Embed Size (px)
Citation preview
Öîîõîð èðâýñ (Uncia uncia) õàìãààëàë, õóóëèéí
õýðýãæèëòèéí òàëààðõ Ìîíãîëûí Àëòàé Ñî¸íû
àðä èðãýäèéí ìýäëýãò ºãñºí ¿íýëãýý
¨.Îíîí, Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü
õºòºëáºðèéí ãàçàð
Ë.Àëòàíöýöýã, Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü
õºòºëáºðèéí ãàçðûí Àëòàé Ñî¸íû ñàëáàð
Ñ.Áàÿðõ¿¿, Ìîíãîëûí Èðâýñ òºâ
ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ ÕÎÒ
2006 ÎÍ
www.wwf.mn 2
Ãàð÷èã
ªìíºõ ¿ã (ñóäàëãàà õèéõ ¿íäýñëýë, øààðäëàãà, çîðèëãî) ........3 Ñóäàëãààíû çîðèëãî........................................................................ 4 Ñóäàëãààíû ìàòåðèàë, àðãà ç¿é:.................................................... 5
Ñóäàëãààíû àæëûí ¿ð ä¿í ...............................................................5
1.Ãîâü-Àëòàé àéìàã ......................................................................... 5 2.Õîâä àéìàã.................................................................................... 8 3.Óâñ àéìàã .................................................................................... 11 4.Áàÿíõîíãîð àéìàã....................................................................... 13 5.Áàÿí-ªëãèé àéìàã....................................................................... 15
Ä¿ãíýëò ...............................................................................................18 Ǻâëºìæ .............................................................................................21
www.wwf.mn 3
ªìíºõ ¿ã (ñóäàëãàà õèéõ ¿íäýñëýë, øààðäëàãà, çîðèëãî)
Ìîíãîë îðîíä 1990-ýýä îíîîñ ýõëýí íýí õîâîð áîëîí õîâîð ç¿éë¿¿äèéã
õàìãààëàõ íèëýýä îëîí òºñºë, õºòºëáºð¿¿ä õýðýãæñýí. Õýðýâ òýäãýýð òºñºë,
õºòºëáºð õýðýãæýýã¿éñýí áîë íýí õîâîð àìüòíû æàãñààëò ºíººäºðèéíõººñ
õýä äàõèí óðò áàéõûã õýí ÷ ¿ë ìýäíý.
Òýäãýýð òºñºë õºòºëáºðèéí íýã íü Àëòàé Ñî¸íû á¿ñ íóòàãò õýðýãæñýí Öîîõîð
èðâýñ õàìãààëàõ òºñºë þì. Ýíý ç¿éë àìüòíûã õàìãààëàõàä Äýëõèéí áàéãàëü
õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð, Ìîíãîëûí Èðâýñ
òºâººñ óðò áîëîí áîãèíî õóãàöààíû òºñë¿¿ä, Íýãäñýí ¿íäýñíèé áàéãóóëëàãà
Áàéãàëü îð÷íû ÿàìíààñ Ìîíãîëûí Àëòàé ñî¸íû ºíäºð óóëûí ýêîñèñòåìèéã
àðä èðãýäèéí îðîëöîîòîé õàìãààëàõ òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
Ñóäëàà÷äûí òîãòîîñíîîð Ìîíãîë îðîíä îéðîëöîîãîîð 700-1500 îð÷èì
öîîõîð èðâýñ áàéíà. Ýíý íü öîîõîð èðâýñíèé äýëõèéí ïîïóëÿöèéí 13-22% íü
Ìîíãîë îðîíä áàéíà ãýñýí ¿ã. Öîîõîð èðâýñíèé ãîë òàðõàö íóòàã íü Ìîíãîë
îðíû áàðóóí áà áàðóóí óðä õýñýã þì.
Öîîõîð èðâýñíèé ýêîëîãè, õàìãààëëûí òàëààð òóõàéí íóòàãò àìüäàðäàã àðä
èðãýä ÿìàð îéëãîëòòîé áàéíà öààøèä ÿìàð àðãà çàìààð áàéãàëü
õàìãààëàëûí ñóðòàë÷èëãààã ÿâóóëàõ âý ãýäýãò õàðèóëò àâàõ íºãººòýéã¿¿ð
Ìîíãîë óëñàä í¿¿ðëýýä áàéãàà àí àìüòíû ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí õóóëü áóñ
õóäàëäàà öîîõîð èðâýñíèé õóâüä ÿìàð ò¿âøèíä áàéãààã òàíäàæ òîäîðõîéëîõ
çîðèëãîîð ýíýõ¿¿ ñóäàëãààã õèéñýí áîëíî. Ñóäàëãààã Áàÿí-ªëãèé, Õîâä, Óâñ,
Ãîâü-Àëòàé, Áàÿíõîíãîð àéìãèéí öîîõîð èðâýñ á¿õèé íóòãèéí èðãýäèéí äóíä
çîõèîí áàéãóóëñàí.
Òîâ÷èëñîí ¿ãñèéí òàéëáàð
CITES- Çýðëýã àìüòàí áà óðãàìëûí õîâîðäñîí òºðºë ç¿éëèéã õàìãààëàõ îëîí
óëñûí êîíâåíöè
ͯÁ- Íýãäñýí ¿íäýñíèé áàéãóóëëàãà
ÁÎß- Áàéãàëü îð÷íû ÿàì
ÄÁÕÑ- Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí
www.wwf.mn 4
Òàëàðõàë
Þóíû ºìíº ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû ìýäýýã öóãëóóëàõàä îðîëöñîí Áàÿí-ªëãèéí
àéìãèéí Áîëîâñðîë ñî¸ëûí ãàçðûí Áàéãàëèéí óõààíû àðãà ç¿é÷ Ì.Ñàâåòõàí,
àõëàõ 3 äóãààð ñóðãóóëèéí õèìèéí áàãø Õ.Äàíàãóëü, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí
Áîëîâñðîë ñî¸ëûí ãàçðûí Áàéãàëèéí óõààíû àðãà ç¿é÷ Ö.Öýöýãìàà,
Áàÿíõîíãîð àéìãèéí Áîëîâñðîë ñî¸ëûí ãàçðûí ñóðãàëòûí ìåíåæåð
Ì.̺íõáàò áîëîí óã ñóäàëãààíä îðîëöîæ ÷èí ñýòãýëýýñýý õàðèóëæ òóñàëñàí
á¿õ õ¿ì¿¿ñò ÷èí ñýòãýëýýñýý òàëàðõàë èëýðõèéëüå.
Ñóäàëãààíû çîðèëãî Ñóäàëãààã 2006 îíû 7-9 ñàðóóäàä õèéñýí.
Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû àæèë íü öîîõîð èðâýñíèé ãîë òàðõàö íóòàãò àìüäàð÷ áóé
íóòãèéí èðãýäèéí ýíý ç¿éë àìüòíû ýêîëîãè, õóóëü ýðõ ç¿éí ìýäëýãèéã ÿìàð
ò¿âøèíä áàéãààã òîãòîîæ ¿íýëãýý ºãºõ çîðèëãîòîé. ¯¿íä äàðààõ ¿éë
àæèëëàãààã ÿâóóëëààâ .
1. Ñóäàëãààíû õóóäñûã áîëîâñðóóëæ, ñóäàëãàà àâàõ àðãà ç¿éãýý
áîëîâñðóóëàõ
2. Áîëîâñðóóëñàí àðãà ç¿éí äàãóó ñóäàëãààã õèéõ (Õàâñðàëò 1)—
3. Öóãëóóëñàí ìàòåðèàëä ä¿í øèíæèëãýý õèéæ äàðààõ
àñóóäëóóäûã òîäðóóëíà. ¯¿íä:
À. Öîîõîð èðâýñíèé áèîýêîëîãèéí òàëààð
Á. Öîîõîð èðâýñèéã õàìãààëàõ õóóëèéí õýðýãæèëòèéí òàëààð
Íóòãèéí èðãýä “Öîîõîð èðâýñ õàìãààëàõ” ãýñýí òºñëèéí íýðíýýñ íü
ýõëýí ººðñäºä íü ¿ë õàìààðàõ áàéäëààð õàíääàã òàëòàé. Ãýðèéí ìàë öîîõîð
èðâýñýíä ºðòäºã ãýñýí óòãààð íü ýíý ç¿éë àìüòíûã íóòãèéí èðãýä òºäèéëýí
ñàéíààð õ¿ëýýæ àâäàãã¿ òîõèîëäîë áèé .
Àëèâàà àí àìüòíûã õàìãààëàõ òºñºë, õºòºëáºðò òóõàéí ç¿éë àìüòíû
àìüäðàõ îð÷èíä àìüäàðäàã íóòãèéí èðãýä, áàéãàëèéí íººöèéã çîõèñòîé
àøèãëàõ, òîãòâîðòîé õºãæëèéí ¿íäýñèéã áèé áîëãîõ àñóóäàë çààâàë
òóñãàãääàã. Òóõàéëáàë èõýíõ òºñë¿¿ä öîîõîð èðâýñíèé àìüäðàõ îð÷èíä õ¿íèé
øóóä áîëîí øóóä áóñ ñºðºã íºëººã áóóðóóëàõ çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëäýã.
www.wwf.mn 5
Ñóäàëãààíû ìàòåðèàë, àðãà ç¿é: Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû àæëûã ýõëýõýýñ ºìíº öîîõîð èðâýñèéí ãîë òàðõàö íóòàã
äàõü áàéãàëü õàìãààëëûí àæëûí ¿ð ä¿íä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîë á¿õèé
ìýäýýëýë ºã÷ ÷àäàõóéö á¿ëã¿¿äèéã òîäîðõîéëîãäñîí áèëýý. Ýäãýýð á¿ëãèéí
834 èðãýíýýñ ¿íäñýí ìàòåðèàë áîëîõ ñàíàë àñóóëãàà àâñàí.
Ñóäàëãààíä àñóóëãà, õàðèëöàí ÿðèà, çàäëàí øèíæèëãýý, õàðüöóóëàí ä¿ãíýëò
õèéõ çýðýã àðãóóäûã ãîëëîí àøèãëàñàí áºãººä áîëîâñðóóëàõ ÿâöàä
áèîñòàòèñòèê áîëîí êîìïüþòåðèéí õýðýãëýýíèé ïðîãðàììóóäûã õýðýãëýâ.
Ñàíàë àñóóëãûí õóóäñûã õàâñðàëò 1-ýýð ¿ç¿¿ëýâ
Ñóäàëãààíû àæëûí ¿ð ä¿í Ñóäàëãààíû àæëûí ¿ð ä¿íã àéìàã òóñ á¿ðýýð äîð ãàðãàâ. ¯¿íä:
1.Ãîâü-Àëòàé àéìàã Ñóäàëãààíä òóñ àéìãèéí ×àíäìàíü, Òºãðºã, Öîãò, Øàðãà, Áóãàò, Äýëãýð,
Õàëèóí, Òîíõèë, Äàðâè, Õºõ ìîðüò, Áàÿí-Óóë ñóìûí 300 èðãýí õàìðàãäñàí
Çóðàã 1. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ãàçàð íóòàã
Судалгаанд хамрагдñàí иргэдийн 65% хувь нь энэ зүйл амьтны амьдрах
орчинтой æèëèéí 4 óëèðàëä òîäîðõîé õýìæýýãýýð äàâõöäàã áàéíà. Эдгээр
хүмүүñийн 44.8% нь өвлийн улиралд, 8,2% нь хаврын улиралд, 31,9% нь
зуны улиралд, 15% нь намрын улиралд цоохор ирвэсний амьдрах орчинтоé
гэрийн мал давхцдаг ãýæ ¿çæýý. Тиймээс өвлийн улиралд гэрийн мал ºðòºõ íü
илүү их байж болно.
www.wwf.mn 6
Ãðàôèê 1.
Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí öîîõîð èðâýñýíä õ¿íèé íºëºº /óëèðëààð/
104
19
74
35
0
20
40
60
80
100
120
Өвөл Хавар Зун Намар
Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí õ¿ì¿¿ñèéí 69% ñ¿¿ëèéí 3 -5 æèëä íü öîîõîð
èðâýñíèé òîî òîëãîé ºññºí, 31% õýâèéí áóþó ºñººã¿é ãýæ ¿íýëæýý (Äèàãðàìì
1).
Äèàãðàìì -1. Ирвэсний тоо толгойд өгсөн үнэлгээ
69%
31%
өссөн
хэвийн
Ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí 69% íü öîîõîð èðâýñíèé òîî òîëãîé ºññºí ãýñýí
ä¿ãíýëòèéã õèéñýí áîëîâ÷ ãýðèéí ìàëä íºëººëºõ áàéäàëä ºãñºí ¿íýëãýýíýýñ
¿çâýë íèéò ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí õ¿ì¿¿ñèéí 48% íü öîîõîð èâýñíèé ¿íäñýí
èäýø òýæýýë áîëîõ ÿíãèð ÿìààíû òîî òîëãîé áóóðñàí ó÷ðààñ ìàëä õàëääàã
áîëñîí, 30% íü àìâäðàõ îð÷èíä íü ìàëûí òîî òîëãîé õýò ºññºí ãýñýí
ä¿ãíýëòèéã õèéñýí áàéíà (Ãðàôèê 2).
www.wwf.mn 7
Ãðàôèê 2
Öîîõîð èðâýñ ìàëä õàëäàõ áîëñîí øàëòãààí /Ãîâü-Àëòàé àéìàã/
21.50%
48%
30.30%
0.00%
10.00%
20.00%
30.00%
40.00%
50.00%
60.00%
òîî òîëãîé íüîëøèðñîí
èäýø òýæýýë íüõîâîðäñîí
ýçýìøèë íóòàãòíü ìàëûí òîî
íýìýãäñýí
Òóñ àéìãèéí ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí èðãýäýýñ 95.3% íü ýêîëîãèä ÿìàð à÷
õîëáîãäîëòîéã ìýääýãã¿é ìºðò뺺 õàìãààëàõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿íýëæýý.
Áèä ñóäàëãààíû ìàòåðèàë áîëîâñðóóëàõ ÿâöäàà èðâýñ ìàëä õàëäàõ
øàëòãààíóóäûã õàðüöóóëæ ¿çýõýä ìàëûí òîî íýìýãäýõ íü 58.5% áàéõàä òîî
òîëãîé íü íýìýãäñýí ãýñýí ¿ç¿¿ëýëò 41.5% áàéíà.
Õàðèí ÿíãèð ÿìààíû òîî òîëãîé áóóðàõ øàëòãààíóóäûã õàðüöóóëàí ¿çâýë
ìàëûí òîî íýìýãäýõ íü 33.7% áàéõàä öîîõîð èðâýñíèé òîî òîëãîé íýìýãäñýí
ãýñýí ¿ç¿¿ëýëò 66.3% áàéãàà þì.
Ãðàôèê 3
Ãîâü-Àëòàé àéìàãò ÿíãèð ÿìààíû òîî òîëãîé áóóðàõàä íºëººëæ áóé ãîë õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä
0.00%
2000.00%
4000.00%
6000.00%
8000.00%
10000.00%
12000.00%
ýçëýõ õóâü 33.70% 66.30%
õ¿íèé òîî 58 114
ÿíãèð ÿìààíû ýçýìøèë íóòàãò ìàëûí òîî íýìýãäñýí
ìàõ÷èí àìüòäûí òîî òîëãîé îëøèðñîí
Ãîâü-Àëòàé àéìàãò öîîõîð èðâýñíèé ýä, ýðõòýíèé àëü íýã õýñãèéã àøèãëàæ
èðñýí õýìýýí 48.3%, õýðýãëýäýãã¿é ãýæ 51.7% íü ¿çæýý.
Ãîâü-Àëòàé àéìãààñ ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí 7.9% íü öîîõîð èðâýñèéã
àãíàõûã õóóëèàð õîðèãëîäîã ãýæ ¿çýæ áàéõàä ¿ëäñýí 92% íü àãíàõ çºâøººðºë
www.wwf.mn 8
õýðýãòýé ãýæ õàðèóëñàí. Òóñ àéìãààñ ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí èðãýä àãíóóðûí
çºâøººðºë áîëîí àãíàõ õóãàöààíû òàëààð îãò ìýäëýãã¿é áàéíà.
2.Õîâä àéìàã Ñóäàëãààíä òóñ àéìãèéí ¯åí÷, Öýöýã, ×àíäìàíü, Ìàíõàí, Çýðýã ñóìûí 176
èðãýí õàìðàãäñàí (Çóðàã 2).
Çóðàã 2. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ãàçàð
Õîâä àéìãààñ ñóäàëãààíä õàìààðàãäñàí íóòãèéí èðãýäèéí 107 áóþó 79% íü
öîîõîð èðâýñíèé àìüäðàõ îð÷èíòîé æèëèéí 4 óëèðàëä ÿìàð íýãýí
õýìæýýãýýð äàâõöäàã. Ñóäàëãààíä îðîëöñîí õ¿ì¿¿ñèéí 41.8% íü ºâëèéí
óëèðàëä öîîõîð èðâýñíèé àìüäðàõ îð÷èíä îéð íóòàãëàäàã áîë íàìðûí
óëèðàëä 4.9% áóþó õàìãèéí õîë íàìàðæäàã áàéíà. Æèëèéí 3 óëèðàëä íü
ìàëûí áýë÷ýýð, öîîõîð èðâýñíèé àðåàë õî¸ð äàâõöàæ áàéãàà ó÷ðààñ öîîõîð
èðâýñíèé àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë, ìàëä õàëäàõ áàéäàë ýðñäýëòýé íºõöºëä
áàéíà ãýñýí ä¿ãíýëòèéã õèéæ áîëíî. Õ¿íèé íºëººëºõ áàéäëûã óëèðëààð
õàðóóëàâ (Ãðàôèê 4).
Ãðàôèê 4
Õîâä àéìãèéí öîîõîð èðâýñòýé íóòàãò õ¿íèé íºëºº /óëèðëààð/
41.80%
23%
30%
4.90%
0.00%5.00%
10.00%15.00%20.00%25.00%30.00%35.00%40.00%45.00%
ºâºë õàâàð çóí íàìàð
www.wwf.mn 9
̺í íèéò îðîëöîã÷äûí 71% íü öîîõîð èðâýñ óñòâàë áàéãàëüä äàðààõ õîð
õîëáîãäîë áèé áîëíî ãýñýí õàðèóëò ºã÷ýý. ¯¿íä:
• Ýêîëîãèéí òýíöâýð àëäàãäàíà.
• Ìýðýã÷ àìüòàí èõñýæ áýë÷ýýðò ìóóãààð íºëººëíº.
• Óñòãàæ áîëîõã¿é òîäîðõîé õýìæýýãýýð àãíàõ õýðýãòýé
• Ìàëûí ºâ÷èí èõýñíý.
• Õàðààëòàé àìüòàí.
• Óëààí íîìîíä îðñîí ãýæ õàðèóëñàí áîëîâ÷ ÿàãààä ãýñýí ó÷èð
øàëòãààíä íýã ÷ õ¿í òàéëáàðëààã¿é áàéãàà íü õ¿ì¿¿ñò öîîõîð èðâýñèéã
õàìãààëàõûí à÷ õîëáîãäîë, ó÷èð øàëòãààíûã ýíãèéíýýð òàéëáàðëàí
îéëãóóëàõ àðãà ç¿é áèé áîëãîõ øààðäëàãàòàéã õàðóóëæ áàéíà.
Öîîõîð èðâýñíèé òîî òîëãîéí áàéäàëä àíàëèç õèéæ ¿çýõýä ñóäàëãààíä
õàìðàãñäûí 64.8% íü ºñºæ áàéãàà ãýæ õàðèóëñàí áºãººä 35.2% ºñººã¿é ãýýä
ñ¿¿ëèéí 5 æèëä ìàë áàðèõ áîëñîí ãýæ 64.2% íü ¿çýæ áàéíà. Öîîõîð èðâýñ
ìàëä õàëäàæ áàéãàà øàëòãààíûã ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí 56% íü èäýø
òýæýýëèéí õîìñäëîîñ, 22.8% íü òîî òîëãîé íü ýðñ íýìýãäñýí ó÷ðààñ, 21% íü
ìàëûí òîî òîëãîé ºññºíòýé õîëáîîòîé ãýæ ¿çæýý (Ãðàôèê 5).
Ãðàôèê 5
Öîîõîð èðâýñ ìàëä õàëäàõ áîëñîí øàëòãààí /Õîâä àéìàãò/
28
69
26
0
10
20
30
40
50
60
70
80
òîî òîëãîé íüîëøèðñîí
èäýø òýæýýë íüõîâîðäñîí
ýçýìøèë íóòàãò íüìàëûí òîîíýìýãäñýí
Õàðèí ÿíãèð ÿìààíû òîî òîëãîé öººð÷ áàéãààãèéí ó÷ðûã 55.5% íü õ¿íèé
íºëººãººð òàðõàö íóòàã íü õóìèãäñàí, 44.4% íü ìàõ÷èí àìüòäûí òîî òîëãîé
íýìýãäñýíòýé õîëáîîòîé ãýæ ¿çýæ áàéíà (Ãðàôèê 6).
www.wwf.mn 10
Ãðàôèê 6
Õîâä àéìãèéí ÿíãèð ÿìààíû òîî òîëãîé áóóðàõàä íºëººëæ áóé ãîë õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä
60
48
0
10
20
30
40
50
60
70
ýçýìøèë íóòàãò íüìàëûí òîî íýìýãäñýí
ìàõ÷èí àìüòàíîëøèðñîí
Öîîõîð èðâýñ ìàëä õàëäàõ øàëòãààíóóäûã òàëáàðëñàí ä¿íã õàðüöóóëæ
¿çýõýä ìàëûí òîî íýìýãäýõ íü 48.1% áàéõàä òîî òîëãîé íü íýìýãäñýí ãýñýí
¿ç¿¿ëýëò 51.9% áàéíà.
Õàðèí ÿíãèð ÿìààíû òîî òîëãîé áóóðàõ øàëòãààíóóäûã õàðüöóóëàí ¿çâýë
ìàëûí òîî íýìýãäýõ íü 55.5% áàéõàä öîîõîð èðâýñíèé òîî òîëãîé íýìýãäñýí
ãýñýí ¿ç¿¿ëýëò 44.4% áàéãàà þì.
Õîâä àéìàãò öîîõîð èðâýñíèé ýä, ýðõòýíèé àëü íýã õýñãèéã àøèãëàæ èðñýí
ãýæ 42.7 %, îãò õýðýãëýæ áàéãààã¿é ãýæ 57.3% íü ¿çæýý.
Ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí 36.6 % íü öîîõîð èðâýñèéã àãíàæ áîëîõã¿é ãýæ
¿çýæ áàéõàä ¿ëäñýí 63.3% íü àãíàõàä çºâøººðºë õýðýãòýé ãýæ õàðèóëñàí.
www.wwf.mn 11
3.Óâñ àéìàã Ñóäàëãààíä òóñ àéìãèéí Áºõìºðºí ñóìûí 34 èðãýí õàìðàãäàí îðîëöñîí.
Çóðàã 3. Ñóäàëãàààíä õàìðàãäñàí ãàçàð
Óâñ àéìãààñ ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí íóòãèéí èðãýäèéí 82% íü öîîõîð
èðâýñíèé àìüäðàõ îð÷èíòîé ÿìàð íýãýí áàéäëààð äàâõöäàã .Ñóäàëãààíä
îðîëöñîí õ¿ì¿¿ñèéí 54.8% íü çóíû óëèðàëä óëèðàëä öîîõîð èðâýñíèé
àìüäðàõ îð÷èíä îéð íóòàãëàäàã áºãººä áóñàä óëèðàëä ÷ ìºí àäèë öîîõîð
èðâýñòýé ãàçàð õàâàðæèæ, íàìàðæèí, ºâºëæäºã (Ãðàôèê 6).
Ãðàôèê 6
Óâñ àéìãèéí öîîõîð èðâýñòýé íóòàãò õ¿íèé íºëºº /óëèðëààð/
40.30%
1.60%
54.80%
3.20%
0.00%
10.00%
20.00%
30.00%
40.00%
50.00%
60.00%
ºâºë õàâàð çóí íàìàð
Ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí 79.4% íü öîîõîð èðâýñ óñòâàë “ýêîëîãèéí
òýíöâýð àëäàãäàíà” ãýæ õàðèóëæýý. Õàðèí ÿàãààä ãýñýí ó÷èð øàëòãààíä
íýã ÷ õ¿í òàéëáàðëààã¿é áàéíà.
www.wwf.mn 12
Óâñ àéìãèéí Áºõìºðºí ñóìàíä öîîõîð èðâýñíèé òîî òîëãîé ºñºæ áàéãàà ãýæ
73.9% íü ñ¿¿ëèéí 5 æèëä ìàë áàðèõ áîëñîí ãýæ 65% íü ¿çýæ áàéíà. Öîîõîð
èðâýñ ìàëä õàëäàæ áàéãàà øàëòãààíûã ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí 46% íü
èäýø òýæýýëèéí õîìñäëîîñ, 36.4% íü òîî òîëãîé íü ýðñ íýìýãäñýí ó÷ðààñ,
18% íü ìàëûí òîî òîëãîé ºññºíòýé õîëáîîòîé ãýæ ¿çæýý (Ãðàôèê 7).
Ãðàôèê 7
Óâñ àéìàãò öîîõîð èðâýñ ìàëä õàëäàõ áîëñîí øàëòãààí
36.40%46%
18.00%
0.00%
10.00%
20.00%
30.00%
40.00%
50.00%
òîî òîëãîéîëøèðñîí
èäýøòýæýýë
õîâîðäñîí
ìàëûí òîîíýìýãäñýí
Òóñ àéìàãò ÿíãèð ÿìààíû òîî òîëãîéí áàéäëûã òàíäñàí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã
ãðàôèê 8-ä ¿ç¿¿ëýâ. Àñóóëãàä îðîëöîã÷äûí 74% íü ìàëûí òîî òîëãîé
íýìýãäñýí ó÷ðààñ ÿíãèð ÿìààíû òîî öººðñºí ãýæ ¿çñýí áàéõàä ìàõ÷èí
àìüòäûí òîî òîëãîé îëøèðñîí õýìýýí 26% íü õàðèóëñàí áàéíà.
Ãðàôèê 8
Óâñ àéìàãò ÿíãèð ÿìààíû òîî òîëãîé áóóðàõ øàëòãààí
74.40%
26%
0.00%10.00%20.00%30.00%40.00%50.00%60.00%70.00%80.00%
ìàëûí òîîíýìýãäñýí
ìàõ÷èí àìüòàäîëøèðñîí
Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí õ¿ì¿¿ñ öîîõîð èðâýñèéã àãíàõûã õóóëèàð õîðèãëîäîã
ãýäãèéã 100% ìýäýæ áàéãàà íü áóñàä àéìãóóäòàé õàðüöóóëàõàä ýíý íóòãèéí
www.wwf.mn 13
èðãýä àí àãíóóðûí õóóëèéí òàëààð àðàé èë¿¿ ìýäëýãòýé íü õàðàãäàæ áàéíà.
Ãýõäýý òàíä àãíàõ çºâøººðºë õýðýãòýé þó ãýñýí àñóóëòàíä 67.9% íü “òèéì”
ãýæ õàðèóëñàí áàéãàà íü öîîõîð èðâýñíèé àëü íýã ýðõòýíã ýìèéí çîðèëãîîð
àøèãëàäàã ãýæ 54.2% íü õàðèóëñàí íü õóóëü áóñ àãíóóð áàéãààã èëòãýæ áàéíà.
4.Áàÿíõîíãîð àéìàã Ñóäàëãààíä òóñ àéìãèéí Áàÿí-Îâîî, Ãàëóóò, Ýðäýíýöîãò, Øèíýæèíñò, Áàÿíõîíãîð ñóìûí 137 èðãýí õàìðàãäàí îðîëöñîí (Çóðàã 4).
Çóðàã 4. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ãàçàð
Áàÿíõîíãîð àéìãààñ ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí íóòãèéí èðãýäèéí 76 áóþó 57%
íü öîîõîð èðâýñíèé àìüäðàõ îð÷èíòîé ÿìàð íýãýí õýìæýýãýýð äàâõöäàã.
Öîîõîð èðâýñèéã ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí 77% íü ºñººã¿é, 23% íü ºññºí ãýæ
¿íýëñýí.
Äèàãðàìì 2.
Ирвэсний тоо толгой õýëáýëçýëä өгсөн үнэлгээ
77%
23%
өссөн хэвийн
Ñóäàëãààíä îðîëöñîí õ¿ì¿¿ñèéí 57 íü áóþó 59.4% íü ºâºë, 21 íü áóþó 21.9%
íü çóíû óëèðàëä öîîõîð èðâýñíèé àìüäðàõ îð÷èíä îéð íóòàãëàäàã áºãººä
õàâàð, íàìàðò ÷ 9.4% íü èðâýñòýé íóòãóóäàä àìüäàð÷ áàéãààãààñ ãàäíà
www.wwf.mn 14
æèëèéí äºðâºí óëèðëûí òóðøèä ìàëûí áýë÷ýýð, öîîõîð èðâýñíèé àìüäðàõ
îð÷èí äàâõöàæ áàéãàà þì (Ãðàôèê 9).
Ãðàôèê 9
Áàÿíõîíãîð àéìãèéí öîîõîð èðâýñòýé íóòàãò õ¿íèé íºëºº /óëèðëààð/
59.40%
9.40%21.90%
9.40%
0.00%
20.00%
40.00%
60.00%
80.00%
ºâºë õàâàð çóí íàìàð
Íèéò îðîëöîã÷äûí 77.5% íü öîîõîð èðâýñ óñòâàë áàéãàëüä ñºðºã íºëººòýé
ãýæ õàðèóëñàí áîëîâ÷ ÿã ÿìàð ñºðºã íºëºº âý? ãýäãèéã ìºí ë õàðèóëæ
÷àäàõã¿é áàéãàà áèëýý. Õîâîðäîæ áàéãàà ãîë øàëòãààí íü õóëãàéí àí÷èä
îëøèðñîí ãýæ õàðèóëñàí. Ýíý íü õóóëü áóñ àãíóóð èõ áàéãààã òîäîðõîé
õàðóóëæ áàéíà.
Öîîõîð èðâýñ ìàëä õàëäàæ áàéãàà øàëòãààíûã ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí
72.5% íü èäýø òýæýýëèéí õîìñäëîîñ, 6.1% íü òîî òîëãîé íü ýðñ íýìýãäñýí
ó÷ðààñ, 21.5% íü ìàëûí òîî òîëãîé ºññºíòýé õîëáîîòîé ãýæ ¿çæýý (Ãðàôèê
10).
Ãðàôèê 10
Áàÿíõîíãîð àéìàãò öîîõîð èðâýñ ìàëä õàëäàõ áîëñîí øàëòãààí
6.10%
72.50%
21.50%
0.00%10.00%20.00%30.00%40.00%50.00%60.00%70.00%80.00%
òîî òîëãîéîëøèðñîí
èäýø òýæýýëõîâîðäñîí
ýçýìøèë íóòàãò íüìàëûí òîîíýìýãäñýí
www.wwf.mn 15
Öîîõîð èðâýñíèé ¿íäñýí èäýø òýæýýë áîëîõ ÿíãèð ÿìààíû òîî òîëãîé áóóðàõ
øàëòãààíûã àâ÷ ¿çâýë 59.8% íü ìàõ÷èí àìüòäûí òîî òîëãîé îëøèðñíîîñ,
40.2% íü ìàëûí òîî òîëãîé íýìãäñýí ãýæ ¿çæýý (Ãðàôèê 11).
Ãðàôèê 11
Áàÿíõîíãîð àéìàãò ÿíãèð ÿìààíû òîî òîëãîéí áóóðàõàä íºëººëºõ ãîë õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä
40.20%
59.80%
0.00%
10.00%
20.00%
30.00%
40.00%
50.00%
60.00%
70.00%
ýçýìøèë íóòàãò íü ìàëûíòîî íýìýãäñýí
ìàõ÷èí àìüòíû òîî òîëãîéîëøèðñîí
Áàÿíõîíãîð àéìãààñ ñóäàëãààíä îðîëöîã÷èä Öîîõîð èðâýñ àãíàõûã õóóëèàð
õîðèãëîäîã ãýäãèéã 100% ìýääýã, õàðèí àãíàõ çºâøººðºë 77.6%-ä íü õýðýãòýé
ãýæ õàðèóëñàí. Öîîõîð èðâýñíèé àëü íýã ýðõòýíã ýìèéí çîðèëãîîð àøèãëàäàã
óó ãýñýí àñóóëòàíä 36.9% íü òèéì ãýñýí õàðèóëò ºã÷ýý.
5.Áàÿí-ªëãèé àéìàã Ñóäàëãààíä òóñ àéìãèéí Òîëáî, Äýë¿¿í, Áóãàò, Öýíãýë, ªëãèé ñóìûí 187
èðãýí õàìðàãäàí îðîëöñîí (Çóðàã 5).
Çóðàã 5. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí íóòàã
Áàÿíõîíãîð àéìãààñ ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí íóòãèéí èðãýäèéí 25% íü öîîõîð
èðâýñíèé àìüäðàõ îð÷èíòîé ÿìàð íýãýí õýìæýýãýýð äàâõöäàã.
www.wwf.mn 16
Öîîõîð èðâýñèéí õàìãààëàë, ýêîëîãèéí òàëààðõ ñóðãàëò ñóðòàë÷èëãààã Áàÿí-
ªëãèé àéìàãò æèëèéí òóðø ÿâóóëàõ øààðäëàãàòàé áºãººä çóíû óëèðàëä
ìàëûí áýë÷ýýð, öîîõîð èðâýñíèé íóòàã õàìãèéí èõ áóþó 63.6 õóâü íü
äàâõöäàã áàéíà (Ãðàôèê 12).
Ãðàôèê 12
Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí öîîõîð èðâýñýíä õ¿íèé íºëºº /óëèðëààð/
19.70%
6.06%
63.60%
10.60%
0.00%
10.00%
20.00%
30.00%
40.00%
50.00%
60.00%
70.00%
ºâºë õàâàð çóí íàìàð
Áàÿí-ªëãèé àéìàãò öîîõîð èðâýñ ìàëä õàëäàæ áàéãàà øàëòãààíûã
ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí 54% íü èäýø òýæýýëèéí õîìñäëîîñ, 13.04% íü òîî
òîëãîé íü ýðñ íýìýãäñýí ó÷ðààñ, 32.9% íü ìàëûí òîî òîëãîé ºññºíòýé
õîëáîîòîé ãýæ ¿çæýý (Ãðàôèê 13).
Ãðàôèê 13
Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí öîîõîð èðâýñ ìàëä õàëäàõ áîëñîí øàëòãààí
13.04%
54%
32.90%
0.00%10.00%20.00%30.00%40.00%50.00%60.00%
òîî òîëãîéíü îëøèðñîí
èäýø òýæýýëõîâîðäñîí
ýçýìøèëíóòàãò íü
ìàëûí òîîíýìýãäñýí
www.wwf.mn 17
Áàÿí-ªëãèé àéìàãò ÿíãèð ÿìààíû òîî òîëãîéä íºëººëæ áóé õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéã
àâ÷ ¿çâýë 30.39% íü ìàëûí òîî òîëãîé íýìýãäñýíýýñ, 69.79.% íü ìàõ÷èí
àìüòäûí òîîî òîëãîé îëøèðñíîîñ ãýæ ¿çñýí áàéíà (Ãðàôèê 14).
Ãðàôèê 14
Áàÿí-ªëãèé àéìãèéí ÿíãèð ÿìààíû òîî òîëãîé áóóðàõàä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä
30.39%
69.79%
0.00%10.00%20.00%30.00%40.00%50.00%60.00%70.00%80.00%
ýçýìøèë íóòàãò íüìàëûí òîî íýìýãäñýí
ìàõ÷èí àìüòäûí òîîòîëãîé îëøèðñîí
Áàÿí-ªëãèé àéìãààñ ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí 38.5% íü öîîõîð èðâýñèéã
àãíàæ áîëîõã¿é ãýæ ¿çýæ áàéãàà ¿ëäñýí õýñýã íü àãíàõ çºâøººðëèéã ÁÎß
áîëîí Çàñãèéí ãàçàð îëãîäîã õýìýýí õàðèóëñàí áàéíà. ̺í àãíàæ áîëîõ
õóãàöààíû òàëààð 2 îðîëöîã÷ òîäîðõîé õýìæýýíèé ìýäëýãòýé áàéãàà íü ýíý
àéìàãò õóóëü áóñ àãíóóð õèéãäýõ íºõöºë áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.Öîîõîð
èðâýñíèé ýä, ýðõòýíèé õýñãèéã àíàãààõ óõààíä àøèãëàæ èðñýí ýñýõ òàëààð
íóòãèéí èðãýä ýðòíèé ÿìàð íýãýí ìýäëýãòýé áàéãàà áºãººä Áàÿí-ªëãèé
àéìãààñ ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí 20% íü àøèãëàæ èðñýí, 80% íü
àøèãëàäàãã¿é ãýñýí õàðèóëò ºãñºí.
www.wwf.mn 18
Ä¿ãíýëò Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí àéìãóóäûã äàðààõ áàéäëààð õàðüöóóëàí ä¿ãíýâ.
¯¿íä:
1. Öîîõîð èðâýñ á¿õèé íóòàã ìàëûí áýë÷ýýðòýé äàâõöàõ õàìãèéí
èõ ýðñäýëòýé óëèðëóóäûã àéìàã á¿ðýýð õàðüöóóëæ ¿çýõýä õàâðûí óëèðàëä
Õîâä àéìãààñ ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí 57.3%, íàìðûí óëèðàëä Ãîâü-Àëòàé
àéìãààñ ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí 56.4% íü öîîõîð èðâýñ á¿õèé íóòãóóäàä
îðøèí ñóóäàã. Öîîõîð èðâýñ á¿õèé íóòàãò õ¿í õàìãèéí îëíîîðîî îðøèí
ñóóäàã óëèðàë íü ºâºë, çóí áºãººä æèëèéí òóðøèä õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãàà
áîëîí ñóðòàë÷èëãààã õèéõ øààðäëàãàòàé íü õàðàãäàæ áàéíà (Õ¿ñíýãò 1).
Õ¿ñíýãò 1.Öîîõîð èðâýñ á¿õèé íóòàãò îéð àìüäàðäàã õ¿ì¿¿ñèéí ñóäàëãàà
/óëèðëààð/
ªâºë Õàâàð Çóí Íàìàð
¹
Àéìãèéí íýð Õ¿í % Õ¿í % Õ¿í % Õ¿í %
1 Áàÿíõîíãîð 57 20.9 9 12 21 9.4 9 14.5
2 Áàÿí-ªëãèé 13 4.8 4 5.4 42 18.8 7 11.4
3 Ãîâü-Àëòàé 104 38.1 19 25.3 74 33.0 35 56.4
4 Óâñ 0 0 0 0 26 11.6 0 0
5 Õîâä 99 36.1 43 57.3 61 27.2 11 17.7
Íèéò 273 100 75 100 224 100 62 100
Öîîõîð èðâýñíèé òàðõàö ºâëèéí óëèðàëä õ¿í, ìàëûí íóòàãòàé äàâõöàõ áàéäàë
20.9
4.8
38.1
0
36.1
0
10
20
30
40
50
20.9 4.8 38.1 0 36.1
Áàÿíõîíãîð Áàÿí-ªëãèé Ãîâü-Àëòàé Óâñ Õîâä
Öîîõîð èðâýñíèé òàðõàö õàâðûí óëèðàëä õ¿í, ìàëûí íóòàãòàé äàâõöàõ áàéäàë
0
20
40
60
õàâàð 9 4 19 0 43
Áàÿíõîí Áàÿí- Ãîâü- Óâñ Õîâä
Öîîõîð èðâýñíèé òàðõàö çóíû óëèðàëä õ¿í, ìàëûí íóòàãòàé äàâõöàõ áàéäàë
0
20
40
60
80
çóí 21 42 74 26 61
Áàÿíõîíãîð Áàÿí-ªëãèé Ãîâü-Àëòàé Óâñ Õîâä
Öîîõîð èðâýñíèé òàðõàö íàìðûí óëèðàëä õ¿í, ìàëûí íóòàãòàé äàâõöàõ áàéäàë
0
10
20
30
40
Íàìàð 9 7 35 0 11
Áàÿíõîíãîð Áàÿí-ªëãèé Ãîâü-Àëòàé Óâñ Õîâä
www.wwf.mn 19
2. Öîîõîð èðâýñèéã õàìãààëàõ áîëîí õóóëü áóñ àãíóóðûí òàëààð
òàíäñàí àñóóëãûí ¿ð ä¿íã 2-ð õ¿ñíýãòýíä ¿ç¿¿ëýâ.
Õ¿ñíýãò 2.Öîîõîð èðâýñíèé õàìãààëàë áîëîí õóóëü áóñ àãíóóðûí òàíäàëò
/àéìãààð/
Áàÿíõîíãîð Áàÿí-ªëãèé Ãîâü-Àëòàé Óâñ Õîâä Àñóóëò
Òèéì ¯ã¿é Òèéì ¯ã¿é Òèéì ¯ã¿é Òèéì ¯ã¿é Òèéì ¯ã¿é
Öîîõîð èðâýñèéã
õàìãààëàõ àøèãòàé þó?
80 30 139 33 226 34 25 2 122 24
Öîîõîð èðâýñíèé àðüñ
õóäàëäààëàõ çºâøººðëèéã
àâàõ õýðýãòýé þó?
2 55 187 72 10 159 2 9 3 28
Öîîõîð èðâýñèéã àãíàõ
õóóëèéí õóãàöààã ìýäýõ
¿¿?
0 77 2 59 0 194 0 26 1 85
Öîîõîð èðâýñ àãíàõ
çºâøººðºë òàíä õýðýãòýé
þó?
90 26 124 38 256 22 19 9 95 55
Öîîõîð èðâýñíèé àëü íýã
ýðõòýíèéã ºâ÷èí àíàãààõàä
àøèãëàäàã óó?
34 58 41 165 102 109 13 11 56 75
Ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí 82.8% íü öîîõîð èðâýñèéã õàìãààëàõ íü ç¿éòýé,
17.2% íü õàìãààëàõ øààðäëàãàã¿é ãýæ ¿çñýí áàéíà. ̺í èðâýñíèé àðüñûã
õóóëü áóñ õóäàëäààëäàã ýñýõèéã òàíäñàí àñóóëòàíä 38.7% àãíàõàä
çºâøººðºë àâàõ òàëààð ÿìàð íýãýí õýëáýðýýð õàðèóëæ áàéãàà íü õóëãàéãààð
àí õèéõ íü á¿ðìºñºí çîãñîõã¿é áàéãààã õàðóóëæ áàéíà.
Öîîõîð èðâýñèéã õóóëü áóñààð àãíàæ áàéãàà ýñõèéã òîäîðõîéëîõ øóóä áóñ
àñóóëòûí ¿ð ä¿íä àãíàõàä àãíóóðûí çºâøººðºë õýðýãòýé ãýæ ¿çñýí
îðîëöîã÷äûí 34.8% íü Ãîâü-Àëòàé, 16.8% íü Áàÿí-ªëãèé, 12.9% íü Õîâä,
5.1% íü Óâñ, 12.2% íü Áàÿíõîíãîðûí õàðúÿàòóóä þì. Åð íü õóóëü áóñ
àãíóóðûí õÿíàëòûã Áàÿí-ªëãèé, Ãîâü-Àëòàé, Õîâä àéìãóóäàä ÷àíãàòãàõ íü
ç¿éòýé.
Öîîõîð èðâýñíèé ýä ýðõòýíèéã àøèãëàæ èðñýí áàéäëûã àâ÷ ¿çâýë 41.5% íü
Ãîâü-Àëòàé, 22.8% íü Õîâä, 16.7% íü Áàÿí-ªëãèé, 13.8% íü Áàÿíõîíãîð,
5.2% íü Óâñ àéìàãò òóñ òóñ íîãäîæ áàéãààãààñ ¿çâýë õýðýãëýý ºíäºðòýé
ýõíèé 3 àéìàãò ìºí ë Ãîâü-Àëòàé, Õîâä, Áàÿí-ªëãèé îðæ áàéíà.
www.wwf.mn 20
3.Öîîõîð èðâýñíèé àðüñûã õóâèéí àøèã ñîíèðõîëûí ¿¿äíýýñ àãíàæ
àøèãëàäàã àéìàã áîë Áàÿí-ªëãèé áºãººä “èðâýñíèé àðüñ õàäãàëàãäàæ
áàéãàà” ãýñýí ìýäýýëëèéã òóñ àìéãààñ ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí 25% íü ºã÷
áàéíà. ̺í Áàÿíõîíãîð, Õîâä, Óâñ àéìãóóäàä ÷ èðâýñíèé àðüñ õóâü
õ¿ì¿¿ñèéí ãàð äàìæèæ áàéíà ãýñýí ìýäýýã ñóäàëãààíààñ îëæ àâëàà.
Òàíû òàíèëóóäàä Öîîõîð èðâýñíèé àðüñ áèé þó? /Ãîâü-
Àëòàé/áàéíà
0%
áàéõã¿é100%
Òàíû òàíèëóóäàä Öîîõîð èðâýñíèé àðüñ áèé þó? /Áàÿíõîíãîð/
áàéõã¿é94%
áàéíà6%
Òàíû òàíèëóóäàä Öîîõîð èðâýñíèé àðüñ áèé þó? /Õîâä àéìàã/
Áàéõã¿é 97%
Áàéãàà 3%
Òàíû òàíèëóóäàä Öîîõîð èðâýñíèé àðüñ áèé þó? /Óâñ/
Áàéõã¿é 97%
Áàéíà 3%
Òàíû òàíèëóóäàä Öîîõîð èðâýñíèé àðüñ áèé þó? /Áàÿí-ªëãèé/
Áàéõã¿é 75%
Áàéíà 25%
4. Öîîõîð èðâýñíèé òîî òîëãîéí áàéäàëä ºãñºí ¿íýëãýýã 5 àéìãààð
õàðüöóóëæ ¿çýâ (Ãðàôèê 16).
www.wwf.mn 21
Ãðàôèê 16
Èðâýñèéí òîî òîëãîéí áàéäàë
0
50
100
150
200àñ
óóëãà
ä î
ðîëöîã÷
èä
ºññºí 23 172 98 16 25
ºñººã¿é 79 79 26 7 147
Áàÿíõîíãîð Ãîâü-Àëòàé Õîâä Óâñ Áàÿí-ªëãèé
Ñóäàëãààíä îðîëöñîí õ¿ì¿¿ñèéí 49.7% íü öîîõîð èðâýñíèé òîî òîëãîé
ºññºí, 50.3% íü ºñººã¿é /õýâèéí, áóóðñàí/ ãýæ ¿çñýí áàéíà. ¯¿íýýñ Ãîâü-
Àëòàé, Õîâä àéìãèéí èðãýä öîîõîð èðâýñèéã ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýäý ºñºæ áàéíà
ãýæ ¿íýëñýí áàéíà. Ãýðèéí ìàë öîîõîð èðâýñýíä ºðòºõ òîõèîëäîë ÷ äýýðõ 2
àéìàãò èë¿¿ áàéíà ãýæ ¿íýëýãäñýí íü öîîõîð èðâýñíèé òîî òîëãîéã ¿¿íòýé
øóóä õîëáîæ ¿íýëñýí áàéõ òàëòàé.
Ǻâëºìæ 1. Öîîõîð èðâýñèéí ãîë òàðõàö íóòãèéã õàìàðäàã Õîâä, Óâñ, Áàÿí-ªëãèé,
Ãîâü-Àëòàé, Áàÿíõîíãîð àéìãèéí èðãýäèéí äóíä Öîîõîð èðâýñíèé
ýêîëîãè õàìãààëëûí òàëààð ñóäàëãààíä îðîëöîã÷äûí 52.82% íü
òîäîðõîé õýìæýýíèé ìýäëýãòýé, 47.2% íü îãò ìýäëýãã¿é áàéíà. Ãýâ÷
õóóëèéí òîäîðõîé çààëòóóä áîëîí ÿàãààä õàìãààëàõ øààðäëàãàòàé
òàëàà𠺺ðñäèéí ¿íýëýëò, ä¿ãíýëò ºãºõ ÷àäâàð äóòìàã áàéãààãèéí ãîë
øàëòãààí íü õàìãààëàõ àæëûã ýðõýëæ áóé òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ
áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû äàâõàðäàë, èðãýäýä îéëãîìæòîé
õýëáýðýýð ñóðòàë÷èëæ ÷àäàõã¿é áàéãààòàé øóóä õîëáîîòîé áàé æ
áîëíî.
2. Äýýðõ íóòãóóäàä ãàçàð àøèãëàëòûí ìåíåæìåíò òºëºâëºãºº æèíõýíý
óòãààðàà õýðýãæäýãã¿é ó÷ðààñ áýë÷ýýðèéí äàâõöàë èõòýé ¿¿íèé óëìààñ
öîîõîð èðâýñ, ÿíãèð ÿìàà çýðýã õîâîð, íýí õîâîð àìüòàä äàéæèõ, òîî
www.wwf.mn 22
òîëãîé íü öººðºõ óëìààð öîîõîð èðâýñ ìàëä õàëäàõ ãîë íºõöºë áîëæ
áàéíà. Ýíý íü ºâºë, õàâðûí óëèðàëä ìàëûí áýë÷ýýð, çýðëýã àìüòäûí
àìüäðàõ íóòàã øóóä äàâõöàæ áàéãààòàé ÷ ñàëøã¿é õîëáîîòîé òóë
ãàçàð àøèãëàëòûí ìåíåæìåíò òºëºâëºãººíä çýðëýã àìüòäûí áàéðøèë
íóòãèéã òóñãàæ ºãºõ íü ç¿éòýé.
3. Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí èðãýäýä Öîîõîð èðâýñèéí òàëààðõ õóóëèéí
áîëîí õàìãààëàëòàé õîëáîîòîé íýð òîìú¸î, óõàãäàõóóíóóäûã
õÿëáàðøóóëñàí õýëáýðýýð õ¿ðãýõ øààðäëàãàòàé áºãººä ýíý ¿éë
àæèëëàãààã “Íîãîîí ñóðãóóëü”, “Èðâýñ èíòåðïðàéç” õºòºëáºð¿¿äýýð
äàìæóóëàí á¿õ øàòíû õ¿ì¿¿ñò õ¿ðãýõ áîëîìæ íýýëòòýé áàéíà. ªºðººð
õýëáýë îðîí íóòãèéíõàíä õàìãèéí îéð áàéãàà ìýäýýëýë ò¿ãýýõ ñèñòåì
íü îäîîãèéí ò¿âøèíä ýíý 2 õºòºëáºðò õàìðàãäñàí èðãýä þì.
4. Öîîõîð èðâýñ õàìãààëàõ ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãààíû àæëûã Ãîâü-Àëòàé
àéìàãò ºâëèéí óëèðàëä, Õîâä, Áàÿíõîíãîð, Óâñ, Áàÿí-ªëãèé àéìãóóäàä
ºâºë çóíû óëèðëóóäàä õèéõ íü òîõèðîìæòîé áàéíà. Ýäãýýð íóòãóóäàä
öîîõîð èðâýñèéã õàìãààëàõ áèîýêîëîãèéí áîëîí õóóëü ýðõ ç¿éí
¿íäýñëýëèéã ñóðòàë÷ëàõ, óõóóëàí òàéëáàðëàõ àæèë äóòìàã ýñâýë
òýäýíä ìýäýýëýë õ¿ðãýæ áóé àðãà õýëáýð íü òîõèðîõã¿é áàéãààã èëòãýæ
áàéãààã öààøèä àíõààðàõ øààðäëàãàòàé. Óã àæèëäàà äàðààõ
íºõöºë¿¿äèéã àíõààðàõ õýðýãòýé þì. ¯¿íä:
• Ìàë÷äàä áýë÷ýýðèéí íººöèéã çºâ àøèãëàõ íýãäñýí ìåíåæìåíò
òºëºâëºãººã¿é áàéãàà íü öààøäàà áóñàä çýðëýã àìüòäàä ñºðºã
íºëºº øóóä ¿ç¿¿ëíý.
• Ìàë÷èä ººðñäèéí àìüæèðãààíû ýõ ¿¿ñâýð áîëñîí ìàë ñ¿ðãýý
õÿçãààðã¿éãýýð ºñãºõ ñîíèðõîëòîé áîëñîí.
• Çýðëýã àìüòäûí òàðõàö íóòãèéã ìàë ñ¿ðýã ýçëýí òàëõëàãäàëä
îðóóëæ óëìààð öîîõîð èðâýñ áîëîí áóñàä ìàõ÷èí àìüòäûí èäýø
òýæýýë îëçâîðëîäîã íóòàãò ìàëûí òîî òîëãîé ºññºí íü
õàëäàõààñ ººð àðãàã¿é áàéäàëä õ¿ðãýñýí.
