــتر ریفرانـــدۆم بۆ ناوچـــە تازە گەڕێنـــدراوەكان بكرێت و بەرەسمی بگەڕێنەوە سەر هەرێمی ریفراندۆمـــی ئـــەوەش پـــاش كوردســـتان، سەرتاسەری بكرێت، ئێمە لەگەڵ ئەوەداین و

هیچ الریەكیشمان لەو پرۆژەیەدا نیە".رەتیدەكەنـــەوە ئیســـالمیەكانیش الیەنـــە لەســـەر پرســـەكە بێدەنـــگ بن، بـــەاڵم ئاماژە بەوەش دەدەن، كە تائێستا رێكەوتننامەیەكی هاوبەش نیە بۆ بڕیاردان لەســـەر ئەو پرسە،

چونكـــە بەوتـــەی ئەبوبەكـــر عەلـــی ئەندامی مەكتەبـــی سیاســـی یەكگرتـــوو ئەنجامدانـــی ڕاپرســـی و ریفرانـــدۆم نابێت تەنهـــا لەالیەن یـــەك الیەنەئەوە ئەنجام بدرێـــت، نەك الیەنە كوردیـــەكان، بەڵكـــو دەبێـــت لە گـــەڵ الیەنە توركملنـــی و عەرەبیەكانیشـــدا قســـە بكرێت. ئەبوبەكر عەلی وتی "بۆ ئەنجامدانی راپرسی رێكەوتننامەیەكـــی پێویســـتە ریفرانـــدۆم و نوســـراو هەبێـــت لەنێـــوان هێـــز و پێكهاتـــە و لێپرســـراویەتی لەســـەر الیەنەكانـــدا، و چۆنیەتی ئیدارەكردنی ملمالنێكان و شێوازی گەیشـــتن بەئامانجـــەكان و مســـۆگەركردنی ســـازانی نیشـــتیمانی و یەكێتـــی نێوخۆیی و مانـــەوەی بڕیـــاری سیاســـی بەیەكگرتوویی، دڵنیاكردنـــەوەی هەموان لەرۆڵ و مافەكانیان

لەئایندەدا".ئەبوبـــەرك عەلی وتیشـــی"ئەم پرۆســـەیە پێویســـتی بەوەشـــە كە بە شـــێوەیەكی جدی و بەرنامـــە بـــۆ داڕێـــژراو گفتوگـــۆ لەگـــەڵ پێكهاتـــە ناكوردیەكانـــی ناوچە كوردســـتانیە تـــازە ڕزگاركراوەكان دەســـت پێ بـــكات، بە مەبەستی كەمكردنەوەی ترس و هەستیاریان و هەڵوێســـتی نەگۆڕی كـــورد لەهەمبەر ماف و ئـــازادی و داواكاریەكانیان لەســـەربنەمای كوردســـتانی بـــوون و ژیان لە نیشـــتیمانێكی

هاوبەشدا"

10 ژماره 240 2014/7/19

بیالل سەعید

سياسەت

خەالفەتی ئیسالمی لەعێراق كارێكی دروست

نیە و بنەمای شەرعی تێدا نیە

ئێستا بارودۆخەكە بەشێوەیەكە كەس نازانێت

كێ دەوڵەتی ئیسالمیە و كێ سوننەیە!

د. عەلـــی قەرەداغی، ســـكرتێری گشـــتی یەكێتـــی زانایانـــی موســـڵمانانی جیهان لەم چاوپێكەوتنەی )گۆڤاری ســـڤیل( سەبارەت بەخەالفەتـــی داعـــش و ناكۆكیەكانـــی نێوان شـــیعە و ســـوننە دەدوێـــت و دەڵـــی " لـــەم زۆر كـــورد پێویســـتە ئێســـتا قۆناغـــەی وردبینانە مامەڵـــە بكات و دوژمنایەتی هیچ الیەنێـــك نەكات، بەڵكو پالنی ســـتراتیژی و تاكتێكی خۆی بەكاربێنی بۆ پاراســـتنی ئەو

مافانەی بەدەستیهیناوە".بەشی یەكەم

رات لەســـەر ئـــەم خەالفەتە بەناو ئیسالمیەی "داعش" چییە؟

د. عەلـــی قەرەداغـــی: لەمـــاوەی رابردوو یەكێتی زانایانی موسڵمانانی جیهان لەرێگەی بەیاننامەیەكەوە روونكردنەوەمان سەبارەت بەمەسەلەی راگەیاندنی خەالفەتی دەوڵەتی ئیسالمی لەعێراق راگەیاند و باسی ئەوەمان كردبوو، كـــە خەالفەتی دەوڵەتی ئیســـالمی لەعێراق كارێكی دروســـت نیە و بنەماكانی شـــەرعی لـــەو خەالفەتەكەدا نیـــە. لەالیەكی ئیســـالمی دەوڵەتـــی بەداخـــەوە دیكـــەوە لەرابـــردوودا نمونەیەكـــی زۆر ناشـــیرینی لەســـوریا و رومادی لەماوەی دەسەاڵتیان پیشـــانداوە و كارەكانیان لەگـــەڵ بنەماكانی دیمەنێكـــی و نەدەگونجـــا ئیســـالم ئاینـــی ناشـــیرن و خراپیـــان بـــۆ ئاینـــی ئیســـالم دروســـتبكردبوو، بـــەاڵم ئەگـــەر لەحاڵەتێك دەوڵەتـــی ئیســـالمی بگۆڕدرێـــت و ببێتـــە نمونەیەكی باش و رێكوپێك، ئەوە شـــتێكی دیكەیـــە، بەاڵم بەو ئەزمونـــەی لەرابردوودا نیشانیداوە، كارەســـاتێكی زۆر زۆر خراپی كردووە لەگەڵ موسڵمانان و بێگوناهەكان و بەشێوەیەكی زۆر توندڕەوانە كاریكردووە و خەڵكی كوشتووە، بۆیە ئێستا بەشێوەیەكی

روون نیازی ئەم گروپە دیار نیە.بەهاتنـــی دەگوترێـــت زۆرجـــار داعش بۆ ناوچە سوننە نشینەكان داخوازی سوننەكان و مەسەلەی داعش تێكەڵ بووە، ئایـــا بەڕای تۆ داعش دەتوانێت نوێنەرایەتی

سوننە دەكات لەم قۆناغەدا؟د. عەلــــی قەرەداغی: بەداخەوە كێشـــەكە زۆر ناڕوونە، بەهۆی زوڵم و زۆری مالیكی لەماوەی هەشـــت ســـاڵی رابردوودا، ئێستا ســـوننە كەوتوەتـــە قوناغێكـــەوە بەهەمـــوو شـــتێك رازی دەبن لەهـــەر الیەكەوە بێت و دەیەوێت نەجاتی بێت، بۆیە لەوانەیە عاتیفە وای لێبـــكات رازیبێـــت لەكاتێكـــدا لەوانەیـــە هەڵبژاردنەكەشـــی تەندروست نەبێت، بۆیە بـــەرای من ئەگـــەر دەوڵەتی ئیســـالمی بەو شـــێوەی ئێســـتا بمێنتەوە و مامەڵـــە بكات، بـــكات، پاڵپشـــتی نـــاكات قازانـــج ســـوننە بـــەاڵم پێویســـتە ئـــەوەش بزانین لەئێســـتا بارودۆخەكە بەشێوەیەكە كەس نازانێت كێ

دەوڵەتی ئیسالمیە و كێ سوننەیە. لـــەم ماوانە فتوای گەورە مەرجەع و زانا ئیسالمیەكانی شیعە و سوننە هێندەی تر شەڕی تایەفی شیعە و سوننەی لەعێراقدا گەرمكـــرد، پێتوانیـــە ئەمجارەیـــان زانایانی مەزهەبیەكەیـــان جەنگـــە جڵـــەوی ئاینـــی

لەسیاسیەكان وەرگرتووە؟ د. عەلــــی قەرەداغــــی: بەرای مــــن ئەهلی زانایانی ســــوننە و شیعە پێویستە پاڵپشتی بیرۆكــــەی تایفــــی نەكــــەن، ئێمــــە لەیەكێتی زانایان هەمیشە دژی فەتوای تایفی بووین و تائێســــتا هیــــچ فەتوایەكمان دژ بەشــــیعە یــــان هیــــچ الیەنێكی دیكــــە دەرنەكــــردووە، بەڵكو دژی زوڵم فەتوامــــان دەكردووە. بۆ نمونە لەســــوریا نەك لەبەرەوەی شــــیعەن

دەوڵەتی ئیسالمی لەرابردوودا لەسوریا و عێراق وێنایەكی ناشیرین و خراپیان بۆ ئیسالم دروستكرد

د. عەلی قەرەداغی بۆ سڤیل:

مالیكی هەموو قازانج و حەزە شەخسیەكانی بەتایفی كردووە

ژماره 240 2014/7/19 11

سياسەت

ئێمە وەك یەكێتی زانایان زۆر زۆر دڵگران

بووین لەفەتواكەی سیستانی و دژی

وەستاینەوە

دەوڵەتی ئیســــالمی خێری بۆ ســــوننە هەیە و خۆیــــان دەگــــۆڕن و باش دەبن كێشــــەی بۆ ئێمە نابێت، ئێمە كێشەمان نیە، پێویستە ئێمە وەك كورد بڵێیــــن دژ بەتوندەرەوەیی و تیرۆریــــن و تەنیــــا داوای مافــــی خۆمان دەكەین و ئەو مافەشمان بۆ شیعە و سوننە و توركمان و مەسیحی و هتد.. قبوڵ بێت.

ئێستا شــــیعەكان یەك هەڵوێستی دوژمنكارانەیان بەرامبەر بەكورد هەیە، بۆ نمونە سیستانی و مالیكی و جەعفەری، ئایا ئەمە ئاماژەیەكی ترسناك نیە بۆ تێكچوونی پەیوەندیــــە مێژوویەكانــــی نیــــوان كــــورد و

شیعە؟د. عەلی قەرەداغی: بەرای من ئەو رایانەی ئێســــتا شیعە بەرامبەر بەكورد هەیانە ئەوە رای تــــەواوی شــــیعەیە، ئەوەی پێشــــووتر تاكتیك بووە، چونكە ئەوان مەســــڵەحەتیان پێشتر بەوشێوەیە بووە، پێویستە بزانین و بپرســــین ئایا ئەگەر مالیكی شەڕێكی لەگەڵ ئێمە هەیە، ئەی سەركردەكانی دیكەی شیعە چی كێشــــەیەكیان هەیە؟ كــــورد چیكردووە بۆ ئەوەی موســــتەحەقی ئەو دژایەتیە بێت؟ پێویســــتە كــــورد بەدوو شــــێوە مافی خۆی بپاریزێت، یەكەم بەیەكبوونی ناوخۆیمان و دووەم بەهێز، ئــــەوەش بزانین چۆن ئەوان بەپێــــی مەســــڵەحەتی خۆیــــان كاردەكــــەن، پێویستە ئێمەش بەپێی مەسڵەحەتی خۆمان كاربكەین و لەگەڵ خەڵكی باش لە شیعە و

سوننە هەماهەنگ بین.

لــــەو لەبەرئــــەوەی بەڵكــــو ســــوننە، یــــان واڵتــــە زوڵــــم دەكرێــــت، بۆیە ئێمــــە دەمێكە دەترسین لەحاڵەتی زەقكردنەوەی كێشەی ئاگاداربیــــن مەســــەلەی پێویســــتە تایفــــی، تایفــــی نەوروژێنین، چونكە نــــە لەقازانجی ســــوننە و نە شــــیعە دایــــە، بۆیــــە زۆرجار هەوڵدەدرێــــت حــــەز و قازانجی شەخســــی بكرێت بەكێشــــەی تایفی، بــــۆ نمونە مالیكی هەمــــوو قازانــــج و حــــەزە شەخســــیەكانی بەتایفــــی كــــردووە، تەنانەت مەســــڵەحەتی خۆی خســــتۆتە پێش شــــیعە و حیزبەكەی، بۆیە گرنگە ماموســــتایانی ئاینی لەشیعە و سوننە فەتوای تایفی دەرنەكەن. ئێمە وەك یەكێتــــی زانایــــان زۆر زۆر دڵگــــران بووین لەفەتواكەی سیســــتانی و دژی وەستاینەوە و هیــــچ تەســــەوری ئەوەمــــان نەدەكرد، كە جەنابی سیستانی فەتوای وادەربكات، بەڵكو پێویســــت بــــوو سیســــتانی داوای لەمالیكی بكردایە ئیســــتقالە بكات لەبەرمەســــڵەحەتی خەڵكــــی عێراق نــــەك بەشــــێوەیەك هەموو خەڵــــك كۆبكاتــــەوە بــــۆ مالیكــــی و جەنگی ســــوننەی پێبكات. ئێســــتا یەكێتــــی زانایان بۆتە ناوەندی ســــەرجەمی زانایانی جیهان و نزیكــــەی 85 هــــەزار مامۆســــتا و زانــــای ئیسالمی لەم یەكێتیە هەن، 65 دامەزراوەی ئاینی لەیەكێتــــی زانایان ئەندامن، بۆیە ئێمە بەهەموو شــــێوەیەك دژ بەئەوەین فەتوای تایفی لەعێــــراق بدرێت، چونكە عەقڵ قبوڵی نــــاكات. ماڵ و خانەوادەی وا لەعێراق هەیە

نیوەی شــــیعەیە و نیوەی ســــوننەیە، چۆن دەكرێــــت فەتوا دژ بەیەكتری رابگەیەنرێت؟ ئێســــتاش هەولێك لەئارادایە، كە توركیاش بەشــــدارە كە تەیارێكی وەسەتی موعتەدیل دروســــتبێت، كــــە بەراســــتی و بەعاقالنــــە ئــــەو بزانیــــن گرنگــــە چونكــــە كاربــــكات، بارودۆخەی عێراق لەئەنجامی دوو ئەزمون بووە، ئەزمونێكی نەتەوەیی ســــەدام حسین

و ئەزمونێكی مەزهەبی نوری مالیكی. بەرای بەڕێزت دەبێت هەڵوێســــتی كــــورد بەرامبــــەر بــــە داعش و ئــــەو دۆخە تازەیەی لەناوچە سوننەنشــــینەكان هاتۆتە

ئاراوە چی بێت؟ د. عەلی قەرەداغی: بەرای من پێویســــتە چەكی كورد روو لەهیچ كەســــێك نەكات و تەنهــــا لەكاتێك كە چەكەكــــە رووی لەكورد كرد، ئێمە دروســــت نیە و كارێكی باش نیە كە شــــەڕ رابگەیەنین لەســــەر هیچ كەسێك، بەڵكو پێویستە كورد لەم قۆناغە تەنیا پشت بەخوا و مافەكەی خۆی بپارێزیت، بەاڵم با هــــاوكاری و هەماهەنگی كاری باش لەگەڵ برایانــــی ســــوننە یان هــــەر الیەنێكــــی دیكە ئەنجــــام بدات. پێویســــتە بزانیــــن قۆناغەكە زۆر ناساكە هەر هەڵەیەكی بچوك ئەگەری هەیە گەلەكەمان لەناوبەرێت، پێویستە وەك كــــورد پەیامەكەمان زۆر روون و ئاشــــكرا بێــــت و بڵیــــن ئێمە دژی هیچ كەســــێك نین، تەنیــــا مافی خۆمان دەوێــــت و لەگەڵ مافی هەمــــوو الیەنەكانی دیكەشــــین، بۆیە ئەگەر

12 ژماره 240 2014/7/19

سياسەت

هەفتانە تایبەت بۆ سڤیل دەینووسێت

ڤەۆشر

عەتا قەرەداخی

پڕۆژە و عاتیفە

سياسەت

ئایا چ پەیوەندییەك لەنێوان ئەم دوو چەمكەدا هەیـــە؟ ئایـــا پەیوەندی نێوان ئـــەم دوو چەمكە لەكۆمەڵكـــە پەراوێزییەكانـــی وەكـــو كۆمەڵگەی كوردیدا چۆنـــە؟ لەكۆمەڵگەی كوردیدا شـــتێك هەیـــە بەنـــاوی پـــڕۆژەی ســـەربەخۆیی؟ ئایـــا بەبێ بوونی ناســـیونالیزمێكی خاوەن شوناس، دەشـــێ پـــرۆژەی نەتەوەیی هەبێـــت؟ لەبارێكی وەهادا ئەگەری دروستبوونی دەوڵەتی كوردی هەیە؟ ئایا شـــێوازی كاركردنی حیزبی كوردی لەئێستادا چیمان لەبارەی پڕۆژەی ناسیونالیزمی خاوەن شوناســـەوە پێدەڵێـــت؟ چ پەیوەندییەك شوناســـی خـــاوەن ناســـیونالیزمی لەنێـــوان ناســـیونالیزمی و داگیركـــراو كۆمەڵگەیەكـــی دەوڵەتی سەردەســـتەدا هەیە لەرووی پرۆژەی جیابوونـــەوەوە؟ ئایـــا ناســـیونالیزمی كـــوردی چ تـــا داگیركـــەر دژە ناســـیونالیزمی وەكـــو ئاســـتێك توانیویەتـــی ببێتە خاوەنـــی پڕۆژەی نەتەوەیـــی، بـــەو مانایـــەی كـــە دروســـتكردنی دەوڵەتـــی ســـەربەخۆ بێـــت؟ ئایا لەســـەرووی هەمـــوو ئەمانەوە عاتیفـــە چ هەژموونێكی هەیە بەســـەر ناســـیونالیزمی كوردییەوە؟ ئەی داخۆ ناســـیونالیزمی كـــوردی توانیوێتـــی دامەزراوە لۆكاڵیەكانی وەكو خێڵ و عەشیرەت و حیزب و مەزهەب و ئایین لەبزووتنەوەیەكی جەماوەریدا رێكبخات و یەكەیەكی یەكگرتوویان لێدروســـت بـــكات بۆ جێبەجێكردنی پرۆژەیەك كە پڕۆژەی

سەربەخۆیی و دروستكردنی دەوڵەتە؟ ئاشكرایە ناسیونالیزم بەرهەمی پەرەسەندنی قۆناغێكـــی دیاریكراوە لەژیانـــی كۆمەڵگەدا، كە لەلێكدانەوەی كالســـیكدا پێیدەوترێت شۆڕشی پیشەســـازی و دروســـتبوونی چینـــی ناوەنـــد، كە بـــە بۆرژوای نیشـــتیمانی ناودەبرێت. دیارە ئـــەم چینـــەش بەرهەمـــی شۆڕشـــی بۆرژوایە، كـــە خاوەنـــی پـــڕۆژەی دەوڵەتـــی نەتەوەیی و بیناكردنی دیموكراســـیە، واتە ئەركی ئەم چینە كۆمەاڵیەتیە دروســـتكردنی دەوڵەتی نەتەوەیە. ئەمەش زیاتر لەسەر مێژووی ئەو كۆمەڵگەیانە لێكدراوەتەوە، كە پەرەســـەندنێكی سروشتییان پەرەســـەندنی قۆناغەكانـــی و هەبـــووە كۆمەاڵیەتیـــان بەشـــێوەیەكی ئاســـایی بڕیووە، ئـــەو كۆمەڵگەیـــە ئـــەو قۆناغێكـــدا لەهـــەر دامەزراوانـــەی دروســـتكردووە، كە خاســـیەتی ئەو قۆناغەن بەكۆی ئەو سیستەمە ئابووری و عەقڵی و ئیدارییەوە، كە لەو قۆناغەدا پێویســـتە ناســـیونالیزم نـــوێ بەچەمكـــی بەرهەمبێـــن. بەرهەمـــی مۆدێرنێتەیـــە، كە مەبەســـت لەمەش دەركەوتنـــی ناســـیونالیزمە وەكـــو بەرهەمـــی كۆمەڵگەی پیشەسازی و بەرهەمی تەكنۆلۆجیا بەكۆی كەلتووری ئەو قۆناغەوە بەهەموو توخم و رەگەزەكانییەوە. خۆئەگەر وەهاش ســـەیری دەوڵـــەت بكەیـــن، كـــە بەرهەمـــی مۆدێرنێتەیە، ئـــەوا لەبەرامبەردا دەبێ بزانین ئەركی دەوڵەت

12 ژماره 240 2014/7/19

ژماره 240 2014/7/19 13

لە ئێستادا سادەترین بنەمای گوتاری نەتەوەیی لەسەر ئاستی گشتی كوردستاندا نابینرێت

سياسەت

بزووتنەوەی ناسیونالیزمی كوردی لەبارێكی زۆر

الواز و لەژێر هەژموونی سۆز و عاتیفە و

هەڵچووندایە و كەمتر خاسیەتەكانی عەقڵ و لێكدانەوەی پێوە دیارە

لـــەم روانگەیـــەوە لەئاســـتی یەكەمـــدا بریتیـــە لەدروســـتكردنی نەتـــەوە. كەواتـــە ئێســـتا ئێمە بەئاشكرا دەتوانین بڵێین كۆی ئەو بۆچوونانەی پێداگـــری لەســـەر بوونـــی نەتەوەیـــی كورد و پەرەســـەندن و شوناسی نەتەوەیی ئەم پێكهاتە ئیتنیكیـــە دەكـــەن، لەروانگەی بـــێ دەوڵەتیەوە دەكەونە بەردەم گومانەوە. رەنگە هەر لێرەشەوە بێـــت بەجۆرێك لەجۆرەكان عاتیفە و هەڵچوون ببێتـــە رەگەزێكی زیندوو و كاریگەری جوڵێنەر لەبوونی ناسیونالیزمی نەتەوە ژێردەست و بێ دەوڵەتەكانـــدا، هەرچەندە لەبنەڕەتەوە عاتیفە و هەڵچوون خاســـیەتی كۆمەڵگە سەرەتاییەكانە، واتە خاســـیەتی كۆمەڵگەی دەرەوەی عەقڵ یان كۆمەڵگەی نێو سروشتە. هەڵبەت جیاكردنەوەی كۆمەڵگەی پێگەیشـــتوو لەكۆمەڵگەی سەرەتایی یان كۆمەڵگەی نێو سروشـــت، دەبێ لەروانگەی الوازیی دەسەاڵت و هەژموونی سۆز و عاتیفە و هەڵچوونـــەوە بێت، لەبەردەم چەمكی عەقڵ و لێكدانەوەدا. ئەوەش ئاشكرایە كە ناسیونالیزمی كۆمەڵگەی پێگەیشـــتوو زیاتر لـــەوەی ملكەچی ســـۆز و عاتیفـــە و هەڵچـــوون بێـــت ملكەچـــی لۆجیكی عەقڵ و لێكدانەوەیە، ئەوەش بنەمایەكە بـــۆ ئەوەی بیكاتـــە خاوەنی پـــڕۆژەی دەوڵەت. ئەگەر لەم روانگەیەوە ســـەیری ناســـیونالیزمی دەبینیـــن بەئاشـــكرا ئـــەوا بكەیـــن، كـــوردی ســـەرباری ئەوەی بزووتنەوەی ناسیونالیزمی

كوردی لەبارێكی زۆر الوازدایە، دیســـان لەژێر هەژموونـــی ســـۆز و عاتیفـــە و هەڵچووندایە و كەمتر خاســـیەتەكانی عەقڵ و لێكدانەوەی پێوە دیارە، هۆكاری ئەمـــەش زیاتر دەگەڕێتـەوە بۆ سەرەتاییبوونی ئەم ناسیونالیزمە و نەگەیشتنی بەئاســـتی بەدەســـتهێنانی شـــوناس، كـــە دیارە شوناســـی ناســـیوونالیزمیش تەنیـــا لەبوونـــی پڕۆژەی دەوڵەتدا پێناسە دەكرێت. هەرئەوەش یەكێكە لەهـــۆكارە ســـەرەكییەكانی خودی ئەم ناســـیونالیزمە و لەبری ئەوەی وەكو یەكەیەكی ئاڕاســـتەی و دەربخـــات نەتـــەوە یەكگرتـــوو بكات، چەندین ئاڕاســـتەی پەرشـــوباڵوی هەیە، نـــە لەرووكەشـــدا و نـــە لەگەوهـــەر و ماهیەتدا خاسیەتەكانی یەكێتی و یەكبوونی هەڵنەگرتووە. ئـــەوەی بـــۆ ســـەرەكی مەرجـــی لەكاتێكـــدا ناســـیونالیزمی كوردی ببێتە خاوەنی شـــوناس ئەوەیە، كە ببێتـە ئایدیۆلۆجیای بزووتنەوەیەكی جەماوەریـــی كە هەموو نەتەوە بكاتە یەكەیەكی یەكگرتوو، كۆی دیوار و سنوورە ناوخۆییەكانی نێوان یەكـــە و دامەزراوە لۆكاڵیەكانی لەجۆری دامـــەزراوەی خێـــڵ و عەشـــیرەت و ئاییـــن و مەزهـــەب و تەســـەوف و حیـــزب و دەســـتە و گروپ و شار و ناوچە و دیالكتیك بڕوخێنێـت و كۆی نەتەوە لەیەكەیەكدا كۆبكاتەوە، وەكو تاكە هێزیك رێكیبخات و بەیەك ئاڕاستە بیجوڵێنێت،

كە ئەویش ئاڕاستەی پێكهێنانی دەوڵەتە.

بێگومـــان ئـــەوەی ئێســـتا لەســـەر ئاســـتی بێجگـــە دەبینرێـــت گـــەورە كوردســـتانی تـــر لەپەرتوبـــاڵوی و فرەئاڕاســـتەیی هیچـــی نییە، بەجۆرێك كە ســـادەترین بنەمای گوتاری نەتەوەیی لەســـەر ئاســـتی گشـــتی كوردستان نابینرێـــت، ئەگـــەر بڵێیـــن تەنانـــەت پەیوەنـــدی كوردی بەشـــێكی كوردســـتان لەگەڵ بەشـــێكی تردا ئەسڵەن لەپەیوەندی یەك پێكهاتەی ئیتنیكی ناچێـــت، پێموایە بەهەڵەدا نەچووین. كەواتە لەم رووەوە باســـكردن لەناســـیونالیزمی كـــوردی

14 ژماره 240 2014/7/19

سياسەت

وەكـــو بزووتنەوەی جەماوەریـــی یەك نەتەوە یـــان یـــەك پێكهاتـــەی ئیتنیكی، هیـــچ مانایەكی نییە، كە ئەمەش الوازی ئاســـتی پەرەســـەندنی ناســـیونالیزمی كوردی نیشـــان دەدات. ئێســـتا بەئاشكرا گوێمان لەدەنگی بزووتنەوەی كوردی باكوور و رۆژئاوا دەبێت سەبارەت بەباشوور، هـــەروەك كـــە گوێمـــان لەدەنگی باشـــووریش دەبێت ســـەبارەت بەوانی تر، ئەوكات بەئاشكرا هەســـت دەكەیـــن بنەماكانی یەكێتـــی نەتەوەیی چەند الوازن. رەنگە بەهەڵەدا نەچووبین ئەگەر پێمانوابێـــت یەكێك لـــەو هۆكارانەی هەمیشـــە رۆڵی هەبووبێت لەشكستهێنانی كورددا الوازی یەكێتـــی نەتەوەیی كورد خۆی بووە، كە رەنگە هەر ئەوەش هۆكار بووبێت بۆ ئەوەی بەردەوام چاوی لەوە بووبێت ئەوانی تر بڕیاری بۆ بدەن، كە ئەم حاڵەتە تاكو ئێستاش بەردەوامە و ئەوەتا لەبارودۆخێكی وەكو ئەوەی ئێستاشـــدا هێشتا كورد لەباشـــووری كوردســـتان لەنێـــوان دوو

ئاراســـتەدا دابەشبووە، كە یەكەمیان ئاڕاستەی هەڵچـــووی ســـۆز و عاتیفـــەی ناســـیونالیزمە، كـــە ئـــەوەی پێیـــەوە دیـــارە كەمتـــر بەرهەم و دەرهاوێشـــتەی مەنتیقی عەقڵە. دیارە مەبەست لـــەم قســـەیە ئـــەوە نییـــە ئـــەوەی ئێســـتا باس لەســـەربەخۆیی دەكات هەڵەیـــە، نەخێـــر بەڵكو مەبەست ئەوەیە ئەو ئاڕاستەی رابەرایەتی ئەم بۆچوونـــە دەكات، كە ئێســـتا بۆچوونی بااڵو تا ئەندازەیەك گشـــتگرە لەكوردســـتاندا، پێناچێت زەمینەســـازی پێشـــتری بـــۆ بارودۆخێكی لەم جۆرە كردبێـــت، هێنـــدەی وەك كاردانەوە یان دەرهاوێشتەی بارودۆخەكە و رەفتاری خراپی ئەوانی عەرەب گەیشـــتۆتە ئەوەی بەم شێوازە رەفتار بكات، پێناچێت ئەوەندە لەســـەر بنەمای

پڕۆژە و ئاســـتی پەرەســـەندنی ناســـیونالیزمی كوردی لەو رووەوە كاری كردبێت و كاربكات. بەمانایەكـــی تـــر شـــێوازی هەڵســـوكەوتی ئەم ئاڕاســـتەیە دەرئەنجامـــی بەرنامـــە و پڕۆژەی نەتەوەیـــی یـــان ناســـیونالیزمی نییـــە، بەڵكـــو وەســـتاوەتە ســـەر ئەوەی تا چ ئاستێك ئەوانی عەرەب مافە دەســـتوورییەكانی كورد لەعێراقدا جێبەجێ دەكـــەن. كەواتە لێـــرەدا دەردەكەوێت ئەوەی ئێســـتا ســـەركردایەتی سیاسی كوردی بانگەشـــەی بۆدەكات، كە بریتیە لەراپرســـی و سەربەخۆیی و دروستكردنی دەوڵەتی كوردی بەشـــێكی گەوهـــەری نییـــە لەبەرنامـــەی ئـــەم بزووتنەوەیە و لەبنەڕەتدا بزووتنەوەی كوردی لەم بەشـــدا پێناچێـــت نەخەیاڵی دروســـتكردنی دەوڵەت و نەپڕۆژەی دروستكردنی دەوڵەتیشی هەبێـــت، بەڵكو ئەو هەڵوێســـتانەی لـــەو بارەوە وەریدەگرێـــت كاردانەوەیـــە بۆ هەڵســـوكەوتی توندی عـــەرەب لەعێراقـــدا بەرامبـــەر بەكورد. لەعێراقـــدا عـــەرەب ئەگـــەر تـــر بەمانایەكـــی سیاسەتێكی نەرمتر بەرامبەر بەكورد پیادەبكەن و ئـــەو مافانەی لەدەســـتووری عێراقدا هاتوون جێبەجێ بكرێن، ئەوا ئەم ئاڕاســـتەیە نەك هەر باســـی دەوڵەت ناكات، بەڵكو وەك هەمیشـــەش گوتویەتـــی لەعێراقێكی یەكگرتووی هاوبەشـــدا دەمێنێـەوە. كەواتـــە لەكۆی ئەوەی هەیە بۆمان ئاشكرا دەبێـت ئەم ئاڕاستەیە كە سەركردایەتی پارتی سەرۆكایەتی دەكات وەكو كاردانەوە بۆ سیاسەتی خراپی هاوبەشە عێراقییەكانی تریان ئـــەم هەڵوێســـتەیان وەرگرتووە. هـــەر بەوپێیە ئەگـــەر حكومەتی ناوەندی عێراق سیاســـەتێكی نەرمونیانتر بەرامبەر بەكوردســـتان بگرێتەبەر، مانـــای وایـــە كار بەرامبـــەر بەكـــورد نامێنێت، لەبارێكـــی وەهاشـــدا دیارە كاردانـــەوە بەهۆی كارەوە دەبێــــت، ئەویـــش نامێنێــــت. هـــەر بەو باســـی راپرســـی و ســـەربەخۆیی و پێیـــەش

دروستكردنی دەوڵەتیش پاشەكشە دەكات.نێـــو تـــری ئاڕاســـتەیەكی بەگوێـــرەی ســـەركردایەتی سیاســـی كـــوردی كـــە باســـی و نێودەوڵەتـــی هەلومەرجـــی لەبارنەبوونـــی ناوخۆیش دەكـــەن بۆ دروســـتبوونی دەوڵەتی كـــوردی، ئەمانـــەش ئەم شـــتانە تەنیا بۆ پاســـا و دەهێننـــەوە. ئەگینـــا ئەمانـــەش هیـــچ بەرنامە و پرۆژەیەكـــی ســـەربەخۆیی و دروســـتكردنی ئەگـــەر چونكـــە نییـــە، كوردییـــان دەوڵەتـــی بزووتنەوەیەك خاوەنی پڕۆژەی ســـەربەخۆیی و دروســـتكردنی دەوڵـــەت بێـــت، پێشـــوەختە ئامادەكردنـــی بـــۆ دەكات جیـــدی كاری كۆمەڵگە لەهەموو ئاســـتێكدا بـــۆ پێكهێنانی ئەو دامەزراوە و تەنانەت ئامادەكردنی كۆمەڵگە بۆ چاوەڕوانكردنـــی هەرجۆرە مەترســـیەكیش كە بێـتەئـــاراوە. كەواتە بەئاشـــكرا دیـــارە نە لەالی

ســـەركردایەتی پارتی و نە لەالی سەركردایەتی یەكێتـــی و نـــە لەالی ئەوانی تریش شـــتێك نییە بەناوی پڕۆژەی ســـەربەخۆیی و دروستكردنی ئـــەوەی هەمـــوو بەڵكـــو كـــوردی، دەوڵەتـــی دەبینرێـــت و روودەدات و باســـی لێوەدەكرێت، هەموو كاردانەوەیە بۆ پەراوێزخستنی هەرێمی ناوەنـــدەوە. حكومەتـــی لەالیـــەن كوردســـتان دروســـتبوونی تووندوتیژی و ئاڵۆزیش لەنێوان كـــورد و حكومەتـــی ناوەنـــددا دەرهاوێشـــتەی ئـــەو كار و كاردانەوانەیە، ئەگینـــا ئەگەر كورد پـــڕۆژەی ســـەربەخۆیی و دەوڵەتـــی هەبووایە، ئەوا دەبوو بەئاشتیانە و لەپێش هەموو الیەكی تـــرەوە لەگەڵ هاوبەشـــە عێراقیەكانیان باســـی ئەوەیـــان بكردایـــە، كە بنەماكانـــی پێكەوەژیانی كورد و عـــەرەب زۆر الوازبووە و بۆ قازانجی هەردووال هەڵبژاردەی دروست ئەوەیە بەئاشتی لەیەكتـــر جیاببنـــەوە و وەكـــو دوو دەوڵەتـــی دراوســـێ هاوكاری یەكتری بكەن. بەاڵم ئەمەی ئێســـتا دەبینرێت چونكە كاردانەوەی كوردە بۆ كارە نادروســـتەكانی حكومەتی ناوەند، ئاستی پەیوەندییەكانی كـــورد و عەرەبی گەیاندووەتە ئاســـتی دژایەتـــی و دوژمنایەتیكردنی یەكتری، كە ئەوەش بۆتە ســـەرچاوەی قەیرانێكی گەورە لەناوچەكەدا. لەراســـتیدا ئەگەر كورد بەشـــێك نەبێــــت لەو قەیرانە، ئەوا دەبێـت خۆی لەهەموو شـــتێك دوور بگرێـــت و كاری هێمنانەی خۆی بكات بۆ رازیكردنی عەرەبی عێراق بەســـوننە و شیعەوە تا بەئاشتی جیاببێـتەوە. دیارە ئەمەش كاتێـــك دەبێت كە كورد پڕۆژەی ســـەربەخۆیی بەرهەمـــی ئـــەوەش هەبێـــت، دەوڵەتـــی و ناســـیونالیزمێكی خاوەن شوناســـە، كە ئێســـتا

لەكوردستاندا لەقەیراندایە.

ئەوانەی باسی لەبارنەبوونی هەلومەرجی نێودەوڵەتی و ناوخۆیش دەكەن، تەنیا بۆ پاساو هێنانەوەیە، ئەگینا

ئەمانەش هیچ بەرنامە و پرۆژەیەكی سەربەخۆیی و دروستكردنی دەوڵەتی

كوردییان نییە

ئەو ئاڕاستەیە پارتی سەرۆكایەتی دەكات،

كاردانەوەیە بۆ سیاسەتی خراپی هاوبەشە

عێراقییەكانی تریان نەوەك پێشتر پڕۆژەی دروستكردنی دەوڵەتیان

هەبووبێت

ژماره 240 2014/7/19 15

سياسەت

كام سیناریۆ؟ئایندەی عێراق و بژارە ستراتیژییەكانی هەرێمی كوردستان

دۆخی ئێستای عێراق وەك خۆی دەمێنێتەوە و ئەوەندە بەئاسانی گۆڕانی بەسەردا نایەت

بەپێی سیناریۆیەك دۆخی عێراق وەك سوریای لێدێت و جەنگێكی ئەهلی درێژخایەن روودەدات، كە 10 ساڵ زیاتر دەخایەنێت

واباشترە هەرێمی كوردستان ئەو تێزە پیادە بكات، كە دەڵێت "بەكردەوە ببە بەدەوڵەت بەاڵم رایمەگەینە" نەك ئەو تێزەی دەڵێت "بەدەوڵەتبوونی خۆت

بەدەنگی بەرز جاڕبدە"

ژماره 240 2014/7/19 15

16 ژماره 240 2014/7/19

سياسەت

جەنگی بەغدا كۆتایی نایەت تا بەمزوانە

داعش بگەڕێتەوە بۆ بەرەی باكوور! بۆیە

دەبێ هەرێم بەپێی ئەم سیناریۆیە سیاسەت بكات

لەباشوورە. هەروەها ئەم رووداوە بەكردەوە عێراقــــی پارچەكردووە و ئەمەش كاریگەری بەرچــــاوی جیۆسیاســــی جێهێشــــتوە، كە تا ئەم ســــاتەش هاوســــێكان و تەنانــــەت هێزە ســــەروهەرێمییەكان پێی گێژ و كاس بوون. ئەمــــەش ئەو پرســــیارە دەئاروژێنێ، كە ئایا چۆن مامەڵــــە لەگەڵ عێراقێكــــی پارچەبوودا بكرێــــت؟ پارچەبوونەكە بەفەرمی بناســــرێت یاخود نەناســــرێت؟ تەنها بەغدا بەمەرجەعی سیاسی عێراق لەقەڵەمبدرێت، یاخود هەولێر

و موسڵیشی لەگەڵ ریزبكرێت؟ لەگەڵ ئــــەوەی گەلێك دەوڵــــەت بەتایبەت تائێســــتاش دەیانــــەوێ بەپێــــی هاوســــێكان نۆرمە باوەكانی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و قانونی نێودەوڵەتی لەگەڵ دەوڵەتی عێراق هەڵســــوكەوت بكەن و بەتەنهــــا ئەو دەوڵەتە بەفەرمــــی بناســــن، كــــە بنــــە و بارخانەكەی لەبەغدایــــە، بــــەاڵم راســــتییەكەی ئەوەیە كە بەكــــردەوە دەوڵەتێكــــی یەكپارچــــە بەنــــاوی عێراق نەماوەتەوە و ئەم دەوڵەتە هەرئێستا لەسێ ناوەندی جیاجیاوە بەڕێوەدەبرێت، كە بریتین لەهەولێر، موســــڵ و بەغدا. هەروەها راســــتی رووداوەكەی شــــەوی 9 حوزەیران ئەوەیــــە، كە هێزێكی نــــوێ و تۆكمە لەعێراق ســــەریهەڵداوە، كە بەهیچ شــــێوەیەك ناچێتە ئاقڵــــەوە بەزوویــــی و بەپێــــی رێكەوتنێكــــی

سەروهەرێمی و هەرێمی لەبن بهێنرێت. لەپێشهاتەكانی 10 حوزەیرانەوە دەوڵەتی ئیسالمی پانتاییەكی جوگرافی لە سێ-چوار پارێــــزگای نەینــــەوا، ناوچــــە عەرەببیەكانــــی كەركوك، سەاڵحەددین و دیالە دەسخستووە. هەروەها بەپێی ئامارە نهێنییەكانی وەزارەتی بەرگــــری عێــــراق، داعــــش لــــەو هەڵمەتــــەدا توانیویەتــــی ســــوپایەكی 80 هەزار كەســــی هەڵبوەشــــێنێتەوە. جگەلــــەوە 1500 تانــــك و هامەری دەســــكەوتووە. دەســــتی بەسەر 50 موشــــەكی ســــكۆد و زەوی بەهەوا و زەوی بەزەویــــدا گرتــــووە. 52 تۆپــــی 120 ملیمــــی دەسخســــتووە، كە بەپێی سیستەمی جی پی ئێس كاردەكەن و لەپێشكەوتووترین چەكی

ئەمریكایین. ئەمە بێلەوەی لەچەكی سوك و نیوەقورســــی وەك كاڵشینكۆف، ئار بی جی، هاوەنی ســــوكیش زیاتر لە 4000 پارچەیان

دەسكەوتووە! ئەم راســــتییە ئــــەوە دەســــەلمێنێ، كە ئەم ســــێ عێراقــــە ناچــــارن بەرە–بەرە راســــتی یەكتــــر قبوڵبكەن و لەگەڵ یــــەك رابێن! بۆیە بەغــــدا بەفیعلــــی ناچــــار بــــووە راســــتییەكە قبوڵبــــكات، بــــەاڵم خــــەون بــــەوەوە دەبینــــێ دۆخەكە بۆ پێــــش 10 حوزەیران بگێڕێتەوە. موسڵ چاوی لەوەیە ئەزمونەكەی بەزوویی بگەیەنێتــــە ناو بەغــــدا و هەولێریش باوەڕی بەوەیــــە كە دۆخەكــــە بەهیچ شــــێوەیەك بۆ پێــــش 10 حوزەیران ناگەڕێتەوە، ئەوەشــــی دەســــتیكەوتووە بەهیچ شــــێوەیەك لەدەست نادرێــــت و بەپێی دۆخی تــــازە مامەڵە لەگەڵ

بەغدا و تەنانەت موسڵیش دەكات! دوو ســــیناریۆ: ئایندەی عێراق ئەمە یان

ئەوە!بــــۆ ئایندەی عێــــراق بیر لەدوو ســــیناریۆ دەكرێتەوە: یان ئەمەی ئێستا درێژە دەكێشێت، یاخود ئەوەتا بەپێــــی رێكەوتنێكی ناوخۆیی، هەرێمی و تەنانەت ســــەروهەرێمی دۆخەكە بەبرینداریش بووبێت بۆ پێش 10 حوزەیران رێكەوتنێكــــی بۆنــــی هێشــــتا دەگەڕێتــــەوە! ناوخۆیی، یاخود هەرێمی و ســــەروهەرێمی ناكرێت. پێدەچێ زلهێزەكان ئەوەندە بەتەنگ ئەم پرســــەوە نەبــــن و بەفەرمی پشــــتیوانی لەیەكپارچەیی عێراق بكەن، بەاڵم بەكردەوە مامەڵە لەگــــەڵ الیەنەكانی تەنگژەكەدا بكەن. ئەمەش بەواتای ئەوە دێت كە دۆخی ئێســــتا وەك خۆی دەمێنێتەوە و ئەوەندە بەئاســــانی گۆڕانی بەســــەردا نایەت. بەهەرحاڵ دەكرێ لێــــرەوە ئــــەم دوو ســــیناریۆیە بــــۆ ئایندەی

عێراق بخرێتەروو:یەكــــەم، پارچەبوونــــی بەكــــردەوە: یەكەم ســــیناریۆ ئەوەیە دۆخی پارچەبووی عێراق وەك خــــۆی دەمێنێتــــەوە و وەك ســــوریای لێدێــــت. واتــــە جەنگــــی ناوخۆیی بــــۆ ماوەی 10 ســــاڵی دیكەیش درێژە دەكێشێت و چیتر هیچ الیەنێــــك ناتوانێ لەرێی ســــەربازییەوە كۆتایــــی بــــەوی دیكە بهێنێــــت. بۆیە هەندێك لەپســــپۆڕانی نێودەوڵەتی پێشبینی جەنگێكی ئەهلی درێژخایــــەن لەناو عێراقدا دەكەن، كە بۆ 10 ســــاڵ زیاترش دەكشێت. ئەمەش ئەو ئاكامــــەی لێدەكەوێتــــەوە، كە عێــــراق دەبێتە ســــوریای دووەم و جەنگــــی درێژخایەنــــی ناوخۆیــــی بەرۆكــــی بەرنــــادات. بەپێــــی ئەم بۆچوونــــە ئــــەوە ئەم ســــێ پارچەییــــە نەك هەر دەمێنێتــــەوە، بەڵكو مل بۆ ناو ئایندەش

دەكوتێت.

ئــــەوە نزیكــــەی مانــــگ و نیوێك بەســــەر پێشــــهاتی مێژویی 10 حوزەیران تێدەپەڕێت و هێشتا سوپای عێراق و میلیشیا شیعەكانی ئێــــران و عێــــراق و لوبنــــان نەیانتوانیوە لەو جوگرافیایەدا بســــتێك پێشــــڕەوی بكەن، كە داعش و گروپــــە هاوپەیمانەكانی دەســــتیان كــــەس هەمــــوو لــــەوەوە بەســــەرداگرتوە. پرسیاری ئەوە دەكات، داخۆ ئایندەی سیاسی عێــــراق بەپێی كام ســــیناریۆ و بەرەو كام ال دەڕوات؟ لێرەشــــدا بەپێــــی ئەم ســــیناریۆیە چارەنوسی هەرێمی كوردستان چۆن دەبێت و ئاینــــدەی پەیوەندییەكانی هەولێر – بەغدا

چی لێدێت؟ئایندەییەكانــــی پێشــــهاتە پێشــــبینیكردنی عێــــراق ئاســــان نابێــــت، بــــەاڵم بەگوێــــرەی ئەزمونەكانی مێژوو هەمیشــــە ئەو راســــتییە دەركەوتــــووە، كــــە ئاینــــدە درێژبــــووەوەی پێشــــهاتەكانی ئەمڕۆیــــە. ئەمــــەش لەعێــــراق پەیوەندییەكــــی لەبــــڕان نەهاتــــووی لەگــــەڵ چارەنوســــی سیاســــی هەرێمی كوردســــتان كوردســــتانی بڕیارســــازی چونكــــە هەیــــە، ئێستاشــــی لەگەڵ بێت لەگەڵ ئەو پرسیارەدا رووبەروو دەبێتەوە، داخۆ عێراق بەرەو كام ال دەڕوات و ئێمەش دەبێ كام بڕیار بدەین؟ بڕیارەكانیــــش ئەمڕۆ لەنێــــوان دوو بژارەی عێراقــــدا لەگــــەڵ مانــــەوە و ســــەربەخۆیی گلــــی خواردۆتــــەوە و تاوێك باســــی ئەمیان دەكــــەن و تاوێكیش باســــی ئەویــــان دەكەن. لەكۆی پرۆسەكەشــــدا هەســــت بەدۆشدامان و ســــەرگەردانییەكی سیاســــی دەكــــرێ، كە بەیەكجارەكی كاریگەری لەسەر هەموو كایە

سیاسییەكانی هەرێم هەبووە. دەوڵەتی ئیســــالمی – عێراق – هەرێمی

كوردستانرابــــردوو حوزەیرانــــی 10/9 شــــەوی ســــەد بەچەنــــد تەنهــــا داعــــش هێزەكانــــی كەســــێكەوە شــــاری موســــڵیان كۆنترۆڵكرد. كاژێــــردا 24 لەمــــاوەی تەنهــــا هەروەهــــا ســــوپای نیزامــــی عێــــراق، كــــە بەپشــــتیوانی ئەمەریكاییەكانی بنیاتنرابۆوە، بەشــــێوەیەكی سەیر و ســــەمەرە لەبەریەك هەڵوەشایەوە. سەركەوتنی داعش، هەڵوەشانەوەی سوپای عێراق و بااڵدەستبوونی هەرێمی كوردستان بەســــەر ناوچەكانی ماددەی 140 ئەو ســــێ گۆڕانكارییــــە مێژووییــــەن، كــــە چاودێرانــــی سیاســــی بەوەچەرخانــــی گرنــــگ وەســــفیان حوزەیرانــــی 10 رووداوەكــــەی دەكــــەن. بەفیعلی سێ عێراقی لێكەوتۆتەوە، كە یەكیان لەباكوورە، یەكیان لەناوەڕاستە و یەكیشیان

بەشی سیاسەت

ژماره 240 2014/7/19 17

سياسەت

ئەگەر هەرێمی كوردستان بەدەنگی

بەرز دەوڵەت جاڕبدات، ئەوا دەبێتە سەنتەری تەنگژەكانی عێراق و هەمووالیەك پێیەوە سەرقاڵ دەبن و كەس

ئاگای لەداعش و خەالفەتەكەی نامێنێت

سەرچاوەكان دەلێن داعش خۆی بۆ لێدانی بەغــــدا ئامادەدەكات و دەیەوێ بەو 4 هەزار زیندانییەی لەزیندانەكانی تاجی، ئەبوغرێب، موســــڵ و تكریت بەریداون، پەالماری بەغدا بــــدات. هەروەها بــــۆ ئەمەش بەشــــێوەیەكی ژێرزەمینی كاردەكات. بۆیە پێشبینی گەلێك لەچاودێــــران ئەوەیە، كە جەنگ ناو شــــاری بەغدا دەگرێتەوە. كە جەنگ بەغدا بگرێتەوە، ئەوە دەبێتە جەنگێكی مەزهەبی فرەرەهەند و هەموو ریسەكان لەدەست هێزە نیزامییەكان و دەردەچێــــت میانــــەڕەوەكان كەســــە و هێــــزە تیرۆریســــتی و میلیشــــیاییە ســــوننە و شــــیعەكان ریســــەكان دەگرنەدەســــتەوە. ئەمــــەش بەو واتایە دێــــت، كە جەنگی عێراق درێژەدەكێشــــێت و دەبێتە جەنگی سەرەكی شیعە–ســــوننە لەناوچەكــــە. بۆیە پێویســــتە بڕیارســــازی هەرێمی كوردســــتان خۆی بۆ

ئەم دۆخە ئامادەبكات. هەروەها واباشــــترە ئەو تێزە پیادەبكرێت كە دەڵێــــت "بەكردەوە ببــــە بەدەوڵەت بەاڵم رایمەگەینــــە" نــــەك ئــــەو تێــــزە كــــە دەڵێــــت بــــەرز بەدەنگــــی خــــۆت "بەدەوڵەتبوونــــی جاڕبدە". ئەگەر بێتو بڕیارسازانی كوردستان بەدەنگــــی بــــەرز دەوڵــــەت جاڕبــــدەن، ئەوە بەدڵیناییــــەوە هەرێمــــی كوردســــتان دەكەنە سەنتەری تەنگژەكانی عێراق و هەمووالیەك بەنێوەندی سیاسی و میدیاییەوە بەهەرێمی كوردســــتانەوە ســــەرقاڵدەبن و كەس ئاگای لەداعــــش و خەالفەتەكــــەی نامێنێت. ئەمەش زیانی زۆری بەهەرێمی كوردســــتان دەبێت.

بۆیە واباشــــترە پێگەی هێزەكانی پێشمەرگە لەناوچــــە رزگاركــــراوەكان تۆكمەبكرێــــت و چەك و جبەخانەی پێوستیان بۆ بنێردرێت. هەروەها واباشــــترە هەرێمی كوردستان بــــكات، بەغــــدا لەگــــەڵ مامەڵــــە بەفەرمــــی تائەوساتەی دەكەوێت. ئیتر كاتێك كەوتیش ئەوە خەتا خەتای هەرێمی كوردستان نابێت. جگەلــــەوە نابــــێ بەشــــێوەی فەرمــــی لەگەڵ خەالفەت دانوســــتان بكات و ئەم دانوستانە وەك ئەوەی ئێســــتا بمێنێتەوە باشــــترە واتە دانوســــتانی "دیفاكتــــۆ" كــــە بــــەزۆری خۆی لەكڕینــــی نــــەوت و هەناردەكردنــــی كااڵ بۆ شارەكانی موسڵ، تكریت و ..هتد دەبینێتەوە. هەرێمی كوردســــتان نابێ بەهیچ شێوەیەك خۆی بكاتە الیەنی جەنگی مەزهەبی و دەبێ خــــۆی بەدووربگرێت. ئەو تێــــزە خەتەرناكە كــــە دەڵێت بــــا دەســــت لەداعــــش بكەینەوە، ئــــەو تێــــزەی دەڵێ داعــــش دوای بەغدا روو لەهەرێمی كوردستان دەكات، بۆیە واباشترە ئێمە پێش ئــــەوەی ئەمە رووبدات پەالماری داعــــش بدەیــــن. ئەمە تێــــزی ئێرانییــــەكان و الیەنگرانــــی مالیكییە كــــە دەیانەوێ هەرێمی جەنگــــی نەخێــــر تێوەبگلێنــــن. كوردســــتان بەغــــدا كۆتایی نایەت تاكــــو بەمزوانە داعش بگەڕێتەوە بۆ بەرەی باكوور! بەڵكو جەنگی باشوور بۆ چەندین ساڵی دیكەیش درێژەی دەبێــــت و دەبــــێ بەپێــــی ئــــەم ســــیناریۆیە سیاســــەت بكرێــــت. ئەمەش ئەو شــــتەیە كە پێیدەڵێــــن ریاڵپۆلیتیــــكا یاخــــود سیاســــەتی

واقیعبینی.

دووەم، گەڕانەوە بۆ پێش 10 حوزەریران: ژمارەیەكــــی كەمیش لەچاودێران پێشــــبینی ئەوە دەكــــەن بەپێی رێكەوتنێكــــی ناوخۆیی هێزە میانەڕەوەكانی عێراق و هێزە هەرێمی و ســــەروهەرێمییەكان گەلەكۆمــــە لەداعــــش و هاوپەیمانەكانیــــان بكــــرێ و لەئاســــمان و زەوییــــەوە تێیان بســــرەوێنرێت و بەرەبەرە دەرپەڕێندرێــــن، ناوچانــــە ئــــەو لەتێكــــڕای كــــە دەســــتیان بەســــەرداگرتوە. الیەنگرانــــی ئــــەم بۆچوونــــە پێیانوایــــە هەڵكــــردن لەگەڵ ئاكامــــی داعــــش بەهێزبوونــــی واقیعــــی شــــێلگیر و ترســــناكی بــــۆ هێــــزە هەرێمی و ســــەروهەرێمییەكان دەبێت، بۆیە ئەســــتەمە جیهان و ناوچەكە لەگەڵ دیاردەی خەالفەتی

ئیسالمی هەڵبكەن. و كوردســــتان هەرێمــــی بــــژارەكان:

ریاڵپۆلیتیكاهەرێمــــی كوردســــتان دەبێ چــــی بكات؟ بەپێــــی كام ســــیناریۆ خــــۆی ئامادەبــــكات؟ چــــۆن مامەڵە لەگەڵ الیەنە ســــەرەكییەكانی عێراقی پارچەبوودا بــــكات؟ ئایا دەبێ تەنها دان بە بەغدادا بنێت، یاخود دان بەخەالفەتی داعشیشدا بنێ و لەگەڵی هەڵبكات؟ ئایا دەبێ لەجەنگی الیەنە هەرێمی و سەروهەرێمییەكان لەدژی داعش بەشــــداربێت، یاخود بێالیەنی خــــۆی بپارێزێــــت؟ ئایــــا دەبــــێ دەســــبەجێ ریفرانــــدۆم بــــكات و دەوڵــــەت رابگەیەنێـت، یاخود بەفیعلی دەوڵەت بێت بەاڵم بەفەرمی نوێنەرانــــی بــــۆ عێــــراق بنێرێتــــەوە و لەگەڵ عێراقێكــــی ئیفلیج مامەڵە بــــكات؟ ئەمانە ئەو پرســــیارە گرنگانــــەن، كە دەبــــێ بیرمەندانی جیۆسیاسی و ستراتیژیستەكان وەاڵمەكانی كوردســــتان هەرێمــــی بڕیارســــازانی بــــۆ ئامادەبكەن و سیناریۆســــازییەكی وردی بۆ

بكەن و پێشكەشی بریارسازانی بكەن.

18 ژماره 240 2014/7/19

تانوپۆی نەخشەی سیاسی عێراق گۆڕاوە و چیتر ئێران تاكە الیەنی بەهێزی گۆڕەپانی سیاسی عێراق نیە

سياسەت

گوتــــاری فه رمی دژ به یه ک. لەرێگای ئه م مێتۆده له سیاســــه تکردن، ده سه اڵتدارانی کۆماری ئیســــالمی توانیویانه سیاســــه ت ببه نه پێــــش. خۆیــــان ئامانجه کانــــی و له یه ک کاتدا که به رپرســــێکی پایه به رزی له ناردنــــی بــــاس تــــاران رێژیمه کــــه ی لــــه ده ســــتێوه ردان سیاســــه تی و هێــــز کاروباری واڵتانی وه ک ســــوریا و عێراق ده کات، هــــاوکات به رپرســــێکی دیکه ئه م

کوژرانی فڕۆکه وانی ئێرانی له سامه ڕای عێــــراق، بــــۆ جارێکــــی دیکه بانگەشــــەی ئیســــالمی کۆمــــاری کاربه ده ســــتانی ئێرانی ســــه باره ت به ده ســــتتێوه رنه دانی ئــــه م واڵته ی لەعێــــراق به درۆخســــته وه . سیاســــه تی ده ره وی کۆماری ئیســــالمی ئێران بــــه رده وام تێکه اڵوێک بووه له دوو

ده ستێوه ردانه ره تده کاته وه.ئایدۆلۆژیــــا شکســــتی و عێــــراق

دڵخوازه که ی ئێرانبوونــــی بــــه یه کپارچــــه ، عێراقــــی پێگه یه کــــی ده ســــته مۆ، ده ســــه اڵتێکی کۆمــــاری تەراتێنــــی بــــۆ ســــه ره کییه ئیســــالمی و بۆ تــــه مه یدانــــی زۆرانبازی و ملمانێــــی ده ســــت و پێوه نــــده توندڕه و و به ســــتراوه کانی ئــــه م رژێمــــه . لێــــدوان

ناسر مورادی

عێراقی هه ڵوه شاوه ، گۆڕێک بۆ ئایدیۆلۆژیای ئێرانیواقیعی تازەی عێراق سەرەتای كۆتاییهاتنە بە یەك دەیە

لە ژیانی سیاسی عێراق بەتاموچێژی ئێرانییەوە

ژماره 240 2014/7/19 19

سياسەت

هیستریای ئێران به راده یه ک جیدییه ، ئامادەیە دوژمنایەتی

خۆی له گه ڵ شه یتانی گه وره )ئه مریکیه کان(

لەبارەی داعش و سوننەكانەوە وەالبنێ

دابەشبوونی عێراق و كوردستانێكی سەربەخۆ،

ده بێته ده ستمایه ی قووڵاڵییه کی ستراتێژیک و کارتێکی فشاری كورد بۆ سه ر کۆماری ئیسالمی و یه کپارچه یی ئه م واڵته

عێراقــــی یه کپارچه لــــە ئه گه ره کانی دوای دابه شبوونی عێراق به سه ر جوگرافیایه کی سیاسی، عه قیدەیی و نه ته وییدا بپارێزێت. بــــۆ نموونه بوونی واڵتێکی ســــوننه له ناو دڵی عێراقدا کۆمه ڵێک مه ترسی به دواویه، کــــه له وانه یه ته واوه تی ئێرانی "یه کپارچه " لــــه و یه کێــــک خــــۆی. ئامانجــــی بکاتــــه مه ترسیانه پاڵپشتیکردنی نه یارانی سوننه و عه ره به کانــــی ئێرانــــه، هه روه ها بوونی راســــته وخۆ ســــه ربه خۆ کوردســــتانێکی کار ده کاته سه ر بزاوتی ئازادیخوازانه ی کوردســــتان، رۆژهه اڵتــــی نه ته وه یــــی لــــه م رووه وه ئــــه م دابه شــــبوونه ده بێتــــه ده ســــتمایه ی قووڵاڵییه کی ستراتێژیک و کارتێکی فشار بۆ سه ر کۆماری ئیسالمی

و یه کپارچه یی ئه م واڵته .پشــــتیوانی ته واوی دیپلۆماســــی ئێران له ده ســــه اڵت و ده موچــــاوه بێزراوه که ی مالکی )وه ک ده ســــه اڵتێکی ســــیمبولیک(، ناردنــــی و جیهــــاد فتــــوای ده رکردنــــی هێــــزی عه قیدەیی و شــــه ڕکه ر بۆ عێراق، ســــوپای ســــه ربازی پشــــتیوانیکردنی له گروپــــه قــــودس هێــــزی پاســــداران و میلیشــــیایی و توندره وه کانــــی )عصائــــب اهــــل حق، حیزبوڵــــاڵی عێراقی، ســــوپای به در، ســــوپای مەهدی و ...( ئاماژه یه کن بۆ نیگه رانی و ترسی له ده ستچوونی ئەو عێراقەی بەســــتراوە و دەستەمۆی خۆی بوو. هیستریای ئێران به راده یه ک جیدییه کــــه ئاماده یــــی راگه یانــــدووه رابردووی دوژمنکارانــــه ی خــــۆی له گه ڵ شــــه یتانی گه وره ، واتــــه ئه مریکیه کان، بۆ ماوه یه کی

کاتیــــش بێ وه البنــــێ و به البردنی گومان له سه ر که ینوبه ین و هاوکاری ژێربه ژێریان له گه ڵ ئه مریکیه کان، به ئاشکرا رایبگه یه نن که ئامــــاده ن به هاوکاری له گــــه ڵ ئه مریکا به ره یه کی هاوبه شــــی لۆجستیکی، ئه منی و ســــه ربازی دژ بــــه و الیه نانــــه ی کــــه به

"تیرۆریستی" ناوده بات، بکه نه وه .ئێســــتا رۆژهه اڵتــــی ناوه ڕاســــت بــــه و دۆخــــه نوێیــــه ی له عێــــراق هاتۆ ته کایه وه ، رۆژ بــــەرۆژ به ره و ئاڵــــۆزی و بارگرژی ده چــــێ. پێده چێ ئــــه م ئاڵۆزیــــه ته نیا له م چوارچێوه جوگرافیایه قه تیس نه مێنێته وه و ده وروبه ریش بته نێته وه . سه ربه خۆیی باشــــووری کوردســــتان له داهاتوویه کــــی نزیکــــدا به و هۆیه ی به رژه وه ندی به رباڵو و ئه منــــی و سیاســــی به رفراوانــــی و ئابــــووری ئێــــران ده خاته مه ترســــییه وه ، له بــــه ر دیــــدی و تێروانینــــی به رپرســــانی کۆمــــاری ئیســــالمی بۆ تــــه مۆتەكەیــــەک. قووڵبوونــــه وه ی ناکۆکیه کانــــی هه رێمــــی کوردستان و به غدا، هاتنه ئارای فاکته ری نــــه وت له قازانجــــی هه رێمی کوردســــتان، گۆڕینــــی بااڵنســــی هێزی الیــــه ن و هێزه هه ڵبژاردنەکانی دوابــــه دوای کوردیه کان الیه نــــه الوازبوونــــی و دواییانــــه ئــــه م نه وتــــرێ ئه گــــه ر ئێــــران، دۆســــته که ی هاوپه یمــــان، غیابــــی ســــه رۆک کۆمــــاری عێراق له گۆڕەپانی سیاسیدا، هاتنه کایه ی جۆرێــــک له هاوبه رژه وه ندی و پەیوە ندی ئابووری له نێوان هه رێمی کوردســــتان و تورکیــــا و ....هتد، کــــۆی ئه و کارتانه پێک دێنن که یان له ده ســــتی ئێرانــــدا نه ماون، یــــان وه ک ئه گه ر و کارتێکی گوشــــار بۆ ســــه ر ئێــــران هاتوونه ته ئــــاراوه و تادێ ده ســــتی ئێــــران له هاوکێشــــه کاندا به تاڵتر تادێــــن عێــــراق هاوکێشــــه کانی ده بێــــت. هه ڵده وه شێنه وه ، به و شێوه ی که کۆماری ئیســــالمی دڵخوازیه تی و قاســــم سلێمانی پێشــــبینی کردبوو نه هاتــــەدی. به اڵم ئه مه مانای ئه وه ناگه یه نێ، که کۆماری ئیسالمی وه ک یه کێــــك له کاراکتــــه ره ده ره کیه کانی ناو گۆڕەپانی سیاســــی ناوخۆی عێراقی داهاتوو نه مێنێته وه ، بــــه اڵم ناتوانێ وه ک رابردوو تاكە الیەنی بەهێزی گۆڕەپانەكە بێــــت. ئه مه ش لــــه و تێروانیــــه وه دێت، که گرێچن و تان و پۆی نه خشــــه ی سیاسی، که واقیعه تازه که ی له ســــه ر بنیات نراوه،

گۆڕانکاری زۆری به سه ردا هاتووه.

ئێرانــــی به رپرســــانی هه ڵویســــته کانی و ده رباره ی زه روره تی پاراســــتنی عێراقی یه کپارچه و بە بوونی ریشــــه یه کی ئێرانی ئایدیۆلۆژیــــه وه ( و سیاســــی )لــــه رووی به ڵگه یه که بۆ ســــه لماندنی ئه م راســــتییه . وه زاره تــــی چــــۆن جێگــــری هــــه ر وه ک له مــــاوه ی ئێــــران ده ره وه ی کاروبــــاری رابردوودا هێرشــــی كردە سەر رێبه رانی هه ڵوه شــــانه وه ی لەبــــاره ی و کــــوردی

عێراقی یه کپارچه هوشداری دا.کۆماری ئیسالمی ئێران زۆر به په رۆشه بۆ له ده ستنەدانی ئه م بااڵده ستیه ی خۆی له عێراق. ئێران لەهاتنەســــەر دەســــەاڵتی ره وتیکی دژه فارســــی به هــــه ر ناوێکه وه ، لــــەو عێراقــــەی بــــە دریژایــــی 1330 کــــم سنوری هاوبەشی لەگەڵیدا هەیە، نیگه رانه . هه ربۆیــــه له هه مــــوو روویه کــــه وه هه وڵی ناردنی هێز بــــۆ مه یدانی ملمانێکه ده دات. ئه م دۆخــــه نوێیه ی عێراق کــــه واقیعێکی ســــه ره تایه که به داواهاتــــووه ، تــــازه ی بــــۆ کۆتاییهێنان بــــە یەك دەیــــە له ژیانی سیاسی عێراق به تام و چێژی ئێرانییه وه . شکســــتی پــــرۆژه ی به ئێرانیکردنی عێراق به رێوه یه . به کرده وه عێراق له ســــنووری هه ڵوه شــــانه وه دایــــه ، ئــــه و گریمانه یه ش زۆر به هێــــزه که باس له ســــێ ده وڵه ت و ســــێ هه رێمی جیاواز ده کات، که له سه ر الشه شێوێندراوه که ی عێراقی "یه کپارچه " بنیــــات ده نــــرێ. ئــــه م واقیعــــه ش تێکڕای هاوکێشه کان ده گۆڕێ و قورس و سوکیان ده کات. ئێــــران نیگەرانە لــــەوەی نه توانێ

20 ژماره 240 2014/7/19

سياسەت

هیچ گەرەنتیەك لەئارادا نیە كە رووی

هێرشەكانی داعش لەهەرێم نابێت

لــــە ئاشــــكرا دووفاقیەكــــی ســــەركردایەتی سیاســــی ســــتراتیژی سیاســــی كورددا بەدیدەكرێــــت، بەتایبەت دوای 10ی حوزەیران و پەالماری داعش بــــۆ ســــەر ناوچــــە ســــوننەكان. الیەنێــــك پێیوایــــە كورد دەبێ بێالیەن بێت و ناوچە كوردســــتانیەكان بپارێزێــــت، ئــــەوی تــــر پێیوایــــە داعــــش هەرەشــــەیەكی جدیە بۆ سەر هەرێم و دەبێ لەگەڵ بەغدا هاوكار بــــن. لــــەو دووڕیانــــەدا بڕیاری دروســــت

كامەیە كورد بیدات؟پڕۆفیســــۆر دالوەر: راستە، ستراتیژی بــــەاڵم لێكتــــرازاوە، لەئیمــــڕۆدا كــــوردی ئــــەوە رەنگدانــــەوەی واقیعی سیاســــی و فەرمانڕەوایەتــــی واڵتەكەمانە و بەرهەمی گەشــــەكردنی دەرەنجامــــی و مێــــژووە بۆیــــەش كوردیــــە. سیاســــی پڕۆســــەی لێكترازانــــی گوتاری كــــوردی تاڕادەیەكی زۆر چاوەڕوان كراوە. كێشــــەی هەرێمی كوردستان لەوەدا نیە كە حیزبی جیاوازی خــــاوەن گوتــــاری جیــــاواز لەگۆڕەپانــــی چونكــــە دەكــــەن، ملمالنێــــی سیاســــیدا لەهەمــــوو سیســــتەمێكی فرەحیزبیدا ئەوە بەدی دەكرێ، بەالم لەسیستەمی واڵتانی

فرەحیزبیــــدا بڕیــــاری فەرمانڕەوایەتی و لەشــــكری و ئاسایشــــی و دارایــــی تەنیــــا لەیەك ســــەرچاوەوە هەڵدەقوڵێ ، ئەویش شــــەرعیەكانی دامــــەزراوە و حكومــــەت فەرمانڕەوایەتیــــە. واتە، لەهەرێمدا كێشــــە سیاســــی بڕیــــاری لەوەدایــــە مەزنەكــــە لەچەندیــــن ئاسایشــــی و لەشــــكری و ســــەرچاوەوە هەڵدەقوڵێــــن و زۆر لەوانە لــــەدەرەوەی حكومەتــــن. خــــۆ ئەگــــەر تا ئــــەو دواییــــە سیســــەمێكی دوو ئیدارەیی لەهەرێمدا هەبوو، ئێستا كەركوكیش بۆتە خاوەن سیستەمێكی جیاواز لەسلێمانی و هەولێر، لەوێشدا بڕیاری فەرمانڕەوایەتی بەدابڕاوی لەسەرچاوەكانی تردا دەخرێتە بــــواری جێبەجێكردنــــەوە. بــــەو پێیــــەش لەســــەر نەیانتوانیــــوە ســــەركردەكان سەرتاســــەریی گشــــتی ســــتراتیژیەتێكی بــــۆ بەرەنگاربوونــــەوەی هێرشــــی داعش و مامەڵەكــــردن لەگەڵ بەغــــدا رێكبكەون. ئــــەوەش كێشــــەیەكی كــــەم نیــــە، چونكە هەتــــا ئــــەو كاتــــەی ســــتراتیژیەتی حیزبە دەسەاڵتدارە فەرمانڕەواكان و سەرچاوەی بڕیــــاردان یەكدەگرن، ئــــەوا هەریەكەیان بەپێی بەرژەوەندی خۆیانە وە نەخشەڕێگا

پڕۆفیســـۆر دالوەر عەالئەدین، ســـەرۆكی بـــۆ ناوەڕاســـت رۆژهەاڵتـــی ئینســـتیتیوتی توێژینەوە، لەچاوپێكەوتنێكی گۆڤاری ســـڤیل سەبارەت بەپرسی داهاتووی كورد لەعێراق و ملمالنی سیاسەكانی ناوچەكە و كاردانەوەكان ســـەبارەت بـــە راگەیاندنـــی دەوڵەتی كوردی قسەدەكات و پێیوایە "پێویستە سەركردەكانی كورد بـــە فەرمی داوا لەئیســـرائیل بكەن واز لـــەو گوتـــارە زەق و زەرەرمەندانـــە بهێنێ و وانەكات بەدیهێنانـــی خەونی دێرینی كوردی

بخرێتە قالبی پیالنی زایۆنیزمەوە".

هەولێر

پێویستە كورد داوا لەئیسرائیل بكات واز لەو گوتارە بهێنێ و وانەكات خەونی دێرینی كوردی

بخرێتە قاڵبی پیالنی زایۆنیزمەوە

پڕۆفیسۆر دالوەر عەالئەدین، سەرۆكی ئینستیتیوتی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بۆ توێژینەوە:

ژماره 240 2014/7/19 21

سياسەت

دادەڕێژن. كــــورد لەباشــــوور و خۆرئاوای كیلۆمەتــــر 1000 نزیكــــەی كوردســــتان بەنــــاو دەوڵەتــــی لەگــــەڵ ســــنووری ئیســــالمی )داعش( هەیــــە، پێتوانیە داعش هەڕەشەیەكی راستەقینەیە لەسەر كورد؟

پڕۆفیســــۆر دالوەر: داعش هەڕەشەیە بۆ هەموو دەوروبەر، بۆ دیموكراســــیەت و مافــــی مرۆڤ. هەتا ئــــەو دواییە، چەقی تەركیــــزی داعــــش تەنیا لەســــەر هەردوو هێــــزە و ســــووری حكومەتــــی الیەنــــی ئۆپۆزیســــیۆنەكانی ســــوریا بــــوو، بــــەاڵم ئێســــتا تەركیــــزی داعــــش چۆتــــە ســــەر شــــەری حكومەتی عێراق، لێرە و لەوێش شــــەڕی كورد دەكات. لەدوای راگەیاندنی خەالفەتیش، داعــــش هەوڵی جێگیربوونی ئەوكاتــــەی تــــا دەدات، دەســــەاڵتەكەی دە پڕژێتــــە ســــەر فراوانكردنــــی مــــەودای ئیمپڕاتۆریەتەكەی بەهــــەر چوار دیوەوە. واتــــە هیــــچ گەرەنتیــــەك لەئــــارادا نیە كە رووی هێرشەكانی داعش لەهەرێم نابێت، لەئێستادا تەنیا رێگر لەبەردەمیدا ئەوەیە، كە جارێ بە هەموو شەڕەكانی راناگات. پێتوایە كورد بۆی دەچێتەســــەر

بــــێ دابــــڕاوەكان بەراپرســــی و ناوچــــە گەڕانەوە بۆ بەغدا بخاتەوە سەر هەرێم؟ چ بەغدا و چ سوننەكان دواتر كە دەستیان

بەتاڵ بوو، ئەمە لەكورد قبوڵ دەكەن؟پڕۆفیســــۆر دالوەر: لەئێســــتادا كــــورد تەنیا سوودی لەســــەركەوتنەكانی داعش و ژێركەوتنەكانــــی بەغــــدا بینیــــوە. بەاڵم نــــە پێكهاتــــەی شــــیعە و نە هی ســــوننەی عێــــراق ڕازی دەبــــن بەوەی ئــــەو واقیعە بەهەمیشــــەیی دەق بگرێ. جارێ چاریان هەنووكەییشــــیان رێگاچــــارەی و نیــــە لەبەردەستدا نیە. بۆیە، پێویستە لەئاستی هەنووكەییــــدا كــــورد میكانیزمێــــك، یــــان پڕۆسەیەكی شەرعی گونجاو بدۆزرێتەوە بــــۆ یەكالییكردنــــەوەی ئــــەو بابەتە. بەبێ ئــــەو جــــۆرە پڕۆســــەیەش كــــورد بەهیچ جۆرە ریفراندۆمێكــــی یەكالیەنانە ناتوانێ شەرعیەتێكی نێودەوڵەتی بۆ رزگاركردنی

ناوچە كوردستانیەكان مسۆگەر بكات. ئەمریــــكا بەئاشــــكرا دەڵێ لەگەڵ ئێرانیــــش دایــــن، یەكگرتــــوو عێراقێكــــی بەتونــــدی هەڕەشــــە دەكات. كــــورد ئــــەو گرەنتیە نێودەوڵەتیەی بۆ پشتیوانیكردنی هەیە، كــــە وا بوێرانە باس لەریفراندۆم و

سەربەخۆیی بكات؟ئــــەو زۆرن دالوەر: پڕۆفیســــۆر دەوڵەتانــــەی ئامــــادەن لــــەكات و ســــاتی لەســــەربەخۆیی پشــــتگیری گونجــــاودا كــــورد بكەن، بەاڵم لەئێســــتادا لەوە ناچێ خــــاوەن و كاریگــــەر دەوڵەتێكــــی هیــــچ نفــــوز ئامــــادە بــــێ بەئاشــــكرا پێشــــوازی لەراگەیاندنــــی دەوڵەتــــی كــــوردی بــــكات. بۆیــــەش ئامــــۆژگاری زۆربەیــــان ئەوەیە كــــە كــــورد جــــارێ پەلەنــــەكات. رەنگــــە زۆریــــان هیوایــــان وابێ قەیرانــــی عێراق بەبێ پارچەكردنی دەوڵەتەكە چارەســــەر بكــــرێ، ئەگــــەر قەیرانەكانیــــش گەیشــــتنە بنبەســــت، ئەوا ژمارەی ئــــەو دەوڵەتانەی پشــــتگیری لەسەربەخۆیی كوردی دەكەن زیاتــــر دەبن. تەنانــــەت ئێرانیش كە ئیمڕۆ نایەوێ كــــورد بەهەلپەرســــتانە دەوڵەتی ســــەربەخۆ رابگەیەنێ و بەهۆیەوە عێراق الوازتر بكات و زیانی گەورە بەئاسایشی نەتەوەیــــی ئێــــران بگەیەنــــێ، ئــــەوا دوور نیــــە لەئایندەیەكــــی مامناوەندیدا دەوڵەتی كــــوردی قەبوڵ بــــێ. ئــــەوەش دەكەوێتە توانــــای و موڕاوەغــــە هونــــەری ســــەر گفتوگــــۆی سیاســــەتمەدارانی كوردی، كە

22 ژماره 240 2014/7/19

سياسەت

ئایا تا چ رادەیەك دەتوانن لەنێو هاوكێشە ئاڵۆزەكاندا سەردەربكەن.

بــــاس لــــەوە هەیــــە لــــەم قۆناغە پاڵپشــــتی عەرەبــــی لەواڵتانــــی بەشــــێك دەكــــەن، كوردســــتان ســــەربەخۆبوونی بەرای تۆ تاچەند دەكرێت پشت بەپاڵپشتی لەكاتێــــك ببەســــرێت واڵتانــــی عەرەبــــی لەمێژووی رابردووی كورد زۆر بەكەمی

لەگەڵ كێشەی رەوای كورددا بوونە؟پڕۆفیســــۆر دالوەر: ئیمڕۆ سەركردەی هیچ واڵتێكــــی عەرەبی لەخــــۆی رانابینێ لەپارچەكردنــــی پشــــتگیری بەئاشــــكرا كوردســــتان جیابوونــــەوەی و عێــــراق بكات. ئەوە بۆتە مەســــەلەیەكی نەتەوەیی و ســــایكۆلۆژی. دیارە زۆربــــەی واڵتانی بەســــەر ئێــــران لەهەیمەنــــەی عەرەبــــی دەوڵەتی عێراقەوە نیگەرانن و پشــــتگیری لە بەهێزبوونەوەی سوننە دەكەن، رەنگە پشــــتیگری لەبەهێزبوونی كوردیش بكەن، بــــەاڵم بەمەرجێ لەچوارچێــــوەی عێراقدا بمێنێتەوە. لەالیەكی تریشــــەوە كۆمەڵگای عەرەبی بەشــــێوەیەكی گشتی لەدەوڵەتی كــــوردی بەگومانن، چونكــــە وای دادەنێن ئیســــرائیل و لۆبــــی زایۆنی لەپشــــتەوەیە دژی ئیســــرائیل وەك لەئایندەشــــدا و دۆزی عەرەبــــی دەبــــێ. دیــــارە كوردیش كەمپینێكی كارای بۆ ڕاكێشــــانی ســــۆزی عەرەبــــی بــــۆ دۆزی كــــوردی نەكردووە. سیاســــەتمەدارانی پێویســــتە بۆیــــە، كــــوردی زۆر بەهونەرمەندانــــە كار لەنێو كۆمەڵگای عەرەبی بكەن و گومانەكانیان

بڕەوێننەوە. ســــەرۆك و واڵت ســــەرۆكی وەزیرانی ئیسرائیل لەدوو بۆنەی جیاوازدا پشــــتیوانی خۆیــــان بۆ دەوڵەتــــی كوردی نیشــــانداوە. ئەم هاوســــۆزییەی ئیسرائیل دەگەڕێتــــەوە؟ بۆچــــی كــــورددا لەگــــەڵ لــــەم قۆناغــــەدا پشــــتیوانی واڵتێكی وەك ئیسرائیل كە لەناوچەكە خۆشەویست نیە، زیانــــی نابێت بۆ ئەم پرۆســــەیەی هەرێم

دەستیپێكردووە؟تەنیــــا ئیســــرائیل دالوەر: پڕۆفیســــۆر هاوســــۆزیی لەگەڵ بەرژەوەندیە بااڵكانی خــــۆی هەیە و ســــۆزی لەگــــەڵ كوردیش هــــەر لەچوارچێــــوەی دوژمنایەتیكردنــــی دوژمنــــە گەورەكانیە تــــی. پێشــــتر كێشــــە سەرەكیەكەی ئیسرائیل لەگەڵ رژێمەكانی سەدام و بەشار ئەسەد بوو، بۆیە سۆزی

نیشــــانی كــــورد دەدا. ئێســــتاش كێشــــەی لەگەڵ ئێران و بەرنامەی ئەتۆمیی ئێرانیە، ستراتیژیەتەكەشــــی بریتیە لەالوازكردنی میحــــوەری ئێرانــــی، كە دەكاتە پشــــتێنەی تــــاران و بەغدا و دیمەشــــق و خوارووی لوبنــــان. جا لێــــرەدا لەغەیــــری بانگەوازی زەق و گوتــــاری سیاســــی زەرەرمەنــــد، ئیسرائیل هیچ ســــوودێكی بەدۆزی كورد نەگەیانــــدووە، بەالشــــیەوە گرنگ نیە لەو پڕۆســــەیەدا لــــەالی دەوڵەتــــە عەرەبی و ئیســــالمیەكان دوژمن بۆ كورد دروســــت دەبــــێ، بەداعــــش و عێــــراق و ئێرانــــەوە، كاردانــــەوەی خراپ بەســــەر كوردا دێنێ. پێویســــتە ســــەركردەكانی كورد بەفەرمی داوا لەئیســــرائیل بكــــەن، واز لەو گوتارە زەق و زەرەرمەندانــــە بهێنــــێ و وانەكات كــــوردی دێرینــــی خەونــــی بەدیهێنانــــی بخرێتــــە قاڵبی پیالنی زایۆنیزمەوە. ئەگەر ئیســــرائیل راســــت دەكات، بــــا بەنهێنی و لەسەرچاوەكانی بڕیاری ئەمەریكیدا لۆبی بۆ دەوڵەتی كوردی بكات و رای گشــــتی

ئەمەریكی بۆ دۆزی كورد بجوڵێنێ. لەم دواییانە هەست دەكرا كورد زیاتر رووی لەئەوروپایە وەك لەئەمریكا، ئەمــــەش لەســــەردانەكانی چەنــــد جارەی ســــەرۆكی هەرێــــم و ســــەرۆك وەزیران بــــۆ واڵتانی ئەوروپا هەســــتی پێدەكرێت. پێتوایــــە كورد بەدوای بەدیلــــی ئەمریكادا دەگەڕێت بۆ پشــــتیوانیكردنی لەمەسەلەی و هەرێــــم چارەنووســــی دیاریكردنــــی

پەیوەندییەكانی لەگەڵ بەغدادا؟پڕۆفیســــۆر دالوەر: لــــەو بڕوایە دانیم ســــەركردەكانی هەرێــــم بــــەدوای بەدیلی ئەمەریــــكادا بگەڕێــــن، چونكە لەئێســــتادا ئەمەریكا بەدیلی نیە. بەاڵم سەركردەكان بەواڵتانــــی شایســــتە گرنگــــی پێویســــتە ئەوروپایــــی بــــدەن، بەتایبەتــــی ئەوانــــەی نەتــــەوە ئاسایشــــی لەئەنجومەنــــی كــــە یەكگرتــــووەكان ئەندامــــی هەمیشــــەیین و لەشــــانۆی نێودەوڵەتیــــدا پێگەیان بەهێزە. خــــۆ لەوەتــــەی كاریگەریــــی، یــــان رۆڵی ناوەڕاســــتدا لەرۆژهەاڵتــــی ئەمەریــــكا كەمبۆتەوە، پێگەی ئەو دەوڵەتە ئەوروپیانە

بەهێزتریش بووە. بڕیــــاری لەمەســــەلەی كــــورد و رۆڵ بــــۆ حســــابی چارەنووســــدا كاریگەری ئێران كــــردووە؟ چونكە ئێران بەئاشــــكرا بەهەموو شــــێوەیەك دژایەتی

كێشەی كورد جیاوازی گوتاری سیاسی حیزبەكان

نیە، بەڵكو ئەوەیە كە بڕیاری سیاسی و لەشكری

و ئاسایشی لەچەندین سەرچاوەوە هەڵدەقوڵێن و زۆر لەوانە لەدەرەوەی

حكومەتن

ئەو فاكتەر و كاراكتەرانەی مالیكیان وەها لێكرد هەر ماون،

بۆیە هیچ گەرەنتیەك نیە لەدواڕۆژدا چەندین مالیكی تر لە عێراقە

دروست نەبنەوە

پێویستە كورد لەمەسەلەی بڕیاری

چارەنوسدا حیسابی ورد بۆ رۆڵ و كاریگەری

ئێران بكات

ئیسرائیل تەنیا هاوسۆزیی لەگەڵ

بەرژەوەندیە بااڵكانی خۆی هەیە، سۆزی لەگەڵ كوردیش هەر لەچوارچێوەی

دوژمنایەتیكردنی دوژمنە گەورەكانیە تی

ژماره 240 2014/7/19 23

لێكترازانی گوتاری كوردی تاڕادەیەكی زۆر

چاوەڕوان كراوە

كــــورد مەســــەلەی مافــــی چارەنووســــی دەكات، جدیــــش هەڕەشــــەی و دەكات كاریشــــی لەســــەر پەرتەوازەكردنی هێزە سیاســــیەكانی كــــوردی كــــردووە. كــــورد دەتوانێــــت بــــێ دڵنیاكردنــــەوەی ئێران و رازیكردنی بەغدا مەســــەلەی راپرسی بێ

كێشە تێپەڕێنێت؟پڕۆفیســــۆر دالوەر: پێویســــتە هەمــــوو بڕیــــاری لەمەســــەلەی كــــورد كاتێــــك چارەنوســــدا حیســــابی ورد بــــۆ رۆڵ و كاریگــــەری ئێــــران بــــكات. ئــــەو زلهێــــزە ناوچەییــــە گەورەتریــــن و كاریگەرتریــــن دراوســــێیە كــــە لەیــــەك كاتدا بــــۆی هەیە ببێتە سەرچاوەی هەڕەشە یان پشتگیری. ئەگەرچی ئێران كوردی واڵتەكەی لەمافی مرۆڤ بێبەش كردووە، كەچی لەوەناچێ لەئاســــتی ســــتراتیژدا لە دژی مەســــەلەی مافی چارەنوســــی كوردی باشــــوور بێ. بــــەاڵم لەئێســــتادا كــــە ئێــــران ســــەرقاڵی شــــەڕێكی چارەنــــوس ســــازە لەبەرامبەر نفــــوزی ئەمەریــــكا و ئیســــرائیل، تموحی ئەوەی هەیە ببێتە زلهێزێكی نێودەوەڵەتی خــــاوەن چەكی ئەتۆمــــی، وای دادەنێ كە

لەئێســــتادا دەوڵەتــــی كــــوردی خزمەتــــی ئاسایشــــی نەتەوەیی ئێرانی ناكات. بۆیە، پێویستە ســــەركردەكانی كورد بەهەموو شــــێوەیەك هەوڵــــی دڵنیاكردنەوەی ئێران بــــدەن و هیچ نەبێ داوای لێ بكەن لەمەڕ

سەربەخۆیی كورددا بێ هەڵوێست بێ. عێراقیــــەكان الیەنــــە هەمــــوو داوای خۆكێشــــانەوەی مالیكــــی دەكــــەن، پێتوایــــە ئــــەم قەیران و ئاڵۆزییەی ئێســــتا بەخۆكێشانەوەی مالیكی چارەسەر ببێت؟ واتە كێشەكانی عێراق هەمووی لەمالیكیدا

كۆبۆتەوە؟كــــە دیــــارە دالوەر: پڕۆفیســــۆر لەســــەر حوكمڕانــــی مالیكــــی الچوونــــی بــــۆ گرنگــــە زۆر ســــەرەتایەكی بەغــــدا بەغــــدا، قەیرانەكانــــی چارەســــەركردنی بــــەاڵم ئــــەو الدانــــە لەئاڵۆزی هاوكێشــــە سیاســــیەكانی عێــــراق و لەقەیرانــــە لەبن ناكاتــــەوە. كــــەم عێــــراق نەهاتووەكــــەی كاراكتەرانــــەی و فاكتــــەر ئــــەو خــــۆ مالیكیــــان خســــتە ئــــەو شــــوێنە گرنگە و بەشــــێوازی بەردەوامێتیــــان دواتریــــش فەرمانڕەوایەتیەكــــەی دا، هــــەر مــــاون و

جارێ بۆ ماوەیەكــــی درێژخایەنیش هەر دەمێنــــن، هیچ گەرەنتیــــەك لەئارادا نیە كە لەدواڕۆژدا چەندین مالیكی تر لەو عێراقە پــــڕ كێشــــە و پــــڕ لەرەوتــــی توندڕەویەدا دروســــت نابێتەوە. خۆ ئەگەر عێراقیەكان بیانــــەوێ بەشــــێوەیەكی هەمیشــــەیی لەو جــــۆرە قەیرانانەی ئێســــتا رزگاریان بێ، ئەوا پێویستیان بەموعجیزەیە، پێویستیان بنبڕكردنــــی و دەســــتوور بەگۆڕینــــی هەیمەنەی ئێرانی و دامەزراندنی واڵتێكی موئەسسەســــاتی و دیموكراســــی هەیــــە.

ئەوانەش جارێ لەواقیعدا دوورن.

د. دالوەر عەالئەدین، سەرۆكی ئینستتیوتی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست بۆ توێژینەوە و وەزیری پێشووی خوێندنی بااڵی حكومەتی هەرێم

سياسەت

24 ژماره 240 2014/7/19

و پرســــیی كورد رەهەندێكــــی یەكجار تازە بەشی سیاسەتپەیــــدادەكات. هەشــــن هەندێك لەســــەركردە كــــوردەكان پێیانوایە، ئەم پاكەتەش نرخێكی ئەوتــــۆی نییــــە و تەنهــــا یارییەكــــی پێــــش هەڵبژاردنــــی ئەردۆغانە و دەیەوێ بەشــــێك لەدەنگە كوردەكان بۆ الی خۆی رابكێشێت. لەگەڵ ئەمەشــــدا پســــپۆڕان لــــەو بڕوایەدان ئــــەم پاكەتــــە پاكەتێكی سیاســــی و حقوقییە و كــــورد دەتوانــــن بیكەنــــە ســــەرەتایەك بۆ

یەكالكردنەوەی ملمالنێ سیاسییەكەیان.

گــــوڵ پێــــش چەنــــد رۆژێــــك عەبدوڵــــاڵ ســــەركۆماری توركیا پاكەتی چارەســــەری و پەســــەندكرد تیــــرۆری)!( پرســــی كــــرد. حكومــــەت و پەرلەمــــان رەوانــــەی بەمجــــۆرە ئــــەو پاكەتــــە شــــەش ماددەییەی حكومــــەت پەســــەندكرا و رەهەنــــدی قانونی توركیــــا حكومەتــــی كــــە بەخۆوەگرتــــووە، پێش مانگێك رەوانــــەی پەرلەمانی توركیای

ئــــەم واژۆكردنــــی بێگومــــان كردبــــوو. پرۆژەیاسایە لەالیەن سەركۆمارەوە گەلێك واتــــای هەیــــە، تەنانــــەت ئاكامی سیاســــی و حقوقیشــــی بەدواوە دەبێت. واژۆكردنی ئەم پاكەتە لەالیەن ســــەركۆمارەوە كۆتایی بەو مشــــتومەڕە دەهێنێ، كە مەهەپە و بەشــــێك پارچەكردنی بەپرۆســــەی لەجەهەپەییەكان

توركیایان لەقەڵەدەدا. چاودێران پێیانوایە قبوڵكردنی ئەم پاكەتە دەرگاكان لەبەردەم قۆناغێكی نوێدا دەكاتەوە

پاكەتی چارەسەریی پرسی تیرۆر!پرۆسەی چارەسەری پرسی كورد لە باكوری كوردستان لەپەنای هەڵبژاردنەكانی سەركۆماری

سياسەت

ژماره 240 2014/7/19 25

ئەردۆغان دەیەوێ لەساڵی 2015 خۆی

سەرپەرشتی پرۆسەی چارەسەری پرسی كورد بكات و ئەم پرۆژەیە

بەتەواوەتی بكاتە موڵكی خۆی

خاڵـــە گرنگەكانـــی پاكەتـــی چارەســـەری پرسی تیرۆر)!(

ئەم پاكەتە شەش ماددەییە خۆی لەرواڵەتدا ئەوەنـــدە گرنـــگ لەچـــاو نـــادات و پێشـــناچێ تێڕبـــكات. كـــوردی چـــاوی سیاســـەتمەداری بەاڵم بەقســـەی هەندێك لەقانونناسان رەهەندە قانونی و حقوقییەكانی ئەم پاكەتە، بەنیســـبەت پرسی كوردەوە گەلێك گرنگە و پێویستە كورد بەشـــێلگیریەوە ســـەیری بكـــەن و بیقۆزنەوە. بورهان قوزو پســـپۆڕی یاســـایی تورك دەڵێ ئـــەم پاكەتـــە رێك بەپێـــی گفتوگۆكانی ســـاڵی 2013 لەنێـــوان عەبدوڵـــاڵ ئۆجـــەالن و هـــاكان فیدان موستەشاری میت رێكخراوە. بۆیە دەبێ كـــورد بەبایەخـــەوە لێیبڕوانن. ئـــەو دەڵێ ئەم پاكەتە لەمەودوا بواری سیاسی زیاتر لەبەردەم ئۆجەالن دەكاتەوە و زەمینەی دیداری فراوان و تەنانەت میدیاییشی بۆ دەڕەخسێنێت. هەروەها پێشـــبینی ئـــەوە دەكات ئـــەم پاكەتـــە لە 2015 پێـــش هەڵبژاردنـــە پەرلەمانییەكانیش پاكەتێكی دیكەی بەدوادابێت، كە پێدەچێ لێخۆشبوونێكی فراوانتـــری تێدابێت. ئەو دەڵێت یەكێك لەئاكامە سیاســـیەكانی ئەم پاكەتە دیداری راستەوخۆی حكومـــەت و رێبەرانـــی كەجەكـــە دەبێـــت، كە

یەكێك لەماددەكانی بەپێی ئەمە رێكخراوە. لەخاڵـــە گرنگەكانی ئـــەم پاكەتـــە دەتوانرێ و زەمینەخۆشـــكردن ریزبكرێـــت: ئەمانـــە بـــۆ رەخســـاندنی هەلومەرجـــی كۆمەاڵیەتـــی گێڕانـــەوەی چەكدارەكانی چیـــا، گفتوگۆكردن نـــاوەوە الیەنەكانـــی و كەســـایەتی لەگـــەڵ )ئۆجـــەالن( و الیەنەكانی دەرەوە )كەجەكە( كە خزمەت بەچارەســـەركردنی ئەم پرسە دەكەن، البردنی ئەو تەنگوچەڵەمە یاساییانەی لەبەردەم گفتوگـــۆی بەرفراوانـــی چارەســـەركردنی ئەم پرســـە دان و ..هتـــد. لێرەوە ئەوەی پێشـــبینی دەكـــرێ برییتییە لـــەوەی لـــەدوای هەڵبژاردنە ســـەركۆمارییەكەوە ئیتـــر ئـــەم دۆخـــە پێبنێتە قۆناغێكـــی تـــازەوە. هەروەهـــا پێشـــبینی ئەوە دەكرێ گفتوگۆكان لەگـــەڵ ئۆجەالن رەهەندی یاسایی و سیاسی بەخۆیەوە وەربگرێـت. واتە چیتـــر گفتوگۆكـــردن لەگـــەڵ ئیمرالـــی بەتاوان وەســـف نەكرێت! تەنانـــەت پێشـــبینی ئەوەش قەندیلیـــش لەگـــەڵ دانوســـتان كـــە دەكـــرێ، لەتاوان بپەرێتەوە و رەهەندی نوێ بەخۆیەوە وەربگرێت. یەكێك لەئەنجامەكانی ئەم پاكەتەش وەك پســـپۆڕانی یاســـایی دەیڵێن، ئەوە دەبێت كە میدیاكاران، سیاســـەتمەداران و یاساناســـە ناوخۆیـــی و بیانییـــەكان دەتوانن بێ گرێوگۆڵ

سەردانی ئیمرالی بكەن. كەرەســـتەی بانگەشەی هەڵبژاردن یاخود

ماددەی یاسایی! پســـپۆڕان پێشـــبینی ئەوە دەكەن لەنیوەی

دووەمی ساڵی 2015وە پرسی كورد لەباكووری كوردســـتان لەســـایەی ئـــەم پاكەتـــە تازەیەوە گۆڕانـــی ریشـــەیی بەســـەردابێت. ئـــەم پاكەتە ئەمڕۆ زۆرتر لەپروپاگەندەیەكی هەڵبژاردنەكان دەچێت، تەنانەت گەلێك لەسیاســـییەكانی كورد ئەردۆغـــان بەوە تۆمەتباردەكەن، كە هەمیشـــە لەســـەروبەندی هەڵبژاردنێكـــی تازەدا پرســـی كورد بۆ ئەجێندا سیاسییەكانی خۆی تەوزیف دەكات! بۆیـــە ئەمانـــە تاڕادەیـــەك بەگومانەوە ســـەیری ئـــەم پاكەتەیش دەكەن. بـــەاڵم لەگەڵ ئەمـــەدا گەلێك لەپســـپۆڕان دەڵێـــن ئەوەی لەم پاكەتەوە چاوەڕان دەكرێ گەلێك لەپرۆســـەی

هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەكان گەورەترە. چاودێرانـــی سیاســـی دەڵێـــن لەمـــاوەی 10 ســـاڵی رابـــردوودا ئیتـــر خەڵـــك، رایگشـــتی و نێوەندی سیاســـی لەگەڵ سیاسەت و رەفتاری سیاسی ئاك پارتی راهاتوون. بەو مانایەی كە بیانەوێ هەرچ پرۆژەیەكی سیاسی، ئابووریی و یاسایی بەئەنجام بگەیەنن، ئەوە بەدڵیناییەوە شـــارەوانی، هەڵبژاردنێكـــی كاتـــی لەگـــەڵ پەرلەمانی یاخود سەرۆكایەتیدا رێكیدەخەن بۆ ئەوەی زیاترین ســـودی سیاســـی لێ بچننەوە! بۆیـــە ئەمانە لەو بڕوایەدان راســـتە ئاك پارتی پرۆژانـــە ئەمجـــۆرە بـــەزۆری ئەردۆغـــان و رادەگەیەنن، هەڵبژاردنەكانـــدا لەســـەروبەندی بەاڵم ئەمە بەو واتایە نایەت، كە ئیتر مەبەست لـــەم پرۆژەیە پڕوپاگەنـــدەی هەڵبژاردن بێت و دوای هەڵبژاردنەكانیش هەمووشـــتێك كۆتایی پێبێت و شـــتەكان بۆ دۆخی پێشـــووی خۆیان بگەڕێنـــەوە! نەخێر ئەم پرۆژانـــە هەم ماددەی یاســـایی و قانونیـــن و هەم وەك كەرەســـتەی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنەكانیش سودیان لێوەردەگیرێت. ئەمـــەش دەرەنجامی رەفتاری سیاســـی ئـــاك پارتیـــە لەمـــاوەی 10 ســـاڵی

رابردووە. ساڵی 2015 و ئەنجامە سیاسییەكانی ئەم

پاكەتەچاودێـــران پێانوایـــە توركیا لەســـاڵی 2015 بەشـــێوەیەكی ریشەی كار بۆ چارەسەركردنی پرســـی كـــورد دەكات. هۆیەكەیشـــی ئەوەیـــە، لەپێشـــەوەیە، چارەنوســـیی هەڵبژاردنێكـــی كـــە ئەویـــش هەڵبژاردنـــی پەرلەمانـــی ســـاڵی 2015یە، كـــە تاوەكو ســـاڵی 2020 كاریگەری لەســـەر ســـەكۆی سیاســـی ئەو واڵتـــە دەبێت. ئـــا لەبەرئەمە بەقســـەی چاودێران ئـــەوە ئاك پارتـــی داینـــاوە، لەســـەروبەندی هەڵبژاردنـــە پەرلەمانییەكانی 2015یشـــدا پاكەتێكی نوێ بۆ چارەســـەركردنی پرســـی كورد بخاتەڕووەوە. لەكەوالیســـەوە هەوااڵنـــەی ئـــەو بەگوێـــرەی دزەدەكـــەن، پێشـــبینی ئەوە دەكرێ لەو ســـاڵە بەشـــێوەیەكی بەرچـــاو كار بـــۆ گەڕانـــەوەی

گەریالكان و بەشێك لەسەركردەكانیان بكرێت. ئەمـــەش بەوەرچەرخانـــی مێژوویی لەپرســـی

كورد دادەنرێت. دەڵێـــن لەپســـپۆڕانیش گەلێـــك هەروەهـــا ئەردۆغان كاتێك ببێ بەســـەركۆمار، ئەوە ئیتر بەفەرمـــی لەســـاڵی 2015وە كار بـــۆ گۆڕینـــی رژێمی سیاسی واڵتیش دەكات. بۆیە گەلێك پێی خۆشە بەمســـتەفا كەمالێكی نوێ وەسفبكرێت، كە دەتوانێ مۆری خۆی بەمێژووی ئەو واڵتەوە بنێت. لەبەرئەمە پســـپۆڕان پێیانوایە ئەردۆغان دەیـــەوێ لەســـاڵی 2015 خۆی سەرپەرشـــتی پرۆســـەی چارەســـەری پرســـی كورد بكات و ئـــەم پرۆژەیە بەتەواوەتـــی بكاتە موڵكی خۆی. چاودێـــران دەڵێن ئەگەری زۆر ئەوەیە ناوبراو لەگەڵ چارەســـەركردنی پرســـی كورد، كار بۆ گۆڕینی سیســـتەمی سیاســـی واڵتیـــش بكات. چونكـــە بەپێـــی دەســـتوری ئەو واڵتـــە توركیا سیستەمێكی پەرلەمانی هەیە. ئەگەر ئەردۆغان بەیەكجاری سەربكەوێت، ئەوە حەزی لێیە ئەم سیستەمە بگۆڕێت بۆ سیستەمی سەرۆكایەتی. ئەگەریـــش پێینەكرێ ئەوە النیكـــەم دەیگۆڕێت ئەمـــەش نیوەســـەرۆكایەتی. بەسیســـتەمی هەمووی بـــۆ ئەوەیـــە وەرچەرخانی مێژوویی ئەو واڵتە بەناوی خۆیەوە تۆماربكات، بەپرسی

كوردیشەوە!ئەنجـــام: پاكەتی چارەســـەركردنی پرســـی تیـــرۆر! هەرچەند لەناوەكەیەوە شـــتێكی باش نییـــە، بەاڵم لەرووی ناوەرۆكەوە بەهەنگاوێكی شێلگیر و گرنگ وەسفدەكرێت. كورد پێویستە پێشوازی لەم پاكەتە بكەن و بیكەنە پێشزەمینە بـــۆ هەنـــگاو و پاكەتەكانی ئایندە. كـــورد نابێ بەدیدێكی نەرێنییەوە سەیری ئەم پاكەتە بكەن. تەنانـــەت ئەگەریـــش ناچاربوون بـــۆ هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنەكان گرنگیەكەی نەهێڵن، ئـــەوە نابـــێ ئەوە بكـــەن، بەڵكو باشـــترە وەك نیشـــتمانی رزگاری خەباتـــی دەســـكەوێتكی

خۆیان ناوزەدی بكەن.

سياسەت

26 ژماره 240 2014/7/19

سياسەت

گێڕانەوەبۆ

لەبیرنەكردن

قادر حەمەشین

لەگونـــدی 1939 لەســـاڵی قـــادر كاك "دێمـــەكار"ی كەندێنـــاوەی دەشـــتی هەولێری كاكـــی بەكاكی هاتۆتـــە دونیـــاوە. وەك كوڕە جوتیارێـــك لەســـەرەتاوە لەقوتابخانەی ئاینی لەگوندەكەیان و لەجێگـــەی تر لەالی مەالكان خوێندوویەتـــی، لەدوایدا لەقوتابخانە دەســـت دەكات بەخوێنـــدن و خوێندەوارییەكی باشـــی هەبوو، ئاستی رۆشنبیریشی لەپلەیەكی باشدا

بوو.كاك قـــادر لەگـــەڵ باوكـــی بـــۆ مەبەســـتی كاركـــردن روو لەشـــاری ســـامەڕا دەكـــەن، لەوێـــش ماوەیەك كاردەكات و لەالی مەالكان دەخوێنـــی، هـــەر لـــەوێ لەكاتـــی كاركردنـــی لەگەڵ كرێكارە كوردەكان هەستی كوردایەتی دەجوڵـــی و زۆر ناخایەنێ لەكۆتایی پەنجاكان و ســـەرەتای شەســـتەكان لەشـــاری هەولێـــر لەرێزەكانـــی پارتـــی دیموكراتی كوردســـتان كاری پارتایەتی و كوردایەتی چاالكانە دەست

پێ دەكات.هەروەها لە یەك ێتی الوان و قوتابیان كاری كـــردووە، لەوێش روڵـــی هەبـــووە، هەروەها لەپەنجاكان لەرۆژنامەی خەبات لەبەغدا كاری كـــردووە. هەر لەوكاتانەی لەبەغدا بووە چەند

جارێك گیراوە و دواتر بەردراوە.مـــن خۆم لە ســـاڵی 1964 كاتێك كارگێڕی لقی2 بـــووم و ماوەیـــەك بەرپرســـی لیژنەی ناوچـــەی هەولێر بـــووم، ئاشـــنایەتیم لەگەڵی پەیـــدا كـــرد، كاك قـــادر ئەندامـــی رێكخراوی كرێـــكاران بوو، زۆر چـــاالك بوو، جگەلەوەی ئەندامـــی ئـــەو رێكخـــراوە بـــوو، كردبوومانە ئەڵقـــەی پەیوەنـــدی نێـــوان لیژنـــەی ناوچە و

رێكخراوەكان بەشێوەی نهێنی.كاك قـــادر هـــەر لەوكاتەی من بەشـــێوەی خۆشـــاردنەوە )اختفـــا( جگەلـــەوەی كارگێڕی لقی 2بووم، بەنهێنی زیاتر لەساڵێك بەرپرسی ل.ن هەولێر بـــووم، ماوەیەك كاك قادر بووە سەرپەرشـــتی و ناوچـــە لیژنـــەی ئەندامـــی رێكخراوی كرێكارانی دەكرد و رۆڵی چاالكی هەبـــوو. بەمشـــێوەیە مایـــەوە هـــەر بەنهێنـــی پارتایەتـــی جۆراوجـــۆری كاری لەهەولێـــر

ئەنجام دەدا.بـــە راســـتی لـــەرووی كاری نهێنییـــەوە تا بڵێی زۆر شـــارەزا بوو، ئاسان نەبوو لەالیەن دەزگاكانی ســـیخوڕی عێراق ئاشـــكرا بكرێت، بۆیە وەك بەردێكی قایمی بناغەی پارتی بوو

لەناو شاری هەولێر.جا ئەو تێكۆشەرە ماندونەناسە لەسەركاری حیزبـــی بـــەردەوام بـــوو تـــا رێكەوتـــی 11ی ئازاری 1970، پاش ئەوەی ئێمە وەك لقی2ی پارتـــی دیموكراتـــی كوردســـتان گەڕاینـــەوە هەولێر و دەســـتمان كرد بەكاری ئاشـــكرایی،

محەمەد مەال قادر

26 ژماره 240 2014/7/19

ژماره 240 2014/7/19 27

سياسەت

لەالی راستەوە: قادر حەمەشین، حسێن باداوەیی، مەال عوسمان خەیالنی

لەالی راستەوە: قادر حەمەشین، سلێمان كەریم شێخە، دكتۆر قاسم، عەلی كەریم شێخە

كاك قادر لەسەندیكای كرێكاران رۆڵی هەبوو و بەرپرســـی چەنـــد نەقابەیەكـــی وەرگـــرت یەكێتـــی لقـــی برپرســـی بـــووە لەدوایـــدا و كرێكارانـــی عێـــڕاق لەهەولێر، پاشـــان بوو بە نوێنـــەری یەكێتی كرێكارانی هەولێر لەیەكێتی گشـــتی كرێكارانی لەبەغـــدا و ئەندامی یەكێتی گشـــتی كرێكارانی عێـــڕاق، لەم ماوەیەدا وەك ئەندامـــی وەفدی یەكێتی كرێكاران ســـەردانی واڵتانی سوسیالیســـتی وەك یەكێتی سۆڤیەت و رۆمانیـــا و جێـــگای تری كـــرد، زیاتر وەك نوێنـــەری پارتی یـــان نوێنەری كـــورد لەگەڵ وەفدەكان دەچوو. چونكە ئەو كاتە پەیوەندی عێراق و هەروەها پەیوەندی پارتی دیموكراتی كوردستانیش لەگەڵ كامپی سوسیالیزمی زۆر بـــاش بوو. لەگەڵ وەفدی تریش بەهاوبەشـــی پارتی و حیزبی بەعس دەچوونە دەوڵەتەكانی

سۆسیالیزمی.كاك قادر وەك ســـەربازی ون هەر جۆرە و بەئەمانـــەت پێســـپێردرابووایە كارێكـــی دەســـتپاكی دەیكرد و قـــەت رۆژێك لەرۆژان گوێـــم لێ نەبـــوو بڵی ئـــەم كارە بەمن ناكرێ

یان نایكەم.بیرەوەریم لەگەڵ كاك قادر زۆرە بەراستی جگـــە لـــە پارتایەتـــی، پەیوەنـــدی شەخســـی لەگـــەڵ مـــن زۆر بەهێز بـــوو، یەكترمان زۆر

خۆشدەویست.لـــەو رۆژگارە شـــێخ بەیانـــی رۆژێكیـــان حەنەشـــی تائـــی كە شـــێخی عـــەرەب بوو لە گوندێكـــی ســـەر بە ناحیـــەی گوێـــڕی قەزای مەخمـــور دادەنیشـــت، لەالیـــەن دەســـتەیەك پێشـــمەرگەوە كوژرا، ئـــەم رووداوە لە مانگی شـــوباتی 1968 بوو، ئامیـــر لیوایەكی فرقەی 6ی ســـوپای عێڕاق هێرشی كردە سەر هێزی

دەشتی هەولێر لە رۆژهەاڵتی هەولێر، بە مەبەستی تۆڵەســـەندنەوەی شێخ حەنەش، ئامیـــر لیواكـــە بـــرازای شـــێخ حەنـــەش بوو. لەناو شـــاری هەولێریش دەستكرا بە پشكنین و گرتنـــی پێشـــمەرگەی ئیجازە لەناو شـــاری هەلێر، منیش ئەو رۆژانە ئیجازەم وەرگرتبوو لە هەولێر بووم، لەو ماوەیەدا كارگێڕی لقی2 بـــووم و بارەگامان لە هیرانی بناری ســـەفین بـــوو، منیش ئـــاگاداری ئـــەو روداوە نەبووم، بەاڵم كاك قادر حەمەشـــین هات بۆالم و پێی وتم، دیـــارە ئـــاگاداری روداوەكـــە نیت؟ وتم روداوی چی؟! وتی لیوایەك عەســـكەر بەرەو بێستانە بەڕێكەوتووە و پشكنینی گشتی لەناو شـــار لەالیـــەن پۆلیـــس و ئەمن و عەســـەكەر دەستی پێكردووە، تازووە وەرە بڕۆین. منیش بەپەلە خۆم ئامادەكرد و زۆر بە ئەســـپایی و بـــە پارێزەوە توانیمان خۆمـــان دەرباز بكەین و لەدوایـــدا ئەو گەڕایەوە بێ ئەوەی هەســـتی

پێبكرێت.كاك قـــادر پاش شـــەڕ دەســـتیپێكردنەوە، پاش تێكچوونی نێـــوان بەعس و پارتی، وەك

هەر هەڤاڵێكی تری پارتی گەیشـــتەوە شۆڕش و وەك ئەنـــدام كارگێـــڕی ل.ن هەولێر كاری پارتایەتـــی ئەنجام دەدا. دوای هەرەســـهێنانی شۆڕشـــی ئەیلول گەڕایە ناو شـــاری هەولێر و لەالیـــەن رژێمـــی عێـــراق دورخرایـــەوە بۆ پارێـــزگای دیوانییـــە و باشـــووری عێـــراق و چەند جارێك لەالیـــەن ئەمنەوە بانگ دەكرا و لێكۆڵینەوەی لەگەڵ دەكرا، پاش چەند ســـاڵێك گەڕایەوە هەولێر و بە نهێنی پەیوەندی لەگەڵ پارتـــی هەبـــوو. تا ئەوەبـــوو لەبەهاری 1991 و راپەڕینـــە مەزنەكـــەی خەڵكی كوردســـتان روویدا. لەشاری هەولێر پێشوازی لە هەڤااڵنی كـــرد، بەاڵم بەداخەوە بە هۆی نەخۆشـــییەكی كوشـــندە كـــە بەهـــۆی ئازاردانییەوە توشـــی ببـــوو،، لە 1991/5/19 دڵەگەورەكەی لە لێدان كەوت و تامی راپەڕینی بەتەواوەتی نەچێشت و گەیشـــتە كاروانی نەمران، هـــەزاران هەزار دروود لـــە گیانـــی پاكی ئـــەو مرۆڤـــە گەورە زەحمەتكێشـــە، درود لە گیانی گشت نەمرانی كـــورد و كوردســـتان ســـەروەریان بارزانـــی

نەمر.

28 ژماره 240 2014/7/19

سياسەت

هەر لۆ فشەی!!!

بـــژی كوردســـتان لـــە تـــا مـــرۆڤ شـــتی ســـەیر و عەجایـــب دەبینـــی، لەو رۆژانـــە چوومـــە بەنزینخانە تـــا بەنزین لە ســـەیارەكەم بكـــەم، دیتـــم بەنزیخانە چۆڵـــە و قســـەكەی ئاشـــتی هەورامیـــم بیركەوتەوە، كە راســـت دەرچوو، بەاڵم یـــەك قەتـــرە بەنزینیان نەدامـــێ، چونكە كۆبۆنـــم نەبـــوو، ســـەیارەكەش لـــە بێ بەنزینیان هـــەر ئەوەندە مابوو فیتپەمپی بســـوتێ. هەر لـــەو بەنزیخانەیە ئاشـــتی هەواریـــم دیـــت بەنزینی بـــە )كۆبۆن( لە ســـەیارەكەی دەكـــرد و 25 لیتریان پێدا، بەاڵم نەیانناســـیەوە، ئەگەر كرێكارەكە، كە كوردی ســـوریا بوو، بیزانیبایە ئەوە ئاشتی هەوارمییە پارەی لێوەرنەدەگرت،

بۆیـــە راســـتە لـــە كوردســـتان ئەزمەی بەنزین نییە و بەنزیخانەكان چۆڵن!!

و كوردســـتان خەڵكـــی رۆژانـــە دەوڵمەنـــدە چاوچنۆكەكان و بەرپرســـە گەندەڵـــەكان هاوكاری ســـندوقی پارەی بەخشـــین دەدەنـــە پێشـــمەرگە، ســـەیر لەوەدایـــە پێشـــمەرگەیەك كە بـــە ڤیدیۆ وێنـــەی گیرابـــوو دەیگوت: لـــەو هەموو

پارەیە بەس پسكویتمان بەر دەكەوێ!!هونەرمەندێـــك كە ســـااڵنە خەون بە دەوڵەتـــی كوردییـــەوە دەبینێ لـــە پێناو ســـەربەخۆیی واڵتـــدا هونەر پێشـــكەش دەكات، سێ مانگە كرێی خانووی نەداوە! ئێستا ئەو هونەرمەندە تەنیا خەون بەوە دەبینی كرێـــی خانوو بدات لـــە واڵتێكی

كرێچیدا!!پایتەختـــی هەولێـــر دەیانگـــوت گەشتیاری واڵتانی عەرەبی و هاوینیش وەرزی گەشتیارییە، بەاڵم ئێستا هەولێر پایتەختی گەشتیارە ئاوارەكانی عەرەبە! لەواڵتێك كە زۆرینەی كێشە و قەیران و تەقەشـــوفی ئابووریـــی لێیـــە، ســـەیر لەوەدایـــە زۆرتریـــن شـــاجوانی هەیـــە، بەرپرســـێك گوتی نازانم كێ شـــاجوانە ســـەرم لێشـــواوە، هەر رۆژێـــك یەكێك

دەڵێ من شاجوانم و هاوكاریم دەوێ!حكومەتـــی كوردســـتان مـــژدەی دایە هاواڵتیان، ئەمســـاڵ جـــەژن دەبێتە دوو جەژن، جەژنانەش هەیە ئەویش موچەی دوو مانگی بەر لەئێســـتا بەســـەر خەڵك دابەش دەكرێت. هەی تەتاو!! بە مەرجێك

خەڵك دەست بە موچەكەیانەوە بگرن و جەژن هەمووی سەرف نەكەن.

دیـــار رۆژنامەیەكـــی زۆر گرنـــگ و ســـەعات 10 شـــەو ئامادەبـــوو بۆ چاپ و راگیـــرا هەواڵێـــك لەســـەر بـــەاڵم دیزانەكەیـــان گـــۆڕی، ئەویـــش دانانـــی هەواڵكی تـــازەی گرنگ بـــوو، هەواڵەكە سیاســـی و ســـەربازی نەبـــوو، بەڵكـــو

هەواڵی )هێلی لۆڤ( بوو!!ئافرەتێـــك كـــە دوو كوڕی لـــە ریزی ئاسایشـــی كوردستان كار دەكەن، چەند كیلۆیـــەك چوكلێتی كڕیبوو، لێم پرســـی جارێ جـــەژن زۆری ماوە چوكلێتت بۆ چییە لە ئێســـتاوە؟ لـــە وەاڵمدا گوتی بۆ جەژنـــم نییە حازرم كردیە ئەگەر داعش

هات بەسەریان دابەش بكەم!!قەیرانی دارایی هەرێم كاری لە هەموو بازاڕ كـــردووە، تەنیا بازاڕی )شـــەوانی سوور( نەبێ، یەكێ لەوانەی لەو بوارەدا چاالكـــە دەڵێ تا ئەزمـــە و قەیران هەبێ بازاڕی شەوانی سوور گەرمترە، چونكە ئێمەی كورد لە كاتـــی قەیران و بەتاڵیدا تەنیـــا بیر لە یـــەك شـــت دەكەینەوە كە

)سێكسە(!! لە هیـــچ واڵتێك بـــە قەد كوردســـتان گوێـــت لـــە درۆ نابێ، بـــەو رەمەزانەش رۆژانـــە هـــەر بـــۆ فشـــە مـــرۆڤ گوێی لـــە ســـەدان درۆ دەبـــێ، هەر لـــە درۆی خەڵـــك و بـــازرگان و سیاســـەتمەدار و بەرپرســـەكان تا دەگاتە درۆی رۆژانەی

كەناڵەكانی راگەیاندن.

پشتیوان عەبدوڵاڵ

ژماره 240 2014/7/19 29

نــــاوخــــــــــۆ

پێكهێنانی حكومەتی خۆجێیی سلێمانی چەندی تری پێدەچێت؟

30 ژماره 240 2014/7/19

قەیرانی دوو لە هەرە ئاڵۆزترین وەزارەتەكان )دارایی و پێشمەرگە( دوای هاتنی وەزیرەكانی ئۆپۆزسیۆنیش هەر بەردەوامە

ناوخۆ

پێشەوا محەمەد

ســـەرەتای كابینەی هەشـــت، هاوكات بوو لەگـــەڵ هەنـــدێ كێشـــەی ناوخۆییـــدا، وەك كێشـــەوی ســـوتەمەنی و نەمان و دواكەوتنی

مووچـــە. خەڵكـــی دەڵێـــن، ئۆپۆزســـیۆن هاتە حكومەتەوە و نەك بارودۆخەكە باش نەبوو، بەڵكـــو خراپتر بـــوو، بارودۆخەكـــە بەمجۆرە بەردەوام دەبێت، یان چارەسەری بۆ دەكرێت، ئایا ئۆپۆزســـیۆن دەتوانێت چارەســـەری ئەم

قەیرانە بكات؟ســـەركۆ جەاللـــی تەمـــەن 35 ســـاڵ، كـــە شـــۆفێری كاتـــدا لەهەمـــان و فەرمانبـــەرە تاكسیشـــە، روونی كردەوە، ئەو وایزانیوە كە ئۆپۆزسیۆن هاتە حكومەتەوە هیچ كێشەیەك

ئۆپۆزسیۆنیش هاتە ناو حكومەت بەاڵم قەیرانەكان هەر بەردەوامن

پەرلەمانتارێك: وەزیری نوێی دارایی تەنها دەتوانێت درێژە بەكاری پێشووی ئەو وەزارەتە لەرابردوودا بدات

ژماره 240 2014/7/19 31

ناوخۆ

داراییـــان وەزیـــری و لەحكومەتـــدان بەدەستەوەیە، پەرلەمانتارەكی یەكگرتوو گوتی "ئەگەر داهاتی ناوخۆ بەشێوەیەكی گونجاو و شەفاف بەكاربهێنین و مامەڵەكردنمان لەگەڵ سامانە سروشتییەكاندا بەشێوەیەكی زانستی بێت، ئەوا بەو ســـەروەت و سامانە قەیرانەكە

چارەسەر دەكەین."جەودەت ئاشكراشـــی كـــرد، وەكو لیژنەی دارایـــی و ئابـــووری پەرلەمـــان، تازەتریـــن سیستەمی داراییان داناوە، كە لەگەڵ سروشتی هەرێمـــدا بگونجێت و بەهێزترین سیســـتەمی چاودێریش پەیڕەو دەكەن، بەمەش پێشـــبینی كرد لەكۆتایی ئەمساڵدا ئەو كێشانە چارەسەر

ببن و دۆخی ئابووریی سەقامگیرتر بێت.ســـامانە وەزارەتـــی پالنـــی بەپێـــی بێـــت، هەرێـــم حكومەتـــی سروشـــتییەكانی لەكۆتایی ئەمســـاڵدا فرۆشـــتی نەوتی هەرێم دەگاتـــە )400 _ 500( هەزار بەرمیلی رۆژانە و لەناوەڕاســـتی ســـاڵی 2015شـــدا دەگاتـــە ملیۆنێـــك بەرمیل، كـــە داهاتەكـــەی 38 ملیار

دۆالر دەبێت.هـــاوكات ئـــاواز جەنگی، ئەندامـــی لیژنەی دارایی و ئابو وری لەسەر فراكسیۆنی یەكێتیی لەوەكـــرد، باســـی كوردســـتان، نیشـــتمانیی بەحكومەتـــی پەیوەنـــدی دارایـــی كێشـــەی ناوەندییـــەوە هەیە و وەزارەتی دارایی هەرێم ئێســـتا ناتوانێت چارەســـەری بـــكات، ئەوەی بەوەزارەتـــی دارایی دەكرێت تەنها درێژەدانە لەكابینەكانـــی دارایـــی وەزارەتـــی بـــەكاری

پێشوودا."هەواڵنـــەی ئـــەو دا، بـــەوەش ئامـــاژەی حكومەتـــی هەوڵـــی دەدرێـــن، لەداهاتـــوودا هەرێمـــن و وەزارەتـــی دارایـــی و ئابـــووری ناتوانێـــت هیـــچ شـــتێك بخاتـــە ســـەر دۆخی

هاواڵتیان بەئاڕاستەی باشكردنی ژیانیان.ئەندامـــی شـــەعبان، دڵشـــاد هـــاوكات پەرلەمانی كوردســـتان لەفراكســـیۆنی زەرد، باســـی لەوەكرد، كێشـــە داراییەكانـــی هەرێم لەحكومەتی ناوەندییەوە سەرچاوەیان گرتووە و دەبێت لەوێوە چارەســـەر ببێت، گەشـــبینی بـــەوەی لەچەنـــد مانگـــی خۆشـــی پێشـــاندا داهاتـــوودا بەتـــەواوی ئەو قەیرانـــە داراییەی لەهەرێمـــدا هەیە و بەتەواوی بەســـەر ژیانی فەرمانبـــەران و پڕۆژەكانەوە رەنگیداوەتەوە ، چارەســـەر ببێت. ئەو گوتـــی "ئەمە پەیوەندی بـــەو كـــەس و الیەنـــەوە نییە، كـــە وەزارەتی دارایی و ئابـــووری وەردەگرێت، بەڵكو ئەوە

كاری تەواوی كابینەی هەشتەمە".وەزیـــری ئابووریناســـێكیش، بەبـــڕوای دارایـــی هاتۆتـــە ســـەر قاســـەیەكی بەتـــاڵ و

شـــتێكی ئەوتـــۆی لەبارەی چارەســـەركردنی قەیرانەكەوە بۆ ناكرێت.

د.ســـیروان رەشید، ماســـتەر لە ئابووریدا و مامۆســـتای زانكـــۆی ســـلێمانی، ئامـــاژەی بـــەوە دا، وەزیری دارایی نوێ هاتۆتە ســـەر قاسەیەكی خاڵی، بۆیە بەكاری هەموو الیەكی زانـــی هـــەوڵ بـــۆ چارەســـەری ئـــەو قەیرانە

داراییە بدرێت.ئەو ئابووریناســـە دەڵێت، پێویســـتە دوای فرۆشـــتنی نەوت، كار بەیاســـای ژمـــارە )5(كوردســـتان پەرلەمانـــی 3013ی ســـاڵی ی بكرێـــت، كـــە مافـــە داراییەكانی كوردســـتانی

دیاریكردووە. لەبارەی جیاوازی كابینەی ڕابردوو لەگەڵ كابینەی نوێ و بەتایبەت وەزارەتی دارایی و ئابووریی، لەرووی كاركردن بۆ چارەسەری ئامـــاژەی داراییەكانیشـــەوە، قەیرانـــە بەوەكرد، تەنیـــا جیاوازییەكە ئەوەیە پێشـــتر لەئۆپۆزســـیۆندا بوون و ئێستا هاتوونەتە ناو حكومەت و بەهەموو الیەك هەوڵ دەدەن ئەو

دۆخە بەرەو چارەسەر بەرن. هەر لەو بارەیەشـــەوە، عەلی حەمەســـاڵح، ئەندامی لیژنەی دارایی و ئابووری پەرلەمانی كوردستان، لەفراكســـیۆنی گۆڕان، بە سڤیلی گوت "چارەســـەربوون یان نەبوونی قەیرانی دارایی تەنیا پەیوەندی بەوەزارەتی داراییەوە نییـــە، ئەمـــە پرســـێكە هەموو حكومـــەت لێی بەرپرســـە، چونكـــە پەیوەســـتە بەدابینكردنی

داهاتەوە."تـــر پەرلەمانتارانـــی شـــێوەی بەهەمـــان گـــۆڕان، فراكســـیۆنی پەرلەمانتـــارەی ئـــەم كـــە وەزارەتی دارایـــی بـــەر بزووتنەوەكیان كەوتـــووە، پێشـــبینی كـــرد تاچەنـــد مانگێكی تـــر ئـــەو قەیرانـــە، كـــە خـــۆی لەدواكەوتنـــی مووچـــەی فەرمانبەران و راگرتنی پڕۆژەكان و جموجۆڵی بـــازاڕدا دەبینێتـــەوە، بەردەوام بێـــت و دەڵێت "دواتر ئەگەر رێككەوتن لەگەڵ بەغدادا نەكرا، بەپێی ئەو بەرنامەیەی دانراوە بـــۆ فرۆشـــتنی نـــەوت، بەداهاتاكـــەی كێشـــە

داراییەكە چارەسەر دەبێت".ئەو پەرلەمانتارە جەختی لەوەش كردەوە، پێویســـتە وەزیـــری دارایی شـــەفافانە مامەڵە لەگەڵ داهات و بودجەی هەرێمی كوردستاندا

بكات.قەیرانە داراییەكەی هەرێم، دوای تێكچوونی ناكۆكییەكانیـــان و هەرێـــم پەیوەندییەكانـــی لەســـەر نـــەوت و رەوانەنەكردنـــی بودجـــەی هەرێـــم لەالیەن بەغداوە، روویدا. پێشـــبینیش دەكرێـــت تا كۆتایی ئەمســـاڵ ئـــەو قەرایرانە

بەردەوام بن.

نامێنێـــت، بەاڵم ئێســـتا نائومێد بووە و دەڵێت "نـــەك هاتنـــی ئۆپۆزســـیۆن بارودۆخەكـــەی باشـــتر نەكرد، بەڵكو خراپتر بوو." ئەو گوتی "ئۆپۆزسیۆن ئێمەی بەوە گۆشكرد، كە ئەگەر چوونە حكومەتەوە و كاری باشـــیان پێنەكرا دەكشێنەوە، بەاڵم ئەوەتا دەبینین قەیرانەكان هەر زۆرتر دەبن و ئۆپۆزســـیۆنیش شـــوێنی

خۆیان باشتر بەهێز دەكەن."پەرلەمانتـــاری جـــەودەت، شـــێركۆ یەكگرتووی ئیسالمی لەپەرلەمانی كوردستان، كە پێشتر ئۆپۆزســـیۆن بوون، ئاماژەی بەوە دا، "لەقەیرانێكـــی دارایـــی راســـتەقینە دایـــن و بـــەرەورووی ســـاڵێكی ســـەخت دەبینەوە، هۆكارەكەشـــی بـــۆ ئـــەو دۆخـــە ئابووریی و سیاســـییە گەڕانـــدەوە، كـــە لەدەوروبـــەر و

ناوخۆماندا دروست بووە."چارەســـەرییەكانی بەهەوڵـــی ســـەبارەت ئەم بارودۆخەش، بەتایبەت كە ئۆپۆزســـیۆن

32 ژماره 240 2014/7/19

پێكهێنانی حكومەتی خۆجێیی سلێمانی چەندی تری پێدەچێت؟

یەكگرتوو و كۆمەڵ بۆ یەكێتی و گۆڕان: شەرم بتانگرێت

هێشتا گۆڕان و یەكێتی پێداگرن لەسەر ئەوەی پارێزگار لەخۆیان بێت

یەكێتی باكی بەدواكەوتنی پێكهێنانی حكومەتی خۆجێیی سلێمانی نیە، كە ئێستا پارێزگار لەخۆیەتی

ناوخۆ

ژماره 240 2014/7/19 33

یەكگرتوو گوتی "ئێمە سوورین لەسەر ئەوەی پشــــتی هیچ الیەنێك ناگرین، بۆچی واز لەئێمە ناهێنن خۆیان 11 كورســــی و 12 كورســــییان هەیــــە، هاتون پەنا دەبەنەبەر ئێمە، سروشــــتی ئێمەش وانییە كە الیەك ســــەربخەین بەســــەر الیەكــــدا، ئەگــــەر هەردووال رێكبكەون لەســــەر پۆســــتی ســــەرۆكی ئەنجومــــەن و پارێــــزگار،

ئێمەش دەنگیان پێدەدەین". ئەنجومەنــــی پارێــــزگای ســــلێمانی لە 23ی 8ی لــــە و كۆبوویــــەوە یەكــــەم حوزەیــــران تەممووز دووەم كۆبونــــەوەی ئەنجامدا، بەاڵم بەهــــۆی رێكنەكەوتنــــی الیەنەكان پۆســــتەكان ئــــاب بــــۆ 4ی دانیشــــتنەكە دابەشــــنەكران و

دواخرا.بــــۆ ئاســــۆیەك لەبەرئــــەوەی هــــاوكات رێككەوتنــــی نێوان یەكێتی و گۆڕان نابیندرێت، بۆیە یەكگرتوو و كۆمەڵی ئیسالمی پڕۆژەیەك دەدەنــــە یەكێتــــی و گــــۆڕان و داوای بەپەلــــە ڕێككەوتنیــــان لێدەكەن و راشــــیدەگەیەنن، چی تــــر ناكرێت پێكهێنانــــی ئەنجومەنــــی خۆجێیی

سلێمانی دوابكەوێت.فراكســــیۆنێكی كــــە كۆمــــەڵ و یەكگرتــــو هاوبەشــــیان لەئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی پێكهێناوە و خاوەنی چوار كورسین، دەیانەوێت لەرێگــــەی پڕۆژەیەكــــەوە یەكێتــــی و گــــۆڕان لەســــلێمانی رازیبكەن، بۆ ئەوەش ئەم هەفتەیە

پڕۆژەكەیان بۆ یەكێتی و گۆڕان دەنێرن.ئــــارام قــــادر، ئەندامــــی مەكتەبی سیاســــیی دا، بــــەوە ئامــــاژەی ئیســــالمی، كۆمەڵــــی پڕۆژەكەیان بریتییە لەهەوڵە بەردەوامەكانیان یەكالییبوونــــەوەی زووتــــر هەرچــــی بــــۆ

پۆستەكانی سلێمانی.لەپڕۆژەكەیانــــدا ئایــــا بــــەوەی ســــەبارەت ئەوەیــــان گوتــــووە كە پشــــتگیری كــــێ دەكەن بــــۆ وەرگرتنی پۆســــتی پارێزگار قــــادر گوتی "ئەوەمان گوتووە ئێمە پشتگیریی حكومەتێكی خۆجێی هاوبەش و خزمەتگوزار دەكەین، نەك

الیەنێكی دیاریكراو".یەكێتی نیشــــتیمانی كە خاوەنی 11 كورسیە و پێویســــتی بە 5 كورســــی تر هەیە بۆ ئەوەی پارێــــزگار دیاری بكات، بەاڵم تائێســــتا ئەویش نەیتوانیــــوە ئــــەو 5 كورســــیە مســــۆگەر بكات و پێویســــتی بەپشــــتوانی یەكگرتــــوو كۆمــــەڵ هەیــــە، بزووتنــــەوەی گۆڕانیــــش كــــە خاوەنی 12 كورســــیە، پێویســــتی بەیەكگرتــــوو كۆمەڵ نییە و تەنها ســــێ كورســــیەكەی پارتی و دوو كورسیەكەی هاوپەیمانی و كۆتاكان پشیتوانی بكەن، دەتوانێت پارێــــزگار دیاری بكات، بەاڵم گۆڕانیش نەیتوایوە پشــــتیوانی ئەو سێ الیەنە

بەدەستبێنێت.

پێدەچێــــت پێكهێنانــــی حكومەتــــی خۆجێیی پارێــــزگای ســــلێمانی ماوەیەكــــی زۆرتری پێ بچێت، الیەنــــەكان، بەتایبەت یەكێتی و گۆڕان، دوای چەندیــــن كۆبوونــــەوە، لێكنزیكبوونــــەوە لەنێوانیاندا رووینەداوە، هەریەكە لەیەكگرتوو و كۆمەڵــــی ئیســــالمیش بــــۆ ئــــەو مەبەســــتە پڕۆژەیەكیــــان هەیــــە و دەڵێــــن، جێیی خۆیەتی

یەكێتی و گۆڕان شەرم بیانگرێت.بــــەر لەهەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێــــم، چاودێرانــــی سیاســــیی پێشــــبینی ئەم بارودۆخەیــــان كردبــــوو، دەیانوت دیســــانەوە و ملمالنێــــكان چەقــــی دەبێتــــەوە ســــلێمانی خەڵكەكەشــــی زەرەرمەنــــد دەبن، بــــەاڵم ئاخۆ الیەنــــە سیاســــییەكانی ســــلێمانی، بەتایبەتیش یەكێتــــی و گۆڕان بەنیــــازی چین و دەیانەوێت

رێكبكەون؟ئەندامێكــــی وەفدی دانوســــتانكاری یەكێتی، ئەوەی بەسڤیل راگەیاند، یەكێتی مەبەستییەتی

چــــوار ســــاڵی داهاتــــوو پارێزگار لــــەوان بێت، هەمــــان گۆڕانیــــش بزووتنــــەوەی هــــاوكات

بۆچوونی هەیە.ســــەعدی ئەحمــــەد پیــــرە، ئەندامــــی وەفدی بــــەوەدا، ئامــــاژەی یەكێتــــی، دانوســــتانكاری یەكێتی ســــوورە لەســــەر ئەوەی چوار ســــاڵی ســــلێمانی پارێــــزگاری پۆســــتی داهاتــــوو وەربگرێــــت. ئــــەو گوتــــی "لەدانوســــتانەكانمان لەگــــەڵ گۆڕانــــدا پێداگریمان كردووە لەســــەر ئــــەو شــــێوازە كــــە پارێــــزگار لەیەكێتــــی بێت". جەختی لەوەش كردەوە، لەدانیشــــتنەكاندا هیچ جۆرە گۆڕانكارییەك رووینەداوە بەئاڕاستەی

لێكنزیكبوونەوە و رێككەوتن لەگەڵ گۆڕاندا.محەمــــەد، دەربــــاز تریشــــەوە، لەالیەكــــی پەرلەمانتــــاری گــــۆڕان لەپەرلەمانــــی عێــــراق، تەئكیــــدی لەوە كــــردەوە، پۆســــتی پارێزگاری سلێمانی ئیستیحقاقی هەڵبژاردنی بزووتنەوەی گۆڕانە و سوریشن لەسەر وەرگرتنی. دەرباز گوتــــی "دەبێــــت یەكێتــــی واقیعەكــــە ببینێــــت و دانــــی پێدابنێــــت، چونكە بزووتنــــەوەی گۆڕان دەبێــــت و زیاتــــرە لەیەكێتــــی كورســــییەكی پارێــــزگاری ســــلێمانی لەبزووتنــــەوەی گۆڕان

بێت".ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای ســــلێمانی، بەجۆرێــــك بــــوو كــــە گــــۆڕان 12 كورســــی و یەكێتی 11 كورســــی بەدەستهێنا، بەو جۆرەش هیــــچ كامێكیــــان ناتوانن بەتەنها ئیــــدارەی ناوخۆیــــی پارێــــزگای ســــلێمانی بۆ خۆیان پێكبهێنــــن، لەكاتێكدا، پارتــــی لەهەولێر و دهــــۆك ئەنجومەنــــە خۆجێییەكانــــی بەتەنها

پێكهێناوە.فراكســــیۆنی ســــەرۆكی خۆشــــییەوە، الی هاوبەشــــی كۆمەڵ و یەكگرتــــوو لەئەنجومەنی پارێــــزگای ســــلێمانی دەڵێــــت "بەڵكــــو شــــەوی قــــەدر دڵــــی یەكێتی و گــــۆڕان نــــەرم بكات بۆ و ســــلێمانی" پۆســــتەكانی یەكالكردنــــەوەی

داواشیان لێدەكات شەرم بیان گرێت.مەهــــدی مەحمود، ســــەرۆكی فراكســــیۆنی هاوبەشــــی كۆمەڵ و یەكگرتوو بۆ ئەنجومەنی لەوەكــــرد، باســــی ســــلێمانی، پارێــــزگای گفتوگــــۆكان بۆ پێكهێنانــــی حكومەتی خۆجێی ســــلێمانی وەك خۆیەتــــی و یەكێتــــی و گۆڕان سورن لەســــەر وەرگرتنی پۆستی پارێزگاری ســــلێمانی. مەهدی مەحمود گوتیشــــی "تەمەننا دەكەیــــن تادوای جــــەژن، بەڵكو شــــەوی قەدر دڵــــی ئــــەم دوو الیەنە نەرم بــــكات و، ئەوەندە شەرم بیانگرێ، چیتر ئەم پڕۆسەیە دوانەخەن

و پۆستەكان یەكالبكەنەوە".سەبارەت بە هەڵوێستیشــــیان لەو نێوانەدا، ســــەرۆكی فراكســــیۆنی هاوبــــەش و كۆمەڵ و

پێشەوا محەمەد

ناوخۆ

34 ژماره 240 2014/7/19

ناوخۆ

لێشاوی پەنابەرانی عەرەب گەیشتە شاری سۆران

ناوچـــە دواییـــەی ئـــەم ئاڵۆزییەكانـــی سوننەنشـــیەنەكانی عێـــراق ســـەدان هـــەزار خێزانی نیشـــتەجێی ئەو ناوچانەیان ئاوارەی شـــارەكانی هەرێمی كوردســـتان كـــردووە. شـــار زۆربـــەی وەك ســـۆرانیش قـــەزای و شـــارۆچكەكانی دیكـــەی هەرێـــم پشـــكی خـــۆی لەلێشـــاوی پەنابـــەران بەركەوتووە. بەپێـــی ئامارەكانیش تائێســـتا زیاتر لە 150 خێزانـــی عەرەب ئاوارەی ئەو شـــارە بوون. بەڕێوەبەری نوســـینگەی كۆچ و كۆچبەرانی ســـۆرانیش بوونـــی ئـــەو پەنابەرانـــە لەنـــاو

شارەكان بەمەترسی دەزانێت.ئەبـــو عـــەال، پێشـــتر نیشـــتەجێی قـــەزای كەركـــوك بەپارێـــزگای ســـەر حەویجـــەی بووە، دوای كۆنتڕۆڵكردنـــی قەزاكە لەالیەن گروپـــە چەكدارەكانـــەوە ئـــاوارەی هەرێمی كوردستان بووە و لەسۆران گیرساوەتەوە. ئـــەو وەك خـــۆی باســـی دەكات هەرگیـــز بەخەیاڵیدا نەهاتووە هەرێمی كورســـتان بەو شـــێوە گەرم و گـــوڕە پێشـــوازییان لێبكات، چونكـــە وەك خـــۆی دەڵێ "هەندێـــك الیەنی عەرەبـــی الی خۆمـــان، هەمیشـــە كوردیـــان بەدڕنـــدە ناودەبرد، كەچی ئێســـتا دەركەوت كێ دڕەنـــدە و بێویژدانە، بێگومان ئەوان كە دووبەرەكـــی لەنێوان گەلی عێراق دروســـت دەكـــەن نەك كورد. بەڵكو كورد ســـەلماندی كـــە ئاســـتی مرۆڤایەتی چەند بـــەرزە و دڵی چەنـــد فراوانـــە". ئـــەو پەنابـــەرە هیواخوازە بەشـــێوەیەكی یەكجاریی لەهەرێم بمێنێتەوە، دەشـــڵێ كە هیچ هیوایەكـــی بەناوچە عەرەب

نشینەكان نەماوە.

ســـوهەیبە، ئافرەتێكـــی عەرەبە و پێشـــتر نیشـــتەجێی شـــاری موســـڵ بـــووە، ئێســـتا پێیوایـــە نیشـــتەجێیە، ســـۆران لەشـــاری گرووپە چەكدارەكان بەهۆی نادادپەروەرییە رووبەڕووی بەغدا دەبنەوە، خەڵكی مافخوراو و چەوســـاوە دژی بەغـــدا هاتوونەتە دەنگ، ئـــەو بارودۆخـــەش رێگەخۆشـــكەر بووە بۆ گروپە تیرۆریســـتییەكان تاكو كردەوەكانیان

ئەنجامبدەن.ئـــەو لەبـــارەی ژیانـــی پەنابەرییـــەوە بـــۆ ســـڤیل گوتی "خـــودا خێری خەڵكی ســـۆران بنوســـێت كـــە بـــەم شـــێوەیە پێشـــوازییان لێكردین، ئێســـتاش یەكێك لەناسیاوەكانمان لەماڵەكەی خۆی شـــوێنی بۆ كرووینەتەوە و لەماڵی ئـــەوان دەژین، هیوادارین بارودۆخی شـــارەكەمان ئارام ببێتەوە و بگەڕێینەوە بۆ

موسڵ".لەنـــاو خێزانـــە عەرەبانـــەی وەك پەنابەر كـــردووە، ســـۆران لەقـــەزای روویـــان خەڵكی شـــیعە مەزهەب و ســـوننە مەزهەب ئـــەم ئامادەكردنـــی لەكاتـــی بەدیدەكرێـــن، راپۆرتەشـــدا چاومان بەدوو كەســـی شـــیعە مەزهـــەب كـــەوت، كـــە لەبـــەردەم یەكێـــك لەنوسینگەكانی خانووبەرە بەدوای خانووی كرێدا دەگەڕان. ئەوان وەك خۆیان باسیانكرد سااڵنە لەوەرزی هاویندا بۆ گەشتكردن روو لەسۆران دەكەن و لەئێستاشدا شارەزاییەكی

باشیان پەیداكردووە.یەكێك لەو دوو كەســـە كـــە بەناوی عەلی خۆی بەســـڤیل ناســـاند، لێمانپرســـی بۆچی رووت لەشـــارە شیعەنشـــینەكان نەكردووە، گوتـــی "مـــەرج نییە هەرچی شـــیعە مەزهەب بێت بەم سیاسەتەی حكومەتی عێراق رازی

بێت، راســـتە حكومەت و ســـەرۆك وەزیران و پۆســـتە بااڵكان لەدەست شیعەكان بوونە، بەاڵم كوتلەی شـــیعەش هەن كە ناڕازین لەم

دەسەاڵتە، بەهۆی پەراوێزخستنیان".عەلـــی هیـــوادار بـــوو هەمـــوو الیەنەكان لەپێكهێنانـــی حكومەتـــی نوێی عێـــراق كۆك بـــن و هەرچـــی زووە رێكەوتنێـــك هەبێت و مافی ســـەرجەم الیەن و تاكەكان دەستەبەر بكرێت، هەروەك هیواشـــی خواســـت سوود لەئەزموونی حكومەتی هەرێمی كوردســـتان

وەربگیرێت.و كـــۆچ نوســـینگەی بەڕێوەبـــەری كۆچبەرانی ســـۆران )عەباس ئەمیر( جەخت لـــەوە دەكاتـــەوە، كە ژمـــارەی ئـــەو خێزانە عەرەبانـــەی دوای تێكچوونـــی بارودۆخـــی چەنـــد ناوچەیەكی عێراق روویـــان لەقەزاكە كردووە و ناوەكانیان لەنوسینگەكەی ئەوان تۆماركـــراون، دەگاتە زیاتر لـــە 150 خێزان. گوتیشـــی "بەپێـــی زانیارییەكانمـــان، خێزانی زیاتری عەرەب روویان كردۆتە دەڤەرەكەی ئێمە، بەاڵم ناویـــان الی ئێمە تۆمارنەكراوە،

محەمەد هەسانی

"باڵوبوونەوەی ئاوارە عەرەبەكان بەناو شارەكاندا بەم پەرتوباڵوییە جێگای مەترسییە"

ژماره 240 2014/7/19 35

زۆر لە ئاوارە عەرەبەكان دوای جێگیربوون و بەڕێوەچوونی گوزەرانیان، بڕیاری نەگەڕانەوە بۆ ناوچەكانی خۆیان دەدەن

"كرێی خانوو بۆ دوو هێندە بەرزبۆتەوە و هەرگیز پێشووتر وا

گران نەبووە"

ناوخۆ

ئەگەرچی بەشێوەیەكی فەرمی لێكۆڵینەوەمان نەكـــردووە، بـــەاڵم دەگوترێـــت لەنـــاو ئـــەو پەنابەرانـــەی روویان لەســـۆران كـــردووە، سوننە و شیعە و ئاین و ئاینزای جۆراوجۆر

هەن، بەردەوامیش هی زیاتر دێن".بەوتەی ناوبـــراو هەوڵدراوە بۆ وەرگرتن و تۆماركردنـــی ناوی هەر خێزانێكی عەرەب لەنوسینگەكەیان كەســـێكی خەڵكی ناوچەكە دەســـتەبەریان بكات بـــۆ ئـــەوەی بتوانرێت لەكاتی پێویســـتدا ببرێنە بەردەم دامودەزگا پەیوەندیدارەكان، هەروەها دەڵێت "بەشـــێك لـــەو پەنابەرە عەرەبانەی لەســـۆرانن لەماڵی ناســـیاو و دۆســـتانیان نیشـــتەجێ بوونـــە، هەندێكیشیان دەوڵەمەندن و خانوویان بەكرێ

گرتووە، ئەوانی دیكەش پەرتوباڵون".خێزانـــە ئـــەو باڵوبوونـــەوەی ناوبـــراو عەرەبانە لەناو ماڵەكان بەمەترسی دەزانێت و پێی باشـــە لەكەمپەكاندا نیشتەجێ بكرێن، ئەو دەڵێ "نابێت هەركەسە و بەویستی خۆی لەشـــار و شـــارۆچكەیەك نیشـــتەجێ بێـــت، نەوەك كەســـێك هەل بقۆزێتـــەوە و كارێكی

مەترســـیدار ئەنجامبـــدات. هەروەهـــا ئەگەر كۆمـــەك و هـــاوكاری هەبێـــت لەكەمپەكاندا بەئاســـانتر پێیـــان دەگات. بۆ نموونە ئێســـتا خەریكیـــن نـــاوی فەرمانبەرانـــی حكومەتـــی ناوەنـــدی بدۆزینـــەوە بۆ ئـــەوەی كاریان بۆ بكرێت، تـــا حكومەتی عێـــراق مووچەكانیان

پێبدات". ئەم قسانە لەكاتێكدان، كە بەوتەی بەشێك لەرۆژنامەنوســـان و هاواڵتیـــان چوونی ئەو ژمارە زۆرەی پەنابەران بۆ سۆران كاریگەری بەرچـــاوی هەبـــووە لەبەرزبوونەوەی كرێی

خانوو لەقەزاكەدا.رۆژنامەنـــووس، یوســـف، بەختیـــار بەپێویستی دەزانێت ئەو پەنابەرانە رێكبخرێن تـــا ئەوكاتەی رەوشـــی ناوچەكانیـــان ئارام دەبێتەوە و دەگەڕێنـــەوە. ئەو دەڵێ "رۆژانە هاواڵتیانی ناوەڕاســـت و باشـــووری عێراق روو لەهەرێمی كوردســـتان دەكەن، ئەمەش كاریگـــەری لەســـەر بەرزبوونـــەوەی كرێی خانـــوو لەناوچەكـــەدا هەبـــووە. بـــۆ نموونە لەشارۆچكەی خەلیفان كرێی خانوو بۆ دوو

هێندەی پێشوو بەرزبووەتەوە، رۆژ لەدوای رۆژیـــش بەرزتـــر دەبێتەوە، هیـــچ كاتێكیش

وەك ئێستا نەبووە".بەپێـــی زانیارییەكانی ئەو رۆژنامەنوســـە لەهەندێـــك ناوچەی ســـۆران و دەوروبەری كرێی خانـــووە گەیشـــتووەتە زیاتر لەهەزار دۆالری ئەمریكی، فشارێكی زۆریش كەوتۆتە سەر سەنتەری شـــارەكان و خانوویان تێدا دەستناكەوێت، بەشێكی زۆری ئەو خانەوادە عەرەبانە خانوویـــان لەگوندەكان بەنرخێكی

بەرز بەكرێ گرتووە.

36 ژماره 240 2014/7/19

ناوخۆ

جۆرێـــك بۆنەیـــەك هـــەر بـــۆ خەڵكـــی رەمەزانـــی لەگـــەڵ دەكـــەن، لەئامادەكاریـــی ئەمســـاڵیش، جیـــاواز لەســـااڵنی پێشـــوو، جگە لەبردنـــی خـــواردن بـــۆ مزگـــەوت و كـــۆڕ و كۆبوونـــەكان، چەندیـــن ماڵ لەشـــاری هەولێر گڵۆپـــی رەنگاوڕەنگ لەشـــێوەی نیـــوە مانگ و ئەستێرەیان بەدیواری ماڵەكانیانەوە هەڵواسیوە. هەندێـــك ئەمە بەكەلتوورێكـــی ئاینی و كوردی دەزانن، هەندێكیش پێیانوایە الســـاییكردنەوەی بۆنەی سەری ساڵی مەسیحیەكان و شەوانەی رەمەزانی عەرەب و میسریەكانە. مامۆستایەكی ئاینیش پێیوایە پەرستش لەدڵەوەیە، ئەو گڵۆپانە

زیانیان هەیە و كارەبا زیاتر خەرج دەكەن!ســـااڵنە لەگـــەڵ هاتنەوەی مانگـــی رەمەزان، تـــازە دەردەكـــەون. دوو دیـــاردە و مۆدیلـــی رەمـــەزان هاتنـــی لەگـــەڵ لەمەوبـــەر ســـاڵ دشداشـــەی عەرەبی بووە مۆدێـــل و خەڵكێكی هامۆشـــیان و دەگـــەڕان بەدشداشـــەوە زۆر لەبەرەكانیـــش لەدشداشـــە یەكێـــك دەكـــرد. دەیگوت "هەســـتدەكەم بەم جلـــەوە نورانیتر و ئیماندارتـــرم"!! هـــەر بۆ قۆشـــمەش یەكێكی تر دەیگـــوت "گەر رەمەزان ســـێ مانگی تر درێژە

بكێشێت، هەولێر دەبێتە كوێت"!!لەرەمەزانی ســـاڵی پاریشدا ئەویش پۆشینی جلی هینـــدی الی هەندێك كـــەس ببوە مۆدیل،

لەخوارەوە بێجامەیەكی ســـپی و لەسەرەوەش بەرگێكی هاوشێوەی )كۆستەم(یان لەبەردەكرد، وەك عەزیەیەكـــی كورتـــی ئافرەتـــان تا ســـەر چۆكی ئەو كەسانە دەهات، بەاڵم هەر بەرەنگی ســـپی. هەرچـــی ئەمســـاڵە لەگـــەڵ دەركەوتنی رەمەزاندا، خەڵكێـــك ماڵەكانی خۆیان بەگڵۆپی زەرد و ســـووری شـــێوە ئەســـتێرە و مانـــگ

رازاندۆتەوە.گەڕەكـــی دانیشـــتووی ســـلێمانی، ســـدیق منارەی شـــاری هەولێـــرە، باس لـــەوەدەكات، دراوســـێیەكی عەرەبیـــان دیـــواری ســـەربانی ماڵەكەیـــان رازاندۆتـــەوە، بـــەاڵم ئـــەو لەگـــەڵ ئـــەوە دانییە چونكە پێیوایـــە "دەبێت لەو مانگە دڵـــت بەتاعەت و عیبـــادەت بڕازێینیـــەوە نەك دیوار. ئەمەش الســـاییكردنەوەیە، باشـــتر وایە لەپێشـــوازی رەمەزاندا واز لەالساییكردنەوە و دینداریی شكلی بێنین، بەڵكو بڕواداری لەدڵەوە

بكەین و هەڵسوكەوتەكانمان بگۆڕین".رەنج حەكیم لەبەردەم ماڵەكەی خۆی چەند گلۆپێكـــی رەنگینـــی هەڵواســـیوە، بـــەرای ئـــەو دەبێت هەموو موسڵمانێك هەم لەناخەوە، هەم لەرواڵەتـــەوە خۆی بۆ ئەو مانگە ئامادەكردبێ. گوتیشی "ئەم رازاندنەوە، زیاتر هانی ناخەكان ئـــەو بەبوونـــی هەســـت وادەكات و دەدات مانگە بكەیت، نەك بەســـڕەی تورشـــی و تكەی ســـەری كۆاڵنەكان هەســـت بەهاتنی رەمەزان بكەیـــت". رەنـــج دان بـــەوەدا دەنێت، كـــە ئەمە

الســـاییكردنەوەیە، بەاڵم دەشـــڵێت "زۆرشـــت ئەمـــەش بـــا وەردەگریـــن، لەدەوروبـــەرەوە وەرگریـــن، كارێكـــی ئایینیـــەوە و جوانـــە، بـــا

بیكەینە كەلتوور".بـــەرای مزەفەر ئازاد، ئـــەم كارەی دەكرێت "الساییكردنەوەی خەڵكی عەنكاوەیە، لەجەژنی ســـەری ســـاڵدا، چونكە زۆرجار گلەیی دەكەن بۆچی حكومەت دار و دیواری شـــار لەسەری ســـاڵ دەڕازێنتەوە و لەجەژنەكانی ئیسالمیش وەك دەكـــرێ ئێســـتاش ئـــەوەی وانـــاكات، پەرچەكردارە، نەك هەڵقواڵوی ئاین بێت، بۆیە

ئەم كارەم پێباش نییە". مەال زانا گردەسۆری، پێشنوێژ و گوتارخوێنی مزگەوتی ئەلرەوزە لەشاری هەولێر، ئەم كارە بەدروست نازانێت و دەڵێت "بەحوكمی ئەوەی كارەبا كەمە و فشـــاری لەســـەرە، حەقوایە ئەم كارانە بەكارەبا نەكرێت، چونكە رەنگە خەڵكێكی تـــر بـــێ كارەبا بن ئـــەو كەســـانە گوناهباریش بـــن". مەال زانا پێیباشـــە بەكردەوە، بەخشـــین، نزاكـــردن، هاتوچـــۆی مزگەوت، ســـەردانی و ســـیلەی رەحم مانگی رەمەزان گەرم بكەینەوە. دەشڵێت ئەمە الساییكردنەوەی كریستیانەكانە، لەئەســـڵ وایە تەقلیدی ئەوان نەكەینەوە، ئەوان مناســـەباتی دینـــی خۆیان لەشـــەوانی ســـەری ســـاڵ زەق دەكەنەوە، بەاڵم موســـڵمان هەموو رۆژێكی دەبێـــت عیبادەت بێت". دەشـــڵێت ئەم

رازاندنەوەیە هیچ بنەمایەكی لەئیسالمدا نیە.

زۆزك تاهیر

لە هەر رەمەزانێكدا لەهەولێر دیاردەیەكی تازە سەرهەڵدەدات

پێرار دشداشە و پار جلی هیندی و ئەمساڵ گڵۆپی رەنگاوڕەنگی شێوە مانگ و ئەستێرەیە

ژماره 240 2014/7/19 37

كۆمەاڵیەتی

وردەكاری رووداوی كوژرانی سێ براكە

38 ژماره 240 2014/7/19

كـۆمـەاڵیـەتی

38 ژماره 240 2014/7/19

ژماره 240 2014/7/19 39

خۆزگـــەم بەخۆت هـــەر رۆژەوە لەواڵتێكی! پارەی پارتـــی باش دەبەی لەواڵتان ســـەرفی دەكەی! چەند زمان دەزانی؟ لەچ واڵتێك ئازادی زۆرە؟ لـــەچ واڵتێـــك خواردنی خـــۆش هەیە؟ ئەمە ئەو پرسیارانەن كە رۆژانە رووبەرووی پێشكەشـــكاری پرۆگرامـــی "ئێـــرە ئەفریقایە"،

"ئێرە هیندستانە" و. هتد دەكرێنەوە.بەهۆی سیاســـەتەكانی ئێران لەگەڵ میدیای بیانی، كەریم بەختیـــاری رۆژێك بیریكردەوە، كـــە لەجیاتـــی ئامادەكردنی راپـــۆرت و هەواڵ لەژێر فشارەكانی ئێران و بەدزیەوە، رێگەیەكی دیكە تاقیبكاتـــەوە، ئەویش ئامادەكردنی فیلمی دیكیۆمێنتاری بـــوو لەواڵتە جیاوازەكانەوە بۆ

كەناڵی كوردستان تیڤی.هەرچەنـــد وەك كەریـــم بەختیاری باســـی دەكات بـــۆ رازیكردنـــی كەناڵـــی كوردســـتان تیڤـــی زۆر كاتی پێویســـت بووە، بـــەاڵم دواتر و ئامـــادەكار بەدەســـتهێناوە، ســـەركەوتنی پێشكەشـــكاری پرۆگرامی ئێرە )فاڵن شـــوێنە( كـــە هـــەر جـــارە و لەواڵتێـــك دەگیرســـێتەوە، رووداوەكانی ئەو واڵتە لەكلتوری و سیاســـی و رۆشـــنبیری و ئابووری پێكەوە گرێدەدات و بەچەند ئەڵقەیەك لەكوردســـتان تیڤی بەزمانی

كوردی باڵوی دەكاتەوە.ئامادەكردنـــی بەســـەرەتاكانی ســـەبارەت پشـــتەوەی نهێنیەكانـــی و پرۆگرامەكـــە

بەرنامەكە، لەم چاوپێكەوتنەی ســـڤیلدا كەریم بەختیاری زۆر شـــتی شـــاراوە ئاشكرا دەكات و دەڵی "منیش وەك بینەری كوردســـتان تیڤی لەبەرنامەكـــەم لەزەت دەبینـــم، چونكە لەكاتی ئامادەكردنی پرۆژگرامەكە بەهۆی ســـەرقاڵی هیـــچ كاتێـــك لەزەتـــم لـــەو شـــوێنانە نەبینیوە

كەسەردانم كردوون".بەڕێوەبـــەری پێشـــووتر بەختیـــاری نووســـینگەی كوردســـتان تیڤی بووە لەتاران، ئێســـتا تەمەنی 35 ســـاڵە و لەدایكبووی ساڵی 1979یە، خەڵكی شـــاری بۆكانـــی رۆژهەاڵتی گرافێكـــی بەشـــی دەرچـــووی كوردســـتانە، كۆمپیوتەرە، خێزاندارە و منداڵێكی هەیە بەناوی هانا، ســـاڵێكە بەخێزانـــەوە لەهەولێر دەژی و دەڵی "لەكاتی ســـەفەركردن هەمیشە بیرم الی كچەكەمە، چونكە ئەویش بەبەردەوامی داوای من دەكات، بەداخەوە بۆ سێ ساڵە لەساڵیادی

لەدایكبوونی بەهۆی كارەوە الی نەبووم". 15 واڵت گەراوم

زۆر لەئێمـــە لەوانەیـــە رامـــان وابێت كەریم بەختیـــاری ژمارەیەكـــی زۆر لەواڵتانی جیهان بەهۆی بەرنامەكەیـــەوە گەرابێت، بەاڵم خۆی رایوایـــە كـــە خەڵـــك هەیـــە و زۆر لـــەو زیاتر گەڕاوە و دەشـــڵی "یەكەم پرۆگرامم لەســـاڵی 2006 لەواڵتی هیندستان دەستپێكرد و تائێستا 15 واڵت گەڕاوم و دواین واڵت كە رۆیشتووم

واڵتی كازاخستان بووە".هەرچەندە هەمیشە دەڵێن چەند زمان بزانی

كـۆمـەاڵیـەتی

بیالل سەعید

"ئێرە كوردستانە"كەریم بەختیاری: 15 واڵت گەڕاوم

لە گەشتەكانم پارەیەكی زۆر كەم خەرج دەكەم

40 ژماره 240 2014/7/19

گرێبەســـت لەگەڵ كوردســـتان تیڤی سەبارەت دەدەم، ئەنجـــام گەشـــتەكەم بەبەرنامـــەی بەاڵم ئەو رێكەوتنە لەســـەر ژمـــارەی ئەڵقەی پرۆگرامەكەیـــە، ئەگینا هەموو گرێبەســـتەكانی ســـەفەرەكان بەیەك شـــێوەیە. بڕی پارەكەش زۆر كەمە، بەرادەیەك كەس بیری لێناكاتەوە، لەبەرئەوەی من لەســـەفەرەكانم كەمترین پارە خەرج دەكەم". بەختیاری گەشتێكی واڵتی چین بەنمونە دەهێنیتەوە و دەڵی "لەبەرئەوەی كاتی هەڵبژاردنی ســـەفەرەكەم لەگـــەڵ هاوكارەكەم بـــۆ چین گونجاو بـــوو، بۆیـــە بەنرخێكی زۆر كەم گەشتمان كرد و بەهەردوكمانەوە تەنیا 2

هەزار دۆالرمان سەرف كرد". تاجیكستان كوردستانی دووەمە

لەهەر گەشـــتێكی ئاسایی بەشێك لەكلتوری واڵتـــان و چۆنیەتی مامەڵەكردنیان كاریگەریی لەســـەر گەشـــتیار دادەنێن، بـــەاڵم لەكۆی ئەو واڵتانەی كەریم بەرنامەی تێدا ئامادەكردوون، واڵتێـــك لەمیوانـــداری و مامەڵەكردنیـــان زۆر سەرنجی راكیشاوە، ئەویش واڵتی تاجیكستانە. تۆماركردنـــی لەكاتـــی دەڵـــی خـــۆی وەك گووتویەتـــی لەتاجیكســـتان بەرنامەكـــەی "بەخێرهاتـــن بـــۆ كوردســـتانی دووەم". بـــاس خزمەتكردنیـــان و میوانـــداری لـــەوەدەكات بەشـــێوەیەك بـــووە، كـــە وەك گەلـــی كـــورد بـــووە لەرابردوودا، چونكە ئێســـتا ئەو شـــێوە خزمەتكردنـــە الی خۆمـــان كەمبۆتـــەوە، بەاڵم لەتاجیكســـتان بەرادەیەك خزمەتـــی میوانیان دەكرد، كە ماڵەكەیانت بەجێدەهێشت دەستیان بەگریان دەكرد و لەالی خەڵكی بەشـــانازیەوە

باسی ئەوەیان دەكرد كە میوانیان هەیە.ســـەبارەت بـــەو واڵتانـــەی كـــە نایەوێـــت ســـەردانیان بكاتـــەوە، ئاماژە بـــەوەدەكات، كە نایەوێت بەهیچ شـــێوەیەك ســـەردانی تایلەند بكاتـــەوە، چونكە بەداخەوە هەموو خەڵكی ئەو

واڵتە پێانوایە گەشـــتیاران بۆالی كچ هاتونەتە واڵتەكەیان، بەاڵم بەپێچەوانەوە ئەگەر دەرفەت هەبێت زۆرم پێخۆشە جارێكی دیكە بڕۆمەوە بـــۆ واڵتی رەنگـــەكان "هیندســـتان"، كە یەكەم

واڵت بوو بۆ بەرنامەكەم سەردانم كرد. باشوور خواردن، رۆژهەاڵت ئازادی

بەهۆی لەباری كەشـــی سیاســـی و ئازادی لەباشووری كوردستان، جیاواز لە بەشەكانی تـــری كوردســـتان، كاریگەربوونـــی تاكەكانی ئەم پارچانە ئاڕاســـتەی جیاوازی وەرگرتووە، بۆیـــە بەختیـــاری ئاماژە بـــەوە دەكات، كاتێك خەڵك دەبـینێ، بەئاســـانی دەزانێ خەڵكی چی پارچەیەكـــی كوردســـتانە! ئەویش بەشـــێوەی پرســـیاری "ئەگـــەر دەڵـــی و پرســـیارەكەی خواردنی واڵتانی كرد ئەوە بەئاســـانی دەزانی خەڵكی باشـــوورە، بەاڵم ئەگەر باســـی ئازادی بیـــروڕا و ژیانـــی رۆژانـــەی هاواڵتیـــان كـــرا، ئەوە بەئاســـانی دەزانی كە خەڵكی رۆژهەاڵتی كوردســـتانە، بەاڵم بەداخەوە بەهۆی زمانەوە لەوانەیـــە لەپارچەكانـــی باكـــوور و رۆژئـــاوا ئەگینـــا بێـــت، كـــەم بەرنامەكـــەم بینـــەری دڵنیـــام ئەوانیـــش لەوانەیە هەمان پرســـیاری

رۆژهەاڵتیان هەبوایە".

ئەوەندە كەسی! یان دەڵین ئەگەر زمان نەزانی بەكەڵكی ئەوەنایەت سەفەربكەی! بەاڵم كەریم رای پێچەوانـــەی هەیـــە و دەڵـــی "بۆ ســـەفەر دوو شـــت زۆر گرنگە، ئەویش یەكەمیان كاتی سەفەركردنە و دووەم نابیت لەنەزانینی زمان بترســـی". نمونەش بەخۆی دەهێنیتەوە و دەڵێ "من بۆ كاتی سەفەرەكان ئەوكاتانە هەڵدەبژیرم كە بلیت هەرزانە، هەروەها تەنیا زمانی كوردی و فارســـی و كەمێـــك عەرەبـــی و ئینگلیـــزی دەزانم، بەاڵم بەهیچ شێوەیەك نەزانینی زمان

كێشەی بۆ دروست نەكردووم".ســـەبارەت بەهەڵبژاردنی ئـــەو واڵتانەی بۆ پڕۆگرامەكەی هەڵیدەبژیرێت، باس لەوەدەكات بەهیچ شـــێوەیەك كوردســـتان تیڤی تەداخول لەبەرنامەكانـــی نـــاكات و دەڵی "بـــەاڵم بەالی كوردســـتان تیڤیـــەوە ئێســـتا گرنگـــە كە بچمە جگەلـــەوەش مێـــژووەكان، خـــاوەن واڵتـــە پێش رۆشـــتن بیـــر لـــەدوو شـــت دەكەینەوە، ئایـــا بەرێكەوتـــن و پرس و راوێـــژ لەگەڵ ئەو واڵتەی بۆی دەچین بەرنامەكە ئەنجام بدەین، یان بەشـــێوەیەكی سەربەخۆ خۆمان ئەنجامی بدەین، چونكە جاری واهەیە ئەگەر پرس بكەی ئاســـانكاریت بۆ دەكرێت، بەاڵم كاتێكی زۆری دەوێ بـــۆ ئەوەی وەاڵمت بدەنـــەوە. هەروەها ئـــەو شـــوێنانەت پێشـــان دەدەن، كـــە خۆیان دەیانەوێت، بۆ نمونە لەگەشـــتی واڵتی مالیزیا

بەو شێوەیە بوو بۆ ئێمە".جگەلـــەوە كەریـــم پەیامـــی پرۆگرامەكـــەی بـــۆ دوو خاڵ دەگەڕێنێتـــەوە و دەڵی"لەرێگەی پرۆگرامەكەمـــەوە دوو پەیـــام بـــۆ هاواڵتی و بەرپرســـان بەزمانێكـــی ســـادە دەگوازمـــەوە، ئەویش پێشـــاندانی خاڵە سەركەوتووەكانە بۆ ئـــەوەی ئێمەش ســـوودی لێببینیـــن، هەروەها پێشاندانی واڵت و شوێنە دواكەوتووەكان، بۆ

ئەوەی ئێمە بەرێگای ئەواندا نەچین". بەرنامەی چەند وەردەگرێت؟

هەرچەند رۆژانە پێی دەگوترێت پارەی پارتی باش سەرف دەكەیت؟ بەاڵم كەریم بەختیاری چۆنیەتـــی رێكەوتنی لەگەڵ كوردســـتان تیڤی بـــۆ یەكـــەم جار بۆ )گۆڤاری ســـڤیل( ئاشـــكرا ســـەفەرێك هـــەر "پێـــش دەڵـــی و دەكات

كـۆمـەاڵیـەتی

لەگەشتكردن دەبێ كاتی گونجاو هەڵبژێری

و لەنەزانینی زمانیش نەترسیت

نامەوێ هەرگیز بچمەوە تایلەند و حەزدەكەم سەردانی هیندستان

بكەمەوە

ژماره 240 2014/7/19 41

لەسنووری راپەڕین توندوتیژی دژ بە ئافرەتان زیادیكردووە"283 ژن توندوتیژیان بەرامبەر كراوە"

توندوتیـــژی بەرامبەر بە ئافرەتان چەندین شـــێوازی جیاجیـــا لەخۆدەگرێـــت، ئامارێكی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی دەڤەری راپەرینیش دەریدەخـــات، كـــە كـــۆی گشـــتی حاڵەتەكانی لەســـنووری بەئافرەتـــان دژ توندوتیـــژی بەڕێوەبەرایەتییەكە لەشەش مانگی سەرەتای حاڵـــەت، 283 گەیشـــتووەتە ئەمســـاڵدا هەڵســـوڕاوێكی بواری مافەكانی ئافرەتانیش پەیوەندیـــدارەكان رێكخـــراوە پێیوایـــە

كەمتەرخەمن.ئـــەو ئامـــارە كـــە لەالیـــەن رائید مســـتەفا راپەڕینـــەوە پۆلیســـی وتەبێـــژی محەمـــەد راگەیەنـــدرا، رووداوەكانی نێـــوان 2014/1/1 تاكـــو 2014/6/31 لەخـــۆ دەگرێت، كە بریتین لـــە 283 حاڵەتـــی توندوتیـــژی. لەكـــۆی ئـــەو حاڵەتانـــەش 2 حاڵەتـــی كوشـــتن، 14 حاڵەتی سوتان و خۆســـوتاندن، 86 حاڵەتی لێدان، 1 حاڵەتی هەوڵی خۆكوشـــتن، 1 حاڵەتی هەوڵی كوشـــتن، 58 حاڵەتـــی هەڕەشـــەلێكردن، 10 حاڵەتی دەرمانخواردن بەمەبەستی خۆكوشتن هەیە، جگەلە چەند حاڵەتێكی تری توندوتیژی. بەوتەی رائید مســـتەفا حاڵەتەكان بەبەراورد بەشەش مانگی ساڵی رابردوو زیادیكردووە و زیاتر لەنیوەی تۆمەتباری توندوتیژییەكانیش

دەستگیركراون و سزادراون.

الی خۆیـــەوە تارا ئیبراهیم لێپرســـراوی لقی راپەڕینی كۆمەڵەی ئافرەتانی كوردستان جەخت لەزیادبوونـــی توندوتیژییەكانـــی دژ بەئافرەتان لەناوچەكـــە دەكاتـــەوە و دەڵـــێ "ســـەدان ژن رووبەرووی توندوتیژی دەروونی، جەســـتەیی و سێكسی دەبنەوە و بەردەوامیش توندوتیژی عەقڵیەتـــی ناوچەیـــە لـــەم كـــردووە، زیـــادی خێڵەكـــی وایكـــردووە ئافرەت چەوســـاوە بێت، رێكخراوەكانیـــش نەیانتوانیـــوە برینی ئافرەتان ســـارێژ بكەن و هەماهەنگی و بەرنامەڕێژییان

نیە".دەروونـــی، توێـــژەری ســـەعید ســـەروەر بەردەوامـــی بـــۆ هـــۆكار گرنگتریـــن پێیوایـــە توندوتیژییـــەكان مانەوەی كلتـــووری زاڵبوونی عەقڵی پیاو ســـاالرییە و دەشـــڵێ "ئەم كلتوورە ریشـــەیەكی مێژوویـــی دوورودریـــژی هەیـــە، نێـــو نەگونجانـــی و كۆمەاڵیەتیـــەكان كێشـــە خێزانەكان و الوازی لەجێبەجێكردنی یاساكانی توندوتیـــژی بەبەرەنگابوونـــەوەی تایبـــەت خیزانـــی رێگەخۆشـــكەرن بـــۆ ســـەرهەڵدان و

بەردەوامبوونی توندوتیژی".بەبـــڕوای ئەو توێـــژەرە گرنگترین شـــت كە بتوانێت ئەو دیاردەیە كەمبكاتەوە، هۆشـــیاریی و بەهێزكردنـــی پـــەروەردە و چاندنـــی تـــۆوی لێكتێگەیشـــتن و هەوڵدانـــە بـــۆ نەهیشـــتنی ئەو كەلتـــورەی رەوایەتـــی دەداتـــە توندوتیـــژی دژ

بەئافرەت.

هەرچـــی گۆنـــا ســـەعید، چاالكوانـــی بواری یەكســـانی هەمەالیەنەی ژنان و پیاوانە پێیوایە دژ توندوتیـــژی ئامارەكانـــی باڵوكردنـــەوەی زوو زوو پڕۆســـەیەك بۆتـــە بەئافرەتـــان "بەردەوامـــی دەشـــڵێت دەبێتـــەوە. دووبـــارە باڵوبوونـــەوەی ئـــەو ئامـــارە ترســـناكانە چیتر كـــەس ناهەژێنێـــت، چونكە لەالیەن دەســـەاڵتی هەرێم و دەزگاكانییەوە كراوەتە پڕۆســـەیەكی بێزاركەر و بەردەوام دووبارە دەبێتەوە و هیچ گۆڕانێكیش لەئەدای دەزگاكان و رەوشی ژناندا

دروست ناكات".كـــە دووپاتیدەكاتـــەوە، چاالكوانـــە، ئـــەو لەهەرێمـــی كوردســـتاندا شـــتێك نییـــە بەناوی رووبەڕوونـــەوەی توندوتیـــژی دژی ئافرەتان هەیـــە "ئـــەوەی دەڵێـــت خـــۆی وەك بەڵكـــو بازرگانیكردنـــە بەرەوشـــی ئافرەتەوە، پرســـی توندوتیژی دژ بەئافرەتان پرسێكی كۆمەاڵیەتی گەورەیە و بۆ بنەبڕكردنی پێویستی بەهەنگاوی سیاســـی و كۆمەاڵیەتـــی و فەرهەنگیـــی گەورە

هەیە".گۆنـــا پێیوایـــە "ئـــەم ئامارانـــە ترســـناكن و شـــەرمەزارییەكی گـــەورەن بـــۆ دەســـەاڵت و كۆمەڵگـــە كە ئـــەم بارودۆخـــەی ئافرەتان قبوڵ دەكەن. دەبێ ئەم پرســـە بكرێتە پرسی هەموو بەشـــەكانی تری كۆمەڵگا، هاوشـــێوەی خەبات دژی سیســـتەمی كاركردنـــی ئـــەم دەســـەاڵتە،

خەباتی بۆ بكرێت".

عومەر چاوشین

كـۆمـەاڵیـەتی

ژماره 240 2014/7/19 41

42 ژماره 240 2014/7/19

وردەكاری رووداوی كوژرانی سێ براكەعەلی دوای كوشتنی دوو براكەی، بە چوار فیشەك خۆی كوشت

برا گەورەی برا كوژراوەكان: پەیوەندی بە میرات و پارەوە نەبووە، با خەڵك سیناریۆ و لێكدانەوەی هەڵە و بێویژدانی نەكەن لەگێڕانەوەیدا

كـۆمـەاڵیـەتی

ژماره 240 2014/7/19 43

بەهـــۆی بـــوو زۆر ماوەیەكـــی "عەلـــی" نەخۆشی دەروونیەوە هەڕەشەی لەبراكانی دەكـــرد، چەنـــد جارێـــك ئـــەم هەڕەشـــانەی دووبارە كردبۆوە، تا دواجار هەڕەشـــەكانی بەجێگەیانـــد و ژیانـــی دووبراكـــەی و هـــی

خۆشی بەكۆتاهێنا.لەدایكبـــووی گەنجێكـــی رەحیـــم عەلـــی 1977ی شـــاری قەاڵدزێیـــە. ماوەیـــەك بوو دووچـــاری نەخۆشـــی دەروونـــی هاتبـــوو، وەك برا گەورەكـــەی بەناوی "بەكر رەحیم" باســـی لێوەدەكات، زۆرجـــار فێی گرتووە و بارودۆخی تێكچووە، هەركاتێكیش شـــتێكی بەتەواوەتـــی بارودۆخـــی نەبایـــە، بـــەدڵ تێكدەچوو. بەكر بۆ سڤیل گوتی "رووداوەكە لەنـــاو ماڵی خۆمـــان روویداوە، بە دەســـتی برایەكی خۆمـــان بەناوی )عەلی( لەو كاتەدا، تەنها دووخوشكم لەماڵەوە بوون، هاواریان بـــۆ خەڵك بردوە لەكۆاڵنەكەمـــان تا فریایان

بكەون".ئـــەم 14ی رۆژی لەبەرەبەیانـــی عەلـــی مانگەدا، خـــۆی و دوو براكـــەی بەناوەكانی عومـــەر و 1987 لەدایكبوونـــی )رێبـــاز لەدایكبـــووی 1978( لەماڵـــەوە دەبـــن، دوای گفتوگۆكـــردن، عەلـــی وەك هەمیشـــە باری دەروونی تێكدەچێت و هەڵدەچێت، لەوكاتەدا دەمانچەیەكی دەست دەكەوێت و دەستبەجێ دوو براكەی دەداتە بەر گوللە و دەیانكوژێت. بەكر برا گەورەی ســـێ گەنجـــە كوژراوەكە زیاتر رووداوەكەی بەم شێوەیە گێڕایەوە "

"ئەم رووداوە دەستی كەسی لەدەرەوەی خێزانەكەمـــان تێـــدا نیە، ئـــەوەی تاوانەكەی ئەنجامداوە بۆ خۆشـــی خۆی كوشتوە، بۆیە داوامـــان لەســـەر كـــەس نیە و كەســـیش لە بنەماڵەكەمان دەســـتگیر نەكـــراوە". لەبارەی

)عەلی(شـــەوە گوتی "ئەو دكتۆری دەروونی هەبـــوو، دەرمانـــی پزیشـــكی بەكاردەهێنـــا، لەكاتی رووداوەكەدا پەشـــیمان ببۆوە، بۆیە

خۆیشی كوشتوە". خانەوادەكـــەی عەلـــی لـــە 10 خوشـــك و 6 بـــرا پێكهاتوون، ســـێ بـــرا كوژراوەكەش هیچیـــان ژنیان نەهێنـــاوە. لەبارەی هۆكاری رووداوەكەشـــەوە بەكـــر زیاتـــر گوتی "ئەم رووداوەی بنەماڵەكەمـــان هیـــچ پەیوەنـــدی بـــاری نەبـــووە، پـــارەوە و بەمیـــرات ئابوورییمـــان باش، تەنهـــا بەهۆی هەڵچونی بـــاری دەروونیەوە لەكاتـــی گفتوگۆدا چەكی دەمانچەی بەردەســـت كەوتوە و رووداوەكە لەدەستی كەوتۆتەوە. بۆیە داواكارم لە خەڵك ســـیناریۆ و لێكدانـــەوەی هەڵـــە و بێویژدانی

نەكەن لە گێڕانەوەی رووداوەكەدا".بنەماڵەكەیانـــی نیگەرانـــی بەكـــر بـــەاڵم تەرمـــی دەركردنـــی لەبەرامبـــەر دەربـــری براكانی لە نەخۆشخانە تاوەكو پزیشكی دادی بیانبینێت، بەاڵم وەك خۆی دەڵێ "ماوەیەكی زۆر لەئۆتۆمبێلی فریاكەوتنەكەدا هێشتیانەوە لەســـەر شەقامەكان دوایانخســـتن، بەبیانوی ئـــەوەی لەپزیشـــكی دادی رانیـــە و قەاڵدزە ناتواندرێت رێكاریی یاساییان بۆبكرێت. من دەپرســـم ئەی ئیدارەی سەربەخۆی راپەڕین و ئەم دووبەشەی نەخۆشخانە كاریان چیە،

كە ناویان لێناون پزیشكی دادی"؟هـــەر لەبـــارەی ئـــەم رووداوەوە رائیـــدی پۆلیـــس )عەبدوڵـــاڵ حوســـێن بابا رەســـوڵ( بەڕێوەبـــەری پۆلیســـی قـــەزای پشـــدەر لـــە روونكردنەوەیەكـــی تایبـــەت بەرووداوەكەدا وتـــی "كاتژمێر 9ی ســـەر لەبەیانـــی ئاگادار كوشـــتن رووداوی لەبوونـــی كراینـــەوە لەقـــەاڵدزە لەگەڕەكـــی كارەبا، كـــە دوو برا لەالیەن برایەكیانەوە بەدەمانچەی میكارۆف كـــوژراون و دواتـــر 4 فیشـــەكی لەخۆیداوە و خۆشـــی كوشتوە. دەســـتبەجێ هێزەكانی

پۆلیـــس گەیشـــتونە شـــوێنی رووداوەكـــە و تەرمەكانیـــان گواســـتەوە بۆ نەخۆشـــخانە، دواتـــر بۆ ســـلێمانی بەڕێكران بەمەبەســـتی زانیاری زیاتر لەســـەر رووداوەكە و مەلەفی لێكۆڵینـــەوە بـــۆ رووداوەكـــە كراوەتـــەوە و پۆلیـــس هێڵـــكاری بـــۆ شـــوێنی رووداوەكە

كردووە".لـــەو رووداوەكـــە، هـــۆكاری لەبـــارەی پۆلیســـدا لەلێكۆڵینەوەكانـــی زانیاریانـــەی دەركەوتووە، رائید عەبدوڵاڵ گوتی "بكوژەكە نەخۆشـــی دەروونی هەبووە، چەند جارێكی تر هەڕەشـــەی كوشـــتنی لەبراكانی كردووە، بوونـــەوەی دووبـــارە زۆر لەبـــەر بـــەاڵم ئەوەیـــان كـــوژراوەكان بـــرا هەڕەشـــەكان تۆمـــار داوایـــان و بەگرنـــگ وەرنەگرتـــوە

نەكردووە". لەبـــارەی ئـــەو دەمانچەیـــەی تاوانەكـــەی پـــێ ئەنجـــام دراوە، رائیـــد عەبدوڵـــاڵ گوتی "دەســـتگیراوە بەســـەر دەمانچە و پاشـــماوە بەكارهاتووەكان، تائێســـتا مۆڵەتی هەڵگرتنی چەكەكە دەرنەكەوتووە و كەسیش دەستگیر نەكراوە، لەبەرئەوە داوا لەسەر كەس تۆمار

نەكراوە". بـــۆ وەاڵمـــی نیگەرانی كەســـوكاری ئەم ســـێ برا كوژراوە، تەهـــا مەحەمەد وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی راپەڕین روونیكردەوە، كە لە پزیشـــكی دادی رانیە و قەاڵدزە تەنها هەندێك كەلوپەلی ســـەرەتایی لەگـــەڵ هەندێـــك كارمەنـــد دابینكـــراوە بـــۆ بـــۆ ســـنورەكە، هاواڵتیانـــی كارئاســـانی رووداوی وەك خنـــكان لەئـــاودا، هەروەهـــا رووداوی ئۆتۆمبێل كاری لەســـەر دەكرێت، لەبەشـــی پزیشـــكی دادی رانیـــە و قـــەاڵدزە گرفتـــی نەبوونـــی پزیشـــكی تایبەتمان هەیە، داوامان كردووە بۆمان دابین نەكراوە، بۆیە رووداوەكانـــی تر دەگوازینەوە بۆ پزیشـــكی

دادی سلێمانی".

عومەر چاوشین- قەاڵدزە

كـۆمـەاڵیـەتی

عومەر رەحیم رێباز رەحیم

44 ژماره 240 2014/7/19

بڕیاری بنەماڵەكانیانن، تا كێشـــەكەیان بۆ یەكالبكەوە.

كارزان باس لە سەرەتاكانی سەرهەڵدانی كێشـــەی نێوانیان دەكات، كاتێك خاڵۆژنی تـــارا پەیوەنـــدی پێوەدەكات، كـــە ئەویش بەڕێوەبەری بەشێكی بچووكترە لەهەمان تێـــدا كاری كارزان كۆمپانیایـــەی ئـــەو دەكات. كارزانی گوتـــی "من بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرەكـــەی ئەوانم، بۆیـــە دەمتوانی چـــاوم لێیـــان بێـــت و كارئاســـانیان بـــۆ بكـــەم". ســـەرەتای پەیوەنـــدی كارزان و خاڵۆژنەكـــەی تارا لەگەشـــتێكی كۆمپاینیا دەســـت پێدەكات، كارزان بەسەرهاتەكەی بەو شـــێوەیە دەگێڕێتەوە "لەگەشـــتێك كە بـــۆ كارمەندانـــی كۆمپانیاكـــە رێكخرابوو، خاڵۆژنی خێزانەكەم لێم هاتەپێش و گوتی بێزەحمـــەت یەكەی مۆبایلـــت هەیە، منیش گوتـــم بەڵێ، مۆبایلەكەی وەرگرت و بینیم تەنیا زەنگێكی لێدا، دواتر دایەوە دەســـتم. دوای دوو مانـــگ، شـــەوێك ژمارەیـــەك زەنگی بۆ لێدام، منیش هەڵمگرت، یەكسەر گوتی یەكەت هەیە، دوای بێنەوبەردەیەكی زۆر ئینجـــا بیرمهاتەوە، كە ئەوە خاڵۆژنی

خێزانەكەمە". لەمەوە ئەم ژنە دەســـتپێدەكات و وەك بـــەردەوام لێـــوەدەكات، باســـی كارزان بەكارزانی گوتووە "من لەالی هاوسەرەكەم زۆر مەدحـــت دەكەم، تەنانـــەت ئەو دەڵێ بۆ ئەوەندە مەدحـــی دەكەی". ئینجا دواتر وایلێهـــات ئەو ژنە دەیزانی چ كات كارزان

كارزان و تـــارا نزیكـــەی ژیانـــی بـــوو چـــوار ســـاڵ پێكهێنابـــوو، هاوســـەرییان ئاســـایی و بێ كێشە دەژیان، خاڵۆژنێكـــی كاتێـــك بـــەاڵم نـــاو ژیانیانـــەوە، تـــارا دێتـــە تەواوی شیرازەی خێزانەكەیان تێكدەچێت و ژیانـــی رۆژانەیان

لێدەكاتە دۆزەخ.كارزان گەنجێكـــی تەمـــەن 34 هاوسەریشـــی تـــارای و ســـاڵە 32 ســـاڵە، چـــوار ســـاڵ لەمەوبەر هاوســـەرگیریان بەرێكـــەوت كـــردووە و منداڵێكـــی تەمەن دوو ســـاڵەیان هەیە. ژیانـــی رۆژانەیان ئاســـایی و بێ كێشـــە بوو، بەهۆی زۆری دەوامـــی هەردووكیان تەنیا شـــەوانە یەكتریان دەبینی. كارزان لەكۆمپانیایەكی گەورە بەڕێوەبەرە و خێزانەكـــەی دوو دەوامی هەیە، دوو دەرچـــووی هەردووكیـــان كۆلێژی بـــەرزن، خاوەن خانووی خۆیانن و هەر یەكەیان ئۆتۆمبێلی

تایبەتی خۆیان هەیە. بـــەاڵم كێشـــەكەی ئـــەوان پەیوەندی بـــە داهـــات و خانـــوو و ئۆتۆمبێلـــەوە نیـــە. بەڵكـــو كێشـــەیەكی كۆمەاڵیەتیە چاوەڕێـــی هەردووالیـــان ئێســـتا و

كـۆمـەاڵیـەتی

تارا: باوەڕ ناكەم چۆن خاڵۆژنم ئەمەی لەگەڵ كردم؟!!

خاڵۆژنێك ژیانی دوو هاوسەر تا لێواری جیابوونەوە دەبات

زۆزك تاهیر

ژماره 240 2014/7/19 45

بە تەنیایە، تەلەفۆنی بۆ دەكات و زۆربەی شەوان قسە دەكەن.

كارزان بـــەردەوام بـــوو لەگێڕانـــەوەی بەســـەرهاتەكەیان "ئەو ســـەرەتا بیانووی سەرســـامە كـــە ئەوەبـــوو، قســـەكردنی بەكارەكانـــم، دواتـــر قســـەكان گـــۆڕان و دەستیكرد بە گلەییكردن لەهاوسەرەكەی، كـــە هیچ ئـــاگای لەو نییە و شـــەوانە هەر خەریكی خواردنەوەیە لەگەڵ هاوڕێكانی، دواتر بووە باســـی سێكس و ئەو بابەتانە، بـــەاڵم جگەلە قســـە چیتر نەبوو، هەســـتم دەكرد تەنیا شەوان حەزی لەو قسانەیە و بەڕۆژ قسەی نەدەكرد و جدی بوو، تەنیا چەند جارێك بە ئۆتۆمبێلی خۆی هاتە دوام و چەند پیاسەیەكمان كرد، هەستم دەكرد فەراغێكی هەیە و جگەلەوەش بەخیلییەكی خوشـــكەزای مێـــردی لـــەوەی هەبـــوو هاوســـەرەكەی لەمێـــردی ئـــەو بەرزترە، بۆیـــە زۆرجـــار قســـەی بەخێزانەكـــەم و خانەوادەكـــەی دەگوت و بەباش وەســـفی

نەدەكردن".ئەم پەیوەندیە بـــەردەوام دەبێ، تا ئەو ژنـــە لەكۆمپانیاكـــە نامێنێـــت، لەوكاتـــەوە تەلەفۆنكردنیـــان نەمـــاوە و تەنیـــا بە نامە لەیەكتریـــان پرســـیوە، بـــەاڵم یەكێك لەو نامانەیـــە كە شـــیرازەی خێزانـــی كارزان "شـــەوێك گوتـــی كارزان دەپچڕێنـــێ. خێزانەكـــەم لەمـــاڵ نەبـــوو، نامەیەكـــم بۆ نـــارد و داوام لێكـــرد ئەگەر كاتـــی هەیە، قسە بكەین. بەاڵم دوای كاتژمێرێك دەنگ نەبـــوو، بۆیە چوومـــە دوای خێزانەكەم و هێنامـــەوە، لەوكاتـــە لەدەرگـــەدرا، منیش مۆبایلەكەم لەژوورەوە لەبیركرد، ئەویش لەوكاتـــە نامـــەی ناردبوویـــەوە گوتبووی ئێستا كاتم هەیە، بێ وەفا بۆ وەك جاران ناپرســـی، كەســـێكی دیكەت دۆزیوەتەوە، ئـــەو نامەیە بـــووە دەردەســـەری بۆ من". تـــارا كە نامەكـــە دەبینـــێ، هەر ئـــەوكات تەلەفـــۆن بۆ براكانی دەكات و دێنە دوای، بـــۆ رۆژی دواتر كێشـــە گەورەتر دەبێت، بەاڵم بنەماڵەی تارا نایەڵن كێشـــەكە بگاتە ماڵی خاڵی، ژیان لەوانیش تێكبچێ، كارزان نكۆڵـــی لەوە نـــاكات كە هەڵـــەی كردووە، بـــەاڵم دەڵێت "گوناهی منـــی تێدا نییە، چی بكەم خۆی وازی نەهێنا، ئێســـتاش ماڵ و منداڵـــی خـــۆم بەكەس نادەم، حـــەزم لێیە بگەڕێتەوە و پەشیمانم، دواتر تەنیا بەقسە

پەیوەندیمان هەبووە".تارا مـــاوەی مانگێكە لە ماڵی باوكیەتی،

وەك خۆی باسی دەكات بەردەوام بەشی گریانـــە و توشـــی شـــۆك بـــووە و دەڵێ "كـــەس بڕوا بەمە نـــاكات كە خاڵۆژنم ئەو كارەم لەگـــەڵ بـــكات، من ئێســـتا متمانەم تەنانەت بەدایـــك و باوكم نەماوە، چونكە دەڵێن باخاڵت نەزانێ و ژیانی دوو بنەماڵە تێكنەچێ؟ ئێ باشە بۆ ژیانی من تێكبچێ؟ گوناهـــم چییە؟ بۆ وایكرد، ئەی كارزان بۆ خیانەتـــی لێكـــردم"؟ تارا ئێســـتاش نكۆڵی لەوە نـــاكات كە كارزانی خۆشـــدەوێت، بەاڵم دەشـــڵێت "ناتوانـــم لەگەڵی بژیم، هەرچەندە چەندین كەســـی ناردۆتە

المان، بەو دواییە باوكیشم تۆزێك نەرمی نواندووە، بەاڵم چەند بیر دەكەمـــەوە ناتوانم بژیم، لەگەڵ ئـــەوەش ئـــەوە مانگێكـــە ئـــەو منداڵـــە داوای باوكی دەكات، من شـــێت بوومـــە، كە چۆن كارزان توانـــی خیانەت لەمن و ئـــەو منداڵـــەی بكات.بۆیـــە

نەمـــاوە و بەكـــەس متمانـــەم بەراستی حەزم لەمردنە".

و نەگرتـــووە بەرگـــەی تـــارا قســـەی لەگەڵ خاڵۆژنـــی كردووە و قســـەیان بەیەكتر گوتووە، بەاڵم

خاڵۆژنـــی لەجیـــات داوای لێبووردن هەڕەشـــەی لێدەكات گەر قســـە بكات

دەیسوتێنێت!!نارین عومەری توێژەری كۆمەاڵیەتی، لـــەوە دەكاتـــەوە كـــە متمانـــە جەخـــت رەگەزێكـــی گرنگـــە لەخێـــزان، هـــەركات متمانـــە نەما ئەوە، خێزان بەرەو هەڵدێر دەڕوات، بۆیە "دەبێت هەردوو هاوسەر لەهەوڵی ئەوەدابـــن، پەیوەندیان پتەو بێـــت، هیـــچ ســـاردییەك نەكەوێتـــە نێوانیـــان، چونكـــە هـــەر گرفتێـــك، و دەكات دروســـت بۆشـــاییەك بۆشـــاییەش رێگەخۆشـــكەرە ئەو بـــۆ گرفتی دیكـــە و گەورەبوونی". جگەلەوە ئەو توێژەرە كەمی ســـۆز لەنێوان هاوســـەران و نەبوونی كات و بەرنامەیان بۆ یەكتری، بەگرفتێكی "ئەمـــەش دیكـــە دادەنێـــت و دەڵێـــت فەراغێكـــە ئەگـــەری گرفـــت و خیانەت زۆرتر دەكات، بۆیە دەبێت هاوسەران ئـــاگاداری ئەوەبن، كە كات بۆ یەكتری

دابنێـــن و بەرنامەیەكیـــان بۆیەكتر هەبێت لـــەرووی ســـۆز و جەســـتەوە پەیوەندی

پتەو دروست بكەن".

كـۆمـەاڵیـەتی

46 ژماره 240 2014/7/19

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی/ ئا: ساڵحی مام عەلی

خوێنبەربوونـــی پـــووك، یـــان خوێنهاتـــن لێـــی هەندێك جار هۆكارەكـــەی شـــتیكی ســـادەیە و جێگـــەی مەترســـی نیە، وەك خوێنلێهاتنـــی بەهۆی فڵچەی شوشـــتنی ددانەكان و داو و دار و چیلكەی پاكردنەوەی ددانەكان، هەروەها هەندێك دەرمان دەبنە هـــۆی خوێنبەربونی پووك . بـــەاڵم جگەلەوانـــە خوێنبەربوونی پووك باش نیە و نیشانەی نەخۆشیە، پێویستە بەزووترین كات سەردانی پزشك بكەیت بۆ دەستنیشانكردن و چارەسەركردنی، چونكە هەریەكە لەنەخۆشـــیەكانی شەكرە و كەمبوونی بەرگری لەش و ئایدز و شێرپەنجەی خوێن و هەندێك ڤایرۆس تووشی

خوێنبەربوونی پووكت دەكەن.

مێكوتە بە هۆی جۆرێك لەڤایرۆسەوە كە ناوی )ڤایروسیالیە( توشـــی منـــدااڵن دەبێـــت و پێســـتیان توشـــی ســـوربوونەوە و پـــۆرگ دەكات. پزیشـــكەكان لەواڵتـــی ئەڵمانیـــا رایانگەیانـــد، كە دایكان پێویســـتە ئاگاداری مناڵەكانیان بن، لەكاتی توشـــبوونیان بەمێكوتـــە نەهێڵـــن شـــوێنی مێكوتەكان بخورێنـــن و هەڵیبكەنن، چونكە شوێنەكەی لەسەر پێست دەمێنێتەوە و وەك خۆی چاك نابێتـــەوە. هەروەهـــا پێویســـتە دایكان نینۆكـــی مندااڵنیان بكەن، چونكە لەكاتی تەقاندنی ئەو مێكوتانە دەبێتە هۆی باڵوبوونەوەی ڤایرۆســـەكە لەرێگەی دەســـتەوە و ئەوانی تریش تووش دەبن، بۆیـــە پێویســـتە منداڵـــە توشـــبووە جیابكرێتـــەوە لەمندااڵنی تر، هەروەها جلوبەرگەكانیشی لەوانی تر جیابكرێتەوە. بۆمەبەستی چارەسەركردنی خوریانەكەشـــی، رەنگە شروب یان حەبی دژە

بدرێتێ، كە پزیشك بۆی دەنوسێت. خورانی

لەدوایـــن لێكۆڵینـــەوە لە ویالیەتـــە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەركەوتوە، كە توڕەیی و هەڵچوون كاریگەرییان هەیە لەسەر

لەتوشبوون بەجەڵتەی مێشك.ئـــەو توێژینەوەیـــە لەســـەر 6700 كەس ئەنجامـــدراوە، كە تەمەنیان لەنێوان 45 و84 ســـاڵیدا بووە و بۆ ماوەی 11 ساڵ لەژێر چاودێرییدا بوونە، لەوماوەیەدا 147 كەســـیان توشـــی جەڵتەی مێشك هاتوون، كە هەموویان لەو كەسانە بوون، كە زۆر توڕە دەبوون و شـــەڕانی بوون. هەروەها تێیدا هاتووە، كە ئەو كەســـانەی توشی نەخۆشی خەمۆكی هاتوون، ریژەی توشبوونیانیان بەجەڵتەی مێشك بەرێژەی 86% بەرزدەبێتەوە، هەروەها ئەوانەش كە فشـــاری دەروونی زۆریان لەســـەرە و زۆر بیردەكەنەوە، بەهەمان شـــێوە رێژەی توشـــبونیان %59

بەرزترە لەخەڵكی ئاسایی.

خوێنهاتن لە پووك نیشانەی چیە؟

مێكوتە مەخورێنە

توڕە مەبە باجەڵتە لێت نەدات

46 ژماره 240 2014/7/19

ژماره 240 2014/7/19 47

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

بەرزبوونــــەوەی فشــــاری خوێن نەخۆشــــیەكی درێژخایەنــــە و تێیدا فشــــاری ســــەرووی 140 یەكــــەی جیــــوە و نزمەكەشــــی لــــە 90 یەكەی جیــــوە بەرزتــــرە. ئەوكەســــانەی ئەو نەخۆشــــیەیان هەیە دەبــــێ لەكاتی بەرۆژوبووندا سەردانی پزیشــــكەكەیان بكەن بۆ دانانی كاتی خواردنی دەرمانــــەكان بەشــــێوەیەك لەگــــەڵ رۆژووەكــــە رێــــك بكەوێــــت. بەاڵم پێویســــتە ئــــەو جۆرە نەخۆشــــانە ئاگادار بــــن لەكاتی رۆژوشــــكاندن و چۆنیەتی و جۆری ئەو خواردنەی لەبەربانگدا دەیخۆن، چونكە هەریەك لەچەوریەكان و شیرنیەكان و سوێری و خواردنەوەی زۆری شلەمەنی و ئاو و شەربەت دەبنە هۆی بەرزبوونەوەی فشاری خوێن، بەرادەیەك

لەوانەیە كاریگەری خراپی لێبكەوێتەوە و بگاتە ئاستی جەڵتە دڵ.

نانـــی پارشـــێوان گرنگـــە بۆلـــەش و پێویســـتە ئەوخـــواردن وخواردنەوانـــە بخۆی، كە بە درێژایی رۆژ یارمەتی جەســـتەت بدەن و نەهێڵن هەست بەبرسیەتی و تینویەتی بكەی. بۆیە دەبێ گرنگی زۆر بدەین بەخواردنی پارشیوان. بەپێی گۆڤاری حیاتك

باشترین خواردنەكانی پارشێوان بریتین لە: 1. خورما، كە رێژەیەكی هاوســـەنگی لەشـــیرنی تێدایە و وزە دەداتە لەش، بەاڵم ئاگاداربە زۆر شـــیرینی مەخۆ، چونكە دەبێتە

هۆی تینویەتی.2. نـــۆك: باشـــترین خـــواردن بـــۆ پارشـــیوان نۆكـــە، چونكە دەوڵەمەندە بە كاربۆهیدرات و پڕۆتین و ئاســـن و خوێیەكان و مەگنســـیۆم و پۆتاســـیۆم، كە هەموو ئەمانە یارمەتی دەدەن بۆ

ئەوەی برسی نەبیت.3. مۆز: خواردنی مۆزێك لەپارشـــێوان باشە، چونكە ناهێڵێت

هەست بەتینویەتی بكەی.4. رۆنەكـــەرە )زبدە(: خواردنێكی تەندروســـتە بۆ پارشـــێوان لەسەر گەدە سوكە و ئازاردی نادات، هەروەها كۆمەڵێك ڤیتامینی تێدایە و ناهێڵت جەستە توشی وشكبوونەوە و كەمئاوی ببێت.

فشاری خوێن و بەڕۆژوبوون

باشترین خواردن بۆ پارشێوان چیە؟

48 ژماره 240 2014/7/19

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

پیرۆزیی ئاو و نەزانیی مرۆڤ

هۆشیاریی تەندروستییهەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت

لەســـەرتاوە بـــا بزانیـــن كـــە لەنـــاو روحمـــی دایـــك دادەمەزرێین، خواوەنـــدی پەروەردگار دەفەرمـــوێ )الـــم نخلقكـــم مـــن مـــاء مهیـــن( )المرســـالت: 21( ئینجـــا لەســـوڕەتی )العلـــق: 2( دەفەرموێت )خلق االنســـان مـــن علق( واتە

)پارچە قوڕێك(.لێـــرەد نامـــەوێ زۆر لەســـەر دروســـتكردنی بنیادەم بدوێم، بەاڵم باســـی بەرزی و پیرۆزی ئاو دەكـــەم، جگەلەوەی هەمـــوو گیانلەبەرێك لەئاو دروستكراوە، 85% هەمووشیان هەر ئەو ئـــاوە پیرۆزەیە، بێ ئاویش هیـــچ گیانلەبەرێك ناژی و سەوزایی سەر زەویی و دارستانەكان

نابن.گۆی زەوی پێكهاتووە لەئەستێرەیەك شێوەی وەك هێلكە وایە، باكوور و باشووری گۆیەكە بە بەفر داپۆشراوە، ئەوی تر 3 بەشی دەریایە و بەشێكی خاكە بەبیابان و چیاكانەوە، بێگومان بنیـــادەم لەو بەشـــە دەژی كە خاكـــە. كەمێك زەوی گـــۆی لەباكـــووری لەئادەمیـــزادەكان دەژیـــن )االســـكیمو(، خۆیـــان و ئاژەڵەكانیـــان ژیانێكی زۆر تایبەت و سەختیان هەیە، چونكە پلـــەی گەرمـــا لەژێـــر 40 پلەی ســـەدییە. واتە هەمـــوو شـــتێك بەســـتوویەتی )ئاویـــان نییە(، بەفر دەهێنن و بەئاگر دەیتوێننەوە دەیكەنەوە ئـــاو بۆ خواردنـــەوە. ئینجا بزانـــە چەند رێزی لێدەگـــرن، بەدڵۆپە خەســـاری ناكـــەن. باقی 7 ملیـــار نفوســـەكەی دیكە لەســـەر گـــۆی زەی

لەسەر چیا و دەشت دەژین. لـــەزۆر ئایەتەكانی قورئانی پیرۆز ئەو باســـە دووبارە دەبێتەوە، هەتاكو بەبیرتان بهێنینەوە، كـــە گیانلەبەری بـــێ ئاو تەنهـــا 3 رۆژ دەژی، ئـــاو نەگاتە دەمارەكان دەمرێ، چونكە خوێنی وشـــك دەبێـــت و دڵ ئیـــش نـــاكات و هەناس

هاتوچۆ ناكات..!!ئایـــا هەر یەكێـــك لەئێمـــە رۆژی 5 چركە بیر لـــەوە دەكەینەوە؟! ئەگەر وابكـــەن ژیانمان وا

سەخت نابێ.

جـــاران پێش 100 ســـاڵ كاتێك ژیان لەســـەر گۆی زەوی بەردەام بوو، هەرچی دەیانناسین دنیـــا، فەیلەســـوفەكانی دانایـــان و لەزانـــا و ئەوكات ژیانیان تەرخانكرد بۆ پشكنینی زەوی و ئاســـمان و دەریاكان، سەروبنی دنیا گەڕان، زانســـتی وردبین )میكرۆســـكۆب(یان دروست كرد، دوای ئەوە )عدسات( شوشەیان لەزەوی دەردەهێنا، كردیانە میكرۆسكۆب، میكڕۆباتیان دۆزیـــەوە، كـــە دەبێتە هـــۆی نەخۆشـــییەكان. ئینجـــا تەلەفـــۆن و بەرقیـــە پەیدا بـــوو، ئینجا كارەبا دۆرزرایەوە كە ژیانی ئامادەمیزادی بە یەكجاری گۆڕی، لەگەڵ چەندین داهێنانی تر.

دێمەوە سەرباسی )ئاو(. تا بیست ساڵیش پێش ئێستا كەسێكی ئێمە ئاوی ناو دەبەی نەدیتبوو، هەروەها لەواڵتانی پێشكەوتووش لەماڵەكانیان ئاوی شوشـــە و دەبـــە بەكار نەدەهـــات، تەنیا لەچێشـــتخانە و ئوتێلەكان پەیدابـــوو، ئەویش هەمووی نا، ئێستاش هاواڵتیانی بەریتانیا هەر ئاوی گشـــتی بەكاردەهێنن، كـــە لە بۆڕییەكان

دێتەدەرەوە.چەند شتێك لەكوردستان روویداوە، كە هەموو كەس ئاوی ناو شوشـــە )بوتـــڵ( دەخواتەوە؟! ئایا پاكترە؟ هەرزانتـــرە؟ یان بەرەكەتی لەناو

هەیە؟1. بۆڕیەكانمان بەزۆری كۆنە و ژەنگی هێناوە، واتـــا ئاوی پاكی ژێر ئـــەو خاكە نازدارە لەناو

بۆڕی ژەنگاویی شكاو دەگاتە ماڵەكان.2. تانكـــی كۆكردنـــەوەی ئـــاوی گەڕەكـــەكان مامەڵـــەی تەندروســـتی لەگەڵ ناكـــرێ و پاك

ناكرێتەوە.3. لەگەڕەكـــە هەژارەكان، ئـــاوی پیس و پاك تیكـــەڵ بـــووە، بەهۆی شـــكانی بۆڕییـــەكان و نەبوونی سیســـتەمی )ئاوی پیسی ماڵەكان( و

كردنەوەی مامەڵەی زانستی بۆ پاكردنەوە.4. پرۆپاگەندەی ئەو كۆمپانیایانەی ئاو لەدەبە دەكـــەن، دەنگـــۆی ئـــەوە باڵودەكەنـــەوە ئەوە ئاوی )حەیاتە( هەرچی بیخواتەوە تەندوســـتی

باش دەبێ!خاڵەكانی سەرەوە راستن بەاڵم خاڵی چوارەم

چەند راستە؟؟ئەو شوشـــە نایلۆنەی ئاوی تێدا كۆدەكرێتەوە لەمـــادەی نەفتیـــی دروســـتكراوە، هەركاتێـــك گەرمای لێـــدا مـــادەی پولـــی هایدرۆكاربۆنی لێدەبێتـــەوە و دەچێتەوە ناو ئاوەكە و دەچێتە ناو لەشـــی مرۆڤ، زۆرخانـــەی بەرگری لەش دەكـــوژی، ئینجـــا ئەگـــەر لەدوكانـــەكان زۆر مایـــەوە و لەبەر هەتـــاو دانرا، زیاتر ژەهراوی دەبێـــت، كاردەكاتـــە ســـەر مێشـــك بەتایبەتی

مندااڵن.بەداخەوە ئەوەی پێی دەڵێن بازاڕی ئازاد زۆر زەرەری لەهاواڵتیانـــی ئـــەو ســـەردەمە داوە، چونكـــە میللەت نازانێ، سیســـتەمی تەفتیش و كوالێتـــی كۆنتڕۆلیش لەژێر ترس و هەڕەشـــە

كاردەكا.لەواڵتـــی كەندا و فەڕەنســـا بۆیـــان دەركەوت مادەی نایلۆن زیانی لەســـەر لەش هەیە، ئاوی كانییـــەكان لەشوشـــە دەكـــەن، زۆر كارگـــەی وایـــان لەكەنەدا دروســـتكردووە، كـــە مادەی گەنمەشـــامی دەكەنـــە شوشـــەی ئـــاو، ئـــەوە شوشـــەیەكی رووەكییە و بەمـــاوەی 6 هەفتە دەبێتەوە خاك، ئێمە بەسەدان تۆن ئەو نایلۆنە فڕێدەدەین و خاكەكەشـــمان پیـــس دەكا و بۆ هەزار ساڵیش پاك نابێتەوە. زیانەكانی بۆ هەوا و خاك و ئاژەڵ ناهێتە حیســـاب!! ئێوە دەمێكە گوڵی بەهاران لەناو دەشت و چیاكان نابینین!! جارێك نەتانپرســـی بۆچی نەماوە؟؟ بێگومان هۆیەكەی دیـــارە خۆمانیـــن. زۆر گوناهە ئەو خاكـــە والێبكرێت، گوڵ و زیندەوەر بكوژرێت، هەر ئێمە لەسەر زەوی نابین، نەوەكانی دوای

ئێمەش هەن. با لەبەر خاتری ئەو رەمەزانە پیرۆزە بەخۆماندا بچینەوە، ئاوی سروشـــتی كە لەناو بۆریەكان بۆمـــان دێ، هەر ماڵە بۆ خۆی ئامێرێك دابنێ بەشـــێوەی )فلتەر( واتە دووبـــارە بیپاڵێوتەوە، ئینجـــا بیخواتەوە و بۆ خواردن دروســـتكردن بـــەكاری بهێنین، ئەوی تریش بۆ خۆشوشـــتن زۆر باشـــە، بەاڵم رێزی لێ بگرین بەســـۆندە لەكـــۆاڵن نەیڕێژیـــن. ئامـــۆژگاری منداڵـــەكان بكەین نایلۆن و شوشـــە و وەرەقە و كیســـەی خواردەمەنی لەكۆاڵن فڕی نەدرێ، ئەوە بەئاو پاك نابێتەوە، بڕواتان بێت لەواڵتی سەنگافورە فڕێدانـــی جگەرە لەســـەر خاك ســـزاكەی )10

دۆالرە( هەر بۆیە واڵتیان وا پاكە.ئـــاوی ئیفراز زۆر ئاوێكی پاكە، جاران هەموو ماڵەكانی كۆیە ئاوی حەمامۆكیان دەخواردەوە، كەسیش نەخۆش نەدەبوو، ئێستا هەر كەسەی توانـــای هەبێ ئاوی ئەو ســـەرچاوە و كانیانە لەنـــاو شوشـــەی نایلـــۆن دەكا و بەمیللەتـــی

دەفرۆشێ.

ژماره 240 2014/7/19 49

هـــونـــەری

سەرپەرشتیار: زانا دڵشاد دزەیی

"لە تەمسیلی حاجی یادگار

چل دینارم وەرگرت"

50 ژماره 240 2014/7/19

هونەریهونەری

مــــن دەبوایــــە ئەگینــــا باڵونەكەینــــەوە، نەورۆزی 2014 باڵوم كردبوایەوە، ئینجا بزانە ئەگەر سیاســــەت زانستیانە پەیڕەو نەكــــرا ئەوا دەبێتە هەڕەشــــە بــــۆ هەموو

بوارەكانی ژیان. تائێستا هیچ بەرپرسێكی ئیداری یــــان الیەنــــی پەیوەندیــــدار بەهونــــەرەوە

هاوكارییان كردووی؟وەیســــی محەمەد: تاوەكو ئێســــتا هیچ كەسێك هاوكاری نەكردووم، ئەركی هیچ كەســــێكیش نییە هاوكاریم بكات، لەبەری ئــــەوەی گۆرانیگوتــــن ئەركێكــــی رۆحــــی

خۆمە كە جێبەجێی دەكەم. بۆچی نێوانت لەگەڵ كلیپ خۆش

نییە حەز بەكلیپ ناكەیت؟وەیسی محەمەد: بەالی منەوە گۆرانی دەنگــــە، وێنە نییە، ئێمە دەبێت وا لەخەڵك بكەیــــن بەگــــوێ ســــەرنج بدەنــــە گۆرانی نەوەك بەچاو، تاوەكو مرۆڤەكان بەخەیاڵی خۆیان وێنــــای گۆرانییەكان بكەن، لێرەدا نــــرخ و بەهــــای گۆرانییەكانمان

بۆ دەردەكەوێت.بــــۆ ماوەی

بەرهەمــــت ماوەیەكــــە بۆچــــی نییــــە ئایــــا توڕەیــــت یاخــــود لەبــــەر بــــێ

ئیمكانیەتیە؟وەیســــی محەمــــەد: بەرهەمــــی تــــازەم هەیــــە، كــــە بریتییە لــــە ئەلبومێــــك، بەاڵم لەبــــەر بارودۆخــــی ئێســــتای واڵتەكەمان

باڵوم نەكردۆتەوە. پڕۆژە تازەكەت چییە؟

وەیســــی محەمــــەد: ئەلبومێكــــی تازەم لەبارودۆخێكــــی دەمەوێــــت ئامادەیــــە گونجاودا باڵویبكەمەوە، بەداخەوە لەواڵتی ئێمــــە نــــان و ئاومــــان بووە بەسیاســــەت زیــــاد راگەیاندنەكانمــــان بەرادەیــــەك لەپێویست كەشێكی سیاسی زۆر تۆخیان دروســــتكردووە، كــــە ئەوە نیشــــانەیەكی زۆر خراپــــە و بــــاری دەروونــــی خەڵكی ناخۆشــــكردووە. هەر لەبەر ئەم هۆیەش كۆمپانیاكە پێیگوتم باجارێ ئەلبومەكەت

دوو ســــاڵ لەواڵتی ســــوید بوویت و دوو گۆرانیت لەوێ گــــوت، چۆن بوو بڕیاری هاتنــــەوەت دا بۆ كوردســــتان، پەشــــیمان

نیت گەڕایتەوە؟بــــۆم لەســــوید محەمــــەد: وەیســــی دەركــــەوت جگە لەواڵتی خــــۆم ناتوانم لە بەهەشــــتیش بژیم، هەر لەئەوروپاش لەو شیعرەی حاجی قادر تێگەیشتم كە دەڵێت "داســــتانی هیجری من شەرحی بەنوسین ناكــــرێ پێتدەڵێم چۆنە گەرچاوم بەچاوت

كەوتەوە". بــــۆ گۆرانــــی بڕیارتــــداوە كــــە بڵێیــــت، كوردســــتان ســــەربەخۆیی لەئێستادا بەشێك الی هونەرمەندان بۆتە

باو؟وەیســــی محەمەد: مــــن لەگۆرانیگوتندا خــــۆم لە قالب نادەم، هەر بۆیەش ناتوانم گۆرانــــی بــــۆ )بۆنــــەكان( بڵێــــم، هەروەها هەموو گۆرانییەكی سەركەوتوو خزمەت

بەمرۆڤ و نیشتیمان دەكات. هونەرمەنــــدان زۆر گلەیــــی لــــە پەیمانــــگای هونــــەرە جوانــــەكان دەكەن، دەڵێــــن قوتابی باش فێــــری هونەر ناكەن تــــۆ وەكــــو بــــەرای نزمــــە، ئاســــتیان و مامۆستایەكی پەیمانگای هونەرەجوانەكان

ئەمە هۆكاری چیە؟مــــن محەمــــەد: وەیســــی

لەبەر بارودۆخی ئێستای كوردستان ئەلبوومە نوێیەكەم باڵوناكەمەوە

وەیسی محەمەد بۆ سڤیل:

جگە لە واڵتی خۆم لە بەهەشتیش ناتوانم بژیم

لە گۆرانیگوتندا خۆم لە قالب نادەم، هەر بۆیەش ناتوانم گۆرانی بۆ )بۆنەكان( بڵێم

50 ژماره 240 2014/7/19

ژماره 240 2014/7/19 51

هونەری

زانیارییەكــــی وردم النییە تاوەكو باســــی ئاســــتی پەیمانگا بكەم، بــــەاڵم ئەگەر هەر گرفتێكیش هەبێ ئەوا گوناحی قوتابییەكان نییە، بەڵكو دەبێ ئێمە بەدواداچوون بكەین بۆ سیســــتەم و پەیڕەوكردنی سیستەمی پەروەردە هونەرییەكە، ئەوكات دەتوانین

ئاستی قوتابییەكان بەرزبكەینەوە. لەنێــــو پەیمانــــگا دەگوترێ دڵت زۆر ســــافە بەدەگمەن قوتابی دەكەوێنی،

هۆكاری ئەمە چییە؟قوتابیەكانم مــن مــحــەمــەد: وەیــســی بابەتەكانیان هەستەش بەو خۆشدەوێت بۆ شیدەكەمەوە و هەوڵی جدیم هەیە بۆ دروستكردنی )خۆشەویستی مەعریفەت(، لەوروژاندنی دەبم سەركەوتوو كاتێك قوتابیەكان، الی مــەعــریــفــەت چــێــژی لێپرسینەوەی بــە هــەســت ــش ــی ــەوان ئئێمە كاتەشدا لەم دەكــەن، ئەركەكانیان

هەموومان دەبینە هاوڕێیەكی ئێسك سوك لەپۆلدا.

ـــــی گـــــۆران تــــــۆ ــــی، گوێ ــــێ دەڵ كــــێ بــــۆ خۆت لــەگــۆرانــیــیــەكــانــی دەگریتەوە؟ دەنگی خۆت

پێخۆشە؟محەمەد: وەیـــســـی لەدەنگی چێژ ئەوكاتە خۆم وەردەگرم، كاتێك كـــە گـــۆرانـــی دەڵـــێـــم، زیاتر مـــن ئـــەگـــەرنـــا گۆرانییە ـــە ل گــــوێ كالسیكییەكان دەگرم.

هونەرمەند وەیسی محەمەد، جگەلەوەی پەیمانگای مــامــۆســتــای ــیــبــێــژە، گــۆرانهونەرە جوانەكانە لەهەولێر، بەاڵم ئێستا ماوەیەكە لەكاری هونەریدا بێدەنگە، لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ )سڤیل( رایگەیاند، ئەو چوار مانگە ئەلبوومی نوێی ئامادەیە بۆ باڵوبوونەوە، بەاڵم لەبەر بارودۆخی

ئێستای كوردستان باڵوی ناكاتەوە.

ئەحمەد تاریق

ژماره 240 2014/7/19 51

52 ژماره 240 2014/7/19

هونەریهونەری

لە تەمسیلی حاجی یادگار چل دینارم وەرگرتسەالم كۆیی بۆ سڤیل:

لەم دواییانە كەسانێك دەركەوتوون ئەلف و بێی نواندن نازانن و وادەزانن رەقس و خۆبادان و تەهریج كۆمیدیایە

نەخۆشی دڵ و شەكرەم هەیە، بەاڵم هەرگیز لەدەرگای كەس نادەم، خوا چەند تەمەنی داوە هەر ئەوەندەیە

حەوت ساڵ كچێكم خۆشەویست نەیاندامێ، گوتیان شاگردی چایچیە

ئێستا لەكاری هونەری كوردایەتی نەماوە، بۆتە گیرفان و باغەڵ پڕكردن

بۆ مەبەستی چارەسەریی جارێك كاك نێچیرڤان منی رەوانەی سوریا كرد و كاك مەسعودیش رەوانەی توركیای كردم

نامەم بۆ خۆشەویستەكەم لەناو بەرگە شقارتە دەناو لەپێشی دەڕۆیشتم و بەرمدەدایەوە ئەویش هەڵیدەگرتەوە

52 ژماره 240 2014/7/19

ژماره 240 2014/7/19 53

هونەری

چێژی دڵداری ئەوكات زۆر خۆش بوو، ئێستا خۆش نییە هەموو دەقەیەك لە فەیسبوك و تانگۆ بەرامبەر یەكتر ڤیدیۆیان كردۆتەوە

ژماره 240 2014/7/19 53

54 ژماره 240 2014/7/19

كوردایەتی زەحمەت بوو، بەاڵم خیانەت نەكردن ئاسان بوو، دەمانویست هانی ئەو كەسانە بدەین خیانەت نەكەن، كەواتە مەبەستی سەرەكی ئێمە كوردایەتــــی بوو. جگەلــــەوەش ئەو بەرهەمانەی پێشــــتر پێشكەشــــمان دەكرد ئەوەی تێدا نەبوو كام هونەرمەنــــد شــــیوعییە و كــــێ یەكێتــــی و كــــێ پارتییــــە، بــــەاڵم بەداخــــەوە دوای راپەرین ریــــز و نێوانــــی هونەرمەندانیــــان بەتــــەورداس لێكجیاكــــردەوە و هونەرمەندان پەرتوباڵوبوون، لەسااڵنی 2000 ئەو پەرتوباڵویەی هونەرمەندان وایكــــرد كەســــانێك ســــەرهەڵبدەن كــــە لە ئەلف و بێــــی هونــــەری نوانــــدن نازانــــن، وا دەزانــــن ئەگــــەر خۆی بابدات و رەقــــس بكات كۆمیدیایە! نێوانــــی كۆمیدیــــا و تەهریــــج و مەهزەلــــە تەنیا یەك تاڵــــە مووە، ئەگەر لەو تاڵــــە مووە البدەی دەبێتــــە گاڵتەجاری. بۆیە مــــن داوا لەوەزارەتی رۆشــــنبیری دەكەم لێژنەی جدی و پرۆڤیشــــناڵ دروســــت بكان رێگری لــــەو گاڵتەجارییە بگرێ و هونەر بەرزبكەینەوە وەكو ســــااڵنی حەفتا و

هەشتاكان. تــــۆ دەڵێی پێشــــتر كوردایەتی هەبوو، بۆیــــە بەرهەمــــە هونەرییــــەكان جــــوان بــــوون، الی كوردایەتــــی ئێســــتا ئەوەیــــە مەبەســــتت

هونەرمەندان نەماوە؟ســــەالم كۆیــــی: بەڵــــێ كوردایەتــــی نەمــــاوە، ئێســــتا بۆتە گیرفان و باغــــەڵ پڕكردن، لەجیاتی كوردایەتی بۆتە باغەاڵیەتی. هەڵوێســــت نەماوە، كام هونەرمەنــــد دەڵــــێ هەڵوێســــتم هەیە بابێت لەبەرمبــــەر مــــن ئەو قســــەیە بكات. بــــۆ نموونە ئەوێ رۆژێ كەسێك لە فەیسبووك نوسییبووی هونەرمەندێك پلەی دكتۆرای هەیە و مامۆستای زانكۆیە دەچێتە الی هەر بەرپرســــێك وێنەیەكی لەگەڵ دەگرێ و لەفەیسبووك باڵوی دەكاتەوە، ئێــــوە چــــی دەڵێــــن؟ منیــــش گوتــــم بەداخــــەوە حەزناكــــەم بەوانە بگوتــــرێ هونەرمەند، چونكە

ئەوانە ماستاوچین. ئێــــوە لەســــااڵنی حەفتاو هەشــــتاكان كۆمەڵە هونەرمەندێك بــــوون پێكەوە بەرهەمی جوانتان پێشــــكەش دەكرد، كە ئێستا زۆربەتان لەژیاندا ماون، وەكو "ســــەعدون یونس، سەباح ئیبراهیــــم عەبدوڵــــاڵ، زاهیــــر عەبدولڕەحمــــان، حەكیم، چەتۆ حەســــەن، سابیر عەبدولرەحمان".

لەســــااڵنی هەشــــتا و نەوەدەكان هیچ كارێكی دراما و تەمسیل نەبوو تۆی تێدا نەبوایە، بەاڵم لــــەدوای ســــااڵنی 2000 لەپاشەكشــــەتدا،

بۆچی وا دواكەوتی؟ســــەالم كۆیی: هۆكارەكەی روونە، لەسااڵنی حەفتا و هەشــــتا، تاوەكو ســــەرەتای نەوەدەكان

هیچ بەرهەمێكمان پێشــــكەش نەكردووە، ئەگەر نەمانكردبێتــــە مــــەوزوع، بۆ نموونــــە دەمانگوت پێشــــمەرگە لەچیــــا بەچــــەك بەرگــــری لەخاكی كوردســــتان دەكات، ئــــەی بــــۆ ئێمــــە نەتوانیــــن لەنــــاو جەرگــــەی شــــاردا گەنجان هــــان نەدەین بەرگری لەنیشــــتیمان بكەن؟ هەرچەندە ئەوكات

حاجی یادگار نەماوە بەاڵم دوكانەكەی ماوە و هەفتەی جارێك لەوێ

دادەنیشم

هونەریهونەری

زانا دڵشاد دزەیی

سەالم كۆیی كە زۆرتر بە رۆڵی كەسایەتی "حاجی یادگار" ناسراوە، هونەرمەندێكی ناســـراو و خۆشەویستی هەولێرە، بەاڵم ئێســـتا ئەو وەكو خۆی دەڵێ وەكو جاران هێزی نەماوە و نەخۆشـــی دڵ و شـــەكرە الوازی كردووە. )سڤیل( لەنێو باغی شار چاوپێكەوتنێكـــی لەگەڵ ئەنجامدا، بەاڵم پێشـــئەوەی پرســـیارەكانی ئاڕاســـتە بكرێ داوایكرد تەنیا قسەكانی وەكو خۆی باڵوبكرێنەوە و هەموو پرسیارێكیش ئاساییە.

ژماره 240 2014/7/19 55

كارێكـــی هونەریـــت هیـــچ تائێســـتا كردووە بەدڵی هاوسەرەكەت نەبێت؟

ســـەالم كۆیی: نـــا بەاڵم دیمـــەن هەیە بەدڵی نەبـــووە، بۆ نموونـــە لەبەرهەمێك پێشـــئەوەی باڵوبكرێتەوە بینی دەستی كرد بەگریان، گوتی حەزناكەم رۆڵی وا ببینی، دیمەنەكە مردن بوو،

چونكە ئەو بەرهەمە لەرێگایە. لەهەموو ژیان كێ فەزلی بەسەرتەوە

هەیە؟ســـەالم كۆیی: دوو كەس، یەكەم: مامۆســـتا عەبدولڕەحمان ئەمین ئێستا بەرپرسی كۆلیژی قەاڵتـــە ئـــەو زۆر هـــاوكارم بـــوو، ئـــەو منـــی بەمامۆســـتا ســـەباح عەبدولڕەحمـــان ناســـاند. دووەم كـــەس كـــە فەزڵـــی بەســـەرمنەوە هەیە مامۆستا سەباح عەبدولڕەحمانە، كە مامۆستای

گەورەی منە و ئەو منی كرد بەسەالم كۆیی. ئەگـــەر بزانی حاجی یـــادگار لەژیاندا

ماوە؟بـــەاڵم نەمـــاوە، نەخێـــر كۆیـــی: ســـەالم لەئەساســـدا كابرای قوماشفرۆش ناوی حاجی برایم بوو، كوڕەكەی زۆر هاوڕێمە، من بەكاك چەتۆ حەســـەنم گوت ئەو ناوە هەڵگرە، چونكە ناو بـــازاڕ پڕبوو لەحاجی برایم، وتم ناوی بكە حاجی یـــادگار، گوتی وەاڵهی تـــەواو دیتتەوە، گوتی دەبـــێ ئەو ماڵە لێمان تـــوڕە نەبن، گوتم نا ئەوەش لەســـەر من، وەڵاڵ كە پێشكەشكرا و دەنگی دایەوە كچێكی هەبوو لەتەنیشت دائیرەی من بوو لەزراعە، گوتی مامۆستا سەالم كەی بابم وابووە؟ گوتم كچێ بابت نەبوو، تەنیا ناوەكەی هـــی بابت بوو. ئەو حاجی برایمە بەیانیان زوو كـــە نوێژی بەیانی دەكـــرد دەهاتە چایخانەكەی بابم دادەنیشـــت هەتا ســـەعات نزیكی هەشـــت، ئینجا دەچوو دوكانەكەی دەكردەوە، بەردەوام لەمن نزیك بوو، بۆیە تەواو لەهەڵســـوكەوت و قســـەكانی شـــارەزا ببووم، لەبەرئـــەوە رۆڵەكە الی مـــن زەحمەت نەبـــوو، كە تەمسیلەشـــمان

تەواو كرد 40 دینارم وەرگرت. ئێستا دوكانەكە ماوە؟

ســـەالم كۆیی: بەڵێ ئێســـتاش ماوە خەیاتە، زوو زوو دەچـــم هەفتـــەی جارێـــك هەر دەچم لەوێ دادەنیشم و پیاسەیەك بەناو دوكانەكاندا

دەكەم.

دەمێنمـــەوە هەرگیز لەدەرگای كـــەس نادەم و خـــودا چەنـــد تەمەنی داوە هـــەر ئەوەندەیە، بۆ نموونە سەیری ئەڵقەی دەستم بكە پێشتر لەناو گۆشـــت دەچووە خوارەوە ئێستا لەپەنجم شڵ

بۆتەوە. لەتواناتـــدا نییە بڕۆی بـــۆ دەرەوەی

واڵت بۆ چارەسەری؟سەالم كۆیی: با رۆیشتووم، جارێك لەهۆڵی میدیـــا كاك نێچیرڤـــان بارزانـــی منـــی بینـــی و زانـــی نەخۆشـــم رەوانـــەی واڵتـــی ســـوریای كردم، جارێك كاك مەســـعود لەهۆڵی پێشـــەوا منـــی بینـــی رەوانەی واڵتی توركیـــای كردم بۆ

چارەسەری. باســـی ئەڵقەكەی دەســـتی خۆت كرد جـــاران و ئێســـتا، مەگـــەر تۆ چەند ســـاڵە ئەو

ئەڵقەیەت لەدەستدایە؟ســـەالم كۆیـــی: هـــەر ئـــەوەی یەكەمجـــارە، یەكجـــار لەرۆژی هاوســـەرگیری ئەڵقەكەم زێر بوو، پاشان گوتیان زێر بۆ پیاو گوناحە گۆڕیم كـــردم بەزیـــو، لەســـاڵی 1986 ئەڵقـــە زیوەكەم

لەپەنجەم كرد تاوەكو ئێستا. بـــەوە وەفـــای خۆت بـــۆ خێزانەكەت

نیشان دەدەیت؟ســـەالم كۆیی: ئەوە وەفایـــە بۆخۆم نەك بۆ ئـــەو، چونكە ئـــەو ئەڵقەیە نامبەســـتێتەوە بەو، شـــتی گەورەتر هەیە پێكەوەمان دەبەســـتێتەوە

كە دڵە، چونكە زۆر زۆرم خۆشدەوێت. ئەگـــەر هەڵە نەبم، پێش ئەو خێزانەت خوازبێنی كچێكی دیكەت كردبوو رازی نەبوون،

چونكە چایچی بوویت، وایە؟سەالم كۆیی: وایە، گوتیان شاگردی چایچیە، نزیكـــەی حـــەوت ســـاڵ پەیوەندیمـــان هەبوو، ئەوكات وەكو ئێســـتا نەبوو، نامەم لەناو بەرگە شـــقارتە دەنا و لەپێشی دەڕۆیشتم شقارتەكەم بەردەدایەوە وەكو ئەوەی شقارتەكەم لێكەوت، ئـــەو لەدوای مـــن هەڵیدەگرتـــەوە. ئەویش ئاوا، ئینجا كە نامەی نوێم بەدەســـت دەگەیشت هەتا دەچووم لەشـــوێنێك بوەســـتم بیخوێنمەوە دڵم لەســـەر ســـەد لێی دەدا. چێژی دڵداری ئەوكات زۆر خـــۆش بـــوو، ئێســـتا خۆش نییـــە هەموو دەقەیەك لە فەیســـبوك و تانگۆ بەرامبەر یەكتر

ڤیدیۆیان كردۆتەوە.

بۆچــــی جارێكــــی دیكــــە كۆنابنــــەوە شــــاكارێك پێشكەش بكەن؟

ســــەالم كۆیی: پرســــیارێكی زۆر هەستیارە، ئێستا ئەگەر ئێمە كۆببینەوە لەمنەوە بگرە دەڵێن گرێبەستم چەندە؟ جاران ئەو گرێبەست و پارە و مارە نەبوو، گرنگ كارەكە بوو، ئێســــتا لەبەر بژێوی ژیان وایلێهاتووە گرنك گرێبەســــتەكەیە چەنــــد پــــارە وەردەگــــرم، كەســــی واش هەیــــە وەكو حوت لوشــــی دەكات و تۆش هیچت نییە، كــــەوات ئیشكەشــــت پــــێ ناكرێ، ئــــەوە وەزعی درامــــا و شــــانۆیی كوردییە لەئێســــتادا، من لێت دەپرسم ئەوە غەدرەی لەسەباح عەبدولڕەحمان كــــرا لەكێ كــــراوە؟ هونەرمەند جێــــی رێزە یان

غەدرلێكردن؟ چ غەدرێكــــی لێكــــراوە و كێ غەدری

لێكردووە؟سەالم كۆیی: من ناتوانم پێت بڵێم، ئێستا ئەو لەئیسپانیایە، كە هاتەوە تۆ وەكو رۆژنامەنووس بڕۆ چاوپێكەوتنی بكە و لێی بپرسە بزانە غەدری چی لێكــــراوە، ئەگەر ئەو وەاڵمــــی نەدایەوە من

وەاڵمت دەدەمەوە.لێكــــردی داوای یونــــس ســــەعدون بەشــــداری بكــــەی لەدراماكەی "كەونــــە دەركە".

بەاڵم بەشداریت لەگەڵ نەكرد، بۆچی؟سەالم كۆیی: بابەتەكەم بەالوە جوان نەبوو، لەبەرئەوەی ئێســــتا من وەكو ســــەالم كۆیی بێم تەمســــیلی "تاپۆ حەقی چییە" دووبارە بكەمەوە، دووبــــارە نابێتــــەوە، چونكە 30 ســــاڵی بەســــەر تێپەڕیــــووە ئــــەو هێــــزەم نەمــــاوە داهێنانی تێدا بكەمــــەوە، وا باشــــترە ئەوەی پێشــــتریش وەكو خۆی جــــوان بمێنێتــــەوە، هەر كەســــێكیش بێتە شوێنی من پێی دووبارە ناكرێتەوە، بەبڕوای من ئێستا ئەوە كراوە بەدراما هیچ چێژ و داهێنانێكی تێدا نییە بەقــــەت ئەوەی خۆدووبارەكردنەوەیە، بۆیە ســــەعدون یونس هەڵەیەكی گەورەی كرد،

نەدەبوو دەستكاری "كەونە دەركە" بكات. ئەگەر لەهونەر بێینە دەرەوە، ئێســـتا

لەگەڵ نەخۆشییەكەت باشتر بوویت؟ســـەالم كۆیی: وەڵـــاڵ ناوناوە تەندروســـتیم تێكدەچێت، ماوەیەكە هەســـت دەكەم زۆر الواز بوومە و پێویســـتم بەچارەســـەر هەیە، چونكە نەخۆشـــی دڵ و شـــەكرەم هەیـــە، بـــەاڵم ئـــاوا

هونەری

سەعدون یونس هەڵەیەكی گەورەی

كرد دەستكاری "كەونە دەركە"ی كرد

ئەو غەدرەی لە سەباح عەبدولڕەحمان

كرا لە كەس نەكراوە

حاجی یادگار دراوسێمان بوو، كوڕەكەشی زۆر هاوڕێم

بوو، هەموو بەیانیان دەهاتە چایخانەكەی بابم

56 ژماره 240 2014/7/19

هونەری

هێرۆ نایەوێت ببێتە شاجوانی كوردستان

محەمەد رەئوف لە گۆرانیگوتن دووردەكەوێتەوە

دڵنیا قەرەداغی شوو بە كونسوڵی میسر دەكات

سڤیل: پشتیوان عەبدوڵاڵخانمە هونەرمەندی كورد دڵنیا قەرەداغی شـــوو بەكونسوڵی میســـر لەهەولێر دەكات و بڕیارە ئاهەنگێكی گەورە بەبۆنەی

هاوسەرگیریان لەهەولێر ئەنجام بدەن.دڵنیا قەرەداغی بە)سڤیل(ـی راگەیاند "من و سلێمان عوسمان كۆنســـوڵی ئێستای میسر لەهەولێر هەموو ئامادەكارییەكمان كـــردووە بـــۆ هاوســـەرگیری، ختوبەمـــان كـــردووە و بـــۆ

گواستنەوەش گەورەترین ئاهەنگ ساز دەكەین".بەپێی زانیارییەكانی )ســـڤیل( كونسوڵی میسر هاوسەرەكەی خۆی تەاڵق داوە و ئینجا بڕیاری هاوســـەرگیری لەگەڵ دڵنیا داوە، بەاڵم دڵنیا قەرەداغی دەڵێ "ئەوە مەســـەلەیە پەیوەندی

بەخۆیانەوە هەیە نەك من".لەوبارەیـــەوە حكومەتـــی میســـری بڕیاریداوە ئەگەر ســـەر كونسوڵ ژنێكی بێگانە بێنێ، دەبێت دەستبەرداری بۆستەكەی بێت، ســـلێمان عوسمان لەبەر خۆشەویســـتی دڵنیا ئامادەیی خۆی دەربڕیـــووە دەستلەكاربكێشـــێتەوە و هاوســـەرگیری

بكەن و لەهەولێر و میسر ژیان بەسەرببەن.لەوەاڵمی ئەو پرسیارەی بۆچی دڵنیا شوو بە كونسوڵی میسر دەكات بە)ســـڤیل(ـی گوت "حەزدەكەم شـــوو بەكەسێك بكەم رێـــز لەهونەر بگرێت و رێگر نەبێ لەبەردەم كاری هونەریم، بەڕێز سلێمان عوســـمان زۆر رێز لەهونەرمەندان دەگرێ و

كەسێكی رۆشنبیرە".جگەلەوەش بەپێی زانیارییەكانی )ســـڤیل( لەسەر داوای دڵنیا

قەرەداغی، سلێمان عوسمان وازی لەجگەرەكێشان هێناوە.

سڤیل: هێرۆ حەســـەنزادە رایدەگەیێنێت بەشـــداری لەپێشـــبڕكێی شاجوانی

كوردستان ناكات و حەزیش ناكات ببێتە شاجوان.كچە ئەكتەری رۆژهەاڵتی كوردســـتان هێرۆ حەسەنزادە، كە هەندێك پێیانوایـــە هەمـــوو مەرجەكانـــی شـــاجوانی تێدایـــە، بەاڵم ئـــەو ئەمە رەتدەكاتـــەوە و بۆ )ســـڤیل( دەڵـــێ "من نامەوێت خـــۆم هەڵبژێرم بۆ شـــاجوانی كوردســـتان و حەزیش بەم بوارە ناكـــەم، كاری من تەنیا كاری ئەكتـــەری و بواری ســـینەماییە، هەوڵدەدەم هەمـــوو تواناكانم لەبواری ســـینەمای كوردیدا بەكاربێنم و وەكو باشترین ئەكتەر خۆم

دەربخەم".جێـــی ئاماژەیـــە دوایـــن كاری هونـــەری هێـــرۆ بەشـــداریكردن بوو لەدۆبـــالژی دەنگی فیلمی )بولگاری( كـــە لەهەولێر وێنەی بۆگیرابوو،

بەاڵم كاری دۆبالژی لە بولگاریا بۆ ئەنجامدراوە.

سڤیل: زانا دزەییهونەرمەنـــد محەمـــەد رەوف كەركووكـــی بەهۆی ئەم نەخۆشـــییەی

تووشی قورگی هاتووە لەئێستادا لەكارە هونەرییەكانیدا وەستاوە.محەمەد رەوف كەركوكی رایگەیاند، كە ماوەی مانگێكە قورگی تووشی حەساسیە بووە و بەجۆرێك كارە هونەرییەكانی وەستاندووە. ناوبراو بۆ ســـڤیل گوتی "ئەم نەخۆشـــیەم بۆتە هۆی ئەوەی نەتوانم گۆرانی بڵێم، هەمیشـــە و بـــەردەوام لەقورگمدا هەســـت بەنوســـاوی دەكەم، دكتۆر پێیگوتم ژێیەكانم ماندبووە، بۆیە لەســـەر ئەو چارەســـەرانەی پێیداوم بەردەوامم، بەهیوای ئەوەی سوودی لێ وەربگرم، لەئیستادا

بەتەواوی لەچاالكییە هونەرییەكانم دووركەوتوومەتەوە".

ژماره 240 2014/7/19 57

هونەری

كەژاڵ جەژنانەی پێیە

سڤیل: كـــەژاڵ ئادەمـــی گۆرانییەكـــی نوێی ئامادە كـــردووە بۆ جەژنی

رەمـــەزان باڵوی بكاتەوە و رایگەیاند ئەو بەرهەمە جەژنانەی ئەوە بۆ عاشقانی دەنگی.

كـــەژاڵ بۆ )ســـڤیل( گوتی "دەزانی یـــان نا، نـــاوی نوێترین بەرهەمی گۆرانیمـــە كە چیرۆكی دڵبەخشـــین و زەمزەمەی ئەوینە بەگوێی

یاخیترین ســـاتەكانی دڵداریدا، لەشـــیعری سیمین چایچی و مۆسیقای مامۆستا عەلی. كلیپی ئەو گۆرانییە لەالیەن

سەبا بەرهەم هێنراوە".هەروەهـــا كەژاڵ ئاماژەی بـــۆ ئەوەكرد، ئەو

بەرهەمـــە لەئێســـتادا ئامادەیە و لەجەژنی رەمەزانـــدا جەژنانـــەی ئـــەو دەبێـــت بۆ

هەموو ئەوانەی عاشق بەدەنگی ئەون.

58 ژماره 240 2014/7/19

لەكاری فۆتۆگرافی زۆرجار تووشی كێشە دەبین

مریام فارس بە یەك ملیۆن دۆالر بەشداری درامای "اتهام"ی كردووە

كاتری پیری بەدەست رووتانەوەی قژیەوە دەناڵێنێت

سڤیل: ئەحمەد تاریق فۆتۆگراف���ەر محم���ەد عوم���ەر موس���ەیی لەس���اڵی 2005 بەش���ی راگەیاندن���ی پەیمان���گای تەكنیك���ی هەولێری خوێن���دووە. لەدوای دەرچوونیش���ەوە لەوێ دامەزرایەوە و وەك مامۆستای پراكتیكی

ئەم بەشە كاردەكات. محەم���ەد بۆ س���ڤیل ب���اس لەس���ەرەتاكانی دروس���تبوونی حەزی وێنەگرتن و فۆتۆگرافەری الی دەكات و دەڵێ "ساڵی 2003 لەكاتی پرۆس���ەی ئازادكردن���ی عێراق م���ن لەناحیەی كەڵەك نیش���تەجێ ب���ووم، رۆژانە رۆژنامەنووس���ان و فۆتۆگرافەرەكان بۆ رووماڵی

هەواڵەكان دەهاتنە سنوورەكە، منیش لێیان نزیك دەبوومەوە و لەوكاتەوە حەزی فۆتۆگرافەریم ال دروستبوو".

محەم���ەد ئاماژە بەوە دەكات، كە چەند جارێك بەهۆی كاری فۆتۆگرافەرییەوە دووچاری كێش���ە بۆتەوە و دەڵێ "لەكاری فۆتۆگراف���ەری مامەڵە لەگەڵ هەموو ش���تێك دەكەین، بۆیە ئەگەری توش���بوونمان بە كێش���ە زۆرە، بەتایبەت هەندێك

ج���ار برایانی پۆلیس و ئاس���ایش لەكارەكەی ئێم���ە تێناگەن". ئینجا بەس���ەرهاتێكی خۆی دەگێڕێتەوە "جارێكیان لەگەڵ ستافێك چوین���ە زاخۆ و باتۆفە بۆ وێنەگرتنی دیمەنە سروش���تیەكانی ئەو ناوچەیە. ئێمە نەمانزانی لە سنوور نزیك كەوتووینەتەوە و هیچ شتێكی گوماناویمان نەبینیبوو، بەاڵم ئاسایش هات و بۆ ماوەی كاتژمێرێك دەستبەسەریان كردین، تا دواتر ئەفسەرەكە هات

و كە زانی رۆژنامەنوسین ئازادی كردین".

ل���ە یەكەم ئەزموونی بەش���داریكردنی لەكاری درام���ا و نواندندا، خانمە گۆرانیبێژی لوبنانی "مریام فارس" لەگەڵ كۆمەڵێك ئەكتەری میس���ریدا بەشداری زنجیرە درامای "اتهام"ی كرد، كە لە ئێستادا نمایش دەكرێت.

لە دراماكەدا مریام رۆڵی كچێك دەبینێت بەناوی "ریم". زانیاریەكان لەبارەی كرێی بەش���داریكردنی مریام فارس لەم درامایەدا باس لەوە دەكەن، كە بڕی یەك ملیۆن دۆالری وەرگرتووە. لەمبارەشەوە "مریام فارس" بڕی پارەكەی ئاشكرا نەكرد، تەنیا گوتی "ئەوان بەخشندە

بووم لەگەڵم، منیش شایانی ئەوەم كە پێمدراوە".

خانمە گۆرانیبێژی بەریتانی "كاتیی پیری" بەدەست وەرین و رووتانەوەی قژیەوە دەناڵێنێت. لەدواین دەركەوتنیشیدا لە ش���اری نیویۆرك، هەوادارانی هەستیان بەوە كرد، ك���ە ق���ژی زۆر تەنك ب���ووە و لەچەند ش���وێنێكیش

پەڵەی رووتاوەی بێ موو بەسەریەوە دیار بوو.كاتی تەمەن 29 س���اڵ بەوە ناس���رابوو، هەرجارە و قژی بە رەنگێك بۆیە دەركرد، س���وور و شین و زەرد، رەنگ���ە ه���ەر ئەم���ەش كاری كردبێتە دووچ���اری رووتان���ەوەی و ق���ژی س���ەر ل���ەم نزی���ك س���ەرچاوەیەكی كردبێ���ت. گۆرانیبێ���ژەش ئاش���كرای ك���ردووە، كە هەموو ئەو چارەس���ەریانەی كاتی بیری چارەس���ەركردنی ب���ۆ بەكاریهێن���اون،

رووتانەوەی قژی، بێسوود بووە. زۆرن ئەو گۆرانیبێژ و ئەكتەرە جیهانیانەی بەه���ۆی لەس���ەركردنی بارۆكەی قورس و تاڵە ق���ژی زی���ادە و بەكارهێنانی رەنگ و دەرمانی جۆراوجۆر بۆ قژیان، دووچاری رووتان���ەوەی ق���ژ هات���وون، لەوانەش:

نعۆمی كامبل و كیم كارداشیان.

رەنــگاوڕەنــــگ

فۆتۆگرافەر محەمەد عومەر:

58 ژماره 240 2014/7/19

ژماره 240 2014/7/19 59

رەنــگاوڕەنــــگ

سیلینا گۆمێز خوودەداتەوە سەرخۆشی و ئاهەنگی شەوانەس���ەرچاوەیەكی ئاگادار لە خانم���ە گۆرانیبێژی گەنجی ئەمریك���ی "س���یلینا گۆمێ���ز" ب���ە ماڵپ���ەڕی "رادار ئۆن الین"ی راگەیاندووە، كە س���یلینا لەم دواییانەدا خواردن���ەوەی خوویداوەت���ەوە دیس���انەوە ئەلكه���ول و چوون���ی بۆ ئاهەنگی ش���ەوانە و ش���ەونخونیكردن، بەهۆی ئ���ەو هاوڕێیانەی لەم دواییەدا لەگەڵیدان. مەترس���ی ئەوەشی لێدەكرێت ئەم خ���ووەی بەرەو ئەنجامێكی

كارەساتباری ببات.بەر لە شەش مانگ بەهۆی ئاڵوودەبوون سەركێش���انەی رەفت���ارە ئ���ەم و ئێس���تایەوە، خرای���ە ژێ���ر چاودێری و پزیش���كی چارەس���ەری و ب���ەاڵم سەرپێخس���تنەوە. دوای دەرچوون���ی، بەه���ۆی هاوڕێیەتی چەند كەسێكی تازەوە، دووب���ارە خووی سەرخۆشبوون داوەتەوە و ش���ەونخونی و ئاهەنگی

شەوانە.

ژماره 240 2014/7/19 59

60 ژماره 240 2014/7/19

كاوڕ 4/20-3/21الیەنەكانی ژیانتان بەرفراوان دەبن كارەكان پێویست وەك ناتوانن و بەڕێوەببەن. هاوبەشەكانتان داوای زیاترتان لێدەكەن. هەستێكی ئاساییاتان دەبێ بەاڵم بەچاوێكی گەورە لەكۆمەڵگەدا دەبینرێن. ئەنجام دەدەن. ئاسودەیی و دیدارێكی نوێ

دڵفراوانییەكانتان بۆ دەگەڕێتیەوە.

تەرازوو 10/20-9/21 داگیر ژیانت راراییەكان مەدە رێگە ب��ك��ات. دەرف���ەت���ی دەس���ەك���ەوت و سەرهەڵدەدات. گ��رن��گ دەرام���ەت���ی خۆتان دەك���ەن. زی��ات��ر بەخۆشحاڵی هەست ئ���ام���ادە دەك����ەن ب��ۆ ت��اق��ی��ك��ردن��ەوەی��ەك یان دیدارێكی گرنگ. بۆ كۆتایی هەفتەش سەرقاڵی

رێكخستنی كارە خێزانییەكان دەبن.

گا 4/21–5/20 بەرەشبینی هەست كاتانەی ئ��ەو دەكەی بۆ هیچ ئەنجامێك باش نییە، بەاڵم ئێستا توانایەكی بەهێزت هەیە خۆت دەتوانی و هەستەكانت كۆنتڕۆڵی بۆ بۆ یارمەتیدەرتە ئەمەش بكەیت. گەشبین رێژەی و هەنگاوەكان باشتر بەڕێوەچوونی

سەركەوتنت.

دووپشك 11/20-10/21 ئەم هەفتەیە زۆرباشە و هەست ئاسودەیەكانی گ��ەڕان��ەوەی ب��ە باری دەروونیتان دەكەن. بەهۆی گەشبینیەكانتان لە زۆر گۆڕانكارییەكەوە سەرنجی ب��ەئ��اس��ان��ی دەگ���ەڕێ���ت���ەوە. ب��ۆ دەچێت، كەسێك ب��ۆالی خۆشەویستیتان

كە تازە لە ژیانتان دەیناسن.

دووانە 6/20-5/21 ئەو ماوەیە بۆ ئەنجامدانی هەموو كارێك كارەكانتان زۆرب��ەی دەتوانن و باشە باشتتان چاالكییەكی و بكەن ت���ەواو دەبێ، باشتر دەبن ئەگەر ماندوویتان بحەسێننەوە. دەسكەوتێك بەڕێوەیە. لەالیەن خۆشەویستەكانتەوە لە دەرفەتێكی دەدرێ��ت، پێ زیاترتان گرنگییەكی

دەستچووتان بۆ دەگەڕێتەوە.

كەوان 12/20-11/21لەگەڵ پەیوەندییەكانت ماوەیە ئەم دەبێتەوە. بەهێز دوورەك��ان جێگە سەفەرێك دەی���ان���ەوێ ئ���ەوان���ەی ئەوانەش ب��ۆی��ان. گونجاوە كاتێكی ب��ك��ەن. دەبن. سەركەوتوو دەك��ەن لێكۆڵینەوەیەك یان دوور، لەجێگەیەكی خ��ۆش ه��ەواڵ��ی

لەكەسێكی ئازیزەوە بەڕێوەیە.

وشەی نادیار

بیدۆزەرەوە

تێبینی: )ه�( و )ە( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

بۆ چەند رۆژێكی ژیانی بێ قیمەتی ئەم دنیایە خۆتان بە دوژمن مەفرۆشن، چونكە دوژمن جێگەی هیچ باوەڕپێكردنێك نییە.

وشەی یەكتربڕوشەی یەكتربڕ

12345678910سڤیل1

2345678910

ئاسۆیی:1. پێشكە.

2. پایتەختی ئوروگوای )پ(.3. ئەندامێكی لەشە )پ( - پیتی لەیەكچوو.

4. یاریزانێكی تۆپی پێی هەڵبژاردەی وۆڵڤەرهامپتنی ی��ان��ەی و م��ال��ی

ئینگلیزییە )پ( - هەندەك.5. میوەیەكە.

بۆ ژن��ان - )پ( كوبا 6. سەرۆكی جوانی بەخۆیانی وەدەكەن )پ(.

7. جۆرێكە لە كەرە )پ(.

8. قین - نیوەی )رۆرۆ(.9. پاریزانێكی تۆپی پێی هەڵبژاردەی كۆلۆمبیایە )پ(.

10. زینی ئەسپ.

ستوونی:1. گەڕیدەیەكی ئیتاڵییە گەیشتە چین )پ(.

2. پلك - رووبارێكە لە رۆمانیا.3. گوند )پ( - كەم )پ( - دوو پیت لە )مار(.

4. دوو پیت لە )شین( - )نهێنی( بە عەرەبی - نیوەی )پەلە(.

ناوێكی - )ن��وڤ��ا( ل��ە پیت س��ێ .5كوڕانەی كوردییە )پ(.

6. چوار پیت لە )پاشیو( - وێنەكە.7. شارێكە لە ویالیەتە یەكگرتوەكانی

ئەمریكا )پ(.8. دوو پیت لە )هانا( - مانگا.

9. هاش و .......10. خوێ.

تێبینی: )پ( = پێچەوانە. )ت( = تێكەاڵو.)ه( و )ه�( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

پشــووی سڤیـل

وشەی نادیار لە دوو بڕگە و )10( پیت پێكهاتووە كە خاوەنی ئەم وتەیەیە.

دوو وادی���ارە نیگاركێشە، ل��ەم جگە هەن وێنەكەدا لە دیكە نیگاركێشی بەاڵم شاردراوەن. ئایا دەزانی لەكوێ

شاردراون؟

كژخیدابمقسڤیلهوزدیهژیوبیبێژنۆجبفهاۆێهانانیمێوچمۆهرحمئ�تهژگهمۆكنرشماینچنهقدكهڕپتیهیونیكیهێنیدهچسڤیلیردهمدننێ

ژماره 240 2014/7/19 61

نییرا

هالل

جەا:

ئ

قرژاڵ 7/20-6/21هەست بیركردنەوەیەكەوە بەهۆی ناتوانن و دەك�����ەن ب��ەرەش��ب��ی��ن��ی و ه��ەن��گ��اوب��ن��ێ��ن پ��ێ��وی��س��ت وەك دەبێت. ل��ەداب��ەزی��ن روو چ��االك��ی��ی��ەك��ان��ت��ان پێویستیتان بەپالنی سەركەوتووە بۆ رۆژانی داهاتوو، چونكە زۆری زۆربەی ناخۆشییەكانی

ئێستاتان دەگۆڕێت بۆ خۆشی.

گیسك 12/21–1/20 باری ئ��اس��وودەی��ی��ەك��ان��ی س���ەرج���ەم دەروون��ی��ت��ان بۆ دەگ��ەڕێ��ت��ەوە، خۆتان پارەیەك ئ��ام��ادەك��ەن. ن��وێ ك��اری بۆ كەسێكی وەك دەگ����ات. ب��ەدەس��ت��ان ب��ەڕێ��وەی��ە بە كاروبارەكانتان دەبیننن. خۆتان سەركەوتوو لەهەمانكاتدا و دەچێت بەرێوە باش شێوەیەكی

الیەنی یارمەتیدەرتان بۆ دروست دەبێت.

شێر 8/20-7/21بە بیستنی هەواڵێك ئاسودەییتان بۆ گۆڕانی هەفتەیە ئەم دەگەڕێتەوە. زۆر روودەدات، كە هەندێك ترس یان رارایی كەم دەكاتەوە. چاالكی دەروونی و جەستەیتان بە هێز دەبێت. لە ماندووبوون رزگار دەبن و دەست بە ئەنجامدانی كارێكی

نوێ دەكەن.

گۆزە 1/21– 2/20 بەرامبەرەكانتانەوە ل���ەالی���ەن دەدەرێ. پێ زیاترتان گرنگیەكی سەرنجڕاكیچش و خۆشەویست دەبن. لەدڵتەنگی رزگارتان دەبێ و هەست دەكەن. زیاتر ئاسودەییەكی و بەخۆشی خۆتان ی��ان پێدەگات ئازیزانتان هەواڵی

پەیوەندیان پێوەدەكەن.

فەریك 9/20-8/21 س����ەرەت����ای ه��ەف��ت��ە گ������ەڕان و پەیوەندی و دیدارەكان زۆر دەبن. پێتاندراوە بەڵێنانەی ل��ەو هەندێك ب��ەاڵم یان كارەكانتان ئەنجام، ناگاتە وەك خۆی لەوادەی خۆی دوادەكەوێت. دەتوانن زۆری گرفتەكانی ماڵ و خێزانتان چارەسەر بكەن،

پێویستیەكان پڕبكەنەوە.

نەهەنگ 3/20-2/21 هاوكارەكانتان ل��ەگ��ەڵ پ��ەی��وەن��دی ل�����ەك�����ارك�����ردن ب������اش دەب��������ێ و سەركەوتن بەدەست دەهێنن. الیەنی پایەكی و پلە دەب��ێ��ت. ب��اش تەندروستیتان لەكۆتایی دەهێنن. بەدەست لەكۆمەڵدا بەرزتر هەفتەدا لەگەڵ هاوڕێیەكانتان دەتوانن بیرۆكەی

نوێ دابمەزرێنین.

بیدۆزەرەوە

ئا: رۆڤار رواندزی

وشەی نادیار: ناپۆلیۆن

وشەی یەكتربڕ

وەاڵمەكانی ژمارەی رابردوو تەنها 7 جیاوازی لەنێوان ئەم دوو وێنەیەدا هەن. كامانەن؟

پشــووی سڤیـل

12345678910سڤیلاكهدێلتاكت1

ارواچاا2محومهرج3نیرهسههدی4هلیكاكتاك5امروخدانس6تاروهت7هتوا8چاڵكهن9یتسس10

62 ژماره 240 2014/7/19

جەواهیری

بــــەرگ پێكدێــــت. لەوكاتــــەوە بەخانەوادەی "جەواهیری" ناویاندەركرد.

قورئــــان الویەتیــــەوە زووی لەتەمەنــــی لەبــــەردەكات، باوكــــی دەینێرێتــــە الی چەند مامۆســــتایەكی زیــــرەك، تا لەبــــارەی نەحو و ســــەڕف و بەالغــــە و فیقهــــەوە بخوێنێت. بەرنامەشی بۆ دادەنێت، كە رۆژانە وتارێك قەســــیدەیەكیش و ئەلبەالغــــە" "نەهــــج لــــە ئەلموتەنەبــــی" تەیــــب "ئەبــــو دیوانــــی لــــە

لەبەربكات.بەشــــداری شۆڕشی ســــاڵی 1920ی دژ بــــە بەریتانیــــەكان كــــرد و هــــەر لەســــااڵنی بیستەكانیش یەكەم دیوانی شیعری بەناوی "خواطر الشــــعر فی الحــــب والوطن والمدیح"

دا باڵوكردەوە.دوای ئەوە مەلیك فەیســــەڵی یەكەم بووە

هەفتەی داهاتوو هەم یادی لەدایكبوون و هەم مردنی شاعیری گەورە جەواهیرییە.

"محەمـــەد تـــەواوی نـــاوی جەواهیـــری عەبدولحوسێن مەهدی جەواهیری"یە، یەكێكە لە هەرە دیارترین شاعیرەكانی چاخی تازەی عەرەب. لە 26ی حوزەیرانی 1899 لە شاری نەجەف لەدایكبووە. باوكی زانایەكی گەورەی نەجـــەف بووە، ویســـتوویەتی كوڕەشـــەكی ببێتـــە زانای ئاینی، بۆیە هـــەر لە تەمەنی دە ســـاڵیەوە عەبـــای كردۆتە بـــەری و مەندیلی

كردۆتە سەری.نازنــــاوی "جەواهیری" بــــۆ ناوی كتێبێكی گرنگ لەبواری فیقهــــدا دەگەڕێتەوە بەناوی لەباپیــــرە یەكێــــك كــــە الــــكالم"، "جواهــــر گەورەكانــــی جەواهیــــری "شــــێخ محەمــــەد حەســــەن ئەلنەجەفی" نوســــیویەتی و لە 44

مەلیكــــی عێــــراق، ماوەیــــەك بــــە عەمامەوە لەگــــەڵ میریــــدا كاریكرد. پاشــــان جوببە و مەندیلــــی فڕێــــدا و وازی لەكارەكــــەی هێنــــا دوای رۆژنامەوانــــی، كاری روویكــــردە و ئەوەی لە نەجەفەوە چووە بەغدا ژمارەیەك رۆژنامەی دەكرد لەوانە: فورات و ئینقیالب و الرأی العام. چەند جارێكیش بە سەرۆكی

یەكێتی ئەدیبانی عێراق هەڵبژێردراوە.زۆرجار دووچاری گوشــــاری سیاســــی بۆتــــەوە و دەســــتگیر كــــراوە، تــــا لەســــاڵی 1941 لەگەڵ چەند كەســــێكی تــــر رادەكاتە ئێران. پاشان دەگەڕێتەوە عێراق و لەساڵی 1947 بــــە ئەندامــــی ئەنجومەنــــی نوێنەرانی عێراق هەڵدەبژێردێت. ساڵێك دواتر بەهۆی ناڕازیبوونی بە پەیماننامەی "بۆرســــمۆس" ســــەركوتكردنی و بەریتانیــــا لەگــــەڵ

سێیەم رووباری عێراق و گەورەترین شاعیری عەرەب

هاوێنە

مەریوان عومەر

62 ژماره 240 2014/7/19

ژماره 240 2014/7/19 63

خوێناویانــــەی راپەڕینەكــــەی ئەو ســــاڵە دژ بە رێكەوتننامەكە، دەســــتی لەكاركێشایەوە. دواتر زانــــی كە برای بچووكەكەی لەرۆژی خۆپێشاندانەكە بە گوللەیەك بریندار بووە و دوای 10 رۆژ گیانی لەدەســــتدا. جەواهیری قەســــیدەیەی شــــیوەنی بۆ نوســــی بەناوی

"أخی جعفر" و "یوم الشهید".بەهــــۆی ئــــەوەی الیەنگــــری خوێنگەرمی بــــوو، 1958 تەممــــوزی 14ی شۆڕشــــی دوای راگەیاندنی كۆمــــاری عێراق نازناوی "شاعیری كۆمار"ی لێنرا، لەماوەی دوو ساڵی یەكەمیشــــدا زۆر لە عەبدولكەریم قاسمەوە نزیك بوو. پاشــــان لەیەكتــــر هەڵگەڕانەوە و ســــاڵی 1961 چــــووە لوبنان و لەوێشــــەوە چووە پراگ. لەســــاڵی 1968 بە بانگێشــــتی فەرمی حكومەتی عێراقــــی گەڕایەوە عێراق

و رەگەزنامــــەی عێراقــــی پێدرایەوە.

1980 لەســــاڵی دواجــــار بەیەكجاری عێراقی جێهێشت، لەچەنــــد واڵتێكــــدا گــــەڕا، بەاڵم دواتــــر بەیەكجاری لە دیمەشــــق نیشــــتەجێ بــــوو و تا مــــرد لەوێدا

مایەوە. جەواهیری لەمــــاوەی ژیانیدا زۆر نازنــــاوی جۆراوجۆری پێبەخشــــراوە، هــــەر لــــەزووەوە نازنــــاوی "گەورەترین شــــاعیری عــــەرەب"ی لێنــــراوە، هەرچەندە لەكاتــــی ئــــەودا گۆڕەپانی ئەدەبــــی عەرەبی چەندەها شاعیری گەورەی تێدابووە. بەاڵم جۆرێك لەكۆدەنگــــی هەبووە لە پێدانی ئەو

نازناوە بە جەواهیری.

هاوێنە

ژماره 240 2014/7/19 63

64 ژماره 240 2014/7/19

مەسعود بارزانی و محەمەد جەواهیری

هاوێنە

گەلی كــــورد خۆی بــــە قەرزداربــــاری ئەم شــــاعیرە دەزانێت. جەواهیری چەند شیعر و قەسیدەی درێژیشی لەبارەی كوردستان مســــتەفا "مــــەال كــــورد ســــەركردەی و

بارزانی"یەوە نوسیوە.لەچەند بۆنەیەكی جیــــاوازدا جەواهیری چەند بەسەرهاتێكی خۆش و پێكەنینئامێزی خۆی دەگێڕێتــــەوە. لەوكاتەی دژ بە نوری ســــەعید دەوەســــتێتەوە و لە رۆژنامەكەیدا قەســــیدەیەكی داشــــۆرین بۆ نوری سەعید بڕیــــاری ســــەعید نــــوری دەنوســــێت، دەســــتگیركردنی جەواهیــــری و راگرتنــــی جەواهیــــری دەردەكات. رۆژنامەكــــەی دەگێڕێتەوە "پێشبینیم دەكرد نوری سەعدی فەرمانــــی دەســــتگیركردنم بــــۆ دەربــــكات، چومــــە الی هاوڕێیەكی كۆنم، لەژێرزەمینی ماڵەكەیــــدا منــــی شــــاردەوە، خواردنــــی بۆ جێهێشــــتم و تەلەفۆنێكیشی لێبوو، پێیگوتم: تۆ لەو ماڵەدا تەنیای، ئەم تەلەفۆنەش كەس ژمارەكــــەی نازانێت تەنیا خۆم نەبێت، بۆیە گەر كەســــێك زەنگی لێدا هەڵگیرە، تا دەنگم نەبیستی وەاڵم نەدەیەوە، چونكە ناوە ناوە تەلەفۆنت بۆ دەكەم. كاتێك رۆیشــــت دوای ماوەیەك زەنگ لێیدا، تەلەفۆنەكەم هەڵگرت بــــەاڵم قســــەم نەكرد، تا كەســــێك قســــەی كرد، ناســــیمەوە دەنگی نوری سەعید بوو، یەكســــەر گوتی: دەزانــــم وەاڵم نادەیتەوە، تەلەفۆنیشــــم نەكردووە تا پێت بڵێم دەزانم لەكوێ خۆت حەشــــار داوە، بەڵكو دەمەوێ

"فالـــح ئەلحەجیە" لـــە كتێبەكەیدا بەناوی "الموجـــز فـــی الشـــعر العربـــی – شـــعراء جەواهیریـــەوە لەبـــارەی معاصـــرون"دا نوســـیویەتی "جەواهیری موتەنەبی چاخی تازەیە، بەهۆی لێكچوونی شێوازی نوسین و بەهێـــزی قەســـیدە و شـــیعرەكانیەوە". هیـــچ موتەنەبـــی "دوای گوتراویشـــیە جەواهیـــری وەك دیكـــەی شـــاعیرێكی

نەهاتووە".مێشــــكی لــــە شــــیعرەكانی جەواهیــــری نەوەی خۆی و دواتریشیدا چەمك و بەهای شــــیعری مرۆیی ئەوتــــۆی چەســــپاندووە، كــــە هەرگیــــز ناســــڕێنەوە. ئــــەو جۆرێــــك لەتازەگەری لە شــــیعرەكانیدا كرد، كە تێیدا هەموو كۆت و بەندێكی هونەری بەرزی لە كێش و سەروا و زمان و شێوازی نوسین و موســــیقا و جوانی و ئەدای شیعرەكانیدا

رەچاوكردبوو.كەســــێكی وەك جەواهیــــری دیموكراتخــــوازی و پێشــــكەوتووخواز ســــەدەی ســــیەكانی لەســــااڵنی عێراقــــی، مرۆڤدۆســــتی بەهەڵوێســــتە رابــــردووەوە و دیموكراتیەكانــــی بەرامبــــەر بــــە مــــاف و دۆزی گەلــــی كــــورد ناســــرابوو. هەمیشــــە بــــە قەســــیدە و وتارەكانــــی پشــــتیوانی لــــە مافەكانــــی گەلــــی كــــورد و بزووتنــــەوەی رزگاریخوازی كورد كردووە. ئەم شاعیرە مەزنەی عــــەرەب، بەجۆرێــــك لەگەڵ ئازار و نەهامەتیەكانــــی كــــورددا ئاوێتــــە ببــــوو،

پێت بڵێم، چ قەســــیدەیەكی جوانت نوسیوە ئەبــــو فورات!!! )جەوهیری بــــە ئەبو فورات ناسرابوو(. منیش پێكەنیم، چونكە دیاربوو نوری ســــەعید هێندە بە جوانی قەســــیدەكە سەرســــام ببــــوو، رق و كینــــەی بەرامبــــەر مــــن لەبیربردبۆوە، بەاڵم لەگەڵ ئەوەشــــدا

شوێنەكەی خۆمم هەر گۆڕی".جەواهیــــری بەســــەرهاتێكی تــــری خۆی دەگێڕێتەوە كاتێك لە پراگی پایتەختی واڵتی چیك بووە "لەپراگ كوڕەكەم كە 50 ســــاڵی تەمەنی تێپەڕاندبوو، رۆژێك نەخۆشكەوت، ماندوونەبوونــــی و حەســــانەوە بــــۆ بەسەركەوتن و هاتنەخوارەوەی پلیكانەكانی خانووەكەماندا، لەنهۆمی خوارەوە مایەوە و لەوێ نیشتەجێ بوو. رۆژێك ئەو پزیشكەی دەهات چارەســــەری بــــكات، گوێی لەدەنگی هەرا و هۆریا و مۆسیقایەكی بەرز و دەنگی پێی ســــەماكردن لەنهۆمی سەرەوە بوو، بە كوڕەكەمی گوت: باشتر وایە بە دراوسێكەت بڵێــــی ئــــەم دەنگەدەنگــــە كەم بــــكات، ئەگەر تۆش غەریبەی و نایناســــیت، مــــن دەتوانم قسەی لەگەڵ بكەم و پێی بڵێم دراوسێكەت لەخوارەوە نەخۆشە؟ كوڕەكەشم پێی دەڵێ: نەخێر، من دراوســــێكەم زۆر باش دەناسم، خــــۆم داوای لێدەكەم هاتوهــــاوار و دەنگی مۆســــیقا و رەقس كەمبكاتــــەوە، چونكە ئەو

دراوسێیە باوكمە دكتۆر"!!!!دەبینـــرا، جەواهیـــری كات زۆربـــەی بـــوو، بەســـەرەوە چنـــراوی كاڵوێكـــی لەسەری نوســـرابوو "یان كوردستان یان نەمـــان". كاڵوەكـــە چنـــراوی دەســـتی ژنە كوردێكـــی كەركوكیـــە بەنـــاوی "مرواری". ئەو ژنە زۆر پێشـــمەرگەی خۆشویستووە و هـــاوكاری كردوون. لەنێوانیشـــیاندا مام جەاللی خۆشویســـتووە و ئەم كاڵوەی بە دیاری داوەتێ. لەساڵی 1963 كۆنگرەیەكی ئەدەبی لە بەغدا بەسترا، لەوێ جەواهیری تاڵەبانی دەبینێ و باس لە نەخۆشـــیەكەی پێیگوتـــووە دكتـــۆر كـــە دەكات، خـــۆی دەبێ ســـەری لە بەركەوتنی تیشـــكی خۆر كاڵوە تاڵەبانـــی ئەمـــە دوای بپارێزێـــت. دیارییەكـــەی مـــرواری بەدیـــاری دەداتـــە جەواهیـــری، لەوكاتـــەوە جەواهیـــری بـــە

شانازییەوە كاڵوەكەی دەكردە سەری.جەواهیــــری دوای 98 ســــاڵ تەمــــەن، لە رۆژی 27ی تەممــــوزی 1997 لە یەكێك لە نەخۆشــــخانەكانی دیمەشــــق كۆچی دوایی

دەكات.

ژماره 240 2014/7/19 65

هاوێنە

رۆماننوس و وه رگێڕ، سەاڵح عومه ر بۆ سڤیل:

كه سێك نه توانێ هه ندێ شتی خۆی نه ك بۆ خه ڵك، بۆ خۆشی بدركێنێ، ناچاره بۆ مردوو و دار و دیواری باس بكات

چیرۆكنووس له پزیشكێكی ده روونی ده چێ كه پاڵه وانی چیرۆكه كه ی له به رده می دانیشتبێ

ژماره 240 2014/7/19 65

66 ژماره 240 2014/7/19

كاریگه ری به سه ر ژیانی ئه و كه سه وه هه یه و هه ب���ووه و تا چه ن���د په یوه ندی به وه عی ئ���ه وه وه هه ی���ه ، به واتایه كی دیك���ه تاچه ند مێش���ك و بیركردن���ه وه ی داگیركردووه و گۆڕه پانی ناخ���ی كردۆته مه یدانی ملمالنێ. ئاخر كه س���ێك كه به ده ست گومان و ترس و ته نیاییه وه بناڵێنێ و نهێنی سه راپا ژیانی بته ن���ێ، چ���ۆن ژیانی ل���ێ نابێت���ه دۆزه خ؟ كه س���ێك نه توانێ هه ندێك شتی خۆی نه ك بۆ خه ڵك بۆ خۆیش���ی بدركێنێ، ناچاره بۆ م���ردوو و دار و دیوار و ش���ته بێگیانه كان باس���بكات. لێره شدا هه رچی به خه یاڵیدا دێ ده یڵێ، باس���ی ده كات، جا درێژی پێ بدات یا له كورت���ی بیبڕێت���ه وه ، ئه م���ه په یوه ندی به ج���ۆری ئه و نهێن���ی و بابه ته وه هه یه ، كه به ده س���تییه وه ده ناڵێنێ، ئه مه ش���ی له كاتی ته نیای���ی و گۆش���ه گیریدا ب���ۆی مه یس���ه ر ده ب���ێ، ی���ا له خ���ه ودا ك���ه هی���چ چاودێری به س���ه ر نه ستییه وه نامێنێ و هه رچی شتی چه پێنراوی هه ی���ه ده ریده خات. ئه و بۆ ئه م چركه ساتانه له بۆسه دایه بێ چاودێر ناخی

ده ربڕێ و هه رچی هه یه تی بیڵێ. له نوس���ینه كانتان زیات���ر ب���ه دوای ده روونییه كان���ی گرێكوێ���ره كردن���ه وه ی مرۆڤ���ه وه ن، ئای���ا خ���ۆت له ژیانت���دا هی���چ

گرێكوێره یه كت هەبووە؟س���ەاڵح عومه ر: مرۆڤ بۆ خۆی بریتییه له كۆمه ڵێ���ك نهێنی و به نهێنی ده روونییه وه ته ن���راوه ، ك���ه هه ندێكیان ن���ه ك ناتوانێ بۆ كه س���انی ده وروب���ه ر، به ڵكو بۆ خۆیش���ی بیاندركێن���ێ، ته نی���ا ئ���ه و كاتان���ه نه ب���ێ كه ده ن���وێ ی���ا خ���ه ون ده بینێ و له خ���ه ون و خه یاڵ���دا، چه پێنراوه كانی نه س���تی ده رگا و په نجه ره كانیان ده كرێنه وه . چیرۆكنوسیش له پزیش���كێكی ده روونی ده چێ كه پاڵه وانی چیرۆكه كه ی له به رده می دانیشتبێ و له رێی هه ندێ���ك پرس���یار و جوڵه و ئ���ه دگاری و هه ڵچ���وون و داچوون���ه وه داوه ده زووی گرێك���ه ی بكرێت���ه وه و ش���ییانبكاته وه . من له تۆ ده پرسم، ئایا هه موو ئه و نوسەرانه ی بابه تێك���ی ك���ه ی���ا الی خۆم���ان جیه���ان وا ی���ا پاڵه وانێك���ی نه خۆش���یان ل���ه رووی ده روونییه وه وه رگرتبێ، گرێی ده روونیان هه ی���ه ؟. تۆ بڵێی بكوژێك ی���ا دزێك یا هه ر كه س���ێكی دی له رۆم���ان و چیرۆك���دا ك���ه كراوه ت���ه پاڵ���ه وان یا كه س���ی رۆمانه كه و له به رامب���ه ردا ده دات، ئه نج���ام تاوانێ���ك رۆمانن���ووس بكوژ ی���ا دز بێ���ت؟ پێموابێ ئه مه وانییه ، چونكه مه س���ه له كه په یوه ندی

هه رچی ده كه وت���ه ده س���تم ده مخوێنده وه ، فه لس���ه فه و ئ���ه ده ب و ش���یعر و رۆمان و چیرۆك و ش���تی دیكه ، ب���ه اڵم له هه موویان پتر ده روونناس���ی بۆ الی خۆی راكێش���ام، هه رچی كتێب���ی فرۆید هه ب���وو هه موویانم خوێن���ده وه . رۆمانه كان���ی كاف���كا و كامۆ و دیستیۆیفسكی و جوێس و پروست و كۆڵی وڵسن س���وودی زۆریان پێگه یاندم. پاشان له هه ش���تاكان ماركیز و بۆرخیس و خۆلیۆ و كورتازار و بۆسا و ئه وانی دیكه هێنده ی دیك���ه خوێندن���ه وه ی رۆمان���ی واقیعیه ت���ی جادوویان ال خۆشه ویست كردم. ئه گه رچی هیچ كام له مانه به دیاركراوی كاریگه رییان به س���ه رمه وه نییه ، چونكه م���ن خۆم بووم و ناخی خۆم ده نوسییه وه ، ئه وه ی هه ستم پێده ك���رد و لێمه وه نزیكب���وو ئه وم ده كرده

بابه تی چیرۆك و رۆمانه كانم. بۆچی له نوس���ینه كانتان هه میش���ه درێژ دادڕن و زۆر له سه ر شته بچووكه كان

هه ڵوه سته ده كه ن؟س���ەاڵح عومه ر: ك���ێ ده ڵێ ئ���ه وه ی من ده یك���ه م درێژدادڕییه ، م���ن پێموانییه ئه مه واب���ێ، چونك���ه ئه مه به ش���ێوازی نوس���ین ده زان���م و ش���ێوازی نوس���ینی م���ن وای���ه . م���ن ش���تی فه رامۆش���كراو و په راوێزخراو ده ره وه ی كه وتوونه ت���ه ك���ه وه رده گ���رم، مه ودای بینین و بیركردنه وه ی ئه وانی دی، واتا ئه و شته بچووكانه ی له الیه ن زۆربه وه په راوێزخراون، رۆشناییان ده خه مه سه ر و له هه موو روویێكه وه به سه ریان ده كه مه وه ، ده روون���ی به ب���اری په یوه ن���دی ئه م���ه ش كه س���ه كانه وه هه یه ، واتا تا چه ند ئه م شته

زۆرین���ه ی نوس���ەر و ئه دیبان���ی ك���ورد س���ه ره تا به ش���یعر دێنه ن���او دنیای

نوسین؟ چۆن ئەو نهێنیە شیدەكەنەوە؟س���ەاڵح عومه ر: ره نگه ئه م���ه تاڕاده یه ك الی ئێمه راست بێ و واهاتبێ، كه زۆربه ی نوسه ران به شیعر ده ستیان پێكردبێ، به اڵم ئه م���ه كه موكورتیی���ه ك نییه بۆ نوس���ه ران، چونكه ش���اعیربوون زۆر باش���تره له وه ی كه س���ێك سه ره تا به چیرۆك ده ست پێبكات و دواتر په ل بۆ ژانرێكی دیكه ببات، گرنگ سه ره تایه كی دروستی هه بێ و ئه و نوسەره س���وود له ش���اعیربوونی خ���ۆی وه ربگرێ. دەستپێكردن بەشیعر بەالی منەوە شتێكی دروس���تە، ئ���ه وه ده گه ینێ كه نوس���ەره كه ل���ه رووی هه ڵبژاردن���ی وش���ه و ئیق���اع و كورتب���ڕی و ده ربڕین���ی چ���ڕ تاراده یه ك���ی باش سه ركه وتن به ده ست دێنێ و چیرۆك ی���ا رۆمانێكی هونه ری ده خات���ه به ر دیدی زۆرب���ه ی وه ك منی���ش خوێنه رانیی���ه وه . ئه دیبان به شیعر ده س���تم پێكردووه ، ساڵی 1974 له رۆژنامه ی هاوكاری یه كه م شیعرم باڵوكردۆته وه، تائێستاش ناوه ناوه شیعر ده نوس���م و باڵویش���یان ده كه مه وه . گرنگ له نوس���ینی چی���رۆك و رۆمان���دا ت���ا چه ند توانیوومه سوود له شیعر و وشه ی شیعری و ئیقاعی شیعری وه ربگرم و چیم نوسیوه

و چۆنم نوسیوه . له نوسینی چیرۆك و رۆمانه كانتان تاچه ن���د كه وتوونه ته ژێر كاریگه ری ئه دیب

و نوسەرانی پێش خۆتان؟ سەاڵح عومه ر: شتێكی ئاساییه نوسه ری ت���ازه پێگه یش���توو له س���ه ره تادا بكه وێت���ه ژێر كاریگ���ه ری نوس���ه رانی پێش خۆی و السایی هه ندێكیش���یان بكاته وه . ئه مه ش تا ئه وكاته دروس���ته، كه نوسه ره كه رێچكه ی تایبه ت���ی خ���ۆی ده دۆزێت���ه وه ، ب���ه اڵم م���ن به راس���تی نازانم به دیارك���راوی كاریگه ری كام نوس���ەرم به س���ه ره وه ب���ووه ، چونك���ه ئه وكاته ی ده س���تم به نوس���ین كرد به ده یان رۆمان و چیرۆكم خوێنده وه ، ده یان نوسەر كه له ژماردن نایێن بوونه هۆی به رفراوان كردنی خه یاڵ و بیركردنه وه و مێشكم. بۆیه له س���ه دا س���ه د نوس���ەرێك نییه كاریگه ری به سه رمه وه هه بێ. شتێكی ئاسایشه نوسەر له س���ه ره تادا هه م���وو ش���تێ بخوێنێته وه و به ش���ێك له زانیارییه كانی ئه م خوێندنه وانه دواتر س���وودیان بۆی هه بێ. من س���ه ره تا

محەمەد گۆران

هاوێنە

و هێم����ن كه س����ێكی عوم����ه ر س����ەاڵح كه مدووه ، هه موو ئه و ش����تانه ی به مێشكیدا دێ����ت له جیات����ی قس����ه ده یكات����ه رۆم����ان و چیرۆك. تائێس����تا پان����زه به رهه می ئه ده بی و رۆم����ان گه یان����دووه : هه ش����ت به چ����اپ چ����وار كتێبی وه رگێ����ڕدراو و دوو چیرۆك و لێكۆڵینه وه یه كی ئه ده بی. س����ەاڵح عومه ر له دایكبووی ساڵی 1953ی هه ولێره و ساڵی 1976 په یمانگای پێگه یاندنی مامۆس����تایانی له دیمانه یه ك����ی ته واوك����ردووه ، هه ولێ����ری

ئه ده بیدا ئاوا وه اڵمی )سڤێل(ی دایه وه .

ژماره 240 2014/7/19 67

هه رچی بیركردنه وه ی خراپ له دنیادا هه یه بۆیان دێ تا هیالكیان ده كات، كه چی ناگه ن

به هیچ. جگه له نوسینی رۆمان و چیرۆك، له ب���اره ی ره خن���ه ی ئه ده ب���ی و به تایب���ه ت ره خن���ه ی رۆم���ان و چی���رۆك به رهه م���ت

هه یه ؟س���ەاڵح عوم���ه ر: به ڵ���ێ، له پاڵ نوس���ینی رۆم���ان و چیرۆك و وه رگێڕان و ش���یعر، جار ج���اره ئه گه ر چیرۆكێك ی���ا رۆمانێك س���ه رنجمی راكێش���ابێ و له گه ڵ قه ناعه تی ئه ده بی���م گونجاب���ێ، ئه وا باری س���ه رنجی خۆمم له باره یانه وه نوس���یوه ، به اڵم نازانم تاچه ند ده چنه خانه ی ره خنه ی ئه ده بییه وه .

ئه مه بۆ ره خنه گران جێدێڵم. چه ش���نێكی زۆركورت له چیرۆكدا هه ی���ه پێ���ی ده ڵێ���ن كورتیل���ه چی���رۆك ی���ا چه ن���د ناوه كی دیك���ه ی پێده گوت���رێ، ئێوه

به شداریتان له م ته رزه نوسینه كردووه ؟س���ەاڵح عوم���ه ر: كورتیل���ه چی���رۆك یا چیرۆك���ی زۆر زۆر ك���ورت چ له جیه���ان و چ الی خۆم���ان هێن���ده باو نیی���ه و گرنگی پێن���ه دراوه . نازانم هۆكاره ك���ه ی چییه ؟ ئایا ژانرێك���ی زه حمه ته یا ئه وه نده الی خوێنه ر و نوس���ەرانه وه كاریگ���ه ر نه ب���ووه ، چونكه ئه وه ن���ده كورت���ه ره نگه له ش���یعرێك بچێ

نه ك چی���رۆك. خ���ۆ ئه گه ر وه س���تایانه ش نه چنرێ ئه وا هیچ ئاس���ه وارێك له مێش���ك و ده روون���ی خوێن���ه ران جێناهێڵ���ێ. كاتی خۆی كه له فه ره نس���ا له س���ه رده می )ناتالی س���ارووت( له ژێ���ر ن���اوی )هه ڵچوونه كان( داهێنرا و باڵوكرایه وه ، س���ه ریهه ڵدا. دواتر لێره و له وێ كه م كه م ده ستیان به نوسینی كرد، به اڵم پێموابێ كه س���ی دیكه ی به دوادا نه هات. الی خۆش���مان كه م كه س خۆی بۆ ته رخ���ان ك���ردووه و كه م خۆی���ان له قه ره داوه ، س���ابیر ره ش���ید و ره ئ���ووف بێگه رد زۆرتری���ن یوس���ف عه ب���دواڵ عه ب���اس و كورتیله چیرۆكیان نوس���یوه و هه ر یه كێك ناوێكی بۆ دان���اوه ، من یه ك دوو چیرۆكی وام نوس���یوه ، ب���ه اڵم ح���ه زی پێناكه م بۆیه

له سه ری به رده وام نه بووم.

به هه ڵبژاردنی بابه ت یا كه س���ایه تیه كه هه یه نه ك شتی دیكه .

كاریگه ری باوك له س���ه ر خۆتان چ���ۆن ده بین���ن؟ ئ���ه ی كاریگه ری س���ەاڵح عومه ری ش���اگردی چایچی به سه ر سەاڵح

عومه ری نوسەر له چیدا ده بینن؟باوك���م باوه ڕناك���ه م عوم���ه ر: س���ەاڵح به س���ه ر ئه وت���ۆی كاریگه رییه ك���ی هی���چ باوك���م چونك���ه هه ب���ێ، نوس���ینه كانمه وه خوێن���ده واری نه ب���وو و له ماڵ���ه وه ش هیچ كتێبێ���ك ی���ا پاڵن���ه رێ ب���ۆ خوێندن���ه وه و نوس���ین نه بوو، ته نیا ئه وه نه بێ، كه باوكم هه ندێكجار له ئاس���ت هه ڵه كانم زۆر توند و دڵڕه ق بوو، به اڵم زۆربه ی كات كه س���ێكی دڵن���ه رم و دڵۆڤ���ان ب���وو ب���ۆم و هه رچیم ویس���تبێ بۆم���ی ك���ردووه . م���ن له منداڵ���ی له هیچ ش���تێك مه حرووم نه ب���ووم، چونكه باوك���م هەب���ون بوو، ب���ه اڵم دوات���ر كاتێك گه وره ب���ووم، به ره ب���ه ره باوكم له رووی ماددییه وه له كورتی دا و نه خۆشكه وت. بۆ مه س���ه له ی شاگردی چایچیاتی له یه ك دوو س���اڵ پتر ئ���ه م كاره م نه ك���ردووه ، ئه ویش هاوین���ان، بۆیه ئ���ه م كاركردن���ه كه مه هیچ كاریگه رییه كی به سه رمه وه جێنه هێشتووه . ب���ۆ كاریگ���ه ری س���ەاڵح عومه ری���ش وه ك نوس���ەر نازان���م، چونك���ه ئه م���ه خوێنه ر و

ره خنه گران ده توانن دیاری بكه ن. له چیرۆك و رۆمانه كانتدا چه مكی ترس و ش���ه رم و دڵه راوكێ و خودگه رایی و هه س���تی م���ه رگ زۆر زاڵه ، ئه م قس���ه یه

راسته ؟س���ەاڵح عومه ر: به ڵێ ئه م���ه ی تۆ ده یڵێی رۆمانه كانم���دا و له چی���رۆك هه م���ووی ه���ه ن، ره نگ���ه زۆر ش���تی دیك���ه ش هه بن. ب���ۆ وه اڵم���ی ئه مه دیس���ان دێمه وه س���ه ر هه ڵبژاردن���ی بابه ت و كه س���ێتی پاڵه وان و ئ���ه و بارودۆخه ی ك���ه پاڵه وانه ك���ه تێیدایه . پێموایه ئه مانه هه موویان ره نگدانه وه ی ئه و نه خۆش���ییه ده روونیانه ن، ك���ه پاڵه وانه كان پێیانه وه ده ناڵێنن. ئه مانه سیفات و نیشانه ی ئ���ه و نه خۆش���یانه ن كه تووش���یان هاتووه . م���ن له چیرۆك���دا پتر ح���ه زم له هه ڵبژاردنی كه سانی له و جۆره یه تا بیانكه م به پاڵه وان. ئه وانه ی هه ڵمبژاردوون كه سانی گۆشه گیر و ته نی���ا و په راوێزخراون و له گه ڵ خۆیان ده روونی���ان له ش���ه ڕدان، ده وروب���ه ر و مه یدانێك���ی به رفراوانی ش���ه ڕی ئه وانە، كه كۆمه ڵ���گا و ده وروبه ر وای لێكردوون ببنه كه سانی گوماناوی و شه رمن و ترسنۆك.

رۆماننوس و وەرگێڕ سەاڵح عومەر

دەستپێكردن بەشیعر بەالی منەوە شتێكی دروستە، منیش وه ك

زۆربه ی ئه دیبان به شیعر ده ستم پێكردووه

هاوێنە

68 ژماره 240 2014/7/19

شەموان

زۆربەی )1/4(ەكە گەڕایەوە

لەماوەی ســـێ هەڵبژاردنـــی رابردوو كوردســـتان، )پەرلەمانی لەكوردســـتان پەرلەمانـــی پارێـــزگاكان، ئەنجومەنـــی دەنگـــدەران )1/4(ی رێـــژەی عێـــراق( ئامادەییان پیشـــان نەدا بچنـــە بنكەكانی دەنگـــدان، بەمجـــۆرە رێژەیەكـــی زۆری دەنـــگ فەوتا، وەك زانراویشـــە بەشـــی

هەرەزۆری ئەوانە گەنجەكان بوون. حاڵەتێكـــی ئەمـــە بگوتـــرێ رەنگـــە سروشـــتیە و لەهەمـــوو جیهـــان ئـــەوە هەیـــە، ئەوەتا لەئەمریـــكا )جۆرج وۆكەر بـــوش( بەپۆینت و لەدادگای دەســـتوری ركابەرەكـــەی لەئاڵوگـــۆڕی واڵتەكـــەی بـــردەوە، لەفەرەنســـا بەكەمیـــك زیاتـــر لەدەنگێك ساركوزی دۆڕا، ئەمە راستە، و ئەمریـــكا كوردســـتان داخـــۆ بـــەاڵم

فەرەنسایە ؟!ئێمە لەسەرەتای قۆناغێكی نوێداین و دروســـتبونی دەوڵەتمان لەبەردەم دایە، بۆیـــە تەنها دەنگێـــك زۆرە و لێمان زیاد نییـــە. هەڵبـــەت )هۆ( بـــۆ ئـــەو دیاردەیە زۆرە و نامەوێ بچمەوە سەری، چونكە

باسكراوە هەمووالیەنێك خاڵە پۆزەتیڤ و نێگەتیڤەكان درك پێدەكەن.

ئەوەی لێرەدا مەبەســـتمە و هەســـتی پێدەكرێ، كەمبوونەوەی ئەو دیاردەیەیە، پێودانگـــەی دوابـــەدوای بەرزبوونەوەی دەنگی بەڵێ بۆ دروســـتبوونی دەوڵەتی كوردی، ســـەیر دەكەیـــن گەنجان بەر لە تەمەنـــدارەكان خرۆشـــی نەتەوایەتیـــان ئـــەم لەهەواڵـــی گوێگرتـــن و هەژانـــد كۆبونەوەكانـــی و لەكـــۆڕ دۆســـیەیە رەنگـــە بەردیدەیـــە. تـــەواو گەنجـــان دیمەنەكانـــی رۆژانـــی جامـــی جیهانـــی تۆپـــی پێ شـــایەدی ئەو جۆشـــەبن، كە جەوانان ئااڵی كوردســـتانیان كردبووە مل و كاسكێتەكانیان خۆری كوردستانی لەسەر دەشەكایەوە. گەنجان زامەكانیان لەبیر كـــردووە، چونكە دەیانەوێ واڵتی ئەوانیـــش ئـــااڵی لەهەمـــوو نێوەندێكـــی گرنگی جیهانی بشەكێتەوە و هەر چەپڵە بـــۆ میســـی و رۆناڵـــدۆ لێنـــەدەن، تەنها بەرشـــە و ریـــاڵ وێردی ســـەر زمانیان نەبێت، لەمەودوا ســـرودی )ئەی رەقیب(

بەزواڵڵی لەمەحفەلەكان بگوترێتەوە.خاڵێكی تری هەستپێكراو، قووڵبونەوە و ئینتیمـــای زیاتـــرە بـــۆ پێشـــمەرگە و ناوچە رزگاربووەكان، لەبیســـت ســـاڵی رەمەزانـــی بەئەنـــدازەی رابـــردوودا ئەمســـاڵ ژیانی خەڵك ناجێگیر و خراپ نەبـــووە، )ئاشـــكرایە هۆكارەكـــەی چییە و كێیـــە( كەچـــی بەو حاڵەشـــەوە گیانی تێكەڵبـــوون و هاوكاریكردن بۆ یەكتری

لەگشـــت كاتێـــك زیاتـــرە و چ لەتوانـــای هاواڵتیـــان دابێ بۆ هەماهەنگی یەكتری، قســـوری تێـــدا نییـــە و وەك ئـــەوە وایە شیرینی و نوقاڵنەی خەونی هەرەمەزنی كورد ببەخشەنەوە، بەتایبەت كە مادەی

)140( جێ بەجێ كرا.بازنـــەی فراوانكردنـــی بـــۆ هەڵبـــەت گەشـــبینی لەســـەر حكومەت و پەرلەمان پێویســـتە شـــێلگیرانە تر خۆیـــان ماندوو بكـــەن، ئـــەو كێماســـیانەی روویانـــداوە نەهێڵدرێت و تەنانەت لەوەی هەیە زیاتر لەخۆیـــان ببورن، كـــە ئەمـــە بچوكترین وەفایە بۆ رابردوو و ئێستا و بەیانیمان.

بۆ نموونە: هەوڵبدرێت بەزووترین كات دەروازەی چارەسەری قەیرانی ئابووریی بدۆزرێتــــەوە، ئومێدی گەورە بەســــروتی ژیانــــی رۆژانــــە خاونەبێتــــەوە، هەروەها پەرلەمــــان واز لە پشــــو بهێنێت و شــــەو و رۆژ لــــەدەوام و گوێگرتــــن لەداخوازی

خەڵك و هاوكاری حكومەت دابن.دەربـــارەی ئەم هەگبەیە قســـە زۆرە، لـــێ ئـــەوەی گرنگـــە جۆشـــی گەنجان و هەمـــووان رێرەوەكەی درێـــژ بكرێتەوە و بێ جیـــاوازی هەماهەنگـــی هێزەكانی پارێـــزەری ئاسایشـــی ناوخۆ بین و چی بكرێ بـــۆ ئەو پێنـــاوە درێغـــی نەكەین. چونكـــە دوژمنـــان لەئێســـتادا پتر لەهەر كاتێكی تر لێمان لەبۆســـەدان. بیریشـــم لـــەوەدا راگەیانـــدن ئەركـــی نەچـــێ رێنیشـــاندەر و چـــرای رووناكردنەوەی

رێگای هاتمانە.

شازاد ئەنوەر